Zum Inhalt springen

Schaltjahr: Unterschid zwische dr Versione

Links bearbeite
Us der alemannische Wikipedia, der freie Dialäkt-Enzyklopedy
Versionsgeschichte interaktiv durchsuchen
[kontrollierti Version][kontrollierti Version]
← Vorderi Änderig
Inhalt gelöscht Inhalt hinzugefügt
VisuellWikitext
MerlIwBot (Diskussion | Byträg)
Bötli
18.009 Bearbeitungen
K Bötli: Ygfüegt: ilo:Bisiesto a tawen
K corr using AWB
 
(21 Versione derzwüsche vo 6 andernen isch nid azeigt)
Zyle 1: Zyle 1:
{{Titel|Schaltjoor}}
{{DISPLAYTITLE:Schaltjoor}}
{{Dialekt|Markgräflerisch|Markgräflerisch|Markgräflerisch (Ebringe)}}
{{Dialekt|Markgräflerisch|Markgräflerisch|Markgräflerisch (Ebringe)}}
Als '''Schaltjoor''' ({{laS|''annus bissextus''}}) wird es [[Jahr|Joor]] im [[Kalender]] bezeichnet, wo im Unterschiid zum [[Gemeinjahr|Gmeinjoor]] en zuesätzliche [[Schalttag]] oder ''Schaltmonat'' hät.


E [[Kalender]] het historisch dr Zweck, dr Afang vu dr Johreszitte alljohr uf s'gliich Datum falle z'lo, um dr Zittpunkt zum Bispil vu Feste oder - bsunders fer d'Landwirtschaft wichtige wiiderchehrende Ereignisse wie Rägezitt, Druchezitt, Ussaat oder Yberschwemmige bestimme z'chänne. E [[tropisches Jahr|tropschis Johr]], also dr Zittruum zwische zwei [[Äquinoktium|Früehligs-Dag-un-Nachtgliiche]], durt allerdings ebba 365 [[Tag|Däg]] un e bitsili wäniger wie 6 Stunde (365d 5:48:45.98, nit konstant!), so dass e eifachi Zueornig, wo jedem Johr die gliich Azahl Däg git, umöglich isch, ohni dass sich gliichzittig dr Afang vu dr [[Jahreszeit|Johreszitte]] im Kalender verschiebt. In dr [[Sonnenkalender|Sunnekalender]] vu dr verschidene Kulture git's deshalb Methode, um die jewilig Dur vum Johr im tropische Johr aznächere. In allene alde Kulture isch d'[[Astronomie|Astronomi]] un demit au d'Festlegig vum Kalender in dr Regel ä Sach vu dr Priisterschaft gsi.
E [[Kalender]] het historisch dr Zweck, dr Afang vu dr Johreszitte alljohr uf s'gliich Datum falle z'lo, um dr Zittpunkt zum Bispil vu Feste oder - bsunders fer d Landwirtschaft wichtige wiiderchehrende Ereignisse wie Rägezitt, Druchezitt, Ussaat oder Iberschwemmige bestimme z'chänne. E [[Tropisches Jahr|tropschis Johr]], also dr Zittruum zwische zwei [[Äquinoktium|Früehligs-Dag-un-Nachtgliiche]], durt allerdings ebba 365 [[Tag|Däg]] un e bitsili wäniger wie 6 Stunde (365d 5:48:45.98, nit konstant!), so dass e eifachi Zueornig, wo jedem Johr die gliich Azahl Däg git, umöglich isch, ohni dass sich gliichzittig dr Afang vu dr [[Jahreszeit|Johreszitte]] im Kalender verschiebt. In dr [[Sonnenkalender|Sunnekalender]] vu dr verschidene Kulture git's deshalb Methode, um die jewilig Dur vum Johr im tropische Johr aznächere. In allene alde Kulture isch d [[Astronomie|Astronomi]] un demit au d'Festlegig vum Kalender in dr Regel ä Sach vu dr Priisterschaft gsi.


Dr Afang vu dr Johreszitte cha bispilswiis uf em gliiche Datum festghebt werre, wenn in geignete Abstände e '''Schaltjohr''', e Johr mit eme zuesätzliche Dag, dem '''[[Schalttag|Schaltdag]]''', igfüegt wird. E eifachi Methode isch, jedes virt Johr zum Schaltjohr z'mache. So isch es im [[Julianischer Kalender|Julianische Kalender]] igfüehrt worre, wo dr Februar 29 statt 28 Däg het. Gnaueri Kalender nächere s'tropisch Johr besser a: Wil eweng wäniger wie sex Stunde pro Johr usz'gliiche sin, fallt dr (Julianisch) Schaltdag menkmol us (wie z. B. anno 1900 im Gregorianische Kalender).
Dr Afang vu dr Johreszitte cha bispilswiis uf em gliiche Datum festghebt werre, wenn in geignete Abstände e Schaltjohr, e Johr mit eme zuesätzliche Dag, eme [[Schalttag|Schaltdag]], igfüegt wird. E eifachi Methode isch, jedes virt Johr zum Schaltjohr z'mache. So isch es im [[Julianischer Kalender|Julianische Kalender]] igfüehrt worre, wo dr Februar 29 statt 28 Däg het. Gnaueri Kalender nächere s tropisch Johr besser a: Wil eweng wäniger wie sex Stunde pro Johr uszgliiche sin, fallt dr (Julianisch) Schaltdag menkmol us (wie z. B. anno 1900 im Gregorianische Kalender).


