იხილეთ წყარო გვერდისთვის ჰადისი

{{ისლამის თემები}}
'''ჰადისი''' ({{lang-ar|حديث}}; მრ.რ. {{lang-ar|أحاديث}}; ''აჰადის'', ამბავი) — გადმოცემა [[მაჰმადი|მუჰამმადის]] შესახებ, რომელიც აღწერს მის რაიმე საქციელს ან გამონათქვამს. ამ მხრივ ჰადისები ჯგუფდება შემდეგნაირად – გამონათქვამი ({{lang-ar|قول}}; ''ყაულ''), ქმედება ({{lang-ar|فعل}}; ''ფი'ლ''), მოწონება ({{lang-ar|تقرير}}; ''თაყრირ'') და გარეგნობა ({{lang-ar|صفة}} ''სიფათ''). ჰადისებს ისლამის სხვადასხვა მიმდინარეობები სხვადასხვა კრებულებიდან იღებენ, თუმცა მათი მნიშვნელობა ყველა ისლამურ მიმდინარეობაში დიდია, გარდა ყურანისტების სექტისა. ამ სექტის წევრები ჰადისებს მთლიანად უარყოფენ, ან აღიარებენ ზოგიერთ ჰადისს, რომელიც მათ აზრს ეთანხმება.<ref>[http://www.academia.edu/1035742/The_Quranists The Quranists]</ref>
==მეცნიერება ჰადისების შესახებ==
ჰადისების ჯგუფდება სანდოობის მიხედვით, არსებობს ჰადისების გადარჩევის რაციონალური კრიტერიუმები, რომელიც მათი გადმომცემთა ჯაჭვის ანალიზის საფუძველზეა შედგენილი. არსებობს ჰადისების გადმომცემთა ენციკლოპედიები, საიდანაც დგინდება მათი სანდოობა და ა.შ. ამ მეცნიერებას [[ალ-ჯარჰ ვა თ-თა'დილი]] ეწოდება.<ref>[http://islamicencyclopedia.org/public/index/topicDetail/id/150/page/3 Al-Jarh Wa Al-Ta'dil] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20160304191252/http://islamicencyclopedia.org/public/index/topicDetail/id/150/page/3 |date=2016-03-04 }} Islamic Encyclopedia</ref> ჰადისი შედგება ორი ნაწილისგან – ისნადი {გადმომცემთა ჯაჭვი} და მათნი (მნიშვნელობა).
===ისნადი===
ისნადი ({{lang-ar|اسناد}}) ეწოდება იმ ჯაჭვს, რომელსაც ადგენს ჰადისების გადმომცემთა ჯაჭვი, ვიდრე ის მივიდოდეს იმ ადამიანამდე, ვინც თავისი თვალით დაინახა ან გაიგონა მუჰამმადის ესა თუ ის საქმე ან სიტყვა. ისნადი დგება საკუთრივ თვითმხილველიდან იმ მუჰადდისამდე, ვინც ჩაწერა ეს ჰადისი.<br />
ჰადისების მეცნიერების თანახმად, ისნადის იწყება ჰადისთა ჩამწერისგან, ხოლო მთავრდება თვითმხილველზე. ადამიანს, რომელიც ისნადში მოიხსენიება, რავი ({{lang-ar|روي}}; მთხრობელი, გადმომცემი) ეწოდება. ისნადში ჩამოწერილია ყველა რავის სახელი იმგვარად, როგორც მიღებულია მუჰადდისებს შორის, ერთი და იგივე სახელის მქონეები, გაუგებრობის თავიდან ასაცილებლად, სხვადასხვა საიდენტიფიკაციო ნიშნებით (მაგ. [[ქუნია]]) კონკრეტდებიან. 
