Wikings
- Hierdie artikel handel oor die groep mense van Skandinawië in die Middeleeue. Vir ander begrippe, sien Viking (dubbelsinnig).
Die woord Wikings (dikwels ook Vikings) is afgelei van die Oud-Noorse vikingr. Hulle staan ook as Noormanne bekend. Onder die naam Wikings val die bewoners van Denemarke, Noorweë en Swede, vir sover hulle van die einde van die agtste tot laat in die elfde eeu in Wes- en Oos-Europa verskyn het, eers as seerowers en plunderaars, maar later as veroweraars, stigters van state en handelaars.
Die naam "Wikings" is sinoniem met die woeste, slinkse, wrede krygsmanne wat gedurende die Middeleeue in hul smal, vinnige bote uit Skandinawië die ander Europese lande binnegeval het om te plunder en te vernietig so ver hulle gegaan het. Dit is inderdaad waar dat die Wikings van die negende tot die elfde eeu 'n spoor van verwoesting oor die hele Europa gelaat het.
Nogtans wys navorsers en geskiedkundiges daarop dat handel en rooftogte vir die Wikings twee kante van dieselfde munt was. Die meeste Middeleeuse tydgenote het die Wikings dan ook eerder as slim handelaars beskou wat volgens sommige navorsers moontlik die eerste groot handelsnetwerk geskep en handelsbande met lande dwarsoor die wêreld aangeknoop het.
Die uitvinding van vinnige langbote het die tegniese basis vir hierdie ongekende ekonomiese uitbreiding gevorm: die bote se maste kon binne drie minute neergelaat word sodat brûe en ander hindernisse nie die Wikingbote belemmer het nie. Die Wikings kon op die Europese rivierstelsels vinniger na die binneland toe seil en roei as enige berede mag aan land.
Politieke en sosiale struktuur
[wysig | wysig bron]
Die Wiking-bevolking het uit die nakomelinge van die vroeë jagters en versamelars en latere boere en vissers bestaan wat Skandinawië al baie eeue lank bewoon het. Gedurende die klassieke Wiking-tydperk tussen die 8ste en 11de eeu n.C. het die Noord-Europese volke hul eie kenmerkende beskawing ontwikkel wat as basis vir die Wiking-maatskappy gedien het. Die Wes-Skandinawiese landskapsvorme met hul geïsoleerde nedersettings wat deur seeroetes met mekaar verbind is, en bestaansboerdery het 'n groot invloed op die ontwikkeling van die plaaslike beskawings uitgeoefen.
Die Wikings was veral 'n boerevolk, en hul politieke en sosiale strukture het hulle landelike boerderyoorsprong weerspieël. Hul samelewing was gegrond op boere en hul groot gesinne, maar ook slawerny. In administratiewe opsig het die boereplase hulle in landelike dorpsgemeenskappe saamgesluit, wat op hul beurt weer die basis van die Skandinawiese provinsies gevorm het.
Geleidelik het die Skandinawiese konings hul magsbasis begin uitbrei, en die politieke onafhanklikheid van die provinsies en die oligargiese jarls of grawe, wat hulle oorheers het, het duidelik afgeneem. Naas die landelike boeregemeenskappe het vinnig ook gemeenskappe van ambagsmanne, boumeesters en skeepsbouers begin vorm wat hul nedersettings selfvoorsienend gemaak het. Net soos die slawerny die basis van die Wiking-landbou was, het die ambagsmanne die basis vir die Skandinawiese handel met die res van Europa geskep.
Die oorsake van die Wikings se plunder- en veroweringstogte was die betreklike oorbevolking en die politieke onrus in hul land van oorsprong, die sug na avontuur en in sekere mate ook die aantrekkingskrag van die ryker suidelike geweste, naamlik die Frankiese Ryk in die Weste, Bisantynse Ryk en later die Ottomaanse Ryk in die Ooste. Terwyl die rooftogte van die Deense en Noorse Wikings hoofsaaklik Engeland en die weskus van Europa geteister het (veral in die negende en tiende eeu), het die Sweedse Wikings in die Ooste die Baltiese gebied binnegeval, waarna hulle langs die Dnjepr en die Wolga tot aan die Swart See en die Bosporus opgeruk het.