Amerkig: Der hüt in fast alle Daile vu dr Welt (im insbsundere au in Dytschland, Österriich, Frankriich, Liechtestai un dr Schwyz) gültig Kalender isch dr '''Gregorianisch Kalender'''.
Amerkig: Der Kalender, wo hüt in fast alle Daile vu dr Welt (im insbsundere au in Dytschland, Österriich, Frankriich, Liechtestai un dr Schwyz) gilt, isch dr [[Gregorianischer Kalender|Gregorianisch Kalender]].
{| class="wikitable float-right" style="text-align:center"
|-
|+ Schaltjoor vom <br /> gregoreanische Kalender
|-
| - || 2000 || -
|-
| 1904 || 2004 || 2104
|-
| 1908 || 2008 || 2108
|-
| 1912 || 2012 || 2112
|-
| 1916
|class="hintergrundfarbe3"| 2016 || 2116
|-
| 1920 || 2020 || 2120
|-
| 1924 || 2024 || 2124
|-
| 1928 || 2028 || 2128
|-
| 1932 || 2032 || 2132
|-
| 1936 || 2036 || 2136
|-
| 1940 || 2040 || 2140
|-
| 1944 || 2044 || 2144
|-
| 1948 || 2048 || 2148
|-
| 1952 || 2052 || 2152
|-
| 1956 || 2056 || 2156
|-
| 1960 || 2060 || 2160
|-
| 1964 || 2064 || 2164
|-
| 1968 || 2068 || 2168
|-
| 1972 || 2072 || 2172
|-
| 1976 || 2076 || 2176
|-
| 1980 || 2080 || 2180
|-
| 1984 || 2084 || 2184
|-
| 1988 || 2088 || 2188
|-
| 1992 || 2092 || 2192
|-
| 1996 || 2096 || 2196
|}


== Julianischer Kalender ==
== Julianischer Kalender ==
Bis 46 v. Chr. hän d'Römer e Kalender mit zwölf Mondmunät mit abwexlend je 29 bzw. 30 Däg benutzt, zämme 354 Däg. Wil gradi Zahle aber nooch em Aberglaube Uglück broocht hän, hän d'Römer noch ei Dag drufghaue. Doch trotzdem isch's zum Sunnejohr immer noch meh wie zehn Däg z'wänig gsi. Zuenächst het dr [[Gaius Julius Cäsar]] in sinere Eigeschaft als [[Pontifex Maximus]] (oberster Priister vu [[Rom]]) sälli zehn Däg uf die verschidene Munät, verdeilt wo numme uf 30 bzw. 31 Däg agwaxe sin. Numme dr damols letzt Munät Februar isch als Uglücksmunät leer usgange un somit bi 29 beziegigswiis im Schaltjohr domols bi 30 Däg bliibe.
Bis 46 v. Chr. hän d [[Römisches Reich|Römer]] e Kalender mit zwölf Mondmunät mit abwexlend je 29 bzw. 30 Däg benutzt, zämme 354 Däg. Wil gradi Zahle aber nooch em Aberglaube Uglück broocht hän, hän d Römer noch ei Dag drufghaue. Doch trotzdem isch's zum Sunnejohr immer noch meh wie zehn Däg z'wänig gsi. Zuenächst het dr [[Gaius Julius Cäsar]] in sinere Eigeschaft als [[Pontifex Maximus]] (oberster Priister vu [[Rom]]) sälli zehn Däg uf die verschidene Munät verdeilt, wo numme uf 30 bzw. 31 Däg agwaxe sin. Numme dr damols letzt Munät Februar isch als Uglücksmunät leer usgange un somit bi 29 beziegigswiis im Schaltjohr domols bi 30 Däg bliibe.
Dorum het sich dr Caesar zue ere radikalere Reform entschlosse un im Grund dr [[Ägypten|ägyptische]] Sunnekalender igfüehrt. Dr offiziell ägyptisch Sunnekalender het sit em [[Edikt von Kanopus|Edikt vu Kanopus]] (238 v.Chr.) alli vier Johr 366 Däg statt 365 gha, allerdings e anderi Ideilig vu dr Munät.
Dorum het sich dr Caesar zue ere radikalere Reform entschlosse un im Grund dr [[Ägypten|ägyptische]] Sunnekalender igfüehrt. Dr offiziell ägyptisch Sunnekalender het sit em [[Edikt von Kanopus|Edikt vu Kanopus]] (238 v.&nbsp;Chr.) alli vier Johr 366 Däg statt 365 gha, allerdings e anderi Ideilig vu dr Munät.


Mit dr mathematische Durfüehrig isch deno au dr ägyptisch [[Astronom]] [[Sosigenes aus Alexandria|Sosigenes us Alexandria]] beuftrait worre. Vu sällem isch deno au dr au hüt noch im wesetliche gültig westlich Kalender igfüehrt worre - mit em Johrafang am 1. Jänner.
Mit dr mathematische Durfüehrig isch deno au dr ägyptisch [[Astronom]] [[Sosigenes aus Alexandria|Sosigenes us Alexandria]] beuftrait worre. Vu sällem isch deno au dr au hüt noch im wesetliche gültig westlich Kalender igfüehrt worre - mit em Johrafang am 1. Jänner.


Kurz nooch de Ifüehrig 46 v.Chr. het mer sogar alli dri Joor e Schaltjohr gmacht, was aber schnell Ustimmigkeite gä het. so dass dr [[Augustus]] ab 9 v. Chr. d'Schaltjoor usgesetzt het un erst 8 n.Chr. - un no alli vier Joor - wiider Schaltjohr igfüehrt het, was einigi Joorhundert später bi dr Ifüehrig vu dr christliche Zittrechnig bibehalte worre isch.
Kurz nooch de Ifüehrig 46 v.&nbsp;Chr. het mer sogar alli dri Joor e Schaltjohr gmacht, was aber schnell Ustimmigkeite gä het. so dass dr [[Augustus]] ab 9 v. Chr. d'Schaltjoor usgesetzt het un erst 8 n.&nbsp;Chr. - un no alli vier Joor - wiider Schaltjohr igfüehrt het, was einigi Joorhundert später bi dr Ifüehrig vu dr christliche Zittrechnig bibehalte worre isch.


