John Murray

John Murray

Prof. John Murray (Graaff-Reinet, 15 September 1826 – 27 Desember 1882) was predikant in die Nederduitse Gereformeerde Kerk en een van die eerste twee hoogleraars van die Stellenbosse Kweekskool.

Murray was die oudste van die vyf seuns van ds. Andrew Murray sr. wat almal predikant geword het. Die ander vier was William, George, Charles en die bekendste, dr. Andrew Murray. John vertrek in 1838 op 12-jarige ouderdom saam met die tweede oudste broer, Andrew, na Skotland, vanwaar hulle vader in 1822 as een van die eerste predikant na die Kaap gekom het, om daar onderrig te word. Albei broers het teen 1845 die M.A.-graad in Aberdeen behaal en vertrek saam na Holland om daar aan die Universiteit van Utrecht vir predikant te leer. In 1848 maak hy in sy briewe aan sy vader op Graaff-Reinet melding van die noodsaaklikheid van 'n teologiese seminarie vir Suid-Afrika.

Die volgende jaar aanvaar hy kort na sy terugkoms in Suid-Afrika 'n beroep na die NG gemeente Burgersdorp, wat net drie jaar vantevore gestig is. Hy word op 27 Mei 1849 bevestig en arbei nege jaar lank daar. In November 1858 vestig hy hom op Stellenbosch om een van die eerste twee hoogleraars aan die Kweekskool te word saam met prof. Nicolaas Hofmeyr.

Murray gaan in 1881 weens swak gesondheid na Skotland. Hy sterf op 27 Desember 1882 kort na sy terugkeer na Suid-Afrika. Ten tyde van sy dood was hy steeds professor aan die Kweekskool.

Van hom is gesê dat sy nougesette pligsbesef gepaard gegaan het met 'n heldere en nugtere verstand en 'n innige godsvrug. Boonop was hy besadig en allermins 'n stryder. "Als anderen vol vuur te wapen liepen en in de bresse sprongen, dan zag hij dit rustig aan, en ging bedaard voort met het opbouwen der muren van de gevallen vesting. Hij hanteerde niet het zwaard, maar de troffel. Hij was niet krijsman, maar arbeidsman."

Sy skoonseun was ds. Pieter van der Merwe, van 1896 tot 1904 die sesde predikant van die NG gemeente Beaufort-Wes.

Sy bediening op Burgersdorp

Sy ontvangs op Burgersdorp

Meer as twee jaar ná die stigting was die gemeente nog altyd vakant en dit het hom moeilik geval. Daarom ook was dit 'n besonder blye vooruitsig toe ds. Murray die beroep aangeneem het wat op 12 Februarie 1849 op hom uitgebring is. Toe die beroep uitgebring is, staan die volgende treffende woorde wat aan hom geskryf sou word, in die notule aangeteken: "… en wij vertrouwen dat u WelEerw. de goedheid zal hebben om deze ons plegtig en eenparig roeping te willen aannemen, daar wij hebben u Wel. Eerw. Hier hoog noodig en wij hebben reden te geloven dat als de Heer in genade u WelEerw. mogte u daartoe bewilligen uwe arbeid zal hier veel gezegend worden." Die kerkraad is nie in sy verwagting teleurgestel nie. Ds. Murray het hom die beroep laat welgeval en die plegtige bevestiging het op 26 Mei 1849 plaasgevind. Ds. A. Murray van Graaff-Reinet, vader van ds. John Murray, het 'n treffende rede uitgespreek na aanleiding van Hebr. 13:17: "Zijt uwen voorgangeren gehoorzaam, en zijt hun onderdanig; want zij waken voor uwe zielen, als die rekenschap geven zullen; opdat zij dat doen mogen met vreugde en niet al zuchtende; want dat is u niet nuttig." By die geleentheid was ook teenwoordig ds. John Taylor van Cradock, ds. John Pears van Somerset-Oos en ds. Andrew Murray jr., 'n broer van ds. John Murray. Die feit dat vader en twee seuns in die evangeliebediening aan die verrigtinge deelgeneem het, het 'n besonder diep indruk op die gemeente gemaak. 'n Berig lui: "Deze heilige inzegening was een gezigt van geene gewone belangstelling."

