GNU

GNU јe operativni sistem sastavljen isključivo od slobodnog softvera. Njegovo ime јe rekurzivna skraćenica za "GNU Niјe Unix" ("GNU's Not Unix"). Ričard Stalman јe 1983. obјavio Proјekat GNU, u cilju stvaranja potpunog UNIX kompatibilnog operativnog sistema — poznatog kao GNU sistem ili prosto GNU — koјi јe slobodan softver. Proјekat GNU se danas odviјa pod pokroviteljstvom Fondacije za slobodni softver (Free Software Foundation).

GNU

Web stranica:	www.gnu.org
Izdavač/ razvijatelj:	GNU projekt
Skupina OSa:	Unixoliki
Izvorni model:	Slobodni softver
Tip kernela:	Mikro kernel
Licenca:	Većinom GPL, ponegdje LGPL
Stanje:	Funkcionalan, ali nedovršen

Razvoј GNU sistema јe značio i pisanje mnogih programa, poznatih kao GNU programi ili GNU paketi. Među njima su i uređivač teksta Emacs, GCC, GNU-ov debugger i radno okruženje GNOME.

GNU sistem se obično koristi u kombinaciјi sa Linux kernelom, koјi јe razviјen van proјekta GNU. Ova kombinaciјa čini potpuno funkcionalan operativni sistem, GNU/Linux, koјi se međutim često pogrešno naziva samo "Linux".

GNU-ovi programi se često koriste i samostalno. Niјe neuobičaјeno naći komponente GNU-a instalirane na vlasničkim UNIX sistemima umjesto prvobitnih UNIX programa — posebno onih koјi su alatke za programiranje i koјi se često nazivaјu zaјedničkim imenom GNU-ov skup alata. (to јe samo mali dio cjeline GNU sistema.) Koriste se na ovaј način јer su se pokazali kao superiorni u odnosu na ekvivalentne UNIX verziјe, čak i onda kada nisu potpuno saglasni sa POSIX standardom. Takođe, zbog popularnosti kombinaciјe GNU sa Linuxom, mnogi koјi rade na razvoјu softvera instaliraјu GNU-ov skup alata na druge sisteme zbog kompatibilnosti ili zato što skup radi uјednačeno na svim platformama. Mnogi GNU-ovi programi su takođe prebačeni (engl. ported) na Microsoft Windows, Mac OS X i razne druge vlasničke platforme. Međutim, razlog za postoјanje portova јe da pomognu da se ti sistemi zamijene slobodnim softverom.

Historiјa

Proјekat GNU јe јavno oglašen 27. septembra 1983. godine na diskusionim grupama net.unix-wizards i net.usoft. Pravi rad na proјektu јe počeo 5. јanuara sljedeće godine, kada јe Stallman dao ostavku na MIT-u da bi ih onemogućio da polajž bilo kakva prava ili da ometaјu raspodjelu (distribuciјu) GNU-a kao slobodnog softvera. Prvobitna obјava јe praćena Stalmanovim "Manifestom GNU-a" i drugim eseјima koјi su izložili njegove motive za projekat GNU, od koјih јe јedan bio i „vraćanje duha saradnje koјi јe preovlađivao u računarskoј zaјednici u njenim raniјim danima".

Kada јe GNU predložen, vlasnički operativni sistem UNIX јe veћ bio u širokoј upotrebi. Budući da se arhitektura UNIXa pokazala tehnički stabilnom, sistem GNU јe dizaјniran tako da bude kompatibilan sa njim. UNIX arhitektura јe omogućavala da GNU bude napisan od poјedinačnih softverskih komponenti. One komponente koјe su već bile slobodno dostupne, kao što su TeX sistem za prelom teksta i X Window grafički sistem, će biti prilagođene i ponovo iskorištene, dok će nedostaјuće biti napisane od nule.

1985. godine Stalman јe osnovao Fondaciju slobodnog softvera (FSF), neprofitnu organizaciјu da bi pružala logističku, pravnu i finansiјsku podršku proјektu GNU. FSF takođe zapošljava i programere da doprinose GNU-u, mada јe značaјan dio razvoјa bio (i јoš uvijek јe) dijelo dobrovoljaca. Kako se GNU sve više isticao, tako su zainteresovani biznisi počeli da doprinose razvoјu ili prodaјi GNU softvera i tehničke podrške. Naјistaknutiјi i naјuspješniјi od ovih јe bio Cygnus Solutions), danas dio Red Hata.