Doch d'Römer hän mit de Ybernahm vum ägyptische Kalender au dem si winzigi, aber uf d'Jahrhunderte gsähe, wirkungsvoll Ugnauigkeit nit ybernu. 11 Minute un 14 Sekunde pro Jahr isch s'durschnittlich julianisch Johr nämli z'lang. Alli 128 Johr git's in sällem Kalender also ä Schaltjohr z'viil.
Doch d Römer hän mit de Ibernahm vum ägyptische Kalender au dem si winzigi, aber uf d Jahrhunderte gsähe, wirkungsvoll Ugnauigkeit nit ibernu. 11 Minute un 14 Sekunde pro Jahr isch s durschnittlich julianisch Johr nämli z'lang. Alli 128 Johr git's in sällem Kalender also ä Schaltjohr z'viil.


== Gregorianischer Kalender ==
== Gregorianischer Kalender ==
Underem Papst [[Gregor XIII.]] (wie dr Caesar ebefalls Pontifex Maximus vu Rom, au wenn d'Religion e anderi worre isch) isch dorum 1582 folgendi uf die christlich Ära geicht Regelig als Korrektur vum Julianische Kalender igfüehrt worre ([[Gregorianischer Kalender]]):
Underem Papst [[Gregor XIII.]] (wie dr Caesar ebefalls Pontifex Maximus vu Rom, au wenn d Religion e anderi worre isch) isch dorum 1582 folgendi uf die christlich Ära geicht Regelig als Korrektur vum Julianische Kalender igfüehrt worre ([[Gregorianischer Kalender]]):
* Glatt dur 4 dailbari Johre sin Schaltjohr. also die julianisch Schaltregel.
* Glatt dur 4 dailbari Johre sin Schaltjohr. also die julianisch Schaltregel.
* Glatt dur 100 dailbare Johre sin aber ''kaini'' Schaltjohre.
* Glatt dur 100 dailbare Johre sin aber ''kaini'' Schaltjohre.
* Glatt dur 400 dailbari Johre sin aber wiider Schaltjohre.
* Glatt dur 400 dailbari Johre sin aber wiider Schaltjohre.


So sin zum Bispil d'[[Säkularjahr|Säkularjohr]] 1800, 1900 un 2100 cheini Schaltjohre, d'Säkularjohre 2000 un 2400 degege scho.
So sin zum Bispil d [[Säkularjahr|Säkularjohr]] 1800, 1900 un 2100 keini Schaltjohre, d Säkularjohre 2000 un 2400 degege scho.


Domit durt s'Gregorianisch Kalenderjohr im Durschnitt 365,2425 Däg, un stimmt gnauer mit dr Längi vum tropische Johr yberi wie s'Julianisch Kalenderjohr.
Domit durt s Gregorianisch Kalenderjohr im Durschnitt 365,2425 Däg, un stimmt gnauer mit dr Längi vum tropische Johr iberi wie s Julianisch Kalenderjohr.
Mit dr mathematische Durfüehrig vu dr Kalenderreform het dr Papst dr in Rom läbend dytsch Jesuit un [[Astronom]] [[Christophorus Clavius]] beuftrait.
Mit dr mathematische Durfüehrig vu dr Kalenderreform het dr Papst dr in Rom läbend dytsch Jesuit un [[Astronom]] [[Christophorus Clavius]] beuftrait.


Zyle 33: Zyle 89:
Nit in alle Länder isch sälli Umstellig am selbe Dag erfolgt. Nit-katholischi Länder hän sich lang gweigeret. Bsunderi Schwirigkeite het's in [[Schweden|Schwede]] gä, wo anno 1712 ''zwei'' Schaltdäg igfüegt worre sin un säll Johr dorum ä 30. Februar gha het.
Nit in alle Länder isch sälli Umstellig am selbe Dag erfolgt. Nit-katholischi Länder hän sich lang gweigeret. Bsunderi Schwirigkeite het's in [[Schweden|Schwede]] gä, wo anno 1712 ''zwei'' Schaltdäg igfüegt worre sin un säll Johr dorum ä 30. Februar gha het.


Rächt ugwöhnlich un vor allem im dytsche Sprochruum wänig bechannt isch d'Datsach, dass nit dr 29.&nbsp;Februar dr '''Schaltdag''' vum Gregorianische Kalenders isch, sundern dr 24. Februar, wo doppelt zellt wird. Dr 24. un dr 25.&nbsp;Februar falle nooch dr rächt umathematische römische Zellwiis, wo au bi dr Ifüehrig vum Gregorianische Kalenders noch yblich gsi isch, uf s'selb Datum.
Rächt ugwöhnlich un vor allem im dytsche Sprochruum wänig bekannt isch d Datsach, dass nit dr 29.&nbsp;Februar dr '''Schaltdag''' vum Gregorianische Kalenders isch, sundern dr 24. Februar, wo doppelt zellt wird. Dr 24. un dr 25.&nbsp;Februar falle nooch dr rächt umathematische römische Zellwiis, wo au bi dr Ifüehrig vum Gregorianische Kalenders noch yblich gsi isch, uf s'selb Datum.
Im Gmeinjohr heisst dr 24.&nbsp;Februar „a.&nbsp;d.&nbsp;VI Kal.&nbsp;Mart.“ (sexter Dag vor dr Kalende vum März); dr doppelt Dag im Schaltjohr heisst au äso.
Im Gmeinjohr heisst dr 24.&nbsp;Februar „a.&nbsp;d.&nbsp;VI Kal.&nbsp;Mart.“ (sexter Dag vor dr Kalende vum März); dr doppelt Dag im Schaltjohr heisst au äso.
Wil säller Sexte (lat. „sextus“) dopplet („bis“) zellt wird, heisse Schaltjohr bzw. -dag „bissextilis“ (latiinisch), „bissextile“ (englisch), „bisestile“ (italienisch) usw.
Wil säller Sexte (lat. „sextus“) dopplet („bis“) zellt wird, heisse Schaltjohr bzw. -dag „bissextilis“ (latiinisch), „bissextile“ (englisch), „bisestile“ (italienisch) usw.
Nooch hütiger Zellig verschiebe sich dr 24. un die wittere Däg im Februar um ei Dag;
Nooch hütiger Zellig verschiebe sich dr 24. un die wittere Däg im Februar um ei Dag;
Bedütig het säll hüt noch in dr katholische Chilche bi dr Zellig vu dr Chilchedäg:
Bedütig het säll hüt noch in dr katholische Chilche bi dr Zellig vu dr Chilchedäg:
chilchlichi [[Feiertage|Fyrdig]] un au d'Nammensdäg - aber nit d'Wuchedäg - sin vu dere Regelig betroffe.
chilchlichi [[Feiertage|Fyrdig]] un au d Nammensdäg - aber nit d Wuchedäg - sin vu dere Regelig betroffe.