Die intreepreek het gehandel oor 2 Kor. 5:20: "Zoo zijn wij dan gezanten van Christus wege, als of God door ons bade; wij bidden van Christus wege: laat u met God verzoenen." Ds. Taylor, wat sedert die stigting van die gemeente konsulent was, het op Maandagoggend afskeid geneem. Dit toon dat die mense toe nie so haastig was om weg te kom nie. Die Maandagoggenddienste van die tyd wat nogal baie voorkom, was vir die mense van besondere betekenis omdat dit hulle in staat gestel het om nog vir laas tot aanbidding saam te kom voordat hulle huiswaarts keer. Ds. Taylor se afskeidswoord was Fil. 1:7, "Alleenlijk wandelt waardiglijk het Evangelie van Christus..." Hy was geliefd in die gemeente en volgens 'n berig in De Zuid-Afrikaan, 25 Junie 1849, is daar groot lof aan hom toegeswaai, veral vir sy hulp aan en belangstelling in die Voortrekkers oor die grense.

Bou van die pastorie

Nog voor Ds. Murray se koms is daar besluit om die bou van 'n pastorie uit te stel. Dit skyn asof die kerkraad eers wou wag totdat daar 'n vaste leraar is voordat daar gebou sou word. Drie maande na die reeds gemelde besluit is ds. Murray bevestig en in sy vergadering van 3 September 1849 het die kerkraad besluit om die bou van die pastorie aan A. en D. Hockley van Cradock op te dra teen 'n bedrag van 18 973 riksdaalders. Hierdie gebou sou 75 jaar lank as pastorie gebruik word. Ds. Murray is in 1850, die jaar na sy aankoms, op Burgersdorp in die huwelik bevestig met mej. Maria Ziervogel van Somerset-Oos.

Gereelde arbeid in die gemeente

Dit was eers meer as twee jaar ná die stigting van die gemeente dat daar met die gereelde bearbeiding 'n aanvang geneem kon word. Die geestelike toestand in die gemeente was dus nie in alle opsigte soos dit behoort te wees nie. Die opkoms na die eredienste was wel bevredigend, maar tog ook teleurstellend, want terwyl daar by 'n nagmaalsgeleentheid soms tot 2 000 toehoorders was, was die getal Nagmaalgangers egter net 100. Die konsulent het van die begin af ook 'n Engelse diens gehou en ds. Murray het daarmee voortgegaan. Huisgodsdiens is byna deur alle huisgesinne waargeneem. In sommige huise is daar egter van formuliergebede gebruik gemaak. Ds. Murray het hom veral op geestelike arbeid toegelê en daarom wou hy so graag ook bidure in die gemeente tot stand bring, maar dit wou nie eintlik posvat nie. In die godsdiensverslag van 1850 sê ds. Murray dan ook die volgende omtrent die bidure : "Algemeen echter is het moeilik dezelve in te voeren daar de eigenaardige denkwijze welke in deze gemeente heerschende is eene bijzondere hinderpaal in den weg stelt." Die eienaardige denkwyse is veral aangetref by die persone wat ook teen die sing van die gesange gekant was. Dit was die Dopper-element, soos dit in die gewone spreektaal uitgedruk word.

