Full text of "Huldreich Zwingli's Werke"

See other formats

Google

This is a digital copy of a book that was prcscrvod for gcncrations on library shclvcs bcforc it was carcfully scannod by Google as pari of a projcct

to make the world's books discoverablc online.

It has survived long enough for the Copyright to expire and the book to enter the public domain. A public domain book is one that was never subject

to Copyright or whose legal Copyright term has expired. Whether a book is in the public domain may vary country to country. Public domain books

are our gateways to the past, representing a wealth of history, cultuie and knowledge that's often difficult to discover.

Marks, notations and other maiginalia present in the original volume will appear in this flle - a reminder of this book's long journcy from the

publisher to a library and finally to you.

Usage guidelines

Google is proud to partner with libraries to digitize public domain materials and make them widely accessible. Public domain books belong to the
public and we are merely their custodians. Nevertheless, this work is expensive, so in order to keep providing this resource, we have taken Steps to
prcvcnt abuse by commercial parties, including placing lechnical restrictions on automated querying.
We also ask that you:

+ Make non-commercial use ofthefiles We designed Google Book Search for use by individuals, and we request that you use these files for
personal, non-commercial purposes.

+ Refrain fivm automated querying Do not send automated queries of any sort to Google's System: If you are conducting research on machinc
translation, optical character recognition or other areas where access to a laige amount of text is helpful, please contact us. We encouragc the
use of public domain materials for these purposes and may be able to help.

+ Maintain attributionTht GoogXt "watermark" you see on each flle is essential for informingpcoplcabout this projcct and hclping them lind
additional materials through Google Book Search. Please do not remove it.

+ Keep it legal Whatever your use, remember that you are lesponsible for ensuring that what you are doing is legal. Do not assume that just
because we believe a book is in the public domain for users in the United States, that the work is also in the public domain for users in other
countries. Whether a book is still in Copyright varies from country to country, and we can'l offer guidance on whether any speciflc use of
any speciflc book is allowed. Please do not assume that a book's appearance in Google Book Search mcans it can bc used in any manner
anywhere in the world. Copyright infringement liabili^ can be quite severe.

Äbout Google Book Search

Google's mission is to organizc the world's Information and to make it univcrsally accessible and uscful. Google Book Search hclps rcadcrs
discover the world's books while hclping authors and publishers rcach ncw audicnccs. You can search through the füll icxi of ihis book on the web

at|http: //books. google .com/l

Google

IJber dieses Buch

Dies ist ein digitales Exemplar eines Buches, das seit Generationen in den Realen der Bibliotheken aufbewahrt wurde, bevor es von Google im
Rahmen eines Projekts, mit dem die Bücher dieser Welt online verfugbar gemacht werden sollen, sorgfältig gescannt wurde.
Das Buch hat das Uiheberrecht überdauert und kann nun öffentlich zugänglich gemacht werden. Ein öffentlich zugängliches Buch ist ein Buch,
das niemals Urheberrechten unterlag oder bei dem die Schutzfrist des Urheberrechts abgelaufen ist. Ob ein Buch öffentlich zugänglich ist, kann
von Land zu Land unterschiedlich sein. Öffentlich zugängliche Bücher sind unser Tor zur Vergangenheit und stellen ein geschichtliches, kulturelles
und wissenschaftliches Vermögen dar, das häufig nur schwierig zu entdecken ist.

Gebrauchsspuren, Anmerkungen und andere Randbemerkungen, die im Originalband enthalten sind, finden sich auch in dieser Datei - eine Erin-
nerung an die lange Reise, die das Buch vom Verleger zu einer Bibliothek und weiter zu Ihnen hinter sich gebracht hat.

Nu tzungsrichtlinien

Google ist stolz, mit Bibliotheken in Partnerschaft lieber Zusammenarbeit öffentlich zugängliches Material zu digitalisieren und einer breiten Masse
zugänglich zu machen. Öffentlich zugängliche Bücher gehören der Öffentlichkeit, und wir sind nur ihre Hüter. Nie htsdesto trotz ist diese
Arbeit kostspielig. Um diese Ressource weiterhin zur Verfügung stellen zu können, haben wir Schritte unternommen, um den Missbrauch durch
kommerzielle Parteien zu veihindem. Dazu gehören technische Einschränkungen für automatisierte Abfragen.
Wir bitten Sie um Einhaltung folgender Richtlinien:

+ Nutzung der Dateien zu nichtkommerziellen Zwecken Wir haben Google Buchsuche Tür Endanwender konzipiert und möchten, dass Sie diese
Dateien nur für persönliche, nichtkommerzielle Zwecke verwenden.

+ Keine automatisierten Abfragen Senden Sie keine automatisierten Abfragen irgendwelcher Art an das Google-System. Wenn Sie Recherchen
über maschinelle Übersetzung, optische Zeichenerkennung oder andere Bereiche durchführen, in denen der Zugang zu Text in großen Mengen
nützlich ist, wenden Sie sich bitte an uns. Wir fördern die Nutzung des öffentlich zugänglichen Materials fürdieseZwecke und können Ihnen
unter Umständen helfen.

+ Beibehaltung von Google-MarkenelementenDas "Wasserzeichen" von Google, das Sie in jeder Datei finden, ist wichtig zur Information über
dieses Projekt und hilft den Anwendern weiteres Material über Google Buchsuche zu finden. Bitte entfernen Sie das Wasserzeichen nicht.

+ Bewegen Sie sich innerhalb der Legalität Unabhängig von Ihrem Verwendungszweck müssen Sie sich Ihrer Verantwortung bewusst sein,
sicherzustellen, dass Ihre Nutzung legal ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass ein Buch, das nach unserem Dafürhalten für Nutzer in den USA
öffentlich zugänglich ist, auch für Nutzer in anderen Ländern öffentlich zugänglich ist. Ob ein Buch noch dem Urheberrecht unterliegt, ist
von Land zu Land verschieden. Wir können keine Beratung leisten, ob eine bestimmte Nutzung eines bestimmten Buches gesetzlich zulässig
ist. Gehen Sie nicht davon aus, dass das Erscheinen eines Buchs in Google Buchsuche bedeutet, dass es in jeder Form und überall auf der
Welt verwendet werden kann. Eine Urheberrechtsverletzung kann schwerwiegende Folgen haben.

Über Google Buchsuche

Das Ziel von Google besteht darin, die weltweiten Informationen zu organisieren und allgemein nutzbar und zugänglich zu machen. Google
Buchsuche hilft Lesern dabei, die Bücher dieser Welt zu entdecken, und unterstützt Autoren und Verleger dabei, neue Zielgruppcn zu erreichen.
Den gesamten Buchtext können Sie im Internet unter|http: //books . google .coiril durchsuchen.

HULDRICI ZUINGLH

- ^ . . ■■ ....

OPERA-

COMPLETA EDITIO PRIMA

GURANTIBUS

MELCmORE SGHULERO et 10. SGHULTHESSIO

cU^n

VOLUMEN SEPTIMUM

EPISTOLARUM

A ZÜINGLIO AD ZÜINGLIÜMQUE SCRIPTARÜM

PARS PRIMA

. • •« • • • . " *

» •«

• ••«

•• • •

TURICl APUD FRIDERICUM SCHULTHESSIUM

18 3 0

Tv'

f .'^NJ

♦ 1«

• ♦••••*••• •

• •».«•

P R A t F A t I 0.

SeFiu5 alicfiiaiito quam cogitaveramus in hicem prodit
priimim Yolumcu Epistolarum a Zuinglio ^d Zuingliumque
scriptaruQi , cpiainfjuam id geiius relicpiias Ziüiigl^i dudum
permulti unice desiderareiit. Et merito müdem. Nam ceteris
eius scriptis opera tradmitur olim proposita in publico, non
autem quae domi et intra ptirietes privatos apud notps
atque amicos senscrit, cogitaverit, egerit, cpiae uni tantum
et alteri apenierit areana. Hac igitur epistolarum commu-
nicatione in familiaritatem eius intimam admittimur, ac
penitus edocemur^ quantum ea, cjuae profcssus est ac fronte
tulit i&iiltucjue, cum meute eius et voluntate congruerint,
hoc est quanta viri veritas et integritas fuerit. Necnon
discimus , si quid humaiii acciderit viro animuinque paulis-
per obturbaverit magnum ; quid ccmsilüs y adhor tatiouibus ,
monitis amicorum, sociorumque adiumentis acceptum tulerit
qiiaeque vicissim auxüia et bencficia contiderit in eos;
quid contra quam roeditabatur et motiebatur^ quid supra
votui « , successerit. Denique has epistolas legentibus tan-
tum virum per ioca et scria, laeta et tristia prosequi licet,
per omnes casus, unde uberrimus certe fructiis ad rerum
acstimationem inprimisque ad eam , quac omnium utilissima

IV PBAEFATIO.

est, huniaiii animi et ingenii experientiam rediindabit. Ne-
que enim solum Zubiglium coguoscere licet , sed numerum
vironim , qiübuscuin ei varius et multiplex usus intcrcessit,
omms generis necessitudo et commuuitas , vel etiain con-
troversia et obtrectatio, illustres , obscuros, iugenuos,
malitiosos. Quam maxime vero amplectemur et nou minus
Zuinglio, si nou admirabimur, adamabimus certe Oeco-
lampadium, Yadianum, Hallerum, Gapitonem,
allos, quorum probitate, religione, modestia, pietatc nihil
candidius cogitari potest. Quid, quod e talibus amicis
ipse Zninglius cernitur. Amicos enim eos liabebat, nou
aissectatores et assentatore3 peue serviles,, non superiorem
ye gerebat ac regi corrigique ab iis malebat quam ipse
regere pares(. Nobis quidem liaud constat , an ullum
exemplum amicitiarum generosius , dulcius , yenerabilius
usquconiTreperiatur^ quam quod haec epistolarüm silva inter
Zuingiium ciusqye amicos commutatarum proponit. Tace-
mus quantum lüminis inde notitia iUorum temporum
nauciscatur, quae complementa litteraturae accedant.

Non solum epistolas omnes, quae .sparsim antehac
in vujigus editae sunt a Bibliandro, Hetirico Hottingero,
Fuesslino^ Sal. Hessio, a Zuinglio ad Ziüngliiunque scripta?,
in unum congessimus, sed plurimam partem aiiecdotas,
quae in archivis adhuc dclituerant , vel recouditissimas*
Est una certe epistola, quam nisi uos Tigurini summam
preli libertatem haud ita pridem obtinuissemus, in lucem
edere non permissum esset. At vero %'el sie noimuUi nos
impielatis in pareutem ecclcsiae patriae postulabuntj cpiod
• eaia prodidimus in publicum. Sed ipsum nos appellamus
Zuihgliwn, quisanctonununus,quales.Fontificii iimumeroa
crcarant, minime Iiabcri volebat, quamvis tam sanctus

PRAEFATIO, V

esset, ut eum yiventcm plurimorum adversariorum nemo
ttUius peccati coargiierit, quodsi ullo modo potuissent,
ctapidi^sime fuisseiit factnri. Adolescens quidcin , vigore
eorpmris aiiimicpie alacritate exuberans , nuUis coenobü
carceribus unqiiam conclusus, omni potius libertate vitae
communis domi militiae utens , apud^ omnes ordines ae
sexum r^rumque propter suam comitatem, facetias, artes
ludicras acceptissimus , eam contincntiam , quam praeter
naturam clericis Romanus pontifex Lüunxerat, ncque ia
serio , facile connivens et indulgens peceantibus , modo si
iustis abstinerent matrimoniis , quamque migrassc acvo illö
nemini duc^atur crimini , nemine quod quereretur liabeute,
eam igitur continentiam semel: et iterum fortasse migrabat^
modice quidem et occulte propter verecundiam, quamdiu
per sacrum caelibatum illum veram castitatem ex praescripto
Apostolico (Tbessal, 1, 4: 3, 4) coler; non posset, illo
nimirum charismate iuvenis cgens ,' c[uo Faidus aetalc pror
vectiis demum gaudebat. Sed vehementer pudeba^t ipsiun
ac poenitebat apud auimum suum; quumque voluptatem
illicitam abunde satis explendi copia össct , fastidiens
omncm lapidcm movebat , ut istam iiSaaxaXitep iaifioriwyt
cuius noxam ipse expertus esset, »bolcret isiidvaque con*r
scientia naturae legem , id est diviaam servare posset.
Hacc igitur culpa futuro reformatori iig äya&6v awfiqynxhok
videtur, quo acrius ab ea quoque parte lacessitus esset,
ut causam culpac et sibi et aliis adeo lubricam tolleret
kgcmque tSfv nagaßaamv x^Qi^v latam abrogaret. O si hodic
Clericonun eins ccclesiae, quae vult Catholicam se baberi,
quicimque per illud inventum Daemomun sese us^os esse
veramque continentiam aliquando plus minus ve laesisse,
sibi conscii smit , omnes ubique consurgereut una aut

VI PRAEFATIO.

maiorem ccrtc partcm, ac propalain declararent populis priii-
cipibtis , religionem ipsis esse atcjue ad suam iposrum expia-
tioiiem salutemcpte succedentium aetatum necessario perti-
nere dirissimae huius legis detestatioiiem, cjuemadmodum
antehaec tria secula Zuiiiglius ptimus cum sociis fecit: miiic
profecto res prospere cessura esset. Sed, ehcii! nimis adhuc
multi curaiit fainam^ yentrem, paiici coiiscicntiar^ maluiit-
que adeo furti vis amoribiis ac Veiiere impia friii quam iusti
matrimonii castitate. Cetcrum si de Sanctis illis et pri-
scis et recentibus non fabidae fictae circumferrentur , sed
historia vera vitas eorum euarraret , nihil dissimiüans et
Celans ; si suas q[uisque confessiones memoriae prodidissent,
ut Augustinus et Hieronymus: c[uis tandem, credere licet, aut
quotus quisque superforet ab omni labe . purus , nostro
aanctior Zuinglio, per similes occasiones tot ac tantis
atimulis atcpie illecebris afiectatus ? Nobis qiiidcm in suspi-
cionem eius i^dtii , quo capitalius nullum est , liypocriscos ^
cadunt ii , qui aut nihil nisi bona et pidchra de semet ipsis
praedicant^s tantum no^i eloquuntur , ot$ afutqxiav ix ixofuv ,
aut jiQwteg täp aimQttilMv sese appellitantes ut Paulus,
jeoatraquam Paulus nullam culpam certam fateri suslinent,
sed vel manifesta quae commiserunt peccata honeslo quo-
dam nomine praetexunt. Si verum est quod Seneca dixit:
^eccavimus omnes nee delinquimus tantum, sed
usque ad extremum vitae delinquemus. Etiamsi
quis tarn bene purgaA'^it animum, ut nihil ohtur-
bare eum amplius possit ac fallere: ad innocen-
tiam tarnen peccando pe^rvenit; si haec ita sunt:
nihil est quod liomines liomiiii Zuinglio exprobrent. Sin
autem ad innocentiam^ervenit peccando, tam sanctus extitit,
quam quisquam mortalium potcst, Pcryenissc autem inde

PRAEFATIO. VII

ab iUa cohfessipne , maxima uubes testium adest j amici et
inimici^ uiüversa civitas Tlgiirina , cuius iu medio versank
per undecim aimos \itac postrcuios mille ociUlos unde-
quaijue iii se intentos liabcbnt, ut si (|uid facto dicto^e
deliquisset, partim aliciiati descivissent , partim optatissi--
mam occasionem deturbaiidi exagitaiidic|ue viriyn captasseiit.
Nos igitur sinistre profecto Zuiiiglii ciiltores agcremu5 , quo
ardcutiorem et veritatis cidtorem et fraudis inimicmn nemi-
nem scimus, si quod eins delictum reticeremus. Tantis
laudibus omnem maculain eluit ; tantis meritis omnem noxam
repensavit,. rebuscjue pariter ac verbis docuit, Ckristianam
\ilam niliil aliud esse quam perpetuam poenitentäam j quam
quidem agere nemo posset ab ineunte aetate innocens natttra
vel nullius delicti pudore affectus. Sed haec hactenus.
Nam amicissimus lioster I. M. Schulerus in Apologiä
Secularium et historiae R^formationis, Lipsiae et
Turici 1820. edita , Zuinglium ab hac parte pag. 55 sqq.
luculeuter defcudit. Yideatur quoque Historia Confoederä^
torum inter discessionem ecclesiae , auctore 1. 1. Hottingero.
Duplices magnam partem et editoribus labores et operis
redemtori sumtus inde rediuidabant, quod öptatis popidarium
praesertim gratificantes , quae iiütio.latine tautum reddita
promiserant ab ipso Zuinglio et suis vcniticule scripta,
ea dialecto palria quoque prisca illa, biCiiriam igitur edenda
susceperunt. Hinc in epistolis quoque complures occummt
a nobis latinitate donatae, subiectis autographis vernaculis,
sie tamen, ut quas propter infantiam stili et argumenti
levitatem nimis parum referre videbatur geminari typis,
latine tautum praebere satis babuerimus. Id quod suis
locis adnotatioues iudicabunt , uude legentibus iudicium erit
quo merito cbartis pepercerimus.

VIII PRAEFATIO.

Ignoscantur quaeso milii correctori^ exactae propc
aetatis , si quac depr ehendimtur Iialluciiiationes , praesertim
quum compeudia litterarum vel ductus iiimis auibigui aut
vctustatis dente fere exesi meinet ipsum cum typothetis
male haberent. Frocedente opera demum acquisivimiis
facilitatem aliquam. Yermntamen sperare licet, menda,
quac iiitellectum perimant, iiitervenisse pauca, eacpie e\-
tremo volumiiie altcro diligenter iiotabuntur. Si cui libet,
coiiferat earum epistolanim alicfiiot, quas alii ante iios
typi5 maiidanmt, Jiostramciiie iiide diligentiam iudicet.

Omnes tandem viros litteratos repetitis precibiis , cpiam
maxime possumus, prectimiir, ut si quid scripturae Zuing-
lianae iu bibliotliecis publicis aut privatis vel in archivis ,
quae ipsis patent, retegere detur, ivobiscum gratiose com-
municent itaque de hoc immortalis viri monumento eiusquc
cultoribuB bene mereantur. Non abolescet gratia facti,
per hoc ipsiun opus memoratura« Ex epistolis potissimuni
manifesto cernitur, quos ad homines et ubi degentes scripscrit
Zuinglius, quique et unde litteris eum impertierint; ergo
vestigia certe non dcsunt indagare voleutibus , et aliqua
spes reperiundi Zuingiiana , sicubi horum virorum aliquae
cbartae sunt reliquae.

Turiri, Cal. Novcnibr. MDCCCXXX.

Joannes Schulthess.

ZUINGLIANAE EPISTOLAE.

M D X.
I.

• • •

HENRICÜS LORITÜS » ULDRICO ZÜINGLI S. D. P.

Quam sunt, vir hufnaDissime, gratum munus tuae literac, ut iis dH
lubentius videam, nil magis exoptem , quae omni decore, omni leporei
salibus cunctis undique scatent, fluunt ac lociipletissime redundant l quas
dam legOy in extasi me posilum possem phantasmatibus somniare. Hic
etenim gravitas rcsplendet, hic rbetoricus ornatus tume$cit, alibi sono-
ritas in tantura aures demulcct, ut nescias cui ex iis palmam tribuas«
Coepi eäs revolvere et ad ea quae scribis paueula respondere. Ptole-
maei in geographiam librum Agrippinae non invenio propter Venetiana
proelia : ' aliunde enim nescio an haberi possit* Romae enim excussus
est über, quem mihi Cönsul ^ ff rippinus loannes Rinchus commoiaio
dederaty aems quidem tabulis, Correctore Domitio Calderino\^ nihil
autem ad Ptolemaei VIII libros additum est. Mens autem libcr tabulas
plures habet a NicoL Germano additas, et Indicem seu (ut sie dicam)
Registrum commentatoris lohannis Rieffcri Chetaorii. Ptolemaeo
enim et Straboni simul vix media aequinoetialis portio cognita fuit,
quae ut ab insulis Förtunatis ad Sinarum metropoHm graduum ISO
sccondum longitudinem , latitudo a Thyle seu (ut Strabo habet) &ovhi^^

^) Heuricus Loreti, A'MoUia^' pago Glaronensium oriundns, unde Gla-
reanam aese appellat. Vid. Epist. VII. 1519. Domus paterna eins adhiic
snperest am Sieinacker In MoUis apud tilias , nbi haberi seiet civium coa->
ventus. Natus est die 2S. Maii 1488. Cum Zuinglio et Vadiano Viennae
studüs operam dederat; postea Coloniae, ubi philosophiam excoluit atque
Magistri bonores adeptns est. Anno 1511 qunm patriam visisset, 1512 rnrstts
Coloniae agebat, ibique ßJaA'imiUanus I. Imperator laurea po^ca coronavit
Lontom (Zn. ad Vad. 23. Fabv. 1513). Deinde BasUeae^ Tigurij Lucernat
reperitnr. Attamen inde a 1514 Basileae versatus esse videtnr» nbi iam lit-
terarias profiteri artes coepit. 1521 Luietiam Parisiorum migravit, regioque
ibi utens stipendio ampliorem Graeci sermonis faciiltatem sibi comparavit /o.
Lascaris ope, simul aedes et victom atqne operam locavit Helvetiis adolescen-
tibus litterarum ibi stndia sectantibns. Post trienniam rediit Basileam, ubi
praesertim poetiea et mathematica docebat. Familiärem aliqtiamdiu cum
Erasmo amicitiam tenens postea refrigescebat. Alienabatnr etiam a ZuingHö^
qttum qoi reformationi principio magnopere favisset, inimicum eius sese
gereret. Quae qimm 1529 Basileae victoriam obtineret, Friburgum Bris»
goviae se eontulit, ubi professor historiae et poeseos factus est. Obiit 28. Mail
1563. 0|iera eins constant in carminibus, commentariis ad Glassicos, lucu<^
brationibus de arte poetiea , mnsiea , geographica , arithmetica aliisqtie rebus.
( Henr. Tsehudii Cbron. Glaron. p. 35« sqq. 7^ Athenae Ratiricae etc. )
^ Bellum Venetiae cum sacro foedere Cambrensi. ^) Veronensis^ qui Tertit
itque commentatus est plurvs CHassicos.

Zttinglii nniv. opera. Vol. VIL 1

2 ZUIN6LIANAE

Thule» usque ad Prasum Promontorium graduum 78 V3 V129 seu ut ad
iategra Teoiamuaf graduum 80, NiMtra autem tempestate altera pars
aequiooctialis ibidem inventa est a LusUanis. Longitudo quidem om-
nino;. at latitudo ad Austrum peue ad 50 gradum», Sed de bis satts«
Isagogen^ cum auctore suo potius Basileae quam Agrippinae com-
peries. Ego eam rem interpretandam suscepi, sed qua iaro omnis homo
adversa valetudine laboravi. Quapropjter donec peregrinatio ad AgiuS"
anum oppidum fiaietur^ suspendi. Miro enim affectu Te expectabam,
secl^ spe falsus sum quamquara et literis suavissimis contentus. Sed
amplius (etsi sulcum hie reÜnquo) nescio quamdiu Agrippinae mauere
qneam* Cibus enim mihi contrarius quem stomachus mmime decoquit^
ut me hercle omnia edulia mihi nauseam procreent. Potus quoque non
Bacchi nee Nympharum , sed Cereris continuus. Quae res ita me monet,
ut Basilicam urbem, ubi clarissimi fontes cibusque melior, quotidie
somniem, ea lege, ut lectio mihi philosophica in via seu secta Scoli^
daretur. Cuius doctrina luculentior et verior Neotevicorum de Terminp»
figmentis atque nugaculis. E nostra vero regione qui me plus iuvarc
et velit et possit, te meo patrono scio neminem. Nolim enim pater
mihi succenseaty si patriam modo iron repetam. Etenim ut sacris initier
aetatem nondum habeo, nee sacerdotia in nostro psiß,o Afullis expetani»
ubi annuatim tanquam caprarum custos eligerer. Si autem perpctuum
habere queam, tu meam causam ( quandoquidem potes) agas, quam
maxime rogo. De Pico autem Mirandulano^ iam nihil scribere austm :
aliis enim obruor negotiis. Fgo quod petiisti impiger effeci, puta
carminum melos sane subraucum et stridulum ad te mittens. Verum
id adveniente graviori aetate lima perspicacissima purgabo,,^ Tu modo
vale et valedicentem ama. Agrippinae ex lacydio nostro 1510 tertio
Idus lul. (13 lul.) ^

Nostratium victoriam^ quam de Anstris m Naßfels habuere» car-
mine heroico canere nuper incepi. ^ Tu mihi de Basilico studio , et
quoroodo hac in re me habeam, quam citissime dum poteris rescribito»
Ego enim Agrippinam non derelinquara; ni certus sim, quid mihi
Basilia concinnet. Multa enim Agrippinae debeo, ita ut in anno
vix exsolvam.

loscriptio : üldrico Zuingliy viro omni eruditione daro > nobis
meUitissimo«

^) Grammatica Graec« (caias auctor Chrysoloras?) ') Duns Scotus^
Scholasticus, natus 1275, mortuus 1308, adversarius Thomas Aquinatis.
^) Zuinglius lectitabat scripta jPici, Principis de Mirandula. (Schulerl Hi-
storia Zoinglii adolescentis , pag. 18, 300 sq.) ^) Aliquot elegi, vero simile
videtar, musicis modis instracti, qnos 1516 in lai^m edidjit ZiiingUo dedicato^.
Vid. Epist. VIT. 1516. ^} »Suo temiH>re editarus in lucem.*^ Mycl Comm*
in Glar. Panegyr« »Hanc pugnam poeta, ut vix credibilem, heroico ea^wiine
iuvenis olim loSerat» sed certis de causis non edidit.^ ib. Accesatoned.

EPISTOLAE. HDXI. I. 3

M D X I.
I.

lOAGHIMUS VADIANUS' UDALRICO ZÜINGLI

PLEBANO GLARONESIO S. D.

Ea Tibi Udatrice^ Tii^rum opttme et bonarum literarnm amaDtis-
Amtf (NratiDiics duas, qua« Arboyasius noster Glaronesius ^^ dum vita
fmigeretiirf tinmiltiiario labore scriplasi ritu acholastico F'iennae iutstis
babuity akeram io Ursula« et Virgioum reliquarun, quae fuere comi«
tes, tandeiD alteram in D. Catbarioae, quae a Profeasoribus artium
liberaliuDi tutelaris pasaim Dea decernitur» booorem et comroeodationein«
Quae licet cothuroujn usque quaque non sapiantf uon tarnen est, quod
eis aucGO quispiam dicat #btorperei cum bic et sententiarum sit electa
l^nTitaa et vocum usurpatio non sane proletaria , quas tibi eo libentiua
inaeripai» quod Tivcna ipse non parum multa ae TU>i debere non semd
iaaaiu est : ratu« aubinde nie quam optime locare operam » si demor,tui
loeOy cttiiU) ai vinlsaet, erat dicare» quae relicta sunt huic offerrem,
ctti oouiiiiD in vita optime voluerit» quemque.f nisi interveni^ent Par-
carun iaevitata epa^mina i privato celebrasset eulogio. Eas autem cum
kgei (saepiua autem lecturum non dubito)« in animo cogita : non quanta
sint quae legas, aed quantum aperate de bomine licuissetf Tixdum
adolescentiam egreaso» ßu fati noli exorabilis severitas immatura messe,
aive potiua calamitate turbida, magoae aestimatioob frugem suiiciderit.
Sed quia mori decretum est, eins praecox obitus minus me discruciati
laHMtai moerorem potiua dissimulem quam eztinguam. Fuit eniin, ut
ipae acia, mibi oppido familiaris tum ob aiogubiris industriae ingenium
ium ob studier um cooformitatem et bumanissimos in eo mores; quibna
ercoit, ut quemiidmodum vivus apud omnes gratiosus erat, ita mortuas
omnibtts moerörem attulerit non mediocrem. Verum ego, ne tuum de
ipao dolorem e;(ulcerem, Arbogastum bumanis exutum superis com-
mendo calamumque subtrabo ; boc uoum pvius Te moniturus bumaniter,
nt Epitaphia ef Eulogia , quae in eins meritara memoriam homines po-
aucre!» non ita perstringaS) ut ne quae ipse cogitaveris sisve cogitaturus
quoque subiungas»

Tum carmina pleraque a Glaronesio tumultuarie (ut maxime
aolebat) conscripta nostrosque Elegos de morte, quos tunc eo mortuo
inter moerendum animo parum seeurot parumque, ut ferebant tem-
pora, studiose compegi,^ ita legito, ut omnia boni consulas. Vale
et Arbogasii manibus bene precare ! Viennae Pannonicae V Id.
Aprilis (9. Apr.) 1511.

■ ■■ ■»■■■■ 111 ■■■■»-■■■ im ^. ^ ■ ■ ^

1) Vid. Opp. 1. 465. '> Arbogast Sirvb. ^ In lucem prodiere hoc titiilo ;
jirbogasti Sirub Glaronesü Orationea U » qnas dum in humtfhis fuit habuit ;
deinde aonnulla mortuo a doctis Tiria Enlogia Epitaphiaqiie pie posita.
Carmen item de morte per Io€i€h, Vaditinum, Viennae Pannoniae apud
iiieron, PhiloYallem et Io. Singrenium, quortun expensa h^ec excuaa sunt.
M03U. XVI. Cal. MaiL (Usitri additamenta ad l&ainglii Biographiara.

4 . ZüIKGLIANAE

. II.

ÜLDRICO ZÜINGLI , DOGGIO

ARTIUM MAGISTRO ET SACRAE RELIGI01NIS PRESBYTERO

GLAREANAE CLASSIS JNAUCLERO ET ANTESIGNANO

HENRICÜS LORITÜS GLAREANUS..

Quod ad me dedisti cannen,^ Uldrice incuodissime, acute perspexi*,
et dum singula discuterem dubius eram , an elegaotia et latinitas saptda
sententias graves, an doctrina et philosophieuin pondus eioqueotiani
Ttnceret. Viderunt docti viri literas tuas et ftiinul laudantes coiiiproba-
runt. In eo tarnen plus ingenii vires et subtilem inventionis industriam
Qstendisti quam verborum concinnitatem, quod et plane considero et tu
ipse confiteris«. Sunt mihi tarnen oblati nescio qui latentes scrupuK, de
quibus me certiorem reddes dum ad te venero« Ceterum quod iubest
ut corrigam, si quid erratum conspicerem, facerem lubens si indigeret.
Sed nihil ibi eorrigendum video; totum purum, totum recte a te com*
portatum, ut mehercle inepto meo iudicio opus non sit. Verum dabis
mihi veniam, si diligenter quaero» au impune baec dno pronomina me
et ie eorripi valeant? Stam, ni fallor, semper longata inveniunUir^
quae tu ambo corripuisti, dum caneres :

Pastor : Non te latet patris quaata atque patrimi

In nie tui viguit probitas spectata fidesque.

Sed non dubito 9 quin ratione aliqua ductus baec posnisti ; quae vero
ea sit, me fugit« Volo autem cetera diligentius inquirere, dmn ad te
venio. Naiii quanta tibi debeam, quod et erga parent^s et sorores
ceterosque omnes amicos in meam rem locutus es, certe non tideo,
quo aequum Tibi unquam faciam. Tu vero sinceram meam in te vohtn^
tatem et dilectionem ita intellige, ut paucos admodum inveniam, quibtM
te vel non praeponam vcl aequalem praedicem« At quod iam saepius
scripsi', repeto, me velle lares paternos visere, si non bella et latronum
insidiae impedient. Et forsitan ita rem meam disponam, ut ad Glareanae
aedis sacrae dedicationem advolitem. Nil tarnen promitto : nam quae
Ventura sunt et nescio et ignoro. Miror autem non modicnm, cur
lohannes Herus nil mihi rescripserit, dum agnati nostri tanto tempore
Glareanae fuerint. Tu ipsum nostro nomine Salutes et sororem meam,'
cui quoquc quantas agerem ego gratias, dum adessem, Tu agas, plurimuili

_ : g

Fascic. II. pag. 37, 38. e Denis historia typographomm Viennae usqne ad
MDLX. 1782. Nro. 51.) Ab eodem ^unt conscriptae Silvat dt laudibus
patriae, Viennae 1510. Myconius : ^Arhogastus Siruh cognomento , qui daiB
in vivis esset , non mediocre decus fuit academiae Viennensis.' Vita ZuingUi« .

^) Fabula de Tauro et aliquibos bellnis. Simulacmm eventomm prae-
sentium. (Vid« Schuleri historia Zuinglii adolescetitis. p. 70 sqq. 39S sqq.)
3) Verosimiliter Heri uxor. Alteram sororem Glareanus ^faepheisio Schuiero
cuidam nuptam habebat. Vid, Comment. Glar. in Paneeyrin; »Adde his
(seil. Arbog. Stjrub et Aegid. Tscfaudi) D» Henricum SchuTium , Nephelinum,
l>oetae ex sorore nepotem, in rebus mathematicis non mediocriter emditam/

EPISTOLAE. MDXI. UI. 5

ro^to. Caetera ^ quae velim bvlo tempore subiungain. Vale fclix.
Agrippinae ex ^ymnasjo Divi Aquinatis. Anno a natali Dominico
MOXI, deciino quarto Calendas Mail. (18. Apr.)
P« S'« locus :

S^enn tc^ tumntf fo mMtni wie guter iDingcn fnn. Latine: Dum

TcnerOf bonarum rerum e^se voluuiua et canere in truinpis«

III.

ÜLDRICO ZUINGLIO, DOGGIO,

GLAREANAE ECCLESIAE PASTORI ET VIRO PHILOSOPHO
NOEIS APPRIME COLEWDO HEHRICUS GLAREANUS S.

Dil boni quain invitus, charissttne Uldricey a Te d'^cesserim! nee
imquaai credo tanta passione cor meum niotum. Interim dum Philo-
sophiae studerem, qnod pientissima confabulatione tua praesens uterer »
qiiod rurstts societate tarn laeta privarer , quod demum in exilium mihi
euodum erat, baud credes, quali motu cor meum concuteretur. Verum
Biinc sedatus quiesco , Salri enim omnes, (Deo sit gratia) et fortuna-
tissime portum attigimus* Quae res hoc effecit, ut nil amplius mihi
doleodom sit« Sed audi ! BasUeam veni» quaeque ibi inquirenda erant
diligenter fiecimus; sed forte parumper sinistre« Nam dum Presbyterum
GuaUerum quaererem, ecce Doctor, de quo Tu mihi sermonem feceras»
obTius nobis erat. Hunc ego mihi ter rogavi, anne GuaUerum bunc,
quem dtxi, cognosceret. Btiam, respondit. Tum ego, literas nie illi
dare spopondi. III^ rursos, a quo essent datae» rogat. Tum in Ma-
gistri Oreg\»rii^ et Tui mentionem devenimus : nam ego eius notitiam
jtan habebam. Respotadi e^obellule vos ralere et futuros tos Basileam
ob pctittonem Doctoris IVeniz^. ' Tum subito ille subridens : quidnam
de flto vos iudicaretis. Respondi omnia *bona ; nee satis posse yos cum
Iftttdare : ine quoque olim velle Uli commendari , ut si quid in vos com-
meruissem , opera vestra et simu) eius Basilicam olim urbem ingrederer.
Tum ille demum, se eum esse de quo loquerer. Ego revera omnino
veritus , quod eum non noverim , rogavique ut si quid de ore nostro
eecidtssely quod pias aures ofTendcret, ipse ignoscere velit. Tum illci
nil laeam confabulationem sese aegre fcrre dixit, velleque pro me labo-
rare, nt olim BasUeam venirem. Restat ergo ut vos quoque pro me
quicqaam enitaminii utpost triennium Basileae quid habeam. Hoc unum
oro, petOy obsecro. Nil enim nocebit vobis bonum verbum mihi in rem
neam supplantasse. Neque enim vobis neque urbi Basilicae (ut bene
confido) dedecori ero ; sed iam vale et omnes bonos viros meo nomine
saliitabis. Coloniae agrippinae anno Dom. 1511.

P. S. Rogo mi Uldmce, loanni Hosli dicas, utpecuniam Coccae
mittat ; ant citissime nuntium in patria habebit. Scripsi ei forte satis
rigide« Tu, si potes, eius epistofam vises.

«) BiazU, fortasse. <) Vid. £pist 5.

6 ZU1N6LIANAE

IV.
HONOBABILl VIBO

DOMINO MAGISTRO UDALRICO ZUINGLIO

POMIMO ET FAUTORI SUO SINGÜLARI, RECTORI IN

6LAR0NA S. D. P.

Transactis superioribus diebus Literae tuae» Magister üdalrice^
dvm moram apud Thennas superiores^ duxeram, ad me per queodam
iuvenem datae sunt« later alia in literis contenta Te super beneficio
IBO aedis S. Petri a Magistro lo. Kabler etst citatuni signißcasti;
cuius autem intentioDis esses, Magister Gregorius BintzUn ' choi nie
Tisitaret ad Thermas certiorem facerel« INec venity ut sperabain, nee
Tu leatus in uai))ra saxosa interim mihi aliquid scripsisti; parvi pendens
citationem factus et contumax. Denuo me existente in Li^enburg^ per
atx septinianas pro sanitate recuperanda ad purgandam conturoaciam ia
pulpito cbori et valvis ecclesiae S. Petri es citatus per eundem» vft
iuris est. Ncmine comparente in termino ipse accusavit oontumaeiam
tuam petendo ulterlores processus excomrounicationis et obtinuit» Vidi
enim literas excoromunicationis sigillatas in aedibus nieis seeunda feria
post Dominicam» GaudeleJ Deprecatus sum Magistrun loannem^ ne
Tibi excommunicationem insinuaret; nee publicaret donec et quousqn^
literas meas acceperis. Quapropter bis literis avisatun| Te habere
Tolo et certiorem facere» ne incurras excommunieationis .seotentiam in
isto iam festivo tempore« Mam magni Tibi es^et .periculi et dedeooris.
Si flocci facis beneficium non praetendens litigare propte.* execrabties
expensas , amice possessioni cede i Si vero secus vis agtre et tuam
possessionem defendere iure, necessarium esset, ut aliter.Te dispooe-
res coroparendo in terminis vel constituendo procuratorem« ^ Hoc
quod honori et utilitati tuae oonferre potest faoias , et quanlocius poteris,
de bis me certiorem reddas ! Omnibus modis labora , ut iate niincius
amice recedat, quia literas Excommunieationis habet peocs se« vel
dimittet in Turrego^ ne Tibi insinuentur« Salrum meo nomine diras
Gregorium et JVaUerum lentos in proridendis beneficiis^ Beddent
rationem Deo citoque revocabuntur. Timeo Gregorium esse privatum
dextra mani/, vel in TVeseno esse magnam penuriam vel oareniiam
atramenti et papyri iudicio meo, quia rariores sunt eius mihi literae
albo Corvo. Vale ! valeant et ipsi! Tuus lo. Ilenricus IVeniiC.

^) Tkermae Helveticae discriminu causa sttperiorts dicnnfar a Thennia
in regione Rbenana. ^} Hoc temjiore Caplanas» postea pastor Weaeat« mA
laciim ValenstadianiTOi ; qui looos duaa horas abest a Glarona ; prias ]Yrae*.
ceptor in schola S. Theodori Basileae, quo ZuingUus ibi usus erat. Gonfer.
£p. [. iSiX Not. 4. ^) Laufenhur g^ unum oppidorum silvestrium ad Rbenuai.
^) Agtfhatur.de possessione, ut coniicere licet, ecclesiastici beneficii, quod
Zuinglius Basileae habebat.

EPISTOLAE. MDXn. I. 7

M D X I I.
I.

HÜLDERYCH ZUINGI4I lOACHIMO VADUNO S.D.P.

Fecisti, mi loachiiney rem Te satis, me haud dignam, quando sua-
Tcs nostri Arbogasti musulas sub nöstro nomine publicasti. Sed ita
te facere benio^nisslma humilitas docuit. De hoc satis. Praesentium
osteosor frater mihi germanus est,^ i\on rusticae admodum iodolis :
quem quo Philosophiae sacris initiaodum mitterem, cum mecum ip^
Tolutarem, tu semper occurrebas. Eum igitur runcinisi asciisy rutabulis,
per amicitiae duicedioem precor, expolias, edoles, laeviges. Habebis
scio obsequentissimum. Quod si recalcitrare fuerit ausus» nihil impe-
diente reli^one carceri mancipa, donec petulantia deferveat. Habet per
anoos duos L aureos, unde et parsimoniam servet, oportet« Venit et
aüus ad Te Margaret/ice Silinen filius, puer impubes, et ille item,
optimae indolis. Tu in omnibus eis boni semper consule ! Novas res.
ad Te scribere molienti negotia interveniunt« Tu bis brcvissimis con-
tcntus csto ! • Claronae IV Nonas Oct. (4. Oct.) 1512.

lämiam enim cum hacc scribo, ex officina abeo. Vale et ue dlliget
Haec explicatioribus, quando opportunitas dabitur, supplebo« Volut .
muItA» sed non potui.

MDXIIL
I.

HÜLDRICHO ZÜINGLI VmO PHILOSOPHO

GL ARE ANORUM REGTORI FRATER lACOBUS ZUIMGLI S.DK^

ülinam Deus omnitenensi superbonusque ita ferreti ut quanti ego
tuam facio liberalitatem fraternitatemque , tanti in meuro Studium facere
possis ! Quod quidem nT>n despero : abs Te enim quum exemplis ad-
hortitionibusque (quibus locum non relinquere degenerantis esset) augeri
possum, tum a M. loachimo VadianOj cuius nunc alumnum agOf
omnium «pientiarum flosculis rivulisque enutriori a quibus Philosophiae
inscientcs discedere nephas esset« Iccirco vitio neque hoc neque illo
poUuar; 'quin non iugi labore contcndam 9 non dubita! ITnica tarnen
cura mihi relicta. lis aureis 50 mihi destinatis biennio vitam traducere
noD possem. Haec non meopte Marte non quod gulae adeo deditus
sioii queror* Vivo hebele minus delicate. Eduliis ex Bursa allatis
TcscQr , . aquam ^ quae . noUa benedictione pristinum saporem amittere
dignatur, potare cogor« Vemm a loaohimo monitiis praeter hos XV

^) lacobus ZuingKy «eptimus fratrmn 2!iiingKi\obiit monaehos In rabna-
«terio Sehotomm Viennae 1517. ') Hiiic epistolae addita de Gestis Inter
G«Uoa et Hefvetios ad Ravennan, Paviam alüsque locis relatio Holdrici
ZoingUiy quam in bistorica parte proferemos.

8 , . ZUINGI-IANAE

aupeos quo8 accepi, 50 mihi ^uppediteot , cui et Tu atsentire potes» si
rem meam noveris. Nam quum Vienna me excepit» ob viaticum tantum
XI aurei mihi restabanti quibus tum Codices Vll aureis, tum cubfle mihi
coniparavi« Profecto pccuoiae tam praecoces nostris evolaruot roanibus,
Dt vix nummus relictus sit; deoique esculentorum procuratori X florenos,
M« loacbimo V. siugulis anuis persolvaro, quod ni XXX aureos quolibet
anno sperare possem, fieri nequit. Iccirco» Gcrmane mi» tuatim seroper
optumi cohsulci meisque adhortationibus aures redde placatas; ego meattiii
Qutui tuo sempcr subiacebo. De meo studio, qui vix labr^ admovi, plura
scribere nequeo. Pliniana lectione, deficiente exemplari, parum proficio.
I^^actnntium de opificio ac ceteris a Camerte^^ ista tempestate Vienoen-
siuni doctissimo , cum summa diligentia audio. Ciceronis epistolas ex nostro
loacbimo 9 textum sententiarum a quodam F. litorarum Baccalaureo audio.
Studeo tandem» licet iuvitus, Dialectica, audio praeterea tum haec tum
illa , quae oiiinia enarrare non necesse est. Quantum quolibet proficiam,
cum extremam manum cuilibet imposuero, perspicietur. Haec hactenus»
Cacterum pecuniae ad me spectantes circa X Cal. Apr. ad Franciscum
Zili^ Valentin Tschudii^ avum, civem Gallensem y ut feräntur rogo
peragas. Haec eadem ad Abbatetn^ scripsi, patremque rogavi» iussii
Praeceptoris inei me honiesta tunica vestiat. Iccirco quam primum
litcras ad eos scriptas invisent perfice, ut omnia tempore maturo agantur.
Alterius ad Decanum'^ datas raaturrime pellegant. Ego enim et
illarum scriptor in una navi laboramus. Valentin! necessarios ad übe-
ralitatem hortator! Parci enim sunt quanquam dites. Si quae nova
apud Te sunt, ad nos transmitte« Non procul a nobis inter Hungaros
et Turcas diu ancipite Marte pugnatum csti quod ifiagnum terrorem
jiustriacis infert. Literas has impolitas non corrugata fronte pellege !
Vale cum Metelli felicitate annos Nestoreos. Salveto nostros Dominos
lohannem^ D. Gregorium Suandensemj^ combibonem Fridolinum^
Oermanam. ^ Datae Fiennae Pannoniae ex aedibus Divi leronyrai.
Ao. 13mo supra sesquimilesimum» X Cal. Februarias. (20. Febr. 1513.)

HÜLDRYCHUS ZÜINGLIUS lOACIMO WATT

PHLLOSOPHO BEATITATEM.

Potuissem non satis tuam ad me scribendi mirari tarditudinem ,
loacime iucundissime , si non ' et loci intercapedinem et negotiorum
assiduitatem tuae haud inique ascivissem parti. Meus enim in te animus,

*) loannes Camerles , Philologus ac Prof, Theolopae Viennae , Vadiani
amicus. >) De quo infra. ^) Abhas vel Tohann«s M«iU ad 8. loannis in
Toggio, amicus domus Zuinglianae, vel Abbas fischingae, matruus, q^ti
l>enevolentia singulari Huldricum Zuingliom proseqnebatur. (Schaler, Hist.
Zu. aüol. p. 1, 2) 28/|, 291). 4) Bartholomaeus Zuingfi^ primus pastor in
Wildhaus et inde a. iW pastor Wcseni, patruiis (ib. L 283). ^) pastor in
Suanden. ^) Una soror babitabal Glaronae adhuc i579, ubi posteros.reli-
quit. (Henr. Tschudi , menstnii sennones i719 , ^*^ 4^)« Alia napsit Leon*
luardo Tremp Uernae Cf. «p. 34. 151S|.

EPISIO^AEl ltO.\<V. I. 9

guttulas quot vebif Hist^rt ««..1» lk^rfl»8iUtvif«|n9'«i ll^n »vidas ckgliitiu
caBtiAuo tiim ac laextiaGta fervore ai»lielat« Miat ^uMdaia Hd Te in«*
condita, ^ c|uibuft fesiioantMsiiiiis« ul nie velle Mstis pare^t« Id eoim
gesiit stim boiiiinum, quo$i m. pnvea«» •u«tulem» Pvimo eaiin imagiaalu«
oulla rationb Uiua percusa ut eiLcid«riuit ic^oa al^daque dcsidenU-
Ceiera Gerinano nostro» al^rK{4ie ValetH'uuy^ qi^teoua precor con-
veoit bcoefacito, »i penes sunt. Mittitur et alter , Lud. Roesch Paroe-
daoi f^ilensis ex fratre , vetuli sacellaoi inei ex fiKa oepofti tuae iate»
gritati comineodatut « In eiun quicquid lieneficeAtiae. eolloeaveris » i?eferes^
haud frustra dUtribuea« Nova quiiin dieliin apad hqs varia , pcriodeque
bcerta sunt» si scire velis: audiiintur quotidie Legati vel RouIm Po9^
iificis vel Caesari^j I/isu^rum^.FeneUffum% AUobrpg^^ny FtOHr
coru/ny ad eosdemqae mittuptur« Scribera et phraai (inad% potttnma)
forte cooabimur ea» ouius Te noa adeo maxiinf peKaedeati qiiaiiiqiMiHi
nihil nisi temporarium nostra park officiumci^a» Graecae , Lalioae i^;na*-
rus aniinum applicui« Quare boni consulei ne oleum laborqae pereaot;
et in mamis post CArysoloraelN^Of^^f^^jA «mnendAini? Ita eniiu
Graecis studere dcstinavi ut qui me praeter Deiw araoTeat} neaciani » non
^loriae (quam nuUta in rebus quaerere honeste possem) sed sacratissi-
inarum literarum ero^o. j4rbogasU {Sirtsbii}cilra arrogantiam quantulis-
cunque nostris sulTragiis meminimus* Laurea pilos si premit» mustacea
maoitieface l Heinrychus euiiu Loreti^ GlaranesiuSy Agrippinae ji
Cacsare coronata tempora gestat« Ex aedibus nostris VIP. Kai. Mar-
tias (23. Febr.) Anno supra sesquiiiifllesüniuii tertio supra deeimuin.

■«^^■•i

M^D XIV.-
.1.

APOLLINEAE LYRAE MÖDERATORI

NOSTBAEQUfi TEMPESTATIS CICERONI IINDUBITATO
DOMINO HULDRICO ZÜINGLIO I^LAREANORUM PLEBAnO-

10. DIWGNOVER» S. D.

Etsi multas silentiuui dirimit amicitias, secns tu tarnen de nostra
sperato. Talis enim est» quam nee livor edax, nee invidiosa vetustas,
nee aesi nee ferrum, nee uUa res abolere possit. Quid multis! Herculea
est, Herculeonodo eonnexa, semper et in aevum duratura« Quid autem
de Dialogo ^ tno sentiant apud nos docti et praecipue unicum oinnium'
dortissiinorum hoininum doctissiraum speeimen Erasmus Roterodamus^

^) Narratio de expeditione Helvetioram ItaUca. Vid. £p. I. I5f8«
9 Tschuäii, ^) Dingnauer^ socius Zuinglü in .Uteramni studüa et amcue
HMileae, postea iivde a 1507 usqne ad 1517 pastor Kirebberg^e ad loenm
Tigarinum, vir bilaritatis pleniis faceta«, Zuingliqs consilio Vitoduri miinici|iali
eom commendavit per epistoUm.31. ^) Deperditas est hie diaiogus : sie enim
labulam illao» deXauru (vid. supra Epist« II. ÜH.), cuius. ezemplar ZiungUiU
Utteris istisconcluserat, Dingnaueruni voc^asse, probabale non est..

10 ZlJt]M3^LlANA£

sudies postqu^ra cdrmn fiteris« Qmoä min« fieri arbitror, cmn ad dos
Magistcrii mei ob honorem veaetis. At quündo hoc fiet? Ed accipe.
Diem ego eertum, me hercle ignoro* Vaticinor hunc tamen quintam post
virginei partus hebdomadem non transcensuruin. Mea igitur sunt petita,
ut quinta hebdotnade adsis. Dices, ut eerte faeetus esse soles: Dum-
quid mi Din^nover magisitenum polliettum ha3>e8| ut quidem reluctan-
fem Totistuis Fortuoam habere ooo possis? adVersata est et aliis hoöce
10 petito Forfüoa. Respondeo: Udalrice carissime ! Don pensi faciendum
mihi, an in magistrum promovear, seu spe mea fallar ; degustaotibus vioa
(ntcunque fiat) sapient , ni siot acerba et a Tbetide nimis diluta. Postreroo
aisy eo te ferri desiderio quo tantopcre exarsisti. Bene est; Dil prospe-
reoll Cave tamen, ne quorum interest resciscant: sie enim laetitiae
gravissimam et acerbissimani moestiiiani secuturam non absque tuo magno
persensurus esses malo. De ceteris quae scipe vellem, cum ad nos reneris,
fusissime confabulabimur. Vate datum seu potius scriptum Nicolai Epi-
acopi (6. Dec.) 1514.

Phirimum existimatione oberratur !

loscriptio : „ 9(n OTt jftcr ttlritft Swlngtl fifltprtfflct tUt Ätld)^tr }tt
®(ata^ t^on ®tunb an. ''

ERASMÜS ROTERODAMüS HULDRICO ZUiNGLIO,

PHILOSOPHO AC THEOLOGO CUMPRIMISERUDIXO, AMICO
FRATRIS VICE DILECTO^ APÜD GLAREANAM S. D.

Maiorem in modum me delectavit et Tuus tam propensus in me
animvs, et literarum Tuarum festiva iuxta ac erudita argutia. Quibus
si parum respondeo, non mihi debes supputare; sed hisce laboribus
nunquam opinor fioiendia, per quos cum saepe numero cogar esse parum
humanus in eos, in quos nünime velim , iu rae ipsum tamen sum longe
inhuroanissimus, genii rim exhauriens, 'qu^m De quinta quidem sarciat
esseotia. Lucubrationes nostras Tibi probari, Viro tam probato, vebc«
menter laetor, et hoc sane nomine minus mihi displicent. Gratulor
Helveticae Genti, cuius ingenio pecuUalitcr etiam favcö, quam Tu
Tuique aimiles optimis etiam atudiis ac moribus et expolietis ti taobi-
]itabitis, principe et antesignano Glareano^ qui mihi non minus ob
eximiam ac variam eruditionem est gratus, quam ob singularem vitae
worumque aanctimoniam et integritatem, homo toto pectore Tibi dedi-
ius. Mos atatim a festo Pentecostes Brabantiam reirisemus : sie enm
res flagitant« Ab hoc caelo non libenter divellimur. Fac, mi Huldrice^
ut obitcr et calamum exerceas, optimum dicendi magistrum : video
favere minervam si accesserit exercitatio« ^ Hoc scripsi a coena impul-
aore Glareano^ cui nil iiegare possum, etiamsi nudum saltare iubeat«
Bene vale, Basileae. *

. • •

'^) Licet indiciam, quandb scripta fderit, deficiat, faaec epistola in annum
1514 cadere videtor, qao tempore Erasmos 8 menses qiuim Basileae conimo-
rattts easet |K>st pentecoaten Brabantiam reiietüt.

EPISTOLAE. MDXV. I. 11

M P X V.

VENERABILT ET MAGNAE LEGALITATIS VffiO ,

DOMINO HULDEUCO ZUIMGLI. UBERALIUM ARTIUM

MAGISTRO, EXPERTISSIMO, PLEBANO GLAREANO,

OOMINO TANQUAM FRATRI COLENDO, AMICORUM

ELECTISSIMO.