Anderi [[Kalenderära|Kalenderäre]], wo dr Gregorianisch Kalender benutze, z.B. die [[Japanische Ära|Japanisch Ära]], lege ihri Schaltjohre synchron zue sälle vu dr christliche Ära.
Anderi [[Kalenderära|Kalenderäre]], wo dr Gregorianisch Kalender benutze, z. B. die [[Japanische Ära|Japanisch Ära]], lege ihri Schaltjohre synchron zue sälle vu dr christliche Ära.


== Neier Orthodoxer Chilchekalender ==
== Neier Orthodoxer Chilchekalender ==
S'gregorianisch Johr isch rund 27 Sekunde z'lang. Als Ergebnis hinkt dr gregorianische Kalender nooch 1.600 Johre um e halbe Dag hinderher. Deshalb het die grichisch-orthodox Chilche e eweng komplizierteri Schaltregel vorgschlage: Abwiichend vum gregorianische Kalender sind d'Johrhunderte nur dann Schaltjohr, wenn si dur 9 dailt dr Rest 2 oder 6 ergäbbe. Demit wäre s Johr 2800 kai Schaltjohr, sundern erst s'Johr 2900. D'Abwiichig zum [[Sonnenjahr|Sunnejohr]] betrait bim [[Orthodoxer Kirchenkalender|orthodoxe Chilchekalender]] nur noch chnapp 3 Sekunde. Ä höcheri Gnauigkait isch ohnihi nit möglich, wil d'Längi vum tropische Johr yber mehreri 10000 Johr ohnehi nit stabil isch. Dr orthodox Chilchekalender isch nit vu allene orthodoxe Chilche agnu worre. So rechnet die russisch-orthodox Chilche noch immer nochem Julianische Kalender.
S gregorianisch Johr isch rund 27 Sekunde z'lang. Als Ergebnis hinkt dr gregorianische Kalender nooch 1.600 Johre um e halbe Dag hinderher. Deshalb het die grichisch-orthodox Chilche e eweng komplizierteri Schaltregel vorgschlage: Abwiichend vum gregorianische Kalender sind d Johrhunderte nur dann Schaltjohr, wenn si dur 9 dailt dr Rest 2 oder 6 ergäbbe. Demit wäre s Johr 2800 kai Schaltjohr, sundern erst s Johr 2900. D Abwiichig zum [[Sonnenjahr|Sunnejohr]] betrait bim [[Orthodoxer Kirchenkalender|orthodoxe Chilchekalender]] nur noch chnapp 3 Sekunde. Ä höcheri Gnauigkait isch sowiso nit möglich, wil d Längi vum tropische Johr iber mehreri 10000 Johr sowiso nit stabil isch. Dr orthodox Chilchekalender isch nit vu allene orthodoxe Chilche agnu worre. So rechnet die russisch-orthodox Chilche noch immer nochem Julianische Kalender.


== Französischer Revolutionskalender ==
== Französischer Revolutionskalender ==
In dr Zitt, wo dr [[Republikanischer Kalender|Französische Revolutionskalender]] Gültigkeit gha het, sin d'Johre 3, 7 un 11 Schaltjohre gsi.
In dr Zitt, wo dr [[Republikanischer Kalender|Französische Revolutionskalender]] Gültigkeit gha het, sin d Johre 3, 7 un 11 Schaltjohre gsi.


Die ursprünglich Regelig vum Kalender isch gsi, dass dr erste Dag vu jedem Johr uf d' Herbst-[[Äquinoktium|Dag-un-Nacht-Gliichi]] fallt un jedes virt Johr e Schaltjohr si sott. Sälli Forderige widerspreche sich aber, drum het dr [[Charles Rommes]], dr Autor vum Kalendersystem, eini im Gregorianische Kalender ähnlichi Regelig vorgschalge. Er isch aber us politische Gründe demit uf Widerstand gstosse. Dur die churz Gültigkeit vum Revolutionskalender sin die Diskussione aber obsolet worre.
Die ursprünglich Regelig vum Kalender isch gsi, dass dr erste Dag vu jedem Johr uf d Herbst-[[Äquinoktium|Dag-un-Nacht-Gliichi]] fallt un jedes virt Johr e Schaltjohr si sott. Sälli Forderige widerspreche sich aber, drum het dr [[Charles Rommes]], dr Autor vum Kalendersystem, eini im Gregorianische Kalender ähnlichi Regelig vorgschlage. Er isch aber us politische Gründe demit uf Widerstand gstosse. Dur die churz Gültigkeit vum Revolutionskalender sin die Diskussione aber obsolet worre.


