Konserwatisme

Konserwatisme (afgelei van die Latynse werkwoord conservare "bewaar") is 'n sambreelterm vir politieke en maatskaplike geestesstrominge en bewegings wat daarna strewe om die bestaande politieke en maatskaplike orde te bewaar of 'n vroeëre orde te herstel. Die term is vir die eerste keer in 1818 deur die Franse skrywer, politikus en geskiedkundige François-René de Chateaubriand (1768-1848) in sy weekblad Le Conservateur in 'n politieke konteks gebruik.

Konserwatisme het sy oorsprong in die 18de eeu toe dit as 'n anti-moderne teenbeweging teen die omwentelinge van die Franse Rewolusie, maar ook teen die gedagtes van die Verligting, radikalisme en liberale houdings gevorm is. In teenstelling met aanhangers van die laasgenoemde strominge het konserwatiewes hulle vir die versterking en voorrang van die geloof beywer - en sodoende ook vir die goddelike (of wêreldlike) orde wat daarmee verbonde was. Tegelykertyd het hulle die hiërargiese element daarvan beklemtoon - in teenstelling met die ideaal van gelykheid wat gedurende die Franse Rewolusie gekoester is.

In die 19de eeu het Europese konserwatiewes pogings aangewend om die bestaande monargiese regeringstelsels teen demokratiese bewegings te verdedig. Eers in die loop van die 20ste eeu, veral ná die Tweede Wêreldoorlog, toe 'n groter aantal state demokratiese bedelings aanvaar het, het konserwatiewes begin om 'n meer positiewe houding teenoor maatskaplike vooruitgang en die uitskakeling van sosiale ongelykhede in te neem.

Naas liberalisme en sosialisme is konserwatisme een van die drie groot politieke ideologieë of wêreldbeskouinge wat in die 18de en 19de eeu in Europa ontstaan het. In teenstelling met die twee ander strominge was konserwatisme egter nooit 'n geslote politieke filosofie nie, maar eerder 'n houding wat mense in 'n spesifieke historiese situasie ingeneem het. Nogtans is daar bepaalde oortuigings wat met konserwatisme verbind word.

Aanhangers van konserwatisme hou vas aan oorgelewerde tradisies, waardes en strukture, verdedig hulle en staan krities teenoor maatskaplike verandering. Die drie belangrikste beginsels van konserwatisme is dan ook identiteit, veiligheid en kontinuïteit. In die verlede het konserwatiewes pogings aangewend om ou politieke strukture te handhaaf of te herstel sodat die bestaande verdeling van rykdom en politieke mag nie deur vernuwing aangetas kon word nie. Na hulle word ook as reaksionêres verwys.

Konserwatiewes beskou samelewings as organiese strukture waarin indiwidue en maatskaplike groepe hul spesifieke take tot voordeel van almal moet vervul. Die stabiliteit van 'n samewerking as 'n geheel word volgens hulle deur gewoontes en tradisies verseker. Sodoende word verskillende klasse in 'n samelewing, insluitende elites, as 'n noodsaaklike verskynsel beskou. Vooruitgang en verandering word aanvaar mits dit deur alle maatskaplike groepe gesteun word en die voordele daarvan vir almal duidelik is.

Ondanks die groot verskeidenheid strominge binne die konserwatisme bly 'n positiewe houding teenoor politieke gesag en die beoefening daarvan 'n sentrale element van konserwatiewe denke. Die twee belangrikste konserwatiewe hoofstrominge verskil ten opsigte van die rol en waarde wat hulle aan die staat en die indiwidu toeken:

• In die vastelandse Europese konserwatisme speel die staat (soms ook as outoritêre bewind) 'n sentrale en positiewe rol deur sy ordende gesag. Hier word alle belangrike beslissings geneem. Die staat het uiteindelik ook maatskaplike en sosiale verantwoordelikheid teenoor sy burgers.
• In die Anglo-Amerikaanse konserwatisme speel die indiwidu 'n sentrale rol wat as positief geag en deur nasionale identiteit en nasionale simbole (wat gemeenskaplike waardes en doelwitte versinnebeeld) nog versterk word. Indien nodig, skep die indiwidu self orde. Daarenteen word die staat as vergestalting van anonieme mag en onvryheid negatief beoordeel. Veiligheid is die resultaat van indiwiduele sterkte en deursettingsvermoë. Indiwiduele verantwoordelikheid en privaat-ekonomiese beginsels is positief verbind met konserwatisme.

Sien ook

• Roger Scruton
• Liberalisme
• Sosialisme