Central Intelligence Agency
Die Central Intelligence Agency (afgekort: CIA, Afrikaans: Amerikaanse Intelligensiediens of Sentrale Intelligensiediens) is die buitelandse intelligensiediens van die Verenigde State van Amerika. Hulle is verantwoordelik vir die verkryging en analise van inligting oor regerings, maatskappye en persone. Die CIA lewer hierdie inligting aan die verskillende afdelings van die Amerikaanse owerheid.[1]
Doelwitte
wysigToe die CIA totstand gekom het, was die doel daarvan om as 'n sentrale agentskap vir die versameling, klassifikasie en verspreiding van inligting in die breë ten opsigte van buitelandse beleid, intelligensie en analise te skep. Vandag is die primêre doel daarvan om buitelandse intelligensie te versamel, te ontleed, te evalueer en versprei en om koverte aksies uit te voer.
Volgens die fiskale begroting vir 2013 het die CIA vyf prioriteite:
• Die bekamping van Terrorisme, die grootste prioriteit
• Nie-verspreiding van kernwapens en ander wapens vir massavernietiging.
• Amerikaanse leiers waarsku / inlig oor belangrike oorsese gebeure.
• Teenspioenasie.
• Kuberintelligensie.
Organisasiestruktuur
wysigDie CIA het 'n uitvoerende kantoor en vyf hoofdirektorate:
• Die Direktoraat vir Digitale Innovasie
• Die Direktoraat vir Analise
• Die Direktoraat Operasies
• Die Direktoraat Ondersteuning
• Die Direktoraat Wetenskap en Tegnologie
Geskiedenis
wysigDie CIA is op 18 September 1947 deur president Harry S. Truman gestig, as opvolger van die Central Intelligence Group wat op 22 Januarie 1946 gestig is. Die doel was om 'n intelligensiediens in te stel wat 'n ramp kon voorkom, soos die aanval op Pearl Harbor. Die Central Intelligence Agency was 'n soort herbegin van die Office of Strategic Services, 'n diens wat homself besig gehou het met die insameling van inligting in die besette Europa gedurende die Tweede Wêreldoorlog.
Een van die eerste take van die nuutgestigte CIA was om voormalige Nazi's te werf wat 'n rol kon speel in die insameling van inligting oor die Sowjetunie. Dat daar ook gesoute oorlogsmisdadigers onder hierdie nuwe rekrute was, was van sekondêre belang. Generaal Reinhard Gehlen het met sy hele spioenasiegroep na die CIA oorgeloop en sou in die 1950's 'n belangrike rol speel.
Die agentskap het werklik begin funksioneer toe Allen Dulles direkteur van die CIA geword het. Onder sy leiding is spioenasie-missies in Oos-Europa, die Sowjetunie en China geloods in 'n poging om informante daar te kry. Baie missies was gedoem om te misluk, maar met hierdie missies het die CIA ook geheime operasies uitgevoer, met verreikende gevolge.
In 1954 was die CIA byvoorbeeld nou betrokke by die staatsgreep in Guatemala om 'n regse regering te ondersteun en Amerikaanse handelsbelange te beskerm. Die agentskap het geleidelik meer en meer met hierdie tipe werk begin inmeng. 'n Jaar tevore het die CIA 'n staatsgreep in Iran ondersteun om Mohammad Mossadeq af te sit. Die agentskap het die taak waarvoor dit in werklikheid opgestel is, verwaarloos, naamlik die insameling van inligting. Ondanks waarskuwings en duidelike aanduidings, het die CIA byvoorbeeld nie daarin geslaag om Chinese ingryping in die Koreaanse oorlog te voorsien nie. Op 30 Oktober 1950 het die CIA gewaarborg dat Chinese ingryping hoogs onwaarskynlik was. Twee dae later het China egter met 300 000 soldate aangeval en die Amerikaners is amper in die see gedryf.
