Papers by Mehmet Ali Çalgan
Tefsir Araştırmaları Dergisi , 2023
Kur’an-ı Kerîm’in doğru anlaşılması şüphesiz Müslümanlar için en büyük ehemmiyeti haizdir. Bu mak... more Kur’an-ı Kerîm’in doğru anlaşılması şüphesiz Müslümanlar için en büyük ehemmiyeti haizdir. Bu makalede Kur’an-ı Kerîm’de on âyet-i kerimede geçen aşiy kelimesinin Türkçe Kur’an meallerinde nasıl çevrildiği incelenmiştir. Arapça dil kaynakları ve Kur’an tefsirlerinde “güneşin zevalinden batışına kadar olan vakit” olarak izah edilen aşiy kelimesine incelenen Kur’an meallerinde büyük çoğunlukla “akşam” ya da “akşa-müstü” manası verildiği görülmüştür. Aşiy kelimesinin hadislerdeki kullanımı da araştırılmış ve bazı hadis-lerin bizzat metinlerinde aşiy vaktinin öğle ve ikindi namazlarının vakitlerine tekâbul ettiği tespit edilmiştir. Hadis şerhleri ve tercümelerindeki izahat da Kur’an tefsirleri ve Arapça dil kaynaklarındaki malumat ile uyum hâlindedir. Aşiy kelimesinin içinde geçtiği on âyetten sekizinde mezkûr kelime sabah vaktini ifade eden başka bir kelimeyle birlikte geçmektedir. Bu sekiz âyetin dördünde günün muayyen iki zaman dili-minden bahsedilmekte, diğer dördünde ise bir görüşe göre yine muayyen iki vakite işaret edilmekte bir görüşe göreyse bu iki kelime (aşiy ve sabah vakti) devamlılıktan kinâye olarak kullanılmaktadır. Bu ikinci görüşe göre devam ifade eden bu dört âyetin çevirisinde devam manası içeren “sabah akşam” tabirinin kullanılması münasip olabilir. Ancak devam manası içermeyen diğer altı âyetin Kur’an meallerindeki çeviri-lerinde kullanılan “akşam” ifadesi ile Arapça dil kaynakları, tefsirler, hadis metinleri ve hadis şerhlerinde aşiy kelimesine verilen anlam arasındaki uyumsuzluk bir sorun teşkil etmektedir. Makalede bu sorunun muhtemel sebepleri üzerinde durulmuş ve beş farklı sebep tespit edilmiştir. Bu sebeplerden önemli görülen biri, bazı tefsirlerde aşiy kelimesinin izahında kullanılan ve asıl manası “öğle vaktinden güneşin batımına veya gecenin yarısına kadar olan süre” olan mesâ kelimesinin anlamının Türkçede daralarak sadece “ak-şam” olarak bilinmesi, diğeri ise Arapçada özel bir anlamı olan aşiy kelimesini Türkçede karşılayacak tek bir kelimenin olmaması ve bazen sabah vaktinin mukabili olarak kullanılması nedeniyle bu kelimenin “akşam” kelimesiyle çevrilmesinin yaygınlaşmasıdır.
Rize İlahiyat Dergisi, 2023
Hadisçilerin metin tenkidi konusu günümüzde hayli tartışma konusudur ve hadislerin muhafazası nok... more Hadisçilerin metin tenkidi konusu günümüzde hayli tartışma konusudur ve hadislerin muhafazası noktasında büyük önem arz eden bir meseledir. Bu araştırma notunun amacı konuyla alakalı son dönemde yazılmış dikkat çeken bir araştırmanın tanıtımını yapmak ve daha çok, sorunlu gördüğümüz yerlerini eleştirmektir. Bu yazıda Mu’tez el-Hatîb isimli araştırmacının Reddu’l-hadîs min ciheti’l-metn, dirâse fî menâhici’l-muhaddisîn ve’l-usûliyyîn isimli aslı 2009 senesinde hazırlanmış bir doktora tezi olan çalışması hakkında bazı mülahazalarımız kaydedilmiştir. Mu’tez el-Hatîb bu çalışmasında muhaddislerin ve fıkıh usulcülerinin metin tenkidi yöntemlerini tahlil etmek ve karşılaştırmak istemiştir. İncelediğimiz eser usul kitapları hakkında tatminkâr seviyede malumat sunmakta ve titiz ve dikkatli bazı tahliller içermektedir. Ancak muhaddislerin metin tenkidi faaliyetleri hakkında önceki araştırmalara herhangi bir katkı sağlamamış ve yeni bir bulgu ortaya koyamamış olması eserin en önemli eksikliğidir. Ayrıca müellif muasır çalışmaları mütekaddim/müteahhir ayrımı yapmamakla eleştirmekle beraber kendisinin bu ayrıma birçok yerde riayet etmeden oldukça hatalı istidlallerde bulunduğu görülmektedir. Yine, yazarın pek çok yerde geç dönem merkezli değerlendirmeler yapıp bunları tüm muhaddislere genellemesi ve muhaddisler ve fukahanın yöntemlerine dair tezat teşkil eden tespitler yapması da sorunludur. İçerdiği zengin malumat sebebiyle öğretici sayılabilecek eserin metin tenkidi konusunda alt yapısı bulunmayan okuyucu için aynı zamanda yanıltıcı olabileceğini de belirtmekte fayda vardır.
İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 2022
Bu değerlendirme yazımızda Hasan Fevzî Hasan Saîdî isimli araştırmacı tarafından doktora tezi ola... more Bu değerlendirme yazımızda Hasan Fevzî Hasan Saîdî isimli araştırmacı tarafından doktora tezi olarak hazırlanan ve kitap olarak basılan ez-Zehebî ve menhecuhû fî nakdi metni’l-hadîsi’ş-şerîf isimli eserini ana hatlarıyla tanıtmak, bu eserden istifadeyle Zehebî’nin metin tenkidi tatbikatına misaller sunmak, ayrıca bu misallerden hareketle garib ıstılahının metin tenkidi bağlamında kullanımı ve özellikle münker tabirinin metin tenkidi kapsamında gerekçeli kullanımı gibi önemli bazı hususları tahlil etmek istiyoruz.
Hadis Tetkikleri Dergisi, 2022
Bu makalede Tirmizî’nin Sünenü’t-Tirmiẕî ve el-ʿİlelü’l-Kebîr’inde Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadisl... more Bu makalede Tirmizî’nin Sünenü’t-Tirmiẕî ve el-ʿİlelü’l-Kebîr’inde Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere ve sünnete, icmâa, tarihî bilgilere, ilim ehlinin ameline, sahâbenin söz ve uygulamalarına, râvinin kendi rivayetine muvafakat/muhalefet, peygamber sözüne benzeme, teferrüd ve umûmu’l-belvâ kıstaslarını kullanarak yaptığı metin tenkidi tatbikatı incelenmiştir. Sünen’de özellikle hadislerin o konudaki diğer hadislerle/sünnetle ve ilim ehlinin ameliyle uyumu düzenli şekilde dikkate alınmış ve bu uyum hadis metninin olumlu/olumsuz mânada tenkidinde (kabul/reddinde) etkili olmuştur. Hadis imamlarının hatadan salim olmadığını belirten Tirmizî, Şu’be gibi önde gelen muhaddislerin metindeki hatalarını tespit etmiş, müttefekun aleyh olan bir hadisin metnini tenkit etmiş, zaman zaman birden çok kıstası aynı anda kullanmıştır. Makalede râvi tenkidinin arkasında yatan metin tenkidi hakkında farkındalığın önemine de değinilmiştir. Tirmizî’nin metin tenkidi tatbikatı diğer muhaddislerin tenkit zihniyetine de ışık tutmaktadır.
İslami İlimler Araştırmaları Dergisi, 2021
Dindarlığın çağımızın en büyük problemlerinden birisi olan stresi ne şekilde giderebildiği konusu... more Dindarlığın çağımızın en büyük problemlerinden birisi olan stresi ne şekilde giderebildiği konusu, araştırılması gerekli ve güncel önemi haiz bir konudur. Dindarlık çeşitli açılardan stresi yenmek için etkili formüller sunabilmektedir. Öncelikle, güçlü bir inanç ve bunun sonucunda kazanılan sağlam bir tevekkül ve kader anlayışı stresin en büyük sebeplerinden olan insanın geleceğin belirsizlikleri hakkında hissettiği çaresizlik duygusunu gidermede çok önemli bir rol oynamaktadır. Öte yandan, insan ilişkilerinde yaşanan gerginlikler de stresin diğer bir önemli sebebidir. Bu açıdan da, dindarlığın insan ilişkilerinde temin ettiği, yakın çevreden başlanarak toplumsal bağların gözetilmesi, kardeşlik hukukuna riayet edilmesi, tüm insanlara karşı kalbin her türlü olumsuz hislerden salim olmasının hedeflenmesi gibi hususlar insan ilişkilerinden kaynaklanan stresi gidermede önemli rol oynar. Bu araştırmada, bir yandan stresin günümüzde yol açtığı maddi ve manevi sıkıntılar incelenerek konunun güncel boyutunun ele alınması, diğer yandan da dindarlığın stresi yenmede ve huzuru yakalamada hangi açılardan etkili olacağının âyet ve hadislerle temellendirilerek tespit edilmesi hedeflenmektedir.