===მათნი===
მათნი ({{lang-ar|متن}}) ეწოდება ჰადისის მნიშვნელობას, კონკრეტულად იმ საქმის ან სიტყვის აღწერას, რაც თვითმხილველმა დაინახა და გადმოსცა. გადმოცემისას მათნს ისნადის შემდეგ ჩაწერენ, თუმცა რეალურად ჰადისის ძირითადი ნაწილი სწორედ მათნია. ისნადი მხოლოდ ადასტურებს იმას, რომ მათნში აღწერილი საქმე ან სიტყვა ნამდვილად ეკუთვნის მუჰამმადს.

==ჰადისების გრადაცია==
{| align="center" border="1" cellpadding="4" cellspacing="0" class="wikitable" style="text-align: center; font-weight: normal; font-size: 85%; margin: auto;"
|-
|style="background: rgb(220, 245, 220);" colspan="6"|'''ჰადისების გრადაცია'''
|-
|style="width:90px"|მუთავათირი
|style="width:70px"|მუთაფფაყი
|style="width:70px"|მაშჰური
|style="width:70px"|'აზიზი
|style="width:70px"|ღარიბი
|style="width:90px"|ჰასანი
|-
|მუთასილი
| colspan=4 style="border-bottom: 0px"|↑საჰიჰი↑
|მუნქარი
|-
|მუსნადი
| style="border-top:0px; border-bottom:0px; border-left: border-right:0px; text-align: left" |← ისნადის მიხედვით
|colspan=2 style="border:0px" | მარვი
|colspan=1 style="border-top:0px; border-bottom:0px; border-left: border-right: 0px; text-align: right" | მათნის მიხედვით →
|მათრუქი
|-
|აჰადი
| colspan=4 style="border-top: 0px"|↓და'იფი↓
|მუდარიხი
|-
|მუნყატი'ი
|მუდტარიბი
|მუდალისი
|მავყუფი
|მუნყატი'ი
|მავდუ'ი
|}
==ჰადისთა კრებულები==
ჰადისებს წლების განმავლობაში კრებდნენ სხვადასხვა ავტორები. მათგან პირველები არიან [[სუნიზმი|სუნიტი]] '[[აბდურ-რაზზაყ ას-სან'ანი]]<ref>[http://www.at-tawhid.net/article-abd-ur-razzaq-as-san-ani-m-211-110700568.html 'Abd Ur Razzâq As San'ânî]</ref> და [[ხარიჯიტები|ხარიჯიტი]]–იბადიტი რაბი' იბნ ჰაბიბ ალ-ფარაჰიდი.
===სუნიტური===
სუნიტური ჰადისების კოლექციიდან გამოირჩევა ექვსი წიგნი:
* '''[[საჰიჰ ალ-ბუხარი]]''' ({{lang-ar|صحيح البخاري}}) – სადაც შვიდ ათასზე მეტი ჰადისია შეკრებილი, მისი შემდგენელია [[ალ-ბუხარი|აბუ 'აბდულლაჰ მუჰამმად იბნ ისმა'ილ ალ–ბუხარი]] (გარდ. [[ჰიჯრის კალენდარი|ჰიჯრით]] 256/870)<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/170.html Бухари, Мухаммад] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813045000/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/170.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
* '''[[საჰიჰ მუსლიმი]]''' ({{lang-ar|صحيح مسلم}}) – აქ ცხრა ათასამდე ჰადისია. იგი [[მუსლიმ იბნ ალ-ჰაჯჯაჯი|აბუ ლ–ჰუსაინ მუსლიმ იბნ ალ–ჰაჯჯაჯ ან–ნაისაბურიმ]] (გარდ. ჰიჯრით 261/875) შეადგინა.<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/564.html Муслим ибн Хаджадж] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813042059/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/564.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
* '''[[სუნან აბუ დავუდი]]''' ({{lang-ar|سنن أبي داود}}) – ხუთ ათასამდე ჰადისი, რომლებიც [[აბუ დავუდი|აბუ დავუდ სულაიმან იბნ ალ–აშ'ას ას–საჯისთანიმ]] (გარდ. ჰიჯრით 275/888) შეკრიბა.<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/27.html Абу Давуд] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813045151/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/27.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