.Veoerabilk» ac npoltiiiii coleode Domine, amicontm süigularissiuiei
posi «I« €|Ma8 poMum et debeo obsequiorum oblatiooes y iucundissimae
« fiieriot mihi literae Tuae, laetaotior tainea maiorisque coniinoditatU
DoliMnJtUoiiis «Tuae fuisset praesentia , quam aupplevit advcntua inagoae
e&utiiiiatioiib Domioi Henrici Glareani^ cum quo similem, quam cum
Domioaltone Tua».contraxi amicitiam. Id opuS) quod in laudem nostrae
Helretiae^ aumma cura ab eo compositum est, Magnificis D. D. Ora-
toribus ' pro siogttlis partibus obtulit ; in cuius ricissitudincm viginti
Rbenenatbus donatus, promotusque est apud Illustrissironm Dominum»
Ducem Medtolant» pro annua pensione» centum videlicet Rfaenensium,
in Academia Ticioensi obtinenda. Hunc ut Antiquita tes vetustissimae
olim Civitatis, nunc oppidi, Aveniicaey yid^ possit, mecum Fry^
bwgum venire constitui. Circa profectionem^ineam ad Urbem} nuUum
a Rsverendissirao D. Cardioali ^ habui responsum ; neque etiam Sanctis*
simus Dominus noster adhuc percussum foedus ratiRcavit« Sic nihil cer-
tuni circa recessnm roeum habere ppssum. Circa locnm Papiae haben-
duin y scis quae dixerim Tibi ; ea ad unguem observabo* Habeo Papiae
doiDum aatisf pro more Civitatis, amoenam, praediaque in CaseUiSy
quod oppidum XIL forte milliaribus^ a Papia AsXnU Haec omnia, si
tempora roaneant tranquilla, ad binos annos Dominationi Tuae pro con->
Kracta mutua amicitia dimissurus sum, ex quibus commodissime vivere
polcris« Hoc addito , ut unum fidelem servitorem meum qui omnium
illarum icrum mearum notttiam habet, in servitio Tuo habeas, .sine qua
edam circa hntuamodt praedia nihil agere scires. Is principium iam bona-
rom Iherarum habet, in praeparandis escis multum valet, manusque et pes
Tuus erit; ipiero et, ut bonis literis instniatur, recommendatum habere
digneris« Megotia, quibus implicitus fui, obstiterunt, ut orätionem De
non meiuenda morie^. transscriberem ; quare earo hie inclusam Tibi red*
dere cura vi, ne tot congestos labores absorberet unum momentum« Ludere
Urnen Visus es mecum, quaerens, ut illi lucemam adhiberem, qui totus
ij^anis nullaruroque proh dolor bonanini literarum particeps sum« Festi-
aus recessus meus ad finem huius indispositae epistokie me cogit« Spero
itttara diaeta itenim adesse, et ut etiam persona Tua aut literae mentem

-T^

«) PaMgyrieon. ') Legat» ad Gonütia Helvetici roed^ria. •^> seil. Aomom.
^) Mauhaatu Schinntr. <) itaBcas. ^} Opuscahun^ quod non cxUt, neque
An nobis iovestügari potniC

ia ZUiNGUAIf^S

eius declaraatcs adiint. Bcdgl vale amboruni singulare praesidium et
Tuum dedilissiiimm Falconem scinper ama ! Ex TuregOj^ crastina
Vinccotii 1615 (23. lan.) ad mandata Tua paratissimus Pe/nij.F<i/c4.'

II.

D. ERASMO ROT. PHILOSOPHÖ ET THfeOLOGO

• MAXIMO HULDRICUS ZUIISGLIUS S.

Scripturum ad Te, D..Erasrae» virorum optiuiei terret hiDC eru«
ditionis Tiiac splendor ille, capacior sane quam sit quem cernimus orUero»
postulans; invitat illtne suavtssira'a humanitas tua, cpiarti, Te irideodi
causa, vere inox ante iogruesccnte , Basileam Tenieoti exUbuisti,
lion roediocri benipfnitatis argumcnto , quod infamem homioeot, ignotum
Uteratorem, faaud es dedignatus. Sed plane hoe Helvetico sanguini
(cuius ingenia subolfeci non adeo maxiine tibi displicere) dedisti ; dedisti
Henrico Glareano , quem faiiiiliarissime tibi coniünctum Tidimus.
Mirari autcm vehementer potuisti, ecquid non domi manserimi quando
nullam iotcrim qiiaestionis quantum libet arduae (quod tut solent mataeo-
logi) dissolutioncm ne dum petiverim. Verum \ibi nos energiam illain
io te quaesisse ratiocinando deprehenderis » mirari desines : bänc enim,
me Hercules» cum morum comitate vitaeque commoditate inconniventer,
minus etiam verecunde tanlaro^suspeximus, ut te, ubi Tua legimus,
loquentcm audire et corpusculo hoc tuo minuto, verum mintme incon-
cinno, urbanissime gestientem viderc videar. Nam et (verbo absit in«
Tidia!) Tu nobis amasius ille es, cui ni confabulati simus, sonnttm non
eapimus. Sed quorsum tandem stridulis hisce aures crudttissimas fatigo?
eum graculos humi vesci debere non nesciam« Istorsum certe, ut nos
peracti ad te itineris (quod Hispani Gallique iam olim Roream enntes
▼idendi Livii causa, referente divo Hieronymo, fecerunt) scias tantum
abesse ut poeniteat, ut maguum etiam fecisse nomen nos existimemus,
non alia re magis gloriantes, quam Erasmum vidisse, virum de liferis
Scripturacque sacrae arcanis meritissimum ; quique Dei hominumque ita
earitate flagret, ut quidquid literis impenditur, sibi impendi putet, pro
quo item omnes bcne precari oporteat, ut eum Deus O. M. incolumem
servet, ut sanctae literae a barbarie sophismatisque per eum vindicatae
in perfectiorem aetatem grandescant, ne tenellae adhuc tanto patre orbab
ingratius duriusque educentur. Ego enim, ut tandem haue tragoediam
exeiulem, i^ro tua isthac in uaiversos benefieentia, sero Kcet, tibi diidum
quod Socrati Aeschines (quamquam imparem) donavi.^ At aoo accipis

I ■ ■ ■ I ■ I I II I I I ■ II IM I ■■■■■-■ .1 IUI! M t ^ I ■ ■ ^ — . . ...

1) In diaeta sive eomtliis. ') Pwtrui Falk^ 1510 vexillarhis (Venner),
1514. praetor Fribur^; vir conspiemis inter Helvetios» Ronae; Mediotani,
|»er ex|>editione8 Medlolanenses cum Zuiaglio neoessitiMlinen contraxit,
idem Glareani amicus. Cardinali Schinnero favens adversabatur Franco-
gallorum partibus, hinc praetor! Arsent^ qui hoc crimine capitis suppticium
luit. 1511 in militia pontificia ffuit, obiit autem peregrinatione Uieroaolymam
ffiiQgens lil7, Rhodi scpaltoa. (Wirz, Glutz p. 234 ff.) ^)
mc ipsum.

EPISTOLAB. MDXV. III. 13

hbc tt dOMm fiiiaime dEgnttm. Aditciani, plus quam — Corbthii ab
Akxtndro sfvtA Bie neque ckdisM unquam, nee daturum alii.^ Quod
«t ne sie quidetti aceipis, sat erit a te repulsani passuin esse : nam nihil
cmeBd4tm8 vkam corrigit» quam talibus displicuisse viris. Kam et velis
Bolis, meliorem me'niihi (ut spero) irestitues. Tandem ubi tuo iain
manctpio quemod^libet usus ftieris, feliciler vale. £ Clarona 29 Apri-
Ib Ao« IdlS.

III.

UDALRICO ZÜINGLI , PRAECEPTORI SÜO

VALENTINUS SCUDUS« S. D.

Quod hactenus nuUas ad te dederim literas, praeeeptor colendissime,
haud mea negligentia factum puta» sed nuntiorum penuria, qui etsi mihi
aliquando contigerint» incerti tarnen aut niniium festinantes. Nam quo
modo animum inducere possero, ut pro amplissimis tuis beneßciis ac
roeritis ingratus essem? Quid eoim mihi gratius, ac aetati meae niagis
idoneum facere potuisti? qui quotiescunque ad patriam veni» tum nuper
potissijHiiiiii, cum ^go afffectn» febribus quartanis totus illo roorbo deoo-
queraTf aoiproiiide Banleani^ ubi libri mei, reliquissem, me non soluik
idtro arecfl«iirifflit quum ego pro, nimi« stupiditate.meotis äc inaqi quo«
dam timone.fuiQedere te non ansus eram, taaquam inexorabiles Uli Ca-
tones aideimdi essent^ sed etiam m% adhortatus es ad literas, ne per id
tempus abesseni .« studio« Qblulisti praeterea mihi et libros teque ipsum.
Subinde multaro eruditionem tuam» propter singularem aliquem ergft
studiMos ardocem., impertire mihi haud dedignatus es, nee triviali qui*-
dem studio, s^d siagulert quadam .diligentia. Mam qui sit acrioris ia
enodandis autoribus iudioii» ridi neminem. Adeo enin ceteros omnes
superas, ul nee ApoUini (si ita dicere lieet) cedas. Mec in illo solp
palmam praeripis; iotegritate quoque vitae oronibus praestas, ut oe
momo quideutrelictuf sit locus. Sed ne, ut Graeci dicunt, HiQXuraiifm»
videar, de statu meo, quod equidem te desiderare haud ignoro, pau-
eula scribam. ^ Praeeeptor namque noster Henr. Glareanm y qui
dubio procul totius HeWetiae decus existit (taceö nunc quantum propter
eum gloriae patriae nostrae accedat), conduxit nobis domum amplara ac
aptissimam. lUic nostrorum aliqui, praecipue Gtaronenses, simul pou^
fcrimus pecnnias, atque ita una vivimus. XV vero aut XVI aureis
▼ictum habituri sumus, nee omnino tenuem, proderitque böc nobis noa
solum ad facilitatem expensae, sed eo ipso Latinae quoque linguae usuih
perfectius poterimus acqiiirere, quam si alibi sioguli edamiis. Praeterea
semper babebimus M. Hcnricwyi ad manus, qui praeter Decades Titi
Livii, autoris haud pöeoitendi, Auli Gellii quoque noctis luculentissi-
mas , et iucunda quadam sua vitate respersas , summo studio perssequitni;«
Deiode ut Graeea quoque Latinis iungamus, Graecos aliquot tractatulos,
ac radimeata Graecae grammatices adiungit. Praeterea alia quaedam

f ) seil, civitatem snam. ') De hoc vid. Opp. I. p. 174. ^) Cf. Glartata
Ep. ad Zuingl, No. 17.

14 ZUIMGLIAK/iE.

mmutula , quae iam referre loaga mora esaet» Itaque dacttminie Wf M
^itn loDgior , nie tibi seinper coiiuiieiidalain hidbeto f cMaaii|ue aimcb
ttieis iotercedito pro nie» uC mihi pecusias» quibus omic opus habe««
mittant. Quod si forte conqueraatur, mtiüam me Mimmani abaiHMre»
caussain habet hiunanitas tua pro jne lotercedeBdi. Vaie, et me, ut
occoepisti , ama ! Ex Basilea pridie Calendaa Augoiti. (31. luL 1515.)
Inseriptio : Doctissimo viro Udalrico Zuingli, Plebano GlareanOf
praeeeptori sao carissimo. aRfbr. Ulcict) 3»in0Ui XtM)()Crr iUO

(SlaxH.

M D X V I.

GÜILIELMÜS NESENÜS . M. UDALRICO ZUINGLI

s. D. P.

Epistolam tuam admodnm elegantenf reddidit mihi C&nrOih^ Fön*'
ianus, ^ utrique nostrum amicas atque boais literis et eoasUio iaslriMtii^
simus«. In qua mihi, idque adeo am, calpam hane obtvadere eoaarta,
aliquot ex Cyrillo paginaa defluxisse. Cum ettoin q«iaiffvt$ oitiua firan»
deni agnoscerem, modo ne hiiius me suggillares, ego contintio iectia
tuia- literis adeo suavibus Bibliopolam adii, Cyrüioa ^epromai nittlloa»
exque iis maltis unum non plaae integrum inreni. Nam duas pagioaa
aliquamdiu detideralasy quas fide certe germanica, quamprimam ex
Lutetia adrectae fuerint, ad te mittam« PrstttertSL MäopimiUanus
Kenetos hello prohibuit, quo minus libros suos' Franco/urUan usque
■perferrent« Quare et hane etiam Bibliolfaiecae tuae, alioqui haadquaqoaai
▼iolandae autoritatis scriptoribus refertissimae » calaroitatem boni coa«*
aule! Beaius Rhenanus^ plurimum Te salrere iubet, Tir talife, ut

^) Guilielmus Nesen^ cui locus natalis NastecU in Hassia, 1493 lucem
▼idit; stildiis operam dedit Basileae et Parisiis, Basileae consuetudtne Erasmi
et Zuinglii usus. Deinde aliquamdiu professor Lovanii (cfr. ej^ist. 5* 1518)» unde
propter v^hemens, quo reformationi nascenti vtsÜficabatur, Studium cedere coactus
est. i521 condidit scholam bonarum artium Francofurti, abi Lathenis eum visit
Wormatium iter faciens. 1533 Vtteber§[ae quam profectns esset, Melanck-
thoB eum adamavit eoque comite Palatinatnm peragravit. i52% qaum repe*
teret Saxoniam/ Albis flamine snbmersiis occidit. ^) Conraduä FonteuiS
(Brunner) videtur negotium biblibpolae et praeceptoris exercoisse (Ct £p. i :
1518; et 9 t 14» 30, 31: 1519), oriundus Weseno, a Myconio laudatus ia
annotationibus ad FanegyricumNGIareani. In editione Glareanus posteriore
•eius sicut aliorum reformationis amicorum laudes omisit. Fonteium 1519
pestilentia interemit. ^jTIEIoc dictum definit annum huius epistolae. Maxi«
anlianus anno 1516 Martio mense cum triginta millibas militum adversas Ma-
diolanum movit , mox autem regressus est. (Glutz » Uist. Confoed. p* 477.)
In collectione SinuAl. haec epistola perperam in annum 1519 velala videtur.
^) De quo Epist. 19: 15X8.

EPISTOLAB- MDXYL III. 46

nnmero dieam, qualem rix dlenmi nostra iiflbtt Germmnia. "Vale!
Raptim. Bo^. 8..Eidus Maü (& Man 1516.)

De Ti^stameslo item el de ceteris fz Glareuni litms oof^noscSis
licebit. Vale iterum et aalve, Ultice . Qi^^me ^ M a^asi lllaun ea«e
Nesenumy de qno Tu omma Tibi {^Hiceri polit8«>'

Inscripüo : Guü. Nesenus i^rnatissimo Tiro M. H9Mf'ic9'&uhgU0
Glaronae £cd« Parodio. Glaris* ' ^v^ -^^ "^

« ».

VENERABILI DOMINO ÜDDARICO ZÜIWGLI

CURATO GLAROME ARTIÜM LIBERAMUM MAGISTRO
EXFERTISSIMO , DOMINO AC j(4tAECEPT0RI SÜO

PLÜRIMÜM C0LEi»[p6 !

VcDerabilis ac mnito colende Domiile! 'Post eas, quas possum ac
merito debeo, amplissimas recoinineodaliöäes gratissiqiae mihi human!,-
tatis tüae fuerunt Hterae, quibus pro tua ei^ga ine amicitia optas et mo-
nesy ut ad aliquam Dominorum Helvetiorum congregationem , maxime
in TuregOy convenire velim, cum non. sit Dbroinatiohi tuae locus Ber^
nensLs opportunus, et tandem dedicationcm Angellcam^ mutuae con-
Tentioni no^trae accomniodas« Quam ego quoque e1^, et ad lUam,
Deo concedente, sum venturus. Erit ideo adventüs mens lucundior»
cum te amicorum electissimum videre et solus cum solo cölloqui per-
maxime desiderem. Non erit ergd pro temporis exiguitate epistolium
lon^us piaeter quod D. T. rogatam ft>fe''yfflbn> ut me amp^tis titulo
eqnitis aurati (qualis non sum) nee honorare^^ sed neque credere velis,
quod literts dem graecis aut alteri facuIlWti'xipit'iini, cum mihi huius
exercitii pro officii administratione sit aderapta commoditas« Vale tandem
meum singulare decus. Ex Fryburgo Helvetico XII KL.Septembris'
anno Domini MDXVL Deditissimus Xxlva, Petrus FaUo.

IIT.

GLAREANUS ÜDALRICÖ ZÜINGLIO DOGGIO

VmO PHILOSOPHO ET THEOLOGO NOBIS AMICISSIMO. S.

Non sinit infelix meum pistrinuro, ut frequenter nostrae remeent
Hterae. In re tamen tua soUicitavi fidelissimc. ^ Nam magna vix con«
tentione obtinui ut CtQrnu PeroUi una cum Varrone^ Festo el Nonio
Marcello in Aldina litera tibi pro relicta aut mavis reltqua apud me
pecunia viodicarefn, Emi et in eadem litera tibi Lactanüi Firmiani
omnia quae possunt haberi opera una cum TeriuUiani voluminibus»
libros christiano theologo , et viro in bonis literis erudito, oppido quam
necessarips. Habes autem apud me 3 Scuta et 4 quos vocant corvos.

*) Eremi. ') 21. Aug. 3) Sine dubio Zainglios libros snpra dictos coemit
pro bibliotheca monasteriali Eremi.

16 . : ZUINGLIANAE

Pro 'Co9nioopi9eV*t)t^tiiris adpreMia sblvi 2 aureos, pro Lactaotio et
Tertulligno non plane aureuiti« Dedi insuper onines concinoandos Bar--
äaio iM», cjjuctn imalisy' cavicfue apud 8ervt>a ut miuidos et expolttos
ifaain iiiaxif|ie..pesteQt.ised4aBt.* Qua^imque igitur die mittes "Htpaiartov
tov ßißXiotfOQOV ; apmd: fneparafa oinfiia lATeniet. Emi et nescio quid,
^äit^aUm^dkiere?, PorUiini Gratchi^ dtecre trolui, 9ti Orluinwn
Gralium Epistolas ^ aut sales illos uumndissinioav auctoa ptaeterea et
magistraliter determinatos« O ipse lacerat bonos bossos,' praesertini
Zuikaüiacum sua herba rivSr^*^ Oeteriim Lachnerus ille Guolfgan^
giis^ niisit Venetias^ ^^^}^ litera Aldina optimos quosque auctorcs
afferant, GMimri^ Caeiarem^ Platunenij Ciceronetn^ ftomeruin^
Lucianu^rpy.üemaU/$efBpmy \at fuos refetre non mora est ionumetos
alios. Qua in rc^ cautipne uteQ<}ui|i. i>l ex iis aliqiios habere voles ,
reseribito Lachnero ^ ui potes amicissime, ne tui obliviscatur; velle tc
pccuniam promptam apHd-nieponere atque id eaih bb causam potissimum :
qnicquid enira bonorum librprum ßasileam venit} triji^iota adsuat qui
vix eonquisito jpretio arripiuijU Tantus est appetitus bominuni, et
Turor (nam et fiiror est) nounullorumy quibus tarnen hi libri neque
usui sunt, neque intellisunt. Habere tarnen voluQt, et quam saepe
strenue insanire .niälunt« — r Rescribe, oro, an epistola Erasmi ad te
vcncrit, de qua saepius tibi scripsi. De f^annio^ quoque nihil prorsus
audimus« \Vale et me ama! pasUeae ex pistrino meo« XIV Cal«
Hov. (19. Oct.) Ao. C: 1616.

IV.

ÜLRICO ZüiNOLIO , VIRÖ PHILOSOPHO

ET TTljyi^LÖGJO , PETRUS SCÜDÜS« S. D.

Literae Ttfae tHbus fcre hebdomadifous in itinere rcmoratae longoqiie
expeetatae desiderto no»tras ad mamis tandem pervenerunt; quibus vix-
dum perlectis aller tabellarius abiit. Sed gaudeo, vir humanissime, de

^) Celebrea epistolae obscarorum virorum ad Ortuinum Granum, scho-
iMticina Theologiim Daventrienaem , qni apologiam contra Rmtchlinum senpse^
rat; coUectionem item parvoriun libellorum, oratiomun et epistolarum; atque
iSia inrodienint ab eodem Goloniae lamentationes ohscurorum virorum (Bibl.
Gesnero-Fris.) *) Idem quod imbecillis homuncio. ^) Magister CoNradits
de Zuicavia. ^y Frobens, inclyti Typographi et Bihliopolae B^siliensU
-»oeer. *) Probabiliter Joannes Vannius, Cantor Frihnrgensis. Hotting. H,
Eeol. VI. 393. ^) Petrus Tschudij filias Ludovici Tsohudi, unus de heroihics
belli Snevici et ad Marignano, frater acriptoris historici, Aegidii Tschudij
Zuinglü et Glareani discipulus et amicus , qui cum minimo fratrum , Aegidio^
et fratrueli Valentino Glareani ductu Baaileae et 1517 Lutetiae studiia operam
dedit« Is Nesenum in epistolarem communicationem cum Zuinglio adJuxit.
E vita «ina publica nihil constat, nisi quod 1578 Gastrensem provinciam
habuit praetor. Fuit constans amicus Zuinglü et reformationis. Provectior
aetate Curiae domiciUum constituit, ubi etiam reformationi velificatus 1532
obiit. Vir eruditus fuit ingenuo studiorutn ambre, (Schüler , Hist. Zningl.
adol. pag. 46-4ä » 321 sq.)

EPISTOLAE. MDXVl. IV. i?

fratris ^ reditu, quo rix gratius qnidqiiain ' scribere potuiaSGS« Haud
eniiD exiguis ine curis aogebat eiu$ ad Galliam discessus. Sed et siiniil
haud parum dos exhilarat, quod tuo non sumus destituti auxilio : poll>
ceris enim diligenter pro nobis pugnaturum. lam tandetn et aliud quip-
piam accedit longis defleadum queriniODÜs 9 vir disertisfliiue. Retuleruot
soDnttllif (quod et ipse elegantissinia tua nuntiasti epistola) tuas te sedcs
Eremwn translaturum , quod profecto baud secius tristor, ac si e Tro-
phooii specu redü^sein. Quid eoim Glareanae oostrae tristius accidcre
poterat, tanto videlicet privari viro ! Sed ne adulari videamur, quo-
cunque hoc taodem procedat, boai consulamusy oportet. Mil sane inagis
a Te peto, quam ut ea praestes, quae prioribus poposci epistolis, meque
aroes» ut assoles. Nihil eaini unquam tanti iudicavi, quam viri tarn
docti, tarn huroani amicitia frui. Mam dvayxaiouQog nvqog xal vdarog
b tpiXag, Et si quid contra elegautiarum leges uspiam oberrarim (quod
haud dubie ia compluribus locis conßteri habeo) booi consulito. Modicae
enim aetatis adhuc sum ac homo peuitus afioyaog, Me autem proiixius
hisce te nugis sustineam, calcem verbositatis recipe bis paucissimis:
Vale Nestoreos annos et me inter tuos annumerato ! X Cald. iMov.
(22. Oct. A, 1516.)

V-

ZUINGLIO SÜO GLAREANUS. S.

Scripsi Duper, carissime Uldrice, et copiosius etfortassis cordatius,
quae in rem tuam curassem. Ne vero interceptae literae anxium te
reddant, iam denuo, esto manus frigeant (frigebant enim maxime cum
haec scriberem), certiorero ea de re facio. Emi tibi Copiam Cornuy
cum Fonipeio Varrone et Nonio^ Lactantiwn cum TertuUiano^
noa addens quantum quodlibet illorum constet. Scio enim te mihi con-
fidcrcy ut aroico, atque tu quoque non es inscius, quam illibenter docti
supputationibus illis sese astringunt. Habuisti mecum 3 scuta et quar-
tarios duos minores. Summa autem horum Codicum facit 2 aureos et
35 plapp. Basilicos Ceterum mitto tibi exquisitissimas illas Epistolas
obseurorum virorum ad Portuinum Graecum^ diccre volui, Ortuir-
num Gratiuniy ampliatasnon restrictas, explicatas et replicatas. Ipse
Tult se percutere cum eo, et lacerat mirabiliter grossos bossos. Hie^
ronymus dispositus est, sed Bibliophorus ducere non potuit. Curabimus
autem propediem, ut j^re/TU^//} ^ quam scmper vivens inhabitavit, visat.
Unum est, magnopere ad rem pertinens. Vide ut et Frobenio^ et
socero eins Laclmero utrisque singillatim scribas amicissime ! Ea res
faciet, ut cum libri alii adveniaut , Tibi promptiores, patrociniumque

^} Verosiailiter maximus f rater Ludovicus^ Guhicularius Francisci I. regis
Galliae. (Tscbudi, Glaron. Cbron. 499) *) lo, Frohenius e Franconia, nat,
1460, primum corrector apud Amerbachinm Basileae» deinde propriam erexit
typographjam , et aiDpluin bibliopolium gessit. £rasmas atiqiiamdia eius
aedibns n^us ipsiiis |\lioriiiiiqiie,amicum ^^^^ gerebat fidelem. Frobeoio 1527
dtoiortno %Iii Hieronymux et loannes negotia eins conti nuaninL

Zttinglii univ. opera, Vol. VII. 2

46 ZUINGLIANAE

meuW eo lenius ferent. Cum enitn boni libiri adducuutur« onincs advo-
)9Dt, praeripiuntque scioli» qui neque intelli^ot, neque le^eat unquam
Spero autem post duos tnenses ex Venetüs magoam libroruin nioleiii »
in litera etiam Aldinaj huc duci. Et neque certe scio, si vocabula-
rium Graecum habeaa. Si enim illo cares reacribilo ! curabo statim ad
te deferri. Ceterum velim commendatum me habeaa Doministuis, doleoque
cum utroque^ non maiorem esse familiaritatem« Non dubito autem pro
cODventu tarn celebri emturos Hieronymi opera, qui tantopere Ere*
mwn^ iUusIravit et re vera lustravil. Audio M. Melchiorem Uriae^
Parochianum ; qua in re maxime mihi ipsi et bonis literis ^atulor et
tibi praesertimi quod ubique bonos prorooves. Sunt mecum iuvenes
30 et vix uUi maiori auguslia » quam Glareani : paucos nummos mittunt,
et praesertim ii qui bene babent« Multa scribere statneram, sed non-
nulla exciderunt ; alio modo forsitan commodiori longior ero. Vale !
Basileae ad VIIL Cal. Nov. (24. Oct.) Ao. C. 1516. Omncs disci-
pull salutare te iusserunt. Ignosce celerilati.

VI.

ÜDALRICO ZÜINGLIO YIRO

PHILOSOPHO ET THEOLOGO PETRUS SCÜDÜS S. D.

Accepi, iiteras tuas iam dudum desideratas, vir humanissime, plane

consolatorias , sironl ac tristia afferentes nuntia. Quibus, necdiim diii-

genter revisis divinus quidam erga te i^Mg^ nescio quo instigante nuinine,

incesserit. ünicus enim tu iäm es, qui pro nobis^ ai>as patrocinium,

et id quidem ita stredue, ut praesens quoddam te mihi numcn praestes.

Taceo , quod iure dixerim : &p&Qwnog äv&Qwnov Saifwyiov, Et si nulla

tua erga nos essent merita, vel hoc unum perpetuo te mihi devinciret,

quod tu, qui apud omnes es notissimus, ac simul in omni scientiarum

genere peritissimus , non dedignaris ad inferiorem Te, imo etiam ad

sordidissimuro ac pcnitus SfiovfmP scribere, ut tevte appareat, quam

sis couiis, quam festivus, quam denique humanus. Sed et id penitus mihi

flendum : de vix ferenda fratris mei valetudine ex te audio, qua profecto

magis erucior curis, quam si eadem me incidisset. Mil saneest, quod

curiosius menti obversetur ne Ofioj^äXa^ mentem mihi magis sollicitam

habeat, quam ne OfioyaXaxrog igag inter me et illum morte dirimatur.

Is enim ut pötest apud patrem, me fovet; fovet autem haud segnius quam

germanus alter.' Sed video omnes et parentes et fratres huc tendere,

ut magisterii coroner insignibus, teque id Valeniino consulere ex

literis idteilexi. Quod revera quam germane mihi consultum sit,

ignoro. Movisti, quam tenellae^ aetatis sim, immatürae scilicet hisce

^) Abbas de Rechberg et Administrator de Geroldseck. *) vltam mona-
rhicam ^} Vero similiter ille , qui Zuingiii diacomis Eremi erat, postea vica-
ritis Glaronae evellere ibi conatus est quod ZiiingKia plantäverat. (Wirz N.
Helv. H. ficci. f. 481.) ^) Petrus et Aegidiusy qui uterque BaSileae Uterarum
Studiosi tum degehant. ^) Ille igitur fuU unus fratrunl e vitrico; hie
Ludovicus maximus. ' •

I »

EPISTOLAE. MDVI. VII. 19

, qni si a paeris neseio qua» sophisticas nngsis imbiberOt
quis seiet, iinmo quis nesciet» qoalis sim tandem eTasuros. Tuuin
igitur velin aperias consiltuniy quid agendum mihi potissimum censeaa;
quo si subvcneris, non oiediocrem habebo tibi gratiani quoad vixero;
ac patri oostro id negotii diligentius explanes, rogatum te velim ami-
cissime. Is profecto ( ut nosti) igaarus huius rei est : saepius enim
(ut Vera profitear) ad huiusoemodi gloriolas aoniteotibus ßkinMf mni"
iivid üg rä tuv aXlmP itaxa. Velim igitur in melius aniuium trans-
mutari parente». Sed sero (ut vereor) sapient Phryges, nee nisi malo
accepto : Q^xP'kif ds te ihqnog iijvm. His vale, et me in tibi amicissimo-
rum catalogum inscribito. Basileae ex aedibus nostrb. 6 Idus Nov.
(8. Nov.) A. 1516.

VIl.

DUO ELEGIARÜM LIBRI HENRICI GLAREANI

HELVETII AD HULDERICUM ZUINGLIUM, DOGGIUM.^

ULDERICO ZUINGLIO VIRO PHILOSOPHO ET THEOLOGO

GLAREANUS S.

Neseio qua naturae malitia, charissinie ülderice^ omneis hoc habea«
mus: iuvenes insanimus, senes delyraraus. losaniviet ego meam, quam
videa, insaniam, idque stfenue; noo tarnen, ut puto, prorsus inconsulto«
Quippe cum videam omneis, quotquot Elegias seripserunt, obscoenam
lascivi^m carminibus tanquam quid necessarii, ac huic generi particularci
inseruisse, aut, quod id aliter non posse fieri ostendere voluerint, aut
quod libentius crediderim, Carmen multis non placiturumi si huiusroodi
iilecebrae non adessent, pertimuerint , qnod Martialis de suis Epi*
gramniatis saep^ couquestus est, Si forte ipse non idem facerera, insa-
nire me dicat quispiam vehementer timui. Sed longe alia mihi ratio in
conscribendis Elegiis fuit. Main praeterquam quod vita mea omnis a
lascivia cavit , hoc quoque consilium meum absterruit , omne scilicet meum
tempus omnemque laborem huc pertinere, ut prosim potius quam de*
lectem. Duos igitur libros Elegiarum institui. Priorem qui sit nctvti'^
TVffULO^y quippe in qua laude dignos extuli,' alter dtSaoHaXixqgs vide-
licet in quo optimae indolis iuvenes ai virtutes et praecipue ad pudici-
tiam adhortatus suro ; id quod potissimum hominis christiani puto , quan-

^) £xcusi uns can nmsica ipsins. H Athcnae Ranricae. p. 3ii. (v. ep. I.
1510.) <> £leg;iis in Erasmum^ wimntortafe et unicum Belgarum decns«'
HeiiQiumf ducem Sabaudia^^ et Comitem de Villars^ Lodooicum Berum^
Baaifiensem , Hermamium Riuch , Senatoren! Colonienstm , MaUhiam Aqua^
lium, Pbilologum ac Theologiiui Colonienstm^ Hieronrmum Artolphium Bihae^
tam, meHiciim et miisiciim, jigoberlum Salandronium^ Basifiensem ^ Iiiris-
eonsultnm , OtwoMum Myconium » /ac. Erythropolitanum , Hercynium ,
nitkematleimi , GuHieUnmnGaUinarium^ IJhium; Petrum Tschudi; Ludovi"
ctim Carinum^ Lucenwietn; DanieUm Erythropolitanum eiusquc fratrem
loanngm; Ueur. Trtvanum^ Saxonem; Afuonium Selidanum* Ubium,Caro/.
Curünium e Franconiu; JXicolaum CuHtlium^ SliUtg(trdiens€m,

20 ZUINGLIAKAE

quam multi Poelae nostrae aeutk, geokileis noD solum omni torpitu-
dine iniitati suat, aed (quod absque dolore meminisse non valeo) peoe
superaruDt. Adeo quoadam mag^ia iuvat esae CatuUianos Propertianosque
quam vel Paulinos vel Christianos. Accipe igitur, mi clariasiroe Udalrice,
Ubellos liosce praecipitatos potiua quam editos! abieci enira eos, ne
io periculo apud me aolum easent, emendaturus sno tempore i ad quae
nunc lubens conniveo. Postremo hoc unum tibi persuasura habe Te mihi
ex animo charum, idque tuo merito. Sed non est opus eum conimcn-
dare, quem multiiuga disciplina tarn multiiuga virtute satis- comiuendat.
Bene.vale! Basileae ex Lacydio nostro 1516 ad Idua Decembreis.
(13. Dec«)

M D X V I L
I.

ORNATISIMO VmO ÜLRICO ZUINGLIO SUO

AMICO GÜILELMÜS NESENÜS S. D.

Petrus Schudus iuvenis eruditus iuxla ac probus adraonuit me,
cum tabeliio comraodum esset abiturus, ut te virum in literarum cultu
celebrem meis ineptiis salutarem. Quod autem scriberem, parum constatf
nisi hoc unuro, nihil me habere, quod tibi curae coniicerem fore* Est
apud nos Cyprianus^ homo Venetus^ qui naturalis historiae opus
Plinii praelegit. Deum immortalem , quam ibi facundiam piusquam
extemporaleni 9 eruditionem minime protritam, iudicium acerrimum depre-
bendo« Vale optime , optime vir ! Haec te scire volui. Lutetiae*
4 Cah Febr. (29. lan. 1617.)

. Inscriptio : Eruditissimo viro ülrico Zuingüo^ suo amico« 9R(tjl(t

U(ti(^ SwingU ju (EinftbUn.

II.
AEGIDIUS SCUDUS « ÜLDERICO ZUINGLIO ,

VIRO DOCTISSIMO-

Ev nQomiv! Posteaquam iamdudum, vir cruditissime, ad Te scrip-
serim, nunc dcraum iterum ad Te dare literas co^or; quamvis tarnen
illibenter Tuam Humanitatem meis indoctis atque ineruditis literis cou-
turbeni, tarnen necessitas ita*cogit me, ut id nie facere oporteat. lam
pridero eoini literae Petro atque Vatentino^ allatae sunt, ut discedereot,
atque ego hie cum Glareano mauerem, quousqne hinc pergeret. Ille
tarnen, ut audio, non ultra Pascha hie manebit, atque neminem tunc

^) Taleus. ^) j^€gidius Tschudi , historicus illustris , Ziiinc(ln ahiinnus.
Glartanus in Gomment. ad Panegyr. (1554) de eo: »D. Argidius Tschudi^
insigne ornamentum huius seculi , una cum fratribus et tota illa familia nostro
poetae faventissima» ' ^) Tschudiis«

EPISTOLAE. MDXVII. IH, 31

kibebO) qui me erodtat. Si narnque opus erit, nie ad patriani ire, oee
deiode studere, statim obliviscar omniuin quae didici. Quare rogatum
te habeo, vir eruditissime» ut si uspiam id esse poterit, nie ad te reci-
pias. Non enim cum aliquo docto libenlius esse velim, quam tecum«
Ubicuuque igitur hoc promereri quivero (modo id Bat): ero semper
paratissimusl Hisce vale« BasUede ex aedibus nostris ^

» ^ *

III.

GÜILIELMÜS NESENÜS ULRICO ZÜINGLIO

SÜO S. D,

Scribis meas literas hoc uno vel maxime gratas tibi fuisse» quod
certis quibusdam notis ex iis ariolari potuisses, me tui miaime obiifum.
An haec, erudilissime vi]^, ex animo et vere scribebas» quum Nesenum
tuura ex hoc hominum numero putares qui, cum duIüs literarum orna*
mentis ipsi commendentur, etiam disciplinae purgatioris Candidatos, imo
PriocipeS} proscindere aut saltem faorum non cum maxima etiam animi
Tolaptate meminisse velint. Tu hisce monumentis pectori es insculptus
meo, ut hinc non nisi morte ipsa decuti possis, et tanta est tua eruditio
candOrque, ut inter extreraae sortis homines sini merito connumerandi,
qui te non ut eximium mirentur Musarum simul et Christi sacerdotem.
^uod vero me felieem praedicas, cui contigerit sub Cypriäfia^^ viro
non Kteris solum ac raorum integrita^^, verum etiam rara prudestra,
miroque rerum usu insigtii» merere» non mea magis est felicitas, erudi-
tissime Udalrice^ quam meliorum literarum omnium, quibus tantus
«ffttlserit patronusy ut eas a situ, et Barbaris toto terrarum orbe enixis-
sime ne efflorescant resistentibus, in pristinam asserat Ilbertatem« Nam
talis est, üt, quod sentio, tribus verbis dicam, qualem alternm vix ipsa
habet Gallia , etiamsi Büdaeus omnium docitiorum calculis prtraas teneat«
Siquideifi Cyprianus nuUum hactenus edidit ingenii sui specimen, ob id
quoque famae non pcriäde celebris. Et hos ego vcre doctos existimo»
non qui, tribus mendis in authore quopiam haud dilutae authoritatis ani-
inadversis, soleant suum erga studiosos quasi exprobrare beneficium, ao
sie gestire, sie triumphare, tanquam denuo Babylona ceperint, sed
qui cum divina eruditione mores coniunxerint pares , et , quod facto
plurimi, omni fastus nota careant, qui, si uspiam, eerte Cyprianus
mens est« Iam$ quod scribis, Te ab iHorum deseivtsse opinione, qui
foedus cum Gallis vestris sperant confore, laudo plurimum. Scd vlde,
omatissime Udalrice, ne Te quoque, sicut plerosque Tuae conditionis
Helvetiorunij pecunia tandem transversum rapiat, ac GaUa-Helvetii^
ad suas Te tradueant partes! Quem non ista Tua facnndia adco exqui-
sita, popularis tarnen, exoculaverit? Quem non a recto detorserit, etiam

'') Ad' Febr. 1517, nnteqiiam Glareanus Lutetiam BasiYea ahiit Simler,
'} V. Ep. 2ü.' 3) Nani ip5« Petrus Falvo^ Sctilt«tii8 Frihorgensis et Sthwarz^
Ammann Togiensls, ex hostibus Galliae mutati sunt ia amicos post pacem
aetemam cum Gallia pactam 1516.

22 ZUIN6LIANAE

iarituDi? Sed aliud looge oobis Tuns pollicetur aurimusi imUis haotenus
precibus , nullis niinis et ttuUo quoque streiiaruni respectu » ul iOia
acquiescerety expu^abilis. Aliud proinittit tua humanitas, qua« possit
et velit prodesse» etiam immerenti. Ad haec nimiruin intellif^is oiolto^
melius consuUuni Helvetüs^ si bellis istis insania reauntiantes domi agroa
colereot, quod illis tuiii laudis, tum fructus plus apud extero^ conciliaret«
Sed ut Tibi quoque remittaui litteras non usque quaque novarum rerum
immuaesy acctpe, quem apudnos tumultum hisee diebus proximia Prag-
maticae Saoetionis coocitarit abrogatio. Rex GaUiarum christianis-
simus scilicet, quo simili arte (sie quasi per trausennam fore perspicio)
Heapolim Uispanis subductam regno suo adiiciat» Pontifici Romano
effiictim sie petenti Pragmaticam Sanctibnem obtulit; quam Leo non
^ravatiro recepit, et cum iatius edicti tempus appeteret divulgandii res
per publicum urbis Lutetiae Officialem promulgabatur. Coacurrerunt
Studiosi (ut fit) aliquot, quid praeconis verba sibi velint auscultaturi ;
^t simulatque suae sanctionis acceperunt interitum^ eductis gladiis praa-
conem impetebaoti ipse vero hoc insolenti vultu admodum territus» ex
asioa delapsus, fuga vitae consuluit; asina, quae tantum cursu non pole*
rat, oec consilium latibula prospiciendi aderat» totam belli calamitateni
sola su&tinuit. Sic quidem simile accidit, quod in pasaionisHistoria Malchp
^uidam accidisse dicitur« Postridie» coUectis satellitibus, eandem Ira-
goediam excitaturis, obvii facti sunt ex studiosis non ita multi, et tarnen
ad pugqam nee illo die ventum est, retrocedentibus ministris publicis«
quorum erantnumero, quantum coniicere potui, fere quadringenti. Sed
illo ipso die Regis nomine deraa'ndabant civibus universis» quo postero
fUe, circa horaiu diei decimam, amiis bene instructi pugnae adessent
futurae. Kam iam tum ad periculum vergere videbatur; confluxerunt
ad octo fernie horoinum millia, atque sie erat negotii facies, ut ex hac
putarem confore properaodum, ut funditus cuncta CoUegia subverte-
rentur; sed longe ipse belli eventus uieam vicit opinionem. Fingebam
in aaimo congredientium utrinque furorem, pugnantium clamorero, et
denique bastas, gladios» pugiones, sanguine humano atque adeo civil!
rcspersos, foedum morientium aspectum, et reüquam bellantium insantam;
sed quid acciderit, parumper ausculta« Iam instructa erat in foro civium
acies, bombardae suis orbibus refertae, et prociedebat pedetentim Gal*
Ucae iuventutis peditatus, intermixtis in loco autesignanis ducibus. AI
postquam ad id loci ventum erat ubi magna periculi pars imminere
credebatur, ex universa turba robore prae aliis insignes in primam
coUocabant aciem, et horum quoque ora vidisses, prae metu lurida,
tanquam sibi esset uiaxime pereundum, si exercitus vires in discriroen
adducerentur. Et forte accidit, cumCollegia praeterirent, (iussu Recto-
.ris omnia obstructa erant) tegula quaedam e tecto turbine excussa decidit;
milites autem putantes, lapides ex fcnestris actos, sese in fugam con-
iecerunt. Nee satis eorum tiniiditati turpiter fugisse, etsi non erat extra
fortem tegulam, quae tantis se inilitibus auderet obiicere, Deprum insuper
phana, quo tutius fu^a sibi consulerent, petita sunt, inter quos non
parum multi muliebritcr indiguam scilicet suorum deflcbant lanienam;
sed postquam ad se redierant, atque animum metu paulo minus extinctum

EPISTOLAE, MDXVIL IV, 23

resmnseranti yidissentque fiigam uniustegulae casu ortam : rursain coepta
est acies in ordinem, idque multo deosiuss quam anlea» redigi. Nunc
quid deinceps factum sit 9 brevibus itidem accipe. Agebant Imperatores
per plateas exercitum^ et iam nunc debellatum ipsifl videbatur, quum
armatorum qutspiam (erant enim viri ex multUudine agrestium undique
pircumfusa auffertim constipati) roulieris pedcm, auo, laeserat« Ula illico
digttis, ceu in nodum collectisi manum in faciem eins impegit, ex quo
duotaxat pugno tanta de integro oriebatur exercitus perturbatio} ul
panim abfuerity quin plures e spectantium numero fuissent elisi obtrl-
tique, el totus quoque peditatna fugann acceierasset » ni unus animosior,
additia militibus manendi animum, feminea opera factum | ingenti voce
clamitasael. Haec ideo huic epistolae illinere placuit , quo Te aliqua
▼oluptate afficerem , simulqne , ut ignaviae nomen , cum scribo con-
tractius, deprecarer. Est item non minima voluptatum mearum portio»
stomachum meum seu serium sen ludicrum in amicorum meorum aures
exonerare, in quorum calendarium Te, eximiis animi dotibus ornatum,
quam sanctissime retuK, ut nullis tempestatibus inde sis evellendus« Vale
basiiice^ praeclarissime Udalrice, et me Paulo BombasiOf^ quem yirum
Tecum versari ais, omnium Italorum in literis principi (qui tamen el
ipse, ut postea audiemus, Zuinglii fuit admirator) diligenter commenda.
Saluta meis verbis quoque Henricum Gtareanunty poetamy stre-^
nubsimum literarum instauratorem. Parisiis V. Calend, Maias. (27. Apr.)
Inscriptio : Eruditissimo viro D» Ulrico Zidnglio in Eremo D»
Virginia apud Heivetos parocho^ suo amico amatSssimo^

IV.

GÜILIELMÜS NESENUS ÜDALRICO ZUINGLIO S-

Scripsi Tibi non admodum pridem literas latiores veriud qua|n
doctas , sed vereor ut ex fSde Tibi sint redditae : videbatur enim
tabellio, cui id dabam negotii, temulentior, Sed ut ut sit, non vacat
in praesentiarum eandem rursus agere tragoediam. Illud unum ex Te
pcto, nee tamen pro meo veluti iure accipias velim, ut quotles ad nos
coramode Tibi fuerit oblata scribendi occasio, ne illam praeterlabi patia-
ris. Hoc namque fiet, ut Udalrici mei refrices mihi saepius memoriam,
tametsi nunquam non oculis obversetur« Hie, qui ad Te has meas
denuo perferet nugas, Magister est Academiae ParrhisiensiSj Vir»
quaotum cernere datur, non usque quaqtle indoctus, nee, ut est in usu
quibusdam buiusce generis hominibus, moribus illaudatis, petiitque ex
ne, simulatque inaudiverat, inter nos esse mutuae amicitiae commercium,
ut non committerem , quin literis Te salutarem , ac iis ipsis insererem,
siquid esset apud vos religionis commendatione praeclarum, ut illius sibi
per Te fieret inspiciundi copia; bac siquidem potissimum gratia isthic
vos adiit, quod Te, qua es humanitate, haud gravatim confido facturum«
Et ipse in vicem referet Tibi bellum bisce diebus proximis in HoUandia

«) V. Ep. 34.

9i ZfüINGLIANAB

ronfectum, in quo reliquiae Lanciariorum , qui, ut aa^aror, in hoc ab
Helüctiis servati sunt quo turpius perirent, ad unum universae deletae
sunt« Vale, ^ociissimt Udnlrice ^ et si quando Beato Rhenano Ger-
inaniae nostrae decori uoico scripseris, fac utmeilli quam diligentisaimc
conimcDdes. Parisiis 3 Mon. Maii (5. Maii.)

Inscriptio : Doctissinio D. Udalrico ZuingüOj in Eremo D. Vir-
glais apud Helvetios parocho, suo amico eximio, SRctflct Ulttt^ Sn^infllVl^i

J(Ud)6(vc ju <£t}n(ibcln.

lOACIMO VADIANO HÜLDERICÜS Ziyr^^ S. D P.

Te recte quidera et salubriter vivere ab omnibus audio t loacime
doctissime, quoruui posterius et de nobis rescisce ! item» nihil interim
de amicitia excidisse: roaior enim est, quam ut chartis oporteat eam
semper fulcire, quod et apud Te tarn sanctum scio et intemeratum, quam
apud uie, scilicety neutrum alterius posse oblivisci. Cetera i gerroani
nöstri ^ inopinata mors quantum ae^itudinis animo attulerit» Deus O*
M. novit, cui tu omne officium 9 id quod tuam huroanitatem humanissi-
niam decebat, iropendisti. Insuper ultima epistpla debcri aliqua signifi-
cabas; verum summam reticuisti. Velim id quoque igitur significes: non
enim etiam roortuus apud nos viluit, ut non eins causa, quicquid pote-
rimus, faciamus« Locum mutavimus, non cupidinis aut cupiditatis moli
stiraulis, verum Gallorum technis;' et nunc Eremi sumus. Valen^
tinuSj ^ egregius adolescens, qui abs te prima rudimenta tarn pure tam-
que probe potavit, Papiae aliquanto tempore, ppst Basiliae^ nunc
Parr/usüSy ubique tarnen sub Henrico Glareano strenue latinicatur,
graecatur, hebraicatur. Henr, Glareänus ille meus, tuus, imo noster,
imo Helvetiorum , imo omnium, ut iam audisti, Parrhisüs quoque
dfcgit, vereque pbilosophuro agit, qui etiam ErasJfio teste (epistola
quam ad nos Olaronam scripsit homo omnium doctorum doctissimus)
non tam doctrina« quam vitae integritate clarus est. Quid cladis nobis
ättulerit tandem f actio illa Gallica^ dudum famae ventus ad vos perflavit;
omnia tarnen, nisi dudum scisse te non dubitarem, percenserem. Fuimus
enim pars quoque rerum gestarum : calamitates enim multas vel tulimus
vel ferre didicimus. Est Viennae Uiddericus InstUbr^ Kraemer y
cuius genitor, homo roinime malus et iustarum quoque d^vitiarum, id
apud te precor obtineat, quod apud nos valet. Videlicet iam dictum
Huldericum ad tc arcessas, vitam perquiras, mores et disciplinam spectes,
et si quid adulteri stolonis oifendas, extirpes. Facies nobis rem gra-
tissimam et parentibus eins tantam^ ut nesciant, quibus vlis rcpendaut.
Haec uiiscellanea, mi loacime, optimi consule! Scio tibi vcnustissima
deberi, scd qitae a nobis minime possunt praestari. Scio item, te tarn

^) lacobi. ') Zuinglius earam partium fiiit, qui Mediolano et Caesnri
post pugnam quoque ad Mari^nano lidem servatam volebant, ut Tigiirini,
Uranii, Suitensesy Basilienses, Scaphusiani. Galliae autfm contigit, ut etiam
Claronae maioi*cm partem p«cunia sibi conciliaret, '*) Tscbudius.

EPISTOLAE» MDXVII. VI. »

nostri admirdtorem*, nt ai solum sint aliqua BoAra, iint .grata mnt«
Muntii quoque festinatio noonihil ad literarumuieleganliMi aAulil« Vatoy
et te mihi ex animo caraia, ubi animo tue iiiini{uatt emtu4«rit|9 bot;
quoque : penttaattoi habe me laudoiii tuartun streliifiitn pratooaeai et
bneeinatore»« rEx Eremo divae Virginia 13. Imi.«1M7. >

. loacriptio : loacimo Fadiano» Philosopbo clarisaino« • .
- ■ » . . . - . • - •' . • • •

ÜLRICO ZÜINGLIO , PR AECEPTÖRI SÜO

CAIfDIDISSIMO VALENTINÜS SCUDUS, GLAKEANUS S. D.

Noo sinuDt tua iu tne collata beDeficia, praeceptor festivissiniey tui
memoriam vel minimum temporis mornentum Dostris sese proripere
praecordiis;..adeo^tenacibus hamis oobia infixa est. 9**i<^ studenti sein-
per ades, abes autem nunquain, currenti calcar addcns; otioso vero
horribilis appares, quae in ine contuleris ostentans, atque tetnpua osci-
tabundum terere increpans. Porro, quicquid agam (üt ultinram addam
colophonem) praesto es, admonens, incitans atque compeÜ^nSy otquid-
nam acturus buc conccsserim , meminerim , quae fugienda quaeve asse-
ctaoda docens. At ne semper eadem oberrans chorda nauseam tibi
coneitem, quodnani potissiroum, ut denuo (scripsimus autem baud longo
iDteriecto temporis intervallo) aures tuas nostris ineptfis eontunderemus,
DOS compulerity paucis accipc, Novisti Glareani praeceptoris nostri
in tradendis optimarum disciplinarum praeceptis fidissimi ingeniam; ut
quem amet, ei quam impense faveat, contra eundem, aut quemvis alium
si oderity ut non irae odiique sui (bona eins venia dixerim) metara sistat«
Is parvulam quam ob rem concitus, Praetori Scudoj^ quae forte non
in rem erunt meam, scripsit.^ Quae quidem si refeilere , ut possent,
Gonarer; forte non verbis meis fidem adbibitum foret. Tu meam sunias
causam, summis te rogo atque obtestor precibus, cuius vel verbum sat-
tem tantum ferre potuerit momenti, ac si ego vel quam maximam ver«
borum effudissem farraginem. Hoc autem quid sit rei, ex ipso Praetore
audies; nee tarn opinor, morum illic rem agety ac quod non praeceptis
suis, quae pecuniolam aliquam a me erogabant, quod mihi sane importune
videbatur, obediens fnerim. At ne diutius animum morer tuum, vale
atque me solito amore prosequere ! . Ex Lutetia Parrhisiorum

IV. Idus luüas (12. lul.) 1517.

. • ' .

VII.

SIGISMÜNDÜS ROETLIN ' ü. ZÜINGLIO S.

Ne, vir optime, noiniois mei quondam familiarium Tuorum albo
Gonscripti, oblivisci daretur occadiof iias (minutissimas licet) literulas

^yLttd. Tscfiudi, maior, Valentioi putriius. >) Cf. £p. Glareani ad Zoingl.
29* Aug. ^} BrigaiHinus , Vicarios Lindaviae (vid. Epist. VII. 1519.) 1334
Pa«tor ibi et «eum Mich. Hu§ et Thama Gassnmr refonnator hoiiis arbitf ,
aduUsoeos obüt 1526. {FeU Hist. Rtiform. LindavUe.)

26 ZUINGLiAKAE

praefeotiamjat^ri Tibi praeseatandas combiisi, Vellem profedo, Mmd
opportuBiUs M0C offerret, ut Glareanis aedibus praesens, praeseotem
Te quoque possf^ et alloqui et videre. Sed praestabit forsaii una dies»
qHOd ceiilttfii^iiegaraafc» Caeterum, beros dilectej si forsao lator barum
Tua ope todiguexit« noo dene^es, herum atque iterum rof|[ito. Homo
naroque est et Tita et moribuj integer, doctrinae vero non ▼ulgaris«
Pro acquirendo igitur adiutorio qiiodam officiolo proniotiones elärgiaris
ipsi nimirum profuturas. Habebitis nie vicissim ad vota quaevis para-
tura. Vale et Sigismundi tui quoadam reminiscaris atque vale !
Baptira ex Lindow 25 lul. A. 1517.

liVLusJifl.Sigisnuifidus Roeilin^ Briganünus^ ViatriuM uk Lindow.

VIIL

SÜO ZÜINGLID GLAREANUS S.

Scripsi haec, carlssime Ulrice^ medius vigilans, medius dorroiens«
Sero enim nuntius ad me venit; maae autem supra modum festinabat«
Sunt adinpdum, quae te scire volui non niulta, sed quae tibi voluptaü
erunt: tanta est tua erga nie huinanitas. Sanus sum, valeo, valui cön-
tiuMO, bonum iter fuit, bene acceptus a doctissirais viris Luteüae^ inter
quos ept BudaeuSp CopuSy Fawsius^ atque adeo Faber Siapulensis^^
qui saepe iam domi meae fuit« Is supra modum me aroat, totus integer
et ca/ididus mecum caotillat, ludit, disputat, ridet mecura stultum prae«
cipue bunc munduni, vir humanissimus atque ita benignus, ut nonnun*
quam videatur, quamquam id revera mininie facit, videatur tamen suae
gravitntis oblitus. Sunt praeterea alii quam pluriroi, qui summo studia
ine.prosequuntur. Verum ego interim nihil publice legi, quippe qui
yideain mihi tum nasci Zoilos, quales habet nulla alia urbs et iactan-
tiores et arrogantiores, Lego iuvenibus nieis commentarios Caesaris.
Ipse autem a quodam Cretensi^ Horoerum in Odyssea audio; illic nimi-
rum mecum contendo, si forsan ruditatem meam vincere queam% Pro-
mittit Demosthenis orationes. Sed doctior est sua fide, quippe qui
Cretensis. Crebras ad patriam scripsi epistolas, nuUas dum recipiö.
Petrus et F^ale/Uinus* satis diligenter lectiones frequentant. Verum
Valenünus necdum suis uioribus finem imposuit. Disposuerat Praetor
Scudus utrique el Petra et F'alentino apudD. BasfardumSabaudiae ^
quem vocant, virupi et principem minime nothum , Stipendium annuum.^
Verum cum de certitudine addubitaret, a Senatu nostro pro F'alentino

^) Guifielmus Budaeua (de Bude)» iureconsultus ac philologus inclytns,
GuiL Copusy mediciis Francisci I., Fau&tus Andrelinus, poeta, omnes tres Pa-
risiis proressores. ^) lac. Faher Stapulensis (ab Estaple) reformator eriiditionis
in Gallia, philologus praeclarns, professor Parisiis. ^} toannes Lascaris,
^) Tschttdü, ^) Nothns Fenatus ^Bastard) Sahaudiensis , frater iltegitinius
matris Fmncisci I. , regis Gtitliae , ditx copiamim Gallicanim et int«rnuntius
de conducendis militibiis apiid Helvetios, civis Bemae. (Hott« H. Confoed.
I. 7, 2) et A. I.) 6) Siipendia stttdiosorum quodamnaodo largitiones ffuerunt»
quibiis nobiles civitatum confoederatarom fru^rentur Paviae, Homae, Parisüs»
Viennae«

EPISTOLAE. MDXVIL IX. 27

Glarcofiae siipen^um oravit« lussit Eutern cum alRrein Praetor, ut si
$ti|ienfIiuiH a Bastnrdo acquireret, id cgo ad arbitriiim meuin dividerem»
De in palria mmor esset 9 unnm Scudum ParrAisiis duo habere stipendia»
alios vero pueros etiam patrtctos et hooesto qooque loco natos nihil
obtinere. Valenünus utrumque Stipendium accepit , atque cum ego ei
verba Praetoris proponerero, nihil magts motus, quam si dura silex aut
stetMarpesia i^autes. Volui autem ut omnes quotquot e Glareana esseül
eitts stipendii participes faceret» ipseque non solum non excluderetury
led ultra scutum plus quam alii accipertet : sie omnes pueros beneficio
affici, Praetoris rerbis satis fieri, roeum officium impleri, benevolentiam
suam au^eri. At is surdior aequoribus, nee me nee suos audiit, qua
in re dod tantum caussa mea quam sua doieo. ^ Tibialia in particulas
atque emblemata secuit, incedit ma^ifice.' Eg^o quicquid per bene-
volentiäni agere potui, egi benigniter. Quodst naturam serpentis habe-
renif Tidelicet ut obesse magis quam prodesse omnibus malim, videret
tttique in quem eonfixerit. Salutavit et Te FridoUnus et Elmerus et
Zop/iius.^ Porro Abbati Geroldseck ^ scripsissem, si non dormhsem
medius. Plane is est, cui me prudentior vigilantiorque scribere de^at,
sed tarnen suam Magoificentiam salutabis nomine meo , meque illi plurt-
mura commendes! Vale! Parrhksiis IV Csil, Sept. (29. Aug.) 1517.
Inscriptio : Viro in^nuarum artium magistro aniroarumque in Hei-
vetiorum Eremo curatori vigilacissimo Haldricho Zmnglio^ Domino
sibi summopere colendo«

IX.