Aliwal-Noord

Burgersdorp se bewoners het nie daarvan gehou dat daar 'n dorp te Buffelsvlei (die latere Aliwal-Noord) ontwikkel nie. 'n Berig in De Zuid-Afrikaan van 8 November 1849 lui dat die heer Montagu 'n besoek aan Buffelsvlei gebring het "ten einde de voorgenomen stad aldaar in oogenschouw te nemen van welke nooit iets zal worden". Die berig gaan voort deur te sê dat daar veel teen Burgersdorp gesê en geskryf is en dat die ander plek in groot mate aan die publiek opgedring is. Daar was egter niks aan die saak te doen nie en in 1850 het sake al so ver ontwikkel dat die bewoners om 'n afsonderlike gemeente by die kerkraad aansoek gedoen het. Die kerkraad het die aansoek gesteun, maar die Ring het geoordeel dat dit wenslik is om weens die Grensoorlog en ander omstandighede die stigting van 'n gemeente voorlopig uit te stel. Eers in 1852 is Aliwal-Noord tot 'n afsonderlike gemeente gestig. Vier jaar later is die tweede dogtergemeente, naamlik Dordrecht, gestig.

Aankoop van ’n orrel

Daar word nie gesê wie die voorsinger in die gemeente was nie, maar dit is eenmaal so dat elke gemeente graag ’n orrel wil hê. In die vergadering van 5 Junie 1853 het die kerkraad op versoek van talle lidmate planne beraam om ’n orrel aan te koop. Deur middel van kollektes as andersins is geld ingesamel en in September 1854 het die kerkraad besluit om 'n orrel te bestel. Dit was egter eers drie jaar later (1857) dat die orrel aangekom het.

Daar is nie dadelik 'n orrelis aangestel nie en die heer G. Sichel het sy dienste gratis aangebied. Aan die begin van 1859 moes hy egter sy dienste opsê en die kerkraad het hom baie bedank en dit was net 'n tydjie vantevore dat hy ’n beurs van £20 ontvang het as erkenning vir sy dienste. Ná hom is J. van Staveren in 1860 as eerste orrelis aangestel. Hy het egter nie lank aangebly nie en Sichel het weer as orrelis ageer.

Arbeid in die gemeente

Daar is reeds aangetoon dat ds. Murray hom besonder vir die geestelike belange van die gemeente beywer het. Reeds in 1851 het hy in die godsdiensverslag die vraag behandel wat die stellige vrugte van die prediking van die evangelie in die gemeente was. Hoewel daar vir hom bewyse was van meer belangstelling asook meer erns in die geestelike lewe, gaan hy voort deur te sê: " .... daarintegen heeft men te klagen dat er in deze gemeente weinig of niets gehoord wordt van volstrekt onverschilligen en wereldgezinden die tot eene waarachtige bekering zijn gekomen. Velen zelfs die weleens rede geven om te hopen dat zij als heilbegerigen mogen beschouwd worden, wekken weêr zorg en vrees by de ondervinding dat zij niet verder komen dan het zoeken, ja welligt tevredenzijn met zoeken zonder vinden. Het moge waar zijn dat wij den dag der kleine dingen niet te verachten hebben,—dat het slechts onze pligt (is) de middelen der genade getrouW toe te passen op de zondaar, terwijl de uitwerking en zegen er op in Gods vrijmagt gesteld zijn,—evenwel is het ten hoogste zorg-wekkend zoovele bloesems te zien welke niet tot rijpheid kunnen komen. En wanneer wij de stellige en onbepaaldc beloften van Gods Woord vooral ten aanzien van de gave des H. Geestes beschouwen, dan is het diep beschamend dat er zoo weinig van 's Geestes werk bespeurd kan worden in de bekeering van onbekeerden, en ook in het koomen tot eene heldere en blijde bewustheid van hun aandeel door een opregt geloof aan de verlossende ge-nade van onzen Heerc Jezus Christus, bij clezulken van wie men gaarne hopen wil dat zij den Heer in waarheid zoeken."

Dié aanhaling teken nie alleen die toestand in die gemeente nie; dit laat ’n mens ook 'n helder insig kry van hoe ds. Murray oor die bediening van die Woord gevoel het en hoe swaar die heil van siele by hom geweeg het. Daar was ook die ernstig gesindes in die kerkraad en gemeente wat saam met ds. Murray gevoel het. Terwyl ds. Murray in die geestelike belang van die gemeente graag wou sien dat daar bidstonde in die buitewyke tot stand sou kom, het hy ook steun in die kerkraad gehad. In die kerkraadsvergadering van 31 Januarie 1857 bring diaken Van Zyl dit onder die aandag van die kerkraad, naamlik "de behoefte der gemeente ten opzigte van het huizelijk gebed als ook van bidstonden en wenscht dat de kerkeraad hierin werkzaam zal zijn, als ook in het algemeen dat de kerkeraad meer naauwlettend en belangstellend zich den geestelijken toestand der gemeenteleden zal aantrekken."