== Jüdischer Kalender ==
== Jüdischer Kalender ==
Zyle 61: Zyle 117:
Schaltjohre im traditionelle, [[Lunisolarkalender|lunisolare]] [[Chinesischer Kalender|Chinesische Kalender]] hän 13 Munät statt dr übliche zwölf; mit 383, 384 oder 385 Däg statt 353, 354 oder 355 Däg in normale Johre.
Schaltjohre im traditionelle, [[Lunisolarkalender|lunisolare]] [[Chinesischer Kalender|Chinesische Kalender]] hän 13 Munät statt dr übliche zwölf; mit 383, 384 oder 385 Däg statt 353, 354 oder 355 Däg in normale Johre.


Fer d'Berechnig zellt mer d'Azahl vu de [[Neumond|Nöimönd]] zwischenem elfte Munät vume Johr (dem Munät vu dr [[Wintersonnenwende|Wintersunnewendi]]) un em elfte Munät vume folgende Johr. Falle in säller Zitruum 13 Nöimönd, so wird e Schaltmunät igfüegt.
Fer d Berechnig zellt mer d'Azahl vu de [[Neumond|Nöimönd]] zwischenem elfte Munät vume Johr (dem Munät vu dr [[Wintersonnenwende|Wintersunnewendi]]) un em elfte Munät vume folgende Johr. Falle in säller Zitruum 13 Nöimönd, so wird e Schaltmunät igfüegt.


== Azteke-Kalender ==
== Azteke-Kalender ==
Zyle 67: Zyle 123:


== Atomzitt ==
== Atomzitt ==
Hüt, im Zittalder vu dr [[Atomzeit|Atomzittmessig]], muess glägentlich e [[Schaltsekunde]] igfüegt werre, um d'Zitt dr [[Mittlere Sonnenzeit|middlere Sunnezitt]] azgliiche. Wil aber satellitegstützi Navigationsysteme wie [[Galileo (Navigationssystem)|Galileo]], s'russische [[Glonass]] oder s'amerikanisch Global Positionierigssystem [[GPS]] uf ultragnaue Uhre beruehe, wo dur Schaltekunde Probleme chriege chänne, aber anderersits immer wichtiger werre, wird middlerwiili e Abschaffig vu dr Schaltsekunde diskutiert.
Hüt, im Zittalder vu dr [[Atomzeit|Atomzittmessig]], muess glägentlich e [[Schaltsekunde]] igfüegt werre, um d'Zitt dr [[Mittlere Sonnenzeit|middlere Sunnezitt]] azgliiche. Wil aber satellitegstützi Navigationsysteme wie [[Galileo (Navigationssystem)|Galileo]], s russische [[Glonass]] oder s amerikanisch Global Positionierigssystem [[GPS]] uf ultragnaue Uhre beruehe, wo dur Schaltekunde Probleme chriege chänne, aber anderersits immer wichtiger werre, wird middlerwiili e Abschaffig vu dr Schaltsekunde diskutiert.


== Lueg au ==
----
* ''[[Sommerzeit|Summerzitt]], [[Jahr|Johr]], [[Gemeinjahr|Gmeinjohr]]''

Lueg au:'' [[Sommerzeit|Summerzitt]], [[Jahr|Johr]], [[Gemeinjahr|Gmeinjohr]]


== Ekschterni Site ==
== Ekschterni Site ==
* [http://www.nabkal.de/schalttag.html zue dr Gschichte vum 24./25. Februar]
* [http://www.nabkal.de/schalttag.html zue dr Gschichte vum 24./25. Februar]
* [http://www.gnomon.ku-eichstaett.de/LAG/kalender.html D'Kalenderreform vum Julius Caesar]
* [https://web.archive.org/web/20070704104442/http://www.gnomon.ku-eichstaett.de/LAG/kalender.html D'Kalenderreform vum Julius Caesar]
* [http://www.tondering.dk/claus/calendar.html FAQ about calendars (englisch, sehr umfangriich)]
* [https://web.archive.org/web/20051228123115/http://www.tondering.dk/claus/calendar.html FAQ about calendars (englisch, sehr umfangriich)]
* [http://www.schaltjahr.de Regel vu dr Schaltjohre, Usnahme un Programmcode]
* [http://www.schaltjahr.de Regel vu dr Schaltjohre, Usnahme un Programmcode]
* [http://www.marco-burmeister.de/index_frameaufbau.html?helferlein_jahre Schaltjohrberechnig]
* [http://www.marco-burmeister.de/index_frameaufbau.html?helferlein_jahre Schaltjohrberechnig]
* [http://www.nabkal.de/umrechnung.html Umrechnige vu Kalenderdate]
* [http://www.nabkal.de/umrechnung.html Umrechnige vu Kalenderdate]
* [http://www.ortelius.de/kalender/greg_de.php Dr Gregorianisch Kalender]
* [https://web.archive.org/web/20051221233150/http://www.ortelius.de/kalender/greg_de.php Dr Gregorianisch Kalender]
* [http://www.kalendersysteme.de/deutsch/index.html Verschideni Kalendersysteme]
* [https://web.archive.org/web/20051219143342/http://www.kalendersysteme.de/deutsch/index.html Verschideni Kalendersysteme]

{{Übersetzungshinweis-xx|1 = de|2 = Schaltjahr|3 = dütsch |4 = }}
{{Übersetzungshinweis|1 = de|2 = Schaltjahr|3 = dütsch |4 =}}


[[Kategorie:Jahr|!]]
[[Kategorie:Jahr|!]]
[[Kategorie:Kalender]]
[[Kategorie:Kalender]]
[[Kategorie:Zitrechnig]]
[[Kategorie:Zitrechnig]]