HÜLDRICO ZÜINGLIO , INGENII DOTIBÜS

ET ERUDITIONIS LAUDE FLORENTISSIMO , GREBELII,
FRATRES« 10 ANNES LEOPOLDÜS ET CÜNHARDÜS.

Literas tuas obserrandissime Zuingli! ut minus expectavimus, a
viro scilicet et tantae autoritatis et tarn monstrabilis doctrinae inter
Hclvetios, sie desiderio immenso (pro me meoque amico loquor) acce-
piimis. Atque non secus gaudemus, imo et serio triumphamus, ac si
Dobis praeclaras gemmas , ac si copine cornu et lac gallioaceum misisses.
Accipiant alii ab araicis divitum dona regum, dummodo chartaeeas illas
tuas opes , quas (ut omnia) faventibus Musis tractas, tuo Conrado Zuing^
Uus mittere non desinas. Ego susque deque laturus, si me vel tenie-
ritatis sive stultitiae incuses, nunquaro non ad te scribam, sie ut tuae
literae mihi saepe reddantur. Ex quibus praeter Zuinglianae exquisi-
tacque nitorem elegantiae , fidumque novae amicitiae testimoniuni ad
niansuetiorum literarum studia alacrius acriusque calcar habebimus. ViS)
puto , fortunae meae teoorem aut novarum aliquid rerum audire.

1) Cfr. Valentini Tschudi. Ep. ad Zn. 4. Id. lul. 1517. >) Dissecta muU
ti^iic eoloi-ibvs vartegata tibialia, sua tum novitate insolentiora. ') Omnes
GUronenses adolescentes litterarum Studiosi aptid Glareaniim. ^) G-eroltiseckf
noQ Abbas, sed admiuistrator et yici^riu^ Abbatis. *) Vid. 0|>p. I. 475,

3S . ZUUSGLIMHAE

Fadianum habeo praeceptorem , virum omnibiis tteiGs unice digiittin,
aiii} enet hoc fateor, fcatris locadiligorf ipse auteu pientissimi patris
yic«, mihi ainalur, colitur, obseri^aturcpie. lo artibuf Überalibus, quas
^epteni: yocajit, oullam lauream» sed.hoc meo suadenle geuio^ auf tuli
aut juoqiiaiii ferain. Ad maosuetas literas si hodie non desideo,-totus
olim. d^sidebo. Stipendio J^ajpimiliani Caesaris^ uiaxime'bactem«
pestate duobus eoiiu aaois adUitiis ad ptaedicta Itterarutn «tudia Viennae
incubuiy perinde quoque incubiturus. Et quainris noDDullis coromodi-
tatibua hie magis quam alibi afficerer, maUem tarnen \xkiet Glaream
mei atque tui discipulos Gallos scilicet nactus nuineraric Hac primunt
ratiooe pelleetus, quod primus quasi praeceptor mens, oon aine summa
honoris praefatione» non sine longa titulorum coronide nomioandiis fueriti
instruit fideliter atque onines docti, boni verique Praeceploris numeros
explet. Hoc ego, ne aliquid obiicias, in Vadiano^ noe siia negKgentia,
non maligni natura ingenii praepedito, sed Medicinae Candidato scilicet
tanquam inter Orci cancros baerente desidcro. Ule ut variis intricetur
aegotiiS) Pomponium Melam fruetiferis suisque commentariis sidi^prelo
Viennae et in literariis vallibu» positum interpretatur. Novarum rerum
hie nihil vidimus; tarnen si novum est| Lud^ CoelU Rhodigiiu etiamaunc
viventis antiquarum lectionum libros anno 17®..ab .^//fi^socero Venetüs
excusos. Fimphelingii illius scelesti crabronis soliloquia' barbarissima
numeruni prope trigenarium excedentia a bibliopolis nostiis emimus, quo
Helvetioruro fama laederetur minus, atque omnia emiimis. ünum habet
D. I. Vadianus^ alia alii« Mihi tarnen aliquot supcrsunt. Si ergo
TVitnphelingii h.e. Helvetomastigis soliloquia cares, fac sciam. Bapti-
Sine quoque Egnaüi ^ de victis a Gallorum rege Helvetits Panegyricos
et eiusdem de Imperatorum vitis librum habemus. Plinii historias
nescio an hie an Basileae cum pulcherrimo doctissimi viri Camertis
indice excudant. Molitur ille idem de pulohre dietis poetarum et pro-
yerbiorum nominatam seriem edere, Georgias Collhniüus* cum Va-
diano suo aliquid Commeatarii in Secundum Plinium de natural!
bistoria parturiunt, quod Italis etiam magnum vidcbitur. Caesarem
aliquamdiu expectavimus ; non venit« Festem hie debaechaturam aliqui
praecinuerunt ; in hanc usque diem vani vates. Modo excipiam, aliis
roorbis bomines faic et frequenter laborare et interire« Festem, modo
me non enecet, ut hinc abeam, ut ad Glareanum veniam, libenter
ppperior. Sed ista missa facio. Quod non bene notis', quod indoctulis,
quod denique imi subsellii homuncionibus scribere non dedignatus fueris,
gratias agimus nullo unquam aevo extinguibiles , proque virili nostra
refercmus. Amicitiam nostram , quam humili eloquio Te inchoasse dicis,
hoc est, meo iudicio plusquam erudito , tibi adiuratissimi obsecutores
futuri^ arctissime tenebimus. Nee hoc praetereundum , scribendi partes

^) Imperator adolescentes Patricios ex Helvetia stipendiis donabat F'iVMrioe,
qitemadmocliim rcx Galliae Parisiis ^ diix Mediolani Papiae ^ Papa Bomae^
iit eoriim familias ipsis obli^arent ') Soliloqiiiiim JVimphelinfiii pro )>ace
Christianortim et pro Helvetüs iit resipiscant (in Miiseo Helv^V. Annus 1789.
Vol. I) 3) Veneti. **) Georgias Tausteturus Colli rnicius , mathematicns
praecipuiis^ prufessor Viennae, singulipris Vadiani amicus.

EPISTOT.AE. MDXVn. X. »

me ideo desiinipsitfseV quutai loh. LeopoUus Logice^ studio proliibitus
et Bacealaareatu» laurcam propedienr suscepturus scribere noo potuit.
Vutt taniea iit nomine suo saluteris , idem Tolente Huldrico tuo Insti'
tore et Conrado Moser qui Tuas* huc attulit. Cum saepe scribea,
(piamris alias amatus, «tamea tuoc maxime amabere et ego respondeodo
OOD impiger ero. Vale et ama Te tuo merito observantes« Etiam atque
iteram vale ioclytnin Helvetiae decus ! Vieruiae Pannoniae ex Lyceo
nosto« IV Von. Sept. (2. Sept.) 1517.

Greöeüi tui Johannes Leopoldus et Cunhardus,

ralE

DOCTISSIMO ET OBSERVANTISSIMO SUO

CEPTORI ULMCO ZUINGLIO, VIRO PHILOSOPHO ET
THEOLOGO NON VÜLGARI.

Opportttue quideiuy suis et horis, doetissime Zuin^i, Lactantium
Firmianum tuum, quem ia T/iernüs Paphiis (sie ardes rausas vel
sacras) tccnm babuisti , in usus roeos per aliquot dies dari ad me repeto.
Audio eoim Te nescio quos egregios Codices BasUeaefu via ex Aquis^
grano redeuntem comparasse, quorum lectione (ut tum solemus novä
quasi devorare) occupatus,^ ego nullam, dum mecum erit Lactantins,
babeo requiem. Verum libens faveas doetissime, eundemque cum CHspino
nostro ad me remitte, et togae et pallio splendorem et ornatuni addi-
turum : is enim in Latinis et Graecis Lactantio penitus est dissimilis.
Quare, doetissime mi Zuingli, Salandronii tui, cui aec unquam eru-
ditione defuisti, Studium libro isto tuo adiuval Ego enim corpore et
anuiio in quibus possum, ut debeo, aum defuturus nunquam. M.Fran'
üscum^ Podagra levatum, laetantem suseipito, «oque musice et genia«*
liter fniere anijBO et corpore felix, mi doetissime praeceptor« D. Lucam
et Ulr. Studer ^ nomine meo saluta l Bene vale ! Si per otium licet,
seribe librorum a te.croptorum nomina ! Commeodo me tub orationibus !
16. SepL 1517.

lacobus Salundronius ^ tuus,

XI.

RELIQIOSIS, PRUDENTIBUS, CONSPICUIS,

SAPIENTIBÜS SCÜLTETO ET SENATÜI VITODURANO

DOMINIS SUIS CLEMENTIBÜS SALUTEM SÜUMOUE

ALACRE OBSEQÜIÜM HÜLDRICÜS ZUINGLI.

Vestra Sapientia litteras meas aequis «mimis accipere dijg;netur, ut-
cunque fluxerint, non per temeritatem sed Vestri studio, Domioi niei

^) Hoc loeo iMiullulnm quid deficit. ') Ziftkiits, ^) Eremi, ^) lacobvs
Salandr4>uiüs (Sälzmann), qui sese idem Aleandrum dkere solitns erat, ludl-
»«•ister Curiat et siiffragator reförmationis.

00 ZUINGLIAMAE

Cleiiieote« cieteroruinque CoDfoederatorum, quo duelilft vebettenlef eii'>
optOy ul a nostraübus catbedrae publicae nostrae, qui doctrioa et arte
nUiU inleripres peregrinUi almuUo certe sunl fideliorea, adiBinistrentur.
lani; vero quuni Vectra cathedra evaD^elizandi. «ive Praedicatura M. lo.
Leonis obitu (cui Deus propitiu» esse velit) vacaas omot cum sqUici*
tudine demandari debeati sed Sapientia Vestra rei eertiorem me solem-
niter non fecerit » verum per meos tantummodo fautores quosdam pri-
vatim, qui (Deus gratias referatl) me apud sese habere expetiveraoty
eain cathedram vacare compererim, iique taota cum industria me com-
mendaverinty ut ex eo, quod homioes lide digoi retuleruat, Universum
fere bonae voluntatis conseosum perceptum habeam : ego quidera suni-
inas gratias agens me Vobis proprium , sicuti babilis videar, tradiderim.
yeruataqieo hoc meum propositum^ per fautores meos non pefa^kui,
quod iidem retractaveriot, iis exprobrare noiite, sed mihi« MamlMnii
profecto meutern mutavi uoo per fastidium quoddam, sed improbatiooe
uecessariorum meorum coactus. Verun tarnen Sapientia Vestra fa^üe
existimaverit 9 quantum dementes Doroini mei Claronae post meos
necessarios apud me valeant, quibus meum coeptum displicuit«' Interim
tanto sum studio erga Sapientiam Vestram praclararo, ut optimo velini
.Vos ministro instructum; stultum autem videlur de rebus anquirere,
quae sunt ad manus. Nempe Magister loannes Dingnauer^ honestus
genere Tigurinus» Praefecti Kyburgensis cognatus et heres, septcni
liberaliuni artium raagister admodum doctus, sapiens, castus, religiosus,
quem Vestrae sapientiae comroendare non dubitarem , si qua mihi aucto-
ritas esset, quique Vobis etiam utilior foret quam ego. Cum hoc enini
.niultus mihi intercedebat usus in nniversitate, et nunc ad deoem annos
capitulares eramus. Unde scio quid ei tribui queat, omnis probitas et
Jionestas, ita ut eum praestare potius quam me ipsum ausim. Quam-
x|uam istud verbum meum fortasse nihil pensi habeatnr : meam fidem
certe porro, quemadmodum ad hunc diem, saivam servare et integram
maxime curo« Quumque acceperim, Vos in eo e^st^ ut cathedram
aperiatis ad specimina praedicandi, equidem oro, hunc virum audire
velitis, bene gnarus, Vos postea neminem alium desideraturum esse, ut
non animadvertam , hoc aliter habere et cantoratura, hominesque non
leves allicere, sed viros graviores, ut si quis munus ambitu conseoutus
esset, repulsorum existeret indignatio. Vobis, Doniini dementes, Dilecti !
^ has meas literas placeat in optimam partem acdpere, considerare ae
perpendere« Ego enim adhuc solitus eram vel hominibus inimicis augen-
dae virtutis ac probitatis gratia bene dicere, id quod multis exemplis
comprobatum cernere licet. Ceteruui Vestrae me voluntati propensae
commendatum habetote, cuius non obliviscar, dum in vi vis ero. Deus
protegat Vestram Sapientiam omni tempore. Dabam Tiguri die Veneris
post Simonis ac ludae anno IM 7.

Huldricus Zuingli, Pastor Claronae, Minister Eremi, Vestrae Sa-
pientiae obsequentissimus.

^) Hinc apparet, et Zninglium voluisse praedicatumm snscti>ere Vitodnri»
et Vitoduranos eum legere sibi praedicatoran. ') Clarona ZtdngUo Paste»
ris locum reservaverat ab ipso non abdicatum.

fiPISTOLAE. MDXVn. 11. 31

41. • • •

Den frommen, £Ursichtigen, eersamen, weisen Schultheiß

und Rath zu Winterthur» seinen gnadigen Herren«

Sinen Grutz und willige Gehorsame. Fursicliligen 9 Eerfamea
Wysen! Uewer Wysbeit wolle min Schrybeiv nit' Übel nemmeoi wie
selbes geflossen sie empfahen nil us Vermessen heil, sitnder us grolsem
Gunst, so ich zu Uech M. G. Hrn. und gemeinen Eidgenossen hab,
daüs ich gern wölte, unsre Stand ^ mit den uusren, die an Wysheit
und Gunst den frömbden nütz minder, ja darzu vil trUwer sind, ver-
sehen w^iirdind. So nun Uewer Stand des Evangelisirens oder Predicatur
uls Abfahrt M« Job, Löwen (dem Gott genad) 4edig, billich mit
aller Wysbeit Versehen werden soll, und aber mir ven Viewer Wys-
heit Bit l^esuoder Verstand^ kund than, dann allein durch besunder
mine Günstigen die mich (Gott dank Inen) gern bi Inen gehabt , solichs
ledig syn bericht, und so vil gearbeitet dafs ich» us I\ed glaubhafter
Lutea, einen vilnach gemeinen^ guten willen verstanden hab, darumb
ich mich mit hohem Dank Uech eigen, wo ich Uech fügen würde,^
übergib* Doch dali Ihr solich min fürnemmen durch mine günstigen
gehandlet Inen (so die Sach abgestellt) nit ufFreclinen zu falschem,^
sonder mir wellind. Dann min Fürnemmen warlich nit us Verachtung
geändret,'' sonder us Müsfallen miner Frlindcn.^ Jedoch ermifst U.W.
wol was mine G. H. von Glaris nachuiiaeo friindea an mir verniö^
gend, denen min Fürnemmen nit gefallen hat. ^ Moch ist min will so
gut gegen Uewer Eersam Wysheit, dals ich sie wollte zu dem aller-
besten versehen syn ; und spöttlich ist umschicken um djng, die einer by
Im bat. Ist also Mstr. Job. Dingnower ein eerlich gcborner Zur«*
eher, des Vogts von Kyburg erblicher Fründ, sieben freyer Kün-
sten ein wolilgelehrter Meister, wys, züchtig, gotzfürchtig, trüw,
an dem ich U. W. wol rathen dürfte, wo ieh so gut^ wq're; mit dem
Ir auch bafs dann mit mir versorgt wa'rind. Dann ich by im vil wan-
deis *^ uf der hohen Schul gehabt und jetzt by 10 Jaren Eins Capitels
gewesen bin. Darum ich weils, was im zu vertrouwen ist, all fromm»
gheit und Eere, für den ich wol stan, bafs denn für mich selbs,
dörffte. Wiewol solich min Schryben möchte spöttlich " geachtet wer-
den, wölte ich doch minen Glauben ^^ gern wie bisher unverpfandt
behalten und unverfallen. ^^ Auch vernimn ich ufRhon syn ein Schul zu
predigen; bitt ich Ir woUind disen Mann hören. Wetfs wol, dafs Ir
demnach keinem audern nachfragen werdend, hintangesetzt, dafs dis
nit ist als ein Sängerei , ^^ auch dafs es nit liecht ^^ LUt sonder hoch-
geachtet reitzt. Und mag nun einer die Gaab erlauffen, wurden die

^) Steliea, PfarrsteUen. >) Eröffnung. 3) beinahe aU^m«in. ^) dienlich
sein. «) seil. «IsobsieEueh hi.ntergsngen hKtten. ^) Verwandten. ^) GlarM
behielt Zuingli die Pfarrstelle offen ; Zains:li hatte nicht resi^nirt. *) Zuin$tt
hatte biemit gewünscht, die Pfarrstelle zu Winterthur anzunehmen und man
wünschte ihn zu erhalten. ') seil, angesehen. ^^) Umgang. ^<) gering.
^*) £hren%vort. ^^) nicht verloren. 1^) wie eine Cantorstelle. ^) geringe.

32 . ^MJINGLIAMAE

andero all zu Uawillen gcreitzt. G. L. Hrn. dib min Schrybea wel-
"^lend Ir im befstea anneminen , betrachten , ermessen ! Dann ich bishar
also'GeWönfaeiC hab,^ joch denen, so \vidervirärt,^um der FbrdenCft^
wegen des frouunen ds^ Best zu tun » das sieh an vil Orten bewysen
soll. Hiermit befelch ich mich üech, deren guten Willen iefa nit
Tergessen will, diewyl ich leb. Gott walt mit Uew. Wysheit zn allen
Zyten. Geben zu Zürich am Fr3rtag nach Sim. und Judae im 1517 Jar.
Huldrich Zuingli Kilchherr zu Glaris, dieüelr zuEinsidlen
U. WysheiC allerwUligster.

XII.
VIRO HONESTO , PRAEDOCTO

MAGISTRO HÜLDHICO ZUINGLIO,

PASTORI EINSIDLENSI, DOMINO NOSTRO DILBCTQ.

Promtam nostram äd officia Toluntatem robis praefamur, Domine
dilectel Postqaam reverendus , praedoctus Dominus Mag. lo* LeOy Prac-
dicator praedicaturae huiusloci, nuper decessit de vita: nos pro ea
norma, quam huins praedicaturae dotatio habet, curam adhibuimus, ul
eam rursus in virum eruditiorem, qui Doctor Iuris aut Magister VII libe*
ralium artium esset, et quidem in eum, qui dignissimus inter petentes
appareat, conferatur, ac praestituimus electioni diem Veneris post S.
Martini proxime instantem. Praebendae autem annui reditus sunt ad
60 saccos (Muids) tritici, 10 (Mahres) avenae, 45 floreni praeter sacrificia
et dona cum nitido domicilio et vineto contiguo. lani igitur Vos ami-
cissime rogatos volumus, ut isthoc rei nostra causa apud tos de cathedra
palam faciatis. Quam operam grati rependemus. Die Yen. ante Omnium
Sanctorum 1517.

Scultetus et Senatus Vitoduranus.

12.

Dem Ehrsamen wolgeleerten Herrn, Meister Ulrich Zwingli

Pfarrer zu Einsidlen, unserm lieben Herrn.

Unser frlindlich willig Dienst zuvor, Lieber Herr l Nachdem der
würdig wolgeleert Herr Meister Job. Low, Predikator der Bredika«
tur alU^ier zu verschinen Tagen Tods abgegangen , haben wir uf der-
selben Predikatur Dotation Ausweisung angesehen, dals wir dieselbe
wieder einem hochgelehrten Mann , der Lehrer der Rechte oder aber
Meister der 7 frcyen Künsten sei, welcher dann der tuglichste und
gelehrteste unter den Bittenden erscheint, wieder leihen woUeik, näm«
lich uf Frytag nach St. Martins - Tag Jia'chstkomroend. Und so aber
der Pfrund jhlirliches Gült - Ertragen ist, nemlich bei den 60 Mütt
Kernen , 10 Malter Haber , 45 Gulden , ohne die Opfer und die Presente

V auch selbst.

EPISTOLAE. MDXVni. I. 33

sainint einer biibschen Hanswohoung mit einem ViTeingarten daran : 90
ist hierum an Euch unser gsr frilndlich Bitt, Ihr wollet uns zu gefalleD
solches bei Euch an der Kanzel öffentlich verkünden, damit es man-
ni^lieh geoffenbart werde. Das wollen wir um Euch iriindlich ver«
dieoctt. Freytag vor Allerheiligen 1517.
Schultbeils und Rath zu Winterthur«

M D X V I I I.
I.

CÜNHARDÜS F0TEIUS*

SUO HULDRICHO ZUINGLIO.

Salve amantissime mi Huldrice! Scribis increbuisse famam apod
vos , inimani uos laborare lue atque ob eam rem Henr. Haessum ar>-
cessiri iussisse filium. Est profecto b rumor non omninö falsus, neque
tarnen morbus usque adeo saevtt, quemadmodum vobis iaraa tetulit.
Male babent quidem plures, non tarnen admodum multi perierunt. Ut-
cuoque tarnen est, cousultius est mihi visum, mittere fratrem una cum
CunhardOy quem tarnen dimitto invitus. Erat enim spes, si illi apud
nos diutius mauere eontigisset, cum tuis votis respoDsnrum. Qui sl
omnino tibi non satisfaciat, habet tarnen vestigium aliquod, ut multo
minori negotio erudiatur* Docui cum inflectere oomina ettra inculca->
tioneni regularum, quod hae magis pueros obtundant» quam instruant%
Non potuit tarnen hoc a mc fieri in dies, quod nimia lectionum multi*
tudine essem obruius« Sunt enim omues mei pueri nnius classis, et com^
modum inceperam omnes bis rudimentis «ingulis Aiebus exercere, atque
sperabani fore » ut brevi cum ceteris pueris evaderet exercitatus ; tum
super venit nuntius is) qui eura mihi subtraxit. Audivit praeterea Teren*
tium , quem saepe efiam interpretatus est et tta , ut mihi satisfaceret*
Habuit eliam lectionem Virgilii et Copiae Erasmi^ quae si forsttan non
multuin profuit, nee tarnen nocuit. Praestiterit enim haec audtre, quam
ioterea otiosum sedere. Tu quicqnid est boni consulas^ ut soles. Ari«
stotelem de animalibu^ hie non reperiri credo, nee Ovidii metamor--
p/iosesy sed expectandae sunt nundinae Francq/urdenses, Coetium^ et
Chrysostomuni a Frobenio impressos habere potero si modo velis.
Mitto tibi nunc paraphraain Erasmi in Epistolam Pauli ad Romanos.
Impresstt Frob^nius Luciani dialogos ab Erasmo versos. Excudit
nunc eins epistolas,^ item Suetonium et nescio quos alios autores emen-
ciatos ab Erasmo. Excusae sunt etiaro ab eo fabulae Aesopi^ graece
et latine*in forma Enchiridii etc. Obiit mortem Doctor Ion. Wentz,*^

^) V. ep. I. 1516. ^) seil. Laotantitim. ^) Auetarium Epistotarnm Erasmi,
cum pracifttionc Rhtnani XI Kai. 1^18 scripta. Bas. apnd Frobeniitm. ^) /o.
Hcnr.ff^wnZf Doctor Decnstalium, qui hoc ipso die defunctus est, Taefiiolae
Bas. sepiilt. p. il7.

Zuingtii univ. opera. Vol. VIL 3

34 ZülMGLJAMAE

in festo cöoTersioiiis Pauli (i.e. 25. lan.) Laborat graTissiine D. Wol/g.
Lachnerus^^ adeo ut ia ma^no vitae discriniiue versetur. Tu paree
ineis iueplüs, quandoquidem coactus celeri ouotii abitu ita scribere, ut
ne ipse quidem sciam quid scripscritn. Valel Die MartU post Pauli«
Inscriplio ; ErudiiissiiQO Huldrico ZuingUo aniico et Dominu ob*
aervamiisiiDO«

10 ANNES LYECHTENBURGER «

HtlLDEUCO ZÜYNGLIO MOECENATI SüO S.

Quoriescunqne mihi in idB|tem venit celeberripiae Einioentiae tuae,
humaotssime vir, qua et lilfli praestas et moribus, toties me ipsuin
satis mirari noa possura, cum ob hoc, quod quum nihil omnioo sim ad
Te, tameu non dubitem, tibi temere adeo ineptiis roeis incptissimiis
'obstrepere, tum ob id maxiine quod me ipsum ttou satis uieis aestimo
' Yirtutibus, utque cAx m xäv vnaQxovtwv yfiüv fii/ivfjfiai, Mani si
iMitini Cicerooem velut numenquoddam suspcxcrunt ob scribendi diccn*
dique ^idcufioviav j alquc adeo, ut plerique in dubium Tocärint, ao eius
eI6quentia maioris dctrimenti causa fuerit, quam usus: quo ego infaiis,
ac plane fA4^iialog Te numine adörera? quo inquam dignabor bonore?
^empe in quo Vencres omnes, omncs Charites ex solido sitae sunt vivunt*
que ipsis&imae, cuius cum rara doctrina humanitas contendit iuxta et inte-
gritas, cui deniqne qui non cupiat, in quem qui non ferveat, plane stt in-
humanus. Quamobrem nisi tua me invitasset quam maxime cc*lebrata fpiXav^
&Qianiaf quam et Cun/iardusüleFonleiuSyUivisque familiarissimus, totiea
praedicare non cessat, prorsns abstinuisseni« Verum quid te velim, paucis
accipe l Leo^ ille, ilie tui studiosissimus, heroica praecellentia virunculus et
talb (aperto pectore dico), cui quicquid in bonum virum laudis dici potest,
non tarn adest , quam superest abunde , is inquam ultro me suo famulo digna-
tus est, meque illi obslrinxi, facturum quae ad eam rem attinent spcro ad-
probe* Sed quod me Administrator ille Eremiticus * salute sua magni-
fica impartit, itidem et tu, noo parvi facio, habeoque gratiam; simul
et idem opto. Proinde quod me maiorem facis, quam sim, id profecto
pro mediocritate mea nihili facio, et utinam tam vere, quam amice tale
quid de me praedicares ! Vocas me et latinae et graecae linguae doctis-
simum, quum belle teoeas, nulli vel solam latinam phrasin (ut Interim de
graeca felicitate taceam) ex solido contigisse« Tanta siquidem tamque
ardua res est eloquentia et abstrusa, ut adhuc nulli totam sese et abso-
lutam ostenderit, testibus Fabio et Seneca. Oratoris enim est esse et
eruditum, id est, eloquentem et doctum. Quod quidem quantum tem-
poris, aetatis, industriae et operae requirat, ut id adipiscaris, ipse in-
genue nosti. qui diu in hoc campo certaveris ; vicisti autem felictter. Ha/e
tempestate£rajmu/7»illum, illum xotvovrwv napviav ipiifpov dociissimumf

^) Expiravit 27. lan. 1518. Unde colligere licet banc epiatolata 86. lan«
1518 S€ri|iUm esse, ') Mortuus est Ereiiii circa 1519 (Vid. ep. 31. h. a.),
quo bac in epistola vocatum tri cupiebat. ^) Leo ludat. ^) Gtroidseckm

EPISTOLAE. MBXVIII. III. 35

OBiaes veluti iaa&iop queadam vcnerainiit ac suspicitnusi quod has
duas phrases feliciter caileat, atque sie calleat, ut qui ex pari possit
Tel cum ipsis vetustiasimis certare » omnesque vel doctissiini illnin tani
mai^Dum et felicem adinirantur» ut dubiles, an uoa atque altera aetas
niatorein Erasmum vel ainüleoi latura sit. Quod si id a vero dod ab«
borrct« quomodo ergo licebit bono viro, hunc de iiteris tain bene
meritiun auo encomio fraudare! Tarnen gratiain habeo animo tuo in
nie Um propensissimo » cui me meaque inultis nominibus ob&trictum
aperta fronte i'ateor. Sed ut tandein colophooeni nddan), baec $uat9
quae te volui. Tu, oro, in rem meaui obstinatius a<;iio! £gQ| ubi per
roeam illam medioeritatem integrum fuerit, reraetiar, vel cuiv feoore.
Vam 6ii Tovg (piXovvTag manv^ ov koyovg e^HV, Sake ac vale» et
quod tarn inconcinnis lileris tecum ago, velim boui cousulas, quando«
quidem amicitia nostra non fortuoac ludibriis exponitur, ut i;)iartarum
instauratione egeat, imo in tantis reruui omuiuin e.ementis £SSQ debet»
ut nee 5eiungi, ut nee abiici possit. Vale dcnuo xai fu äyanüv duc^
TiJie$^ et interim mccum literis tuis quam maxime esto. £x Basilea
sexta post diem Mattbiae. ^ loaunes 6 acjTcerog.

Inscriptio: Antiqua virtute et docirina viro, Huldr. Zuingli^ lat.
lin^uae doctissimo, graecae non indocto, patrono prtniario.

III.

PAULUS BOMBASIUS ' HÜLDRICO ZÜINGLIO. S.

Inter pl^res ac Marias occupntiones vix pauxillum temporis potui
suffurari» quo tuis dubiis, quantuiii ingenii ac doctrinae raediocritas mea
valuit, respondercm. Non ut te docerem, sedin^enue, ut mihi mos est,
seutentiam menm proferrcm, laboravi, quod ut boni consulas, ncqua«
quam mihi rogandus es , cum tua id humanitas ultro sit factura. Oe
tuo Acoiythatu faciam quod scribis, cum primum abbreviator nosler
aliquid otii babueril. Vale. 2. Martii 151S.

IV.

ULRICO ZÜINGLtO, DOGGIO, UTRIÜSQUE

LINGUAE DOCTISSIMO, PETRUS SCUDUS. S. D.

Valent'mus ^ aya^ rb^rj} ex Helvetiis rediit , doctissime Zinli l
nee enim Uli quicquam praeter ^ententiara accidit, vacuus tarnen literis
tuis, quanim potissimum gratia reditum eius efflao^itabam. Verum id
negligentiane an oblivione effeqtum sit (nam quid vis citius quam con-
tcmtiim ominarer) non intelligo. Tametsi suspicari nonnihil libeat, id
quod res ipsa fbrsitan esl: saepd enim importunior quam par erat,
maioribusque curia praepeditum^ quam qui ad basce nugas animum

^) £xtremo Februario. Iil8« >) Bombaalua videtiic, ute literis Gebweileri
ad Capitonew 17* lul. Ii20 exbtiuiar« licet, scriba Cardinatis Schinneri,
Ltgftti Pontiftcis in Helvetia Liisse ; d« quo «tiam in «:p. Neaeni ad Zu. n. 23;
item Bayle Dict. ^) Tschudi.

36 ZUlfJGLIANAE

demittas, te littcris iotcrpello. Quod si hac in re flagitiiim commilto,
tui candoris erit homioi optima in te aniini fkle affccto id quidquid est
condonare; quippe qai hacteoiis eius fueriin tum animi tum iustitiiti,
ut Zinlio optimc de nobis merito , si quando per otiuni liceat , oon
scribcire nefas existimarim. Proinde ne literarum tuartim delieiis in
posterum me fraudes, cum a musis sacrorumque adroini:>tratiooe ierintiis
fueris, oro. Unae enim illae sopitum pene excitant, totque febrinm
p#5tibus ^ravissime distortum reAciunt , denique stiinulos et Cciloarta,
quo alacrius sub rei literariae ducibus militem, subdunt. Acrcdit id
praeterea, quod summi muneris loco duco, ut hominis erudlti atque
adeo praecipui Helvetiae ornamenti amicitiam iactare liceat illarumtesti-
monio, quo uno abunde felicem me arbitror, Nolim tanien quirquam
meo nomine praeter solitum morem negligas, nee etiam tam perfricatae
frontis homo sum» qui idrog;item, nedum exposcam. Verum ne diutiiis
prolixierum literarum odio aures tuas onerein, receptui canam« Vale
Petri tui niemor! Baptim. Lutetiae^ 9. Apr. 1518«

EPIS'^'OLA DE MAGISTRIS NOSTRIS

LOVANIENSIBÜS, QÜOT ET QUALES SUNT, QüIBUS DE-
BEMUS MAGISTBALEM ILLAM DAMNAITONEM

LUTHERIANAM.

G. N. N.« D. UDALRICO ZUTNGLIO HELVETIO APUD TIGÜRINOS

CONCIONATORI EHÜDITISSIIMO. S. D.

Pudor obstat, optime m\ Zinlio quo minus tibi perscribam, quae
non pudet hie designare quosdam Theolbgos, absque persona, tain
stulta , ut nuUus histrio , quantumvis impudeos , ausit similia fac(;rc per-
sonatus. Hulus fabulae praecipuas agunt partes lo. Briardus Atcn-
siSy^) homo vix bipedalis, sed idem fucatissimus simul et virulenttssi-
mus, denique GaUiculus* Est enim ex illa hoininum colhivie, ex Ger-
fnanis sijuul et Gallis conflata, et ob hoc iufcosior est nostrae Ger^
maniae^ quae nunc praeter cetcras iiationes feliciler amplectitur non
modo bonas literas, verum etiam pristinam scribcndi libertatem sibi
usurpat.

Hie cum Sit senicnltis, et semper abundet pessimis humoribus,
qui nunc pedes, nunc latera, aliquando etiam capnt obsident: tamea
medicum habet lo, IVinkely iuvenem egregie indoctum , sed sibi ob
divilins ad insaniam usque placentem , praeterea nihiio minus lingua
sycophantica , quam sit Atensis ipse , qui ^ihil est nisi venenum me-
runu £um adhibet cum laborat mala pituita- Is hominem ex insano
facit insaniorem. Sunt et praeter alios instigatores non paucos duo

^) i. e. Guilielmus Nesenus^ Nastadieusis, ^) Cancellariuji vicariiis
Lovaniensis rixabatur cum £rasmo de annotationibus eius ad 'N. T« aic
tarnen ut in pacem rediret (Hess, Vit« Erasmi I, 289 » 291), ubi non adeo
oeqiiam apparet, ut hie a Neseno descriptus.

EPISTOLAE. MDXVIIl. V. 37

praeciput M. N. lae. Laiomus^ ^ qui ex iofima fece et coUegiaticis
pediciüis ubi emersit ad notitiani reverendissiini Cardinalis de Croy y
cuius optimani indolein suo roorbo h* e. suis oaenits sophisticls, ia
quibus boDam parlein vitae perdidit, ioßcere conatur, factus est into-
lerabiiis arro^aotia. Practerca Ruardus Encusanus^ homo miserabili
balbutie et tamea inaledicentissinius , ingieiiio forma, Tultu, incessu»
doctrioaque fratrali etinm , si non sit frater. Hi yeluti Polypi transmu«
taotur ad omnem habitum: cum Atensi aegroto aegrotanl, cum
iosaoiente insauiunt. Contemplatus sum omnes per otium diligenter ;
aoimi morbum ipsa corporis specie prac se ferunt. Aliorum Dominibus
prudeos in praesentiarum parco, quanquaro et Uli veluti publico furore
faoatici vociferantur acriter io optima quaeque, cum est opii#« Sed
omoium stoHdissimus est ac maxime perfrictae frontis NicoL Edmun^
danuSj ' dignus, qui ob insignem stoliditatem Catnelita vocetur*
Hunc ipsa natura plane genuerat ad monacbatum sive fratralitatem.
Mhil enim habet frontis, minus mentis, linguae et loquentiae plurimumi
eloqueutiae nihil omniuo; et cum omnium stultissime et dicat et faciat
vix tamen dici possit, quam sibi in Omnibus placeat, ut mirnm. sit non
vcrti in rosaip, qmcquid calcaverit ille. In dialectica parum feliciter
versatus est ob plumbeum iniE^enium , sed tamen per gradus illos solennem
haec bellua pervenit ad Magistrum nostratem. Atque ut interim tegeret
stoliditatem asininae mentis, voluit videri textualis, cum illi non sit
opus aeumioe ingenii. Ergo factus M • N. tanquam regnum assecutus,
coepit de splendore vitae cogitare. Nee erat misero, unde vel famem
scdarct. Nam antehac utcunque ex conviviis solennibus, ex pecuniola,
quae a miseris scholasticis sordide abraditur , sustentarat ventrem.
Vidit antem apud nullos stoliditatem et impudentiam esse feliciorem ,
quam apud monacbos mendicantes titulo, re satrapas ac tyrannos, inter
quos Praedicatores cumprimis placebant, quorum ordo semper habuit
egregie seditiosos et ad omne facinus imperterritos. Quam quidem
laudem adhuc ceteris iuvident, dum nobis suos Alvaros^ Thomas^
snos Syluestres ^ ^ suos denique Hochstratos ^ ^ quasi formidkbile«
obtrudunt. Sed ex Scotista Thomistam fieri erat difficile. In Minoritis
displ|cebat nuditas et vita aon admo^um delicata, in Augustinensibii»
paupertas absque hypocrisi. Videbat Carmelitas in bis regionibna
ißtktfQOig pulcre regnnre , maxime favore mulierum. Ergo Caroehit
Camclita factus est Mec/iliniae^ quae civitas quia forma gignit inrignes,
Veneri sacra est. Nee ob aliud mulieres bic favent adeo his nebuloni*
bus, quam quod vocentur Fratres Dominae. O felicem S. Virginera,
quae tales tauros complectitur sub pallio suo. Hinc tamen coUigas

^) Magister Nester lacohus Latomtts D. et ProF. Theologiae Lovanii quo-
que, ex amico adv^rsaritis £rasmi, Hefendebat Lovanienses Theologos adversum
Erasiliiim , propugnahat pro Scholastica ac spernebat Studium Clnssicoram et
Philoiogiam. Ibid. 350 sqq. Bibl. Gesn. et Fris. ^ Nicolaus Edmundainis^
Xarmelita, monachus ac Theologus Lovanii, infensus Erasnio , quem pro con-
cione hnereseos accusare solebat (ibid. 299, sqq.). Venaturain HaereUconim
i^m fadt, 1522 a Beigis occisus est. £pist. 35. 1522. ^) Scholasticus.
N fanosus hostis Reuchiini.

38 ZÜIINGLIANAE

Ucebit, hanc belluam non relis^ionis gratia factum CarmeliUmt cum
eodem aoDO , quo prof'essus est Carnieliticatn vitam , factus «it tertniDa*
rius, ut vocant, Lovaniensis y ut pariter et ibi caseos et ova colligeret et
8 soleDflibufl ilJis prandiis et honoribua, quibus assueverat, noo abesset«
INusquaiD enim lautioribus conviviis nmlctantur acceptari graduiny
oeque alibi Maa:istri nostri- potaat liberius, quam Lovanii. Deiode
regnuiii isti videbatur, iovitari per Bideilos, quos vocant» salutart Ma-
gistei M oster X sedere sublitnis io schola, ut crepitus et paeder pedum
perveoiaty a4 capiti Baccalaureorum, ac Magistrorum non nostrorum,
Haep homo luui^dü niortuus scilieet contempere non potuit« Et vidfe
hominis ini^mdeutiam, qui ipse fu^t donium et religionem auarn » ut
reforuitrt aiia monasteria ; alios ineludat, qiiuni ipse^non potest ferre
cJaustruiü domus suae« Sed tainen intcrea prospectuin erat edaci ventrt
et bibacigulae, atque etiam salaci peni. INam nunc iucunde deliciatnr,
velcuni sacris virginibus, si desunt matronae« Et vide, quam bomo stre«
iiuu9 Roo defuit professioni suae. Mox ma^na pecunia congesla ex
iuterversis testamentis , ex iiiipudenter pracdicntfs veniis , ex composi«-
fiombus, ex iotempestivis adulationibus, quibus inter concionandum
tnulieruii> el inaxiine vetulariim animos sibi devincit, ex hypocrisi ad
quam se totum eomponit, nidum extruxit Lovanii^ futurum monaste«
rium Carmeiilarum. Quasi parum sit buiusmodi mendicabulorura otio-
sorum, quibus niundus gravatur nimium. Mec bis contentus cauponeai
agit: donünon paucos alit pueros, quos doceat nibil scire; acilieetpro
grammatiea praelegit illis Salomonis proverbia ; et buno quaestum ,
qui multos alit Lovanii^ homo insatiabilis praeripit. Enarrat idero domi
psalteriuuii io quo se novum praebet artificem. Nam psalmoi) nee ab
eodem, nee eodem tempore scriptos, ita obtortos connectit, velut linum
lioo conncctens , quasi contextus sit continuus. Eas enarrationes eon^
dit suo more virulentis obtreetationibus, in oratores, in politiem dictio«
nis , in Graecas literas , et lilernrum studiosos semper aliquid evomens»
tali stipite dignum, Quodam die apud Vestales virgines : Quid est»
inqiiit, poetria ? ?iihil aliud quam sie loqui , ut loquuntur in lupanari.
Hoc porteutum et oderunt et rident etiam alii Theologi. Sed tamea
poslquam coospirassent iu meliores literas , visum est üHs utile » ut ad
banc agendam fabulam, hunc iiistrionem aut potius Cyclopen adbiberentt
stupidüin, impudentem» clamosum, pertinacem, furiosum. Piam aniuii
furorem non sohiin verbis , sed et ipso vultu ipsoque incessu dedarat :
in summa, si cucullae adderentur auriculae cum tintinnabulisi nibil in
CO desidernres. Hoc igitur morione sunt abusi in bis partibus fabulae»
quas putnbant sibi iodeeoras fore. Tam stolide frcquenter bic clamavit
apud populum in linguas, in poetriam (sie enim ille vooat poeticam,
ex Catholicoate opinor), in N, Test. Erasmi, qnod interim confitetur»
se nunquain vidisse ncque vellc vidcrc. Omncs suas coocioncs , quas
ut in loco sacro sacra's esse decet, infecit et conspurcavit buiusmodi
sycophaotiis, oblique pcrstringens etiam viros eximios et de bonis literia
beue meritos. Et cum huiusmodi factis homo sibi videtur sani capitis,
nee medicum adhibet nee poscit elleborum. Cum Lutherii opera
prodirent« misere metuebat suo quaestui, memor quantam vini peisuiiae

P^ISTOLAE. MDXVIIL V. 39

eoüts^aaetf et Teoiis apostolicis. Nonduni legerat ullam pagellam» cC
ob iogenii stuporem frustra erat etiaui lecturtiSi $ei andierat iitter po<-'
cttla a coinbibonibufl Theologis*, inesse quae obsUtereDl UK quaestui.
lllico proMliit ad populiim, et insanis clanioribus oinnisK .commiacuit,
aibil habeas in ore oisi seductores» haereses et aptichristos » daniabat
perituruin myaduro ntsi ipsius humeris fulciretttr. Noo sum is, iiii
Zuiftffli y qui LiUherü Ubros intelligam ob quaestionea aliquot reimo^
lioref , nee nie eausae illius misceo » cum ipse non egeat talibus patronis«
Tarnen adeo hebes non sum, quin huius stuporem admirer. Ex boc ,
UDO cetera coniicito, quam bic asinus intelligat Luther ii dogmataf Phiii
ceoties damavit apud populum Luiherium docerc» non esse necesse
cooSteri peccata mortalia, nisi manifesta. Lutherius sensit raanifesta
oobisy i. e« qnae iudicarenius esse mortalia, quod certe (ul ego puto) non
est cuiusTis; ista bellua putat non esse manifesta, nisi quae designantur
10 foro. Quid facias quaeso huiusmodi bardis fratribus? Constanter
etiam nunic vociferatiir in Lutfierium et tantiim profecit« ut passiro eraank
Jibros Luiherüj sibi^persuadentes esse aliquid boni, quod buicCaesa-
rio taatopere displieeatt Et postea queruotur, ts%Q qui emant Lulherii
libros, cum ipsi iton solum irritent eraendi appetentiam suU adeo ineptis
▼ociferationibus ^ verum etiam ecclesiae tranquiilitatero in periculosum
Tocent dissidium« Putat bic monachus se valde sanctum, sf die Merr
eurii non vescatiir carnibus, sed ovis et piscibus sese expleat ad vomif
tum usque ; et tarn manifestis mendaciis , tarn sceleräti» eatumniis famam. *
boni viri proseindere, talibus sycophantiis infieere anünos et aure« '
auditorum non putat esse peccatum. Clamat LatomuSj chrniat Ed^
numdanuSj balbutit Ruardus in Lutherium haereticum i b indoctum«
in ineptum, et tamep nemo ilium commonet, nemo docet, nemo redar^
guit, cum ille doceri postulet, cum audiri cupiat et audire. Qualis sifi
Lutherius nescio, nisi quod libri, quas bactenus edidit, testantur enm
esse in literis theologicis, non tarn veteribus quam recentioribus, exer^
citatissimum ; praeterea ingenium arguunt sanum » et pectus multis '^a«>
riisque dotibus vere christianis instructum* Hos yero novi tales, ut si .
non essent alii cbristiani, cum bis, ita me Deus amet^ Christianus esse
noUem« Siquidem avaritiae addicti sunt et ambitioni. Nulli prosunt«
nuUi bene volunt nisi sibi ipsis, nocent plnrimis et timeri Tolunt sub
religioois praetextu« Neque enim hoc oßendit istos in hutherioy quod
Don satis molUter tractat Pontificis maiestatem, de qua et ipsi non ad#>
modnm magnilice sentiunt; quod vellicat venias, quas nee ipsi probant«
cum inter se^e veris ^ agunK Sed ideo bis est haereticus LuJtheriuSj
^^oA Thomam deapicit, quem praedicatores quiqtum Evangelistam
Tideri volunt^ quod incessit Magistros nostros, quornm autoritatem
sacrosanctam haberj postulant, quod schola^tica dogmata non habet
prae oculis, quibus, ut nihil aliud dioam, debet mundu^ tot monaehorum
discrimina, tantum ceremooiarum , et christinnam religionem, si ^o.Q
^xtiBctam, certe misere afflictam infectamque, tot indocfos theolpgos
et bonorum autorum negleclum, de quibus dogmatibus M. N. LcUomus .

^"P"

0 veria seil* yerbis«

«0 ZUmOLIANAE

|r ombil tertium llbram ; sed iibi videt , primos duos lanlo riau doetornm
iimoiuiii exceptos, coosalHus putat esse prenere» quam taoto schohstt«
«orum doctorum dedecore iterum prddire in prosceniuoi. Hinc est»
<Iuod daroitant; hoc uicus ilKs dolet, hinc Uli tuiniiltiis iosani« Maliint
^opincM*) obrui doctrinam Christi, quam aliquid decedere de maiestate
Quorum aut trium Magistrorum nostrorum. Certe Carmelitis et Prae«
4icatoribus ^ quos tantum ioversio vestium seiungit , mious indignor :
Teotri serviunt et ventris negotium agitur. Demiror magis cur bis
liellui» alti subserviant. Edmundensis putat tiroeri stultisstmaro illam
linguam suam (oam hoc subinde iactat e suggestu , quod HuUenus do-
•ter arcem impudentiae vocare solet), propterea quod boni nolunt ad-
versus rabieotem rabire. Nunc audi quaeso horutn dementiara , audt !
cxsi^ectanty ut LiUherius capiatur. Quid hoc aliud est, quam sitire
iiumanum sapguinero ? Quandoquidem docere non possunt , at tarnen
perdere volunt. Utrum hoc est carnifices agere an theologos? ^ Quanta
indigüatio posteritatis , si legerint Lutherium viruro fuisse bonum et
yitae ad miraculum usque ioculpatae , acutum , eruditum , ingeniosum ,
bene christianum, praeterea Germanwn. Et tarnen quod primus ia
tanta theologorum perversitate , in tarn detestabili Monachortim tyranntde,
ausus fuerit libere mboerci et Christum iam oltm constitutiunculis hu-
inanis indigne foedatum , imo conculcatum , vindtcare , oppressum non
argomentis neque Scripturae Sanctae testimoniis, quibus innocentiam suam
usque tuebatur invictus, sed arte et conspiratione nebulonum plane ty-
rannica« Quodsi qnidam habcrent tantum insaniae, qnantuni isti, brevi
mundus totus sciret, qune probra, quae dedecora, quae flagitia , quae
facinora lateant sub Ulis alliis et nigris palliis« Qui faverent religioni,
citius alerent ursos aut simias aut etiam viperas, quam multos istorum
geoerum: nolo enim gravare qmneS) quos tamen opinor esse perpaucos«
fjode nobis haec prophana religio, unde haec itnpia pietas, ubde indocta
doctrina, unde spurcissimus iste coelibatus? Indigne fero, hancurbem
elegantem , hanc Academiam cum primis celebrem , et egregiis ingeniis
abundantem, sie infici per hos paucos nebulones virulentos et indoctos.
In ceteris literis non est omnino indoctus j4tensiSy sed ira huic prorsus
^ominatur. Quid autem iudicet iratus? Quid düudicet inimicus? £*//-
mundanus plane stolidior est, quam ut vel de re culinaria ferat iudi-
cium , quod tamen affectat , et quidem sedulo , et ob hoc fratcr Gnla
a quibusdam vocatur, quod plus palato quam ingenio valeat. Et nunc
ea damnat , quae nee legit ncc intelligit. Si sapiunt bonarum literarum
cultores, in hos omnes acueut suos calamos: indigni sunt, quibus par-
catur, ferae sunt non homines. Proferantur horum mysteria, quando-
quidem ipsi finem insaniendi nulluni faciunt. Et audio esse in manibus
quorundam volumen quoddam, cut titulus sit: „De memorabilibus
Praedicatorum et Carmelitarum,'' cuius gustum nobis praebuit iVico/^ii/^

^) Hmnsmodi locus in Erasmi e|MStola ad Albertadi, Archiepiscopitm
MognnCiensem, eztat Cal. Nov. 1519. Dum firasmns Lovanii degebat, sai;pe
can Neseno, credere licet» de bis rebus eonlalit sennones» Hinc siinilia
vcrba» (Anud. Wendl.)

EPISTOLAE. MDXVIII. VI. 41

Quadus in epittob'qnadain sna longe elegmtissima. ^ £t 0i{ fexial
itt ne torqueat oos expeetatione looga. Si nuovvvet eos ne^^otittm fideiy
iit Simulant, inqnirerent in libros AUjuri^ in libpos SyluestriSf in
libros Thomae de Vyo^ ' sed de Praedicatorum erralia nuUuin verbuni*
4,)uantum equidem coniirio non teodunt in Lutlierwm , qui satis tutus
crit contra borum tyrannidem, sed in omnes bonas literas, quas ipai
non didicertint et piget discere, sed praetexunt splendidum titulum ho-
mines ad hypocrisin nati educatique. Quod si conatus eorum sacces*
seriti id quod superi prohibeant, ridebis, quo sit evasnra rabies scele^
ratorum. In banc rem scio cooiurasse quosdam , omnes insigniter sce-
leratoSf quorum nomina brevi ut arbitror cognoscet ac detestabitur
niundus« Hos tyrannos retundere magis puto esse e re ehristianae reli*
gioois , quam profli^are Turcas trucissimos , aut bis etiam sceleratiores
ludaeos« Demiror lenitatem Erasmi^ quod suo stilo feKcissimo non
saeviat in istos; sed ille« ut est pure christiaotis , abhorret ab omni
dissidioi et Interim studiis vere saeris sese coosolaturt reTersus ad
J'araphrases in Paulum, quas hac hieme perficiet. Et ut ille in re
quidem optima oecupatus est, ica non oonvenit alios studiorum causam
deserere. De bis satis bacteous. Proxirois tisis literis respondi supe^
rioribus aundinis. Hie quoninm et praeter spem et certus oblatus est
fluntius» nolui te nescire, quid hie ageretur; et placuit stomacbum meum
apud te effundere. HuUeni postrema foetura ^ mire probatur dootis
Omnibus. Utinaro ille vivat ultra ^estoris annos ! ita semper vincit se
ipsum felix illud et fecundum ingenium. Carinus noster^ plenis (ut
aiunt) yelis ad utriusque linguae fastigium contendit; spes est fore^
ut.brevi Germanium nostram, non modo Helveiiatn iog^enii sui opu-
lentia sit iJlustraturus. Hie locus- et tota fere Brabantia satis tuta tst
a peste, sed laboramus alia peste nacentiore, quam sit ista .vulgaris^
houanii apud Sycophaotas M. M. et Fratres. Tu perge, eniditiss!me
Zuin^Uy purum Christum tuorum populorum animis inserere! Anno
1518« Mense Aprili.

VI.

