Azteekse kalender

De Azteekse kalender is het kalendersysteem dat werd gebruikt door de Azteken alsook door andere precolumbiaanse bewoners van Centraal-Mexico. Het is een van de Meso-Amerikaanse kalenders, die de basisstructuur deelt met de kalenders uit het antieke Meso-Amerika.

Kalendersteen Piedra del Sol

De kalender bevat een 365-dagencyclus voor het jaar genaamd xiuhpohualli (jaartelling) en een 260-dagencyclus voor rituelen genaamd tonalpohualli (dagtelling). Deze twee cyclussen samen vormden een 52-jarige eeuw, soms ook wel een ronde kalender genoemd.

Het kalenderjaar begon met de eerste verschijning van Plejaden in het oosten vlak voor de dageraad.[1]

Tonalpohualli

bewerken
 
Tonalpohualli: Cuāuhxīcalli

Tonalpohualli („dagtelling“) bestaat uit een cyclus van 260 dagen, elke dag die door een combinatie van een aantal nummers van één tot dertien, en een van de twintig dagentekens. Met elke nieuwe dag, zowel het aantal als het dagteken worden verhoogd: 1-Krokodil wordt gevolgd door 2-Wind, 3-Huis, 4-Hagedis enzovoort tot 13-Riet, waarna de cyclus van nummers opnieuw zou beginnen, beginnend met 1-Jaguar. De cyclus van twintig dagentekens, echter, zou tot 7-Bloem verdergaan, waarna het opnieuw zou beginnen met 8-Krokodil. Het zou volledige 260 dagen (13×20) voor de twee cycli van twintig dagentekens en dertien nummers duren om combinatie te hergroeperen en te herhalen vanaf 1-Krokodil.

Dagsymbolen

bewerken

De dagsymbolen gebruikt in centraal Mexico zijn gelijk aan die van de Mixteken, en in mindere mate aan die van andere Meso-Amerikaanse kalenders.

Elk van de dagsymbolen heeft ook een associatie met de vier windrichtingen.

Er is enig verschil in de manier waarop de symbolen werden getekend of gesneden. Deze werden gehaald uit de Codex Magliabechiano.

Afbeelding Nahuatl naam Uitspraak (IPA) Nederlandse vertaling Richting
  Cipactli [siˈpaktɬi]? Krokodil
Alligator
Kaaiman
Watermonster
Oost
  Ehecatl [eʔˈeːkatɬ]? Wind Noord
  Calli [ˈkalli]? Huis West
  Cuetzpalin [kʷetsˈpalin]? Hagedis Zuid
  Coatl [ˈkoː(w)aːtɬ]? Slang Oost
  Miquiztli [miˈkistɬi]? Dood Noord
  Mazatl [ˈmasaːtɬ]? Hert West
  Tochtli [ˈtoːtʃtɬi]? Konijn Zuid
  Atl [aːtɬ]? Water Oost
  Itzcuintli [itsˈkʷintɬi]? Hond Noord
  Ozomatli
Ozomahtli
[osoˈmaʔtɬi]? Aap West
Afbeelding Nahuatl naam Uitspraak (IPA) Nederlandse vertaling Richting
  Malinalli [maliːˈnalli]? Gras Zuid
  Acatl [ˈaːkatɬ]? Riet Oost
  Ocelotl [oˈseːloːtɬ]? Jaguar Noord
  Quauhtli
Cuauhtli
[ˈkʷaːwtɬi]? Arend West
  Cozcaquauhtli
Cozcacuauhtli
[koːsaˈkʷaːwtɬi]? Gier Zuid
  Ollin
Olin
[ˈoliːn]? beweging
Aardbeving
Oost
  Tecpatl [ˈtekpatɬ]? Vuursteen
Mes
Noord
  Quiahuitl
Quiyahuitl
[kiˈ(j)awitɬ]? Regen West
  Xochitl [ʃoːtʃitɬ]? Bloem Zuid

Wind en Regen worden vertegenwoordigd door afbeeldingen van hun goden, Ehecatl en Tlaloc.

Trecena's

bewerken

Een set van 13 genummerde dagen is bekend in het Spaans bij de term trecena (van trece "dertien"). Elk van de twintig trecenas in de 260 dagen cyclus werd geassocieerd met een bijzondere god:

Trecena God
1 Krokodil – 13 Riet Ometeotl
1 Jaguar – 13 Dood Quetzalcoatl
1 Hert – 13 Regen Tepeyollotl
1 Bloem – 13 Gras Huehuecoyotl
1 Hert – 13 Slang Chalchiuhtlicue
1 Dood – 13 Vuursteen Tonatiuh
1 Regen – 13 Aap Tlaloc
1 Gras – 13 Hagedis Mayahuel
1 Slang – 13 Aardbeving Xiuhtecuhtli
1 Vuursteen – 13 Hond Mictlantecuhtli
Trecena God
1 Aap – 13 Huis Patecatl
1 Hagedis – 13 Gier Itztlacoliuhqui
1 Aardbeving – 13 Water Tlazolteotl
1 Hond – 13 Wind Xipe Totec
1 Huis – 13 Arend Itzpapalotl
1 Gier – 13 Konijn Xolotl
1 Water – 13 Krokodil Chalchiuhtotolin
1 Wind – 13 Jaguar Chantico
1 Arend – 13 Hert Xochiquetzal
1 Konijn – 13 Bloem Xiuhtecuhtli

Literatuur

bewerken
 
Folio 98 en 99 van de Codex Tudela (deze sectie staat in relatie met de Azteekse kalender), een 16e-eeuwse Azteekse codex
  • Azteeks Kalenderhandboek, door Dr. Randall C. Jimenez / Richard Graeber, ISBN 0966116313
  • Hanns J. Prem: Manual de la antigua cronología mexicana, Centro de Investigaciones y Estudios Superiores en Antropología Social, México 2008. ISBN 978-968-496-694-9

Zie ook

bewerken
bewerken

Referenties

bewerken
  1. Brad Schaefer (Yale University). Heliacal Rising: Definitions, Calculations, and some Specific Cases (Essays from Archaeoastronomy & Ethnoastronomy News, the Quarterly Bulletin of the Center for Archaeoastronomy, Number 25.) [1]. Gearchiveerd op 19 oktober 2021.
Zie de categorie Aztec calendar van Wikimedia Commons voor mediabestanden over dit onderwerp.