Hadith, 2021
Bu makalede Müslim’in (öl. 261/875) hadis tenkidini uygulamalı olarak gösterdiği, öğretici bir ga... more Bu makalede Müslim’in (öl. 261/875) hadis tenkidini uygulamalı olarak gösterdiği, öğretici bir gayeyle telif etmiş olduğu Kitâbu’t-temyîz isimli ilel eserinde başvurduğu ve erken dönem hadisçilerin ortak metodu olarak nitelediği metin tenkidi metodu incelenmiştir. Ayrıca bu eserdeki izah ve uygulamalar ışığında mütekaddim münekkidlerin hadis tenkid metodu ele alınmıştır. Kitâbu’t-temyîz’de Müslim’in hadis metinlerini, neredeyse tüm metin tenkidi esaslarına dikkat ederek değerlendirdiği görülmektedir. İncelenen yirmi beş hadisin yirmi ikisinde metin tenkidi uygulanması oldukça dikkat çekicidir. Hadis metnindeki hatanın kaynağını muâraza (karşılaştırma) yöntemiyle araştıran Müslim, Şu’be, İbn Şihab gibi âlimlerin hadis rivayetlerindeki hatalarını tespit etmiş, böylece senedin sıhhatinin metnin sıhhatini garanti etmediğini göstermiştir. Günümüzde metin tenkidiyle alakalı çalışmalarda fazla dikkate alınmadığı görülen Müslim’in bu değerli eserinde, Sahîh-i Buhârî gibi önemli hadis kaynaklarında bulunan bazı hadislere metin tenkidi uygulandığı tespit edilmiştir. Müslim, eserinde takip ettiği yöntemin Şu’be, Abdurrahman b. Mehdî gibi hadisçilerin ortak yöntemi olduğunu bildirir. İllet, nekâret, teferrüd ve muhalefet gibi usul kavramlarını açıkça metin tenkidi kapsamında kullanan Müslim’in eseri, ilel ve rical kaynaklarında geçen muhtasar tabirlerin arkasında yatan metin tenkidine ışık tutması yönüyle fevkalade önem arz etmektedir. Bu makalede muâraza-metin tenkidi ilişkisine ve Müslim’in vasfettiği metodun Buhârî, İbn Hibbân gibi erken dönem ve Zehebî, İbn Kesîr ve İbn Hacer gibi geç dönem hadisçiler üzerindeki izdüşümüne de değinilmiştir.
Hadis Tetkikleri Dergisi, 2021
Hadislerin nakillerinde hatalar geçmişten günümüze yapılagelmektedir. Hadisçiler bu hataların tes... more Hadislerin nakillerinde hatalar geçmişten günümüze yapılagelmektedir. Hadisçiler bu hataların tespiti ve tashihi için büyük gayret göstermiş, yapılan hataların mahiyetini araştırmış ve bu hataları izah etmede faydalı olan ıstılahlar geliştirmişlerdir. Bu çalışmada birisi İbn Hibbân’ın Kitâbu’l-Mecrûhîn isimli eserinde, diğeri Diyanet İşleri Başkanlığı tarafından yayımlanan Kur’an Yolu isimli tefsir çalışmasında yer alan ve metinleri birbirine benzeyen müttefekun aleyh iki hadisin metinlerinin birbirleriyle hata sonucunda karıştırılması ile ortaya çıkan hatalı iki hadis örneği yakından incelenmiştir. Bu iki örnekteki hatanın mahiyeti hadis usûlünde bulunan müdrecu’l-isnad, sülûkü’l-câdde, maklûbu’s-sened ve mülzak hadis kavramları bağlamında değerlendirilmiştir. Ayrıca, nadir kullanılan bir hadis ıstılahı olan mülzak hadisin tarifi, delâleti ve kaynaklarda kullanım biçimi araştırılarak bu hadis ıstılahı tanıtılmıştır.