* '''[[ჯამი' ათ-თირმიზი]]''' ({{lang-ar|جامع الترمذي}}) – ოთხ ათასამდე ჰადისი, რომელიც შეაგროვა [[ათ-თირმიზი|აბუ 'ისა მუჰამმად იბნ 'ისა ათ–თირმიზიმ]] (გარდ. ჰიჯრით 279/892).<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/775.html Тирмизи, Мухаммад] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813050104/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/775.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
* '''[[სუნან ან-ნასა'ი]]''' ({{lang-ar|سنن النسائي}}) – ხუთ ათასზე მეტი ჰადისი, რომელიც [[ან-ნასა'ი|აბუ აბდურ–რაჰმან აჰმად იბნ შუ'აიბ ან–ნასა'იმ]] (გარდ. ჰიჯრით 303/915).<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/610.html Насаи, Ахмад] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813044343/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/610.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
* '''[[სუნან იბნ მაჯა]]''' ({{lang-ar|سنن ابن ماجة}}) – ოთხ ათასზე მეტი ჰადისი, რომელიც შეაგროვა [[იბნ მაჯა|აბუ 'აბდუ ლ–ლაჰ მუჰამმად იბნ იაზიდ ალ–ყაზვინიმ]] (გარდ. ჰიჯრით 273/887).<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/301.html Ибн Маджа] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813041643/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/301.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>
მათ გარდა მნიშვნელოვანი კრებულები აქვთ [[აჰმად იბნ ჰანბალი|იმამ აჰმადს]] ([[მუსნადი]]), [[მალიქ იბნ ანასი|იმამ მალიქის]] ([[მუვატტა]]), [[ალ-ბაიჰაყი]]ს ([[ას-სუნან ალ-ქუბრა]]), [[ან-ნავავი|იმამ ან-ნავავის]] ([[რიად ას-სალიჰინ]]) და სხვ.
===ხარიჯიტული===
ხარიჯიტი–იბადიტები იყენებენ ''რაბი' იბნ ჰაბიბ ალ-ფარაჰიდის'' '''მუსნადს''', რომელშიც ათასზე მეტი ჰადისია.
===შიიტური===
* ''აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ალ-ქულაინის'' '''ალ-ქაფი'''
* ''აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ატ-ტუსის'' '''თაჰზიბ ალ-აჰქამ''' და '''ალ-ისთიბსარ'''
* ''აბუ ჯა'ფარ მუჰამმად ალ-ყუმმის'' '''მან ლა იაჰდურუჰუ ლ-ფაყიჰ'''
* ''მუჰამმად–ბაყირ ალ-მაჯლისის'' '''ბიჰარ ალ-ანვარ'''
* ''მუჰამმად იბნ ალ-ჰასან ალ-'ამილის'' '''ვასაილ აშ-ში'ა'''
==ჰადის ყუდსი==
არსებობს ჰადისები, რომლებშიც გადმოცემულია [[ალაჰი|ღმერთის]] სიტყვა, თუმცა ისინი ყურანში არ არის შესული. ასეთ ჰადისებს ალ–ყუდსი ({{lang-ar|القدسي}}; ''წმინდა'') ეწოდება. თუმცა ისინიც ღმერთის სიტყვად ითვლება, ისლამის მიხედვით მათ შორის მაინც არსებობს გარკვეული სხვაობები. მაგალითად, ყუდსი ჰადისების კითხვა დასაშვებია [[ვუდუ|განბანვის]] გარეშე, მათი აზრობრივად გადმოცემა ზუსტი ციტირების გარეშე დასაშვებია, მათი კითხვა ღვთისმსახურების ფორმა არ არის და ა.შ.<ref>[http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/831.html Хадис аль-Кудси] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20140813044748/http://islamicencyclopedia.narod.ru/articles/831.html |date=2014-08-13 }} Али-заде, А. А.; 2007</ref>

== ლიტერატურა ==
{{ქსე|11|585|ნ. კილაძე}}

==სქოლიო==
{{სქოლიო}}
[[კატეგორია:ისლამი]]