PZL.50 Jastrząb
PZL.50 Jastrząb – prototyp polskiego samolotu myśliwskiego konstrukcji inżyniera Wsiewołoda Jakimiuka, opracowany i wyprodukowany w Państwowych Zakładach Lotniczych w 1939 roku.
| |
| Dane podstawowe | |
| Państwo | |
|---|---|
| Producent | |
| Konstruktor | |
| Typ | |
| Konstrukcja |
całkowicie metalowa, półskorupowa, podwozie chowane |
| Załoga |
1 pilot |
| Historia | |
| Data oblotu |
luty 1939 |
| Dane techniczne | |
| Napęd |
1 × silnik gwiazdowy Bristol Mercury VIII |
| Moc |
maksymalna krótkotrwała 825-835 KM na wysokości 4267,2 m (14.000 stóp), nominalna 725-730 KM na wysokości 3962,4 m (13.000 stóp) |
| Wymiary | |
| Rozpiętość |
9,7 m |
| Długość |
7,7 m |
| Wysokość |
2,7 m |
| Powierzchnia nośna |
19,4 m² |
| Masa | |
| Własna |
1900 kg |
| Startowa |
2400 kg |
| Osiągi | |
| Prędkość maks. |
osiągnięta 430 km/h |
| Prędkość wznoszenia |
11 m/s, około 7 min na 5000 m |
| Pułap |
9000 m |
| Zasięg |
750 km |
| Dane operacyjne | |
| Uzbrojenie | |
| 4 × karabin maszynowy PWU wz. 36 kaliber 7,92 mm 100 kg bomb | |
| Użytkownicy | |
| Polska | |
Historia
edytujDo połowy lat 30. XX wieku polskie lotnictwo wojskowe zostało w pełni wyposażone w metalowe górnopłaty myśliwskie o stałym podwoziu polskiej konstrukcji inż. Puławskiego PZL P.7 i PZL P.11. W chwili wejścia do służby były to samoloty jeszcze nowoczesne, lecz na skutek szybkiego rozwoju lotnictwa na świecie, od 1938 roku zaczęły tracić potencjał bojowy[1]. Dowództwo Lotnictwa zdawało sobie z tego sprawę i już w połowie lat 30. zleciło rozwój nowych konstrukcji, lecz miał on iść dwutorowo: z jednej strony rozwijano szybki dwusilnikowy myśliwiec „pościgowy” PZL.38 Wilk, a z drugiej projekt lekkiego i stosunkowo taniego przejściowego myśliwca o umiarkowanych parametrach PZL.39 (LWS-4) inż. Ciołkosza[1]. Z kolei termin przystąpienia do opracowania nowoczesnego docelowego armijnego samolotu myśliwskiego, późniejszego Jastrzębia, wyznaczono dopiero na jesień 1936 roku[1]. Samoloty PZL.38 i 39 miały być napędzane polskim silnikiem rzędowym Foka o wysokich parametrach, który jednak okazał się nieudany i w konsekwencji oba programy poniosły porażkę wskutek braku odpowiednich silników, co stało się jasne w toku 1937 roku[2]. Wobec powyższego przystąpiono do opracowywania jednosilnikowego samolotu myśliwskiego mającego zastąpić wysłużonego PZL P.11.
Opracowany przez inżyniera Jakimiuka projekt oznaczono jako PZL.50 Jastrząb. Pierwszy prototyp ukończony w październiku 1938 roku oblatano w lutym 1939 roku. Konstruktor skupił się w tym czasie nad projektowaniem samolotu pasażerskiego PZL.44 Wicher, co przedłużyło prace związane z budową prototypu „Jastrzębia” o cały rok. Opóźnienia w dostawie wciąganego podwozia angielskiej firmy Dowty opóźniły prace o kolejne pół roku. Pierwsze loty wykonane na początku 1939 roku wykazały niedostateczne osiągi samolotu. Zastosowanie silnika o zbyt małej mocy, około 725-730 KM, spowodowało znaczące obniżenie prędkości maksymalnej. Dodatkowo w trakcie pierwszych lotów moc silnika była jeszcze niższa z powodu zbyt małego wlotu powietrza do gaźnika. Tym samym osiągnięto prędkość 420 km/h na wysokości 3500 m, a po poprawkach 430 km/h[3], porównywalną z prędkością samolotu myśliwskiego PZL P.24. Jastrząb dysponował jednak znacznie gorszą zwrotnością, szczególnie widoczną przy wykonywaniu ciasnych zakrętów, oraz poniżej prędkości 150–160 km/h, kiedy to w sposób niekontrolowany zwalał się przez skrzydło. W próbach pozorowanej walki z „nieobciążonym bombami” samolotem bombowym PZL.37 Łoś nie był w stanie mu „wejść na ogon” (zająć pozycji do oddania strzału). Wynikało to z niedostatecznej mocy zastosowanego silnika, konstrukcji, profilu skrzydła oraz dość ciężkiej kratownicy kadłuba, która powiększając ciężar i obciążenie powierzchni, decydowała o brakach w walce manewrowej samolotu. W wyniku dokonanych poprawek konstrukcyjnych, pół roku później, w sierpniu 1939 roku samolot osiągnął prawdopodobnie prędkość 500 km/h. Wybuch II wojny światowej przerwał dalszy rozwój prototypu. Równocześnie z pracami nad pierwszym prototypem, prowadzono budowę drugiego prototypu, który miał posiadać mocniejszą konstrukcję i silnik oraz silniejsze uzbrojenie. W lutym 1939 roku pierwszy prototyp Jastrzębia prezentowany był ministrowi spraw zagranicznych Włoch, a w kwietniu tego roku z samolotem zapoznali się piloci myśliwscy 1 pułku lotniczego w Warszawie.