Hierdie saak is uitvoerig bespreek en daar is ooreengekom om die gemeente in wyke te verdeel sodat elke lid van die kerkraad meer besonder belang kon stel in die kerklike toestand van die gemeentelede in sy eie wyk. Daar moes veral in gesprekke asook langs ander weë gewys word op die belang van die gemeenskaplike gebed by die huisgodsdiens. Daar is verder besluit om met die April-nagmaal 'n bidstond in kerk te hou en om met bidstonde in die verskillende wyke te begin wanneer die gemeente daartoe opgewek kan word. Ds. Murray het sonder twyfel alles in sy vermoë gedoen die geestelike belange van die gemeente te bevorder. Dit is besef en daarom het gemeentelede dit jammer gevind dat hy ook nog as konsulent van ander gemeentes so veel moes doen.

In die Albert Times, 4 Januarie 1855, kom die volgende berig voor: "Er is eene algemeene klagte onder de gemeente van Burgersdorp dat haar onvermoeide en yverige leeraar, door den Ring, drie malen zwaarder lasten opgelegd wordt dan eenig ander leeraar in de Kolonie." Die berig deel dan verder mee dat ds. Murray gedurende Desember 500 myl afgelê het, die helfte waarvan wellig te perd was. Hy het drie of vier maal gepreek by buitedienste op plase 40 of 50 myl van die dorp en dan het hy ook nog Nagmaal op Colesberg en Aliwal-Noord bedien.

Moeilikhede met kerkbesoek

Te alle tye het die plaasbewoner ook maar sy moeilikhede gehad wanneer hy kerk toe moes gaan en die vraagstuk van losies was dikwels geen geringe nie. 'n Brief gedateer Stormbergspruit, 30 November 1855, wat in die Albert Times verskyn het, is 'n mooi voorbeeld van hoe die plaasbewoner sake beskou het. Die brief is ook 'n voorbeeld is van hoe Afrikaans toe al in die Nederlandse skryfvorm voorgekom het. Die brief lui: "Mijn Heer Courant Schrijver: Ik het een kleine zwarigheid, daarom hoop ik dat gij mij helpen zal. Ik wil graag dikwijls na de Kerk kom, maar ik vint het so moeilijk om herberg te krijge, met een hotel kan ik niet klaar kome, daarom denk ik als een fatsoenlijke mens hem daar op toeleg om buite mense te loseere dat hy veel aftrek krijge zal. Op ander dorpe was ik gewoon by de winkeliers losies te krijge en voer voor mijn paarde zonder dat ik een oortje behoef te betale, daar het hulle expres kamertjies gehou voor de buite man, maar op Burgersdorp ziet ik is hulle al te snoep en daar stuur hulle jou van oost na west. EEN BOER.”

Ds. Murray vertrek

Die Murray-Hofmeyr-gedenkteken, in 1913 voor die Kweekskool op Stellenbosch opgerig.

In die Sinode van 1857 is ds. Murray tot Assessor gekies en tydens dieselfde Sinode is hy ook tot professor van die Kweekskool beroep. Hierdie beroep het hy aanvaar en na 'n negejarige bediening het hy op 31 Januarie 1858 afskeid geneem van die gemeente. Volgens 'n berig in De Kerkbode het die kerkraad by die geleentheid dr. Servaas Hofmeyr van Colesberg as konsulent benoem. Dit was onwettig, want die Ring of Ringskommissie moes konsulente benoem. Nietemin, dit is nie as 'n wederregtelike daad beskou nie en van ringsweë is daar ook nie beswaar gemaak nie.

