Dovheans

Klass	Esplegyans
	Restrennow kelmys war Gemmyn Wikimedia

Dovheans yw chanj a hwer yn enevales gwyls po plansow, pan vons gwithys gans tus termyn hir. An term Latin, domesticus, a styr "gul gwiw rag tre".

Mar hwra tus kemeres enevales gwyls ha plansow ha'ga gwitha ha'ga maga, dres termyn an enevales ha plansow a yll chanjya. An enevales ha plansow a dheu ha bos serghek war an dus a's gwith, hag i a janj yn fordhow yth yw gwell rag usadow denel. An chanj ma (dovheans) a hwer drefen tus dhe dhewis py enevales a yll dinythi an henedh nessa. Gelwys yw an argerdh ma 'dewisyans kreftus' gans bewonydhyon .

An dovheans kynsa a blansow a hwarva pan dhallathas ammeth. An eneval kynsa dovheys o an ki. Y'n domhwelans neolithek, tus a dhoveas deves ha gever, hag ena bughes ha hoghes.

Plansow dovheys yw tevasow po plansow afinus.Tus a wra devnydh a enevales dovheys avel da byw, hemm yw, rag boos, dillas hag ober. Nebes enevales a yll bos gwithys avel enevales dov.

Plansow dovheys

An dustuni kynsa a dhovheans plansow a dheu dhyworth gwaneth kevys yn gwigow neolithek kyns devisans priweyth yn Asi soth-west. Dedhyes yns i dhe 10,500 - 10,100 K.O.K.. An hasa ha tevasa kynsa a blansow a hwarva y'n Kilgans Frothus, Ejyp hag Eynda.

Ammeth a dhallathas yn anserghek yn niver a dylleryow termynyow dyffrans. Erbynn 7000 KOK eth trevas neolithek posek re omdhiskwedhsa, gwaneth emmer, gwaneth einkorn, barlys, pys, pys melyn, gwegbys hwerow, gwegbys ha lin.

Enevales dovheys

Devedhyans an ki

Devedhyans an ki dovheys (Canis lupus familiaris) a dhallathas gans dovheans an bleydh loos (Canis lupus) nans yw c. 32,000 bledhen. Keun dovheys a brovia tus a-varr gans eneval avel gwithyas, pennfenten boos, milvlew hag eneval oberi (helghya, tenna kerri slynkya). Hemma a bes bys hedhyw.

Hendhyskonieth re dhedhyas an dovheans kynsa a geun dhe 30,000 KOK, hag yn sertan dhe 7,000 KOK. Dustuni aral a gampoll bos keun dovheys kynsa yn Asi est. An dustuni gonisogethel plen a-varra a dhovheans keun yw an ki ymkleudhys gans tus nans yw 12,000 bledhen yn Palestayn.

Enevales erel

Kathes a veu dovheys yn termyn a-varr (nans yw 9,500 bledhen). Orth dalleth ammeth, tus a dhallathas deves ha gever hag ena hoghes ha bughes. Enevales erel a veu dovheys a-varr yw kowrvergh, asenes ha mergh. Nebes enevales, kepar ha konines a veu dovheys a-dhiwedhes.

Lies eneval aral re beu dewisys yn kreftus dres termyn hir.

Ydhyn

Bronnviles

Puskes

Hwesker

Gwenenen mel
Pryv owrlin

Omdhovheans

Bonobos yw le argasus ages chympansis

Omdhovheans yw argerdh esplegyansel le mayth yw dewisys erbynn omdhon argasus. Ytho eghen a dheu ha bos le argasus ha moy kowethek ha kowethasek. Bonobos, hag a gevrann hendas kemmyn gans chympansis, a dhiskwedh lower le a argas ages agessa. Prederys yw bonobos dhe dhos ha bos omdhovheys drefen bonobos benow dhe barya gans re gorow yth yw moy hweg. Possybyl yw an keth argerdh dhe hwarvos gans tus, yth yw lower moy kowethasek ages eghennow erel.

Onan a'n mil erthygel posekka war Wikipedya yw an erthygel ma.