Henry van de Velde

Henry van de Velde
Henry van de Velde in 1904 Portret deur Nicola Perscheid
Gebore	Henry Clement van de Velde 3 April 1863 Antwerpen, België
Sterf	25 Oktober 1957 (op 94) Zürich, Switserland
Nasionaliteit	België
Beroep	Argitek, binneargitek, ontwerper, kunsteoretikus en hervormer
Bekend vir	Villa Bloemenwerf in Ukkel (1895) Kunstgewerbeschule Weimar (1907) Deutsches Werkbund Theater in Keulen (1914) Universiteitsbiblioteek met Boekentoren in Gent (1933)
Ouer(s)	Guillaume Charles van de Velde

Henry Clement van de Velde (* 3 April 1863 in Antwerpen; † 25 Oktober 1957 in Zürich) was 'n Belgies-Vlaamse argitek, binneargitek, ontwerper, kunsteoretikus en hervormer. Naas Victor Horta en Paul Hankar is hy een van die belangrikste wegbereiders en hoofverteenwoordigers van Art Nouveau-kuns in België, alhoewel hy 'n groot deel van sy loopbaan in Duitsland deurgebring het. Hier was hy saam met Hermann Muthesius en Friedrich Naumann een van die medestigters van die Deutscher Werkbund, 'n ekonomies-kulturele vereniging van kunstenaars, argitekte, entrepreneurs en deskundiges wat in 1907 in München in die lewe geroep is.

Van de Velde word as een van die veelsydigste Jugendstil- en Art Nouveau-kunstenaars beskou wat die toegepaste kuns van sy tyd fundamenteel vernuwe het. Sy werke, wat in verskillende materiale uitgevoer is, het sterk gekontrasteer met die saaklikheid van laat 19de eeuse kunsstromings.

Lewe en werk

Vroeë lewe en opleiding

Villa Esche in Chemnitz was die eerste woonhuis wat deur van de Velde vir opdraggewers ontwerp is

Henry van de Velde is as die sesde van agt kinders in 'n aptekergesin gebore. Sy pa, die welvarende Brusselaar Guillaume Charles van de Velde, het in sy vrye tyd feeste vir bekende internasionale komponiste georganiseer. Henry het sy opleiding in skilderkuns aan die Koninklike Akademie vir Skone Kunste in Antwerpen ontvang, met Charles Verlat as sy hoofdosent. Later het hy sy studies by die befaamde portretskilder Carolus-Duran in Parys voortgesit.

Kunstenaars soos Paul Signac en Georges Seurat het groot invloed op sy skilderstyl uitgeoefen wat as neo-impressionisties (pointillisties) beskryf kan word. In 1889 het hy by die Brusselse kunstenaarsvereniging Les XX aangesluit. Toe Vincent van Gogh van sy werke ter geleentheid van Les XX se jaarlikse kunsskou vertoon het, was Van de Velde een van die eerste kunstenaars wat Van Gogh se stylelemente oorgeneem het. In hierdie periode het hy blywende vriendskapsbande met die skilder Théo van Rysselberghe en die beeldhouer Constantin Meunier gesmee.

Mettertyd het Van de Velde besef dat skilderkuns nie die gepaste kunsvorm was om sy aspirasies as kunstenaar te vervul nie. 'n Loopbaan as skilder was vir hom uiteindelik so onbevredigend dat hy omstreeks 1893/1894 besluit het om hom liewer met argitektuur en toegepaste kuns besig te hou.

Art Nouveau

Van de Velde se landhuis Villa Bloemenwerf in Ukkel, België

Vanaf 1892 het Henry van de Velde hom met dekoratiewe kuns en binneargitektuur besig gehou. Sy ontwerpe het goud- en silwerware, porselein en tafelgereedskap, mode, tapyte en tekstiele in. Met sy eie huis, Bloemenwerf in die Brusselse voorstad Ukkel, het hy sy eerste argitektoniese ontwerp verwesenlik wat sterk deur die Brits-Amerikaanse Arts and Crafts Movement beïnvloed is. In 1895 het sy ontwerpe vir die binneargitektuur en meubilering van Samuel Bing se invloedryke kunsgalery L'Art Nouveau in Parys ontstaan wat later sy naam aan die kunsstroming sou verleen.