[[af:Skrikkeljaar]]
[[ang:Bises]]
[[ar:سنة كبيسة]]
[[arc:ܫܢܬܐ ܟܒܝܫܬܐ]]
[[arz:سنه كبيسه]]
[[as:অধিবৰ্ষ]]
[[ast:Añu bisiestu]]
[[az:Uzun il]]
[[bar:Schoitjoa]]
[[bat-smg:Kelamė̅jė metā]]
[[be:Высакосны год]]
[[be-x-old:Высакосны год]]
[[bg:Високосна година]]
[[bn:অধিবর্ষ]]
[[br:Bloavezh bizeost]]
[[bs:Prestupna godina]]
[[ca:Any de traspàs]]
[[ckb:ساڵی پڕ]]
[[cs:Přestupný rok]]
[[cy:Blwyddyn naid]]
[[da:Skudår]]
[[de:Schaltjahr]]
[[dsb:Pśestupne lěto]]
[[el:Δίσεκτο έτος]]
[[en:Leap year]]
[[eo:Superjaro]]
[[es:Año bisiesto]]
[[et:Liigaasta]]
[[eu:Bisurte]]
[[fa:سال کبیسه]]
[[fi:Karkausvuosi länsimaisessa ajanlaskussa]]
[[fiu-vro:Liigaastak]]
[[fo:Skotár]]
[[fr:Année bissextile]]
[[frr:Skregeljuar]]
[[fur:An bisest]]
[[fy:Skrikkeljier]]
[[ga:Bliain bhisigh]]
[[gan:閏年]]
[[gl:Ano bisesto]]
[[he:שנה מעוברת]]
[[hi:अधिवर्ष]]
[[hr:Prijestupna godina]]
[[hsb:Přestupne lěto]]
[[ht:Bisektil]]
[[hu:Szökőév]]
[[hy:Նահանջ տարի]]
[[ia:Anno bissextil]]
[[id:Tahun Kabisat]]
[[ilo:Bisiesto a tawen]]
[[is:Hlaupár]]
[[it:Anno bisestile]]
[[ja:閏年]]
[[jv:Taun Kabisat]]
[[ka:ნაკიანი წელიწადი]]
[[kk:Кібісе жылы]]
[[kl:Ukioq ilassutilik]]
[[kn:ಅಧಿಕ ವರ್ಷ]]
[[ko:윤년]]
[[ksh:Schalldtjoohr]]
[[ku:Sala bermayî]]
[[kw:Bledhen lamm]]
[[la:Annus intercalarius]]
[[lb:Schaltjoer]]
[[li:Sjrikkeljaor]]
[[lt:Keliamieji metai]]
[[lv:Garais gads]]
[[mi:Tau pekerangi]]
[[mk:Престапна година]]
[[ml:അധിവർഷം]]
[[mn:Өндөр жил]]
[[mr:लीप वर्ष]]
[[ms:Tahun lompat]]
[[nah:Huēytlaōntic xihuitl]]
[[nds:Schaltjohr]]
[[new:लीप दँ]]
[[nl:Schrikkeljaar]]
[[nn:Skotår]]
[[no:Skuddår]]
[[nso:Ngwagamolele]]
[[pa:ਲੀਪ ਸਾਲ]]
[[pl:Rok przestępny]]
[[pt:Ano bissexto]]
[[qu:Wakllanwata]]
[[ro:An bisect]]
[[ru:Високосный год]]
[[sa:अधिवर्षम्]]
[[se:Gárgádusjahki]]
[[sh:Prijestupna godina]]
[[si:අධික අවුරුද්ද]]
[[simple:Leap year]]
[[sk:Priestupný rok]]
[[sl:Prestopno leto]]
[[sq:Viti i brishtë]]
[[sr:Преступна година]]
[[sv:Skottår]]
[[ta:நெட்டாண்டு]]
[[te:లీపు సంవత్సరము]]
[[th:ปีอธิกสุรทิน]]
[[tl:Taong bisyesto]]
[[tr:Artık yıl]]
[[uk:Високосний рік]]
[[ur:لیپ کا سال]]
[[uz:Kabisa yili]]
[[vec:Ano bixesto]]
[[vi:Năm nhuận]]
[[wa:Anêye bizete]]
[[wuu:闰年]]
[[xal:Немсн җил]]
[[yi:עיבור יאר]]
[[yo:Ọdún Tódọ́gba]]
[[zh:闰年]]
[[zh-min-nan:Lūn-nî]]
[[zh-yue:閏年]]

Aktuälli Version vom 06:54, 1. Mär. 2021

Dialäkt: Markgräflerisch (Ebringe)

Als Schaltjoor (latiin. annus bissextus) wird es Joor im Kalender bezeichnet, wo im Unterschiid zum Gmeinjoor en zuesätzliche Schalttag oder Schaltmonat hät.

E Kalender het historisch dr Zweck, dr Afang vu dr Johreszitte alljohr uf s'gliich Datum falle z'lo, um dr Zittpunkt zum Bispil vu Feste oder - bsunders fer d Landwirtschaft wichtige wiiderchehrende Ereignisse wie Rägezitt, Druchezitt, Ussaat oder Iberschwemmige bestimme z'chänne. E tropschis Johr, also dr Zittruum zwische zwei Früehligs-Dag-un-Nachtgliiche, durt allerdings ebba 365 Däg un e bitsili wäniger wie 6 Stunde (365d 5:48:45.98, nit konstant!), so dass e eifachi Zueornig, wo jedem Johr die gliich Azahl Däg git, umöglich isch, ohni dass sich gliichzittig dr Afang vu dr Johreszitte im Kalender verschiebt. In dr Sunnekalender vu dr verschidene Kulture git's deshalb Methode, um die jewilig Dur vum Johr im tropische Johr aznächere. In allene alde Kulture isch d Astronomi un demit au d'Festlegig vum Kalender in dr Regel ä Sach vu dr Priisterschaft gsi.

Dr Afang vu dr Johreszitte cha bispilswiis uf em gliiche Datum festghebt werre, wenn in geignete Abstände e Schaltjohr, e Johr mit eme zuesätzliche Dag, eme Schaltdag, igfüegt wird. E eifachi Methode isch, jedes virt Johr zum Schaltjohr z'mache. So isch es im Julianische Kalender igfüehrt worre, wo dr Februar 29 statt 28 Däg het. Gnaueri Kalender nächere s tropisch Johr besser a: Wil eweng wäniger wie sex Stunde pro Johr uszgliiche sin, fallt dr (Julianisch) Schaltdag menkmol us (wie z. B. anno 1900 im Gregorianische Kalender).