ülDerico zinlio doctissimo vmo

VALENTIWÜS SCÜDÜS. S. D-

Literae tuae tum doctissimae , tum officii refertissimae ad nos per-
lalae sunt, Udalrice praeccptor carissime^ carissimorumque amicissime,
quibus quantum exhilarati fuerimus baud facile dixerim. Non amice
eoim taotum, verum pie quoque, Christi denique id etiam suffr.ngio

^) Neqnitia istorum monfii:borum his literis depicta est. (Gesn. Bibl.)
'^ Adversarius Litilheri. h Probnbiliter praefatio ad Vallam de donatione
Consrjifitini. ^) Ludovicus Kiel (latinizans Carinus) Lucemas snh Gla-
i^tno et Erasmo litterantm sttidia quam coloisset, Doctor Philosopbiae et
Mcfitrioae futtns obiit Bssileatfs medicus 17. lan. 1569» «nnb fere 90 trans-
«ctis, Sti|iendiuut tnbiis adol^s^^cühMS st||iosis Baaileaie condidk- Kth^^iM,

«2 ZUIN6LIANAE

obteitaDs« oos ad litevarum amorem^ muniam earttatenii ac ergaprae*
ccptoretn. ({ratitudioem ioati^s« ac eade« nobis tarn eleganter, tarn-
que sQbri.e praedicas, ut nihil iata tua epi«tola graTius sioceriusque
expectandttm sit. Äuget et hoc nostrum taiii ingeos gaudiuin, quod
oactum te scribls adeo doctum adeoque exoel]eDteiii et Erasmi quoque
calculo praestantisstniuni Graecaruni literarum iostitutoreiu, ^ adqaantm
tainen penetralia, si per ecdesiastica negotia liceret, qtiae meliorein otii
partetn adiniunt, Uiapte iodustria ob exiinias iogeoii dotes de venire, vel
tenipopis brevi adnioduin curriculo i potuisses« Atque non parum auto-
ritatis accedit, tali te usuin niagistro. Mec animo quidem meo inhibere
potui, quotninus (etsi non decein ultra dies, interea quod cum Glareano
«lostro tabellas ad te dedimus, intercesseruot) litcris tuis cultissimia
respondeam (si id respondere est, pro elegantissinii$ doctissimisque
tuis barbaras et incoraptas reinittere nugas), nee uUus prohibet pudor,
quin si post tridunin eliain tabelHo ad maous fuerit, epistolam unara
auper altam, barbariem super barbartem» accnmularem , cum tua certe
luimanitasy tuus propensus erga nos anitmis» illa nostra, licet auribus
tuis nequaquani respondeanti at quod ab amico veniaat tui studiosissimo,
Dunquam displicltura suadeant. 8ed satis baec« Pracceptori, rogo,
nostro , ' et doctiüna et morum integritate onmibus omnium indicio an*
leferendo nie, sicubi eum convenias, verbis absentive tabellis com-
jncudes, Ac hnic bas nostras literas» qua celeritate poteris , perfe-
rendas eures, ne eas reditus ipsius antevertat. Proiode amicis nostris
nosiram opcram probes, et itsdem curam nostri sedulo mandes. Pe-
trus^ denuo, quod ipsum quoque scripsisse reor, ä febre.iropctitur,
lentius tarnen , quam cum eum ceperat. De magistcrio nostro quid
•cntias, rescribe! parebo« Vale, Falentini tui memor! — Varios
patsfi est hie universitas tumnltus. Rex ipsius privilcgia demsit, at-
que cum Theologi appellatione se tutari vellent, appellationem non
admisit. Porro cum studentes, quos vi)cant, armis caduceatores ar-
rerent, armatis undique civibus vi tandem abrogavit« Eadem nuntiua
is qui tuas quoque huc adlulit literas referet« Ex Lutetia 6* Cal.
Naias (27. April.) 1518.

Inscriptio: ülderico Zinlio, integerimo viro literarumque cultori
priuiario EremL

VII.

EBASMÜS FABBITIUS , LITHOPOLITANUS

PRESBYTER * ACüTlSSIMI lüDICH VIRO ÜLDERICO

ZIWLIO S. D.

L. Sylla, cognomento fclix, tjum seincl a civibus suis rogaretur,
quod suae felicitatis raaximum monumentum iudicaret : is cum Atheua-

.*M— <•

«) Probabiliter Bomhasiua. ^ Gtureano. ^) ^sdhudu ♦) ErasmuB
iriti»s (Schmid) a Lithopoi^ Rktnum , «mtcus feiinglii, edintor rsslor-

EPISTOtAE; WDXVIII* VII. 43

Htm urbeiD (perinde nt oitmium doctrbarum pareatem) ab$ se Inceiidio
aervAtam, tum Metellt Pii, integerrimi civb aiuici|iain esse respondit*
Praeclard profectd » aureoquc lapilio notauda sesleotia , in homine alio*
quia pessimoy truculeoto sanguinisque sttientbsiino. ^ui non parum
Urnen qiiibns amicis quis tttatur Interesse est arbitratiis : nani , quam
rem locupletior gratia uberioresve fructus comiteotur, nee ipse rideo.
Quid #oiin , mi Vlderice , in vtta est conimodius , quid iucnndius ,
quid deniqtie ma^s necessarium, utDii me bene ament» haud comperio.
Eo ighur Enipedocleui noslrum nequaquain abs re litem et amicitiam
Itafnrae columnas asseruisse contenderini : quandoquidem hominum di»*
cordia nihil turpius, nihil pestilentius ; atque eorundem kvtpwvia nihil
pulchrius nihilve mage fmigiferuni. Unde si ita est, nobis quoque
operae pretium visum fuit ulais eam manibusque atnbabus auiplecti; ne
▼cl Graecorum instar (qui egregie de virtute disputantes, digitulo vero
neutiquain altingunt) censeaiuur. Adde, nuni vel eo quis Tidebitur
insaniort qui, cum quod in alio daninat, ipse pronus irruit« Sed ne
leoti unguentum addere videar, nevediutius naeniis nostris, subsellulariis-
qite verbulis delicatissimas aures tuas demoror, quid affectem intelli^e.
Meusibus iam aliquot elapsis, cum, ut saepe fit, LiÜiopoÜ otiosus
aream circumeo, ad Bibiiopolam forte, quid novürura operum Vennni
pooeret, serutaturus appello. Is mox, ut secum Terba fecissem, Gla^
reani nostrt Haay(ap)v in condenda carmina obtulit. ^ Ego sane
multa onustus laetitia aliquandiu libelluluih (ut soleo eius lucubrationes
nonmsi magna patriae nostrae congratulatione , amore quoque et studio
suinominis, amplecti ac exosculari) saepius manibus identidem retracto,
spemque lilam iam dudum conceptam dum lohgius moror, ardentiorem
reddo. Apertis denique foliis, Elegtas quasdam appendices ofTendens,
oiagis eorculum snbsultat raeum. Inde fit, cum easdem Zinlii cuiusdam
(oomen profecto mihi tune prorsus incognitum) splendore patrocinioque
emaoaase pellegerem , antigerio quam solicitus loJutwtem Taarenum^ '
Optimum congerronem meum, num virum nosceret, adeo. At bte,
Biorbone Tel gaudio correptus, diu constrictis faucibus titubans (Tali-
disstmo sui ia Te amoris indicio) tandera : Is, dicit, is est, de quo
centies tecum commentor« Is est (NB.) quem solüm extra omneui
Helvetiorum aleam seposuimus; is est, aitf denique, qui primus ap^d
$uos bonas literas plantavit, quique singulari est et doctrinae et moruni
venustate insignis. Ego me hcrcule veritus, ne Cumanus asellus tibi
yiderer, quo argumento tecum amicitiam auspicarer, diu muUunique du-

tiiioae Tigurina f«*cit. ArcliidiAConiis Tiguri 1530 factus deinde Wirtember-
fieam ditionem Kirchenweyer in' Alsatia reformarit , 1533 Tignmm in suum
muniis «es« rece|iit , ubi etiam civitate donatus li47 obiit. ( Wirz. JN. il^lv.
U. EecL I, 88. II, 235 sqq.)

t) FiMsrufit opiMcula de syllaharum qnantitate, |)edibns eC earmlmim ge^
»eribys ae d« fignris ; quibus ai^pendicis loeo Elegiae addttae erant. Tignrt
•p«id Froseioverum.« 8. <6cstter). ^) I^, O^chsiin (latiniftaas TaurmHus.
Taureolus), prohabiliter idem, qui postea Diaconus cum Zuinglio Eremi ac
deind« Pß$ior ia arce apiid Litho|iolin fuit cuiusque prehensio per praefectnm
Thurgoiriae li2l titmultiun Ittiiigensem excitavH«

44 ZUIMGLIANAE

Jiiitavi , dum mihi Coriotbum petere oifDium arbitrabar« Impulsus demum
loannis aincemsiiui tuarum lauduin buccioatoris suasu aosani praeripui.
8ujQ eoiin noq taio crassus duros bomuncio, quio. iotelliganii affectuuia
inorumque stmilitudineiii , eaadeni vitae rationein i atque eadem studia
nonnihil ad hoq confcrre. Porro ut de moribus bonestbsiniis, deque
innocen issiina vitae caslinionia subticeam : luterim de studiis tuis loquor^
atque ea sie laudo» ut nee possini nee minus velim. Enitendum^ itaque
erit, ut explosa tandeai barbaric Helvetica pubea Lafine discal loqui ;
quanquani et Graecari non minus necessum foret. Qua quidem in re
Glareanus noster una tccum (ne dicam quanta cum laude; at cerie
magno fructu) plurimum laboris consumere videbitury si Tel ab ineepto,(uti
vix crcdiderim) aoo destiteritis ; vcl continu^s vigilüa vestris ad aemula-
tioncui proTOcare non borrescatis. Ag;o igitur iuventutis buiusce tkulo
^ratcs Deo Opt. Maximo; deinde vobis; postremo aeculo nostro» quo
oasct contigerit, cuius ingeniis non modo vctcres aequare, sed et superare
possimus. O utinam umbrae vestrae accederem, quo purior indiea vo-
caliorque redditus coQceptuiu animo opus Liuduni ederem. Mirabere
fortasse iam et quidem non immerito quale id fuerit. 8uo tarnen die
cx))ericre. Quod si vivendi tccum darctur occasio» dispeream» si quic-
quani melius optatiusque tota vita accidere queat« At fiet, si modo Dii
fortunac nou inviderint. Tu, optOy age iam quod aroici sit ingcpii« Ego
qua« iiicae partis sunt acturus suro non tarn libeotery quam etiam exa-
crissimc« Vale terrae nostrae fulgur atque decus splendidissimum. Me
qnoquc plurimum gencroso Baroni Geroldseck ^ studiosorum bominuin
patrono, iterum atque iterum commendato» resquc meas tum roe ipsuin
obscquiis suis gratuitls poUicerc audacter. ^ Iterum vale felis 1 Litho^
poU 2. Id. lun. (12. lun.) 151S«

Ipsissimus illc Erasmus^ homulus tuus deditissimus«
Inscriptio : Literatissiuio omnigenarum disciplinarum professoii
üldcrico ZinliOy Do^gio^ amicorum amicissimo.

VIII.

ZINLIO SUO VALENTINUS SCUDUS. S. D.

Post Glareani nostri ad patriam redttum, Zinli doclissime, binas
adhuc ad Te dcdimus literas, unas cum, qui tuas huc detulcrat, tabellionc ;
altcras pcregrino cuidain Flandrcnsi , qui suam nobis opcram pollice-
batur, perfcrendas tradidimus. Quarum nee dubium est primas ad Te
pcrvenisse. De cetcris vero ignoramus, cum tabellio remotae procul
a nobis patriae 9 et quod peregrinus sit 9 nibil certi animo nostro pro-
mittat. Quod non cum Glareano nostro rescripseris, causam qaidem
€x ipso acccpimus , praepeditum quippe te , voientem utique , festino
ad Eremum reditut cum longiorem moram ipsä negaret necessitas;
satis nobis tamen fuerit', eo quidem te fuisse fiiturumque adeo aotrao 9
utübique, si modo per nuntios temporisque bccasionem (quod hactenus

1) Erasmus Ereroi , quo venerat , allquantisper commoratus est.

EPISTOLAE. MDXVIll. VUL 45

sediflo ctirast!) liceat, suayissimis tuis atque plane necfareis lite)*is noa
exbilafmres« Opinionein tuani de nostro Magisterio haud absque ingenti
gaudio accepi : magnopere enim dissuadere Te, ac oequaquain io hoc
amicoruni Dostroram probare consilium , nee quippialn inanibus bis
titeUis viii auctorttati aecedere. Quod quoniam a tali Wro profectum,
noa possum non magnopere probare, atque ob id magis, quod in dies
Yideam quibus in unibris iuvenlus Gallica deliteat, quibusve nugis, quaiii
frigiits quamque scurrilibus iuvenilem animura imbuaut, iroo inficiant«
Motf-eniin venenuin aeque nociirum atque praesebtaneuni , quam haec
sophistica (loquaculam hanc ac cavillaloriam inquam) bestifera est ;
p^stiferam dicere volui. Quin bestifera« Feras enim, bestias atque iis
etiam immaniores eiusdeni Mystas cerneres, ludicium ipsis ademtum ;
scnsus obstupati atque, quod aiunt, mucco obsiti« Ingenii acumen
obtusum, nee quicquam in eis de honiine perinde ut in Eclio remansit
praeter sonum inanem, quem ipsi tarnen Um prodige, taroqucf efFuse
deprorount, ut nee decem mulierculae, quae natura ipsa impendio loqua-
ciores, uni Sophistae adaequari queant. Longe hie alii sunt, quam Tu
ant Viennaey TivtX Basileae unquam videris, qui st huc venirent, cum
pueris denuo disrere cogerentur, Nojd Tel tantillum elabitur temporis»
quo panlisper remissi aliis negotiis intenti s^nt« Totum matutinum bis
nugis addictum« Cum prandendum, cum coenandum, cnm anitni refo-
eillandi gralia deanibulandum, suimnuin id Gymnasium est, summa cura«
Quid inulta ? Integram dieculam in bis consumunt. Credo etiam , cum
orandtiTO , eos cum Deo sophistice agere atque eum argumentis convin-
cere conari. Quos haud absque magna argutia Prneceptorcm nostrum
olim Oynmosopbislas appellitare meiiiini, quod prorsus omneni exuerint
snpientiaro ,. atque ab.ea nudi agant. Quam quidem ingeniosi in veris
Tocabulorum etyuiis perquirendis ? Est hie in suburbanis Di vi Germani
Temphim, in quo olim eos Isidem coluisse fania obtinuit. Sunt quidem
ccrta adhuc atitiquitatis vestigia. Huc cum aliquando recreandi animi
gratia pervenissemus, aderat forte ibi Gallus quidam. Hie, cum casu
quodam de Parrbisiis mentio incidisset, ita eius E'tymon explicabat«
Parisius (ut ipse uominabat) inde dictus, quod est naQa xal laiogf
hoc est, iuxta Isidenü. Interpretationem hanc in Collegio credo quo-
dam ab anxiis ilKs Philosophastris annotaverat, Utinam videres Theo-
logos, qui, columna' iidei,' scilicet ! tam pueriliter suis quaestionibns
delirantes. Demoetitus certe in bis, quam Momu^ esse malles. Magis
enim ridendi * quam reprehendendi , cum noHis rationibus persuaderi
queant. Vab, quam miserts modis bonum fortem agunt! Hie eum cruci
delegat ; ille ad Minoem ; alius ad Gemonias scalas. Munc iudex sta-
tiiitur, nunc causidicus; pauIo post dux exercitus, atque etiam rex.
Porro eum ex rege deinde liictori, ut vapulet, tradunt« Ita varia eius
fortuna. Mee Plato vel tantillum ea prosperiore utitur, tisdem suppli-
eiis äddictns talibusqne bonoribus decoratus. At ipsi nune dictis ita
procaeibus mutuo se impetunt, ut conflicturis interdum similes appareant«
Elata nimc voce etianr ad ravim usque digladiantur ut, quandoque in
assistentinni strepilu explodantur, voces suas media in arena aaiissiiri
videantur* Copiosius rideresy si quaestiones ipsas adeo subtiles 5 adeo'

46 ZUIMGLIAMAB

• • • » •

4cQiqiie magislralet eerneres. Diceres profecto (ut Pr^vcrbio dicam)
fl xavta nfog ifftii^^ aut quid haec ad Chmtuni? At, quod stupidiua,
Hieronyniuu, Augustiounii Ecclesiaeque Doctores vigilaotiftsioios ne
hili quidem faciunt ac conteuinunt. Verum quam apud eos acceptissimi
magniqae nominis sunt loh« MalorU^ Altisiodorensis, Durandus» et
quidam his etiam iodoctiores ; quos instar oraculi cohint : quorum quid
nliud n.omina, quaiii barbariem, opus inconditumi indoctum ac argu*
tnentosum, prima, quodaiunt» fronte promitterent« At nunc me recipio.
Haec de studio Parrhisiano^ Hon tarn, quod ea Te nescire existimeni,
quam quod adeo stupid issimos hos homines cum suis Gryphis atque
insolubilibus captiunculis execror. Nee. est quod adeo a Pbilosophia
abhorream, quin eani ex animo discere cuperem» si occasio obiiceretur«
Atqui .talibus institutoribus nunquam utar, qui alba denigrent» plana
exasperent, expiicata involvant, vera invertant, dissoluta denique modis
miris coinplicent, atque ex Philosophia fAwgoaoifuxv quandam comrau*
teut« Studebo tarnen, etsi hos nunquam audiero, dum talibus praecepto-
ribus ut hactenus erudiri liceat, nee diffidas, quin ipse mihi in hoc
nunquam deero*. Vale, et quam semper de me spem habuisti, confidens
speres! Ex Lutetia XI. CaU luL (22. lun.) 1518.

Inscriptio : . £//rfe/'ic{7 ZinliOp litterarum acerriroo vindici, Prae-
ceptori carissimo. Eremi.

IX.

COORADUS GREBELIÜS , HÜLDERICO ZÜINGLIO ,

DUCANO, ' AD S. MARIAM IN EREMO PAROCHO, VIRO
DOCTISSIMO ET AMICO MEO SINGULARI. S.

Semel auspicatus es inter nos amicitiam certe non dissolubilem ;
sed cum longe a Te dissttus inter Parmones cum Vadiano Pracceptore
meo, viro, paucis dico, clarissimo, agerem. Eam ego denuo common
diori argumento restauravero , iam apud Tigurinos% hoc est, meo»
degens. Veni enim cum pvaefato illo virOf totius Helvetiae lumine^ ab
Austriacis ad Gallenses usque profectus. Eiusque iussu (cur enim
rogatu Praeceptoris tanti, tarn doctif tarn bene de me meriti dicerem)
Pomponium Melam commetitariil suis^ ut ipse iudicabis, optimis illu-
Stratum ad Te una cum Epistolio mitti cura^i. ' Curavi praesertim »
quod non tenuis gloriola mihi inde suboriri videretur, si tanti viri
exemplar ad tantum virum» mea scilicet iodustria, mitteretur*. Hac
nimirum unica ansa literulae meae qualescunque (ut me doctoSf tui
inquam siroiles Yiros, amicitiaeque idoneos cultores nnice observare ani-
madverteres) dari debebant« Vadianus iUe mens, non praeceptor, non
yir undecunque doctissimus, sed iuratissimus amicus, venturum se ad
nos poliicitus est ; vellem itaque ut Tu quoque venires. Sic enim trium
yirorum, Mycomij Zuinglii Fadianique conspectu aliquamdiu pos-

^) pro Toggio. ?) «Extat eius praefatio in Pomponinm Melam ParisUa
axensiua cum conuaentariia D. /oocA. VadiauL^ (Gressaeri Bibl.)

EPläTOLAE. MDXVIII. X. 47

sein refici; immi interinit ita me Deus amet, ref{es Divis adsimileat inn
toodico apparato spleocUdulosi aut curalurus aut miraturiis« Si oegotiis
tois te suffiirari poteris, DoUem ex uoi versa Helvelia ad Tigurinos
aliu« ac Zumglium venire. Verum si id ut facias tibi integrum noa
fuerit) fac saltem tuae ad me volent literae. Quas e^ cum videbo»
tauto excipiaro ^audio, taroque crebris osculis dissua^'iabor, ut tum de-
nmro literae Ziuiiglianae sed, ut soleot» eruditissimae » Grebelio sein«
per mitti Telint« Haec ut venias , quod malim , aut saltem scribas , ^ai^
rivi. Quid huc venerim quaeris? Vulneratus fui» verum iterum curatus«
Hoc quidam aroicus non amicus parenti meo » cum nondum huc venissem^
retulit, roentitus me peius habere quam habuerim« Anxius ob id pater
iussit me a Vienna Vadiani coroitem illico redire, Hedii ergo» sed
noD priuS} quam me apud GaUenses Vadiani familia humanissime
fovisset. Quid hie faciam» scire expctis. Expecto praeceptorem meuni^
ut eum-^ in patria sua 9 olimque apud Viennenses de me quam opttme
mcritum , una cum Patre meo Tigurinisgue omnibus modis quam ho*
norificentissime recipiam ; domum , cum veniet , paternam. succedet|
qtiod ipsius verbis, sie enim ad me scripsit» testabor : „Si Psiier lacobus
modestiam iure iurando pollicebitur, hospes eroA Hospes namque ut
esset 9 cuidam proprio nuntio ad eum datis litertsw*aviy et ut arbitror
exoravi. Tune mc infclicem dices? cuius domuin vir inter Uelvetios»
citra iavidiam dixcrim, doctissimus, humanissimus intejS^errimusque
intrabit. Et haec, quam par erat, diutius« Venturus veni properan«
tissimCy soripturus scribe non segnius! Utrovis mihi muUum gratifica«
berts, priori taraea maxime. Nolim tibi soirdidaro nostram epistolam
Don sorderc ; modo animus mens erga te benevolentissimus vel tantillum
phceat. Vale felicissime. Ex Tiguro pridie KaK Aug. (31. lul.) ISIS;
Conr. Grebelius^ amiculus tuus unice Te observans.

lACOBUS ALE ANDER ' HULDRICO ZÜINGLIO,

PHILOSOPHO ET THEOLOGO, PAROCHO APÜDHEREMÜM

B. VIRG^.MARIAE DiGJNISSIMO. S.

Doctissime Huldrice 1 Soleo ego nihil omnium tam invitus facere^
quam illos commendare praesertim riro tam gravi et in dispiciendis
hominum rooribus Argo, quorum mores, vita et Studium, experientia
teste, a nostris est Si^ 8ia naaäv. De praesentium vero latore, quid
agam aliud, doctissime mi Zuinglij quam Harpocratem? Et tamett
yolutt Gommendari iterum atque iterum insusurrando , me quamplurimum
apud Te posse, atque se certo certius scire, meas commcndationes uti-
lissimas fore, et Pandoram quandam futuras, qua fäcilius conditionera
apud vos agcndi impetrarct. Rogatus rogo, quod quidem et tu facies»
ita ut ne minimo quidem tua aut gravitas aut constantia tamen aberret»
Ceterum sunt nobis sortes quaedam FirgUianae Romae in praeleritia

■> <i

*) Idem« qui in Epist. 30 SaUmdronium se vooavit.

48 . ZUINGLIANAE

Christi natalftiis per quendam AllaDtiadein et alios Peripateticos^ ri
exorcianioruin Daemoue Vir^ilii ad boc compulso, conceptae et ad-
DOtatae. Si tibi oon esseot et optar^s legere, quamprimum aoriberes
ad te daretn. Dii immortales! quaa Harpyiaa, quos Pygmaliones Hei-
veiios facit, quam multa de avaritia ioculcat. Quam vere, oescio;
dtcere, ut scio, timeo. De aliis principibas eccleaiasticia et profanis
neminem praeterit intactum. Dominus G. noster Coptis ^ sua erga nie
benignitate exseribeudas mihi dedit« Si patieris, ad te dabo exscriptas;
scio Dom. tuo Gro. ' rem gratissimam facies. Crispinus Garra Ro^
fnae sine adhuc aliqua condition.e ex propriis nummis agit. Velleni
adrooneres euro literis , si tibi visum fuerit » recta rediret ad patriam ,
sua cum suis disperderet, et non tarn venali in urbe. Valeo ego cum
Omnibus meis et te valere animo et corpore exopto. Ineptias illas meas
Vulcano committe, ne commendato in manus veniant ! Ex Curia Rhae--
üarum 31. Aug. 1518.

lacobus tuus jiXicnfSfog, Ouriae Rhaetiarum^ ludi literarii
praefectus.

# XI.

ANTHONIUS PÜCCIUS SÜBDECANUS ECCLESIAE

FLORENTINAE, CAMERAE APOSTOLICAE CLERICÜS, AD

HELVETIOS MAGNAE LIGAE VETERIS, SÜPERIORIS ALE-

MANNIAE CUM POTESTATE LEGATI DE LAXERE WÜN-

TIÜS 3 DILECTO NpBlS IN CHRISTO ULDARICO ZUINGLIO,

RECTORI PAROCHIALIS ECCLESIAE VILLAE GLARONEN-

SIS CONSTANHENSIS DIOECESIS, SANCTISSIMI DOMINI

NOSTRI PAPAE, ET APOSTOLICAE SEDIS ACCOLITO

CAPELLANO, SALUTEM IN DOMINO SEMPITERNAM.

Virtutibus clarens et merttis, sicut experientia et famae laudabilis
testinionio comnifndatus illam iti Domini Nostri Papae, et Apostolicae
scdis coDspectu gratiam roeruisti^ ut personara Tuam litcrarum scientia
praeditam paterna benevolentia prosequcntes , Illam iuxta facultates nobis
a praefato Domino nostro Papa concessas» specialis honoris titulo favo-
rabiliter attoUamus. Ut igitur in efTectu percipias» quid suggerit nostrae
nieutis affectus, Te qui in artibus magister existis» praemissorum mcri-
torum tuorum intuitu extollere j ac specialis honoris titulo ac praero*
gativa decorare volentes, Teque a quibusm excommunicationis, suspen-
sionis et interdicti aliisque Ecclesiasticis sententiis» censuris et poeni«

^) GuiU CopuSf Basileensis, Prof. Medicinae Parisiis, Regi a corpore,
inteqiretatus est aliquot opera Hippocratis et Galent. (Athenae Rauricae.)
^ Oeroldseck. ^) Postea episcopiis Pistoiae egit aliqnamdia cum Helvetüs
de fbedere et copiis mercenariis Papae concedendis. Hunc perinde ac Schin-
nerum Cardinalem ; et Constantivnsem Episcopmn sollicitavit Ztiinglius, ma-
num reforniandae ecolesiae admoveant; sin secus, n^cessitatem ipsi obvenire
opus pro sua virili conandi«- ( Wirs. Schuler Hist. Zuiuglü adol.)

EPlSTOI«A£. UOXVllI. XU. fA

a iure. Tel. ab homine quavis occasipae Tel causa salb, si qiiibUi quo«
modolibet innodatns exsUds» ad effecttun praesejitium duntaxaC coose-e
quendufli} haruni serie absolventes et absolutuin fore censentes» titt» ia
hac parte supplicatiouibus incliaatiy Te, io Doniiui Mostri Papae et
Apostolicae sedis Accoliium CapeUanwn autoritate Apostolica»
oobis per. sanc^sioium^ in Cliristo Fatrem et Dominum Nostrum, D(h
miaum Leonemt diviua Providentia Papam, Decimum conceasa, et qua
fungimur» tenore prae^entium recipimusi et aliorum Domini JNa^tri
Papae et sedis huiusiQodi Accolitorum. Capellanorum numero et cou-
sortio favorabiliter a^gregamus. Tibi nihilominus concedentes, ut Om-
nibus, et singulis privilegii$9 praerogativis, honoribus, exemptionibus»
gratiis, libertatibus» immunitatibus et indultis, quibus alii Domini iNostrl
Papae et Sedis {luiusmodi Aceoliti Capcilani utuntur» potiuatur et
gaudeot, et uti ac potiri et gaudere poterunt quomodolibet in futurum«
uti, potiri et gaudere liberc et licite valeas. ^on obstantibus coosti«
tutionibusy et ordinationibus Apostolicis» ceterisque contrariis quibus«*
euaqu^. Sic igitur de bono in melius studiis virtutum iijtendas, ut in
praefati Domini .^ostri Papae , et nostro conspectu ad maiora te sempe^
eonstituas meritocum studiis diguiorem , ipseque Dominus Mosler Papa,
et nos ad faciendam Tibi uberiorem gratiam et honorem nierito arctius
ioTitentur. In quorum fidem has praesentes fieri ,. nostrique sigilii con-
cessimus et fecimus appensione pommuniri« Datum Turegi^ Constau*
tiensis Dioecesis, anno Incarnationis Domini Millesimo, Quingentesimo,
Decimo oetavo Kai. Septembrisi (24. Aug.)» Pontiflcatus Domini JNostri
Papae Anno Sexto.

XIL

lOH- lACOBüS A. LILnS ' HÜLDRICO ZUINGLIO

FELICITATEM I

Vix die! potest quanto me gaudio tuae ad me Itterae adfecerint»
cum plurimts de causis, tum praeeipue quod me tarn benigne humani*
terqoe (quae tua est facultas) in fidem amicitiamque reeeperis, cuins
iampridem me Candidatum, nomen tarnen nieum nemine producente atque
commendante, non alia quam iusti cuiusdam pudoris causa, gnarus in-
fantiae atque irabecillitatis meae profiteri non potui. Attamen cum in
dies magis magisque splendore nominis tui ad te observandum suspi-
ciundttiuque insttgarer, accedeyetque huc, quod olim Vienrme intima
mihi cum fratre tuo»^ cuius placide umbrae quiescant, adhuc in hu-
roants ageote amicitia fnis'set» quique me etiamdum erga te affectum»
Bist iDtempestiFa morte interceptus, tibi insinuatum atque conciliatnra
perrexisset. His igitur ratiönibus iropulsus statui quoquo modo rem

■ — ■ ^^_— _— ^^-^— ^-^-^^— — -^^^^_ ^ — ^^

^) A Liliis (inr Gilgen)« Lucemas, iam 1514 siib Va^irtno Vienna^ ^
deinde snb Glareatio tum Purisih opemm dabat atudiis. Occubuit in praelio
ad Bicocam 1523 (Wirz). <) lac. ZuingUus.

Zmo^lii univ. opera, Vul. VIF. 4

M ZUINGLIANAE

ttgfptcUmdsim» Af eum Tcrecun^ mtn sii. te Kteriiji Ajbrr nöii phti^r««
tor^ Xyloiectum ^ paramin subornavi, quem tibi familinrin tsse non
igaorabam 9 nt hanc meam in te obserTantiaro te later^ ditif 1119 noti ferret«
Functus igitur ille sediilo muoere auo tantum, quantnm ne voto quideni
expeterem : ut scilicet prior ad me literas dnres , eifecit. Te vero pro
benevolentia atque candore tuo oon itieis meritis, sirc aliatn quampiatn
ob causam sive respeetum utUitatis sire eruditionis, propter qnae ple-
rumque iam amicitiae conriKaotur, simulque ^atk Xylotecti sie te
praestilisse certus aum. Propterea danda mihi opera, ut istam tuam ia
me beDig;Ditatem omni opera, labore ac pietate repeodam, ac ne nt
seribendo , sie et amando atque colendo posteriorem feram. Sit itaque
hoc certissimura atque anspicatissimum nostrae anricitiae fundamentum !
Vivamus unaanirao, quoad corpore, quod vehementissime atque ut qui
maxime desidero, per impetratam studio prius quretem concedatur.
Interim ex animi mei sententia inro onines me et rerum atque temporumi
occr.siones te demerendi atque stndii et ainoris in te probandi obsetva-
turum. Vale, roeque, quo nee tui amantior quisqtiam est, amä! E^
Parisiis XI Cal. Nov. (21. Oct. 1518) tumultuarie.

Inscriptio : Clarissimo ac humanitatis atque honestatis exemplarl
Huldrico Zuinglio suo.

XIII.

ÜLRICO ZINLIO PETRUS SCUDÜS &. li. '

Accept Uteras tuas iam dudum per tabellionem transmissas, dociis-
sime Zinli! quas ubi primum intuerer, avide et coniplecti et ledere
cepi, nee ledere tantum, verum etiaiii lectitare, idque cum quod a doc-
tissimo, tum etiam anb twp ifiä^ ^iXtar» profeclas ^cicbam. Inter
cetera tarnen unum id uberem quandam gaudiorum offudit coptam, boni
Bciiieet te consuluisse pro tuo candoi*e id, quod proximis literis effu-
tieram potius j quam scripseram : nam iniquo te lecturum animo (quod
Dii onien avertant) suspicabar. Felicius tamen omni spe accidiu Diis
gratiae sint immortales. Quod enim scribis, invidcntium aculeos t«
possc amoliri, ac iam ferme citra opem nostrai;i abominatos, equidem
gaudeo, ac velut ipse quoque ego amplissimam nactus fortunam exsilio :
nam id «xigunt, cum insignis haec eruditio tua, tum candidissimum
quoque pectus iilud invidia plane maius. Proinde Sycophaotarum si
quae sunt convitia, quibus quidem meliores incessere assueveruui, oro
discutias, ac velut niliUi virorum dispicito» qui sane nisi calumniari
nil norunt, aut ivkaynv si nossent, tarnen nolleot. Tanta profecto animi
maUgnitate praediti, tam certe illis infensa est cum vitae integritas,
tum (ama quoque celebris, ac convitiorum expers. Verum de bis sa-
tis, ne, quod Graeci aiunt, vetxvi^eiv videar, aut top fpQOV&fioraroy

^) lo. Zimmermann (graecissans Xylotectus), Canonicus Lncernae et Mo-
nastem, adiiitor .studiortim recidivomm ac deinde reformationis, propterea
Litofrna exagitatiis Tiguritm se contulity inde Basileam, ubi li26 pestilentia
eun extinxit. (Wirz, Kirchhofer).

EPISTOLAE« MDXVIIL XIV. 61

pmfiftaoQ fyti noiiere. Subnde persoamni Te tibi veHin, efodittinoie
ZuUiy at qutcqnid calamos tibi noster exbibeat, noB fiicate, «ed cert«
€X «niao Script«» intelligas. Nee eoim is sum, qui aliud pectove^
«Imd Tultu prae »e feram, quod utcunque xoXauiia» saptt; id quod
AOD hofniois est iogenui, sed sophistarum hoiiiinoiii> profecto genus
iraadibuft et dolis natum. Quare precor ut si quaodoque velut o^^^mlo-
p^inq qaoriindain caluinoiatornm iovidentia delatus apud Te fuerOi pfo
Ina humaoitatet ut es in omues eaodidissimaS) boni consulas hasce ^vt^
gas, itno meodada, quippe quae nugacissiroa» Ceteruui iam pridem tx
officina Badiana Pauli Aemiüi opus YAstwiatSfiß de Francorum
gestis in lucem prodiit» splendiduiu saoe, atque omniuin iudicio abso-
lutttin f quodqne oracoli instar GatUs est. Ununt enim id praestat,
quo pomposius opes suas et facta (ut sunt iaetabundi) iftcCitent« Opus
quidem ipsum niinirae invidiosum , ac prorsus absque dente ac calumoili ;
quippe quod gesta iam hinc a 300 fere annis contineat« loachimwH
Vaduuuun^ boniinem doctissinuim atque Helveüae nostrae praecipüniti
omamentum, ex j4usiria tandem rediisse, mirum in modum gaudenius>
Atque utinain is digna sese conditione aliqua apud Helv^tiam contin^re
posset» inagisque patriain suam quam ceteras natiooes amplecteretur ,
quod quidem se dignissimum foret* Speramus bunc obviis, quod aiunt,
ulnis, a nostris unde quaque exceptum. Rcliquum vero quod patroci*
oium apud parentes tarn sedulo praestes, gaudeo sane, atque etian
enitar, ut aliquando parem reroetiar gratiam. Hisee vale doctissim^
Zinli/ Ex Lutetia Parrhisiorum 25 die Oct. A. C. 1518.

Petrus ScuduSy tuus.
Inscriptio : Petrus Scudus UIkico Zinlio j viro doctissimo no<-
bisque inpriniis caro. Eremi. %Xk 9Rci(icc UolttC^ St^infllQ geil

dtcifclcn. '

XIV.
MYCONIUS * ZÜINGLIO. S.

Mirabaris iam pridem» quod inter nos non uteremur commercio
literarum; miror nunc ego» quod interim nullas literas ad ro^ dederis*
De me nihil mirandum cum non scripserim : nam partim pudeüt pai^tim
cohibent negotia » quae mihi quanta sint , Te praeterit haudcfuaquaRk«
Quid igitur.iam» inquis» te excitavit? Amor in Graecas literas. {^eto
jtaque abs te, rationem edoceas, qua tu es usus in iis litevi^ perdis«

^ü«

^) Sic Eremus Helvetiorun» adhac tocatai^ in confiniis. ^ Onwaldus
Geisshäusler, graecissans Mjcouius , Locernas , natns 1488 literar*mi stodiis
vacaverat ab anno 1510 Basileae, in anuciliam Glareani et Erastni yenit
ibiqne lu^ magistertuin adepttts est« 15l6 ad scbelam Tiguri Carolinam ad«
scittts, ubi pmecipua ciun indnairia ZuingUtan commendavit» ut ptebanns
crearetnr. 1530 Lucemam profecins patriae Qupiebat doetrinae Innen interrei
sed mox invidia ipsum tantopere vexavtt, nt refngeret Vuriettm, ubi Ma«i«ter
1523 seholae Abbatissanae' facti» et Pnkedlcator , Oecolampadio demortno
1531 Primarius pastor Busil^ae vocatns 1552 ibi deeessit, {Kirchfiqfer , vitn
Oswaldi Myconü, i8l3. 8.)

52 ZUINGLIANAE

eendifl äbsque duce. Et doce ita, nt nihil omittas ab initio ad
luque. Excttsadonein nullam accipio praeter occapatiooes ^ ^aae si
forte maiores sunt 9 quam ut mihi morero gerere valeas, adintttendaa
sunt; sin minus, nihil est quod te purget. Si obteniperohis , videbb
olim quid Myconins facturus sit pro suo Zinlio, Ceterum sunt qui
me adhortantibns verbis incitarunt. Tibi scribam de Plebanniu Tiffi^
rino j qui iam vacat. Tu tecum deliberare poteris , quid faciendoiB^
Ipse enim procul dubio eins omneni rationem novisti« Quapropter e|^o
neque suadeo neque dissuadeo. «Scis, si foret in rem tuani» quanto
gaudio accumularer» si daretur Zuin^Uum apud Tiffutum oonspioi
Paroecianum. Nihil est 9 mihi crede, quod roagis de Te desiderem,
quam ut in locum aliquem subveharis Te dignum. Vaie et mihi t»bse«>
quutor! Tiguri IV Kai. Nov. (28. Oet.) 1518.

Osw. MycooiuSy tuus.
Inscriptio : Doctissimo ac praechirissimo viro D. Ulrico ZingliOy
Plebano apud D. Virginem Erenüticanif vigilantissimo aroico suo.

XV.

OSWALDO MYCONIO SUO ZINLIUS.

Licet posses, humanissime Myconi! sicvius in nos ihvchi nihil un-
quam literarum ad te transmittentem , atque ndco iam una alternque
Tice urbanissime a te invitatum, nisi tua isthaec suavitas certo ^ciret
aroicittam tabulis cordis carneis tarn alte insculptam, ut niilla vi ^Loleri,
nulla arte deleri possit; maiorisque habes, in Zinlii titi pectusculo per-
petuum tibi monimentum esse erectum 9 quam periturae charlac ;^iiUaJaff
ri5y ygafifiaff afia&iariQunf inscrcptas; Sed haec satts; De Graecanicis
literis dico» Aicinoo poma, aut quod pro verectmdia tua cogor, a pu-
mice aquam. Verum utcunque res habeat, ego proxima Mcrciirii die
Tiguri prandebO) ubi coram commentabtmur , quorum indiget usus«
De Sacerdotio interea diligenter omnia perquirito» num Paroecianum
opus sit confesstones audircy morbidos invisere, qui Paroeciano praesit
Magistratus, quod emolumentum; atque posteaquam haec aliaque didi*
cerisy non sine tuo consilio rem aut agam aut praeleribo. Tenes nunc
Caput et calcem, sat scio. Gratulare (quum ita boc seculo oportet)
D. Felici Phryo multa commendatione meoque nomioe de inito pri*
mario Tigurensium sacerdotio 9 ' quo nobis spes facta est^ literas
roaximum habituras hoc patrono incrementum« Et ubi omoia optiroe
consuluerisy vale meum cor et mi anime ! Ex Eremo Di vae virginu. 1518»

XVI.

MYCONIO ZINLIUS S.

Percrebuerat apud nos fabula. Laut. FabuUun (id enim nominis
habet , qui ex Rhaeüs Suevus apud vos concionem babuit ad populum)

^} munere Praepositi« Octobr. die 25 qmim Prae])Osittis D. /o« Manz
morte defunctus esset , Felix Frey saccesserat , M. Erhardus Battmann ,
)i1«banus , quem Frey ]>ossederfit inter Ganonicos locum obtiniierat ; iamqiia
officium Plebani vacabat. (SchuUr» Hist Zu. adol. pag. 37 L)

EPISTOLAE. MDXVm. XVIL »3

eautk V^irinis prob»tuni; at illam lilcpae DonaiDi HBchaelis^ Caiv

dmalb a Sedrctis ^ discusscrunt , carissime Myconu l Mae, mecuin dice«

bam.: Tcmin est, {nr^phetam in patria honorem non habere«. Atcfue adeo

Suevwn Ileiveüo rpraeferri? cui nee in ipsius quoque arena cedere

asimus est* Scio vulgt acclamatioaes et ilhid blandum: Eu^» enge!

Seio id etiani homini ooropetere plane , fastuoso , atque ut unico dicam

nomine Futno* ' Sic enim Glareanus ille noster hoe hominum genns

adpellare aolel; quod a sue noraen mutuatnr« ^ Hunc apud te tutissi«

mm «wieiim stomachum effudi. Cetemin tu partes nostras a§(ita> cui

(iit ingenne fatear) hoc sacerdotium magis arridere coepit, cum hone

hoflunem andivimus ad id aspirare, et quod alioqui eram aequo klurus'

anioio , coepi habere iniuriae loco contra quidem Pauli institutuai , qua.

eontealioeos camales esse statuit. ConTcnerat apud me , quod praedi«

carsn Evangelistam Matthaeum ex integro » inauditum Germanis horoi-

nibns opus, Si hunc ergo Sueuum acceperint expectent, quae ille ex

kam laroducat. D, H. ütingero die nostro nomine sahitem, et com<-

Hendat» negotium et D. MkJuzeli , Cardinalis a secretis, salutem item»

ft quod libellmn sim missurus cum literis, quam primum ad me vene-

riat* Saluta huchsingerunii ^ et consnk rem optime, atque nostra in re

age, ttt confidimus de te. Epistolam item boni consule festlnatam, et

ttagb affectnose quam prudenter seriptam. Ex Heremo altera die

Dsc. 1518« Rescribito !

Insci^iptio £ Suo Myconio y Um Sc^ufanriüct suttt fltofm SRünfhr
}« Stirid».

XYIl.

ZÜINGLIO SÜO DOCTISSIMO ET AMiaSSIMO

MYCONIÜS. S.

Gratie fuerunt mihi lilerae et eo gratiores» quod plane amicum
iadieant« Quibus ut breviter respondeam, haec accipe« Quantum iotel-
li^o, Fabula manehit fabula, quem Domini mei acceperunt 6 pueris
esse patrem et nescio quot bcnefictis irretitumc Quod ad me attinet»
pro virili adnitor et ita qoidem ut molestiae esse possim. Habes ami-
cos hie, habes et Zoilos ; hos tarnen pauciores, illos multos et bonos;
neminem tarnen y qui tuam doctrinAm non ad coelum fcrat. Dicam libe-
rius omnia. Sunt, apud quos ingeoium tuum ad musicam promptuni,
nocet : hinc enim te dicunt voluptarium et nmndaaum > ut ipsi adpellant. ^

*) D. Midfael Sander. ^) Est probnim , quo istitismodt homines apud
nos vulgo solent notari, Harts Dampf» ^) Cavillntiones Snevoriim sie ab
Htflretüs regereban^if. ^} Conradus Luchsinger^ Glaronensis^ 1501 ci«
vitatc impertitus T^guri, postea in Senatum lectus» unus acerrimorum anti-
corum ZttingUi. ^) Ziiingli inde nonien ab adversariis habebat iiupositiim
CitharLftta et £.vangelicus tihicen, Beroardus Wyss suis in Cbronicis:* De
nemine aiidivi , qui in Musicis, in cantu pariter atque in ooinibus instni«
mentis sonoris — tam solers fuerit. Quicquid eiusuiodi excogitatum adeo
celeriter pollebat , Yixdum mnnum aduoverat — • idemque literarum rerumque
öoctrina simul excelkntissimtts.

H ZUlNGLIAr.AE

Deiii ant^ actam vitam quidam vituperaat, cfuad mmiß fittria 'addfetvt

hb, qui voluptitibus studiicrunt. Btprtnio baec pro Tiribua, imö re*

presait ut nihil tibi ncfcitura siat. Eifeci cahn principioi «t doctriiMl

facta Sil cogDita Praefecto urbis Rösl. ^ Ilii placcs* Dciode aiuterti

Irogalus a D. Conrado^ qm quoiidaiii Plebauus hie tam aspertim «t

durum coocionatorem egit ^ (ut forte novisti), non de docartna (ubi oi«

hil deeaae putavit) aed rita. Coroniendavi te oon tsnn ainiee cpiam V0V«

^t kominem prorsus ad Zinlium atlraxi. Est is ex illis naus^ t|ttibiia

pegotiuiii tale iaquirendi datiim est, nee tniniinus. Aller est» «t mm

fiomioatim dioam« FraeposUus; tertius, Utin^erus. Cohradus poat«

quam vkani tuam a probitate, ab hoaestate atque castitate lawdan » aMk

a ID^ perquam laetus. Ita me Deus ainet ! Post diev treis ad ms -rc^t

ia baec yerba prorurapeiis : Comincndasti mihi nuper ZinlktfH ibiaxiNM

a castitate» id quod inprimis placuit, sed modo apud ine -vir quidam

fuit^ qui retulity eum bac teinpestate in ius paeis *'«4ev«msae eam

Ammanno^ quodam« quod filiain eius vitiaverit. Tu'si id ila eai« mM

dicas, rogo* Rem mihi novam et inoredibilem videri dilti ego^ et^aili

obtrectatoribua inendaeisaboe eodfictam* Tum is, ae opfare si« *cpse^

lamea rogitarit, ut ioquirerera teritatera. Mox adivi Luc/isin^rü9n^

et cum magno stomacho efTudi. Deinde ad toum lucobum Ammam^

numj * qui pridie. eius diei, quo eum. adii, apud te fuerat. Tlieiiw ds

re quicquaia scivit. Renuociavi haec Conrado^ summe laetatus eat^

et tQtus tuus i alitet enim non seatio« Quid de Praeposito sie sptran-

4umi tu ipse scia; quid item de Utingero. Haec scripsi, ut sperea«

noQ desperes, Nam posCqiinm omnia sunt repressa, quae de te hoc

modo confinguntuf , quam laudem putns te deinde adepturum apud Ti^

gurinos? De virgine stuprata responde, te in primis rogo. Voa quod

pesciam, non ita esse, sed ut audacter contradicere malcvolis queam.

Fui aliquoties apudLaicos, quorura consuctudo frequens est apud Ca«

oonicos ; Uli te prnedicant futurum Evangelislam Tigurinum. Sl*io a

quibusdam Canonicis idem dictum, sed clanculum« Luclisin^er eo die^

quo literas tuas accepi , male vulneratus dicitur. Tu spera ! ego enim

spero. Vale l raptim, ut ex scriptura notare potes. Ex Tiguro Hl«

Ilonas Decembr. (3, Dec«) 1518. Myconius tuus.

De Graecis, quod tc admonui, ad me dato!

Inscriptio : SOi^t. U t e d) 3 to < n 9 1 i lutptteilcr stt (S t n f t b l c n itt (in i^onb.

XVIII.

HENRICO UTINGERO ZÜINGLIÜS S.

Scripsit ad nos amicorum nostrorum quidam doetissimus et amteis*

simus 9 ' Henrice cbarissime ! famam de nobis apud Tigurum dissiparit

- - - II I II

*) Marcus Boeust , Cönsul. ') Conradus Hofmann coricionabstnr ple-
bnniis ncerrime adversus mercenariam militiam apud ext^roa. ^) Conventum
placabile. ^) Y^ I. dignitatisnomen. ^mmann vocatiir quem commime cuiusdam
pagi principem habet. ^) lacobus Ammann , qui primnm Parisiis , deinc{e
Mediolani dlscendis literis et artibus operam dederat , ubi in Glareani noti«
tiam venit; eiusdem et Zuinglii familiaris, postero tempore Professor Turid
et Canonäcns. ^) Myconius, fip. 17.

EPISTOLAE. MDXVlIIt XVllL 55

^loiUs cüiuAdbui npud nos iUiain a nie stupratam eaunque rem (ut noa
est iffipar) pluriraos oireadcre ainiropuin etiaio. Cmi hob potui noa
reipoodere calumoiae» ae Tii scilicet sinfi;ularis anicus, sed nee alii,
faUis ruioorlbus aoatrani vitani averseotur« Habenas stilo laxans libe-
riiis cottfidealiuaque tecuui agam« Priocipio igitur non Te lateat , ab«
biDc ferwe trieDaiiiin} nie in aoimo propöauissc, mulierem uon längere,
^piod Paulus bonMfn dixerit esse mulierem non längere ; id Yero pa-
nun felicHer cessit. ^iam diinidiiim inde anaum, et semianno band
diutitts f in prpposito perstiti. Quippe neminem babens comitem huius
iostitüiii acandalizantes vero non paucos, beu oecidi et factus suui ca«
aifl ad vomitum , de quo Petrus apud 2. Petr« II » 22. En cum vere«-
cimdiä (Dens aovit) magna baec ex pectoris specubus deprompsi apud
eum scUicet» cum quo etiaut coram minus quam cum ullo ferme morta-
liun coaütert vercrer. Quod autem ad stuprum attinet , ea nihil
movor satislactiooem parare. Potentis aiunt filiam stupratam. Potentis
esse filiam non inficiar : nam id genus hominum est potens « cui impune
¥el Imperalorb barbain attrectare licet , nempe toosor. Filia est, nemo
negat, aisi forte |Kiter ipse, qui etiam eius comugem, fiiiae matrem,
nmlierevi fide probitateque conspicuam, adulterii saepeinsimnlavit» for«
litermagis quam vere; sed et filiam istaui, de qua sermo, abhioc prope.
bieooimn, .ex aliinonia sua exclusit, nibil vestium , nihil cibi impertiens«
Veruia cpiid ad me talis viri filia? Si virginera addant, bic nobis labor
oascitur ; verum faciliime excuttendus, posteaquam nonnibil vitae nostrae
ratioa^in attigerimus« — £a ratio nobis perpetuo fuit, nee alienum tho*-
rum ponseeodere, quod paliium Esaias dicat brevius quam ul duos viros
contegere possit, nee virginem vitiare, quod Pauli doctrina religiosum
abborrui, sed nee Deo dicatam profanare, quod sacrilegü loco id vitii
babeatur. Testes iavoco cunt^tos , quibuscum vixi. Hacc , ioquam ,
dum adbuc loqueremur ut parvuli, sedulo observavimus etiam (1. Cor«
XlIIi 11«) parvuH* Muoc autem ad aetatem maturiorero ubi veotum
est, pulas, mi Henrice, (scio autem, Te non istius esse anirot) adoo
nos esse oblitos oniois aequi, omnis olim instituti , omnis inoocentiae,
deoique veluti asinuni iam gravescente aetate in Venerem propeosiorem
factum, ut quod olim vitaveramua, nunc nobis asciscamus malum? Non
tain daianosam aleam ludit Zuin^lius^ qui etiam corporis sensuum cum
dispendio nocturna versare manu, versare diurna non cessat Oraecorum
Latiaornmque et Pbilosophos et Theologos, qui quidem pertinax labor
aestus illoa impudentes vel mitigat, si non extinguit* Adde, quod buius
rei tanlus nos semper lenuit pudor, ut etiam dum Clarwtae essemus,.
si quid peccabamus in hanc partem s tarn illud committebamus occulte,
at etiam familiäres vix rescirent. ^ Sed age rem ipsam nunc prorsus
attiagarous, sacra mota (quod dicitur) ancorat minime veriti opinio-
aem vulgi , male omiaatum t xistimaittis f si liberiiis in foeminam
iaveharis» Fuit diuroa virgo, nocturna roulier, aec non adeo diurna
^i'go, ut non uaiversus populus non nesciret, passtmque in eam id

-Wi

^) 98I noa easte, sattem caute/ M]feontu8 in vita Zuinglii. Gouferantmr
«Vplieatieaea euia ad fipiscopma el ad Gonfoederatos.

16 ZUIM6LIANAE

Yulgi iactaret : quid obest captti i cpiod etc« Haeo etotm umn et alfenini
cxperta virum tandcm et tne passa est^ imo» ut vere dleam, rix in
lioc traxit blaoditiis plusquam blaodis, nee, (|iiod ad me apectat» ego
ignoravi, eain devirginatam. Main ille (occuUius nime loqna decet)
quem tu insanum futurum iain vaticinaUis es, eain stuprivit, quae etiam
in tonstrina laboreni pati is levavit, quae levitate apud aoliqniaaifnos qua«
que adeo infainia fuit, ut proverbiuni iactatum est : in tönstrinam Cum
boc igitur insano futuro saepe tonstrinani ingressos in nos oculoa con- ]
iecit , actumque est ut iaro uteruni ex me ferat , st modo vel boe certo I
sciri potest« Haec, inquam, apud nos summi et imi decanlantt nulli |
tarnen sunt, qui me stupri vel insimulent. Sed et tota gens puellae non i
nescit eam stupratam, priuiquam ego huc migraverim, vnde mibi nihil i
negotii facessitur. Est praeterea quendam ex inquUinis experta, quod i
non minus vulgatum est. At nee ipsa puelia diflitetur. Virginem belli
isti Zoili resarciunty soluin ut me, alienissimum ab hoc scelere, «tupri
reum coustituant« At forsitan id accidtt istis, quod Ulis, qutbus glau«
coma in oculis ab obiecto vebementiore adhue sedet, ut omnia, quae
yidenty flava existiment, nimirum invidia coeci male, imo pessime iu«*
dieent pessimi naQ&tvofUtqoi h» e* virginum mensores. Si apud tos
puellis tot Tiros expertis, adhuc datur esse virgtnes, quae tandcm diee«
tur aut nupta aut meretrix ? Haec non modo stuprata , sed fcrme spur-
cata, apud vbs si dicatur virgo, quae nee ab amicis: — gratiam-sane
non parvam debebil, quod sibi ad ignoscenduin damnum aut delictum
taui faciles iudices invenerit: est enim nunc io urbe vestra partumque
praestolatur ; at mehercle nos nescimus ubi loci. Nos tandem «tatum
in hanc seotentiam explieuimus: non modo iliam aut aliani, sed nuUam,
quoad viximus, Tirginem a nobis stupratam; quod autem haec ex nobis
se ventrem ferre adiinnat nou inficiamur; culpam apud Deum O. Max.
dudum deprecati sunius. Id ilH quoque aequi booique consulere debe-
bant, roemores iustum septies in die cadere (Prov. XXIV, 16.) atque
Petro imperatuni septuagies septies ignoscere* Qui dum forte ingerent
futurum, ut nos cousuetudine teneamur, respoudeas, nihil in hoc esse
periculi; nihil tarnen spondeo memor, quod circumdatus sim infirmitate.
Munquani autem aureis illis suis Venus vinxit catenis, ut Hepbaestius
ille male celer nos depreben<)erit. Quod ad sacerdotium atttnet, Deum
testor ingenue, cederem, si viderem ad illud adspirare vires Theologos
et non Mataeologos aut iuris obstreperos magis, quam. iuris peritos.
Proinde res nostrae bene habeot et Dominus Gefoldseck magnis nos
pollicitationibus oneravit , quibus necdum respondimus ; quare non
opus babebis nostri gratia aUquibus importunari: nam si Christus per
nos blasphemnbitur, nihil movebimus. Nolunius hunc in periculum
venire* En apertius loqnimur (nam diu scribendo fatigati sumus): Si
nostra haec calumnia constanter a Zoilis nostrts dispergitur , profecto
Tigurini orones, dum me evangelizantem audireot, isthoc vitio ad ma«
los cogitatus abducerentur, et sie Christus periclitaretur, Ideo consul«
ttus es9% puto, rem recte expendas, num eins periculum alicubi in vo-
bis versetur» atque Deo dein magis pareas quam hominibus. Quod si
subtnde Dominis placuerit» aliquid prouiisaius d^ oobis respondebioiu^

EPISTOLAE. MI):iLyiU. XIX. it

haud i|l nipta fidelia* Dietum fertnr Aenette SfflvU : np« «Mt ifA
vifiyhitu« ^amnm excesait, nee vjr|[iiiein Migerit« — QuicuiM|u« Yide»^
für .Tibi- coavcBiendi coar^ias» «i lubet ; A9f . üroii ijtamus ftrof oMio«
Alycfltitttiiii palere haoc noatram blateratiooem veriHs quani. -Mti^ctiQ'»
oeoi le^pare, aut quoa placueril. TibiscripaimiM^f IUm ata^iua tl isadU
iBUs. BcDi taisea oameoit qnod ad nieani augg^atiooein aUioelsMcalat
Has aliaa litevaa, cpiibua aertptaeaanC diatrUjüMtO« pvaecar, ^ QQ%.«tia|i^
ai aiaistre oaaaerit» aoUto amorQ proae»qiiere, qa4>4 mviceHi oqa quoipif
prafiaUüüoiHi» Vale meiua decua el pra^idiiiäa! 11, Moa« Bea- (4«
Dm«) 1518«

BEATÜS RHENANÜS * ZÜINGLIO SUa S.