Alhoewel die Wikingrooftogte in die destydse Europa baie aandag geniet het, was die ekonomiese en politieke ontwikkeling in Skandinawië eerder deur nuwe handelsbetrekkinge gekenmerk. Danksy nuwe handelsroetes op Duitse en Russiese riviere het handelsentrums soos Hedeby in Denemarke en Helgö in Swede ontstaan waar Skandinawiese slawe, pelse en walvistande uitgevoer en edelmetale, wapens en huishoudelike ware ingevoer is. Skandinawië se ekonomie het dus naas landbou en die houtbedryf ook op handel gesteun wat deur die plaaslike heersers bevorder is.
Die Sweedse Wikings het in Rusland nedersettings gestig, waarvan die belangrikste Nowgorod (Gardarike), Smolensk en Kiëf was. Die naam Rus (vandaar Rusland), is deur die Slawiese bevolking aan dié Wikings gegee. Die oostelike togte van die Wikings het hulle herhaaldelik tot naby Konstantinopel (nou Istanboel) gebring. Hulle het ook die kalifaat van Bagdad bereik. Dié plundertogte het uiteindelik verander in handelsekspedisies, waarby heuning, pelse en slawe geruil is vir speserye en systowwe. Van dié uitgebreide handel getuig die vondste van Bisantynse en Arabiese munte op die eiland Gotland en op Birka. Weens hul geskiedkundige gevolge moet die togte van die Wikings in die Weste as die belangrikste beskou word.
Die ryk kloosters van Wes-Europa was geliefkoosde teikens van die heidense Wikings. Aangesien die meeste geskiedenisinskrywings en notas in daardie dae deur monnike gedoen is, is dit verstaanbaar waarom die Wikings altyd in so 'n swak lig gestel is.
Togte van die Wikings
[wysig | wysig bron]Die eerste togte dagteken uit die einde van die agtste eeu. Die Wikings het hierdie togte oor die see onderneem met vlote wat bestaan het uit lang smal skepe (drakkar), beman met 50-60 roeiers. Oorblyfsels van dié Wikingskepe is op verskeie plekke gevind, onder meer in Oseberg en Lokstad.
Die togte het altyd in die lente begin en die Wikings aan die mondings van die riviere gebring, waarlangs hulle tot diep in die binneland gevorder het. Die togte het later van langdurige aard geword, sodat die Wikings moes oorwinter in die land wat hulle geteister het. Nog later het die invalle die aard van emigrasietogte gekry, wat geëindig het met 'n blywende vestiging van die Noormanne (en hul vroue en kinders) in die gebiede wat hulle bereik het (byvoorbeeld Oos-Engeland en Normandië, Frankryk).
By die invalle van die Wikings in die Weste word onderskei tussen die togte van die Deense en Noorse Wikings op die Britse Eilande en dié op die vasteland (Frankiese Ryk). Die aanvalle op die Britse Eilande het begin met die verwoesting van die abdy Lindisfarne op die noordooskus van Engeland in 793 nC.
Die Wikings het nie net altyd verwoesting gesaai en geplunder nie, maar was ook van die grootste ontdekkingsreisigers in die geskiedenis. Hulle het later in Skotland, Ierland, op die eiland Man, die Faroëreilande, die Hebride en die Orkade ingetrek. Hulle het ook Ysland in 867 verken, Groenland ontdek en het hoogs waarskynlik selfs die kuste van Noord-Amerika bereik (Erik die Rooie, omtrent 1000). Op die Europese vasteland het die Wikings met die Nederlandse riviere (Ryn, Maas en Schelde), asook die Franse riviere (Seine, Loire en Gironde), opgevaar - veral tydens die regerings van die swak opvolgers van Karel die Grote.
Dorestad, Utrecht, Antwerpen, Gent, Rouaan en Parys is geplunder en verniel. Die gebiede was aanvanklik weerloos teen die invallers, maar die Wikings was later gestuit deur die hardnekkige verset van die Karolingiese vorste. Hulle is teruggedryf en in 881 tydelik verslaan by Saucourt-en-Vimeu en in 891 by Leuven. Hul aftog is dikwels ook met goud afgekoop. Karel die Dikke het in 886 'n groot losprys vir Parys betaal, maar aan die Wikings 'n vrye hand in Boergondië gelaat.
Ten slotte is 'n einde gemaak aan die rooftogte deurdat Karel die Eenvoudige met die Verdrag van St Clair-sur-Epte (911) aan die Wiking-leier Rollo die gebied aan die monding van die Seine afgestaan het, wat as die hertogdom van Normandië weldra 'n stewiggeorganiseerde leengebied van die Franse Kroon geword het.
