Veldkornet
Die veldkornet was 'n veelsydige amptenaar wat in die uitgestrekte binnelandse distrikte van Suid-Afrika sedert die Nederlandse bewind op administratiewe, regterlike en militêre gebied 'n rol gespeel het.
Aan die Kaap het die poste van veldwagmeester, kornet en vaandrig saamgesmelt tot veldkornet. Groot binnelandse distrikte is in wyke, veldkornetskappe genoem, verdeel. Die veldkornet is gewoonlik aangewys uit die vooraanstaande boere van die distrik en het meestal geen salaris vir sy werk ontvang nie, maar is vrygestel van belasting en rekognisiegeld op sy plaas.
In die VOC-tyd was sy taak om binnelandse vrede en veiligheid te verseker. Tydens die Bataafse bewind is sy pligte uitgebrei en duideliker omskryf. Met die Britse oorname is hy beskou as assistent van die landdros. In 1846 is die pos selfs tot Natal uitgebrei.
In die tyd van die Groot Trek is die veldkornet deur die burgers verkies. Toe was hy betrokke by die trekplanne en laerinrigting, handhawing van die wet en orde, verhoudinge met die bediendes en die oplos van geskille. Tydens verkiesings moes hy die landdros bystaan.
In die Boere-republieke speel die veldkornet 'n groot rol in die organisasie van die pioniersgemeenskap. Hier tree hy op as 'n soort assistent-landdros, bekendmaker van wette, vrederegter, hou toesig oor die behandeling van die gekleurde personeel op die plase, beheer die jag, is die natuur- en wildbewaarder, doen lykskouings, registreer geboortes en sterfgevalle, arresteer misdadigers en oorhandig hulle aan die landdros. As oorlog dreig, roep hy die weerbare manne op vir krygsdiens en stel die kommando saam.
Na die Tweede Vryheidsoorlog is die pos afgeskaf. So het 'n belangrike skakel tussen die bevolking op die verafgeleë plase en die regeringsinstellings verlore gegaan. Wet 16 van 1916 het alle wette met betrekking tot veldkornette herroep en is die amp vervang met vrederegters.
In 1960 het die Suid-Afrikaanse Leër die titel kortstondig laat herleef. Tot 1968 was 'n luitenant bekend as veldkornet. Ook die Voortrekker-jeugbeweging het veldkornette en veldkornetskappe geken.
Trivia
wysigGenl. Koos de la Rey word op 19-jarige ouderdom die jongste veldkornet ooit.
Bibliografie
wysig- Kruger, D.W. (red.): Geskiedenis van Suid-Afrika. Kaapstad: Nasou, 1965
- Pienaar, P. de V. (red.): Kultuurgeskiedenis van die Afrikaner. Kaapstad: N.B.B., 1968
- Standard Encyclopaedia of Southern Africa, deel 4. Kaapstad: Nasou, 1971. ISBN 0-625-00320-9
- Van Jaarsveld, F.A.: Van Van Riebeeck tot Vorster 1652–1974. Johannesburg: Perskor, 1976 ISBN 0-628-00795-7