• /

I Recte fecistiy vir optime, qui statim nos ItteriH Tuis cerriorea red-»
didcris, quidnam in re illa, quam Te diligentiaaime curaturiitn rtctpt^
ras, egiaaea. Mam acta, quam nobia curae ait ea res, et ut fit) cum
aniini pendetur, negotium infeliciua auceesalaae putaaaeniua, niai nobia
euin acrupulura ademissea. *0 'fjiaf xaQ9ivdX$og ' S fioi naw nuftdg
ttva$ 8oxH' xctirog yäq ixiivt^g tijg TttfiuAdiag dg iari^ Sp /tti ^ ätvjfia
avrS tdv vSv (uteßalev» De Lutherio nihil dum eomperti habemua..
Riaimua abunde veniarum inatitorem, ^ quem in literia Tuia grapfaice
dcpinxbti.* Dant belli ducibua Kteraa pro perituria in bello. Quam
annt haec frirola et Pontificiia Legatia indigna. Quid non landem ex«-
cogitabitur, ut niimmia noatria potiatur Italia? Nee vero riau haec
digna puto» aed laehrimia potiua. Mam nihil eat» quod magia mihi do-
leat 9 quam quod video Chriatianum populum paasim ceremoniia, nihil
ad rem perlinentibua, onerari , imo roeria naeniia* jElt cauaam non aliaia
reperioy quam quod Sacerdotea per aummularioa iatoa et aophiatic9S
Theologoa decepti Ethnicam aut ludaicam doctrinam docent. De vulgo
Sacerdotum loquor. Neque enim nie latct, Te Tuique aimiles puria«
aimam Chriati pbiloaopbiani ex ipais fontibiia'populo proponere, non
iSroticia aut Gabrielicia interpretationibua depravatam ; aed ab Augustino»
Aiubroaio, Gypriano, Hieronymo, germaoe et aincere expositam. De-«

^) Beatus Ehenantts^ Scblettatadienaia , qni Pariaüa dorn literia opeTara
dabat , amicitiam cum Eraamo contraxit perennera. Postea Baaileam ae con-
tnlit ac deinde in patriam. Admodtim »Cmliose Liitheri acripta per Helve--
tiam divulgavic. Qua Ziiingliiim amicitia complexui fiierit, epiatolae eiua
teatantnr, Zuinglium ad reformationia opus arduiim cobortantea. 2) ilfar-
ihaetu Schinner ^ episcopiia S«dunt*nais, Cardinalia, magna para in bellia
Italias, iagenii dotibua exceliena, literaram anicua virorumque cordatomm;
binc Zninglio qnoqtt« fayens, quoad 8iio.aervii*bat eroolumento , ciii amicitiam
pariter ac religionem et virae honeatatem postbabere aolebat. Hoc non ob-
Staate egrei^iam declaravit inHoleoi ac virtutem melioris naturae. Poat pa-
cem ciim (raUis pactam 15 16 a plensqite Confoederatia pro communi hoati
exiitimattu Roma« obllt anno 1532 , postqiiam curiae quoqtie Romanae ma-
lam gratiam et ab^lienatioit^fm ezperCas eaaet. ^) Bernhardinus Samson,
«natitor veniarmn a|nfd Htdvetioa.

M ZmitOUANAE

l^faterant Hü nugas ia eo loco staiates , ubi ««luiequid dicilar '^popiäits
vmssitnam esM putat, d« Poatificia potestate^ de eoadoMiliottiiMis, de
purgatori^ , de fictis Divontiti .roiraeiilis , de reetitutioae , de contracti-
bus, de votM, de poeois inferonrin, de Antichrislo. At tos pro eoo*
nobe dicenies imirepsadi Christi doctrinani brenler velut üt tabdtta
quadam depietam osteodttis : propterea misstini to terras a Deo Cfari*
^ttoi f nl doceret dos volutttatem Patris sui , ut ostefideret muiidtiiii hnoc,
hM est, dtvititfs, hoiiores^ iniperiuni) Toluptates et hoc gmus alia phne
cbutemni debere, eaelestem vero patriam toto pectore quaereadani; ul
doceret oos pacein et coocordiam ac pulchram rerum omniuni eomani»
nionein (nam nihil aliud est Christianismus), qualem ollm Plato, niagiiis
aDOufiicrandus Prophetis, utcunqiie in sua Repubiica somniasse visus est ;
ut adimeret nebis slukos terreoarum rerum aiFectus in patriam t in pa-
rentes/in cognatbs, in sanitatem et in cetera bona» ut paupertatem et
rerum huius vitae.in^onimoda noa esse mala dedararet, Nam eiue vita
doctrina est, omn^m bumanam excellens. — Sed quo me scribendi rapit
{irdor, ut fauiiliarem exofsiis epbtolam declamare velut mci oblitus
accoeperim? Utinam tui similes niultos haberet Helvetiat Sic tandem
facile fiefi posseti ut meliores mores no9trates induerent. Est certe
populus utqunque cori^gibilisi si modo talibus non destituatur, qui
Christum docere et possint et vclint. Bene vale. Bas. die D. Nico-
lai. 1548.

Iqsonptio: Eximio viro Domino Huldrico Zuiitglio^ Sacrorum
Ahtistiti ad fi» Vitginem Erernicamy amico incomparabili«

XX..

DOCTISSIMO VIRO DOMINO HULDRICO ZUINGLIO

AMICO CHARISSIMO EREMI S. D.

Quid retribuam pro dono dato libello non satis scio: adeo mihi
est charus, cum aTua prodierit Uberalitate , tum quod purus vel Car^
ßinalis^ iudicioreputetur; at velim tibi propterea debere plurimum anui-
tiquc pro viribus, ut olim acceptum referam. Interea gratias et aga
et babeo, enixe ac etiam atque etiam rogando, ut ignoscas quod depo-
sita ruboris macula illum abs te petierim. In causae est chalcographi
pcrtinacia, qui tenacius, quam expedit, ne in lucem exeant» obsistit,
ut forte tunc primum venu! exponat» cum a tineis vel muribus corrosi
fuerinf. Cum facta pro infectis haberi nequeant, miror quod tantopere
trepidet. An credat factum celari posse, quod ad GaUos et non ad
DOS deferantur libelli ? Cumulat roea opinione sibi per hoc potius male*
Tolentiam. Sed de his hactenus. Mihi satis superque est quod tua
lonitate et liberalitate desideratum accepi libellum. Qui Tiffurinunt
sacerdotium Zuinglio decernunt, quantum coniectura capere licet, au-
toritate et numero reliqiios praecellunt. Bono sis animo ! Fama unquam
ab aemulis, ut reor, divulgata, etsi quid nauseae parturiverit , non
tarnen bonorum animos avertit. Spero quod pro voto succedcati Deo

EPISTQLAE. IB]>XVin. XXI. S9

htnt. iliraiite> ^mnisi« lRt$ dekl« est tti 3 Mu9 ^ pm^eot^s« Tudo
mmptt ttl fama est, ad elvolionem proccdent GaiaODici. Beoe rak» et
ine ut coepisli, atoa. Revevendis^imo^ e# coinmciidatkrifiiuft» 'fuis-ver*
bis salutavi quos iussisli, qui oinnes suis tc salulatiombus remuoeraiit»
Ex T/iureffo VH Idns D6c, (7. Dec.) 1^8. Tuuj^M. Sanderusi I. U»
D. De^us Wratialav«

^ -^ xxi:

LfcONI lUDAE HÜLÖEBICÜ^ ZINLKJS S.

Quam arcta mihi fuerit olim Tecum amicitia, Leuncuie doctissinie»
baud praesentibus e^plioandutn inif. <mmn kuiifs imineinoriaB sciain
Te pro Tua hum^oiuie noo minoptfp. haheae qvam aqs^ Quo fit» ut
cum tui perpatuam roeotiooem babea» » parpeteto cpioque beoe Telim i
atque. adco baue velioi, ut cum TiJ^i cfiMwAlni- aciadtsae non ex aniini
Ttti seateotia audireiu , illico eoeperim» ^uooam modo rebus Tub goiip
suleretnav cogitare« Quoaiao^ vero in^aio naturara (lic^ extra natuni)
ia Qalvetios propensiorem oavimns» eniditioite iaterim baud vulgari»
üde wttQ prope Catoniana : binc est , uli qnae aos e nt Tua futura exU
stiaiaviiDus I apereoius Tibi quoque probari* Nuper haque Tigurini
:rastQre« oos sibi legerunt, Eremi (ubi aedieda Deiparae sacerrioia»
GermaaU Uaoi omoibus ceieberrima coaspioitur) tuac caalarum Christa
curam babeutem. Dominus autem Theobaldus Ger.oldseckius ^ Mona«
steril eius admiaistrator , quo io no« est animo, iuasit» ut ad Te areea»
^ndum bas scribereuius. ^ Est itaqua* est, oblata Tibi aosa, qua intev
Helvetios te trahere, itno iuter niedios Suizaeos sistere possis, . condi«
tione plusquam honesta. Maui Domini expenais ubi advenerts, nihil
non cxigi credas pro voto Tuo. In manu nostra non nihil situia est;
ageiDus partes Tuas, sicut et hactenus hac in re egimos. Nam Te a
Jiteris coiumendaviinus , quod arcanas istas et vere sacras digne colasy
et sis ilie siinplex, prudens Leunculus» quem nos omni perspexerimua
parte« Qna re D. Administratorem ita accendiinus, ut Te prae cunctit
uiortalibus sibi vendicare cupiat. Proinde oceasionem istam crinita
arripito parte : etenim parte nequit calva posteriore capi. Populus »
cui praefuturus eris, est simplex, quique Christum vel nobis praeitore
libenter audiat annuociari» victus aflUuens, Dominus* mediocriter eru«
ditusy literarum vero avidissimus et eruditorum ita amanst ut nullius
rei magis. Ego praeterea non longius sex horarum itinere a Te abero,
ne fors praesentiam nostra m desideres. Movere (ut tnndem finiam), ini
amantissinie Leo ^ bis nostris temporariis quidem, verum ex animo

^) 11. Dec. ^) Cardinali Schinnero. ^) Geroldsecldus comprobabat om*
Dl« , qiiae Zuinglius doctiit et fecit , magni aestimabat eius doctrinam eumqua
ainici optimt loco diligebat; nonnisi hominibiis ZuingUo probatis saera mu-
nera committebat. Ubi Suitenses reformationis fautores insectari eoeperunt»
fa^at iStt Tigurum; 1531 eum Ziiingtio occubiiit in- praelio CapellensL
*) Abbas CoMTod^ de Rtthberg ; aed potius Administrator cogitandua esse
videtitr«

«criptis, at«pie «t.dblmu« DoMtni mxftoMB ad um tnaaearfko ! NuHä
I« ■ («cio) capiet rei p«cpRtu«lo ; et uÜ optii»e oaaia coawilutris , bea*
Tal«. Ex Erem» D. Virg» apnd HelTetios, 16. Kai. lan. 15i9. (17.
Pec. 1618.)

luscriptio : Leoni ludae^ S. H^>polyü oppidi * pastori , amico
■iogulari. 9Cn i^ctcn ilmtn, Stii&fyttm )u €>. 9tt(t. '

Xixii. .

REVERENDE, FERDOGTE, ADMODUM 6RATI0SE

DOMINE AC BONE AMICE!

Vestrae dignitsti praefamor nostmni obseiiuiuni promtunti ef qiric«
qnid iitcundi honorifiei, comniodi poUebimus onquain ! Quamqoain itoa
ex parte doleamus Testnim disceMtnn a nostris in Eremo : ex ahera
Umeo parte Ticein Testram laetaaMir in omnibus , qüae ad yestram titililateai
et honorem conferuat* Quumque in eo estby ut in eum Vos tranrfe-
talis locunir quem eoooreditum habetis, ubi, ut accepimus, vobis ali-
quot diaconii opus erit: Dominus Henricus, qui has vobis tradebal
tabellas, Vobis ministrare studet« Hie nunc unum annum aond nos offi*
do sacerdotali functus talem se gesstt, ut quoniam comviendatitias fla-
gitarit, eum promorere sil aequum atque etiam Inbituni. Nam lieet
cum apud nos babere malimus: attamen ministro probo probara opeto
praestemus oportet. Hinc candide et soUicite Vos oratos velimud, a!
modo diaconis non instructi sitis , ut eum excipiatis ; sin autem boc in
praesens non liceat, quod quidem haud speramus« ut in proximum S.
loannis diem aestivum alinuatis. Hac in re Vestrae digaitati ita sc
praebere placeat , ut hie nostrae commendationis apud Vos gaudeat
fructu; quod quidem a Vobis prorsus expectarous, ac semper ad gra«
tiam referendam parati erimns« Datum ante Thomae (ante 21. Dec.) 4518«

Praetor ac Senatus Suitiae.

Inscriptio : Reverendo , perdocto Huldrico Zmngüo , nostro admo-
dam gratioso Domino et bono amico«

22.

Eerwilrdiger , wolgeleerter insonders günstiger Herr

und guter Frlind.

Uewer Würdy syind unser fründlich willig Dienst und was wir
Liiebs, Eeren und Guts vermögend zuvor allzyt« Wicwol wir zum
Teil betrübt in iiwerem Abscheiden von den Unsern zu EInsidlen,
jedoch so haben wir dagegen Freud mit tJech in allem so Uech zu
Mutz und Eeren dienet. Und so Ir Uech jetz werdend müssen ver-
hinderen an das Ort, dahin Ir geordnet sind, daselbs fr, als wir ver-
stand, etlich Helfer haben müssend: ist Herr Heinrich, Zeiger difs

1} In Alsatiam igitar reversns e Basilea , onde annotatio in Vol. I. pag.
137. corrigi debet. <) & TheodorL £p. 2.

EPIStOLAE. I^IDXIX. 1. 61

Briefir, dtr so by Uedi zn dienen htf^eeHf iitt oach ietz uf ein J«r
by 008 in priesterlieheni Wandel und Wesen gedient und «ich deirmassea
gehalten, da» vrir, diwyl er sin beg;eert hat, zu fiirdern schuldifB; und
geneigt sind. Wie wol wir In by uns lieber haben 'wölken, so- soll
man doch fin fc^^il^^cii Diener träwe ErgetzKdikeit beWysen. Da-
rum ist 4ioser fröndUch ernstlich Bitt, so feiW Ir Uech mit Helfern
Ott vecsechen, wellend disen als einen annemmeof; ob ilber das uf dift-
mai jedoch nit syn macht, del^ wir uns doch nit' wend versechen, das
Ir Im doch nacbstkiinfVi^ S. Johanns ta^ im Sommer wellend zusagen»
Hierum iirelle sich Uewer Wnrdy bewysen , damit diser unser Flhrbitt
ge^en Decfa enipfindt haben genossen. DesS wir uns gänzK^fa wend
verseehen und allzyt haben zu verdienen* Datum Samstags vor Tbomii
(ror dem 21. Dec.) i518.

Landammann und Rat zu Sehwytz. -
Aufschrift: Dem Ehrwürdigen, wolgeiehrteo Ulrich Zwinglin
Dttserm insnnders günstigen Herrn und guten FvSnd«

XXIIL

BEATÜS RHENANUS ZÜINGLIO SÜO S. D,

Nudius tertius huc a Bernensibus missus est Bibliopo^a, qui muUnm
hie LiUheranorum exemplarium coemit et illo deportavit» Gaudeq
mi Zuingli vehementer, quoties vidco mundum resipisgere, et abi^ctis
mataeologorum soroniis solidam consectari doctrinam» Jdem a meis
rounicipibus factum est. Quo roagis miror Thuregiensium negligeotianiy
qui möniti per Te facere cessent, quod alii sua sponte capessunt, Sed
haec est hominiim natura: quod iubemur aut ab alio monemur, segnius
obimus; qüod nobis autoribus agimus, ad id alacriter procurrimus,
Neque enim credere possum, Te illos aut non monuisse; aut rem noa
successisse apud eos, qui tibi in iudicando primas tribuunt. Bene valel
BasUeae postridie natalis Dominici 151S.

Inscriptio: Eximio viro Domino Huldrico ZuingüOi peritissimo
utriusque linguaci amico incomparabili.

MDXIX.

D, ÜLDERICO ZINGLIO VALENTINÜS SCÜDUS S. D.

Proximis Iiteris quid a Te petierim, nosti : ni forte, quod timeo,
ad Te non pervenerint, Petii vero , «ut coram amicis pro me interce*
deres, eosque exorares, quo aliquam pecuniolam, qua Graecos Codices
comparare possem, ad me quam primum mitterent, quod peractamne
Sit, ignoro. ^ Id tamen non per Te stetisse mihi certe persuadeo. Qua«
proptcr enixius Te rogo^ nisi forte, ut cupiebam, exegeris, ut sedulo

aostraOi h^mi caiüa» afpis ; «c «rtfbro iiinibi auf ipse Glmreakam r^
aem i «ul Ule Eremum , Ttttor«in <)b id urgea«» Sed ifiiid nitro (ipiod
dicitttr) correatem impelloi quem scio nihil inMfua», quo proctetse
queat» noatri caiiaa omiaauruiu ? Neoip« quod neceaaitas ita kibel, ut
Tu quoqiie ia omniboai lic^t vigilantiftaimus, vigilaoiiorep Tiaa aecaasfr*
täte te exhibeaa« Sota 5|uibuacum rea ageada Tibi, iUiacerte, quiquid«*
Yia aliud, quam pectioiaa. pateotem, libentiua audituri aint« Porro,
quae ea ail aeceaaitaa, prioribua lileria exposui. Quid ni ncceasilaa
appellanda sit? ouid aut babeavn pecuoias oeresse ait# aut Graeearum
literarum Studium, quod baeteoua miuoribua expensis a mefotum, nunc
maiora qoaedam expo^tvlai, protioua deralioqueodum. Quin etiaw He«
braica lingua (cui nuper operam nostram primum loeavimus) nxduin
a limine aalutata traoseunda est. Profitetur eam j^ugustinus lusiinia^
nus^ Epiaeopua t^e&ktfUiSy vir lioguarum peritia sane admirandus,
Octapli auctor, ai forte ipse quoque videris, quod Hebraieum, Grae-
cum, Arabicum et Cbaldaicum cum tribua latinis interpretatioaibua
Ce/itta^ impressum circurofertur, qui biennio aut ultra Hebraice legende
nobiscura roansurus est , publico stipendio a Gallorwn Rege ad id con-
ductua. Is nunc legiendi modum nobis exhibuit. Post natales vero,
quos hic ad Tigesimuro ferme diem protendunt, JVolfgangus Fabri
Institutionem exordtetur. Misit etiam Grammatices compendium Bash'
teanif quod a Frobenio excusum brevi habebimus. * Fideiis est do-^
cendo atque integer, in auditorum item vota obsequentissimus. Huius
caatra aequar, et ipsius auspiciis aniniose hac niilitia fungar. Quid Tibi
autem de hac re videatur, scribe, et tuam quoque sententiam recense.
Si probabis, instantius subsequar; sin aliter, signa relinquam. Vale
nostri memor, intempestivisque nostris precibus parce, et si dignaris,
obsecunda ! Ex Parrhisiis IV Eidus lan. (10. lan.) 1519.

Inacriptio : D. Uiderico Zinfflio ^ viro eruditissimo , amico nostro
incomparabili.

aRr. Uiridb 3»ina(tn 9famt ju (Eittfiblcn.

GLAREANÜS D. ULDERICO ZUINGLIO

VIRO PHILOSOPHO ET VERE THEOLOGO, AMICO

NOSTRO EXIMIO TIGÜRI S.

Quod Tigurl eam fortunam ' nactus es, suavissime ülderice ! pri-
mua nuntium mihi attulit Osw. Elmerus ^ non absque munere a me

^) Gennensis , Dominicanus , qni acripsit Psakerinm octaplum , excusnm
Genaae 1516 fol. oposque simile omnia BiblU coinprehensiinim moliebatur.
Pellicanus 1517 Romae eius consu^tiidine usus ab eoqiie literariis adiuttis
est opibns. (G«sa.) De TVolfgango Fabri nihil innotuit nobts nisi Psal-
teriiim Hebraicnm cum institatittncal« in Hebr. Knguam. i2. Bas. 1516. (Catal.
Bibl. Tig.) ^) Locum Plebani. ^) Giaron^nsis, qui aub Giareano PartsUs
literarum atudi« acctabatnr* *

EPISTOLAB. MDXIX. II, M

felictns: aeqtie eUftii tä r« gMVdMi «*«« M il MfU caBti|rMati| ««*
ninns iBe gesttolkit unim«, «^p* ^i pfan» fcttataPt T«» boiMore^
pimuiB lilenid et M*«re M «ppreheodave to^me. Ommn »Amd fprai^
quot ex Heloeins'ii^^^tnn kteM». Aimwn» et i^sadere, praeeipM «Mift
Tifurini. Mtram ir«M,'^neillmir «tfen /04 Idäamms ex Lucernm^ ^
homo tilM in patrlai dm Tbit9, de ibi<t«aa taa' hetotur« Soripeiseet in
ad Te» sisi re vera obriilus in flefifotie ^oda» mvidico; plttrimiHa
tarnen me rogavit, ut ae Tibi coiftmeudfrem 9 quod eo libeotiiis feci^
quod est ittveois indolis optimn^« c^ectfr mimi et i&j^eiiii Teraatilia «4
oiDoia , morum praeterea compoailiMiiBOiüini 9 lileraa latioaa bent doctnsi
Mttsicea studiosisaiiiitia, per oiiHie gewäs latitwmaii acriplonani vagatMi
coofabulatioais feiiciiaimae^ Coepil oanc, prudeiitiiai bommt» horlMi^
etiam gra^as diac«*e literas 9 quaa movdieHi teael. Eat i» eo MidIci«Mi
discretain BiDiineque teinerariuai. Domi meae babttaU Ludit teatu«
dioe, fiatala, orgaoo. Comee adsam egOi et noBfiiuNfttam extimolaiie
bomiaem, quaoquara nihil ttinu» Miget etimvlo. Spea eat, faune apud
Helveiias eximium ornamentum fore literarun. Oimi autem apad !>
pluribi» opus non est» praeseHim quod seiaa, dos quosvia a me Im«
dari, pro tua in omnea sfndioaoa benevoleotia b«ac aatia coinineodatiiHi
pnlo. Ceterom VaL Scudus liieras quasdam^ ad me attnlit -e Medi»^
lano misaaa, in quibus identidem amici et oonaangoiDei horlaaluri nt
kat Magister, et neque ego dissuasi, «}aod Parisiis studioso faeile
naguterium venditur ; aut ai boci niminm , pro pecuata doaahir. Me»
qne enim opns est 9 ut visitet quis nugas eornm 9 <ed amicorum coastäf
intercessione, quos ego aliquot in unFV^rsitate habeo. Credo autem
amtcos eius inbiare, ut in loenm tuum stibrogeturi ' 4|itod faettmt pro*
bemne an reprehendam, vix menum inveaio« Eruditio et iogeaium« al
alicui adesty et Vatentino maxiiae nod abest. Sed scis quid valgua
apad nos apeetat9 unam suggeatua factfnd{am9 deinde inclinatioaem in
Tota eius. Quae duo (|uam non bi^lle nunc babeat Valcntinus aeiof
quam bene babiturus nescio9 tanietoi oronia bene speramus. Tu aoiua
CS 9 qui, quid huic negotio opus sit, seis et escperientia didicisti. Mam
etsi acio patriam Tui simitem de^iderare (et vere desiderare : natu »ua*
qnaiii iDveDiet)9 vereor tarnen [Hifyuli iudieium anram sequuturum^
Quod nisi tua opera prospiciatnr, non roagnopere gratulaadnm mihi de
fortuoa Tua, sed potios cum patria flendum est, non quod Tibi aoa
faveam, sed quod patriae miserear, atque adeo eius vicem doleam«
Poterit tarnen Vatentinüs proban. Quod si negotium minus processe«»
rit, iBvenieada alia ratio. Quae apiid te frustra tono : omnin eoim ta
melius intelligis. ^ Res mea bene habet. Conditio liberrima mihi ob»

n A LiUis (Zar Gilgen) , Idna vero similiter, qui Epist. iSiS. N. i2,
loh. laeobos vocatar. ') Paroehatum Glarönae. ^) ,vAnno li18 die Solls
aate S. Tbomae Magister Huldrictis Zainglius praesto fuit coram Parochianis
ia caria iisque reddidit Praebendara et cunctos rogavit, ut Faleutinum Tschu-*
dy facerent parochum. Tum eius in honorem et gratiam Vaientiiium Tschu»'
äirnn feeerant^ loh. Henr. Tscbudii Ghron. Glaronense, e Mscr. cosevi
'tai Baeldiif qui Gatboüca maasit ia confessione. Pag. 74i. 737.

«4 ZVmßLlAXfA»

Ittia ctl« Ifam a4 piibUcftBi Jc^tioiMai aoo MsUvigo» et auclDin -Ml »ti*
peadHim; qtiaotam vero, his diebiu experiar» IIa eniui uuto aludio
ttcmabcre. qHCO, et ijuae irp«^. rcU^^ca aiuity aatis b€iie acceduaU
Ossldo meo i imo notftro Myconw quid proiBittaai , ooodiim sat acio ,
quod ignoro quaatani auxerint.st^niiufii» Pr^pediem taneo aciam« ^
Udwb oro» ut hominem oosceve. coepisti, ita amore proseqnerei imo
ila> defende ! Digmia eaifn eat le paU^ao. Amaa «iqutdem iagenia mU
ttime fueaUi et sinplicitalem iliaw chrUtianam ; tum auunuin maniioe
adulatiottibus obooKiiuD ;- quae m e^ copio«i9siniJ| vides« &tiL quid opus
eatf euin Tibi coiuineQdäreyquif^uBi quotidie oouversaria ? Tota haec
hMBius in U3U Budaei hoaiiois evuditiMijni et mihi famiHariMimi coa-
aMWta fierme est, uisi quod iam 4 ferte hcbdoipadas aulicor inter houii-
Mi levissioios. Adsuot An^li; eoaoubium factum est iuter Regum
Angüae et Frandae pueros F^ieules i videlicet ut a iquaudo LeJlt
naleria non desit» cumioterim vulgus coocordiae causa haec ßeri exi-
jttimat. Lancearum concurauni vidiiausi quem ingens excepit epulum
sive pompa, et prseterea nihil. Beverendissiuium D. Cardinalem^
nouiiae raeo plurimum salutabis, cui ego.rae maxime offero, et plane
Uteris adgressus fuissem» si quid dignum eius auribus potuissem: nihil
eoim ttovi nobiscum est. Tu apud euni vice epistolae fungaris, obse-
^o* Ceterum scripseram D^ Praeposito Tigurino aliisque Canonicia
Iribiis D« NUsly j D« Henr. Uängety IVL FeUci Friffioy lacobuni.
Fabrum SS. Martymm historias e aon vulgatis autoribus et hominibus
dociis ooUecturunu ^ Quare ut divorum Martyrum apud Tigurinos
bistoriam mitterenty oravi: ita eoim futurum, ut Collegip inde honor
maximus oretetur. Yemm nescio litera^oe receperint ac argumentum
bistoriae eius miseriot: baetenus enim nihil recepi. Porro»* cur tarn
anxius pro CoUegio vestro sin^ Tibi aliquando coram aperui ; nam non
absque instigatione aliquot Caaooicorum dviumque coroplurium Cano«>
nicatum iUic spero. Quanquam cix hac fortuna non pendeoi mirom ta»
mea quam nunc Tiguri ^^ desidero., quod Te illic constitutt tua
indttstria ; quippe qui duplicatam spem in me sentiam. Mam alios qui-
dem quam aniicos mihi putem oescio; Te re ipsa amicum seosi, mini-
neque blandleotem* Quare est cur gestiam i cur sperero. Bescribe
aliquando si poteris» quid spei mihi promittasi aut an sperare me eessare
ittbeas. Sequar enim consilium tuum ;. scis tarnen » me hac spe non
jadignum« Porro alibi quoque desideror«, Quanquam nunc animo nie*>
cum prospiciOi quantum invidiae Tibi inter istos eruditio tua conflabit.
Sed sis, ut baetenus» erecti animi» tanquam Hercules aA^fixaxo^ cum
monstris depugnaturus. Vinces facile tum patientia, tum animi mode-
ratione. Saluta Interim nomine meo D. Niesly j D. Henr. ütingerum,
D. Chrlstophorum ^ medicum,^ inprimis vero D. Praepositum. Tide
quam longus sum» cum tarnen maxime frigeam: hiems erat, locus geli-
dus, stilus aridus; mens quomodo non frigidissinia esse poterat? Sed
ignosce loquacitati! Vale! Lutetiae ad Idus lan. (13. lan.) 1519.

^) Giaretuius enpiebat Myconium sodimi sihi Lutctiam traducere.
') Schinntrus. ^) G.esnertu nihil de hoc scri|>to memorat. ^) Kiauseruf ?

EPISTOLAE. MDXIX. ni. 65

NESENÜS ZÜINGLIO S.

Si unquara alias, nunc certe maxime optimi viri funetus officio es»
Uldrice charissime) cum f^alentinuni hunc nostrum , Rdolescentem in-
genü amoenissimi, tua autoritate ornasti. ^ Crede mihi, nii Uldrice!
dipus est fortuna quanttimvis splendida , doctus est iuxta ac inte^ör«
amat literarutn sacra ut qui maxime; in* summa tuo fervore dignissimus»
Spero confore, ut Helvetiam non minus quam Glareanus noster literis
suis ornet, et Christum non ex lacunis, ut Theologorum assolet vulgus^
sed ex fontibus, popularibus suis praedicet. In hoc disciplinarum orbem
complectitur I nee tamen graecanicam refugit eruditionem (cuius rei^
cum ad Te venerit , .fac periculum » et invenies Nesenum nihil fuisse
tibi mentitum)) et omnino maioremi quam vel ego meis literis vel ipse
Stto sennone exprimere posset. — ^Constantissime hie asserunt , re-
gem Christianissimum in demortui Mas^imiliani ' looum suffectum«
Quae si vera sunt, actum est primo nobiscum,^ deindc item vobiscum*
Hie übet exclamare : Quid non mortalia pectora cogis auri saera fames?
Sic libertatem a maioribus nostris, veluti per manus traditam, pecunia
prodimus. Kogo quodnam ingepium adeo acutum Germaniae nostrae
maculam banc dispungere posset. Parum esset armis subactos fuisse;
sed pecHBia modo expugnatos imperti prodidisse maiestatem, quis est
auribns adeo patientibus, ut hoc cum audierit non detestaretur. Sed
expecto, quid Tu ad haec rescribas: noilem enim moerore confici,
antequam raoeroris causam quoque cognovero. — Episcopus RqffensiSj
Anglus ^ Marias Fabri funditus subvertit, adductis ex Evangelio
saocrisqite aliis scriptoribus seotentiis autoritatibusque , quibus ut im-
piatii Fabri de Magdalenis opinionein reiicit , et profccto , ut ego quo-
que quae sentio dicam, egregium se praestitit Episcopum, modo parcius
usus fuisset convitiis. Liber adhuc sub prelo est; alioqui ad Te mi-
sissem. * Vale, carissime üirice ! Si quando ad Vadianum patriae
Testrae omamentum praecipuum sc'rtpseris, rogo, si non impudcns Tibi
Tideor, mei admisceas mentionein : iUius enim amicitiam summe ambio«
Oswaldö ^ ludi literarii praesidi doctissimo multam ex me dicito salu-
tcm : siquidem adhuc mcmop sum , qua humanitate is me nupe# cum
istie agerem exceperit. Vale iterum et salve, Ulrice optimel Parisiis,
3 Cal.^ Febr. (30. lan.) 1519.

loscriptio: Doctissimo viro Udalrico Zuinglio, apud Tigurum
Parocho summo, amico suo eximio. 3ütic^.

^) In S^uingUi locum Glaroaae sufFectns. ^) Obiit 12. lan. 1519. ^) Ger*
manu. *) /o. Fischerus , episcopus Mochesiriae ^ doctrinae fautor, sed ca-
thoUcae religionis «t hierarchiae t^naz , ideoque Cardinalis factiis a Pontifice,
ab rege autem Henrico VIIJ. supplicio capitis afFectus. lacobus Faüer
Siapuietisis ^Vthnim ediderat de tnbus Magdalenis ac de unica Magdalena;
Fischer contra de unica Magdalena. *J Myconio.

Zuingüi univ. opera, Vol. VII. 5

66 ZUIMGLIANAE

lOANNES FROBENIÜS ZÜINGLIO SUO S. D.

Quum libellum C. Corn. TacUi de iiioribus et situ Gerinaiiiae |k>-
pulorum typis nostris excudere coeptssenius » coinmoduin ex aiuicis
nostris quidam * coniinentarioluin nobU exhibuit, in quo paucis aperi-
tur, quorum veterum populorum qui oovi populi sedes bodie teoeant.
Equideiu mihi sie videtur» eos, qui priscae illius aotiquitatis scriplores
duntaxat legunt, praeteritis iis , qui luediam aotiquitatem .scriptis suis
coinplexi sunt» in multis rebus necessario labi« IN am quantas Tu reruni
inutationes a morte Iiflii Caesaris faelas arbitraris? Vt coocedere co«
gamur, non tarn illius commentationem 9 qui certe et fide et stilo suin-
mam iaudem mereatur» quam Spartiani, Vopisci , . Trebeliii Poilionis»
Ammiani Marcellini 9 Eutropii Procopiique lectionem esse necessariain.
Quod si rediret ex inferis bodie Caesar, nihil hie propemoduui agnosce-
ret« Adeo gens genti mixta est, populi partim peuitus deleti, partim
alias translati» et ut summatim dicam routata omnia* Proinde eum
commentariolum studiosis usui futurum Tibi volui dicare, qui norim
Te hoc genus deliciis animum oblectare solere, quoties ex altioribus
studiis obrepsit fastidium. Hanc eandem rem agunt, ut antiquilati lu-
ceni afferanti duo Helvetiorum decora, Henricus Glareanus^ summus
amicus noster, et loachimus Fadianus ^ praecipue in cammentariis
suis in Pomponium Melam » ' quos doctis Omnibus probari loagaopcre
gaudeo» Bene vale«

lOHANNES lACOBÜS A LILHS

D. HDLDERICO ZUINGUO SUO.

Certior factus nuper a Glareano pocta nostro» quem et suspicio
atque amo» sacerdotium Te apud l'igurinos successoremque ex animi
tui sententia consecutum, ^ prae gaudio vix me ipsum cepi. Gratulor
itaque tibi, gratulor populo Tigurino invideoque pariter> quod iara
tanta quadam spe lapsus , cum te , maioribus negotiis distractum » ami*
cutis tanto tui studio flagrantibus minus vacare posse vereor. Gratulor
tarnen laetorque, quod Te laetari, Tibique gratum esse cognoverim.
Ceterum ubinam gentium Vadianus praeceptor mens sit vel futurus
erity adeo scire vellem, ut qui vehementissime , ea causa 9 quod eum
J^iefuiam repetiisse, nescio quam ob rem» ferant? Quod ipsum uesara
praebet suspicionis atque timoris, ne prisca inter sui similes i. e. lite«

^) Beatus Bhenaiius, CFr. B. Rhenani Rerum Germ. Libri III. Argent.
1610. 8. p. 375. casligationes in libruoi Taciti de Germanin, tibi annus 1519
indicatur, itaque haec epistola nno anno ioferius quam in MSC. Simler. coU
locatiir. ^) Anno I5l8 primum editus a Vadiano Viennae. (G«sh.) ^) F'a^
Ufitinus Tschudiy quem Zuinglius ut sibi siiccesöorem crearent^ Glaronensi-
bus commendaverat.

EPISTOLAE. MDXIX. VI. 67

ratos, cojQsuetudo magis stomacbum eins sollicitet, quam patriae irope«
riUe amor. Fac Tu, pro omni observantia atque pietate, qua Te pro-
sequor, certior super bac re fiam* Oswaldi Myconii hominis pru-
dentis et integri statum et conditipnem omnem scire velim , cui et scri*
psissero , si prae occupatione licuisset« In quem si quid beneficii con- »
tuleris, mihi imputari facillime patiar. Novi quid ad. Te scriberem,
modo non tarn superfluum quam stultum esset, ^um Valenünus^ noster
coram de omnibus certiorem reddat , et eg;o alioqui hoc temporis irape-,
ditior. Ceterum ita velim de me concipias, si res ferat, omni me
opera, studio et diligentia animum in Te meum probaturuni. Vale
humanitatis atque doctrinarum specimen, meque omnibus tuis amiois
commendes, meisque verbis salutem dicas, maxime Mycomo nostro.
Ex Parisiis. Cal. Febr. (1519) Tumultuarie.

VI.

BEATÜS RHENANÜS H. ZÜINGLIO SüO S. D.

Ex ^ugusta Vindelicorum^ Capitoni nostro scripsit^ Toh. Oeco-

*) Tschndi. ^) Wolff^angus Fabritius Capito (Köpjlin)^ filius senntons
Hagenoviae, nat. 1487, Basileae Theotogiam didicit, tum Medicinara, deind«*
itenim Theologiam , tandem Iura , atqne in omnibus tribus facultatibus Docto-
ris gradtnn est consecatns. Friburgi in Biisgovia docnit scholasticam Theo-
logiam secundum Scotam. Hinc Episcopus Spirensis enm pastorem vocavit
Brachsainm. Heidelbergae in notitiam venit Oecolampadii , nnde amicitta
in siipremnm diem duravit. Senatus ßasiliensis eum 1512 non semel ad pri-
mam ecdesiae eathedram vocavit, et Capito vicissim amicum sunm Oecolam-
padium 1515 Episcopo Basiliensi commendavit, cui munus concionandi in
ecciesia Cathedrali conferret. Basileae quoque iunxit ainicitiam cum Zuinglio^
Peiicono , aliis , atque illo iam tempore Evan^elica scripta pro concione
tmctabat. 1520 commenHatus ab Huueno concionator aulicus et oancellariiis
Archi«piscopi Alberti Moguntium venit. Quum varo animadverteret, iht
refonnationem non invalituram esse, subiit locum Praepositi et Praedicatoris
ad S. Tbomae Argentorati, uhi ipse cum Bucero reformationij victoriam
obtinnerunt eamque potenter disperserunt in Galliam finitimam. Qtiamqnam
reformationis admodum Studiosus semper mitis et pacißcus animo fuit, Ln-
thertimque commonuit ut homines moderatius tractaret, Erasnium autem bor-
tatus est, ut apertius veritati snffragaretur. Obiit 1541 pesti (Adami vit«
Cap.) Liuthero nondum exorto iam de Papae iugo excutiendo eontnltt cum
Zuinglio. Scnpstit enim 1536 ad Bullingerum (Hott. H. E. VI, 207. 208.)
yAntequam Lutherus in Incem emerserat, Zuinglius et ego inter nos com-
municavimus de Pontifice deiiciendo , etiam dum ille vitam degeret in Eremi»
torio» Nam utrique ex Erasrni consuetudin« et lectione bonorum authonim
qaalecunque indicinm tum subolescebat. ** Atque pariter ocius cum Pelicano
transsubstantiationis opinionem aspernari coepit. (Wirz) ^) lo. Oecoiampa'
dfiis (Hnusschein) filius locupletnm parentum ikZ2 JVinshergae natus, primum
Iura didicit, deinde Theologiam Heidelbergae et qnidem vehementi cum stu-
dio scholasticam « postea vero sub Reuchlino veteres linguas, praesertim He-
braicam. Aliquamdiu praedicator in patria deinde ))er Capitonis cummcnda-
tionem Basileae Doctoris Theologiae nouien impetravit atque Erasmum ad-
ittvit in elaborandis adnotationibus ad N. T. Inde Au^ustam Vindelicorum

68 ZUIMGLIANAE

lampadiuSy Lutherium extra Wittenbergam pedem non movisse.^
Scripsit pro hoc ad Cardinalem S, Siscti Sacconiac dux Fridericus
Kteras depreeatoHas. ^ Frobenio significari eures, chartaceisnc tabulis
libros SU09 concinnari velit Sanderius ^ et in qiiot volumina dividcndus
Sit Hierönymus. Quod si ex sin^^ulis toinfs siogula volet habere vo-
lumina > concinnationis pretium ad 4 florenos et diinidiatum rcdibit.
Tantum solvit Puccius. Non possunt ingentia volumina teoucs asscrcult
susteniare nee chartaeeae tabellae praegrandibus libris pares sunt. Mo vi
iam pridem eius animum, cui compendium inscriptum est. Sed christia-
num iniki videtup rag i)[&Qovg diä räv zieQyeatwv y>ii,ovg nouiv. At
ToF axaVQOtpOQff (crucigero) ne Pytho quidem ipsa persuaserit, ul a
Scoto vel transversum unguem discedat. Audivit a nobis nmlta in hanc
rem disputata, cum illi contubernio hie coniuncti esseuius.' Osw. My-
coniuffi salvere iubebis, et rogabis, ut compendium verae Thcoloyiae*
suis auditoribus, hoc quadragesimäli tempore, vel alioqui festis diebus
interpretetur. Nihil agcre potest, quod vel Christo sit grafius, vel
sophistarum nugis perniciosius. Curabimus Paraclesin ^ in hac itciu
forma typis excudendam ut ante compendium legi possit, yehiti adhor*
tatio ad Chrbti philosophiaro. Bene vale ! Bas. 12. Febr. 1519.

X VIL

ÜRBANUS REGIUS ^ AD HÜMANISSIMÜM VIRUM

UDALRICUM ZÜINGLIUM, HONESTARUM ARTIÜM MAGI-

STRÜM, THEOLOGUM, DIVINI VERBI DECLAMATÜREM

TÜREGI, D. ET FAÜTOREM MEÜxM PRAECIPÜÜM S. D.

Facis tu quidem, vir humanissime, quod solent viri docti omnes,
amas Vrbanwn atque de co honorifice sentis ob nescio quam doclrinae

praedicator se contutlt, postea in Monaäterium Antiquum {Altmüuster) iiiimi-
gravit. Duobits annis ibi transactis, quiim monachos vitauique monachicam
propitis cognovisset, deseruit monasterium et Basileam reverstis cathedrnm S.
Theologiae obtinuit, simulqiie praedicalüris munus administrabat. Intima cum
Zuinglio amicitia iunctus inde ab anno 1522 lente et assidue reformationi ope-
ram dahat Basileae. Cum eo disputationi Bernensi interfuit , cum eo item
colloquio Marburgensi, et paucis post Zuinglti occasum htbdomadibus mor-
tuus est liil. (Adami, vilae, Sal. Hess, \Virz.)

^) Caietano postulante, ut Princeps Elector Lutherum sive Romam mittat
sive releget. (Sleidanus 1518.) ^) Thomas de Vio Caietanus, Legatus Papae
in Germania , cui Lutherum coercendum demandaverat, Fridtsricus Elector
ad hunc scripserat 19. Nov. 1518. (SIeid.) ^) Cardinali Schinuero a Secretis,
saepe Eremi ac Tigxiri commorans. *) et *) Erusmi, ^) Urbanus Begius
(König), a Lart genargen , €[iio^ op^iiduUim imuiinet Incui Bodauiico. £ «chola
Lindoviae primum in universitatem Friburgi Brisgoviae profectus Siib Za.sio
illo nobili doctrinae studia coluit, tum liuAileam ^t In goi Studium, Hie aedes
Operasque instruxit locandas adolescf ntibus literarum studiosis , at in aet
alienum sese imniersit. Quihus fortunis de^ptrans auctorat sese ad militiam
adv4.'rsus Turcas^ inde autem ipsum redemit lo. Eckius, famosus ille hO^tis

EPISTOI-AE. MDXIX. VIII, 69

opinioncni« Ita oempe Sigismundus Rölliy utrlusque fiostrum studio-
sissimus» Duper mihi Lindoiae retulit« ^ Ego vero a Meecenate meo
lo/t» Fabro dudum acceperam , virum quemdain iinpendk) doctum verbi
divini declama torein esse TuregU Persuade itaque tibi, ine eum esse,
qui, etsi noo eruditione, fide tarnen in amicitia studiosa nemini sit
cessurus. Ainasti me prior, redaino te et diligenter curabo, ne uspiam
in officiis humnBitatis vincar; alioqui libenter et mea mihi gloria victum
me iatcbor. Quod si te alloqui ob locorum distantiam nequivero , effi-
ciam tarnen literis creberrimis^ ut intelligas, tuum hune ainorem erga
me haudquaquam fuisse sterilem. Scribit ad te Dominus incus loh.
Faber j cui condonationes quaedam aut indulgentiae stomachuin movent,
quas Minorita ncscio quis circumfert per Helvetiatn in nummi aucupio
non instrenuus. ' Movct virum iustum , quod in una dispensatiöne pene
decem errores deprebenduntiir» Vale ! Constantiae 2«. Martii 1519«

VIII.

BEATÜS RHENANÜS ZINLIO SÜO S. D-

Dedit tres libellos Petrus Gebwilerius doctori Michaeli San-
derio^ videlicet exbortationem ad Principes GermaniaCy ne consentiant
ad deciinae praestatio^em , quae sie incipit: „Si unquam Gennaniae
Principibüs consUio , prudeptia eoncordiaque etc. ^ (eandem germaoice),
et orationem b. e. Leodiensium qucrelam. ^ Quos mifai interini de-
srrtbendos clanculum eures, dum hie, qui literas has tibi reddidit, D.
Vir»;inem Erertiiticam visit. Mon est multum scripturac» Germanicam
orationem inprimis habere cupio. Libri D. A/ic//tf^//5 sunt elegantissime
concinnati, t\i\em2Liimo^M\\\(jebwilerius coram exponct, qui intra biduum
iter inibit. Vector ille, de quo scripseras, nos redienc fefellit. Idem
qui has tibi reddidit , civis et bibliopola Parislensis a Glareano
litcras mihi attub't , in quibus scribit^ ma^nopere G er f nan is minari
Galliim Elücüorum lidueia , qu06 putat sibi non defuturos. At nos

Lurheri et Ziiinglii^ imperator MftxiiniTinnns tnurea donavit poetica et rhe-<
torica : hinc Piegius professopeni IngoLtadii ag«bat. C«rtamine inter Eckiiun
et Luthrruoi oborto disceftsit, ut n« cnra amico «iio, cui b'^eneflciis obli£;atus
craty in c^rtamen ventret» atqtie Augustam prorectiis est, ubi pracdicator
qituin reformattonem adiiivaret £ckii ininücitiajn subik. Aiigusta exasitatiis
oberravit aliquamdiu per Tirolin rediitque domum et Constantiam, ubi per
Fabrum abalienatiis a Luthero Ziiinglium convenit, qni iaui audierat de eo.
Hie siiam de S. Coena et Peccato Ori»inati dortrinam cum en conimunicavit.
Regius denno Augustam vocatus est. Posfea rursiis in Lutheri )>artes inclina-
Vit. £rnestus, Diix Briinsvigensis , Regiiim denique Lwuburgum traduxit,
ubi 154 L obiit. (Adanii vitae et Zasii £pp. p* 406»)

h Cf. £p. 26. anni 1517. ^) BeruarJinus Samsany veniarum institor
inHelvetia, qui nutlo permissu Episco)>i Constantiensis in eius dioecesi Ke-
nias offerebat mercandas. £piscopu8 interüixerat ei templa aperiri exhor-
tatusqae 7.iiingUum erat Faber, ut contra bunc iiiercatmn concionaretur et
ageret. (Wirz.) ^) Utraque scripta prima HuU€uo adscribuntur. (Meiners
et ••) De secundo vide animadversiouein I. ad epist. 10.

70 ZUiNGLIAKAE

speramus, illum frustrntum iri. Non confercnt auxilimn ad eos subi«
gen Jos, qui si sub iugum missi fueriDt, ipsis quoque domitoribus , ty-
rannis iniininebit et servitus. Moa destituaut se invicem Gerinani , si
sapiunt ; Francum ne adinittant, «ed probibeant potius! Nam si bic vel
c*xiguain allquain provinciam occüparit, non aute desine^y quam quic-
quid ca vieinuin coraplectitur, in suam redegcrit potestatem, Vetus
(licterium est : Melius est Franciun ainicum babere , quam vicinuni ,
quod etiam gracce fuit enunüatum, nimirum ut apud Graecos natum,
quo tempore Syriani et Graeciae partcm Gallicani reges administra-
runt, ut docent Chronica Abbatis Urspergcnsis : Kqhttov tov q^gayxov
(fiXov ix^iv ij yeirova, aut similibus verbis: nam Über ad nianum non
erat. ' Saluta D. Osw. Myconiufn et ceteros aniicos. Bene vale, mi
Zuinffliy et eum qui has tibi reddidit ad me sine libellis illis tribus
\euire ue sinas! Bas. 8. Martii 1519«

^scriptio : Beatus Rhenanus — eximio viro D. Huldrico Zinglio
Parocbo Turegiensi ^ amico singulari.

IX.

BEATUS RHENANUS ZINLIO SUO S. D.

fleri tandem, h. e. 12. Martii die, literas tuas accepi, in quibus
de oratione illa , pro qua tibi per Conradum bibliopolam scripsi.
Exemplum latinae non niagnopcre cupio, tamctsi poterit et hoc prodcsse«
^'am habet forsan illud, quod meum non continet, aut aliter aut etiam
melius : nee enim per omnia conscntire puto , quando dedita autoris
opera videtur facta depravatio. Verum tralationem in nostratem linguam
tanto avidius expecto , quanto restitutioni plus opis est allatura, quam
exemplum latinum. Scripsi SanderiOj tuae monitioui tandem obsecutüs,
Mibil autem ago totis literis, quam quod meum in illum testor animuni.
Bene vale , mi Zinli ! Boj, 13. Mart. die 1519.

BEATUS RHENANUS ZINLIO SUO S. D.

Libellum quem petieram accepi, sed querelam Sacerdotum Leo^
diensium oblitus fuisti siinul mittere. Porrexcrunt illi per suum nun-
tium schedam Principibus Germaniae^ qui supcriori aestate couvenc-
rant apud Augustam Vindelicorum, complcctentem ea , quae Bartolinus
in actis eins Conventus strictim memorat. Itaque curabis, ut ad nie
descriptam mittas. ^ A Gallis Germaniae nostrae male metuo ; nain

^) Quomodo et Hispanicae partes et Gallicae certatiin iirserint He!«
vetios, ut pro Carole Franciscovf sua gravis niomenti suftragia feri-fiit
Inipt ralore creando , utque Confoederati Carolo faverint , vide Hott,
liist. Confoed, I, 6 sqq. Cfr. Neseni ep. ad Zu, 3. Cal. Febr. ^) Bichar-
dus Bartolinus Ferusinus , CsiptUhmis Matthaei Langy Cardinalis Gori/JH»',
responäum Principuui Gennanorum in propositiont-m Legati Li^ociis X, Au-

EPISTOLAE. MDXIX. X. 71

81 vemro est quod vulgo fertur, et etiain a prudentibus credi coeptum
est} Montem videlicct Peligardi regi Francorum obaoxium esse factum,
ut bunc in boras putetur, velut pi^nori subicclumy occupaturusj quid
oobis praeter extremam calamitatem imminere ceoses ? Misit enim ingen-
tem auri vim ad Ducem« Et quanquam in hoc studet, ut intestinis ipsa
Germania seditionibus ac bellis divexetur, verisimile tarnen non est
^atis tarn imniensam missitare pecuniam. Fuit nndius tertius hie Archt-
episcopus RheginuSi vel ut quidam voluot, Arelatensis^ aut uterque
fortassis , ut sint Episcopi » non tantum Episcopus ; Ursinae gentis est et
Pontificis neoessarhis, qui, nisi me fallit animi mei augurium, literas
adfert ad Principes Gennaniae pro Gallo* ^ Äuget meam saspieiooem»
quod intra paucos dies bac re redituruin dixit. Heri venit apostolua
(vntgo postani vocant) ex urbe, qui die Lunae proxime praeterito iter
ioiit. Cogita, quantum festinarit, qui intra 4 dies et dimidiatum huc
adrolarit« Hesterno vesperi naviculam conscendit totam noctem navi-
gaturus» ut ad exortum solis huius d\e\ipetvenirt%j4rgentoralum* Nam
illic suura se sperat Archiepiscopum deprehensurum« De hac re poteris
R. D. Cardinalem adnionere« Nam tametsi Hispaniarum Cath. Regi
Carola suffragia sua Principes Electores datis literis et in fidem sigillo
niuDitis promiserunt, timenduni tarnen est, ne Pontilicis fraude /%2re/i-
tor huius proinissionis gratiam illis faciat, h. e« dispenset, ut vulgus
barbare loquitur. Hutienus PAalarismum edidit contra Duqem fVir^
teinbergenseffii dialogum elegantissimum , item alterum dialognm quem
Febrini inscripsit, in quo Cardinalem «9, Sixti^ ^ qnl fuit ad Caesarem
kgatus, egregie depingit, qui in Germaniam venerat (sie enim llui^
tefius scribit) ut pecuniam colligeret in bellum contra TurcaSf quam
Romanenses isti consumerent etc. Edidit et alia quaedam ad Leoaem
X. I oinnium mortalium audentissiraus. Erasmus Paraph^^asin scripsit
in duas ad Corinthibs epistolas. Scripsit ad me literas, quae libellum
;iequare possrnt, de Lutherio et aliis rebus« Epistolam Martini Lt^
lAeriiy quam jddelmanno misit Augustano ^^ ut tibi gratiliearer,
descripjti : dclectabit te virilis et coostans hominis aaimus« Beue vale !
Bas. 19. Mart« 1519.

gnsta« <5i8 in luccm edidit. (Gesn.) '«» propositionem Legati Pontiflcii Le-.
gafns e collegio Sacerdotitm Ltfodiensium coram responsum redditnriis erat
orr; Principes scriptum postiilabant. Enarrahatiir in «o summa neqiiitia Ro«
nanae Guriae et in^imiilabntitr inscientissimos et improbissimos liomines
nbiqiir pra«bendis ac dignitatihus eximiis augeri. (Simler« Coltectio.)

1) Boberitts Ursini , Archi episcopus Bhegii Leonis nomine cum Princi|>e
Klectore et Archi episcopo Trevirensi, /?ic/H>r</o agebat, ut ad Frunrhcurn I^
summa inqierii Germanici deferretiir. Frustra autem erant et largitione« et
clandestina coinminatio , aliam eloctionem a Pontifice non ratam babitiim irL
(Sekendorf , Hist. Liith.) '; Caieiawtm, ^) Bernardus et Coiiradus Adelmaun
*th Adtlmaniisfelden , Canonici jiugusiae, amici ut Lmheri sie Otcolompadii,
(Vvl, Hess, vita Qiscol.)

72 ZÜINGLIAINAE

CHRISTOPHORO CRASSO *

HÜUDRICÜS ZÜINGLIÜS S.