Ondernemingsgees
[wysig | wysig bron]
Dit alles toon dat die Wikings baie ondernemingsgees aan die dag kon lê. Hulle het ook aan die nageslag tekens van 'n lewendige beskawing nagelaat. Al was dié beskawing nie so goed ontwikkel as dié van die Christelike Wes-Europa nie, toon argeologiese ontdekkings duidelik dat die Wikings ook intelligent en aktief was.
Intussen het die Wikings ook tot die Middellandse See deurgedring, waar hulle ryke op Sisilië en in die suide van Italië gestig het. As uitloper van die Wikingtogte kan ook die verowering van Engeland deur Willem die Veroweraar, hertog van Normandië, genoem word. Die Wikings het hul dooies dikwels in skepe begrawe en van hul besittings is gevind in grafheuwels in Groot-Brittanje en Skandinawië. Die grafvondste bestaan uit wapens (onder meer spiese met soms baie aantreklik bewerkte hewwe van edelmetale), houtskilde, gereedskap ensovoorts. Uit die grafte van die vroue het sierade soos gekleurde krale, borsspelde van skilpaddop, haarkamme van been, ensovoorts, te voorskyn gekom.
Een van die merkwaardigste oorblyfsels van die Wiking-beskawing is seker hul skepe. Hierdie skepe was van die bestes in hul tyd in Europa en was grotendeels verantwoordelik vir die merkwaardige seemansprestasies van die Wikings. Heelwat van hierdie skepe het bekend geraak met die opgrawings van Wiking-grafhope. Van die rykste vondste was dié van die sogenaamde Osebergskip en die Gokstadskip. Die grafte het dikwels ook silwer munte bevat. Dit is bekend dat die Wikings self munte geslaan het, maar die waarde daarvan is bepaal deur die gewig en nie deur die uitvoering nie. Dit is duidelik dat die waardevolste grafvondste nie uit kunsprodukte van die Wikings self bestaan nie, maar uit oorlogsbuit. Baie van hierdie buit is afkomstig van die Kelte.
In 1936 is daar 'n ou gereedskapkis uit die Wikingtyd ontdek. In hierdie kis was van 'n swaar hamer tot 'n pons vir ornamentele werk. Hierdie gereedskap bewys dat die Wikings werktuie gehad het wat so goed soos dié van enige ander volk van hul tyd was.
Die Wikings se skrif
[wysig | wysig bron]Ons kennis van die Wikings se literatuur is baie beperk. Hul beskawing was ook nie sodanig dat hulle digters kon oplewer soos o ns vandag ken nie. Wat ons wel weet, is dat hulle 'n alfabet en 'n skrif gehad het en dat party digters, wat skalde genoem is, aan die hof van die vorste die heldedade van beroemde oorlogshelde en die gode besing het. Hierdie liedere is baie lank mondeliks van die een geslag na die ander oorgedra voordat mense daaraan gedink het om dit neer te skryf.
Die Wikings het die runeskrif, die oudste Germaanse alfabet, gebruik. Daar was oorspronklik 24 tekens, afgelei van die Griekse en die Romeinse alfabet, en hul vorms het mettertyd verander sodat dit makliker op klip uitgekerf kon word. In Brittanje, waar dieselfde soort skrif gebruik is, was daar tot 33 tekens. In Skandinawië het daar na die 8ste eeu 'n vereenvoudigde, onvolkome alfabet van 16 tekens ontstaan. Die Wikings het uitsluitend op grafkelders, gedenkstene en gelukbringers geskryf, en dit was meestal towerspreuke en -kodes wat net deur die priesters verstaan is.
Wikings se geloof
[wysig | wysig bron]Voor hul bekering tot die Christendom het die Wikings Germaanse gode soos Wodin (Odin), die groot krygsman, en Thor met sy onoorwinlike donderhamer aanbid. Hul hemel was Walhalla, waar die vermaaklikhede van die aardse lewe soos feeste, gevegte, drink uit die skedels van vyande en storievertelling bedryf is in die geselskap van helde uit die verlede.
Bronne
[wysig | wysig bron] |
Wikimedia Commons bevat media in verband met Wikings. |
- Konstam, Angus: Die Wikinger. Geschichte, Eroberungen, Kultur. Wene: tosa/Carl Ueberreuther 2007, bl. 9
- Kennis, Volume 2, 1980, bl.217-219, ISBN 0-7981-0824-X