Amerkig: Der Kalender, wo hüt in fast alle Daile vu dr Welt (im insbsundere au in Dytschland, Österriich, Frankriich, Liechtestai un dr Schwyz) gilt, isch dr Gregorianisch Kalender.

Schaltjoor vom
gregoreanische Kalender
- 2000 -
1904 2004 2104
1908 2008 2108
1912 2012 2112
1916 2016 2116
1920 2020 2120
1924 2024 2124
1928 2028 2128
1932 2032 2132
1936 2036 2136
1940 2040 2140
1944 2044 2144
1948 2048 2148
1952 2052 2152
1956 2056 2156
1960 2060 2160
1964 2064 2164
1968 2068 2168
1972 2072 2172
1976 2076 2176
1980 2080 2180
1984 2084 2184
1988 2088 2188
1992 2092 2192
1996 2096 2196

Julianischer Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Bis 46 v. Chr. hän d Römer e Kalender mit zwölf Mondmunät mit abwexlend je 29 bzw. 30 Däg benutzt, zämme 354 Däg. Wil gradi Zahle aber nooch em Aberglaube Uglück broocht hän, hän d Römer noch ei Dag drufghaue. Doch trotzdem isch's zum Sunnejohr immer noch meh wie zehn Däg z'wänig gsi. Zuenächst het dr Gaius Julius Cäsar in sinere Eigeschaft als Pontifex Maximus (oberster Priister vu Rom) sälli zehn Däg uf die verschidene Munät verdeilt, wo numme uf 30 bzw. 31 Däg agwaxe sin. Numme dr damols letzt Munät Februar isch als Uglücksmunät leer usgange un somit bi 29 beziegigswiis im Schaltjohr domols bi 30 Däg bliibe. Dorum het sich dr Caesar zue ere radikalere Reform entschlosse un im Grund dr ägyptische Sunnekalender igfüehrt. Dr offiziell ägyptisch Sunnekalender het sit em Edikt vu Kanopus (238 v. Chr.) alli vier Johr 366 Däg statt 365 gha, allerdings e anderi Ideilig vu dr Munät.

Mit dr mathematische Durfüehrig isch deno au dr ägyptisch Astronom Sosigenes us Alexandria beuftrait worre. Vu sällem isch deno au dr au hüt noch im wesetliche gültig westlich Kalender igfüehrt worre - mit em Johrafang am 1. Jänner.

Kurz nooch de Ifüehrig 46 v. Chr. het mer sogar alli dri Joor e Schaltjohr gmacht, was aber schnell Ustimmigkeite gä het. so dass dr Augustus ab 9 v. Chr. d'Schaltjoor usgesetzt het un erst 8 n. Chr. - un no alli vier Joor - wiider Schaltjohr igfüehrt het, was einigi Joorhundert später bi dr Ifüehrig vu dr christliche Zittrechnig bibehalte worre isch.

Doch d Römer hän mit de Ibernahm vum ägyptische Kalender au dem si winzigi, aber uf d Jahrhunderte gsähe, wirkungsvoll Ugnauigkeit nit ibernu. 11 Minute un 14 Sekunde pro Jahr isch s durschnittlich julianisch Johr nämli z'lang. Alli 128 Johr git's in sällem Kalender also ä Schaltjohr z'viil.

Gregorianischer Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Underem Papst Gregor XIII. (wie dr Caesar ebefalls Pontifex Maximus vu Rom, au wenn d Religion e anderi worre isch) isch dorum 1582 folgendi uf die christlich Ära geicht Regelig als Korrektur vum Julianische Kalender igfüehrt worre (Gregorianischer Kalender):

  • Glatt dur 4 dailbari Johre sin Schaltjohr. also die julianisch Schaltregel.
  • Glatt dur 100 dailbare Johre sin aber kaini Schaltjohre.
  • Glatt dur 400 dailbari Johre sin aber wiider Schaltjohre.

So sin zum Bispil d Säkularjohr 1800, 1900 un 2100 keini Schaltjohre, d Säkularjohre 2000 un 2400 degege scho.

Domit durt s Gregorianisch Kalenderjohr im Durschnitt 365,2425 Däg, un stimmt gnauer mit dr Längi vum tropische Johr iberi wie s Julianisch Kalenderjohr. Mit dr mathematische Durfüehrig vu dr Kalenderreform het dr Papst dr in Rom läbend dytsch Jesuit un Astronom Christophorus Clavius beuftrait.

Sit em Erste Konzil vu Nikaia anno 325, bi dem dr Früehligsafang uf dr 21. März festglegt worre isch, het die ufgloffe Differenz scho 10 Däg betrage, un so het dr Gregor - oder besser dr Christophorus Clavius - uf dr 4. Oktober gli dr 15. Oktober 1582 folge lo, um sälli Zit uszgliiche.

Nit in alle Länder isch sälli Umstellig am selbe Dag erfolgt. Nit-katholischi Länder hän sich lang gweigeret. Bsunderi Schwirigkeite het's in Schwede gä, wo anno 1712 zwei Schaltdäg igfüegt worre sin un säll Johr dorum ä 30. Februar gha het.