Posset haec scbeda , doctissime Christophore ! Te ia extasin abiir
cere, quod horriday quod indocta » Disi Zinliuni praeferret Donien,
quod TiUi mooachiis qiiidain» Vadiani iam olim discipulus» meus v€ro
germanus ingessit , is qui apud Scotos sepultus est , cuiiis ossa oe lapis
urgeat precaniur. ' IVomen habes, mentionem vel uiobratilem mei,
qui Te pjr bonas disciplioas hortor, quaruni Tu patroous neduin
almnnus es 9 adolescentein huoc, praeseotiiuii latorein, Georgium Ber^
nardiy nostra aduionitiooe eommendatuni habeas» priiiioribus quidein
aauis vel fortuna vcl coiiditione neglectum 9 quo aliqua indueatur ad
rem graminatlcam ; eam volunius, quam Tu dos velJe intelligis. Fovet
eum D. Geroldseggius 9 patronns meus, Eremi HHveticae admiai-
strator, qui sibi factum imputabit, quicquid in huuc beneficii colloca.-
veris. Advertes nihil minus ad mores eius» Inexercitus est» (fiXßvroq^
äyQtog^ verumtamen probus. Valey et ubi omnia optimi consulueris,
meque ob haue dum bene suraus poti scriptam epistolam ne abiicias
de ponte, in i\utm Te naXtu Vadiano comm«odante statuimus* £x
Tiguro 23. Marf. 1619.

Inscriptio : Christoplioro Crassot amico fuigulari. .

XII.

ZINUÖ SüO GLABEANÜS S.

•

Pauca scribam» cattssime Udalrice! Scripscram enim pridem episto-
lam bene longam, qui longo tempore a te nullas accepi Jitcras. ^am
eas, quas militiisti, qui sub Decembrem ad nos veoit, dedisti, scro rece-
pimus. Et doluirnus plane, quod homo ille et uos et vos deceplsset.
luvenibus eniin nostris literae veucrunt, pccuniae non venerunt ; uude
procul dubio convioeimus , nebulonem cum pecunia abiissc. Sed milcs
erat. Quod proba» na^um in Te candorem, cogita modestiam illam
tuam et humanitatem (nam do«trinam , more adulatorum , quid attiuet
hie commemorare?) longe maiora me^uisse. Laudo tc, digne laude/
et scis laudi isti abesse adulationem ; quandoqnidem nihil anibimus apud
Te. Et erat quod ambiremus , amor videlicet. Sed illum sane scio iu
utroque parem. Probo nunc item, quod Tigurum concesseris i futu-

^) De quo V^dianns: Communiceps noster vir doctas simul et dilig^ns,
quoqiie meliorem neminem dixeris, is aliqtiando mihi discipulus, nnnc &fit>o*
rum sociiis nihil prorsus in literarum stiidiis operae in Viemftusi liyceo
intermittit. (Pomp. Mela Ed. Vad.) Crassus phira 0|Ä;ra Viennae typic.
exscripta vulgavit, intcr ali^ Epistolas CGCCXXXIt FraÄcisci PhUelphi cum
duabus philüsophicis epistolis argumenti ethici et |iaraenesi ad adolescentein
^fobilem uou Eck, alumnum suom. (Goeidti: Conradns Scheuber), ') /aco-
hu$ Zuingli, ^

EßlStOLAE. MDX1X. XIII. 73

rom enim auguror, ut fides Christi augipeptum illic sit acoeptuntt Te
duce, liaud inediocre^ Quod D, Felix Fryff praeposituram n^ctus svift
piito in rem mcnin esse* Is est primus, qui me ambire Tigurinorwn
auiicitiMn iussit. ' Vir esti ni fallor» qui doctos amat, ipse etiani » ut
ea aetas tulit» non vulgariter doctus« Alusicen inire atiiat^ quae respri«
niiini me illi familiärem fecit. Ceterum ai) ovx ayvoefg^ wg XQtj roioih.
fovg avSQaq Sia}MfißavHV^ Verum haec tecum cogita l wq aaqiaküs
unavxa yqatfta. Quid autem mihi apud te timendum, apud quem. sunt
omoia circumspectissima ? Vale et mutuum ama ! Lutetiae ad 8. Cal.
Apr. (25, Marl.) 1519.

Adcst loh. Lascaris j G r accus j mire eruditus» ad quem ego
snepe comroeo una cum Amnianno meo TlgurinOj iuvene clarissimo.
Laborat ille podagra ; quare facilis est accessus. Vigiliis magois uunp
rursus graecort ut videlicet socius tibi doo desit aut congerrOj si rursus
in Helvetios concessero. Vale mi Ulderice!

Inscriptto : Glareanus D. Udalrico Zinglio^ Doggio^ viro iatc-
l^rrimo , latine graeceque docto» Philosoplio et Theologo» iwiiico no-
stro exiniio.

XIII.

BEATUS RHENANUS ZINGLIO SÜO S. D-

BetuHt mihi nudius tertius Rofnam proficiscens Comes a^ N0va
jlquila , ' vir doctissimus , treis esse Moguntiae Pontificis legatos ,
Cardih'alem videlicet«?. Xysti^ Archiepiscopum de Ursinis^ et Prt)-
toaotarium ({uendam, qui strenue labol'ent pedibus ac manibus omnes
ut Carolus posthabeatur. Minati sunt his laqueum palam Hispanici
Regi« legaii) domini Nie. Zieglerius ^ Armenshofer et ceteri, si
depreheoderint rem« At hi negarunt» se electibnem CaroU impedire
velie, scd tantum operam dare, ut iura Ecclesiae Romana&conserventur.
Eraot mane Treuerensem ^ apud Confluentes salutattiri« et in hoc
Barts conduxerant. Verum legatorum Hispanlensiuin opera factum
est , ut naves omues fuerint detentae velut Principe iubente«. Conquesti
tueve, Cardinali Moguntino; ^ at hie iussu suo factum negavit. Vi-
debis mirabilem eventum , imo miserabilem » quantum ad fstos , utcunque
res ceciderit« .De hac re monebis D. Sedunensem, Miror Te nihil
scrib^re de Sanderii libris. Concinnati sunt et in arculam ligneam
composilt, sed deest vector. Vestrum erat e vestratibus aliquem rogare^
qui frumenta quadrigis hinc cleportant, ut omnem istam sarcinulam se-
cum istuc adveheret. Timet Interim Matthias Bibliopola , ne D. San-
derius alio se conferat hie relictis libris. Bene vale ! Bas, die Am-
brosii (4. Apr.) 1519.

^)' Glareanus apjjetebat miinus Tiguri. ^) Hermannus , Comes a Nue-
nnr f patroniiü literarum bonanrm, Hxnicits^ Beachlini ^ Huittni et Erasmiy
bistoricus et botanicus scriptor. Com|>ltires epistolarum eius extant inter
cpistolas Reuchlini congestas. ^) Archiepiscopus et £lector Trevirensis
Richardus Caput fuit partiam Gallicarum in coiQitüs» ^) Albertus Branden-
bargensts.

74 ZUINGLIANAfi

XIV.

BEATUS RHENANÜS ZINLIO SüO S. D.

Gratisfiniae mihi fucruot literae Tuae, quemadmodum erani bumani-
tatU plenissimae ; sed non paulo gratius fuit, quod ore nobis retulit
Simon noster, pergere Te videllcet in asserendo Christianismo., quem
partim iinpietas nianifesta, partim faUax superstitio non istic modo» sed
ubiri« gentium , indignis modis conspurcarunt. Et quanquam , ut non
caret aemulatione virtus, obstrepant quidam, tarnen a proposito tuo,
quod instanter urges, adhuc nemo te retrahere potuit. In qua re con-
stautiam tuam admirari subit, qua nobis apostolici illius seculi virum
repraesentas. Obganniunt quidam , rident, minantur, petulanter inces-
sunt; at tu vere christiana patientia sufiers omnia« Sic agendum est,
ini Zuingliy quemadmodum facis : connivendum, inquam, ad niulta) ei
qui velit malos Christo lucri facere. Beneficiis ad se traxit ludaeos
Serrator noster, non convitiis. Gratum quoque fuit audire, D« Con--
radum Fabrum Kusnachtensem^ Commendatorem ut voeant, abs te
donato libelio ^ penitus infiammatum , ut purioribus istis literis ex anima
favere coeperit. Laudo consiliura tuum, quod tarn feliciter tibi suc-
cessit. Aniaiabit bic alios.ad bona studiai aut certe non praefracte
probibebit. Fonteium monui, ut chartam quae defuit ad Te mitteret.
Ait tarnen pridem eandem se misisse« Libros Sanderii puto dudum
istuc delatos. Nam sacrificus Domini Cardinalis ' illos vectori cuidam
Yestrati comroisit« Habebis mox positiones Martini Luiheri^ quas
contra oovos et veteres errores Lipsiae ^ defensurus est, una cum Epi*
Stola , qua Eccium^ sie depingit , ut nuUus pictoi^ potuerit melius« Allati
sunt multi navi libellii de quibiis longnm esset scribere. Commenda
me D. M. Sanderio! Bene vale, mi ZinU! Bas. 7. Maii löl9«

XV.

GLAREANUS ZÜINGLIÖ S.

Yix unquam plura babebam » quae scriberem r carissime Zulngli !
cum tamen brevem hie videas chartulam si numeres lineas, longam ta-
rnen , si perturbationes hie nostras ex lacobo nostro Am,manno noscas.
Primus eram qui in patriam festisasset, si iurenum curam excussissem«
Varii afferuntur tumultus et ex Germania et ex Helvetiis y ut certe
nullo modo diutius mihi manendum putem. * Abest cum Copus^ tum
Budaeus., loh. a Liiio, Lucernas , quem Tibi olim eflinxi cumque
j4mnianno tibi unice commendaram , nunc in patriam concessit. Oro
bominem noscere velis. Porro Am,mannum Tibi comraendare non est
opus, quem et quotidiana consiictudo Tibi commendabit, et non medio-

1) Senatum Lütheri, Rhenani praecipua industria posita ftiiC in scriptis
liOtheri perHelvetiam di5)iergendis. (Hott. H. £ecl. III, 49.) ') Stdnnensis^
Schitmer. ^) nisptitatio Lipsiehsis a 4 ~ 13. lul. ^) Hoc pfsKüiet ad mo-^
tus, quo« clectio imperätoris excitabat«

EPISTOLAE, MDXIX. XVI. 76

cris cruditio. Lon^^o tempore nullas accipio literas , quae res me mo-
Tit ut crederein itiaera obsepta. Ita enim citius obrepit siiipicio male
babentibus, et certe magnam rerura uuitationem futuram aup^uror, si
cominittcDtur Franciscus et Carolus. Invitatus sum ternis nunc litcris
ab Erasmo , ut ad Levacos * roncederem , i. e. oppidum in Nervlis
aut Ambiaritis y ubi nunc ipse versatur. Verum iuvenes relinquerc
DOQ audeo. Et certe Parisiis absque capitis periculo vix habitamus«
Cuius causam omnem ex Ammanno nostro percipies. ' Fortassis, si
res Don componatur, in lulio mc Tiguri videbis. Minatus sum penori
tue per aliquot dies, si opus erit, adducturus fortassis et Gryllum
aliquem. Cum 'foenore tarnen Tecum babitabo , quantum quantum id
fuerit, quam vis prae impotentia vix niibi quae scribo constant. Scripsi
item bis diebus, consilio Fabri Stapulensis et codicibus aliquot adiutus,
Dirorum Felicis et Regulae bistoriam , buniili stylo , ut a mediocriter
doctis int^lügi quiret. Ceterum cavi, ut maxime Christo conformia
ajiicerem , resecarem quae vel inepta vel suspecta. Mirum vero in«
fCtnium eias historiae scrigtoribus, quod praeter barbarlemi qua nego-
tium maxime obscurarunt, etiam supra niodum ineptierunt» Sed non
prodtbit in iucem , nisi Tibi placuisse intellig^am. ^ Adferet Amman'
nus exemplar. Dici non potest quam desidero res patriae noscere,
literas tuas legere. De R« D. Cardinali * audio quae libentissinie,
euQ in Sedunis receptum pristin9eque dignitati restitutum. Eum vi-
ruta amo, cui Tu me commendes velim. Mitto Tibi de pronuntiatioBe
Graecae linguae, quod iudicium meum aliquot doctis viris placuit, et
qtiidam exscribere dignati sunt, at vix a me efflagitarunt. ^ Molior
aulero ea io re nescio quid, ad minimum quae secula nostra et literas
Graecas ajiuvare queant. Vale unicum decus meum, et negotium meum!
A<;e , ut uaice Tibi confido ! Lutetiae ad Idus Maias (15 Mai.) 1319.
Inscriptio : Glareanus D. Udalrico Zinglio, viro et Fbilosopho
et Tbeologo, amico nostro summp. Tiguri in Helvetiis* -

XVI.

GLAREANUS ÜLDRICO ZINGLIO

ECCLESIAE TIGÜRINAE EAROCHO, VIRO ERUDITISSIMO

lUXTAQUE INXEGERRIMO S.

Scripsi nuper coplosei <jfuaecunque in bucram veoiebant, carissime
Cldrice ! quadam muliere auferente specilla in Heloetios ; nunc igitur

^) Lovanium, ^) Ea causa sine dubio fuit gravis commendatio , quae
tum maxime Pariaiis innotut*ri't, HelVetionim confoederatonim ad Coniitia
Oennlinici ii9|>erii, ut Carolum eligerent imperatorem , 3. April. 1519 scripta
(Hou. Hi«t. ConfoeH.") 3) Glareanus hoc scriptum cum epistola misit ad
Fe/Kem Frey^ Praepositum. (Hott. Hist. Eccl. T. VIII. pag. 1061 &i\,) Propt«r
Mm qua tum «rnt Lictitiae rui>ditionem niunuA affectass« videtur apud Tigurinos.
*) Sihinner epi&copiis Seduneii^i», ') ßrasmus proauntiationt;m de ipso
<)ictam Graeci Mrüionis a Olartano fertur aecepiss«. (h' K» fVetUteih , Ora-
ttoucs 4t Imguae Graecae promiiti|itlone. Or. V.)

76 ZDinOIiUlSAE

pauca quasi subternotabo, Constans fama in Francia est| Germana-
rum . proceres titulosuin hoc iiuperiuin Franco veadidisse : neque eoim
soH Helvetii pecuuiam amant, quaraquam et hi amant; tum Francum
minitari ^entibus iugum et Servituten), quippe qui resistenten) nemioeiu
habeat. Vereor ne Germanos probe noscat. Ab Agrippina rootus
orietur, opinor, et Ferdinandus ilU invisus propter suspectam Caroli
fratris potentiani. Oinnino rerum quaedain non pa^^va mutatio animo
meo obversatur, quam utioam praesagirem ! ]Nam quam tutum mihi sit
in Galliis, non video. Omnino ultra annum hie non raanebo, quam-
quam omnia mecum bene habent. Te rogo mihi rescribito ! Desidero
enim responsum de rebus pUirimis, quas nupera epistola scripseram«
Nuntius hie certus est et mihi multum familiaris. Vale et Osaldum
nomine nostro salutabis. Nam et te Osaldus salutat, tu Myconium^
te Elmerus. Atque utinam fortuna me a spe mea non deiecisset! sen-
sisset Osaldus non amicum modo sed ettam Maecenatem« Sed hoc
Zophio T(a äyiQW)^(o debeo. Vale mi Uldrice! tibi persuade nihil
acque mihi in votis esse, quam ut sim tibi carissimus. Lutetiae Vi
Cal. (vero similiter 21. Maii) 1519. ^^.v

XVII. 1

BEATUS RHENANÜS ZÜINGLIO SUO S. D.

Est mihi magnae curae de iis rebus nonnunquam cogitate, quae
Helvctiis queant esse vel ornamento vel usui. Itaque quando regionis
huius.non ultimum decus loachimus Vadianus elcorantissimos inJMe-
lam commentarios elucubraTit, ' in quibus patriam communerr pulchre
celebrat, ut habet amoenissimo ingenio parem stylum-, et id librorum
huc Adamus Bibliopola ' nuper attulit : non potui Te i'em lanc celare,
nimirum , quo iubercs Melam opera Fonteii nostri cum no/o Calenda-
rio Mathematici illius Tubingensis Stofflerini ^^ m fallor, apte con-
cinnari, et alios istic horlareris^ puta D# Mgconium^ Secretarium
oppidi vestri, Frygium^ ^ et quicunque Cosmographiae studiis capiun-

-^-r

*) Pojnponii Melae^ Hispqjii Hbri de situ orbistpes, adiectis loachiwi
Vadiaui Helvetii in eosdem scholiis etc. Vlennae Austriae. Oct. MDXVII.
In extremo : Maio MDXVIII. Aucta et «mendata editio BasHeae MDXXII
(Mirum quod Gesneriim haec cditto fngit) et Parisüs MOXXX. Andreas
Eccius^ disciptilus Vadiani, ei nuntiat, hoc suiim opus apitd Hispanos in
academiis ac privatim lectitflrri. (Fels, monim<|ntiim reformatonim Helvc-
tiot*iiia. Pag. 194. 195) *) Adamus Petrin uous celeberHmorum Typograi>ho-
rum ac Bibliopolarum Basiliensiiun , qui Lutberi versionem. N. T. eiusqiue
libellulorum magnam vim primus in Germania anstrali typis mandavit , exem-
plariaque dono dedit Omnibus monasteriis Basiliensibus. (Wirz, Kirchhofer
«tt Rbenanus literis ad ZuLn^lium proximis) ^) loaunes Sioeffler^ lustittga
oriundus , nat. Ii52 , Prof. Matbematices Tnbingäe 1516', Recfop 1522 , cla-
rissimus Matbematicorum et INIecbanicornm 5ui temporis. Scripsit Tabulas
Astronomicas , Epbemerides ^ Calendarium Romitnum , Coumientarinm in
Sphaeram Procii atque praecp.pu JoJii- de Qalcndario emendando. {Boek,
hin. Univ. Tubingensis. Pag. 45, 46.) ^) De Frygio (frey) vid. Wota
Vol. I. 466,

EPISTOLAE. MDXIX. XVin. 77

tur, imo Helvetiorum liiudibus Canreali ut huiusmodi sibi comnientarioa
a Pannomls usque advecU>s eipant. Natu dolet. mihi hie eo5 ab asinis
negligi. Adolescenti isti, qui has Tibi reddidit, si qua prodesse pote99
ut libellos suos facilius vendat et pecuniolain aliquam reportet, rago
tuam operaoi aut commendationein non deaeges. Saluta Myconium^
Sanderiwn et Frygium, Bene vale! Bas. 21. Mail 1519«

luscriptio : Beatus RJienanus eximio viro M. Huldrico ZuingÜOy
Parocho Tfiuricensi.

XVIil.

BEATUS RHENANUS ZÜINGLIO SUO S. D.

Literae tuae alioquin mihi gratisrimae , gratiores vel hoc nomine
fuerant, quod constantiam animi tui in docendo Christo declararint*
Equidem laudandiis es, qui rem optimam ac snluberrimam prudenter
coeperis; magis laudandus, quod coeptam constanter prosequaris , ne
tantillum quidem mutatus ab bis, quibus dolet christianam renasci pie-
tatem et puram Christi doctrinam populo tradi. Quod si magnifacit
cos vulgus, qui in acie ririliter pcrstiterint , annon Te virum dicamus^
qui in proposito docendae pietatis tani constanter perseveras? Sed aceipe
pulcbrum consilium, quod rei, quam nunc agis, valde conferet, et ad-
versariis tuis plurimum nocebit. Adamus Petreius Typographus
(nosse Te puto hominem) aliquot Lutherii uovos libellos Germanice
scriptos typis suis expressurus, expositionem videlicet Dominicae pre-
cationis luculentam et plane Lutherianam ; praeterea Germanicam Theo-
lo^m,^ ad quam collata quamlibet subtilis illa Scoti Theologia crassa
erit et hebes; et huius generis alios aliquot libellos: quos si Tu pro
coDcione publice commendaris populo, hoc est emendos suascris, '
crede mihi, negotium quod instituisti, plane et ex animi sententia Tibi
snccedet. Si puerum huc miseris (nam meretur haec res hunc sumtum
et diligentiam) dabit Adamus illi quantum voles libellorum. Hoc fiat
intra raensem, sed moneris a nobis: qui hie prostabant in Misniis ex-
cusi, non venditi sunt sed ab emptoribus rapti. Horum desidcrio et
prophani et ecclesiastici aeque tenentur. Inscripsit Tibi Frobenius
aostrum in Taciti Germaniam commentariolum. ^ Mitto Tibi dono po-
sUiones hutherii contra Eccium et Germaniae precationem. Myconio
gratiam haben de missis literis. Rescribam, cum erit plus otii. Haec
me dictante minister cxcepit. Bene vale \ Bas. 24. Mai 1519.

Tuus Beatus Rhenanus^ Selestadiensis. De Pomponio Mola
Fonteium monebis. Alonebis item alios parochos, ut Lutherii libel-
los, de quibus scripsimus , 'plebi commendare suo tempore mcminerint.

Inscriptio : Beatus Rlienanus eximio viro Huldrico Zuinglio i
Parocho TigurinOj amico incomparabili. Turegii.

^) Sine dubio Tauleri. ^) Hoc Zuinglius omnino fecit. (Mrcomi vitn
lu.) 3) Vid, Epist. IV. 1619.

78 ZUIKGLIANAE

XIX.

GLAREANÜS ZÜINGLIO.

In Osaldi Myconii literis pt*orsu9 constitueram nunc non scriben-
dum, quod te totic9 obtundo verius quam recreem, quuinque nuper cum
Afnmauno nostro copiosas dedi literas. Verum casus aiiquis coe^it
meis alioqui studiis tantiiluni temporis suifurari» ut hac de re certioretu
te facerem, quae animum non tarn meum atque Petri nostri Scuxii
affecit. Scripsit pater illius,^ ut ex eo intellexi, epistolaro satis ira-

cundam , quod in epistolio quodam ad Te dato infra ^ • •

eaque epistola per Te Heverendo Domino Sedunensi ostensa • • • • •
pater filii, ne si Franci maledicentem fovissent, tandem ver-
tan^ ebque malo se ulciscerentur. Mihil itaque peto, (quam ut iuv)e<-
nem apud pntrem purges, si poteris; poteris si voles, (qua in re gr)a-

tissimum mihi feceris. Nam ego praeter auditum nihil scio

ego bene, et te valere plurimum opto; quamquam audio nescio, (quas
contentione)s ts^ Tibi cum monachisy bominibus, a quibus plus quam
ab aspidum (veneno caven)dum est. Obesse possunt» prodesse paucis

▼olunt inversi satius illudi possunt« quam qui

cautissime ab illis cavet. Habent ubique (fautores), quibus ex fönte

indulgentiarura omnia indulgent» atque plus quam • Verum

Qolo tibi consulercy ne in eo quod rerum administratione(m , adtinet
4us) Minervam docere videatur. Scis quare haec scribo : timeo Tibi
«c ••«•••• as, quid agendum, quid cavendum potissimura; sed quod
nemo satis ea ••••«• • p(r)aepostere religiosos. Quod si quid gra-
vius accidisset Tibi, tanquam (mihi ipsi acpidi)sset doliturus sum*
Salutat Te Faber StapiUensis apud quem (de te non tarn) sedulo quam
Tere praedicavi. lam vale, et nie ut solcs ama 1 (Gratias) ago lac.

Amfnanno nostro ; verum de itinerc eius yaria afferuntur

(vehenOcater illi timeam, ne quid» quod noiit, accidat. Tu iuvenem
Tibi (maxime commendatum ba)be, optima indole, optimis moribus«
Rursus vale ! Lutetiae 7. Id. lun. (7. lun.) 1519.

Literas quae Glareanatn sunt mittendac procura pro diligentia
^olitst ! Quanto celerius atque citius , tauto gratius.

XX.

lOHANNES FABER , VICARIÜS CONSTANTIENSIS ,

ULDRICO ZÜINGLIO S. D.

lam pridem nostrae amicitiae candor effecerat, ut libere quae velles
ad me perscriberes ; at Tu diffidenter nimium et subtimide amici officio
fungeris. Quid istac purgatione opus apud amicum? Fingebant prisci
Uli amicum, aperto tum corde tum capite, ne uspiam conderetur, quod

1) Ludovicus Tschudi , senior, eques, militia« patriae praeffcttis. ') Hac
in epistola plures evanuere voces , a Siinlero partim suis rediutpgrata« con-
iecturi«, quas nos uacinis damus inclusas»

EPISTOLAE. MDXIX. XXL ?3

siniplicitati inj^enuae obstreperct. Tics kidem pevfricta iatn dudum froole
oitttuis eertemus litcrb l Quod meae er^a Te benevolentiae gratiaiii lia*
be6, facis peratnice» nee tiliam aliam mihi gratiam referas! Satis eoim
repeadit qui redainat^ Equideiu in animo^ inagis quam ullis extrariis
indiciis veram arbitror aniicitiafti consistere. Quid ad fratrein indul-
gentiarium coelipotentem * attinet » ineus mihi |g;eDius pracsagiit hitnc
e?entum : n^que enini tani frigidus circa praecordia sanguis obstitit,
vt tain portentosas veuias a sede apostolica nunquam profectas crederem.
Quid aliud eiusmodi veniarum licitatores effrontes agunt, quam ut ecole-
sia passim vei a Christianis irrideatur? Illam veroS. Pontificis respon-
sioneni niirum in modum extollo. Saepe unum Principis verbum multos
inlcremit. Quid haec quatuor Papae nostri verba cffecerint} ' cupio
scire. Potest nonnihil urgeri niolestarique veritas; succumbere nou
potest, cum sit i'ortissima. De amicitia nostra nihil est quod haereas.
Auspicato enim coepta durabit aeternum ; siqiiidem coepta viruin for-
tem deseruisse. pudet«

Urbanus^ roeus te corpore atqiie animo salvum cupit. Kolim te
Galluin cristas immodice erigen tem timere, ut qui non anibigam, magnos
Germanorum animos eo esse robore eaque fide, ut facile perfidos male
Christiani conatus sint impedituri. Obnitetur valida Helvetiorwn ma-
BUS, nostris nequaquam dormientibus.^ Vale! Constantiae. 7. lun. 15id*

Inscriptio : Ad renerai^duni vinim D« Uldricum JZingeliuinf Phi*
losophum et Theologum» a s^cris concionibus l'uregL

XXL

VALENTINÜS SCUDÜS ZINGLIO SüO S. D.

Binas post adventum meum Parrhisios ad Te dedi literas, Z/ingti
doctissime» quibus quicquid erat, quod tuis auribus digntim aestimare«
mus , Tibi offudi, adeo ut diu dubitaverim si in praesentiarum literas

^) Indulgentiarom institor Samson, ^) Confoedemti tum propter indnU
gentiüs venales , tum propter Scbinnemm Cardinalem , lec^ationcm Romiini
miserant hunc commendaturi , expostulaturi de illi^. Per Fr, loh, Bapi, dt
Puppio y S. lubilaei commissarium , Leo X. ad Bernardinum Samsonem scri«
psit: „Conquesti sunt Magniftci Domini XIII Cantomim Eiveiiorum apud
Siimmiun Pontiftcem de tna Paternitate, te in promulgatione indufgentiarum
in quosdam error^s, qiios longum esset isti^ inserere, incidisse. Ob qiiaui
causam Sua Sanctitas quam plurimum admirata mihi vivae vocis oraculo in--
iunxit, ut tibi Suo nomine praeciperem, ut vohintati praefatorum Dooiino-
nun Elvttiorufn per omnia Te coaptes, atqne si te cum eis usqne ad con--
snmmationem tuae commissionis manere decreverint, moramtrahas; si autem
in Italiam reverti, nullo pacto «isdem obsistas. Quin voluntas SanctissimI
Domini nostri haec est, ut illis Dominis, Suae Sanctitatis dilectissimis filiis
in bis, quse ad spiritualem consolationem conducunt, penitus morem geras.
Praesentes literas ostendet Vestra Patemitas Magniftcis Dominis Elvetiorum*
— Ex Conventu Ära Cocsli I. Mail 1519. ^) Btgius. «) ZutngUus id con«
nKi dederat, ut ne immiscerentur electioni Imperatoris mediosque se gerere
nallent ioter praepotentes.

80 ZUINGLIAHAE

ad Te daturus essem , aoB certe scribendi iQolestia ; c{iuiiiquaiii id milii
gravissimum videatur onus» tum praecipue quando cum eiusmodi yiris,
ut tu es, tum doctrina cum auctoritate admirandis mihi literis agendum
sit; sed quod verebari oe auribus tuis molestiam pareret eadem caoti-
leua saepius repetita, At pervicit tandem partim tua humaaitas ad talia
coDoivendi etiam promptissima , partim timor, oe pigritiae nota per-
stringcrer, quod scribeutibus aliis solus egocessarim» ut aiiquid saltem
tumultuarium ad Te scriberem. Nam qui rumores per Franciatn
ferantur, non dubito, quin alii ad Te literis commiserint. Ceterura
I^esenus non ita multo ante apud Erasmum fuit, qui apologias quas-
dam iliius ad nos pertulit, alteram in quendam M. nostrum Aiensem;
contra M. nostrum Latomuni alteram, quas nisi ad vos dudum allatas
credidissem» ad Te niitterero. Proinde tertiam quoque parare idem
i:etulit in quendam Theologum Anglurn^ illicque cum , quicquid virium
sit, effundere. ^ Sed haec forte Tibi non nova recenseo. Si quid sit,
quod me (|uoque scire refert, rogo literis certum .facias. Vale, et nie
ut soles ama l £x huUtia d. Id. lun. (9. lun«) 1519.

XXIL

PETRUS SCUDUS ÜLDERICO ZUINGLIO

ÜTRIUSQUE LINGUAE DOCTISSIMO , VIRO INTEGERRIMO

TIGÜRI S.

Decreveram prorsus obticescere, multoque quam bactcnus parcius
scribere, ac plane Tiraonis iliius Lucianici exemplo solitaria pallescere
vita, utpote qui non nisi extrema rei familiaris iaetura mortalium de-
precari consortia edoctus sit. Quod si coroplures iliius aetnulos hie orbis
äleret, dexterius sane ac fclicius res nostrae cadcrent, ncque tot nego*
tiorum procellis iactaremur, quibus in dies uingis ac magis involvimur,
et quod multo gravissimum, evolvi non licet. Sed haec alias, cum
opportunius etiam tempus suppeditabit , per . literas commentabimur.
. Gogit iam nonnihil id quod molestissime aniraum discruciat, ut vel im-
portune ipsisque Latus invisis musis seribam, quibuscum iamdudum^
induciae aguntur : toti enim Ulis ablegatis in Honieri Rhapsodiis ac
festivissimis Luciani salibus versamur. Proinde literas qnasdam ad
Te meas integerrimo Antistiti D. Cardinali Sedunensi oblatas accepi,
in quibus Francorum fastum atque adeo Christianissiaii istius Gallia^
rum regis insolentiam totis scommalum plaustris invectus esse dicor,
cuius rei nescio quo perfido ac nimium officioso delatore Glarea/ii
roei certiores facti sunt. Nee sat erat . malevolo isti rem eam miris
exacerbatam mendaciis, hoc est, e musca elephantum produxisse, nisi
et capitalia prope ob id imminere pericula persitasisset. IIH facile

*) Ad loannem Briardum Alensetn pro encomio OMtrimonti; Apologia
reiiciens qiiorundam suspiciones ac rumores « na tos ex dialugo figurato , qui
lacobo Latomo S. Theol. Licentiato inscrihitur ; Apologiae tves ad nutatio-
nes Eduardi Lei (Vid. Hess et Catal. lucubrationum £rasmij

EPISTOLAE« MDXIX. XXIII. 81

mducti, urpole morum ac vtTVLm Francicarwn inscii, literas indignatio-
oum plenas ad no5 dederunt, quibus seduio coinmoQucre atque etiani
obtesUti suotf ut circumspectius posthac huiusmodi negotia traclem»
plaoeque ab hoc tra£;oediaruiii genere stylum coerceam, nisi vitam ipsnir,
qua oU suavius, oil divinius Dii imraortales hoinini communicnre pote-
niBt» pericliuiurus. Francos enini id ipsuni, ut primuin rescitrint}
haudquaquam ioultum passuros timent, qua ex forniidine dudum eos
per literas exemi : haud eoim multo ab iis alieoos esse docui, qui coe-
luiii ruituruin vereotur. Verum utcunque res Labet, noa niediocrcs
inde curae accesserunt» quas inpriinis ipse, iam in literis emerilus, stu-
dio obesse Dosti. Tuum erit, mi Zinli, parenti nes^otiuin pro tuo
erga studiosos omnes candore explicare, ipsainque facti iamaiii co ws-
que prodaotam tua, qua dares, auctoritate lenire. Eo siquideoi uoinioe
haud exiguuui literato labofi subsidium adbibueris, ac tristitiam illius
discuties. Reliqui nii superest qupd scribam , quam ut Tui er^^a iDe
similis ess€ pergas. Vale » Saudi Tui memor ! Raptim e LiUeÜa d. 16
lunü 1519.

Petrus ScuduSp tuus.

XXIII.

BEATÜS RHENANÜS ZINGLIO SUO S. D.

Si hie Lucius i qui litei*as has tibi teddidit, satis prudeutine et
dexteritatis satis habere videbituf » Uli velim autor sit, ut Lutherianos
Ubellos« inprimis expositionem Domiuicae precationis, pro Liicis edi-
tarn, oppidatim, municipttim) vicatim, imo domesticatim per Elvetios
circumferat. Quae res proposito nostro mirum in modum conducet,
et simul illuro iuvabit. Meque video , cur non maximam tibi grntinm
sit debiturus, si tua potissimum adhortatione fuerit ex errooe factirs
bibliopola« Porro quanto pluribus Dotus est, tanto facilius emptoreS
inveneril. Et quis ei, cui fuerat alioqui nummulum donaturus, pro
tarn eximio libro ursinum ' dare ij;ravabitur? Sed cavendum erit, ne
quicquam aliorum librorum simul veDditandum accipiat, praesertim nunc.
^am plus de Lutherianis vendet, emptorc quasi coacto, cum hos so-
los habebit, a quibus nihil sit quod illum avocet^ ut fit in magn<i vc-
oalium librorum multitudine. Quod si non putatis satis idoneum ad
hancrem Luciwn^ circumspice de alio aliquo, quem deinde literis tuis
ajnicis ubique commendabis et ecclesiasticis et profanis« Interim nacti
»unus germanicam Lutherii interpretationem in 7 Psalmosj quos vo^
cant, poenitentiaies , et sanctam et epuditam. Aristophanem cum
coinmentariis aestimat Andreas Cratunder ^ floreni» 6%« Si prctium
arridet, seribe, et concinnabitur. Hoc ultimo loco tacere non possum,
amicum mihi esse in SueüiSy nempo Ravensburgi ^^ qui tametsi curib-

i) Sestertium, duo cum dimidia asses. ^) Andreas Cratamder , \imti
locnpletissimorttm typogfaphorum et biLliopoliirtmi Basili^nsium , qni jiratfH-
yae Graecos classicos in liicem edere iisque corrigiendis homines doctos
condttccre sölifüa erat. '} JJummelberg^

Zuinglit univ, opera, Vol. VII. 6

8& ZUIKGLIANAB

sissimufl Itbrorum , multos iainpridem editos Erasmi Ubeilos nondum
yideritf et heo socordia bibliopolarunu Quin multi libri venderenturi
si forent, qui hos circumferrent et eroptoribus insinuareot. Unde do^
let mihi studiosorum iafelicitasi quod cum aon desioty qui vilissiina
quaeque distrahaot ac uiinioia , puta aciculas 9 et hoc geous aiia ,
libraria tauieo negotiatio a tarn paucis suscipiatur et bis plerumque pa-
rum ad haue rem aptis« Saluta Domine meo D. Casparem Fry^
gium et O. Myconiwn, Beae vale! Bas* festo clie tiiq imaPvqanaQ
T^g OtOTOxe (2. lul.) 1519*

XXIV.

SIMON STUMPHÜS , BEDICfiNUS , '

M. ULDRICO ZINLIO S. B.

Extat veualis apud Andr. Cratandrum Aristophanes cum com-
mentario qui indicatur fl. 5 et 6 assibus. Quod si visum est eum io
tuaro bibliothecam reponi, rescribito! Praetcrea libellos M, Lutherii
de oratione Dominica fac ubiqu^ locorura« tum apud indoctum vul^us,
tum apud sacrificos, maxime ruri circurnlerantur. Mam apud Tiguri-
nos Te praecone omnes empturos confido« essetque operae pretium
aliquem subornari, qui nihil praeterea aliud tum oppidatim, tum ostia-
tim.circumferret, quo res tam saluti necessaria ubivis gentium in no-
tesceret. Sed quid ego sua sponte currenti addo calcaria'? Tu igituff
quod semper facis, pcrge feliciter in asserendo vero christianisnio«
, INihii enim, Lactantio teste, imo Christo autc^re» tam praedarum ho-
minique conveniens potest essCf quam erudire homines ad iustiliam.
My conto nostro et D. loh. Steiner plurimam salutem meo nomine
ascribito« Bene vale ! Basileae ex acdibus nostris ipso die Visitalionis
(2. lul.) 1519«

XXV.

FONTEIO ZINGLIUS S.

Accepimus Testamentum, Plinium , Kalendarium. Pro Matl//iae
coUaboratoribus auctarium dabis, quantum Tibi videbitur nos deccre«
Nam pecuniam mittimns Francica scuta 7, quibus Aristophanem com-
pares ; atque si ligatus sit cum isto Hephacstione mittas ! Tu vero iufra
8 dies cura ut ligetur: nam tune bibliopola alter descendet, cui vehen-
dum imponas. Ratio Frobenii^ hominis patris loco nobis cari, ideo
credo non errare potest, quod is nimium nobis fidit, minime facturus
sat scio , si resciat quam angusta sit nobis res fanuliaris. fiam ego
Don scio bene domum habere. Dono mitto piieolum ex nundinis nostris
ut vel aliqua aliquid tibi parte gratum faciam. Quod pecuniae residuum
fuerit, in iUum usuni expendito, quem res maxime posfiilet. Aristo-

• «
*) De quo VoL I. 529.

EPISTOLAE. MDXIX. XX\h 83

phanis Plutuoi aTerem alicubi haberi latinam« Sa hoc modo habes at-
qve babcri potest» fac habeatn e^o* Vale et oiimia booi consulet Sa-
lotant te pueri, qtiosego inaxime velletii apud vos.esse Basileae^ si
pestis altqua pestem strangulasset. ^ Ex Tiguro VI« Non. lul« (2*
lul.) 1519.

iBscriptio : Ao Meiater Cunrad Brunner zu Basel zum Saessel,

XXVI.

UCOBUS AMMANNUS D« HÜLDRCO ZINGLIO

VIRO ÜTRIÜSQÜE LINGUAE PERITO, TIGURINAE ECCLE-
SIAE PAROCHO, AMICO SUO UISICE COLEJNDO S. Ü.

Quantae autoritatia tuae literae apud Beatum Rhcnanum fuerint,
ipibus me illi cominendasti » non facUe dixeriiii ; libens tarnen cottidie
experior. Nunq^am enim doinuni eius accedO) quin epigrammaU ali-
quot Graeca mihi eoarret, interpretetur aliquid, rooneat, doceat« De-
muin illud vere dicere posaum» quod Goatbo ille Tereotianus militi
asseotaos dixerat: NuoquaiQ accedo» quin ab eo abeam doctior. Id
totuin fclicitatis Tibi uni deh^o, cui e diverso conveoitf ul me totum,
quantus quantus suid» libena aeniper debearo. Enitar quoad potero, ut
Te istinsiuodi coinmendationia nuoquam poeniteat. lo hoc plane chri«^
stianum agnosco animum, qui nullis demeritus benefictis nitro sese^
honiinuqi usibiu impendat« Ceteruni quid aliud nunc scribanii habeo
aihil. Istud enim arbitratus sum mei ease officii» ut me huinace beneficii
haud immemorem literis ostenderem. Quantum ad libroa cöemendoa
attinet, istud negotii adeo diligeuier curat Conr. FonteiuSj ut netnini
quicquam reiiquuro faciat, Is nunc de Aristophane, emendo laborat.
Pater noster Lutherij qupd sie vocant, Te habere intellexi: alioqui
liuic nuntio ferendum dedissem. Nihil aliud Lutheri extat, quod Te
noo putem vidisse praeter serrooncm quendnm succinctuni de statu raa-
trimonii Germanice conseriptum. Ubi yi rgenünae encusus fuerit» illico
ad vos. mittani. Huius modo exemplum apud Beatum vidimus. Tu si
quid aliud desideras, fac ut sciam. Eificiam libens » quidq!>!d poterot
niaxime rero si quid soli mihi ninndaveris. Vereor enim, ne ab aliis
quoque hoc officio insciu« praevertar« Pestis nondura plane hie dcsiit»
Maximum Hb aquis periciilum proximis diebus passi sumus. Glareunum
nihil mihi hactenus rcscripsisse dudum mirabar« Ceterum amicorum
quorundam literis edoctus iani ipirari desino. Iratum enim esse mihi
significarunt. Verum quid causae sit, intra triduum ex amicis, uti spe-
ro, sciam. Incredibile est dictu, quam id doleam, mi Zuinfli^ prne-
sertim cum a me nulla, ciiius quidcm mihi sim conscius, contumelia sit

afTectus — — snliitcm cpnvcrti non poteriti feraro forti et quo

debeo chrfsliaao anhuD. Tibi si quid forte de me scripsisset, fac ne
me. oeles» Beatum Rf^nanufn^ yirum verc beatum, breri abiturum '
doleiDus». Quod restat^ me TiU intime commcndo. Tu me ricissim

1) Basilea Tigurum anfugeranc pestim. ^) ScbletstadiimL

84 ZÜIN6LIANAB '

Vadiano coannendat nbi ad tos rencrit, et istud rüde epistolium pro
ingenü Tui candore boni eonsiile. Vale felicissitne ini Zuingli atqu«
Die, id quod facis» ama 1 BasUeae 16. Cai. Aug. (17. lul.) 1519.

XXVII.

DOMINO HULDRICO ZÜINGLIO

PRAECEPTORl ET GENITORI SUO CARISSIMO HERUS« S. D.

Postquam, praeceptor carissimCy acdes tuas te non praesente reli-
qai, ' uti adiiitorJbiis commisisti , s\ morbus interim aliquis te abscnte
irruraperet) ut no5 paterna Itmioa petere procurarent , iussui morern
gesserunt. Sed Tu ine invitissiine aedes tuas deseruisse scias, in quibtis
yirtutes duntaxat, boni mores bouaeque artes versantur. Merito igitur
de peste nunc conqueror, quae ut te linquerem, qni nie bonis literis
ornasti, compulit. Spero, quando oinuia se denuo i^cte vertcriot, te
mibi non minora benefieia ostensuruni, quam ostenderis antea. 1s enim
sum 9 qui ex fönte tuo saepenumero eupivi et adhuc cupio haurire
liquorem. At ne etiam beneficiorum istorum ing;ralus videar, quibus
me» cum tecum essem, affecisti, pro qvibus quoque mihi e^ratiaruni
actiones dicere non licet, etiam si mihi sint linguae centum sint oraque
centum, Ferrea tox, ut Virgilius ait» aut potius Ciceroniana eloquen-
tta. Ceterum nunc me Lucarnum petiturum certum habe ad s^enito-
rem » qui nunc in locum Henrich subvenit. Rogo igitur ac obtestor
ut D. Geotgio dicas, patrono meo, quo vestimenta mea, quamprimum
licuerit, procuret. Fridolinus Bneldius se cum frumentis -advecturum
pollicitus est ; velira ideo te ea ilti dare. Mecum enim vehere ad Lu-
carnum oportet ; nulla mihi vestis est praeter unicam« Et nunimos
istos 9 quos mihi mutuo dcdisti , ut emcrem ea quibus carerem , tibi ad-
venicnte genitore omnino reddam , videlicct ad festum S. Verenae. Vale
et adiutores salutato» Casparuni ^ famulam tuam praeserlim, quae, nie
discedente 9 caput meuni flosculis cinxiu Vale dcnuo, praeceptor, ge-
nitor suavissime ! Genitorem te quideni egisse fateor; te» dum vixero,
loco genit^pis colam. Salutat Te M, loannes^ Cervinus^ TauruSy
D. Bartholomaeus j D. Gregorius^ Oswaldus Elmerus^ Fridolinus
Hirudaeus^ Conradus Bassus^ Melchior Galatinus;^ at ego Te
inillies saluto«

^) De quo I, 346. ') Zuingliiis hoc «nno aquis Fahnriensibus vaktndi-
nem curavit. ^) Henricus Herus^ 1518 praefectus Locarno, ohiit, anteqiiam
provincia defunctus esset, «c Bernardus Herus vices gessit iisqiie iS20,
^) M. Johannes (^Schindler), pastor Schuandensis; CervittuSy Caplanits Cla-
ronae; Taurus siye Taureolus, verosimiliter alias qiiis Caplaniis ihideui; D.
Bartholomaeus y de quo non Uqtiet; fortasse Zruirt«iii patniiis Weseni ; D.
Gregorius (Binzli)i prohabiliter Cvtjilanua adhuc V/useni. Ueliqui ffdotesct'n-
teSy qui sub Glarecuio Basileae et Lutetiae bon;is literas cUdicei'ant.

EPISTOLAE. MDXIX. XXVllÜ 85

t) XXVIII.

'" lüSTÜS SCHM ID , URANIAE CIVITATI

A TABULIS PUBLICIS; VEWERANDO, PRAECLARO ET PEN-

DOCTO DOMIINO ET MAGISTRO S, SCRIPTCRAE, HULDE-

RICO ZÜINGLIO, PLEBANO ALTI MONASTERII TIGURI,

MEO IWPRIMIS GRATIOSO, DILECTO DOMINO

Mea submissus promta studia officiaque defero» summopere doctCt
ccleber, venerande Doininel Gratias a^o vobis quam niaxiinas pro
multa opera et labore ac diligentia cximia, quam aliquot aonis abhinc
Basileae in me insumsistis, grata cum uiente» si modo queam, hoc
vestrae sapientiae rependere spondens. Domioe maxister sapiens, fidclis,
rcdeo ad Ibotem j unde mihi recreatio rigavit in aestu pucritiac meae t
auxilium cousiliumque expeten.«. Est enini mihi fraterculus octo aunoruro,
quem inibi pater dilectus fidelis reliquit consoland'um , moribus non adeo
iacoropositis et ingenio satis felicif ita ut existimemi si non desit cul-
tura, eum instudiis ac iiteris aliquid profecturum esse; id quod mnxiaiae
iniiii Toluptati foret ac supremae beati parentis roei voluotati responderet«.
Quapropter nuUarum impensaruiii me poenitebitf ac Vestra benignitate
omnino confisus responsum per hunc tabellionem expecto, laetani s)>em
animo foveos, Vos hac in re futuros esse comuiuoes. ]Nain prorsus
optamus 9 ut puerum ^pud Vos teneatis , nisi forte hoc aimium esset ;
sin hoc minus liceret, ut quo Vestrum consilium prospexerit loco di-
sciplinam et artein discere posset. Hac igitur in causa Vo^ ita vos
praebere velitis, ut prorsus expecto*

Scribebam die Veneris post Laurentii (post 10« Aug.) 15i9. Uraoiae»

Vester famulus paratissimus« lustus S<ibmid|
Uraniae a tabulis publicis.

28,

Jost Schmid , Landschryber zu Uri ,

dem eer würdigen 9 hochv^rrilniten und wolgeleerten Herrn und Meister

der h. Gschrift, M. Ulrich Zwingli» Lütpriester der hohen

Stift zu Zürich, minem insunders günstigen lieben Herrn

Min underthh'nig) bereit i gutmllig dienst » h och geleerter > beriim-
ter, ecrwürdiger, wyser Herr» Ich dank Uch uf das allerhöchst der
grofsen Mü und Arbeit und des ernstlichen Flyfs, vor etlichen Jaren
mit mir in Schulen zn Basel gebruchf, mich erbietend in Dankbarkeit
das, ob ich kann, umb üwer Wysheit zu beschuldigen. Wyser getrU-«
wer Herr Meister , ich keer zu dem Brunnen , da mir Ergetzllchkeit
entsprungen ist in der Hitz niiner Kindheit, üch anrufend um Hilf und
Rat. Ich hab einen jungen Bruder von acht Jnren ; den hat mir mio
1. getrUwer Vater selig zu letzen ^ gelassen , nit gar eines unziuilichea
" > ■ ■ . »1 1 1 ■ ■ ■ 11 I ■ « ■■

^) trösten.

$6 ZUINGLIAMAE

Wandelsy ^enug subtil des Hirnsi in ^stalt mich bedünkt, daCs ob man
Flyfs an jn wollt le^eni etwas Studierens halben us jin vrurd werden;
das min höchst Begicrd war, ouch mines genannten 1. Vaters selgen
letzter Wille gewesen; darum mich kein Kosten wurd beduren. Da-
rum ich von üchy zu dem 'ich mich aller Lieb versteh, by Trager
difs Briefs antwurt erwart in guter Hoffnung, Ir werdet iich hierin
demütigend ^ Denn min gänzlich Hoffnung und Will war, jn by Uwe-
rer Person zu halten; wo das nit zu vil geanmutet war; wo aber
das nit syn mocht, dafs doch er nach iiwerem Rat versorgt wurde,
damit er Zucht und Kunst lernen möcht. Hierin wellend iich bewy-
sen, ah ich mich defs zu iich ganzlichen versieh, Datum uf Frytag
nach Laurentii (nach dem 10. August) 1519 zu Ure«

Uwer williger Diener, Jost Sehmid»
Landschryber zu Ure*

XXIX.

lACOBUS AMMANNÜS ZÜINGLIO,

Ne plura nunc scribam, earissime Zuinglij- tabellionis festinatio
prohibet; id tamen unum Te nescire nolunnis, famam hie esse eonslan-
tissimam eamque, quum Gallorum Regis literis olim, tum nuper con-
ductis in id negotium aedibus , confirmatam , Collegium Graecorum ado-
lescentulorum , a VonlAcc Romae primum inslitutum, paueis admodum
diebus , staute pace , regiis sumtibus Mediolnnuin translatum iri, Hute
Academiae princcps praefectus est Io/k L/tscaris^ Constantinopolita-
nus, graecae linguae scientissimus. ' Alia paucula fortasse adhuc erant,
quae scriberem , sed ut dixi nuntii festinatione intercludor. Te a nue
scias amari plurimum idque tuo merito. Verbis meis salutem dices
Conrado Grebelio et Binderoy ludimagistro« Vale et da operam ut
valeas, Raptim. Mediolani 11, Sept. 1519.

XXX.

lACOBüS NEPOS ' DOMINO IJLDRICO ZUINGLIO

A SACRIS CONCIONIBÜS, AMICO SINCERISSIMO S. P. D.

Non est, humanissime Domine! quod me tuis elegantissimis literis,
quibus nihil mihi gratius contingere posset, lacessas. Praeter id enim,
quod mihi ingenium non est. insuper et olium non habeo* Id solum
de me polliceri ausim : si me homuncionem in tuam amieitiam admittas,
quod nondum petere ausus fni , praesertim Tibi ignotns (quamquam de
lua humanitate nusquam diffidcrem), non indiligentem fore, meque pro
yirili daturum operam, ne cui veterum amicorum in amicitia cedam«
Vale et me amare incipe, a me iam dudum amatus! Prela nie avocant«

*) herablassend erweisen. ') V. ep. 9. i5l7. ^) lacobus Ntpos (NSF?)
correctcir apitd Frohenium scholam quoqiie propriam Basileae aperuerat, in
qua praesertim ad Gvaccas liieras institivebat.

EPLSTOLAE. MDXLJC. XXXII. 87

Lui/ierianum opusculum de potestate Papae in maiiibn^ cst^ qiiod
al>5olutuni stalim ad Te perferetiir. Iteruin vale, intcgerriine Doiuiue.
hx officina lo. Frobemi. X* Cal. Oct. i''^19#

lacobus Nepos, Tibi dediüssimus.

XXXI.

CONRADUS FONTEIUS ZUINGLIO SUMMO AMICO S.

Plurimiim gaudco» Te inter tot iactus teloruin versantem illacMim
hactenus atque iDcoluiiieiti evasisse. Meqiiit tarnen solidtim hoc esse
ineum gaudiiiiti , cum vita tua, quam in ma^no discrimine esse video,
Doo desioat ine habere solliVituin ; quanquam hie qiscque adco non tutiiin
$ix deg;erc, ut hoc uno notiiioe in maiori pericnio sis, qiiod in dies te
novo cxponas, dum invisis ae^rotos« ^ Quod ita boni consulerc opor-
.tety ut tarnen ineroineris, etiam Tibi vitae tuae rationem habendam. Et
de his hactenus. Quos accepisti libros tuo nomine inscriptos, nip.ndavLt
Frobenius iam profecturus in nundiaas Tibi dono niitti. Rcliquortrm
roroparandorum onus reiecimus in humeros D. lohn IVaUcnschuCy
Libliopolae« De his quid actum sitf reddemus Te certiorcm, qnaui-
primuni redierit. De Luciano ^ quem superesse Capitoni scribis, nihil
modo scribere licet, quod aliquot septimanis non luerit apud nos; scd
ubi redierit 9 quod speramus brevi futurum, experiar omnem rem. Mei
Anierbachii^ Te salutant, item et lacobus Hepos, quo homine ni-
hil Tidi bumanius aut facilius. Die lovis post Matthaei idl9«-

XXXII.

CONBADÜS FONTEIÜS SÜO ZUINGLIO S. D.

Vide, mi Zuingliy quam bonarum literarum studiosis male faverit
fortuna, ut quae praeter homines, acerrimos illorum hostes, (si modo
homines sint) etiam immittat bella atque adeo pestem » quae si non in
vitam 9 saltem in studia illorum grassentur» His inquam acceptum fe-
ras, quod iam secundo frustraris tua spe. Prius enim fama et raetu
belli, nunc vero pestis, deterriti nemo bibliopolarum ICalicorumi aut
qui Italicos libros advexerit, nundinis iuterfuit. ' E^o tamen ne om-
nino nihil expectares, erni Arisiophanis comoedias hie Basileae. De
* Luciano autem, quem Capitoni superesse scripseras^ tantum abe8^> ut
quicquam speres, ut ipse mihi Capito fassus sit^ se empturum etiam
nimio, si uspiani reperiret vendlem ; sed cum forte fortuna eiusceniodi

^) Stib finem Septemhris pestilentia Zuinglium quoqne invasit. ^ lo,
Amerhachius , Riitling^a oriimdus , unus de celeberrimia typographis ac
bibliopolifl Basileae. Tres ei fuerunt lilii Basiiius^ Bonif actus ^ Bruno ^
^patris negotia continuanmt, magni nominis in orbe literario , atque ob stu-
dia adeo sna contributi« Singulari auteot amicitia Erasmus et Zasiua addicti
craat huic familiae. (£pist« Zasii. Athenae Ranricae. ) ^) Ex eo quod de (te-
•tilentia quidem loqnitur, aed nihil de correpto Zuinglio, apparet, hane epi-
ttolaa mox jioat XXXI aub finem Sept. acriptanl esse.

88 Zül^GUAKAE

negotii meDlIonQni fnrcrem apud Dostruiii Brunonem Amerbachium^
hie submonuit iiie, quo Tibi scribcreiu , uü explorares e Magifttro
J^eone ludaco^ ntim sit et adbuc apud vos l^iguri aut Herani hie,
quo usus. est isin^. lo. Liec/Uenburgius ^ qui Heremi periit. Quod si
exlat, fac ut euias.

xxxiir.

HULDRICO ZUINGLIO SÜUS ANDREAS ZÜINGLIUS *

s, p. n.

