Steentydperk

Deel van ’n reeks oor die
Wêreldgeskiedenis en voorgeskiedenis
↑ Voor Homo   (Plioseen-epog)
Voorgeskiedenis (drietydperkstelsel)
Steentydperk Paleolitikum Homo Homo erectus Argaïese mense Moderne gedragspatrone Mesolitikum Jagter-versamelaars Neolitikum Mesopotamië Antieke Egipte Indusvalleibeskawing Kopersteentydperk Bronstydperk Nabye Ooste Europa Suid-Asië China Verval van die Bronstydperk Ystertydperk Nabye Ooste Europa Suid-Asië Oos-Asië Wes-Afrika
Aangetekende geskiedenis
Antieke geskiedenis Vroegste rekords Protogeskiedenis Postklassieke geskiedenis Moderne geskiedenis Vroeë Laat Eietydse
↓ Toekoms   (Holoseen-epog)

Gereedskap soos hierdie, wat uit steen of met behulp van steen vervaardig is, is tydens die Steentydperk gebruik.

Die Steentydperk is die deel van die geskiedenis van die wêreld wat die eerste wydverspreide gebruik van tegnologie in menslike evolusie aantoon, asook die verspreiding van die mens van die grasvelde van Oos-Afrika na die res van die wêreld. Die tydperk eindig met die ontwikkeling van landbou, die temming van sommige diere en die smelting van kopererts om bruikbare metaal te vervaardig. Daar word na dié tydperk verwys as voorgeskiedenis, aangesien die mensdom nog nie kon skryf nie en daar dus geen opgetekende rekords uit die tydperk dateer nie.

Die Steentydperk strek oor 'n tydperk van ongeveer 2,5 miljoen jaar gelede (2,3 miljoen jaar v.C.) tot ongeveer 3500 v.C. Die datums is egter slegs 'n riglyn, aangesien die oorgang tot die bronstydperk (en in sommige kulture direk na die ystertydperk) van streek tot streek verskil. Die Steentydperk bestaan uit die Paleolitikum (ook genoem die Ou of die Vroeë Steentydperk) en die Neolitikum (ook genoem die Nuwe Steentydperk). In sommige gebiede was daar ook 'n tussenfase wat bekend staan as die Mesolitikum of die Epipaleolitikum.

Ontwikkeling van die mens

Paleolitikum

Die Ou Steentydperk, ook genoem die Paleolitikum, dek 'n era van meer as 'n miljoen jaar. Die tydperk begin ongeveer 2,5 miljoen jaar gelede met die ingebruikneming van gereedskap wat uit steen vervaardig word.

Vir meer as een miljoen jaar was die styl van die gereedskap baie eenvoudig en is daar die minimum veranderings en verbeterings daaraan aangebring.

Tydens hierdie era het drastiese klimaat- en ander veranderinge plaasgevind wat die evolusie van die mens geaffekteer het. Homo erectus dateer ook uit hierdie tydperk: in 1985 het die argeoloog, Richard Leakey, die 1,2 miljoen-jaar-oue fossiele van 'n liggaam ontdek naby die Turkana-meer in Ethiopië. Die verskyning van Homo erectus word ook gekenmerk deur 'n groter verskeidenheid gereedskap. Die gereedskap van erectus suggereer dat die jag en aas van vleis reeds 'n belangrike deel van hulle dieet gevorm het. Vindplekke is ontdek wat karkasse bevat het wat met steengereedskap bewerk was, te blyke aan die merke aan bene.

Mesolitikum / Epipaleolitikum

In sommige gebiede word die oorgang van die Paleolitikum na die Neolitikum gekenmerk deur die Mesolitikum. Dié periode vanaf die einde van die laaste ystydperk (ongeveer 10 000 jaar gelede) tot ongeveer 6000 jaar gelede was gekarakteriseer deur stygende seevlakke en die behoefte om by 'n veranderende omgewing te kan aanpas asook nuwe voedselbronne te vind. Die ontwikkeling van gereedskap van mikroliet het begin as 'n reaksie op hierdie omgewingsveranderinge. Die gereedskap was gewysigde weergawes van vorige Paleolitiese gereedskap, vandaar die term "Epipaleolitikum". In Europa word die term Mesolitikum egter gebruik om na die mid-Steentydperk te verwys, aangesien die gereedskap daar, asook die manier van lewe, vanaf die Nabye Ooste ingevoer is. Daar het mikrolietiese gereedskap doeltreffende jagtogte verseker, terwyl meer komplekse vestigings, soos Lepenski Vir, om visvang ontwikkel het. Die tem van honde vir jagdoeleindes dateer waarskynlik uit hierdie era.