Trabzon İlahiyat Dergisi, 2024
Hadiste metin tenkidi konusu güncelliğini korumakta, ülkemizde ve İslam dünyasında bu sahada yapı... more Hadiste metin tenkidi konusu güncelliğini korumakta, ülkemizde ve İslam dünyasında bu sahada yapılan akademik çalışmalar hızla artmakta ve bu sebeple bu çalışmaların takibi zorlaşmaktadır. Bu makalenin amacı hadis sahasında metin tenkidine dair bugüne kadar hazırlanmış olan akademik nitelikli makale, tez ve kitapların bir listesini sunmak ve genel bir değerlendirmesini yapmaktır. Tespitimize göre metin tenkidi konusunda toplam 341 çalışma yapılmış olup bunların 194’ü makale, 35’i doktora tezi, 52’si yüksek lisans tezi ve 60’ı kitaptır. Çalışmamızda bu eserler birincil seviyede şu ana başlıklara göre tasnif edilmiştir: Günümüzde Yapılan Metin Tenkitleri, Genel ve Teorik Konular, Metin Tenkidinin Kıstasları, Muhaddislerin Geçmişteki Metin Tenkidi Tatbikatı, Metin Tenkidinin Öncülleri, Metin Tenkidinin Sorunları, Ravi Tasarrufları, Metin Tenkidiyle İlgili Diğer Konular. Metin tenkidi çalışmalarının bu ana başlıklara göre dağılımına bakıldığında en fazla çalışmanın “Günümüzde Yapılan Metin Tenkitleri” başlığında olduğu görülmektedir. Kanaatimizce bu dağılımda daha fazla öncelik hak eden bazı konular arka planda kalmıştır. Zira ravi tasarrufları, metin tenkidinin sorunları, öncülleri, kıstasları ve genel mahiyeti gibi meseleler hakkında yeterli seviyede araştırma yapılarak güçlü bir teorik ve metodolojik zemin hazırlanmadan metin tenkidine yönelinmesi isabetli sonuçlar alınmasını zorlaştıracaktır. Ayrıca, muhaddislerin metin tenkidi tatbikatı konusunun da yine teorik arka plan çalışmaları yapıldıktan sonra daha fazla incelenmesi gerektiğini düşünmekteyiz.
Hadith, 2022
Bu makalede genel olarak hadis kaynakları, özel olarak da ilel eserlerinde metin tenkidi yapılmad... more Bu makalede genel olarak hadis kaynakları, özel olarak da ilel eserlerinde metin tenkidi yapılmadığı tezi tahkik edilmiş ancak İbn Ebû Hâtim’in (öl. 327/938) ʿİlelü’l-ḥadîs̱ isimli eserinin incelenmesi neticesinde bu tezin aksini ispatlayan bulgular elde edilmiştir. ʿİlel’de Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere, icmâa, tarihî bilgilere, vâkıaya, râvinin sözüne, kelamın siyâkına, amele muvafakat/muhalefet, nübüvvet kelamına benzememe, dinin asılları konusunda teferrüd, isrâiliyata benzeme gibi on bir metin tenkidi kıstasının tasrih edilerek kullanıldığı toplam 139 örnek tespit edilmiştir. Bunlara ilaveten haklarında münker veya batıl gibi mücmel tabirlerin kullanıldığı hadislerin tahkik edilerek metnin teferrüdü veya muhalefeti sebebiyle tenkit edilip edilmediğinin anlaşılabileceğine işaret edilerek bu şekilde metni tenkit edilen 288 hadis tespit edilmiştir. Bazı araştırmaların bulgularından ve eserin muhakkiklerinin notlarından istifadeyle tespit edilen bu rakam daha geniş bir araştırmayla çok daha artacaktır. Ayrıca, umûmü’l-belvâya benzer şekilde teferrüdün de muhaddislerce metnin tenkidi için önemli bir gerekçe olduğu hususuna değinilmiş ve ʿİlel’de teferrüd gerekçe gösterilerek metni tenkit edilmiş olan 51 örneğe işaret edilmiştir. Muhafazakâr bir tahminle ʿİlel’de toplam 559 hadisin metninin tenkid edildiği saptanmıştır; bu rakamın eserdeki toplam hadis sayısına oranı yaklaşık beşte birdir. Ancak münker/bâtıl/kezib/mevzû hükmü verilen haberlerin çoğunun mâna nekâreti sebebiyle tenkit edildiği düşünüldüğünde önceki hesaplamaya dâhil edilmeyen 313 hadis daha ilave edilerek toplamda 872 haberin (toplam hadis sayısının yaklaşık yüzde otuzu) metninin tenkit edildiği anlaşılmaktadır. Ancak bu sayısal çokluk münekkitlerin senede ya da metne gösterdiği ihtimamın değil, hataların yapılış sıklığının bir göstergesidir. ʿİlel’de Şu’be, Süfyân es-Sevrî ve Süfyan b. Uyeyne gibi en önde gelen muhaddislerin metindeki hataları tespit edilmiş; Sahîhayn, Sahîh İbn Hibbân ve Sahîh İbn Huzeyme dâhil olmak üzere muteber hadis kaynaklarındaki pek çok hadis metin tenkidine tâbi tutulmuştur.