Quonam in statu res tuae sint positae, cupio reddas mc certiorein,
germane carissinie ! Mam ncscimus qui valeas , cum nihil scripsisti.
Piccbas enim , cum abieram , quod Abbas ' brevi accepturus esset lite-
TSis' a Te; sed video nou actum esse« Quid in mora fuerit, nie latet. ^
Abbas vero vidctur mihi acriter ferre (meo quidem iudicio), quod eum
non crebrius viseris tuis literis, atque quod eum praeterivisti cum fueras
in Pfäfers. Scias etiani pestem apud nos rcs^^nare, Obiorunt enim iam
7 vei 8, Mos autenf adhuc onmes incohimes sumus, quousque Dcus
vult, Nicoiao vero g^ermano nostro etiam obiit servus suus ; attamen
non in aedibus suis» Abbas et germani nostri Te plurimum salvere
iusserunt; abbas autem iussit, ut ei scribas quam primum potucris per
• pccupationes tuas. £go Te oro atque supplico ut habeas nie Tibi
•emper commendatum. Valc ac boni cousule. Salutabis mihi adiutores
ac totam tuam familiam* ^ Datum die Jovis ante festum S. Galli 1519«

Tuus Andreas Zuinglius.

Inscriptio: Ulttd) S^ingHi Wamr ju S«'^*/ jww (Sropcn aWunftcr,

XXXIV.

HULDRICO ZUINGLIO SÜO ANDREAS ZÜINGLIUS

S. D. P.

Inspectis tuis literis inoredibilis quidam destus laetitiae pectus meum
subiit, ger;nane carissime, in quibus concepi, tc in dies magis conva-
lere. ^ Quid enim mihi iucundius auditu tua valetudine ? qui tarn bene
meritus sis de me» ita ut haud possim Tibi laov taw l7H(f>iQHV. Nihi*
lominus nunquam non paratus ero Tibi inservire pro viribus, manibus
pedibusque. Atque vivum non vi(Jiehit Andream^ qui videbit oblitura
tui. Scribis quoque , ut semper conferam aliqua Graeca Latinis, ne
forte abeant in oblivione, quae didicerim haud parvo sudore. Tamen
•eis, ut opinor, nullos nobiscum habitare, qui pili pendant Graecas
literas, ^ excepto ludimagistro , quem tot res distrahunt, ut nihil fuerit

.^) Vid. epist. proxima et VIII. 1520. ') Christianus^ Abbas ad S. loan-
nis« (Sininil.) ^) Zuinglius decumhebat peste laborans., ^) Ostenditnr ars»u-
mento, haue «pistolam e patria, IVildhaus^ datam esse. ^) Hinc epistolam
ineunte Novembri exaratam esse intelligitur. ®) Hoc scholam , qua« Claronac
fuit , respic«re tan tum vid«tur : nam eo tempore coinpIurt»>>ibi rt'pcriebantnr,

EPISTOL/VE. MDXIX. XXXV. S9

•

Olli« Adhortaris etiain, ne posthac adeani eiusmodi belluas. Adhorta-
tioneiD tuaiii non possum non probare, qiiod nie ita gerinanice adhorla-
tiis es, jie plus adeani belluas equioas. Ita cerle faciani, et cum roeo
periculo alquc damno sapiam, ut proverbium ait : 'AXiivg nktiyug voüP
inaiL De libellis,^ de quibus scripsisti, babeas manifestum, quod om-
oes receperiui et Elmeri et nieos, dcditque ipse mihi ipsi pecunias»
Srias, me nunc vere convaluisse, ncc non cupio, qua Tu sis valetudine
rcildas me certiorem. Vale! Ludimag^ister et Hirudaeus ElfTwrus--
qae Te plurlmuui salvere iusserunt, nee non soror nostra. ^ Vale
iterum atque iteruni ac aequo animo suscipias oro, atque me seroper
ponc in eorum nuniero, qui sunt tui amantissimi. £x Glareana^ Ao.
1519.

Salutabis mihi adiutores et famulam ! Fac etiam mihi diligentissime
Salutes mea causa Myconiunij praeecptorem meumi atque iilum LucJ^
singerum. Tuus Andreas Zubiglius.

Inscriptio: Dem Scutpticfttr. 3uri^ }ttm ®rofcn 9Rtinflct.

XXXV.

CASPAR HEDIO, • EGREGIA DOCTRINA,

EGREGIIS MORIBUS VIRO HÜLDRICO ZÜINGLIO TÜRI-
CENSiüM PASTORI APOSTOLICO S. D.

Salve in Christo I Nusquam enim nisi apud Salutem querenda salus«
Non sttin veritus, ornatissime vir, XdimtXsx äv&Qwniaxoq ix XQiodov mttiB
•vJ Te dare literas, quandö tuus illecandor, tua humanitas oninia solet
boni oonsulere, quae ab amico pectore et sincero proficiscuntur. Cu-
iiisinodi haec mea esse equidem scio et Tu nihil ambigis. lam diu mihi
hoc est in votis, ut inter amicos tuos vel postremo loco numercr. Tu
tT%o voto meo honesto quideni non ^averis annuere. Quod si amicum
esse nie non pateris, patere ut sim t} oxia tpiXB* Ita me inescavit sernio
quidara tuus, elegans iiie, doctus, gravis, copiosus, penetrans et evan-
gelicus et plane talis, qui veternro Theologoruni referebat Mgyiutßt
quem habebas in locum de paralytico apud Lucani Cap^ V. in lemplo
Divae Virginis apud Hereniitas ante sesquiannum (luculentura interim
~ . ■

qiii Bfisileiie et Parisiis Graeca quoqiie addidicerant , ut Hirudaaus et Elnu*
rus^ a qitihas Zuingliiim frater salutat.

1) Sine dtthio Lutherani. 'l Vid. epist. L 15i3. ^) Quo verostmiliter
• peste profni^erat. 4} Caspar Htdio^ sub finem teeuli XV. Ellin^e in
aiarchionatu Badtfnsi natus, Friburgi Brisgoviae boni« artihns eruditus et
Basileae , ibidem vicariits aliquamdin praedicaturam ad S. Theodori admini-
stravit; deinde ad tenphim Cathedrale Mognntiacnm concionator voeatns
est Capiiont Cancellarib. Quum vero severitatem eins non paterentor ibi
homines : Argentoratum abiit , ubi cum Capitone et Bucero pro refonnatiooe
infatigabilem ezercuit laborem. Mitis animo ad historica potius quam theo-
logica studia inclinatns , et omnino practicis magis idonens quam theoreticis
rchtii. Quam amicus Zoinelio fuerit. epislolae plurea declarant« Obiit 1553^
(Wir. , Adani.)

ZVIHCUAMAE

tcstiinomam pro ordinis aive temporis praerogatlT«) in feriis Penfecostes.
Is inquam sermo ita me inflaminavit , ut inciperem Ziunglium arcdt-
sitae complecti , suspicere et admirari. El volebam tum te aifari , ve-
rum superstitiosa quaedara io me pusillanimitas deterruit. Arbitrabart
id quod est, incivilet si rudibus verbis absolut issimo ort obstreperein*
Sicque abequitavi non siue molcstiat quam tameo ipse mihi pepereram.
loterim te nee vidi nee audivi, nisi quod nominis tui famam indies
celebriorem, partim ex literis ad Capitonem datis (cui mecum tä ncttß-'
%a ^otvä)f partim ex famüiari coUoquio amicorum, quos hichabes süi«
cerissimos , agnovi.

Moesti fuimus propter Te, quem letalis illa aegritudo corripuerat.
Quis enim non doleatf publicam patriae salutem, tubam Evangelüf
magnanimum veritatis buccinatorem languere, intercidere» idque in
aetate florentissima t .et ut ita dicam herbescente? Anxii fuimus aliquam-
diu et dubii de salute tua i qui eras inter incudem et malleum t et ecce
Rodolphus ClivanuSf ^ adoiescens elegantissimis moribus et pari eru-
ditione, ceu«Deu8 ex improviso apparens, iubet nos bene sperare. Me*
mo est bic bonorum virorum , qui Tibi non optet ut valeas. De cor*
pore loquor : non enim ignoramus te animo valere. Quamquam interim
respectum age corporis» quopossis diutissime prodesse tuis, studioso
cuique ac dcnique Christo» quem egregie inculcas» non sine magna
praemii summa , quae Te manet in coelis« Camarina necdum apud nos
desiecata est, Una. hcbdomade pestis Brunonem Amerbachiwn et
suavissimum tuum Conradum Fonteium^ utrumque mihi caruro, ex-
tinxit, Video id verum esse quod dicitur : ov r« d'iol ipiidovo^ , Via^
piaxog rtlivv^* Mirabiliter acres et illustres ingenio jixiffUiQOi; telluris
inutile pondus diutissime vivit. Sed ita Deo est placitumt et verissi«
mum censeo illud Euripidis: Mortem communiter omnibus aequam a
dilecto homine neque Dii depcllere possunt. Vale in Christo ! Et si
mea opera tibi opus, impera! Basileae 1519. Leonhardi. (6. Nov.)

Caspar IlediOy Vicarius apud div« T/ieödorutn^ o aog.

Decrevi in Adventu turbae meac Evangelium Matthaei praedirare,
Quarc rogo per charitatcm Christi ad me scribas, qnonam ordine Tu

^) Rodolfus Cliuanus, qui postea dicebatnr CoUivus (am Bühtj^ nains
1490 Giuidoldingae in agro Lucernate ; primum in schoUm Monas terii venit :
nam Lucernae nihil erat, quod a ludimagistrts prorsus inscientihiis dac«*re"-
tup. Xjlotectus [Zimmermann) autem ei tradidit Lattna , ita ut Virgilian«
carmina maximam partem memoriter teneret; .hie adolescehtulum amplexns
paterno amore 1514 Basileam Glareano commendavit. Qui qnum Lut«tiain
proficiscereturt ad Vadianum sese ColUnus contulit Viennara; mox anfem
reversus 1519 Turid fuit; cum lacobo Ammanno Mediolani deinde doclrinae
Operam dedit. Aliquamdiu scholam monasterii S. Urbani administravit ; in
haerestfos vero stt5)Hcionirm incidtt, qood scripU gWteca apüd ipsum inventa
essent» sacnimqne per oditim loco pulsus civitatem a Tigurinis facile im|ie-
fravit novamque artiam bonanim cathcdram atqne etiam alia negotia publica
gravi9ra , ex. c. legationem ad Venetos 1589 , ei concredideruht, Par doetri«
nae m'odestia in ipso infuit. . Vitam, quam miles ^ vestiarius , professor ege-
rat, ipse lepide narravit. (MiscelL Tig. T. L)

EPISTQI^AE. ^IDXIX.KXXVII, M

ll)a4 exposuerifl. ^ Mecesaaria mihi est imitatio » et lilienter Xe tiiaeque
larioae viros sequar«.

XXXVL

HIERONYMÜS ARTOLBIÜS , RHAETUS , «^

ULRICO ZINGLIO, THEOLOGO, BONABUM LITEBABUM

CAINDIDATO S, D,

Heu quantutn luctiis, fntis Zinglium conressisse, importunus ille
riimory suo vehcmcoti impetii divulgavit! At tanto plus riirsus gaudio-
rum, quo Tita nobis tiia niorte carior, qnne bercle et carissima est et
pcrpetiio nianebity e'diris te mortis faucibus feliciter ereptuin, negotia«-
tor quidani Tifftirinus j etsi absque litcrisi gratus tarnen ac felix tanti
g[!iudii Duncius nobis attulit. Tuac vero prosperae valcludini , bumanis-
s!me vir, exacte congratiilnri modo non licet, quaQdoqtiidcn) Te pari
nobiscum tenerl dolore Brunonis Amerbachii , Conradi nostri
FofUeiiy virorum excellentissiina eruditione atque doctrina mortem ob
immaturam 9 persuasum facile haberaus. Qui postquam uterque triduum
laborasseot, paulo plus tamen Conradus et post Brunonem quoque
fnto functus est. Ne igitur nostram mireris impudentiani , doctissime
Zingli! qui nullis unquani a Te acceptis literis ad tantum scribere vi-
runi noD dubitaverim ! Faeit enim arctissima , quae inter Te atque
doclissimos illos fuit viros, araicitia, ut eonfricata iam fronte omnem
plane deterserim pudorem, atque prior hoc denuntians malum Tibi
qnoque meam prodereni inscitiam. Tu ergo boni aequique consulito !
Vale! Datac 3. Idus Kov. (11. Nov.) 1519.

XXXVII.

ZASIUS ' ZÜINGLIO S. P. D.

lucundissimae mihi Tuae fuere literae, eximie vir! ut quae argu-
tnenttiin pracbeant oon sohun absolutae Tuae erudilionis ; sed etiam

^) Zuinglins eoncionandi manus Tiguri a commentatione Matthaei auspU
cttvs erat. ') Hitronymus jirtolbius^ quem eundem Artolphum vocabant,
farrta oriundns, sub finem seeutiXV literas eolHit Basileae inde ab anno i509
tc medicinae arti ae d«didit. Proressor extitit rectorqiie universitatia et
i5U pesti confecttis est. ^) Huldricua Zasius^ ConstaniieNsis , nat. l46l
^<^gebat usqiie ad annum 1)91 notarius curiae episcopalis ConstantSae; 149ll
Friburgi Brisgoviae publicis tabiilis opptdi conficiendis admotiis; deinde Iiidi«
nagtiter factu.^. Circa 1499, qiium tricesimum septimnm annum ageret, innt
demum cnm stndüs hnmanioribus in untversitate discere coepit. Post duos
annos doctor ac brevi professor iuris utrinsqne evtitit. Lata magnaqne eioa
|loria fiiic, per qaam inter summos iureconsultos sui aevi censebatar, ao
pro ttttore doctrinae efflorescentts existimabatur. Reformatoribiis quoqne
Liithero et Zuinglio favebat initio, sie tamen, ut Papa et Hierarchi« näiil
detrimenti caperet ; annis autem ingravescentibus magnornmque motuam con-
spestQ, qnos reformatio excitavit, abalienabatitr. Cum Erasmo. amicitiam
tolebat ttsqae ad mortem. Niimerosa sant eins scripta generis forensia«
Ob$t 153$. (Rieggeri vita Zasit.)

94 ZÜIKGLI^NAE

ciat nescia loco concedare» quid non pemiciei adferat? Eccium^ «ob*
yertere perguot Witembergenses ^ etianrubi beoe sentit, et sese paulo
minus eonfodiunt. Quantae securitatis est bumilein eut^ non alta sen-
tire, pertinacius non obniti, cedere potius, ubi vihcerci pbsses, quam
ad victoriain niti cum interitu? Super quem requiescet Spiritus Domini,
]|isi super bumilem et quietum? Utinam sit probus quispiani, qui Lu*
therum commovteat, ne ita excurrat, sed modestiaih, quam ubique
tantisper laudat, teneat; auro suo scoriam non misceät! Tune eum He-
liam, et si quid amplius sit, norainabimus. Vale, et Vadiano^ Fry^
ffiiSy * Myconio^ aliisque, si qui sint qui literarum studia pure et erudite
sequantur, salutera dicere memineris ! lohanni Frygio ^ scribere non
potui , viro optimo e€ mihi amicissimo : luclus enim et moeror , obitu
dilectissimae meae uxoris et insuper nepotis mei, infantis virtute et
doctrina suspiciendi, me obvertunt, ut vix mihi constem. Defervebit
tarnen, utconfido, Deo adiuvante, doloris rehementia. Vale, amicorum
seiecte amice! £x Fryburgo. Idibus Not. (13. Nov.) 1519.

Tuns Huldricus Zasius LL. D. et Ord. Frib,
Inscriptio: D. Huidrico ZuingliOj Theologiae et meliorum lite-
ramtii sectatori probatissimo « pastori Tßiuricensiy meo singulari amico.

*) loannts Mtytr^ cognomine Eccius , tempore Zuinglii et Vadiani
studÜY operam dedit Viennae» Ei qtioqiie arridebat lux oricns; scholastiros
contfmnebat ridebatqiie legendas sanctorum. (Helv. Museum VI 492.) Post
1516 cum Vadiano epistolas communicavit atque carmen eius editurtis erat;
necqnidquam autem Erasmum adsectabatur , qui aspernans eum nomine
militaris Thtologi vere signabat. (Hess vita Erasmi I. 340 ^''l') Luth«*ri
primum utebatur amicitia, quumque eius positiones iam impugnasset, optahat
per Scheuerlum Nortmbergae , amicum communem , redire in gratiam , nee
vero Lutherus recusabat« Sed per ingenium ntriusque convenire non ticuit.
Lutherus de Eccio : »Insignis vereque ingeniosae eruditionis et eruditi inge-
nii homo, et quod magis urit, antea mihi magna recentiqne amicitia con-
iunctus;* at rarsust »Goncedo in literis humanis et scholasticts varie et co*
ptose eruditum , sed S. Literarum inanem esse di^pntatorem.** {Ger des hist.
Ref. I, 208 et 5ec'l'eiv<foi/hist. Liuth.) Homae tandem Eccius blanditiis gloriae
et pecuniae escis cornqitus capitalem reformationis bestem se praestare coepit,
unde bullam Lutheri condemnatricem deportavit in Germaniam. Hinc pro*
fessor Theologiae et cancellarius viearius universitatis Ingolstadii ^ doctis-
simus diu reformationis adversarius, postqnam primas vehementissimas pngnas
cum Luthero edidtsset , in Zuinglium sese convertit acerbissimis cum oppro-
bris , ac disputationis Badensis ±526 occssionem creavit, catholicis psrtibus
ignosceiitibus , quod Helvetiorum hostis ßomae gentem convitiatus esset , pro
. qua iniuria vapulaverat (Zningli ad Eccinm 3f . lul. f5?4). Ab Helvetiis refor-
matoribus contra Germanos rarsus conversus contentionibus infinitis consumsit
vitam cupiditatibus vanis turbulentam. Mortuus est 1543 , annos 51 natns. ^) et
^) Praepogitus Fetine et rivitati a publicis tabulis Caspar, Frygii, loarines
Frygius forCassc pastor ille Staufbergae, a quo Samson veniarum licitator
tarn fortiter est depulsus«

EPISTOLAE. MDÄ.1X. XXXVUl. 95

XXXVIII.

HEDIO EVANGELICO SACERDOTI

ULDRICO ZÜINGLIO TIGÜRENSIÜM PASTORI, OBSERVAN-

DISSIMO MEO S. D.

Amas, Tu mi charissiiDe Zuingü , noXwptXiav, cAXa täiß ßtßaim^f
qui me oihil de Te merituiny sed paulisper mediocribus literis salutaa-*
teoii tarn arctissime complecteris , ut non inler amicos gre^nrioft, quod
^nüs nemo non habet, sed iiiter praecipuoa adoptavisti. ISain in Bru^
nonis et Fonteii locuiu videris surrogare> summos eerte apad Te»
dum Tiverenty aestimatione. Ego nisi oroneft gratiae adversentur, ad-
oitar, ut Tibi sincerus amicua sim, illis adsiroilis, perpetuus etiam, et
amioitia uostra , quae non facultatibus , roluptate ac caducis rebus cod<*
ciiiaU est, sed virtute, iata^ d&apatog xal ßißautnatri h XgiaTto. Quod
st DOD possim, quae Uli potuerunt, agnosco equideiu ineain teouttatem ,
sife iDgeniuin spectes sive fortunas. Officiis iamen aoinii propeDsissinii
Don deero , facturus quicquid amicitiae christianae leges praeceperiot.
Modo tu nie amico et fratre liberaliter et frequenter utere ! Habeo Tibi
oberes gratias, quod non es gravatus ad me scribere rationem decla-
mandi Evangelii secundum Mattbaeum. Ferme iisdeni coininentariis
ttterque nostrum utitur. Mec puto aliquid eum latere, qui bosce dili-
genter evolrat. Origenis ut multa desideranius, ita hoc niaxime desi-
deraodum est, ut ea aliquando in manus nostras veniant exemplaria, e
quibus emendatissimus emitti possit, über sie pius, sie primus, ut nuUus
cum illo conimitti possit. Videor mihi ijgenue hoc posse dici de Ori-
geue, quod Afranius de Teventio affirmat, neminem Uli similem esse.
Assidue privatim et publice precor, ut Dominus Deus spiritum alicuius
booi viri excitet , qui Origeni pristinum splendorem restituat. Bruno
Amerbachius y sacrosanctae niemoriae praeceptor, mihi semel retulit,
quod annotasset in schedula , ubioam locorum graeca exemplaria Ori-
genis haberentur, subinde latina vetustfcstma. Erasmus^ ut est omni-
potentis ingenii, posset non modo interpretem agere, verum et Para-
phrasten, si modo vellet; atque utinam velit olim! * Bulgario ' male
caremus, qui esset utilissimus Evangelium nnnuntiaturo. Scripsit, ut
ipsenosti, dociistimos Commentarios in IV Evangelia, quibus frequenter
utitur CapitOj quolies Uli incumbit declainare. Ego qui semigraeculus
sum, faunc intelligere nequeo sine magittro., quandoquidem scriptura
est antiquissima , xal Ictxainxwg scripta, et quae parum exercitato facil-
lime imponat. Eiusdem Comment<irii in Psalmos hie habentur , sub
oomtne Athanasii , quos Woljg, Capito fortassis hac hienie est restitu-
turus in coromunem studiosomiii utilitatem. Dialogum ^ Myconii legi.
Placct argumentum , quod scite admoduin et venustc tractavit. Capito

^) Hoc r« vera ledt Erasmus, Origenes ultimns ftiit scriptomm, quos
typis exscribendos cuvavit duohus volaminibus fol. 1536 i^pud Frobcttium.
«iesn.) 9) Thtophylactus Arehiepiscopns Bnigariae. *) PhiliPtHunu Vidi

96 ZUINGUANAE

obequitaDS Seiestadium tulit secum lecturus in via« Curabimua qiiando
redierit, ut elegan^r excudatur. Officina Frobeniana ,vX iaiu est
ocGupatissiiua , 51 imprimere non potuerit» Andreae Cratandro coni-
niiuemus. ^ Ceterum quod mandaveras de adeundo R. Cardinali ^ et
Praeposito tuo , ^ excmtum est caulumque per antistitem BasiUcnsem ^
etSenatores, oequis Basileae huius sordidi fratris nu^amenta iinprimat. '
Equidem coraitatus Praepositum accessi. D. Rcverendus statim visis
nobis annuit tuis votis. Amat Te Cardinalis et sioceriter amat roultis
noiDinibuSy in hoc maxime, quod Evangelicus es, quod audes auriculas
teoeras mordaci rädere vero. Noniioavit Te in praesentiarum non sine
magnifico laudis praeeonio* Inquit inter confabulanduni : Monachus
ille iniquo animo fert t quod concionator noster Doctore^ Scholasticos
spinas voeat. Hinc illae tragoediae» hie tumultus. Tu optiine vir
quieto animo vive nihil veritus inipudentem Monachum, vU iit vocas
fratrem. Erudittssiini quique ifyoSuixTai erunt satis strenui. Flagel-
lum paravit, ut vulgo dicitur, quo vapularet. Agnoscent posteri im-
pnidentiani nebulonis huius. Pingetur suis coloribus cruenta bestia.
Scio pictorein exquisitissimuin. Vale in Domino et Gasparentf quantus
quantus est 9 tuura putato. Basileae XL Cal. Dec. (21. Nov.) 1519.

Capito curabit, ne Argentinensium prela venenis Monachi infi-
ciantur«

XXXIX.

BILIBALDUS PIRKHEIMERUS ^

SÜMMAE PRAESTANTIAE VIRO HULDRICO ZÜINGLIO TÜ-
REGORUM CONCIONATORI, AMIQO SÜO AMAMDO S. P.

Fuere mihi litet*ae tuae» Zuifiglie optime! admodum gratne, non
soluni quia ex illis te nostri meroorem tss^ videbaro ; sed etiam quod

^) In Incem non prodiit. '} Vchinnerus. ^) Frygius. *) £piscopus
Christophorus ab Utenbeim» amicus docirtnais,avide lectitabatLutheri scripta;
ac reformationi perr«xisset favere , si nulUs turbis et salva bierarcbia potuisset
obtineri. ^) Scriptum Monacbi coucionibus constabat contra Zuin^lii doctri-
nam ac propiignabat pro simulacris. (Wirz p. 173, 174.) ^) IVilibaldus
Birkheimer^ Patricius Norimbergensis , natus £icbstadii f^i7ü, iura et Uteras
Graecas in Itatia perdidicit, Praefectus mtlitiae patriae belle cum Helvetüs
interfuit eiusqiie bistoriam ittdicii praesertim . aeqtiitate insignem scripsit.
Maxi milia aus in aulam adscivit ; non diu tarnen Birkheimerus ibi moratus in pa*
triam redüt, doctrinae studiis vacaturus. (Giutz p. 121.) Pari amicitia cum
Erasmo coniunctus ac Lutbero frustra quidem conatus est discidiuiu eorum
cavere. In controversia sacramentaria tantopere Lutberuni sectajbatur, ut
omnem pristinam amicitiam et existimatlonem Zuinglii, Oecolauipndii aUo-
ruoique oblivioni daret modumque afiectibus nulluni teneret. Sic vir cete-
rum generosus et ingenio et animo inhonestissimam sui pnrtem prodidit.
Qua de causa ciun cive suo, Alberto Dürero^ pictore nobüissimo, conten-
tioncm baMiit iratusque ei atiqiuindoi Non, inquit, pingi ista possi^it; I)ü*
rerus contra; At ista,. quae tu adCers, nee dici quidem nee nnimo concipt
possunt. (Hospiniani Hist. sacram. 45, b.) Obiit i53ü.

EPISTOLAE. MDXIX. XL. 97

te sntca convaluisse, quam aegrotnssc pcrciperem. Tgitüi*, etsi ob
adversaiD tuam intlolueriin valctudinein, longe tarnen magis ob sanitateiii
tibi restitutam gaudeo, optoqtie ut illa sit diuturna et longneva. Quid
enim attinet te viruin doetum et reruni humanarum apprime peritum
hortari, ut fortiter quicquid Dens iiisserit feras? quuin propria tua
prudentia adversa cuncta tolerare calleas? Potius itaquc Deo gratias
a^amus, qui percutit et sanat» occidit et rursurn viviRcat, et qui paulo
roinus tuam a sepulchro rcduxit auimaui : culus uomeQ sit bcncdictum«
De Zoilis nostris nulla nobis cura : quid enim aliud agerent, quam
qaod assidue agere non desinunt? quonam illorum honorem imo utilitate»
ipsi videriDt. Verti diebus superioribus Lueiani fugitivos, quibus Epi-
stolam ad Neuendro comitem adiunxi, quam si legeres, forsitan ri«
deres, Misissem tibi libellurai si ab impressoribus absolutus fuisset«
Videbisillum, Deo dante, aliquando cum sex orationibus Gregorii Na-
ziaoKeniy quae nunc imprimuntur, a me vcrsis. ^ Capnio noster^ heri
ad me literas dcdit. Profectus est vir bonus ob patriae suac calami-»
tates Ingolstadium^ ^ ut et periculura fugcret et invidiam pnritcr decll-
Ilaret. Adversarii illi sui libentcr ei notam idussissent; sed nihil valet
cootra innocentiam roalitia. Albertus ^ non tarn meus, sed et tuus te
salutat. Beatäs R/ienaniiS nxhW v^sQr\\is\X j quamvis illum tua diligentia
literas meas accepisse reor. Bene vale mi Zuingli^ et nie ut facis amai
idque pariter a me expecta! Murenbergae nono Cal. (21. ?^ov.) 15i9*

XL.

MYCONIO SüO ZÜINGLIUS SALUTEM-

Meminisse vis, Myconi^ huius dici, qua divulsi sumus , ^ vel Deo
SIC voleote, ut uterque illic laborct, ubi eius opus est maximc, vel ini-
quitate fortunac. Ego non modo meminisse volo, sed tui iacturam in

^) Greg. Naziauzeni libellum de officio episcopi latinnm fecit. Eiusdem
orationes XXX v«rtit, a Frobenio et Hervagio ezcusas Basileae. (Gesn.
Bibl. a Frisio aucta.) ^; loaunes Capnio (Reuchlin), natns Pforzheimii I4i0|
quem Erasmus app^llavit Phoenicem Germaniae. Basileae» Parisiis atque in
Italia niagnos thesaiiros doctrinae collegit. Wesselius praesertini notitia lin-
guae Hebraicae virum impertiit, cuiiis Stadium apud Germanos eius opera
cmicuit. In consilium aulicum Gapnionem adlegerunt principes Wirtember-
gensis et Palatinus, ac professor est factos Tübingae et'Heidelbergae. Omnes
lucis amantes societatem eius appetebant; omnes, quonim eleraentum te-
n«;brae erant, ad invidiam eius et criminationem coniurabant, inprimis mo-
nachi. Romae ipsi qnaestionem haereseos paraturi erant; verum Ernsuii
commcndatio eflVcit, ut Leo pontifex et Imperator Gapnionenl tutarentnr.
Teofbrionum illorum malitiam Episiolae obscuronim virorum flagelinrttnt.
Obiit 1521. ^) Hoc teuipore Huldricus duz JViriembergae e sita terra ex-
turbatiis erat, quam exercitus Suevorum confoederatus occupatani tenehat.
Propterea Pteuchliaus defugerat, Vix autem unum annum Ingolstadii uioratus
1520Tübin§am rediit. ^) Albertus Dürtrus^ nobilis pictor et cbulcogrnphus,
^) Qaiun Myconias ad scbolae administrationem Lucernam profectiu te&X*

Zoinglii univ. opera ^ Vol. VII. 7

93 ZUIN6LIANAE

diem scntire cogor. Nam res mfcae, te abeunte, non supt miniit acci-
sne, quam si cxercitui in procinctu stanti altera alarum abstergatur.
Nunc sentio, quid inter clericos, quid intcr plebeios Myconius meus
potucrit, quoties me nesciente Christi negotium et meum sustinuerit»
quum iani adeo Unguis sacviant aliqui» tamquam velint et possint viribus
dcstitutum niediuin oppriuiere. Quod verum scire te ^B%t volo : nam is»
cuius in aedibus sumus saepius epulis exceptio cuius filius Pisis agit
fors potins quam studet» ^ pessime de me sensit bis diebus, praesente
quodam fide digno. Ego hominis levitatem semper veritus sum. Quod
Lucernae male audio, non te admodum tristabit, si vel illos diverso-
rum a nobis studiorum, vel me rusticiorem» quam qui sciaui eiusmodi
bominibus placere, consideres; rursus quod non magni facimus eos»
qui vcritati obstrepunt. Kam si adhuc> ut Paulus inquit, hominibus
piacerem, Christi servus non essem. Quum, inquam, me sie animatum
vides , dccet te non magnopere dolere primum ; deinde non iraportunius
famam nostram dcfendere, ne tales tibi reddas osores nostros, quales
in nos sunt« Qui nie Cardinali nimis deditum queruntur, in suspicio-
neni apud roe vocaotur, ne personati sint amici vel fautores, idque vitio
vertant, ad quod, etiam si indecorum esset, amicum erat connivere.
Nam malo in eam partem peccare, ut de malo (modo me lateat malum
esse) niagnifice sentiam, praesertim de nobis bene merito» quam de
bono iniquius. Ipsc scis , quid ego de homine sentiam« '

Dialogus tuus ^ niire plaeuit Hedionij ut literae efus ad me missae
'estantur, auguranti, ut par est, non minus placiturum Capitoni^ qui«
^uc sit euni prelo subditurus« Scripsit tarnen ipse ad te Hedio» Trst^
ter iste, qui simplices ad idololatriam trahere mediiatur, sermones Ba^
silcani tulit typis everberandos ; rem autem ubi rescivit praepositus
noster, qui cum Cardinali descenderat, per eundeni curavit, ut episco-
pus Basileensis et senatus caverint , necubi in illorum id urbe fieret« *
Capito Argentorati idem cavcbit« ^ Mitto ad Te titulum sesquipe-
dalem libri per Hedionem scriptum et appendicem in fine appositum,
in quo te credo non minus quam nos notari. Vale et me Tuum sinas
esse perpetuo tuum. Saivi sint uxor, libcri, CUvanus^ Xylotectus!
Mam per amicitiam non licet eum trahere in suspicionem personatorum«
Glareanus scripsit ad nos« Vale ! Ex aedibus nostris ipso die Cun-
hardi (26. Nov.) 1519-

Theodori textum latinum CUvanus^ si habet, mittat, ut eo citius
collatus tuus non sine fenore ad te redeat !

Inscriptio: Myconio suo, viro vere christiano gen SujCttt«

^) In alumnatu qiiociam (Pensionnat). ') et ^) Scbinnerus , qut paulo
ante scriptum rooniichi Zuinglio infestum ne vulgaretiir prohibuerat «iusqiie
laudem palam praedicaverat. ^) Philirenus, sive mql th noUfiit, qui dialogits
Hedioni vid«batur monachos adeoqiie episcopos nimis irritatiirus ; animad-
veHtfbat, tempus non ita opportunum issst; ipsuni Capitonem ab Erasnio
ptn^niotutn , ut eiusuiodi quid conciptiim rcprimervt; Erasuiiim vigilare ami-
cisqiie, quum opus fuerit, aignum daturum esse. Uedio ad Myc. post 8. Dec«
«) Vid. Epbt. 37.

EPISTOLAE. MDXIX. XLIH. 99

XLI.

MYCONIO SÜO ZÜINGLIÜS S.

Non habeOy quod stiinmopere te cupiarn scire, quam quod sp^Oy
pestein brachia reniissurain Tiffuri^ quae mihi tamco abieos Donnihil
reiiquiarum reliqtiit, memoriaiii labefactavit, Spiritus exhausit, ut ioter
coucionanilum quandoque iiallucinery posiremo tantura uon exaoimi si-
uttlis Omnibus fennc membris langueam. At Deus O. M. dabit bis
quoque finem. Pbilirinum tuuui in Philircnum mutavimus, quod ilfTpni
Graecis dicatur etc. ^ quod proxime fuimus obliti scribere. Insinues
te praeterea pastoribus» qui circa vos sunt, doceasque ut sint üqrjfvo^
filoif pacem ac quietem constanter praedicantes per oixoamttv^ qua-
tenus populo ad dulcem quietem inclinato lucriones vel lurcones ist! non
habeant) quos Principibus adducnnt. Vidctur mihi non alia commodius
▼ia posse ülorum conatibus contra iri, nisi unica bac arte, qua tarnen,
ut dicitar , uno saltu lepores duo capiuntur , dum illi discuat iras fre-
Bare 9 ferrum in Cbristianos bebetare; isti, dum nnllo sunt principibu»
iisiriy coguntur illoriim aulas atque studia deserere. Hacc scripsi, ne
nihil scriberem ad Te carissimum aniicum , scripturus forsan pluras quae
scilicet Minerva suggcsserit , jsi me, ut dixi, non babita concio, a qua
primum sum de^^ssus, istifecisset ingratum. Vale cum uxorci Feiice
Mifconioy ' XyhteciOy aliis. Ex Tiguro^ die Andreae (30. Mov.) 1519.

Inscriptio: Myconio gen iiujcrn/ (cm 6c^u(mnflcr.

XLII.

lOANNES BRÜNNERUS AD ZÜINGLIÜM

IN NICOLAI. »

Eius fratcr M. Conradus * Basilcae dccesserat, cui duo fratrueles
Cardinalis de Wallis * in disciplinam traditi eraiit. lam Zuiaglius roga-
tur, efficiat, ut quod restet niinervalc, a Cardiuali numeretur.

XLIII.

FELIX MYCONIUS D. HÜLDRICO ZIIINGLIÖ

IN ÜTRAQÜE LINGUA DOCTISSIMO, OBSERVANDO • SUO

PRAECEPTORI S. D.

Nunquam scribis Patri meo, mi amatissime Praeceptor» qulb^^mittas

mihi salulemi unde aguosco, quod mei non. oblitus sis. Ut et Tu ia-

- — I ■ — - — — ■ — _^— ^^^^^^— .^— — ^-^— — —

^} Ziiinglius binc intelligitur Erasmica pronuntiatione Graeci sermoiMS
Qtiis fuisse ; posterius Reiicbiinianam Ti§;urini sectabantur« ') Felix Myto^
nius pu«r spei bonae pleniis, Oswaldi, quem probe literatum ad prosequen-
d« studia Bernam misit, lierchioldi Ilaileri provisioni commendatuni. Sed
eius mors praematura iiberis patrem orbavit. (Kirchhoferi Osv. Mycbiiiiis.)
^) 6. Dec. 1519. ^) De Cour. Brunmro a Wesen vid. epist. 14. 15i9.
^) Caspar Schinnerus, frater l^ardinalis, in bistoria Vallensium tragice in«
iigais certamine lugubri cum Georgia de Flue {jiU, Uist. des Suisaes VI. 42tt sqq.)

100 ZUINGLIANAB

•

telligasy quod etiam Te nunquain ex animo eiiciam, ecce mitto Tibi
eins rei argumentum , duoa libros papyri, sed ea conditione, ne propter
has aliquid remittns. Scio enim tuam hümanitatem , quae nou sinit,
quin rependasy quod penitus noio, Propterea Te orO} ut priora tua
beneficia, quae mihi fecistii loco remunerationia aestimes, atque roe
amato. Ego enim Te roaxime reneror. Vale salutatus a patre meo
et matre plurimuin. *!EQQiaao.

Felkv Myconius^ discipulus tuus.

XLIV.

GASPARÜS HEDIO ÜLDRICO ZÜINGLIO

PASTORI TIGÜRINO , AMICO INCOMPARABILI.

• * *

S^lye pli^rimura. Duo videris in Epistola tua sciturire. Principio,
ut^ succedat aiinuntiatio Evangelii seeundum Matthaeum« Audi, mi
Zuingli! necduni exorsus sum. Quanquam constantissime decreveram
pro viribus illud- explanasse simplici turbae, evangelicae erudilionis ca-
paci. Sed nesciO} quis malus genius impedierit, omnem movens lapidein
conira pulcherrimos meos conatus. Nosti ex literis quod vicarium ege-
rim ad D. TheodorL Egi et vigilanter in absentia D. Antust Luten^
wang y ^ qui Plebanus erat. Vivente illo nemo non putavit me illi
successurum. Ipse quoque sie eram persuasus. Ecce nioritur. Equi-
dem magnis precibus et praxi» fortassis iis eflBcaciore, abstinui, volens
ceu Aaron quispiam vocari. Hoc male habuit cives minoris Basileae^
ad quos spectat electio. Eligitur ergo alius quispiam , qui multa polli-
citus est se illis facturum , et maiora quam fuerit mearum virium prae-
stare. Inde factum est, ut ego coactus fuerim alio niigrare. Access!
Capitonefn oblectans me cum illo aliquot diebus. Accidit ut Capel-
lania apud D* Martinum vacaverit cuiusdam senicull D. Marci.
OfTertur mihi ultro ; accipio» quando quieta est et mediocriter ampla,
subinde studiis meis accommoda maxime. Habet enim aedes elegantes
circa CoUegium et Rhenum«. Intelligis iam> ubi sim. Tertius dies est
bodie, quo sum in novis aedibus. Omnia alioqui ex aaimi senteotia
succedunt. Nondum paravi me lectioni. Adhuc chaos quoddam in do-
mo mea, nullum sedile. Staus haec scribo et tumnltuanter sine ordine.
Deinde quod quaeris de Feste: ^ hactenus male significaniiae erat t6
ovofia xal av inoivoag fiiaov. Mala haec pestis , quae raiseros mortales
miserrbiie vexat, et bona est pestis ZingUi. De hac quid agatur,
scribet ad Te brevi lac. Nepos. Ex buius literis intelliges omnem
rem. Scripsi Myconio de suo Dialogo quid senserit CapUo. Putat
non inconsulto factum, si adhuc aliquamdiu foveret in sinu; se Signum
daturum, quum tempus erit omnibus nobis defendendi emergentes literas.

^) Augustinus Lütenwaug^ SuevuSf Pastor in Kaufbüren, Canonicus «c
Decanus ad S* Petri in Basilea, Licentiatus iuris 1498, Doctor iuris civ«
iSOOt Pastor io Basilea minore l5tü, Decanus facultatis iur. i5l4, Rector
1510 et 1517. (Athenae Haur.) '> Scriptum Zuinglii nondum repertum.

EPISTOLÄE. MDXIX. XLV, fOl

Id qooque Capitoni präecephim ab ErasmOy qui sintiin imptoratunis
est avufAo^av. lam ygriyoQsi. Pessinie volunt Theolagi Lovanienses
Erasmo et Erasmicis» Cimctatores oportet nos agere. Datum est
Omnibus Liceotiatis et Bachalaureisi ut ioquiraot in libros ErasmL
Fax semcl ioita est rursus rupt», et verendum ne pax non sit pax. Si
imquam pemiciosius tentatum est i» veterem erudkionem et cbristiaaas
litcras, disperearn. Armemus peetora nostra 1 pii^nandum erit ct^ntra
tetemmos hostes, contra niiserani turbam ftaTcuoX6y»nt, Factus est
SyDcrctismus roultorum, et nos oportet avyXfftiTi^siv. FabriciMKCa^
pito) scribet post solennia trium Ma^orum apologiatn ad B. Card.
Sedunensem de ciiltu Sanctorum, ubi Caesarius ^^ ut digmis est,
tractabitur. De M. Conrado inquisivi; Quid factum rescies ex ger-
mano illius. • Vale feliciter cum Erusmo^ nostro, quem valere opto.
has. sabbatho post conccptionis (post 8. Dec.) 1519. Salutat Te Ca-'
fito^ cuius literas baberes, nisi probiberent muTta negotia. lussit se
Tibi purgem. Declamat quotidie Paulnm ad Rom. Cap. 7.

GasparUtS H^dio ^ o ao^

XLV.

JOHANNES FABRI

CARISSIMO AC HDMANISSIMO VIRO , BONARÜM ARTIUM

MAGISTRO, AC DIVINAE CONCIONIS DECLAMATORI

TIGÜRINO , SÜO AMICO EX CORDE DILECTO ,

UDALRICO ZÜINGLIO, 3ur*, S. P. D.

Quod e faucibus dirissimae pestis, Udalrice optimal tarn feliciter
creptns es» maxime gaudeo: tanto eoim Te amore etiam- sincero 9fn-
plector, nt nihil durius accipere possem, quam dum Tibi- adversa , quae
Dens avertat» contingcre audirem. E conlra vero me nihil tank exhi«
laratum efficit, quam dum tecum omnia salva ac prospera esse initeUigo«
Illis adfectibus iuste me duci puto. Matn. adeo propense in vinea Do-
mini desudas» ut etiam Te periclitante bmi mediocrem cbristianae rei<^
pablicae iacturam imminere vidcam« No^t auten» Dominus, quos ad
Studium vitae reelioris flagello aliquantulo adbortari debeat. Itidem
Tibi a Patre coelesti eontigisse cogites. Reliquum. est : ia caufta Ca^
Tolostadii ac LutJ^eri propediem quid senseri». intelUge^^ Huae labo-^
rem ubi absumpsero , curabo ut et Tu quantocius videas« ^ Interea

^) /o. Caesarius philologica studi« Coloniae «tebat % Erasmus epIstefaFnm
eommrrciiim cum eu babebat ; Glareantis annotattonibns diülecticam eins in-
stnixit; Bullingerus eins ductu literis operam dedit atque cnm eo per ttiiL^to^
l«s in amicitiae consuetadine permaRsit longiores in aimes (Hottinit. rl. £.
IX. 93). Qtiomodo bic locns in textu ,. quem oh oculos hfibemus , intelligi
deh^at, non liqnet, qunm Caesarius amicus, licet non ferTentier esset viro-
rnm luciferorum , ut ita loquar , ac de alio quo Caesario illius aev» nihil con**
stet. Capitonis scriptum nohis quidem est ignotum. ') /». Brunnerus.^
Bruggensis. Vid. Ep. 42. ^) Fabritio. *) Vid. infra epiat Su, ad Mye.
16. Febr. 1520.

m ZÜIKGLIANAE

Mycofiio^ Yiro elegant! 9 ineam amicitiain iosiouare non graveris« Cum
bis beae vale. Ex Conslaniia 16. Cal. lan. (17. Dec. 1519.)

Tuus loannes Fabri a Sacris Responsis Constantiac.

XLVI.

MYGONIÜS D. HÜLDRICO ZÜINGLIO ,

PAROCHO TIGÜRINO, THEOI.OQO CHRISTIAN ISSIMO »

FRATRI SÜO S.

Quotidie expecto Itteras ttias, quas dum non accipio vivo acerbius»
Quamvis nolim tarnen Te scribere vel unicnni literulam , ni viribus ad
eam rem abundes, imo ni velis. Tarn nihil cxpcto, quod voluntati tuae
sit adversum. Cur autem eas cupiam adeo vehementer, hoc causae est,
quia vexationibus, quibus petor sine intermissione, mederentur. Fac
ergo 9 si poteris» ne diutius sit mihi expectandum. Jnsupcr significcs de
dialogO) quid velis: prius enim nihil scribam Hedioni, quam sciam,
quid Tibi potissimum sit cordi. Venit in manus mihi per monaehuin
praedicatorem disputationis Luf/ieri cum Eckio epitome ; quod si scis-
sem Te non habere, mbisscm« Est id scriptum a Luthero ipso, cui
tantam fidem tribuo, ac si ipse praesens omnia audivissem. Spero
Eckium cum sua Eckeitate aliquando corona decoratum iri, quam
nunc longo tempore quaesivit. Gloriam adeo adfectavit, qtiae si pro
natura sua ipsum prosequitur, inglorium penitus tandem dimittet. Solet
enim fugere eos , qui sese maxime adpctunt« Exiit praeterea in lucem
paraenesis Chrysostomi versa a Capitone , quae antehac nunquam fuit
latina; illam quotidie ab amicis, qui pollicitati sunt, expecto. Sed ut
chartubi' haec impleatur, dicunt, nos duos solos non esse eos, qui
Christi religionem qiieant suslentarc ; quamobrem nobis esse taccndum,
quod parum proficiamus. Tum autem diaboK nostram doctrinam esse,
non Dei , quia sit contra consuetudinem omnium christianorum, qui
bactenus victitarint. lUant consuetudinem legem faciunt, quam ob rem
piaculunl committit, quicunque contra eani vel tanrillum protulerit.
Satis nunc est. Brevi scribam , quae miraberis , imo in quibus oblecta-»
beris roirum in modum. Tu Interim valeas, carissiroe mi Hiddrice^
et valeas in Christo ! Salutant Te mei omncs niillies. Lucernae V.
Cal, lan« 1520* (28. Dec. 1519.)

Myconius tuus.

XLVII.

MYCONIO SUO LUCERTVATI

VIRO VERE CHRISTIANO LÜCERNAM ZÜINGLIUS S.

Scis carissime Myconi^ quam aegre ad stylum accingar; nee tarnen
baue tarditatem silentio nostro patrocinari volumus. Mam orgnnariuni
vcstrum obtcstatus eram, ut rcdiens apud me diverteret, quo esset inaior
Olim CO fabulandi, et ad te scribcndi commociitas. At illc vel p«irli
obiitus, vel dccori Studiosus (domi cnini non fuinius) cum illc rcdiissct,

EPI5T0LAE. MDXIX. XLVIL 103

aljo declinavit« Kai oXoVf nunquam mihi tabelliones offerunturi quam
eure tQ €05 mittis. Ternis autem epiütolis si una satisfaciam, non nliud
supererity cuius gratia mecum expostuics. Audi igitur! loh. lacobi
(jitnmannij soror Regida peste laboravit, dum ipse interea Medio^
lani constitit, Stephanum Nigrwn ^ auditurus, egregia doctrina ho-
mioem. Haec lo epistola ad nos missa tibi indicare iussit et Clivano.
Quod ad Beliquias attinct, etiam qui eas vehunt (non tarnen ex aoimo
flostro) nihil amplius tribuunt, quam ut illa ossa miremur ceu terapli
columnas, in quo Dei spiritus olini habitarit; vulgus niniiura tribuit,
quod nemo non malit» aliena quam sua opera salvus fieri. Quod vero
ifflprudeotius tibi excidit , Peüri latronbque cuiuspiam ossium couipa-
ratio» neuiiquam adeo male habeat! quod te perinde latronis ossibus
ab inauspicatis terreri ac a Petri ad bona rooveri respondere poteris.
Cautiorem tarnen oportet te in dicm reddi, ne illorum obiectionibus
oiniium accendaris: ir;i enim quantum tibi noceat, ex m^ ipso coniecto.
Quae denique iHis abs te responsa scripsisti , placent ; velim tarnen hoc
pertinax hominum gcnus benevolentia bonestoque obsequio potius allici
quam aniroosa oppugnatione trahi. Haec ad primam epistolam ut festi-
junter, ita minus consulto responsa nobis sunto» quae Tu consulta fa-
ciesy dum boni consulis. His, quae secunda scripsisti, minus ccrto re-
spondere possum, quod quum taodem intempesta nocte accingor scri*
bere, illa nusquam comparet, utsuspicer, lectorem mearum epistolarum
(scis enim, quis sit, qui me absente audet omnia mea explicare) vel
abstulisse Tel certe disposuisse. Tarnen nisi me fallit augurium, haec
ineranty pro syringodo i. e. organario scriberem ad Constantiensem
a sacris responsis. ' Feci quod imperasti libens; at quid effecerim,
ex neutro accepi, quanquam literas miserit a S. R. ^ Quare admoneto
proximis quid cum illo actum sit, ut posthac vel gratinm habcnm apud
eum, apud quem valuerit mea gratia» vel pro aliis interceder^ temperem.
Rursus continebat ea i prctium casei Claronensis * te scire cupere«
Hnnc tu tibi canonem babeas» ubipretium exsolvi velim, non taciturum!
tuus esty ut auspicato domum tuam ingrediarisi larcmque tuum et fumum
ego propitiem, ne dum ad te venero, hie oculos incessitesii ille tristis
torpeat. In tertiis quotidie literas nostr^^s expecta». En tibi eas, quas
quidem, at non tarn longas fors velles. Parcis tarnen nobis, ac una
litenila- satis factum iri spondes. Scias, me nunquam gravaturum esse,
etiamsi quotidie sit^ ad te scribendum , stylo vel ipso adhortante , quod
nimirum nullil^ excipiantur nostrae epistolae magnifieentius ; nullibi uie-
Ktts audiant. In eisdem, tertiis dico> consulis, quid facto usus sit tuo
Dialogo. Ego V0I09 te reditum meum a Basilea spectare: desccndam
namque dominica proxima post Ttflf cpceviav rijg ieyixxg rgtaSog, ac super
hac re cum Capitonej Hedione aliisque sennonem roiscebo. Festem

^} Sttphanus Niger ^ Mediohnensis ^ qui aliquot scripsit diftlogos et com«
|)1nra opuscula Graeca latine reddidit Ba&il(*a« typis excusa. (Gesfi.) ^) Fa-
ber, Vicarios Generalis. ^) Sacria Responsis. ^) Gaseas rasilis, viridis,
qui probae notae in solis sftliibus Claronae antiqiiitus conficitur.

i04 ZUINGLIANAE

ineam, ^ de qua in seoimda credo epistola postulaveras doceri« atque
pcstem omneoi vellem quae io illa cootioetur einortuaui. Scripsit quan-
doque ad nie HediOy scripturuin ad nie de illa Nepotetn ; nemo scripsit t
neque Nepos ^ g^ener aut vitriciis. Selcstadü fuit apud RJienanum.
Hoc Yulgo iaetari audivi, doctis eani probnri, verum mihi titneri, quod
«it ainarior ; at ego voluissem caui quoque dulciorem tum nobis fuisse,
cum enecabat: nam quae nobis illic dicuotur pesles, haud minus male
nos habent, quam illa, quae nos orco missuram minabatur. Epitomen
Lutherianam^ habeo, legi» probavi, spcroque fugaccm bunc gloriae
ventulum sequentem Eckium operam ludere. Paraeuesin Chrysostomi
babcbis brevi. Quod Anticbristorura turjiis illc grcx tum imprudentiae»
tum impudentiae, nos accusat, gratis te oportet audire: iam enini inci-
pimus esse non haeretici, .cum illi interim fortiter dicant, ne dicam»
mentiantur, Non enim soli sumus : Tiguri plus duobus millibus per-
multorum est rationalium, qui Inc iam spirituale sugentes mox solidum
cibum perficient , Ulis misere esurientibus. Quod diaboli doctrinatn
nostram vocant (quae tarnen Christi est, haud nostra) bene habet: in
boc enim Christi doctrinam agnosco, et nos veros eins praecones. Sic
Pharisaei Christum aiebant habere daeroonium , et se id recte facere
asseverabant. Mon convenit fatuo huic mundo cum !£t;a//6^w; non
possunt tacere daemones praesente Christo; et si quidem obmutescerc
iubentur, tauten quem possident, discerpunt; tortuosus est serpens, cui
sunt cum femina, b. e. ecclesia Immaculata Christi sponsa, odia in-
ternecioa. Tuos interea magis ac magis instrue; ut quandoque 12 aa-
uorum pueri Christi ritu legis doctores indoctos esse doceas* Et acri-
be, quae polliceris ut miremur. Mihi praeterea cum malis pugna esl
perpetua; non quidem quod moribus meis cum illis non conveniat, sed
quod Evangelium et Christum in nie persequi illis Studium est. Wir-
ren>yerrius tyrannus nova^serit; nescio an illa vobis sint vel visa vel
audita. Ego paci male timeo et Helvetiae, quanquam spem semper
maiorem liabeam mutaturas quandoque ordinem res in longe meliorem*
Valeo equidem ; heri tandcm ultimum ceratum de uicere abieci pestis.
Annon hacc habebis trium epistolarum loco ? habes ccrte scio : nam
legendo solum tibi nunc caput dolet. Nam et mihi dolet intempesta
nocte scribenti. Vale et tu in Christo cum coniuge, filio F. MyconiOy
Xylotecto^ CUuanOj Nicoiao Solodurino , ^ in summa cum tuis om->
nibus. Ex Tiguro pridie Kaleodas lanuarii (31. Dec. 1519) 1520,
Accepi literas quoque a Zasio^ quae olim videbis. ^

,.^ II 1*^, ■ ■■■ w.

^) Vid. epist. Hedionis ad Zu. 44. ') Disputationis Lipsiae babitae cum
Eclrio» £p. ^16. ^) Nicolaus Hagen sive Hager, qiii Uttris imbucbatur L|i^
cernae a Mjconio, ^} Vid. £p. 37.

EPIStOLAE; MDXX. I. 105

M D X X.

■ 9

ZÜINGLIO SÜO VALENTINÜS SGÜDUS S. D. P.

