NG gemeente Kalkbaai

Die NG gemeente Kalkbaai was 'n gemeente van die Nederduitse Gereformeerde Kerk aan Valsbaai in die suide van die Kaapse Skiereiland met sy kernpunt in die voorstad Kalkbaai. Dit is in 1905 van die NG gemeente Simonstad (voorganger van die NG gemeente Vishoek) afgestig en in 1941 weer by die moedergemeente ingelyf. Dit het toe 'n dekade of wat as Simonstad-Kalkbaai en sedertdien as NG gemeente Vishoek bekendgestaan.

Kalkbaai se NG kerk, ingewy in 1876, hier afgeneem in 1907.

Ds. Samuel Peter Helm, van 1906 tot 1912 eerste leraar van Kalkbaai.

Kalkbaai se hoofstraat, afgeneem deur Arthur Elliot, omstreeks 1910.

Ds. C.H. Radloff, tot 1925 tweede leraar van Kalkbaai.

Agtergrond

Die eerste gemeente Simonstad is op 9 Desember 1855 van die NG gemeente Wynberg afgestig. (Die tweede was in 1974 'n afstigting van die NG gemeente Vishoek). Dit was sowat twintig jaar nadat Wynberg dienste in die Episkopaalse kerk en die Wesleyaanse kapel in Simonstad begin hou het. Die eerste kerkraadsvergadering het onder voorsitterskap van ds. Philip Eduard Faure plaasgevind. Die gemeente was 15 jaar lank vakant terwyl die konsulent en onderwysers die bearbeiding moes waarneem. Eers op 19 Mei 1870 word die eerste leraar, ds. G.A. Maeder, bevestig. Die eerste kerk is reeds op 10 Desember 1856 ingewy, nadat die hoeksteen vroeër gelê is deur Henry Dundas Trotter, kommandant van "Hare Majesteit Zeemacht" op Simonstad.

Die gemeente het sy destydse twee dienspunte gekry toe daar in 1875 begin is met die bou van 'n kerk op Kalkbaai, 'n wyk van die gemeente Simonstad. Vandag huisves dié geboutjie die Kalkbaai-teater. Dit was meer as 40 jaar voor die gemeente se latere sentrum, Vishoek, as dorpsgebied in 1916 aangelê is. Bruin lidmate het nog tot 1900 saam met die wit lidmate skool en kerk gegaan. Kerkskole is gestig op Silo (vermoedelik die streek agter die berg op Simonstad), Magdala (die huidige Noordhoek) en Zilvermyn, asook op Simonstad en Kalkbaai. Ondersoek is telkens van kerkweë ingestel in hoeverre die onderwyser sendingwerk doen.

Aanloop tot afstgting

Eers op 26 April 1876 is 'n eie kerk op Kalkbaai ingewy. Dit het £1 000 gekos. Die inwydingsrede is gehou deur dr. Philip Eduard Faure na aanleiding van Psalm 85:5 (Statebybel): "Breng ons weder, o God onzes heils! en doe te niet Uw toornigheid over ons." Dr. Faure het opgemerk dat dit op die dag en datum juis 41 jaar gelede was sedert hy die eerste godsdiensoefening gehou het op Simonstad, waarvan Kalkbaai later 'n buitewyk was. Die persoon wie se naam onafskeidbaar verbind was aan die bou van die kerk op Kalkbaai was P.D. Morgenrood, van Wynberg, skoonvader van ds. G.A. Maeder, wat van 1870 tot 1873 predikant op Simonstad was. Morgenrood het hom besonder vir die geestelike belange van die plek beywer. Nie net het hy by ander belangstelling opgewek nie, maar ook self veel gegee en gedoen. Manne soos A. Auret en N. van Blerk het ook hartlike belangstelling getoon.

Op 28 Januarie 1901 lewer ds. Abraham Isaac Steytler namens die ringskommissie 'n sterk pleidooi oor "het vergeefsche verspilling van krachten om twee kerken (Simonstad en Kalkbaai) te hebben en twee zoo afzonderlyke deelen ener gemeente behoorlyk te bedienen". Lidmate wat op en om Kalkbaai gewoon het, het ook lank na 'n eie gemeente verlang, maar die kerkraad was gekant teen die afstigting. Die predikant van Simonstad het sy hande so vol met sy werk daar gehad, dat dit vir hom onmoontlik was om reg aan die Kalkbaai-gedeelte te laat geskied. Elke jaar in die somer en ook in die winter het mense van verskillende streke in die land met vakansie na die strand hier gekom. Daar het die gevoel bestaan dat, ter wille van die plaaslike inwoners en van die besoekers, 'n gemeente met 'n eie predikant hier gestig moes word.