Gedurende die Koue Oorlog het die CIA ook pogings aangewend om Russiese propaganda in die Weste te bestry. Die organisasie was op baie terreine bedrywig: van die filmbedryf tot die visuele kunste. Die CIA het byvoorbeeld die filmregte van twee boeke deur George Orwell (Animal Farm en 1984) gekoop.
Die gebrek aan informante het gedurende die Koue Oorlog 'n probleem vir die CIA gebly. Dit was dikwels moeilik vir die agentskap om 'n risiko te evalueer. Die organisasiestruktuur was ook 'n probleem, hoewel verskeie presidente probeer het om die mag van die CIA te beperk. Desondanks kon die instelling grootliks sy eie agenda bepaal. Die Kuba-krisis was nog 'n toets gedurende die Koue Oorlog. Fidel Castro het in 1959 aan bewind gekom in Kuba. Hy was nie 'n werklike kommunis nie, maar die Amerikaanse beleid teenoor Kuba het Castro na die Sowjetunie gedryf.
John F. Kennedy word in 1961 president en het die plan geërf om 'n inval in die Baai van Varke te organiseer. Die CIA werk al jare aan die plan, wat basies deur Dwight D. Eisenhower goedgekeur is, alhoewel hy nie die besonderhede van die plan geken het nie. Dit was 'n operasie met duisende mense en miljoene dollars. Die idee was dat 'n groep Kubaanse ballinge in Varkebaai sou land en dan Fidel Castro sou afsit. Die bevolking se ondersteuning was deurslaggewend in die plan. Maar 'n gebrek aan informante het beteken dat die CIA nie goed op hoogte was met die gemoedstemming onder die Kubaanse bevolking nie. Die operasie het op 16 April 1961 begin, maar dit het spoedig in 'n rampspoedige mislukking geëindig. Die enigste ding wat die operasie kon red, was die ontplooiing van die Amerikaanse Vloot en Lugmag op groot skaal. Kennedy wou egter nie direkte Amerikaanse inmenging hê nie en het die gebruik van bomwerpers en mariniers geweier. Kennedy was woedend vir Dulles en die CIA, maar neem wel die openbare verantwoordelikheid vir die mislukking.
Om Kuba te beskerm, het die Sowjetunie in 1962 begin met die oprigting van 'n missielbasis in Kuba. Dit is opgemerk deur 'n U2-vliegtuig in Oktober 1962, wat tot die Kubaanse missielkrisis gelei het. Die nuwe direkteur van die CIA, John McCone, het reeds gewaarsku oor die bedreiging, maar Kennedy het nie daarop reageer nie. Die USSR se voornemens hiermee was onbekend vir die VSA. Ook hier kon die CIA nie 'n definitiewe antwoord gee nie. Geheime onderhandelinge het uiteindelik gelei tot 'n oplossing waarmee albei lande kon saamleef.
In dieselfde jaar was dit 'n CIA-agent wat die Suid-Afrikaanse (apartheid) regering 'n leidraad gegee het wat gelei het tot die inhegtenisneming van Nelson Mandela.[2]
Die CIA was ook aktief betrokke by die Viëtnamoorlog, waar die agentskap geheime operasies in Laos en Kambodja uitgevoer het. Een van die min glorieryke episodes in die geskiedenis van die CIA, want hier was die agentskap betrokke by heroïnehandel, waarvan baie direk na Amerikaanse soldate in Suid-Viëtnam gegaan het. Maar die CIA het ook elders in die wêreld baie aktief gebly. Die staatsgreep op 11 September 1974 in Chili is deur die CIA ondersteun, wat die linkse regering van Salvador Allende met die regse Augusto Pinochet wou vervang. Die betrokkenheid van die CIA het egter uitgelek, waarna die Amerikaanse kongres met 'n ondersoek begin het. Die destydse direkteur Richard Helms het onder eed aan die Kongres gelieg en is hiervoor gevonnis. Helms het uiteindelik bedank ná die Watergate-skandaal, waarby CIA-agente ook betrokke was, in opdrag van president Richard Nixon.