Van Van de Velde se werke is ook ter geleentheid van die Paryse wêreldtentoonstelling in 1900 in Bing se pawiljoen vertoon. Sy ontwerpe het nou sterk invloede van leidende Arts and Crafts-kunstenaars soos John Ruskin en William Morris getoon en wegbeweeg van historiese stylvorme. Van de Velde was van voorneme om met sy vernuwende kunsvorme banaliteit en onooglikheid uit die leefwêreld van mense te verban.

Dit was veral abstrakte geboë lyne waarmee hy uitdrukking aan sy persoonlike styl gegee het, sowel as argitek en meubelontwerpe, maar met sy ontwerpe van gebruiksvoorwerpe soos byvoorbeeld sy beroemde kandelabers wat in 1898 in opdrag van sy vriend en ondersteuner Harry Graf Kessler ontstaan het. Die lyn word hier versterk tot 'n plastiese vorm.

Danksy artikels in tydskrifte soos Innen-Dekoration het Van de Velde bekendheid in Duitsland verwerf en eerste opdragte as binneargitek uit Berlyn ontvang. Teen die eeuwisseling is sy argitektoniese ontwerpe vir twee landhuise, Villa Leuring in Nederland en Villa Esche in Chemnitz, Duitsland verwesenlik. In 1900 het Karl Ernst Osthaus, stigter van die Folkwang-Museum, Van de Velde gekontakteer en sy idee vir 'n nuwe museum verduidelik waarin kuns uit die Ruhr-nywerheidsgebied erkenning sou kry. Van de Velde het bygedra tot die verwesenliking van die projek, die binnedekorasie ontwerp en as raadgewer vir Osthaus by die aankoop van Belgiese en Franse kunswerke opgetree. Osthaus self het voorheen veral in 19de eeuse Duitse skilderkuns van die Düsseldorfse Skilderskool belang gestel.

Harry Graf Kessler en die Derde Weimar

Harry Graf Kessler in 1917

In die laat 19de eeu was Weimar 'n klein residensiestad met 'n bevolking van 3 000 in die oorwegend agrariese Thüringiese hertogdom Sakse-Weimar-Eisenach. Dit was nie sy politieke of ekonomiese belangrikheid wat Weimar bo die status van 'n gewone provinsiale hoofstad verhef het nie, maar sy lang tradisie as 'n stad van kuns en kultuur. In die tweede helfte van die 19de eeu het die stad tydens die bewind van die liberale groothertog Karl Alexander (1853–1901) 'n nuwe kulturele bloeitydperk beleef. Hoe beperk sy politieke invloed in die nuutgestigte Duitse Keiserryk ook was, hoe meer het hy die kunslewe in Weimar bevorder. 'n Nuutgestigte skilderskool het vanaf 1860 beroemde kunstenaars soos Wilhelm von Kaulbach, Max Liebermann en Arnold Böcklin na Weimar gelok. Nuwe invloede uit Frankryk het hier dikwels vroeër die aandag van kunstenaars en kunsliefhebbers getrek as in groot Duitse metropole soos Berlyn, München of Dresden.

Dit was Berlyn waar Van de Velde kennis gemaak het met Harry Graf Kessler. Toe groothertog Karl Alexander se kleinseun Wilhelm Ernst die regering oorgeneem het, was dit Kessler wat die beslissende rol by die vernuwing van Weimar se kunslewe sou speel – 'n ontwikkeling waarna later as die "Derde Weimar" verwys is. Saam met Elisabeth Förster-Nietzsche, die suster van die befaamde filosoof (vir wie Van de Velde die binneontwerp vir die Nietzsche-huis in Weimar gedoen het), het Kessler, wat in Engeland grootgemaak is, die belangstelling van Van de Velde gewek.

Kessler en Van de Velde was albei met dieselfde ideaal van kuns besiel – Kessler as die ondersteuner wat aanleiding tot nuwe gedagtes in verband met kuns kon gee, Van de Velde as die kunstenaar met 'n belangrike teoretiese basis. Albei het hulle tot die groot metropole aangetrokke gevoel, maar het nogtans die rustige atmosfeer van Weimar bo die polsende lewe van Berlyn verkies. In 'n provinsiale omgewing kon hulle op hul werk konsentreer.

Weimar

Henry van de Velde in sy ateljee in Weimar (1910)

Die Groothertoglike Kunsskool in Weimar was die bakermat van die Bauhaus-skool

Meubels wat deur Henry van de Velde in 1939 vir die Gentse Boekentoren ontwerp is

Kort ná die eeuwisseling is Van de Velde as direkteur van die Groothertoglike Saksiese Kunshandwerkskool in Weimar benoem. Groothertog Wilhelm Ernst het die besondere opdrag aan hom gegee om die produkgehalte van kunsateljees en nywerhede in die land te verbeter. Hulle het binnekort met sukses volgens sy ontwerpe begin produseer.