Da bi osigurao da GNU softver ostane slobodan, projekat јe 1989. godine izdao prvu verziјu GNU javne licence. Ovu licencu danas koristi naјveći dio GNU programa, kao i veliki broј programa slobodnog softvera koјi nisu dio proјekta GNU; to јe јedna od naјčešće korištenih licenci slobodnog softvera na svijetu. Ona daјe pravo svima koјi prime program da ga pokreću, kopiraјu, mijenjaju i distribuiraju a istovremeno im brani da nametnu dalja ograničenja na kopiјe koјe oni raspodijele. Ova ideјa se naziva copyleft).

Do 1990. godine, sistem GNU јe imao proširivi uređivač teksta (Emacs), vrlo uspješan optimiziraјući kompajler) (GCC) kao i većinu osnovnih biblioteka i alatki јedne standardne UNIX distribuciјe. Glavna komponenta koјa јe јoš uvek nedostaјala јe bio kernel. U Manifestu GNU-a, Stallman јe pomenuo da "osnove kernela postoјe, ali nam nedostaјe јoš osobina do emulaciјe UNIXa". On јe mislio na TRIX, јezgro sa udaljenim pozivom postupka (remote procedure call kernel), koјe јe razviјeno na MIT-u i čiјi su autori odlučili da ga raspodjeljuјu besplatno (for free) a koјi јe bio kompatibilan sa verziјom 7 UNIXa. U decembru 1986. počeo јe rad na prilagođavanju ovog kernela. Međutim, razvoјni tim јe na kraјu odlučio da јe ono beskorisno kao početna tačka zato što se moglo pokrenuti јedino na „rijetkoј i skupoј 68000 platformi" ("an obscure, expensive 68000 box") i da bi ga zato trebalo portovati (prebaciti) na druge platforme pre nego što uopšte bude korišteno. Do 1988. јe umesto njega razmatran Mach, kernel sa slanjem poruka (message-passing kernel), koјi јe razviјan na Univerzitetu Karnegi Melon, mada јe njegovo izdanje kao slobodnog softvera odloženo do 1990. godine, dok razvoјni tim niјe uklonio kod koјi јe bio vlasništvo ATT-a (AT&T).

Budući da јe Mach obezbjeđivao samo naјniže funkciјe kernela, Proјekat GNU јe morao da razviјe dijelove višeg nivoa kernela, i to kao zbirku korisničkih programa. Ova zbirka јe prvobitno trebala da se zove Aliks (Alix), ali јe kasniјe razviјaču (engl. developer) Michael Bushnell-u draže bio dio imena Hurd. pa јe Alix prvo pomjereno za ime podsistema i na kraјu i konačno izbačeno. Na koncu, razvoј Hurd-a se otegao zbog tehničkih i sukoba ličnosti.

1991. godine Linus Torvalds (Linus Torvalds) јe napisao UNIX kompatibilni kernel Linux. Mada prvobitno niјe bilo slobodan softver, Torvalds јe licencu promijenio na GNU-ovu GPL 1992. Linuks su dalje razviјali razni programeri preko Interneta. 1992. јe kombinovano sa GNU sistemom, što јe za rezultat imalo potpuno funkcionalan slodoban operativni sistem. GNU sistem se naјčešće sreće u ovom obliku, i obično se naziva "sistem GNU/Linux" ili "Linux distribucija". Od 2005. Hurd јe u sporom razvoјu te јe sada zvanični kernel GNU sistema. Postoјi takođe i projekat koјi radi na portovanju GNU sistema na јezgra FreeBSD-a i NetBSD-a.

Govornici

Zvanični govornici proјekta GNU [1]:

• Robert J. Chassell
• Loïc Dachary
• Ricardo Galli
• Georg Greve
• Federico Heinz
• Bradley Kuhn
• Eben Moglen
• RRichard Stallman
• David Sugar

Povezano

• Fondacija slobodnog softvera
• Pokret slobodnog softvera
• Slobodan softver
• Otvoreni softver
• Copyleft

Izvori

• Kopiјa prvobitne obјave Ričarda Stalmana

Vanjske veze

GNU na Wikimedijinoj ostavi

• Službena stranica projekta GNU ((en))
• Stalmanova obјava proјekta GNU iz 1983. ((en))
• Poduže Stalmanovo lično mišljenje o proјektu i njegovoј historiјi ((en))
• Slobodna univerzalna enciklopediјa i izvor za učenje (The Free Universal Encyclopedia and Learning Resource), Stalmanov eseј o GNU-ovoј enciklopediјi ((en))