Neolitikum

Japannese Jomon-erdewerk is van die oudste in die wêreld. Hierdie stuk dateer uit die jaar 10 000 tot 8 000 v.C. en verskyn Nasionale Museum van Tokio in Japan.

Die Neolitikum was gekarakteriseer deur die ingebruikneming van landbou (soms verwys na as die Neolitiese Revolusie), die ingebruikneming van meer gevorderde gereedskap, die ontwikkeling van erdewerk en meer komplekse en groter vestings soos Çatal Hüyük en Jerigo. Die tydperk begin ongeveer 10 000 jaar gelede en eindig met die begin van die Bronstydperk. Die eerste Neolitiese kulture begin in die vrugbare halfmaan. Landbou en die daaropvolgende kultuur het versprei na die area om die Middellandse See, die Indus-vallei, China en Suidoos-Asië.

Alhoewel mense steeds gejag en geaas het vir vleis, was die proses van landbou ontdek. Dié ontdekking het 'n sneeubal-effek gehad: waar mense vroeër agter dieretroppe moes aantrek om 'n versekerde bron van voedsel te hê, was hulle nou verseker van voedsel vanaf die land. Aangesien die landerye op een plek gevestig was en aanhoudende sorg benodig het, het mense hulself ook in een plek begin vestig. Skuilings en wonings was nou meer permanent en mense het begin soek na maniere om hul wonings meer standvastig te maak. By Mezhirich in die Oekraïne is 15 000-jaar-oue wonings gevind wat bestaan het uit 'n komplekse, versigtig inmekaar-geweefde massa van die ribbene, dybene en rugwerwelse van mammotte.

Mense het ook begin eksperimenteer met klei en gras om hulle wonings ekstra sterkte te verleen en daar is gou ontdek dat klei ook gebruik kan word om potte en ander erdewerk te skep. Dié ontdekking het daartoe gelei dat voedsel, wat vroeër verlore gegaan het, nou in erdewerk gebêre kon word, in gedroogde vorm of deur die potte te begrawe. Die nuwe oorvloed van beskikbare voedsel het gelei tot 'n verdubbeling van die bevolking.

Danksy die toenemende behoefte vir oesting en die prosesering van plante, het afgewerkte stene en polysde steenprodukte meer algemeen geword, insluitende gereedskap om mee te slyp, te sny en te kap. Die eerste grootskaalse konstruksies was gebou, insluitende torings en mure om vestigings (soos by Jerigo) en seremoniële plekke (bv. Stonehenge). Sulke konstruksies wys dat daar genoeg bronmateriaal en onderlinge samewerking was wat groot groepe in staat gestel het om aan sulke projekte te werk. Daar word egter steeds gedebateer tot watter mate hierdie aktiwiteite die basis vir die ontwikkeling van sosiale hiërargie gevorm het. Die vroegste bewys van gevestigde handel kom uit die Neolitikum, waar nuut-gevestigde mense eksotiese produkte oor honderde kilometers sou invoer. Skara Brae, geleë op die Orkney-eilande naby Skotland, is een van Europa se beste voorbeelde van 'n Neolitiese dorpie. Die gemeenskap bevat onder ander steenbeddens, rakke en selfs 'n binnenshuise toilet wat aan 'n stroompie gekoppel is.

'n Toneel in Skara Brae, Skotland. Dit is Europa se volledigste Neolitiese dorpie.

Die Steentydperk in Suider Afrika

In Suider Afrika word ook 'n verdeling in drie tydperke Paleo-, Meso- en Neolitikum onderskei wat in 'n aantal tegnokomplekse onderverdeel word wat soms in datering mekaar effens oorvleuel. Die daterings het in 2022 nog onderwerp van navorsing gewees.