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2024
The purpose of this study is the examination and analysis of Ibn Kathīr’s (d. 774/1373) criticism... more The purpose of this study is the examination and analysis of Ibn Kathīr’s (d. 774/1373) criticism of Sahihayn ḥadīths with respect to their content in the Sīra section of his history work called Al-Bidāya wan Nihāya. The subject of our study is Ibn Kathīr’s criticism of twenty Sahihayn ḥadīths using the criteria of conformity/contradiction with the Qurʾān, authentic ḥadīths, reasoning, historical facts and id̲j̲māʿ and his argument that the problems that he could not explain in fourteen ḥadīths were mistakes. The information that Ibn Kathīr provides about the rāwīs’ interventions which make the examined ḥadīths susceptible to content criticism, is also valuable. Seven of the ḥadīths that are in the scope of this study are in both Sahih al-Buk̲h̲ārī and Sahih Muslim, six are only in Sahih al-Buk̲h̲ārī and seven are only in Sahih Muslim. The ḥadīths in both Sahih al-Buk̲h̲ārī and Sahih Muslim include those ḥadīths on the following subjects: the prohibition of the nikah mut’ah in K̲h̲aybar, the intention of the Prophet (pbuh) for ʿumra and ḥad̲j̲d̲j̲, the Prophet throwing away the silver ring, the news of the change of ḳibla reaching Qubāʾ the next morning, the time of the ban on speaking during prayer and the piercing of the wall of Yād̲j̲ūd̲j̲ wa-mād̲j̲ūd̲j̲. The ḥadīths mentioned only in Sahih al-Buk̲h̲ārī include those on the following subjects: the realization of Isrāʾ before the revelation, the number of those who participated in the battle of Hamra al-Assad, Saʿd b. Abī Waḳḳāṣ’s entry into Islam, Ali’s allegiance to Abū Bakr, information about the expedition of al-Raji and the omission of the journey to Bayt al-Maqdis in the ḥadīth of the ascension. The ḥadīths mentioned only in Sahih Muslim include those on the following subjects: the number of the participants in the battle of Ḥunayn, the creation of the earth in seven days, ʿAmr b. ʿAbese’s entry into Islam, consultation with Saʿd b. ʿUbāda for the battle of Badr, ṣaḥāba’s complaint about the hot sands, marriage with Umm Ḥabība and the place of the ṣalāt aẓ-ẓuhr during the ʿĪd al-ʾAḍḥā. The method of our study is the examination of the text and comparative analysis of the results among ḥadīth commentators. The result of our study is that for most of the criticized ḥadīths, Ibn Kathīr’s evaluations differ from those of ḥadīth scholars such as Ibn Ḥad̲j̲ar and al-Nawāwī. The importance of our study stems from the fact that Ibn Kathīr’s criticism of the aforementioned Sahîhayn ḥadīths constitute concrete evidence of the statement of the ḥadīth scholars that the authenticity of the isnād does not ensure the authenticity of the matn. In short, it can be observed that Ibn Kathīr’s work successfully reflects his strong critical mentality, original views and extensive scientific knowledge.