Daar was 'n groot opkoms vir die afskeidsgeleentheid. Die kerk was heeltemal te klein en alles het getuig van die liefde en toegeneentheid vir die leraar. Nie alleen was die gemeentelike bywoning goed nie, maar as verdere bewys van die hoë agting waarmee ds. Murray bejeën is, het daar ook mense van Aliwal-Noord, Smithfield, Cradock, Dordrecht, Queenstown, Colesberg en Middelburg gekom. Die afskeidsrede was na aanleiding van Fil. 1:27 vir die volwassenes en oor 1 Joh.: 28a vir die kinders. 'n Berig in die Albert Times, 9 Januarie 1858, deel mee dat die gemeente met blydskap aan ds. Murray £8o gegee het om die koste van sy vertrek te help bestry. Dit is egter nie as die gewone gemeentelike beurs beskou nie, want die dag ná die afskeid het daar volgens De Kerkbode 'n pragtige gebeurtenis plaasgevind: Op Maandag, 1 Februarie, voor ds. Murray sou vertrek, het die kerkrade van Burgersdorp, Aliwal-Noord en Dordrecht vir laas saam na die pastorie gegaan en 'n adres saam met 'n beurs van £190 aan ds. Murray oorhandig. Die gebaar het ds. Murray sekerlik diep geroer waar die dogtergemeentes saam met die moedergemeente 'n tasbare blyk van hul waardering vir sy dienste gegee het. Nogeens het die skare in die kerkgebou vir 'n godsdiensoefening saamgekom en daarna is ds. Murray en sy gesin ses myl ver deur 'n groot aantal lidmate gesel en uitgeleide gedoen.

"Gedurende sy verblyf te Burgersdorp is ds. John Murray diep getref geword deur die onkunde van die jongmense van die gemeente, en dus het hy dadelik die opstel van twee boeke ter hand geneem, naamlik De Kinderbijbel en Het Catechesatie Boek, wat bedoel was om kennis van die Bybel en van die leer van die Ned. Geref. Kerk te verbrei. Hierdie twee boeke, soos prof. N.J. Hofmeyr later tereg gesê het, het 'n geseënde verandering in die godsdiensonderwys van die jeug van Suid-Afrika gebring. Later het hy verskeie ander stigtelike werke gepubliseer, onder meer "Het Huisaltaar, "De Volksprediker" ens., wat almal geskrywe is met die doel om eenvoudige maar nuttige leesstof te verskaf vir hulle wat weinig voorregte geniet het en wie se voorraad Ieesstof uiters gering was.

Ds. Murray was nederig, toegewyd en bekwaam en 'n ware sielesoeker. Hy kon die Woord met krag en oortuiging verkondig. Veral was dit die kenmerk wanneer by van Gods heiligheid getuig en by sy hoorders volgens Gods heilige eis op bekering en heiligmaking aangedring het. Hy het 'n konsensieuse pligsbesef met 'n helder en nugter verstand in innige godsvrug gepaar. Besadig van geaardheid het hy alle oordrywing gesku. Hy was nie bekend as 'n stryder nie en daarom beskryf eerw. Andries Dreyer hom as volg: "Als anderen vol vuur te wapenen liepen en in de bresse sprongen, dan zag hij dit rustig aan, en ging voort met het opbouwen der muren van de gevallen vesting. Hij hanteerde niet het zwaard, maar de trof fel. Hij was niet krijgsman, maar arbeidsman."

As professor aan die Kweekskool het hy groot invloed op sy studente uitgeoefen en prof. Hofmeyr het getuig dat hy die benoeming as professor aanvaar het omdat hy geweet het wat dit vir hom sou beteken om saam met prof. Murray as hoogleraar op te tree. Aan ons volk het hy die Kinderbybel gelewer, wat van besondere betekenis was, asook sy Katkisasieboek wat nog dekades lank gebruik is.

Sien ook

• Murray-Hofmeyr-gedenkteken