Tussen 1904 en 1911 het Van de Velde as argitektoniese outodidak 'n reeks Jugendstilgeboue ontwerp. In 1907 was hy een van die stigters van die Deutscher Werkbund, 'n vereniging van kunstenaars, argitekte, entrepreneurs en deskundiges. Saam met Anna Muthesius en Paul Schultze-Naumburg het hy ook reformkleding vir vroue ontwerp wat deur kunstenaars geïnspireer is. Tussen 1908 en 1909 het hy die binneargitektuur van die kasteel in die Jugendstil herontwerp. Van de Velde het as argitek met sukses vir privaat opdraggewers gewerk, alhoewel hy geen opdragte van die groothertog ontvang het nie.

Een van die ontwerpe, wat in Weimar nie meer verwesenlik is nie, was 'n beplande monument vir die filosoof Friedrich Nietzsche, 'n somerteater vir die Berlynse aktrise Louise Dumont en 'n restaurant. Terwyl sy vriend Harry Graf Kessler gedurende die Eerste Wêreldoorlog diensplig gedoen het, het Van de Velde sy bibliofiele uitgewery, die Cranach-pers in Weimar, bestuur. As gevolg van die oorlog is die kunshandwerkskool in 1915 gesluit. Van de Velde het hom in 1917 in Switserland gevestig, sy gesin het in November 1918 gevolg. In Duitsland is hy as burger van 'n "vyandelik gesinde nasie" beskou, en tydelik is politieke druk op hom uitgeoefen. Alhoewel hy in besit van 'n Duitse paspoort was, was hy byvoorbeeld na bewering 'n tyd lank verplig om drie keer per dag by 'n polisiekantoor in Weimar te verskyn. Die kunshandwerkskool het ná 1919 die bakermat van die Bauhaus-skool geword.

Nederland en België

In Switserland het van de Velde nooit tuis gevoel nie. Tussen 1920 en 1926 het hy as argitek 'n privaat museum vir sy ondersteuners, die egpaar Kröller-Müller, in Nederland ontwerp wat eers in 1938 voorlopig voltooi kon word. Daar het hy in 1924 die President Steynpark en -bank ontwerp. In 1925 is hy as professor in argitektuur aan die Universiteit van Gent aangestel en een jaar later as direkteur van die nuutgestigte Institut Supérieur des Arts Decoratifs (ISAD) in Brussel benoem.

Die nuwe begin in België was moeilik. Nog jare ná die Eerste Wêreldoorlog is hy oor sy verblyf in Duitsland en sy beweerde Duitse nasionaliteit verwyt. In 1936 het hy geëmeriteer, maar nogtans aan twee wêreldtentoonstellings deelgeneem – in 1937 in Parys en aan New York se World's Fair in 1939. In 1939 is Van de Velde as lid van die Belgiese Koninklike Kommissie van Monumente en Landskappe benoem.

Weens sy betrokkenheid as Conseiller esthétique de la reconstruction ("Raadgewer vir heropbou") vir die militêre Duitse administrasie in België was Van de Velde ná die Tweede Wêreldoorlog weer aan baie kritiek blootgestel. Aanvanklik is hy van kollaborasie aangekla, maar ná 'n kort tyd is die saak laat vaar.

Switserland

In 1947 het hy na Switserland teruggekeer. Sy nalatenskap het hy in Brussel agtergelaat, maar dele daarvan is deur vriende na Switserland geneem waar Van de Velde sy lewensherinneringe neergeskryf het. In 1957 is van de Velde ná 'n kortstondige siekte in die ouderdom van 95 jaar in 'n hospitaal in Zürich oorlede. Sy as is langs die graf van sy vrou op die begraafplaas van Tervuren in Brussel begrawe. Van de Velde het sy eie grafsteen reeds in 1943 ontwerp.

Uit die huwelik met sy vrou Maria, née Sethe, is vyf kinders gebore, een seun en vier dogters. Maria van de Velde is reeds in 1943 ná 'n lang swaar siekte oorlede. Haar afsterwe het Van de Velde swaar getref en hom in 'n emosionele krisis laat beland.

Eksterne skakels

Verenigings

• Europese Vereniging van die Vriende van Henry van de Velde Geargiveer 17 Desember 2014 op Wayback Machine

Werke

• Villa Esche in Chemnitz