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2024
İslâmî ilimlerin muhtelif dallarında birçok kıymetli eser vermiş olan İbn Kesir’in (ö. 774/1373) ... more İslâmî ilimlerin muhtelif dallarında birçok kıymetli eser vermiş olan İbn Kesir’in (ö. 774/1373) el-Bidâye ve’n-nihâye isimli eserinin siyer bölümü Hz. Peygamber’in (sav) hayatı, şemâili ve mucizelerini geniş bir şekilde ele almaktadır. İbn Kesir bu eserinde hadis ve siyer rivayetlerini titiz bir tenkid sürecinden geçirmiş ve muhtevayla ilgili dikkatini çeken sorunları dile getirmiştir. Bu kapsamda onun Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere ve sünnete, icmâa, akla, dinin temel öğretilerine ve sağlam târihî bilgilere muhalefet, nübüvvet/sahâbe kelamına benzememe, kalabalık bir grubun şahit olduğu bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, naklini gerektiren birçok sebep bulunan bir olayın bir kişi tarafından aktarılması, metin içi tutarsızlık, lafız rekâketi, mana nekâreti, sezgisel tenkit ve israiliyât içerme gibi birçok muhteva tenkidi kıstasına başvurduğu görülmektedir. Ayrıca, İbn Kesir’in “garib”, “garib cidden”, “garâbet” gibi tabirleri zaman zaman teferrüde işaret etmek amacından ziyade açıkça muhteva tenkidi bağlamında kullandığı belirlenmiştir. Makalede İbn Kesir’in söz konusu eserinin Siyer kısmında başvurduğu muhteva tenkidi kıstaslarının sistematik ve kapsamlı bir tahlili ve garâbet tabirini muhteva tenkidi bağlamında kullanımının incelenmesi hedeflenmiştir.
Kastamonu Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2022
İbnü’l-Cevzî’nin Mevzûât isimli eserindeki metin tenkidi tatbikatı oldukça kapsamlı olup bu konud... more İbnü’l-Cevzî’nin Mevzûât isimli eserindeki metin tenkidi tatbikatı oldukça kapsamlı olup bu konuda çeşitli çalışmalar yapılmıştır. Bu makalede önceki çalışmalarda eksik gördüğümüz bazı hususları tamamlamak, bazı yanlışlıkları tashih etmek ve metin tenkidi konusuyla alakalı olarak önemli gördüğümüz bazı noktalara dikkat çekmek hedeflenmiştir. Bu kapsamda İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidiyle alakalı kullandığı bazı kavramların doğru medlûlleri araştırılmış, müellifin uyguladığı olumlu metin tenkidine dikkat çekilmiş, İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidiyle alakalı verdiği izahlar incelenmiş, önceki çalışmalarda geçmeyen bazı örnekler ele alınmış, İbnü’l-Cevzî’nin metin tenkidinde kullandığı farklı kıstaslar gösterilmiştir. Yine, belli bir metin tenkidi kıstası tasrih edilmeyen yerlerde de bazı kıstasların zımnen uygulanması, hadis değerlendirmelerinin doğru okunması, bazı mütekaddim muhaddislerin metin tenkidi tatbikatı ve diğer bazı hususlar ele alınmıştır.
Hadith, 2022
Bu makalede İmâm Buhârî’nin (ö. 256/870) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ isimli eserinde hadisleri seçerken, K... more Bu makalede İmâm Buhârî’nin (ö. 256/870) el-Câmiʿu’ṣ-ṣaḥîḥ isimli eserinde hadisleri seçerken, Kur’ân-ı Kerîm’e, sahih hadislere, sahâbe söz ve uygulamalarına, icmâya, tarihî ve coğrâfî bilgilere ve kelamın siyakına uygunluk ile hadisle amel edilme gibi çeşitli kıstasları dikkate alması Sahîh’te bulunan yüzden fazla örnek hadis üzerinden incelenmiştir. Buhârî Kur’an’a aykırı görülebilecek bazı hadisleri, onlara muvafık olduğunu düşündüğü âyetlerle irtibatlandırarak vermiş, böylece hadis metinlerinin Kur’an’a uygunluğunu göz önünde bulundurduğunu göstermiştir. Yine, zayıf sayılan râvîlerin sikalara muvafık rivayetlerini intikâ ederek (seçerek) senedi değil, metni esas aldığını net bir şekilde ortaya koymuştur. Bu durum ise, sened tenkidinin aksi yönündedir. Ayrıca, senedi sahih de olsa hatalı metinlerin illetlerine dikkat çekerek sika bir râvînin de metinde hata yapabileceğini göstermiştir. Buhârî hadislerdeki ihtilafı cem, nesh ya da tercih metotlarına göre çözmüş, ayrıca metnin doğru şeklini tespit ve sıhhatiyle alakalı pek çok hususa dikkat etmiştir. Bu bağlamda, hadislerin mutâbaat ve şâhidlerini göstermiş, lafız farklarına dikkat çekmiş, metinde idracı tespit etmiş ve hadisleri şerh etmiştir. Bunların yanında sahâbe söz ve uygulamalarına, tarihî ve coğrafî bilgiye, icmâa, amele ve kelamın siyakına uyumun da Buhârî tarafından dikkate alındığını gösteren örnekler mevcuttur. Makalenin hacmi sebebiyle daha fazla örneğe yer verilemese de bunları içeren araştırmalara işaret edilmiştir. Kısaca bu çalışma, Buhârî gibi önde gelen bir hadisçinin Sahîh’inde bulunan metin tenkidi uygulamalarını somut örnekler üzerinden ortaya koymak suretiyle hadisçilerin hadislerin sadece senedine odaklandıkları, ama metin tenkidi yapmadıkları şeklindeki genellemeci yaklaşımın isabetli olmadığını da göstermektedir.