Stigting

Op 'n vergadering van die Ring van Kaapstad in Oktober 1905 op Kuilsrivier is besluit om die gemeente dan wel af te stig. Die afstigting volg die maande daarna toe die kerkraad van Simonstad met dié doel op Kalkbaai vergader. Ds. G.F.C. van Lingen van Simonstad word tot konsulent en G.C. van Blerk en J.C. Pieterson tot ouderlinge en J.C. la Cock, P. Hugo, W.F. Auret en C. Bruyns tot diakens benoem. Ds. Pieter Roux, emeritus-leraar van die Kerk, bedien die gemeente getrou en met seën elke Sondag tot op datum van die bevestiging van sy eerste leraar. Op Sondag 6 Mei 1906 doop ds. Roux die eerste baba van die gemeente, naamlik Johanna Magaretha Maria van der Merwe.

By die eerste beroeping van 'n leraar op 22 Januarie 1906 val die keuse op ds. S.P. Helm van die NG gemeente Britstown. Hy neem die beroep aan en word bevestig op 6 Junie 1906. Die konsulent lewer die bevestigingsrede na aanleiding van Mark 1:16-17 (Statebybel): "En wandelende bij de Galilese zee, zag Hij Simon en Andreas, zijn broeder, werpende het net in de zee (want zij waren vissers); en Jezus zeide tot hen: Volgt Mij na, en Ik zal maken, dat gij vissers der mensen zult worden." Op die volgende Sondag lewer ds. Helm sy intreepreek oor die woorde Sagaria 4:6 (Statebybel): "Niet door kracht noch door geweld, maar door Mijn Geest zal het geschieden, zegt de HEERE der heirscharen."

Die name van die eerste aannemelinge wat in April 1907 as lidmate bevestig is, was: Petrus Damas, Efraim Matthews, Sofia Wildschut, Clarissa Adendorp en Paulina Hilario, wat daarop dui in hoeverre Kalkbaai 'n nierassige gemeente was tot en met die afstigting van die moedergemeente Simonstad van die Sendinggemeente Noordhoek in 1916. Die eerste paartjie wat in die huwelik bevestig is, was Thomas William George Gultig en Martha Elizabeth Kallis.

Die kerk op Kalkbaai het tot 1950 as kerk diens gedoen, maar is nou die Kalkbaai-teater.

Ds. Helm se opvolger was ds. C. H. Radloff en van 1925 het ds. P. J. Perold daar gearbei. Die laaste leraar was dr. P.F. Greyling, later algemene sekretaris van die N.G. Kerk-uitgewers. Na hom is een van net twee oorblywende Afrikaansmedium laerskole (na al die ander saamgesmelt, toegemaak of tweetalige geword het) in die hele gebied tussen die Kaapstadse middestad en Simonstad, die Laerskool Paul Greyling in Vishoek, vernoem. Die ander is Laerskool Simon van der Stel in Wynberg.

Hereniging

In 1941 is die twee gemeentes weer onder die naam Simonstad-Kalkbaai verenig, met ds. N.J.S. van der Merwe van Simonstad as leraar. Reeds in 1933 was daar maar 180 lidmate in Kalkbaai en 285 in Simonstad. In 1950 is berig dat die oortuiging al meer begin posvat het dat 'n sentrale kerkgebou op Vishoek 'n dringende noodsaaklikheid geword het. Die gemeente het op 7 Januarie 1950 van die ou kerkgeboutjie wat in 1876 gebou is op Kalkbaai, afskeid geneem en 'n nuwe kerkgebou op Vishoek by Kommetjieweg 1 op 10 Mei 1952 in gebruik geneem. In daardie jaar het die verenigde gemeente 684 lidmate gehad. Die ou kerkgebou word deesdae benut as die Kalkbaai-teater.

Die leraars

• Samuel Peter Helm, 22 Januarie 1906–1912 (eerste leraar van nuwe gemeente Kalkbaai).
• Carl Hendrik Radloff, 1913 – 30 September 1924 (tweede leraar van Kalkbaai; oorlede in die amp)
• Petrus Johannes Perold, 1925–1933 (aamvaar sy emeritaat; oorlede 24 Mei 1935)
• Dr. Paul Greyling, 1935–1938; laaste leraar van Kalkbaai, daarna Algemene Sekretaris van N.G. Kerk-uitgewers, tans Lux Verbi.BM).

Bronne

• Dreyer, eerw. A. 1907. Historisch Album van de Nederduitsche Gereformeerde Kerk in Zuid Afrika. Kaapstad: Cape Times Beperkt.
• Dreyer, eerw. A. (samesteller). 1932. Jaarboek van die Nederduits-Gereformeerde Kerke in Suid-Afrika vir die jaar 1933. Kaapstad: Jaarboekkommissie.
• Geldenhuys, ds. J.N. 1951. Jaarboek van die Nederduitse Gereformeerde Kerke 1952. Kaapstad: N.G. Kerk-Uitgewers.
• Joubert, eerw. P.P. 1932. Na vyftig jaar. 'n Jubileum-Gedenkboek van die Ned. Geref. Sendingkerk in Suid-Afrika, bevattende gegewens van sy ontstaan en ontwikkeling. Paarl: Paarlse Drukpers Maatskappy, Bpk.
• Olivier, ds. P.L. (samesteller), Ons gemeentelike feesalbum. Kaapstad en Pretoria: N.G. Kerk-uitgewers, 1952.

Eksterne skakels

• Die kerk se tuisblad