Rächt ugwöhnlich un vor allem im dytsche Sprochruum wänig bekannt isch d Datsach, dass nit dr 29. Februar dr Schaltdag vum Gregorianische Kalenders isch, sundern dr 24. Februar, wo doppelt zellt wird. Dr 24. un dr 25. Februar falle nooch dr rächt umathematische römische Zellwiis, wo au bi dr Ifüehrig vum Gregorianische Kalenders noch yblich gsi isch, uf s'selb Datum. Im Gmeinjohr heisst dr 24. Februar „a. d. VI Kal. Mart.“ (sexter Dag vor dr Kalende vum März); dr doppelt Dag im Schaltjohr heisst au äso. Wil säller Sexte (lat. „sextus“) dopplet („bis“) zellt wird, heisse Schaltjohr bzw. -dag „bissextilis“ (latiinisch), „bissextile“ (englisch), „bisestile“ (italienisch) usw. Nooch hütiger Zellig verschiebe sich dr 24. un die wittere Däg im Februar um ei Dag; Bedütig het säll hüt noch in dr katholische Chilche bi dr Zellig vu dr Chilchedäg: chilchlichi Fyrdig un au d Nammensdäg - aber nit d Wuchedäg - sin vu dere Regelig betroffe.

Anderi Kalenderäre, wo dr Gregorianisch Kalender benutze, z. B. die Japanisch Ära, lege ihri Schaltjohre synchron zue sälle vu dr christliche Ära.

Neier Orthodoxer Chilchekalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

S gregorianisch Johr isch rund 27 Sekunde z'lang. Als Ergebnis hinkt dr gregorianische Kalender nooch 1.600 Johre um e halbe Dag hinderher. Deshalb het die grichisch-orthodox Chilche e eweng komplizierteri Schaltregel vorgschlage: Abwiichend vum gregorianische Kalender sind d Johrhunderte nur dann Schaltjohr, wenn si dur 9 dailt dr Rest 2 oder 6 ergäbbe. Demit wäre s Johr 2800 kai Schaltjohr, sundern erst s Johr 2900. D Abwiichig zum Sunnejohr betrait bim orthodoxe Chilchekalender nur noch chnapp 3 Sekunde. Ä höcheri Gnauigkait isch sowiso nit möglich, wil d Längi vum tropische Johr iber mehreri 10000 Johr sowiso nit stabil isch. Dr orthodox Chilchekalender isch nit vu allene orthodoxe Chilche agnu worre. So rechnet die russisch-orthodox Chilche noch immer nochem Julianische Kalender.

Französischer Revolutionskalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

In dr Zitt, wo dr Französische Revolutionskalender Gültigkeit gha het, sin d Johre 3, 7 un 11 Schaltjohre gsi.

Die ursprünglich Regelig vum Kalender isch gsi, dass dr erste Dag vu jedem Johr uf d Herbst-Dag-un-Nacht-Gliichi fallt un jedes virt Johr e Schaltjohr si sott. Sälli Forderige widerspreche sich aber, drum het dr Charles Rommes, dr Autor vum Kalendersystem, eini im Gregorianische Kalender ähnlichi Regelig vorgschlage. Er isch aber us politische Gründe demit uf Widerstand gstosse. Dur die churz Gültigkeit vum Revolutionskalender sin die Diskussione aber obsolet worre.

Jüdischer Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Jüdische Kalender, eim nooch em Mo usgrichtete Kalender, wo dur komplizierti Regelige im Sunnejohr abasst wird, wird in alle Johre, wo bi ere Division dur 19 e Rest vu 0, 3, 6, 8, 11, 14, oder 17 hän, e Schaltmunät igfüegt. Er wird als Adar II bezeichnet.

Islamischer Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Islamische Kalender, wo e Mondkalender isch und uf dr diräkte Beobachtig vom Mond ufbaut isch, isch die berächneti Bestimmig vume Schaltjohr usserst schwirig. Nooch eme gebrüchliche System, wo under anderem im GNU Emacs verwendet wird, sin alli Johre, wo bi ere Division dur 30 ä Rest vu 2, 5, 7, 10, 13, 16, 18, 21, 24, 26, oder 29 hän, Schaltjohre.

Noch sällem System hän im Islamische Kalender alli gradzahlige Munät 30 Däg un alli ugradzahlige Munät 29 Däg. In Schaltjohre wird im ledschte ugradzahlige Munät ä Dag dezuegfüegt, so dass er no 30 Däg het.

Chinesischer Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Schaltjohre im traditionelle, lunisolare Chinesische Kalender hän 13 Munät statt dr übliche zwölf; mit 383, 384 oder 385 Däg statt 353, 354 oder 355 Däg in normale Johre.

Fer d Berechnig zellt mer d'Azahl vu de Nöimönd zwischenem elfte Munät vume Johr (dem Munät vu dr Wintersunnewendi) un em elfte Munät vume folgende Johr. Falle in säller Zitruum 13 Nöimönd, so wird e Schaltmunät igfüegt.

Azteke-Kalender

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Im Aztekenkalender weerre am End vu jedem 52-Johr-Zyklus 13 Däg igschaltet. Dorus ergit sich e durschnittlichi Johreslängi vu 365 Däg un 6 Stunde, wo mit dr durschnittliche Längi vum Julianische Kalender gliich isch.

Atomzitt

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Hüt, im Zittalder vu dr Atomzittmessig, muess glägentlich e Schaltsekunde igfüegt werre, um d'Zitt dr middlere Sunnezitt azgliiche. Wil aber satellitegstützi Navigationsysteme wie Galileo, s russische Glonass oder s amerikanisch Global Positionierigssystem GPS uf ultragnaue Uhre beruehe, wo dur Schaltekunde Probleme chriege chänne, aber anderersits immer wichtiger werre, wird middlerwiili e Abschaffig vu dr Schaltsekunde diskutiert.

Lueg au

[ändere | Quälltäxt bearbeite]

Ekschterni Site

[ändere | Quälltäxt bearbeite]
Dä Artikel basiert uff ere fräie Übersetzig vum Artikel „Schaltjahr“ vu de dütsche Wikipedia. E Liste vu de Autore un Versione isch do z finde.
Vun "https://als.wikipedia.org/w/index.php?title=Schaltjahr&oldid=988221"