In die laat Koue Oorlog het die CIA voortgegaan met geheime operasies regoor die wêreld, met wisselende mate van sukses. Die agentskap het byvoorbeeld nie die Sowjet-ingryping in Afghanistan voorsien nie. Die CIA het op groot skaal wapens en finansiële hulpbronne aan die rebelle verskaf om teen die USSR te veg, maar daar was geen beleid om die konflik te verlaat nie. Na die oorlog het die CIA ook groot hoeveelhede wapens agtergelaat en op die langer termyn probleme opgelewer het. Wapenaflewerings aan Irak en Iran het ook plaasgevind. Laasgenoemde het ook aan die lig gekom en bekend geword as die Iran-Contra-aangeleentheid. Dit het groot hoeveelhede wapens en geld behels.
In die tagtiger- en negentigerjare was die agentskap nie in staat om terrorisme aan te pak nie. Hulle het nie die aanvalle in Jemen en Tanzanië en ook nie die bomaanval op die New York World Trade Center in 1993 voorsien nie. Leidrade het gelei tot die Saoedi-terroris Osama bin Laden. Die CIA kon hom egter nie vind nie. So kon hy opnuut toeslaan op 11 September 2001 met die grootskaalse aanvalle in Washington DC en New York. Aanvalle wat die CIA weer eens nie kon voorkom nie, ondanks enkele sterk aanduidings. Oorloë in Afghanistan en Irak het die CIA weer nuwe geleenthede gebied om klandestiene operasies uit te voer en intelligensie te versamel.
Die CIA het nie meer dieselfde dominante posisie as in die Koue Oorlog nie. Die organisasiestruktuur van die intelligensiedienste het verander, wat beteken dat daar nou meer toesig is. Die magte daarvan is ook duideliker geformuleer. In 2007 is 'n interne verslag vrygestel oor die onwettige aktiwiteite van die CIA tussen 1950 en 1975, die sogenaamde Family Jewels. Die direkteur van die CIA, Michael Hayden, noem dit: "'n beeld van 'n ander diens, uit 'n ander tyd". Daar was al baie dinge bekend, maar die verslag gee wel 'n beeld van die bedrywighede op die hoogtepunt van die Koue Oorlog. Dit sluit in onderskeiding van joernaliste, oopmaak van pos, eksperimente met LSD, moord op staatshoofde, staatsgrepe en werk binne die grense van die VSA.
Wêreldwye aanvalmatriks
wysigOp 15 September 2001, tydens 'n inligtingsessie, het George Tenet die "Wêreldwye aanvalmatriks" aangebied, 'n uiters geheime dokument waarin die CIA geheime teenterreuroperasies in 80 lande in Asië, die Midde-Ooste en Afrika beskryf word. Die aksies wat reeds aan die gang is of aanbeveel is, het gewissel van "roetine-propaganda tot dodelike geheime aksies ter voorbereiding van militêre aanvalle". Die planne, indien dit uitgevoer word, sou "die CIA die grootste en dodelikste gesag in sy geskiedenis gee".
Sien ook
wysig- Federal Bureau of Investigation, die VSA se binnelandse intelligensiediens
Verwysings
wysig- ↑ HAT Taal-en-feitegids, Pearson, Desember 2013, ISBN 978-1-77578-243-8
- ↑ Arrestatie Mandela gevolg van een tip van CIA-agent
Bronne
wysig- Michael Levine. The Big White Lie: The CIA and the Cocaine/Crack Epidemic—An Undercover Odyssey. New York: Thunder's Mouth Press, 1993
- Frances Stonor Saunders. The Cultural Cold War: the C.I.A. and the World of Arts and Letters. The New Press, 2007
- Tim Weiner. Legacy of Ashes,The History of the CIA. New York: Doubleday, 2007
Eksterne skakels
wysig
Wikimedia Commons het meer media in die kategorie Central Intelligence Agency.- (en) Die CIA se amptelike webtuiste
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Nederlandse Wikipedia vertaal. |
| Hierdie artikel is in sy geheel of gedeeltelik vanuit die Engelse Wikipedia vertaal. |