Tevilat, 2021
Allah Rasûlü (sav) insanlığa hayatın her sahasında rehberlik yapacak öğretilerle gelmiştir. Haksı... more Allah Rasûlü (sav) insanlığa hayatın her sahasında rehberlik yapacak öğretilerle gelmiştir. Haksız kazancı engelleme gayesine mebni birçok iktisâdî esas bu öğretiler arasındadır. Bu nebevi yönlendirmelerin tespiti kadar günümüz için güncelliğinin ve uygunluğunun ortaya konması da fevkalade önemlidir. Zira günümüz dünyasında iktisâdî ve mâlî hayat hayli gelişmiş bir yapı arz etmektedir. Bu çalışmada Amerika Birleşik Devletleri’nde 2008 senesinde ivme kazanan ve sonraki senelerde sadece ABD’de değil tüm dünyada tesirini hissettiren ve iktisatçılar tarafından 1929’daki Büyük Buhran’dan sonra meydana gelen en büyük mâlî buhran ve iktisâdî durgunluk dönemi olarak nitelenen hadiseler zincirini iktisâdî sahada bulunan nebevi öğretilerin güncel kıymetini göstermek amacıyla tetkik etmek istiyoruz. Yaptığımız incelemede bizzat Amerikalı iktisatçıların yaşanan krizle alakalı tahlil ve tespitleri esas alınmıştır. Böylece sünnette yer alan iktisâdî buyrukların ihlalinin yol açtığı neticeler daha ikna edici ve etkili bir şekilde görülebilecektir. Mezkûr mâlî buhranın temelleri, tüketicilerin gelirlerini zorlayacak şekilde borçlanmalarıyla atılmıştır. Ödeme gücü olmayan insanlara verilen konut kredileri faizlerin yükselmesiyle ödenememeye başlamıştır. Gerek değişken faizli konut kredilerinin verilmesinde gerekse bu kredilere dayalı türev borç senetlerinde bir yandan yatırımcıları aldatıcı uygulamalar diğer yandan fiyat ve risk açısından garar (kapalılık/ aşırı belirsizlik) söz konusu olmuştur. Kanaatimizce bu mühim vakanın dikkatli bir tahlili İslamın iktisâdî öğretilerinin güncel önem ve değerini oldukça berrak bir şekilde ortaya koymaktadır.