Tegnokompleks	Mediane ouderdom	Waarskynlike duur
Neolitikum
keramiese eind-Neolitikum	774 n.C.	97-1493 n.C.
eind-Neolitikum	546 v.C.	1948 v.C.-632 n.C.
Wilton	4 387 v.C.	5834-2686 v.C.
Oakhurst	8 814 v.C.	10 839- 6 755 v.C.
Robberg	13 705 v.C.	17 973-11 195 v.C.
vroeë Neolitikum	25 998 v.C.	37 254-19 694 v.C.
Mesolitikum
eind Mesolitikum	37,7 ka	47,7-29,9 ka
ná Howiesonspoort	55,1 ka	59,6-46,4 ka
Howiesonspoort	62,4 ka	74,3-51,5
Stilbaai	75,2 ka	88,8-67,4 ka
Mosselbaai	88,2 ka	98,4-77,4 ka
Vroeë Mesolitikum	206,5 ka	266,4-126,5 ka
Paleolitikum
Fauresmith	305 ka	471,5-233,7 ka
Acheuleen	770 ka	1,23 Ma- 432 ka
Oldovan	1,61 Ma	2,18-1,08 Ma

Kultuur

Voedsel en drank

Die voedselbronne van die jagter-versamelaar-kultuur van die Steentydperk het die diere en plante wat deel van dié mense se natuurlike omgewing was, ingesluit. Verskeie organe van diere was ook genuttig, waaronder die lewer, die niere en harsings. Hulle het slegs 'n klein aantal suiwel en koolhidraat-ryke voedsel soos grane en peulgewasse genuttig.

Huidige ondersoek toon aan dat twee derdes van hul energie van dierprodukte afkomstig was. Alhoewel daar geglo word dat die vetinhoud van hul diëte vergelykbaar met die vetinhoud van die huidige menslike dieet is, was die verhouding van die verskillende soorte vet verskillend as wat tans die geval is: die verhouding tussen die Omega-6 vetsuur tot die Omega-3 vetsuur was destyds ongeveer 3:1, in vergelyking met die huidige verhouding van 12:1.

Naby aan die einde van die laaste ystydperk, 15 000 tot 9 000 jaar gelede, het 'n grootskaalse uitsterwing van groot soogdiere (die Megafauna) in Asië, Europa, Noord-Amerika en Australië plaasgevind. Dit was die eerste massa-uitsterwing van die Holoseen. Dit is moontlik dat hierdie gebeurtenis die mense van die tydperk geforseer het om hul dieet te verander en dat, saam met die verskyning van landboumetodes, plantstowwe 'n algemene onderdeel van hul dieet geword het.

'n Verslag in die National Geographic News dui aan dat die eerste wynproewery moontlik plaasgevind het to Neolitiese mense die sap van wilde druiwe, wat op 'n natuurlike manier gegis het, uit diervelsakke of kru-gemaakte houtbakke gedrink het.

Beskutting en habitat

Daar word beraam dat die eerste mensgemaakte struktuur ongeveer 2 miljoen jaar gelede deur Homo habilis in Oos-Afrika gebou is. Die struktuur het bestaan uit eenvoudige rangskikkings van stene om die takke van bome in sekere posisies te hou. 'n Kringvormige kliprangskikking wat 'n beraamde 500 000 jaar oud is, was ontdek by Terra Amata, naby Nice, Frankryk. Verskeie menslike habitatte wat blyk uit die Steentydperk te dateer is in verskeie dele van die wêreld ontdek. Hierdie sluit in:

• 'n Tentagtige struktuur binne-in 'n grot naby die Grotte du Lazaret by Nice, Frankryk.
• 'n struktuur met 'n dak wat deur hout ondersteun word, ontdek by Dolní Věstonice, Tsjeggië, dateer uit 23 000 v.C. Die mure van die struktuur was gemaak van gepakte kleiblokke en klippe.

Poulnabrone dolmen in County Clare, Ierland.

• In Oos-Europa en Serwië is talle hutte gevind wat uit mammoetbene gebou is. Dié hutte is gebou deur mense wat gespesialiseerde mammoetjagters was. Sulke hutte is gevind in die vallei langs die Dniepr-rivier in die Oekraïne, asook naby Tsjernihiw in Tsjeggië en in die suide van Pole.
• 'n Tent van dierhuid wat dateer uit ongeveer 15 000 tot 10 000 was ontdek by Plateau Parain, Frankryk.
• Metalitiese grafkelders (met meerdere kamers) en dolmens (enkelkamer) was grafte met 'n reuse klipplaat wat oor soortgelyke, gerangskikte klipplate geplaas was. Sulke grafte is regoor Asië en Europa ontdek en was tydens die Neolitikum gebou.

