Mòde (gramatica)

Lo mòde (del latin modus) es un trach gramatical que mòstra lo biais que le vèrb exprimís lo fach, que siá estat o accion. Mai sovent associat al vèrb, aqueste frach li es pasmens pas exclusiu. Los mòdes verbals representon lo biais que l'action exprimada pel vèrb es coneguda e presentada. L'accion se pòt metre en dobte, afirmada coma reala o eventuala. Se combinan a la semantica dels vèrbs e atal crean los aspèctes. Fin finala, provòcan morfologicament de desinéncias verbalas (las conjugasons).

En occitan

Se destrian set mòdes que quatre son qualificats de personals e tres d'impersonals.

Mòdes personals

Los mòdes personals son:

• L'indicatiu, qu’enoncia un fach considerat coma passat dins una frasa declarativa, o un fach que demora de verificar, dins una frasa interrogativa e d'accions secondàrias o encara descriptiu.

Ven ; manja. (Enonciat declaratiu, fach declarat reat dins lo present).
Vent? (Enonciat interrogatiu, fach de verificar).}}

• L'imperatiu, qu’enóncia un òrdre (injoncion), una preguièra, un vòt, una exortacion, una defensa, una invitacion o un encoratjament. Ten pas que doas personas (2a del singular, 1a e 2a del plural).

Ven! Manja!

• Lo subjonctifu, que traduch un movement de l'alma (una pensada, un sentiment o un desir), envisatjat mas non encara realizada (dobte, obligacion, volontat, emocion).

Soi pas segur que venga/ que mange

• Lo condicional, que permet d'evocar un fach eventual, mai o mens probable, dependent d'una condicion de complir, d'une supposicion o d'una concession ipotetica, sovent introduchas per si, que, etc.

Se podiái, vendriái / manjariái. Pasmens, l’estatut del mòde del condicional ven a èsser contestat, se pòt l’assimilar a sos temps de temps de l'indicatiu (pel condicional present) odel subjonctiu (passat).

Mòdes impersonals

Los mòdes impersonals son:

• L'infinitiu, qu’a una valor o nominala (subretot al temps present), o verbala (temps present e passat).

La rason d'èsser (=de l'existéncia) Que far? — Aver riscat me desfisar!}}

• • L'infinitiu present, podent aver valor de condicional de present: se taire, es consentir, o del passat: Après dinar, es adorabla. Es utilizat a la plaça del gerondiu: en gardar lo cap, irà luènh
  • L'infinitiu passat, qu’exprimís l'anterioritat: Es segura de t'aver convencut.

• Lo participi qu’es, coma l'infinitiu, una forma nominala del vèrb, participant a l’encòp del vèrb (exprimissent l'action) et de l'adjectiu (qualificant un nom).

• Lo gerondifu es utilizat per indicar la simultaneïtat d'un fach que se debanèt dins l’encastre d'un autre fach: sorire (tot) en dormant, mas tanben per exprimir lo biais o lo mejans: aprenguèt lo mestièr en observant, o encara per exprimir la causa o l'origina: En vesent sa nafra, comprenguèt la gravetat de l'accident.

Dins d'autras lenga

• L'optatiu