The Journal of Academic Social Science Studies, 2017
Nebevî beyanlar, ibadet ve ahlak sahalarının yanında sosyal ve ekonomik sahalarda da pek çok önem... more Nebevî beyanlar, ibadet ve ahlak sahalarının yanında sosyal ve ekonomik sahalarda da pek çok önemli mesajı içermektedirler. Her sahada ve ölçekte toplum hayatının önemli bir boyutunu oluşturan idare konusu, toplum refahının temini için kritik öneme sahiptir. Ferdî ve içtimâî her türlü başarı/ başarısızlığın (kalkınma/ geri kalmışlığın) temelde iyi/ kötü idare neticesinde gerçekleştiği tespiti bu bağlamda son derece önem arz etmektedir. Yönetim ve iletişim/etkileşim kavramlarından doğan ve günümüz yönetim telakkisini yansıtan yönetişim kavramı katılımcılık, hesap verebilirlik, saydamlık, etkinlik, eşitlik, hukukun üstünlüğü, cevap verebilirlik ve tutarlık gibi ilkelere vurgu yapmaktadır. Hadislerde de idare konusuyla ilgili çeşitli meselelerin üzerinde önemle durulduğu görülmektedir. Bu çalışmada yönetişimin sekiz ilkesine ilişkin nebevî beyan ve uygulamaları en kapsamlı bir şekilde içermesiyle temâyüz eden Sahîh-i Buhârî'nin Kitâbu'l-Ahkâmı'nda yer alan rivayetlerin farklı disiplinlerin araştırma bulgularından da istifade ederek incelenmesi ve böylelikle idareyle ilgili hadislerin yönetişim kavramı bağlamında güncel bir okuması hedeflenmektedir. Çalışmamız hadislerdeki idârî öğretilerin hepsini olmasa da önemli bir bölümünü, ilgili disiplinden mümkün mertebe istifade ederek inceleyen, bu sahadaki az sayıda olan araştırmalara bir nebze de olsa katkıda bulunma gayretinin mahsulüdür. İdare sahasındaki hadislerin günümüz yönetim telakkisi ışığında ele alınarak incelenmesi, bu mesaide farklı disiplinlerin araştırma bulgularından yararlanılması bu rivayetlerin güncel değerlerinin tespitinde ve hadislerdeki mesajların günümüze aktarılmasında önem arz etmektedir.
Pamukkale Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 2015
Sakarya Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi (SAUIFD), 2019
Cumhuriyet İlahiyat Dergisi, 2021
This article has been reviewed by at least two referees and scanned via a plagiarism software. / ... more This article has been reviewed by at least two referees and scanned via a plagiarism software. / Bu makale, en az iki hakem tarafından incelendi ve intihal içermediği teyit edildi.
Islâm dini getirdigi esaslarla Musluman toplumun hayatin her alaninda ilerlemesi ve basarili olma... more Islâm dini getirdigi esaslarla Musluman toplumun hayatin her alaninda ilerlemesi ve basarili olmasi icin gerekli yol haritalarini sunmustur. Nebevi beyanlar, ibadet ve ahlâk sahalarinin yaninda sosyal ve ekonomik sahalarda da bu acidan pek cok onemli mesaji icermektedirler. Bu makalede bir bahce sahibinin ilâhi ikrâma mazhar olmasina vesile olan ornek davranis modelinin zikredildigi cok yonlu bir rivayet merkezinde iktisâdi ogretiler iceren hadisler, cesitli acilardan tahlil edilmektedir. Uretimin ve bu uretim sonucu kazanilan gelirin tuketimde itidâl, infakta itidâl ve tasarruf ilkeleri gozetilerek uygun bir paylasima tâbi tutulmasinin fert ve toplum planinda hayata gecirilmesi, sosyal ve ekonomik sahada Musluman toplumun gelismesine buyuk katkilarda bulunmaktadir. Zira toplumun ihtiyac duydugu yatirimlarin finansmani ancak basarili bir sermaye birikimi sureci ile mumkundur. Makalede oncelikle mezkur serlevha hadisin tahrici yapilmis, hadis serhlerinde yer alan bilgiler degerlendir...
Bu makale ayet ve hadislerde soz edilen, insanlarin ihtiyaclarini giderme, insanlara faydali olma... more Bu makale ayet ve hadislerde soz edilen, insanlarin ihtiyaclarini giderme, insanlara faydali olma gibi toplumsal sorumluluk suurunu gelistirmeye yonelik ogretileri tahlil etmeyi ve gunumuz toplumlarinda toplumsal sorumluluk alaninda duyulan ihtiyaca bir cevap olarak ortaya cikan bazi modern yonelim ve uygulamalari bu ogretilerden elde edilen bulgularla degerlendirmeyi hedeflemektedir. Gunumuzde toplumsal duyarliligi gelistirmeyi hedef alan “Şirketlerin Sosyal Sorumlulugu” ve “Topluma Hizmet Uygulamalari” hadislerden cikarilan ilkelerle karsilastirilarak analiz edilmektedir. Calismanin hedefleri arasinda toplumsal sorumluluk hakkindaki Islamdaki ogretiler ve islam tarihinde vakif kurumu ile modern uygulamalar arasindaki munasebete isik tutmak ve gunumuzde toplumsal sorumluluga duyulan oneme isaret etmek yer almaktadir.
Uploads
Papers by Mehmet Ali Çalgan