Kuns

Prehistoriese kuns kan slegs deur bestaande voorbeelde bestudeer word. Die vorm van prehistoriese musiek word afgelei van ontdekte instrumente, terwyl wandstandige kuns op talle soorte rotse gevind is. Die laasgenoemde word verdeel in petrogliewe (rotstekeninge) en rotsskilderings. Die soorte kuns mag moontlik ook 'n religieuse doel gedien het, alhoewel daar geen bewyse daarvoor is nie.

Rotsskilderings

'n Rotsskildering by Bhimbetka, India ('n wêrelderfenisgebied).

Rotsskilderings was op rotse "geskilder" en was meer natuurlike afbeeldings as petrogliewe. In Paleolitiese tye was die teenwoordigheid van mense in grotskilderings seldsaam. Dit was meestal diere wat uitgebeeld was: nie slegs diere wat as voedsel gedien het nie, maar ook diere wat as 'n simbool vir iets gedien het, soos die renoster of groot katte (soos in die Chauvet-grot in die suide van Frankryk) wat 'n simbool vir sterkte en mag was. Sommige beelde wat wel mense verteenwoordig het was handafdrukke en half-mens/half-dierlike figure. Die Chauvet-grot in die Ardèche département in Frankryk, bevat sommige van die belangrikste beware grotskilderings van die Paleolitiese era en dateer uit ongeveer 31 000 v.C. Die Altamira-grot in Spanje bevat skilderings wat uit 14 000 tot 12 000 v.C. dateer en sluit, onder andere, ook bisons (Amerikaans buffels) in.

Die doel of betekenis van die skilderings, indien enige, is onbekend. Die grotte was nie in bewoonde areas geleë nie, so dit is moontlik dat hulle slegs vir seisoenale rituele gebruik was. Die diere word vergesel deur verskeie tekens, wat 'n moontlike bonatuurlike gebruik voorstel. Pylagtige simbole in die grotte van Lascaux, Frankryk, word soms geïnterpreteer as deel van primitiewe kalenders, alhoewel die bewyse daarvoor twyfelagtig is. Die belangrikste werk van die Mesolitiese era is die Marsende Krygers, 'n rotsskildering by Cingle de la Mola, Castellón, Spanje wat vanuit die jaar 7,000–4,000 v.C. Daar word geglo dat die skildering gemaak is deur die pigmente na die rots te spoeg of te blaas. Alhoewel die skilderings gestileer is, is hulle tog natuurlik in voorkoms. Die figure is twee-dimensioneel, alhoewel hulle mekaar oorvleuel.

Rituele en gelowe

Moderne studies en die omvattende analise van vondse wat uit die Steentydperk dateer, dui op sekere rituele en gelowe van dié prehistoriese mense. Daar word nou geglo dat die aktiwiteite van die Steentydperkse mense verder gestrek het as slegs die verkryging van voedsel, kleding en skuiltes. Spesifieke plegtighede rakende die afsterfte en begrafnis van mense was beoefen, alhoewel daar verskille is tussen verskillende kulture in die styl en uitvoering van hierdie gebruike. Daar was ook rituele vir geboorte, puberteit en huwelik. Verskeie Steentydperkse vindplekke, in verskeie dele van die wêreld, dui op spore van 'n gedans (enkel en in rye), asook ontgroeningsplegtighede.

Verwysings

Hierdie artikel is grotendeels vertaal van die Engelse Wikipedia artikel, "Stone Age".

Bronnelys

• Scarre, Christopher (1988). Past Worlds: The Times Atlas of Archaeology. London: Times Books. ISBN 0-7230-0306-8.
• Schick, Kathy D.; Toth, Nicholas (1993). Making Silent Stones Speak: Human Evolution and the Dawn of Technology. New York: Simon & Schuster. ISBN 0-671-69371-9.
• Richard Fortey (1997). Life: An unauthorised biography. Londen: Flamingo Publishers. ISBN 0-00-638420-X.

Eksterne skakels

• The Stone Age Geargiveer 22 Februarie 2019 op Wayback Machine
• Stone Age Handaxes Geargiveer 4 Februarie 2007 op Wayback Machine
• Stone Age Habitats Geargiveer 11 Junie 2005 op Wayback Machine