Dalsze rozwinięcie PZL.50, miał stanowić samolot oznaczony jako PZL.53 Jastrząb II.
Służba
edytujW kwietniu 1939 r. w zakładach PZL WP-1 na Okęciu uruchomiona została produkcja pierwszej serii 5 Jastrzębi. W czasie niemiecko-radzieckiej inwazji na Polskę samoloty były już na zaawansowanym etapie budowy jednak żadnego nie zdążono dokończyć. Jedyny latający prototyp nie wziął udziału w kampanii wrześniowej. Po wybuchu wojny samolot PZL.50/I ewakuowano na lotnisko polowe w Popowie Kościelnym w widłach Bugu i Narwi na północ od Okęcia. Rankiem 6 września 1939 wraz z innymi prototypami (PZL.11g Kobuz, PZL.46/I Sum) rozpoczął lot ewakuacyjny do Lwowa. Według relacji pilota inż. Jerzego Widawskiego przebył trasę w locie na niskim pułapie. W okolicy Rawy Ruskiej silnik przerwał pracę z powodu braku paliwa. Lądowanie przymusowe nastąpiło na młody las, samolot został poważnie uszkodzony ale Widawski wyszedł z tego zdarzenia bez obrażeń.[4] Samoloty pierwszej serii oraz drugi prototyp zostały przewiezione do warsztatu zapasowego PZL tworzonego w zakładzie Citroëna u zbiegu ulic Czerniakowskiej i Górnośląskiej celem ich ewentualnego dokończenia. Po zajęciu Warszawy przez Niemców samoloty zostały najprawdopodobniej wywiezione z miasta i dalsze ich losy nie są znane.[5]
Konstrukcja
edytujCałkowicie metalowy (duralowy) dolnopłat. Podwozie samolotu klasyczne dwukołowe chowane, z kółkiem ogonowym. Kabina pilota jednomiejscowa, zamknięta. Uzbrojenie stanowiły 4 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm oraz 100 kg bomb. Wersja PZL.50B miała dodatkowo posiadać 2 nkm wz.38 FK kalibru 20 mm, i przenosić 300-kilogramowy ładunek bombowy. Napęd to jeden silnik gwiazdowy, w wersji PZL.50A Bristol Mercury VIII o mocy maksymalnej 825-835 KM, i nominalnej 725-730 KM. Próby w locie wykazały duży niedobór mocy silnika Mercury VIII dlatego dla wersji PZL.50B planowano zastosować silnik Bristol Taurus III o mocy maksymalnej 1145 KM. Śmigło trójłopatowe, metalowe.
Wersje
edytuj- PZL.50/I – samolot myśliwski, pierwszy prototyp.
- PZL.50/II – samolot myśliwski, drugi prototyp.
- PZL.50A – samolot myśliwski, pierwsza wersja seryjna.
- PZL.50B – samolot myśliwski, planowana druga wersja seryjna.
Przypisy
edytuj- ↑ a b c Gruszczyński 2005 ↓, s. 46-47.
- ↑ Gruszczyński 2005 ↓, s. 47-48.
- ↑ Morgała 2003 ↓, s. 91-92.
- ↑ Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce 1924-1939. Warszawa: Bellona, 2014, s. 92. ISBN 978-83-11-13381-5.
- ↑ PZL P.50 "Jastrząb" [online], www.dws-xip.com [dostęp 2024-03-14].
Bibliografia
edytuj- Andrzej Morgała: Samoloty wojskowe w Polsce: 1924-1939. Warszawa: Wydawnictwo „Bellona”, 2003. ISBN 83-11-09319-9.
- Jerzy Gruszczyński. Jastrząb nie zdążył.... „Lotnictwo”. 12/2005, grudzień 2005. ISSN 1732-5323.
- Andrzej Glass: Polskie Konstrukcje Lotnicze tom III. Sandomierz: Stratus, 2008. ISBN 978-83-89450-84-5.
Linki zewnętrzne
edytuj- Jedno z odnalezionych zdjęć nieukończonego Jastrzębia z 1939r. odkrywca.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-23)]. [dostęp 2012-09-14]
- Drugie odnalezione zdjęcie. odkrywca.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2013-09-23)]. [dostęp 2012-09-14]
- Wizualizacja PZL.50A w locie