Glareanus iiostcr, Zuingli docrissiine» literas tuas ad se missas

mihi le^endas tradidit, quibus lectis vix dici queat, quam animo con-*

sleraatus sum, cum tantum Helvetiae casum legerem, atque adeo per

oames urbcs pa^osque singulos peroiciosam pestem grassari, ac tot ho-

DiiDum millia mortifera lue absorberi audirem : ^ quae vel hoc etiam

crudeliori quod nee Ulis pepcrcerit, qui toti Helvetiae sua doctrina

lumea praebuerint y quorura casum olim lugebit patria , cum pristinae

serenitati reddita has Stellas, quae lucidissimuro iubar toti mundo redo-

kbant, occidisse viderit. Sed quid hos lugeo, cum propinquior luctus

me afflixerit ! nempe Te in supremo ritae discrimine constitisse cunr

ab aliis audio, tum literis tuis testaris. Quod si execranda haec con-*

tagio Te quoque meiim solem, meam fortunaro, meam denique salutem

iodigne absumpsisset, quid nisi luctus, lacrimae et aernmnae mihi reliqui

fuissent ! Tibi lenim quidquid fortunne , quidquid doctrinae si quae est^

acceptum referre debeo ac totus meae vitae eventus ex Te pendet. '

Porro quod Hector olim erat Ti^oianis, qui vivus urbem, moenia et

populura solus tutabatur, quo occiso Troiani Graecos ultra sustinere

nequibant, idTu mihi es. Qui si occidisses: navis instar, quae guber*

natorem auiisit , fortuitis casibus expositus esseni* Atqui quum generoso

tuo anifuo in hac lucta superior evaseris, quam Te rictum ^vissero,

tarn nunc Tibi rictori gratulor, nee tantum Tibi, verum mihi, veram

literis, verum studiosis om'nibus, quorum hi suiun Moecenatem tanquam

ab inferis rediisse gaudent, illae acerrimum ipsarum vindicem recepisse

laetantur; ego meam salutem, meum praesidium iam amissum recuperasse

prae gaudio exulto. Utinam tandem serpentem haue luem Deus nos

misertus e ^nibus nostris abigat, ac Helvetiam sibi reddat , quae a

multis iam annis ab omni tyranuide immunis tyrannum nunc omniuni

iinmanissimum adepta est, quem non movent blanditiae , non minae, dod

rhetorum phaleratae orationes , non theologorum graves dispntationes ,

non yitae probitas et casttraonia, non infantium vagitus, non veneranda

scnectus, sed in quemcunque inciderit sine delectu necat, qui totnm

ferme christiaoum orbem hoc anno irrepsit et vastavit; nunc, vero apud

nos vires remisit , quibus tota hac aestate Parrhisios oppressit (aiunt

eniro ultra ^30,000 hominum Lutetiae occubuisse), adeo ut omnes, qui

eius causa aufugerant, nunc ad urbem redierint. Nam ex tot modo

scholasticorum millibus vix 500 paulo ante relicti fuerant. Helvettorum

quoque iuvenes alio alii dilapsi, cum ego^ Petrus Ricardos^ Conra^

das GrebetiuSy quos nosti, cum duobus aliis Meloduniun (oppidum,

id est ad Sequanae ripas supra Lutetiam 20,000 passus) concesseramus.

*) Descriptionem vide in Hott. Hist. Confoed. I. n -^ JS. *) Zuingliu«
WS praeceptor fuit, advocatHS apud siios, atque eiusdein cuumiendatio ün-
|H;travit Valentino successionem Zuinglii Claronae.

406 ZUINGLUNAE

UHc sex actis mcnsibus tandem ad Cal. fan, ad ttrbem rediimus. Quod
effecity ut nullas interim a me literas acceperis, cum nusquam scribendi
occasio se obiicerct. Ccterum de niatre mea et famiiia, si quid scias,
quainpri.Tium mihi scribas ! nihil enim est, quod aeque me suspensum
teneat. Timeo enim, ne quid mali ipsis acciderit, quod roaxime illic
saevisse hoc uialura audio. Vale, o et praesidiuni et dulce decus meum l
Farrhisiis 4. Non. lan. (2. lan.) 1520.

Inscriptio : Viro doctissbno , summo nosiro patrooo , Tiguri
Uldrico Zuingüo.

ZÜINGLIÜS MYCONIO S.

Cum daturscribo» ut cum uon detur, susque deque feras. Hiero-
symum statueram apud mcmet Tibi comparare coaari ; verum nolui Te
id rescire, donec omnia esscDt pacta, ut sicubi non processissct , nihil
«tt minus movereris. Ego omnia Basileae ' excntiam voIumina , ni
quid prohibeat, et quodcunque te rescire dig^num putavero, indicabo.
Nunc contraham undiquci ut iustaii? expleam epistolam. Scripserunt ad
me Zasius ' et Birkheimerus. ^ Hie. etiam occupatus muneribtis
publicis coactus est per impudentiam nostram scribercy quod scilicet
ausi sumus hoc petere; amicissime tarnen, ne hoc taceam, scripsit. lUe,
ut senex est, continere non potuit, quae essent cum eo inolita. Lu^
tlieru9n verbiseius, quemnoi^ti, Heliam nuncupaveram; ille, quod Roma-
num Pontificem agnoscat quidem , sed esse universalem Pontiftcem noo
extare iure divino, iubet tantisper temperare ab Heliae nomine, donec
Bomanum Pontificem agnoscat universalero, quod quidem nunquam ob*
tinebit. Nam Christus semel pro peccatis nostris mortuus, iam amplius
non rooritur; quod si non moritur, non nascetur humanitus ; ncque
corporaliter , hoc est visibiliter, habitabit nobiseum, ut novas leges
sanciat: alioqui nee Christus fuerit. Dixk enim, novnra^oc Testa-
nientum aetemum futurum. Sed vide, quam sumus dediti afTectibus!
Omnem argumenti vim unica Leonis cuiusdam Pontißcis decretali Ar-
mat, quam Luiherus tanlum non lacerat. Expectat tamen senex no-
strum iudicium. Ego, sicut ad rcspondendum sum instructissimus , sie
senem turbare cunctantissimus, rescribam tarnen aliquando. Erasmus
bi - et trilinsrue auxit festivissime. Scripsit ad me Rhenanus intcrea
bis e Selestadio; nunc posteriore loco tui quoque roerainit, atque hanc
epistolam Tibi signavit. Paraphrasin ad Timotheum Erasinus com-
plevit. lubcot Te salvere, quoties Tui roentio incidit, iocidit autcm
crebrius, quam quura Tiguri esses — Frygius, Engelhardus j Uün-
geniSy Luchsinger ^ omnes. Paraenesin mitto promissam. Salvi sint
uxor, liberi, XylolectuSy Provisor puerorum inde CUvanuSf Nico^
laus^ omnes tui. Ego Dominica proxima solvam. Comites erunt 6^/-e-
gorius * ex Wesen , Caspar olim adiutor meus. Vale !

^) Qho pro|>edi€m profecturus erat. >) 13. Kov. 1519. ^) 24. Nov«
iS\$. ^) BunzM.

EPISTOLAE. MDXX. IH. 107

III.

BEATÜS RHENANUS ZINLIO SÜO.

Apad librariam taberofun me heri stantem iovcDit Petrus hie Fra*

benbergiuSi et cum de discessu percontarer, pereodie se respondit ini-*

tuniin iter; poetremo pctiit a me, ut se Tibi literis. commendarem.

Enim vero, miZinlif videtur mihi Petrus dignissimus, cui noo solum

Abbas ipse,^ verum omnes vos impeDsissime fnveatisi vel haac ob

rem, quod taota celtritate istue non dico profectus est, scd volavit

potius, rebus suis hie non finitis, sed abruptis. Noiuit enim vos diu-

tius sui desiderio cruciare, qui sciebat, suam praescntiam ess^ vobis

Omnibus optatissimam« Spero autem vestrum erga eum amorem in dies

magis augendum; tametsi nunc haud dubie roaximus est, ubi videlicet

hominis mores, quibus optimis praeditus est, plenius cognitos habebi-

ib. De eius doctrina quid attinet multa dicere, cum illius non obscu«

rum specimen nuper apud vos ediderit disserendo , praelegendo , decla-

mandoque? Hoc d^, doctrinam eum habere niinime vulgarem. Quam

aequat aut pene si^rat iudicium , quod in eo sum mirum in modum

admiratus. Anim^^erti enim ex collöquiis, quae et modica et pauca

cum eo mihi intercesserunt , minime crassum hominis . iudicium, Id

quod totum Sletstadio debet, quod eum satis obesum accepit, nunc

dimiltit sagacem ; praesertim Sapido^ ^ qui mira libertate veram doctrl-

oam depraedicat in conciliabulis , in coiiviviis, in foro , in templo. Vis

scire, qualis sit Sapidus inter dtspuUndum? Talis omnino est, qualis

est Glareanus^ quantum ad vehementiam dictionis ac nag^aiav attinet,

Ceterum ingcns est discri«:ien : nam Sapidus tantum de seriis sermo-

cinatur; Glareanus alienis plerunque nationibus insectandis multuni

Terborum insuuiit, non memor Paulinae sententiae : Sive Graecus, sive

Barbarus, et quae sequuntur. Atque adeo libere non nunquam Sapl*

diis ioquitur, ut Wunphelingius ^ Uli inquisitionem aut delationeiii

^) Eremu ^) loannes Sapidus ^ orinndus Schletstadio^ ludima^ister

ibi et Jrgetiiorcui j inde a 1515 amicus Erasmi vehem«ns, interdum ni-

nis vehemens, Zuinglium quoqn» suumque populärem Leonem ludae di-«

lectos habebat. Ipse ab £niditis SchUtsiadii, jirgentorati, Basileae, Frj^

hurgi magni aestimatus , obiit 1560. 3) lacobus* U^impheiingius , item

Schletsiadiensis , natu« 1451 , postqaam visisset vicinas universitates ad

Rhenum superiorem, praedicator factus est Spirae 1494. Quo munere abdi-

cato docebat Heidetbergae atque inprimis adolescentibus operam dabat An*

gendis. Hominem sua sponte pauperem , integrum, eniditum vexanint mo- ^

aachi Augustiniani , qaod credere noilet , cucnlum eonim ab Aiigustino ge- *

statnm ^m^. Ad pontificem usqne crimen delatum , quem Peiitin^vri et Spi-

g«(ii patrocinium eommovit, ut iitem 0)>|>rimeret. Keformalio Wimplielin-

gium pessime habebat: qiiiim enim veritatis lucem ad extremiini s|iiriluiii

^ue amaret , auctoritas eccie&iae veterumqtie ritunm hominem reprimebat.

Tandem in snam sese patriam privatus recepit an nepoteff duos ediicavit

^Si*(r»ios disciplinis. Mitlta srripsit sermone ligato soltitoque paedagogica,

^Bciones sacras, historica quae ad Germaniaui attinebant , varia metri-

^% praeaertim epigrammata. JMuitum tumultum excitavit apud Uelvetios

108 ZÜIN6LIANAE

• *

ad ioquisitores haereticae pravitatis saepe minetut*. Per iuraroeiituniy
inquit quod feci in licentiis ineis, ego cogor id non silere. *Main non
potest Wimpbelingius pati> ut quisquani contra cereinonias loquatur.
In summa, quantum ad doctrinam attinet, non dubit0 9 quin Petrus
omnium vestruiii calculos sit emcriturus. Porro reliilit mihi Snpidus
dixisse hie Leonem in convivio, cui non intcrfui ego, moncndum esse
Erasmutriy ut D. Abbatem alicubi in monumentis suis celebret. Vi-
detur mihi non satis intelligere Le^, quanlus sit Erasmus; unum for-
tasse e nobis putat. IVon venit communi decempeda metiendus ErasmuSy
qui humanum fastigium quadantenus est supergressus.

Velim autorsis abbati, ut Er asmum aliquo raunere provocet: puta
poculo 30 aut 40 aureorum , cui sit inscriptum maiusculis literis : „Eras-
mo literarum parenti Tl. -^obaldus de Geroldseck Abbas etc. dono
dedit 1520" aut simile elogium aliud. Non erit perdita haec pecunia ;
nee sit tam religiosus aut potius supcvstitiosus ut propterea tirginis
iram timeat, si paululum de peculio illius decerpserit. Vult illa bonis
bene fieri. Quod si ita inter vos convenerit, ut pocuhim sit mittendum,
consulerem, ut id ras argenteum theca cooperlum Bm^ileam roitteretur,
involvendum novo Cypriani volumine , qui propedKni finietur ; atque
ita per tabellarium abbatis salario conducendum defcm poterit ad Eras-
mu9n. Fallet autein praedones, quibus dirca Coloniam omnia sunt
plenk, sie chartis circumvolutum. Forsan dimidium salarii» quod sol-
Vendum erit tabellario, dabit Frobenius y tum ut ad eam de rebus suis
6cribat, tum ut is aliquod referat exemplar ab Erasmo, Sed hanc
rem Tu melius ordinabis quam ego possim pracscribere. Minus mihi
dolet, qnod vos deserii Mi/conius y postquam ilhim audivi ludum apüd
Lucernates aperturum. Doluissem maxime , si extra Helvetiorufn
iines se aliquo contulisset. Orationes de decimis, atque item artem in-
quirendi spärge, quantum potes, contemncns pauluhim pccuniae, cuius
nunquani cupidus apparuisti, ut phirimum prosis bonis literis, maxime
vero noceas earundem bostibus. Parce meae loquacitati mi Zinli, quam
sondum explevi. Sed cogor receptui canere : nam abit Petrus. Sa-
luta D. Conradum Fabrum y Commeudatorem , et Vadianwn nostrum
amicum mihi carissimum, cuius nusquam obliviscar. Bene vale Zuingli
carissime ! Sletstadii 4. Id. lan. (10. lan.) 1520.

Cupio scire ecquid valeat Glareanus noster apud Parisios et
quando sit rediturus. * Salutabis cum nomine meo , cum scribes ad euni
proxime. Misit ad me literas amicissimas superiore autumno. Bursus vale !

* eins solitoqiünm pro pace Christianorum et pro Helvetiis ut resipiscant ; quo
libello Germanico studens imperio Helvetios a parte minus honesta depinxit,
vere qiiidem , maiore ex parte. Quod indignati Helvetü adolescentes lite-
rati exemplaria Viennae coemerunt, ne hoc scriptum in vulgus veniret.
Glareanus titulo sui exemplaris haec verba inscripsit: nd^^^cat, vivat, vi-
geat gloria Helvetiorum. * Neque ettanv patriae amor convitiis tcmiitravit

Juae mortiui censori severe ingererent^ ac fortasse isto libello Wimiihelint^u
rlareanits est irritatus ad encomia patriae. Obiit 1528. (Adami epi^t* ap.
Siml. Rieggeri vIta Wim]>h.}

EPISTOLAE. MDXX. V. 109

lawriptio: Beatus Rhenanus ezimio Tiro D« Uldrico Zinüo
amieo iacomparabili. Thttregi.

IV.

GÜILELMUS A FALCONlBüS » ZUINGLIO,

•

Recepi literas Tuas, suavissime Zuingli^ quae mihi quidem cha-
rissimae fuere; sed multo charior fuisset desiderata Tui praesentia»
Veruntamen, qiiia hora iam appetit, ut coniun^amur, coniunctis post-
iDodum , quicquid desideratum est, spero» cum fenore resarcietur. Proin
iD praesentibus ero brevior, in multis alias occupatior; unum tarnen non
praeterniittam , eruditissime Zuingli^ Guilclmum Tuum illum esse
Ulumque semper durante vita futurum > de quo Tibi omnia, quae a vero
aniico sperari possunt, poIHceri possis et valeas. Et hoc pro comperto
habeas, si ullo unquam tempore mihi aliquid obtigit in votis, unum
illud alia omnia longe evicit : quando Te, cuius desiderio aniraae meae
partem ▼£ a corde seoticbam divelli, ab ioferis ad superos cognovi re-
Tectum. Sed haec coram, ne videar, quod supra accusavi impedimenti»
nunc aroore inipellenre, ah'quo pacto inficiari. Quod ad lohannem
Herum: antequam Tuae mihi consi^narentur literae» et salutaram» et
omnia ineailli, obviis ut aiunt manibus, obtuleram; nunc autem acce-
dente Tuo probatissiroo caiculo , qui alias sagacissimus es rerum et cor-
dum perscrutator, nullum est officii genus, quod in eum non velim ex-
pendere« De Paulo autem nostro Bofnbasio nil aliud dicam , nisi quod
proximis ad me ex Urbe suis lotellexi, illum genio frui feliciore.
Orabis Deum Opt. Max. ut opus continuato, ut dicitur, prosequatur
filo , frontemque exporrigat diu hilariorem , quippe qui abs Te v^nit
amandus , quem alias ipse et suspicit et admiratur. Vale et haec nostra
tumultuarie et horis ut inquiunt succisivis deprompta lege, et ne videan-
tur a multis, in cineres redige! Ex pago Claronae 12. lan. 1520.

Inscriptio : Viro consummatissimo Uldrico Zuinglioy concionatori
dignissimo.

V.
DILECTE MAGISTER HÜLDRIGE!

Qaoniam Vos in omnibus omnino, quae nostris utilitatibus inser-
viunt 9 prorotos nc volentes experti sumus , preces rursus fiunt a nobis,
fore sperantibus ut impetretur a vobis auxiliuni et consilium , si prae-

^) GuUitlmus a FalconibuB^ Secretarius Legati Antonii Pucci^ qui post
comitia CUronae 1520, ubi Confoederati cormptelam Ecciesiasticoriim a Roma
proftciscentem acriter exprobraverant , avocatus a Papa discessit , hunc pro-
caratorem reliquit. Ut Zuinglios cognovit, bnllam excommunicatoriam ad-
Tersos Lntherum excudi , ad eum s« contulit oratum , ut Papae dissuaderet '
Liitheri excommunicat&onem : Bnllam enim et Papam aasque deqii« habitum
irL (Vid. ep. 37.)

110 ZUIN6LIANAE

bendae» quas in corpus nostrum contri^utas esse lubebaf , sumtibtu factis
DooouUisi id quod probe nostis, si nunc iam obtineri queant a Legate
ad D05lros iiiisso Dominos Confoederatos , sie tarnen ut haec res futura sit
rata et mansura ; sin auteni minus procederet^ nisi grandi pecunia, nego-
tiatio de quatuor praebendis: dummodo duae incorporarentur, nempe S.
Agnetis ad Claustra propter Kalcheren in episcopatu d^urie/i^i^ * etS.
T^icohi Moffclsberffae ^ sita, in Coustantiensi, Quäre transigite rem ar-
bitrio veslro , de quo prorsus confisi sumus ; et quid sumtuiim existat
et quoaiodo vobiscum agatur, scribite nobis, quam primum licebit; et
quum opus erit, mittite proprium nuntium, cuius mercedem et gratiam
operae vobis probe rcddemus, quantum corpore ac pecunia valebimus.
ScitotCy vestrum fratrem germanum, me meosque conventuales adlutc
salvos et incolumes esse. Nihil ultra praeter votum , ut Vos Deus sein-
per praesente suo numine tueatur. Dat. 14. lan. 1520.

Christianus , Abbas ad S. loannis. '

Lieber Meister Urich«

Demnach und wir iich allweg in dem das uns zu nutz dienen
möcht, geneigt und gutwillig erfunden band , ist aber unser Bitt in Hof-
nung, sölichs von lieb gewart ze syn, das Ir beifind und ratind, ob
die Pfründen» so wir gern incorporirtind, daruf etliche Gostuugei| ge-
layt| als es iich wol wUssend ist, ob es ietzund erlangt möcht werden
von dem Legaten, gesandt zu unsren Herren den Eidgenossen, doch
das Kraft möcht han und bestäntlich syn; und ob es nit gsyn mochl,
dann mit grofsem Costung , um all fier Pfronden : wann dann nuo die
zwo möchtind inglybt werden, nauilich S. Agnctis an der Klus za
Kalcheren im Churerbisthum und S. Nikolai zu Mogclsperg
im Konstanzerbisthum gelegen. Darum handlcnd in der Sach, wie
iich gut bedunkt ze syn, als wir dann iich wol truwend; und was des
kosten wird und wie es umb iich stand, schribend uns, als erst Ir miU
gent ; und ist es not , so schickend ein eigenen Botten in unserm Co-
sten l das wend wir eerlich bezahlen und umb lieh verdienen , als fer
unser Lyb^und Gut langt. Und wiissend, dals Ewer lyblich Brüder,
ich und mine Gonventsbrlider noch frisch und gesund sind voq der
Gnad Gottes, Nit nieer, dann Gott der Herr habe iich allweg in sinem
göttlichen Schirm ! Datum am 14. lenner 1520.

Christianus, Abbt zu S. lobann«

*) In Arlberg anteriore, ^) Iam 1152 quum £itgenius III. Papa dfdtca-
tionem monasterii S, Joannis antiquioris in Toggio sanciret, praedia babtiit
in Mogtrlsberga. {Neugart Episc. Const. Dipl. N. 864.) ^) Hoc moaasterium
1555 S. Gallensi contributuro in praei^osituram abHt. Abbati Christiano
necessitudinem cum Zuinglio eiiisqiie familia fuisse, praeter hanc epistolam
testantur superiores lacobi et Andreae, Zuinglii fratriuu.

EPISTOLAE. MDXX. VH, 111

VI.

BÜNTZLIÜS HÜLDRICO ZÜINGLIO ,

PAROCHO TIGÜRINO, AMICO SÜO INTEGERRIMO P. S.

Nnper ubi confluximus , ^ magna mihi oblata roluptas fuit de mir«
iucuoda societate, carissime Uldrice, de tua quoque supellectili oroatay
puta literaria, haud minus in semionibiis dulci sale resper»is, inter
quos avide Iranslationem Roterodami^ Viri non tarn optimi, quam
doctissimi , audivi huiiia ultimi loannis : ^ Si enim toIo ^ etc. ut est an-
tiqiia Iranslatio. Intellexi, quid Christus voluerit. Sic iam» carissime
Huldrice f innuere velis, quid praetendat dictum Matth. XVI V. ult«
ubi verba sunt de bis stantibus — .„quidara' qui mortem non gnstabunt)
donec videant filium hominis venientem in regno suo." Quid yelioH
optiiiie intelligis, Non sunt mihi bonae Uterae, quibus tarnen aliquan-
tuin valeam scripturam in teiligere ; quare cum Tobia clamo: „0"^'^
mihi gaudium qui in tcnebris sedeo, nee lumen videre yaleam!^ Tua
praesentia careo» etsi literis mihi saepius communices, quod yerbis mi-
oimc valeas ; oalamum autcm omnia rescrare irapossibile est. Ceterum*
mi carissime Huldrice 9 curare velis, ut mei Codices Basileae empti
Guni tuis ac L&onis ^ vebantur. Digno enim pretio omnia ^Tsolvam.
Vale oplime et ex me salutabis Gantorem, D. H. Uüngerum^ virum
Optimum ac ceteros D. fautores« Die Cunrado Luchsinger ^ me
magno affectum taedio « eo quod fuit nobiscum absque scitu mei. Ite-
rum vale! Ex aedibns nostris ^ tertia die Febr. 1520 , sed ea hora»
qua fructus suro aspectu Rev. Cardinalis S. Potentianae Episcopi
Seduncnsis* Mullas a Te literas accepi, quamvis Te sci^psisse intellexerira»

(Schedula eadem manu.)

Inquiro diligenter per cum in calce literaruni mearum signatnm»
Videor mihi a fratre suo percepisse; certo non dico. Si personaliter
eum habere poteris, dicerct singula! Sin, vide ut mediatorem er^
eundem babeas /^c. Nusbownet^ WaUenstadtensem^ fautorem evan-
gclii ac iustitiae. Pcrsuasum Tibi hoc scribere habeo a dilectissimo
iratre nostro Balt/i. cui pandi ut lapidi negotium, in quo ambo soUi-
citi fuiiuus. Vale.

VII.

FROBENIUS ULDÄIGO ZÜINGLIO

UTRIUSQUE LINGUAE DOCTISSIMO , DOMINO SÜO, OM-

NlüM MORTALIÜM CARISSIMO S.

Quam ad me dedisti epistolam, Zuingli aroicissime, statim sab
discessum meum ad Probantinos acccpi. Ad quam etsi tempus respon-

^) Biinzli TigTirum venerat et cum Zuingüo Basileam ac retro iter fece-
rat. Cfr. ep. Zu. ad Myc. 31. Dec. 1519. ^) Judae. ^) Fesenii, ubi Grt^
Zorius BünzH pastor fuit.

il2 ZUINGLIANAE

dere ae^abnt, tamea prneter ea, qtiae scire cupiebas, et stDguIaris in-
vitabat ainicitia. Ad est, quod roe ridcas aut intirbanitatem nieam mihi
exprobrcsf 'quod pro tali hutnaiiitate nihil rettflerim? Si hoc miiios est
ex huinanitatf; traotare» qni adesse puero cum voluptate sunima ad
mediain usque noctem: cuperem saoe experiri, quo pacto ii tractaren-
iur, quos cuperes tua honorare humanitate. Ego brevibus dicam: nain
copiose vel tempus Don admittit. Doleo de niea iuscitia » quod agnoscere
buiMsuiodi beneficia doo queani, aut si agnoscaro mauifestare nequeain*
Sed heus, quo digredior impudens? an te a meliorum diutius avocabo
lectiooe? Cave putes fiote me promisisse quae scribo de Euripide«
Gaudeo quod non miserini, hoc saltem nomine, nt roea citntatio tarn
eruditam extorserit epistolam« Misissero antea , tarnen in Vulcanicuni
JBibliopolam distuit» qui et nunc me recessit inscio. Nunc per hunc
jnea mitto voluniina. Cetera curabo ipse Francofurdiae. Opera m
roeam, qualis qualis est, totam tibi adscribo. Movaruni rerum nihil
e9tt nisii si hoc iguores, quod Franciscus de Sichingen adeo favet
lohanni Reuchlin^ ut bellum etiam indixerit Monachis. * Constan-
tisstmus ac certissirous rumor est, lo/iannem Capnionem brevi ad siia
rediturum bona. Franciscus ProTinciali scripsit, qui Hogostrato '
indixit silentiuro. Brevi audies de monachis iucundissima. Erasmus
nobis per proprium scripsit nuntiuni, iuvenem in utraque lingua adeo
doctum , ut non habuerimus apud nos illi similem , qui sua incuria lite-
ras amisit. Lovanii Tbeologi insaniunt« ^ Dum abiret iuvenis, caput
Ttieologorum , AtensiSy egit in agone; incertum, an mortuus. Habes
hie quaedam opuscula, quae mihi per amicum missa sunt ex Moguntia.
Horum ego Te facio participem, quod putem a Te antea non esse visa.
jyorpii orationem ^ mitto nisi habueriti» antea , qui a factione theolo«
gica summa ob orationem editam affectus contuinelia, simulque ex
suo eiectus collegio, ac nunc totus agit Erasmicum. Hanc illi ignonii«
oiam ad meliores acutissimum addituram calcar non dubito. Bene yale
amicoruro amicissime ! Prolixitati dabis veniam : nam eo lubentius tan-
tum concedo calamo, ut existimem non iniucunda Tibi ea quae scribo
fore. Namque per aliquot menses Te salutare literis non licebit. Quare
oportet iis sis contentus, donec redeam. Si voles rescribere, cura nd
Patrem meum »^ reddantur literae > qui mihi reddet Francofordiae.

1) Franciscus a Sickingen promiserat Eeuchliuo ea, quam expiisnatio
Stnttgardii dederat, occasione valichim auxilium ac fidem tantopere libera-
vit, ut non diu post Dominicanos, Papis regibasqne formidabites , unis
literis provocatoriis adigeret, sub conditionibus molestis pacem constitiiere
cum vexato Heuchlino ac rependere forenses iinpensas, quas iiidicrs Siiirae
ipsis decrev«rant. (Meiners vita Hütten i p. 155.) ^) Uogsiraieu « Tamo-
sas Haerelioorum indagator. ') Theologi Lovanietises hoc tempore X«-
theri scripta damnaverant. *) Martin Dorpe ^ unus quoque Lovaniensiiini
Theologoruni , primo niodestus quidem adversarius Erasini; deinde per hunc
]dacid« edoctus amicus et cultor perennis. (Hess, vita Lrasmi p. 160 sqq.)
') lo. Frobenius, qui iam 1518 libellos Lutheri Basileae iteraverat prelis
ac postea £rasuii scripta redemit.

EPISTOLAE. MDXX. YIII. 113

Erroribus dabU veDiaip : nam tua fruor amicitia , ut ad quidvis auden-
dum me reddat alacreoi. SalutabU omueS) quibus inea grata sit futura
salutatio. Coinmendo ine totum Tibi« Resalutat Te cum pareotibua
tota faniilta« Hier. FrobeniuSi quicquid est, totus tuus ac tnortim.
Nepos nunc recreaodi aninii gratia ad dies obanibulat. 7. Febr. 1530«

vni.

ZASIÜS EXIMIO ET SPECTATISSIMO VIRO

UDALRICO ZUINGLIO S.*THEOLOGIAE ET MELIORUM
LITERARUM PRIMARIO PROFESSORI etc.
AMICO MEO OBSERVAINDO.

Literas meas Udßlricc doctissiine, quas superloribiu dtebua ad te
scripsiy aut noo accepisti quod nollem , aut acceptis indij^naris quod'
aboininor* Nibil eoiiu rcspoodes. ludigoari autein te vcreor eo nomine,
quod noD omnia LiUheri mihi placent. At indignari cessabis, si noa
omnia ad afTectionis, sed ad veritatis libram expenderis. Perpetuus est
10 viris doctis nescio an naevus » quod , si quibus Student ) plus nimio
favere Tidentur. Ego Lutherum ex animo admiror et suspicio, a quo
didici omnia bona accepta rei'erri Deo, tanquam uni effcctori. Blan-
dicbatur antehac y si quid decoctius ab me exisset. Si plusculum fuit de-
Totiunculae, si bono aitquo opere, si beneficio, si consilio alium de-
merebar, coeperat spes, qua me iure vclut aliquo bcatas sedes meruisse
putabam ; fastidiebam si quos frigidius niti ad potiora existtmarem.
EtuSy quam ceperam, speculae impostura securitatem menticbatur» et
pro viro germanoque foetu abortivum supposuit« Isto exemptus errore
Lutheri felicbsiniis praeceptis nihil me nliud quam inslrumentum puto,
per quod bonum opus Deus in me faciat, cuius nihil meum sit nisi
labor. Felicem Zäsium ^ qui in actate iani confeeta haec didiccrimi
9uis edicet, quautum fructus ea ex docti'iua erumpat? Primum, disco
DÜ altum sapere^ scd semper timere, ne forte Salvator noster, qui su-
perbis resistit, in boni operis fabrica nie ut instrumento uti desinat;
deinde et humilitatem disco, sciens quam nihil meum sit, quod usquam
praecUrum sit, cum omne datuni Optimum, niea autem tantum modo
sint scelera, iniquilates, linguae oifeudiculum ; ut sie ulcerosius beato
lob Dientis meae sit habitaculum, nisi Deus subveuiat. Haec qui cre-
dit y qui cogitat , quomodo non sese prorsus contemnat ? a scse disce«
dere cupiat ad solumque Deum, cui omnia bona tribuat, confugeritj
in ore, in labris, in corde hoc semper circumferat: Non nobis Domi«
ae, non nobis; sed nomini tuo da gloriam ! Porro et tcrtio, quas non
cgero gratias Deo, qui me sola sua benignitate delegit, quo ut instru-
nicnto ad boni operis fabricam uteretur? Et item quarto, quomodo noa
compassurus sim proximo, si quem forte luxuria, fastu, superbia, per-
fidia aberrare videro ? condolcns voluntati depravatae, quac instrumentum
boni operis tsst non raeruit. . Hinc sodulitas orandi pro proximo, ad-
tectio eius aerumnis coinpatiendi propullulat; hinc in nobis cautio evi«

Znn^lii univ« oiHsra, Vol. VII. 8

lit ZtJIlVGUANAB

gflat, B6 nostra pessima voluntate abutentcs instrunientuni pulcberriim
fabricatoris corrumpainus. Hi sunt iructus (ut interiiii niuJlos ältos
taceain quos nee epistolare ceinpendlum recipit), hi prbventus Lntheria-
oae doctripae. Quid ergo? oum oinnia sua, in quibus forte ut konio
labitur, probare debeo? Hieronyinuui ita lego, ut non oinnta probem,
imo noDuuUa delester ; in quibus plus nitnio incalescit, alios confutatu-
rus« Denique, nisi necessitas inevitata nia^nuni illum Paulum, alteram
fidei columnam, ursisset» utad Corinthiostautopcre aebudaret} gloriare-
turque, Evangelium suuni cum Apostolis contulisse, nihil autem ab eis
accepisse, etc. nisi inquara, rerum conJitione coactus hoc fecisset : pa-
rum mihi ea arrog^tio probaretur. Sed piaculum estOf quisquis de
electionis vase sinialre sentiat ! Martiniis Lutherus Pontificum decreta
frigidissima vocat. Quod si ita est, iam totum ius Canonicum frigi-
dissimis nttitur scitis. Non enim ulla reddetur variandi ratio, cur boc
decretum frigidum sit, aliud non sit: omnia enim decreta pariter, om-
nia parium authoritate Pontificum decreta. Haec quis aequo audiat ani-
mo: nttentnre, adfricare et panlo minus subvertere velle iuris Canonici
maiestatem? lani et nulla iusta ratione uiovetur, si per omnia sua eo
loci discurras, quo super Ecciesiastica potestatc scripsit. Kationcs enim
quibus movetur non sunt confutatu dilficiles, quas et confutare veile
saepe consiliuni capio, nisi me vehemens in bonum virum amor sevo-
caret. Vereorque, ne snb praetextu, sub umbra boni propositi, temera-
ria licentiosaque irreperet verbositas, quae Deo non probaretur. Omnes,
quiqui vivimus, miseri sunius et miserabiles , ulocribus pleni, eo solo
felices , dum cognosoimus nos esse iafelices. At et id ipsum donum
Dei est. Quid ergo nos, nisi iniquitafis massa, semivivi, vuluerati a
latronibus Hierichuutis? ^^ quorsuin haec? nempe, ut Tu vir hunia-
nissime ,- quem fausto evcntu amicum nactus sum , non facile contra me
raovereris, aut me vel ioconstantiae , vel certe frigidi in Lutfierufn
amoris insimulares ; quando nihil est mihi Zi/Z/rer^ probatius , nisi quod
ex Epicteti sententia, cum hominem probo, probo ut hominem; cum
ollam adamo, adamo ut ollam. Hoc si literatorum Corona faceret, iroa-
ginem personatam tolleret : iam minus esset et certaminis et opiuionis,
Siquidem veritatem nullius iurati in verba Magisiri impune sequeremur,
confutarique ac oonvelli (dum pene laberentur pcdes nostri) tam non
aegre ferremus, ut etiam castigntori gratißcnremur. Sed quis est hie,
et landnbimiis euni? Budaeiis , dum eum lucubratiunculjs meh in ori-
ginem iuris ad fincm in Antiuomiis suis confutassem , eiquc vicissim
contra nitendi non esset locus : mordcre perrexit. ?iam j^ub umbra
emcntitae Inudis, dnctu obliqno et figurnto in suac Epistplae ad me
datae initio , os sublinere et velut ludere co.ntur. Dcinde in caice apcr-
tis agit convitiis. Cui ut non aipioc respondcrem, sed pro Germana in-
tegritate veteres avias de pubnone refellcrem : honoris asserendi neces-
sitas compulit. Ita dum certamus homincs nugivendi, aliquaudo maxi-
ma de nihtlo nascitur historia. Vale, et qnos tua sodalitas fovet lite-
' ratos* viros-, fac salutes, inprimis lohanneni et Casparem Frygios
Omnibus charitatis verbis adohrue, ex'iisque virum Optimum, et erudi-
tissimum, lohdrmem^ quod ei non scribo» lenito ! Tot enim iiuhi sunt

EPISTOLAE. MDXX. IX. 11$

H eoiMtfendi et sevibendi negotia» ut vix moAca baee sinr tempori
suffuratus. Mullos aostra provincia Lutbcraooa fbvet; YbeoIag09 etiami
et ioprimift lacobum. parochum paganuin, virum, si quisquam est,
siiiceruui el re^li propositi, doctuinque» citiu quo, quando niiois luthe-
rasstt, saepe ad aniieitiae modiini discepto. Vale amtce selectissime.
Ex Fryburgo XV. Kai. Martit (16. Febr.) aono Doinini XX. Tuus
ex animo Üdalricus Zasius^ J. U* Doctor et ordin. Fryburgensis*

IX.

MYCONIÜS ZÜINGLIO S.

Accepi literas toasi aiiiicissime Zuingliy quibus mihi ita satis feci-
iti, ut nihil atnplius haeream penitus. ^ A^o itaqiie Tibi gratias, quas
ckbeo maxtinas : oimquam enim officium non prnestas cumulatissime ,
quotiescuiiqufc reqoiro et aliquoties dum noa postulo. Hterooymum vix
expecta: videoreDim mihi, dum ipsum babebo» nullas omnino calumnias
altems fomiidaturus, ad quas nunc sacpe exhorreo primo adspectu.
Iltprimts aniem haberem opus ad id, quod molior, commentariuni , in«
quam, in lurencum ; insuper autem et atiis, piita Augustino et Hilario
et Origene et losepho. Cbrysostomum ad manum habeo et Anibrosiura
et Gyrillura. Ilios quomodo aequirara penitus i^noro, nisi agamus hoc
pactOy ut dictos autores Tu isthie a Gasparo Mantz conimodatö acci-
pias, et ex Bibliotheca TigurinUy si qui illic habentur, tum postquam
signifieasses Te habere. Mitterem qui huc ferret, et postquam usus
essem satis, remitterem. Origenis altera pars tanturo opus foret; Movi
seilicet Testament! , Augustini pariter. Cyprinnum ex Basilea expecto.
Tu quomodo sit hie faciendnm deliberato. Misi praeterea nuntium Ba-
sUeain^ qui mihi referat dialogum, ' egique gratias Nepofi et aliis
t|uod effecerint, ne nngae meae ßerent mundo cognitae; inprimis autem
quod me meae conditionis (qnantUm ad ingcniuin atttnet) hoc pacto ad-
mOQuerint; et ex pectore omnia haec. Quod si verum dicere licet |Vi-
detur mihi alia causa subesse, quam cuiusniodi illi praetendunt; et quo
magis id suspicor, eo gratius mihi est, qtiod noiuerunt hunc imprimi.
Quid enim est vel adeo durum, vclacre, vdoccultum, vel madifcstumy
quo non durins , acrius i m'anifestius sit in luccm publico autorum no-
mine proditum? Aspice hoc totum, quod scripsit Erasnius noster,
quod LutheruSy quod UuttenuSy quod Valla\ quod'alii innutneri,
his doctrina non comparandi. Et tamen in luce sunt impune. Scd ab-
eanti Per deos iuro Tibi rem mihi gratissimam factam. Rationem
Nepoü scripsi. — Porro venit ad roe is, qui Tibi quaestionum acervum
proposuit tantuin. Placet mihi totus. ^ Si quid possem in rem cius,'
{acerem lubens cum propter ipsum , tum quia Tu ita vis. Quod iussisti,
lie amplius Te orem , ut meames, cum gaudio efficiam, et tanto, qnanto
hoc tempore nihil aliud facere possnm. Vale et vale semper, mi caris-

*) Zuingl. ad Mj^c, 31. Der* 1519, N. 47. •; PUiUrenuiii. ^) Bahhasar
Trachself Parochuc in Art. Vid. ep. lt.

116 ZÜIN6LIANAE

üme Zuingü. Salutant Te uxor et Felix et BarÜiolomacus Antf
tnanaus et loachintus Zinkuis. Lucernae 16. Febr. 1520.

MffconüiS tuiu.

ZUINGLIÜS MYCONIO S.

luste quererls, optime Myconi^ quod votis luis non satis fecerim,
tantain farraginem ad Te scribeos : oam et Hercules aliquis possit lan-
dein fastidio dictionis tarn illepidaei inventtonis adeo fri^^idaei apicuin
interim tam deformiuniy capi. Tua taiiien hunianitaa disccre corapulsa
est per rusticitatein nostram nostra boni coBsulere. Rusticitatem recte
dixi» mihi optime cooscius, et quod nou aliter intellcxi Uteras tuas«
quam quod longtorem tractatuni posceres, et non inlellcxi, Te ad nie
tanquam ad iudicem appellare. Hoc uno tarnen urbanus sum, qup4
etsi constitutum iudicem intcllexissem , arbitrium oninino refutariiu»
Quod itaque duobus verbis explicari cupis, null!« pcnitus potero expli-
oarci si explicalum non est. Quid contenderis band constat (verbotiii|
dico). Hoc unuui constat 9 mala partim a nobis esse» partim a Deo
satis dixisse et a nobi^ bella : nam si pacis arlibus cani operam impendc«
remus 1 quam serendis discordiis , res nostrae melius babereiit.. A Dco
famesj pestis, sed ita a Dco» ut non infli^aulur mortalibus nisi coni-
meritis. Tu igitur viceris necne, baud tua rcfcrt ; noii victorem Te
cupere decerni: nam hoc illud est» ex quo lis litcm (ut dicitur) serit.
Hoc item non ignores, me ad hoc discrimen acnuu^arum ptnus nunquam
venisse : bella enim oportet oninino aguoscere a nobis q^sg^ tanquam
a causa proxima ; famem , pestem , miniiiic ; a nobis tamen et ista sunt ,
tanquam a vera principalique causa, sed nou tali, quae perinde atque
bellum possit pestem aut famem ingcrere. Omnes itaque aerumnae no-
bis videntur ab hominibus esse, tali tamen, quod diximus, discrimiue«
Tu igitur nunc Tibi illud : lo triumphe, canas , aut Te deiicias , ut libct.
&go ad epistolam tuam nuperrimnm non recurri. Cupio igitur in bis
Yicissim per Te recte sentirc, quibus oifenderis. Temere omnia elTu-
dimus, Non sunt oracula. Per me liberum Tibi est dissentire atque
ea lege cupio , ut nisi ea indices , non sis posthac habiturus ex me occa-
aionem recte scntiendi. Quaestiones nuUas nunc memini propositas ;
memini tamen, me percontatum esse adolescentem , numquid sciat tibi
literas nostras redditas. Bcspondit, vidisse, te paginas multas in templo
iegisse ; tum ego adieci , excusarc volens longitudinem , tecum mihi illic
agi de quaestione quadam. Dixit tamen Vicavius Constanücnsis (€\ui
his diebus apud nos fuit) missurui|i ad nos quacdam contra LiUhermn
et Carolo^tadiiuni quae censeam. Ego excussi iugum omnino ut spe-
rren! nihil missurum. ^ Pi^aeposüus item nostcr virus quoddam effudit,

^) Vix hoc scriptum inui conceptum erat eiim in modum, ut postea Ro-
mae 1522 in lucem jirodiit, ah ipso Fabro descriptum Ambrosio Blaurero
Constantiensi. Vid. Hott. H. £ccl. VI. 226. sqq. et ep. Ambr. Blaureri
ad Zn. 27. lul. 1523.

EPISTOLAE. MDXX. XL 117

atifiie ut metnorabile esset , Iiteris mandavit.- Ltterae ad* ine sunt scriptae,

quibus iile dechnas iure divioo constare dixtt, contra r|unin c^o publn

ce, lattne tainco» Don fi^ermanice, dixerain. Item docet ine, quoraodö

verkäs oon sit seinper dieenda , niinirum contra sacerdotes nihil male
dicendum pulans. A«|;it inde de foro ac ne iaicis arina- adversi»s elerum

jniaistrem. Et bellus homuncio omnia ista per moduni, ut-inquit> am-

moaitioais scr'diic« Ego vero hominem ipse conveni» postquam non

potuit, iper üüiifferuin etiam commonitusy quiescere, rem atque Stoma«

cluim onioem explicui, precatus ue eiusmodi posthac committat» ut ea

literis mctodety quae possit ore ad os loqtii, quaeque adeo sint frigida^

(per canones enim pleraque es^erat et S. literas ita tortas, ut atitares

eas non a^novissent) ut ad partein suam me trahere nequeant« * — Hie«

rooymus. recle curabitur, Vale et oinnia boni oonsuJe« *-*. Nihil Te

terreat, quoiuiousy quae sentias» scribas«: Ex l'iffuro j 16. Febr. 15204

' • ■'

. XI.

MYCONIÜS ZÜINGLIO

EVANGELISTAE TIGURINO AMICISSIMO SUO S.

Neqtieo 'satis exprimere, nii charissime Zinffliy quam horae, ne
dicjHD dies intfai sint hiolestae, dum Hieronymüm expecto : tanto desi-
derio in eum adficiöV. Intelli^o nanique in dies ma^is magisqäe, quan-
topere eo mihi sit opus. Interim eniiir, dum sacris le^^ndis incuitiboi .
mirom est , quam pene ubique impingam ; tum nemo est , qui ^mplastrd
nifai medeatür« Non est ad manuni» quem, ut Te saepe solitns sum,
eonsultem. Nee libri Tel mei vel aliorum suppetunt. Sed ecce, dum
haec scribo et animus longe ad alia respicit, de improviso redduntuif
literae tuae, quibus perlectis intelligo nescio qualem stomachum tuum. '
Ab quam mirabar i quam perturbabar l Sed postquam rem inspicio di-
iigentiits, video uude is sit, ncmpe a tabellariis. Aeoipc igitutf rationem
omoeiu. Seripseras ad me super his, quae petieram, per qüendam Scho-
lastieorum meoruin, et nihil. in eis literis notaras, quae trolebam, praeter
duo loca, alterum ex Levit. XXVI, alterum super Cap. VII. Eccles.
Hteronymi. Mec ibi adfirmaveras mea, neque reieceras , quod tamen'
inpriinis volueram. lllud niirabar, quapropter scripseram mihi non-
dum eatisfactum. Longissime post redditae sunt literae illae et doctae
et prolixae cum libello de Donatione Constantini , ^ quibus .adeo sa-
tisfactum scripsi per Grebelium seoatorem mihi, ut nihil amplius desi-
derem; insuper autcm, si bcnc incniini, et gratias egi, quia tantöslabon
res pro me susceperis ; dein datum Jitcrarum inspexi diligentius, et in**
Teni posterius rcdditas multo prius scriptas, et contra prius redditaa
scriplas longc posterius. Nam in (irevioribus sie erat : 8va die Febr.,

■■ ■<

^) Cofififratiir «tiam £|iitonie e scripto Canonicorum quorundam ita in-
scripto i articuli fi»ivo1«s dicti a Plebano Thur«gi ,' de ' quibus avisari dtbat ,
iab*-itribtts Canonieonim nonnullis, apnd Wirs N. Ht'lv. H. £ccl. I. 176 sqq.
h LvL. ad AT;c. X& F<$br. «p. X. ^) L«ur. Vallae.

«18 ' ZÜINGLIAMAE

in loogioribus 4. Cal. Febr. Ecce qua« Tibi id ioipofttertt ! «ed
quomodo exceperim illas .postrcraas scriptas 16 die Febr. reddilaa 27
efus mensis. Porrexerat eas loac/iimus ZiniiuSm Visa autein mami
tua inox dixeram: salvus sk ineus Iluldricus. Id quod solco» qtioties-*
cuDque vel ego de Te vel alius quiapiain dixerit; at pestqinini JiUquan-
tum legendo progreMus aufn, inveniö qnod nie ita adfictt« ut noQ pos*
airo amplius legere. Pertiirbatus sedi ad coenam usque, reiiMfiie peast*
lavi, dum ioveoerauii quae baec esset. Revixi per Deum^ tum aBtem
legi ad fioem usque et rem onrnera magis magisque cognoTt. Venmi
quid putas interitu volutaverim, aatcquam viderem, quid wellet tmi«
atomachus, cum Tu udus totus sis mihi sis muiidus» ut breviler dicaniu
Absit, utdiemiUum videam» quo disaentiam a Te; crede mihi! faeiUn»
Diorerer. Qua Ai vis dicasj verba tuaoe pro oraculis babeam? I«iio oihti
aliud mihi sunt aut erunt, cum certo ^ciamt nihil Te dicerc, citiu« fuB'>
damentum oracula illa dirina non sint. Seduxit Te, quod datum noQ
aspexisti. Id igitur ne posthac fiat« considera dillgentius. Munc pri-
mum intelligo, imo sentio, quid ea res conferat« Testis auteni est
tristitiae meae Parochus ex u4rty ^ qui snperioribus mensibus apud
Te fuit Tiguri^ ioterrogaiis de quibus dubitarnt. lalerro2;atioiies au-
fem eae quaestiooes sunt, de quibus mihi di<!tum erat, uti ex illo acce-
pL Rogai et me diligc;btissime et frequentissiro^. Respoadeo "quod
possum; quod non ppssum taceo, vel suspeudo, donec ad libros' vemam
Tel ad Te possi;n scribere. Postremi^n fuit} quid Sfuitirem de eo»
quod dicunt: si post confessiooero fncimis aliquod iu meotem veaerit
non confessum, redeundum esse ad Sacerdotem» et id ffuotieseuiiqiie ita
eveniat« Dixi^ nihil me posse certo delioire, vid^ri tainen nihil ofnia
t^se^ quod prius confessa ei oblita per absolutione« pe€<:ata {urent de-^
leta, (etsi in memoriam venisset crimen oblitum; dixis^em,) praesertim
cum forte gravtora esseni confessus. Attamen si quis r«diret ad Sar
cerdotem, forsitao non peccare. Ita dubium et me et ipsum . dimiai.
Ipse autem dubito pene , hoc est , quia Canonibus id adeo expressum
est , de interrogationibus in Confesstone. Videtur eniin mibi hapc naa
esse veram confessionem , cum peccata sie extorquenda sunt. Si dabi-
tur per otium , unum verbum de bis reddas» Insuper Iocmis est apud
Solom. cap. XVIII. « Contradictiones comprimit sors etc.*" m»iem non
admodum bene capio. Facies rem gratissimam , si expones. •— Pprro
quae scribis de Vicario et altero bufone ^ sie grata sunt, ut debent.
Gaudeo eoim» quod ea noluisti ut nescirem. Dcnique ne erres amplius,

^) Balth. Tmchsel (vid. ep. 9) subscripsit supplicationi de ooiiiiigio an-
cerdotiim ad ppiscopiim. Hiiius temmtas reformationis causae ci«*ciim iHum
magnopere offecit. Goncionabatur de iusto usu coningii sac«rdotalis; au-
cUlam snam iixon*m duzit anno iam 1521, unde tumultiis est ortiis, prae-
texwilqite a^md Mycotnum i|>si Zitinglium huius facti «ntorem fuisse, quo«!
quidem vero simile non videtur. Quum de su^gestu complura incautiu« fu-
4isset, in vitae periculum incidit, ac parochatu decedere ciroa I52i. coactiia
f$st. (Wirz, I, 467 aqq.) 'J Vid. supra epistnla proxuna de FuAro et
Praepoäito Frjgio.

EPISTOLAE. MDXX. XU. H9

itt modo 9 per Deos Te oro. Nod euim fieri potest» ut Myconius sat-
tem cogitet, quae Te in eum vel pauculum possint coocitare; taceo^
ut scribat. y^Xe scmp^r, mi carissiine JZ-uinffli. Salutat Te uxor,
filius, loac/ümuSy jimmannus^ Clivanus (qui his diebus ad aUerum
Ammaimum ibit MedioUumfn)^ et ceteri omoes. ^ Vale iterura. 27«
Febr, 1520,

Myconius tuUsioms.

XII.

PHILIPPÜS ENGENTINUS ' ÜLDRICO ZÜINGLIO ,

TAM GRAECE QUAM LAUNE lüXTA ERUDITO S. D.

Praetertta aestate ciun io Thermts Ffyfers co9u Te'invenisseni,
nofl potui non aaimo gaudere : nain ia magna felicitatis parte ducebani,
me ad tantnm appulisse viruin, qui ob mansuetiores Musas recte se om-
albus amicum praeberet. lllic tum comitatero tuam e sinn uberrimo
profluentem non iniucunde suni expertus : nempe quaecunque pleno appa«
ratu struebas, ex gratiarum penu deproini yidebantur« Succensebatn
Bonnihil meae impatientiae , quam exillcerato eorpore vix celare potui.
Ita fieri potuit, ut insuavis ab9 Te convictor exi&timarer. At lone;e
fleoties aliter« si nunc tranquillum studiorum adsertorem ad Simonidis
ffleosam vel «einel contpiceres : nam pulcbre intbi consto , cum recte
raleo. Neque prorsus ita Stoicam Ulam apathiam promoveo, ut nuilis
cruciatibiM deiiciar. Ascendat sapiens ille in Pbalaridis taurum, et
magnifice de contemnendis 4oIoribus in publica concipne proloquatHr!
mihi non erit integrum extiere hominem et vekit insensatus quoslibet
ictus perferre. Quaaquam soleam nonnunquam in comiuuni nostra
schola superciliosa iHa effutire y pertnde, ut monacbi solent ^ qui apud
imperitam multitudinera in vitia d^bacchantur niagnis quidem lateribus;
intra privatos parietes quam lon^issime contra faciunt, delicianturque
non instrenue. Sed de his satis. Posteaquam e Thermis solvissem ia
Rhaetianiy atque illinc in Montaponaniy^ accepi Te pestilentia occu-
buisscj^ quae res ita roeum angebat animum , ut iam Apollini me adver*
Sanum constituerem , quod suis non parceret. At felicius nuntium Con»
SUmlia adtulit, ictum quidem Te, sed probe ab Ae^culapio curatum ;
tum mihi cum Pboebo amnestia illa Thrasybuli intercessit. Itaque cum

^) Discipuli Myconiu **) PhÜippua Engeiuinus^ professor |>oeseo8 Fri-
Uorgi Brisgoviagy quam Mrbenv caruiiiie celvbnivit, Poeta degebat nitlla
dui coaditione l5i5 Basileae; I5i8 e Saxonni venit cam literis Spatatini arl
Za^um commendatitiis ; 15 19 Fribtirgt obtinuit lociiiu ^ Zasiusqu« eum aquis
tttentem |ifr amicam epUtolam monuit, ut nondiim Friburgtim rvcliret , dum
iki |i«stis' horrenHiim in modnm aat^riat. Cum Thorna qiioqiM ß/aurer» et
Vadiano necesAitiiflinem coniiinxerat , ac studio reroriuationis ardehat , ita ut
Zmus per occasionem , quam mors Engentini dederat > scripserit : Uiinam
aeKore iam coelo Xrvuiiijx i Luther anuui enim nimiym quam oluit ! (£p. ZasiL)
^) Moniafuu , vallis in anteriorii Arlberga , Brattigoviam RbaetOrum ab aqui-
lone termlnans.

180 ZUI1N6LIANAE

post loogam peregrinationcm poucis ante diebus buc redüsseni, atque
esscot qui istuc irenti nolui commitlere, ut Tu scribendi officio ante-
Torteres. Scribo itaque ex aniiiio Tibi benevolo , cuius coniitatein »
Urbanitäten! 4 sales cum e^regia erudttioDe in Te ita admiror, ut ob
unum Zuingliuni Turegum mihi nonniliil adlubescat. Quod propedtem
(ut arbitror) videbo. Maiu D. Virgiui conceptuni votum est pcrsol-
yendum. Interim Tu scribe ad nie, qui valeas. Eckius a quibus mi-
sere proscindatur, forte non ignoras, Si novi quid habes» fac sciam»
Vale cdndidissime vir! Frib, Brhg. 5. Mart« i5?0«

Saluta raeo nomine Osw, Myconium!

XIII.

CASPAR HEDIO ULDRJCO ZUINGLIO

AMICO SINCERISSIMO S.

Admonuit me M« Henricus^ si commode fieri posset, ut Zinlia
initterem Gabrielis tractatum de decimis » vel sr quem alium haberetn
huic instituto convenientem. Dispexi undique, sed nusquam offendi
quo satisfacerem tuo mandato« Tametsi Capito Summerhart de de«*
cirois habeat, * verum non apud se. Credidit enim suam supellectilem
nautis vehendam ad Moguntienses j quibuscum iam est victurus cod-
cionator. Intelligis quam molestum mihi sit , optimo praeceptore et fide-
lissimo patrono orbari. Ferendum tarnen est» quandoquidem sie Deo
yisum, ut vicarius veritatis alibi quoque annimciet £van<c^]ium, in hoc
forsan missus, Non ferunt ex nostris Philobarbaris aliquot nisi cum,
qui dicat aliqua quae attinent nQO^ ra aXrpixa. Capito nihil ad quac-
stum unquam, nihil ad fucatam pietatem , nihil ad ambttioneni cleri di-
cere voluit. Hinc exosus quibusdam. Vul^^us adhuc oapax est Evan-
gelicae doctrinae. Bene perrexcrunt in iudicio, et renascenti Christia-
nismo mirüm quam faveant. Iam quotidie annunciat Evan2;e1ium xcrra
liax&aXov frequentissimo auditorio. Efficacissima est doctrina Christi,
penctrat, inflammat animos, Tumultus partim exoritur et maxima in-
dignatio Yulgi erga UqiX^^ qui sinunt tantum virum, tam eruditura si
doctrinam spectes, tam apostolicum si vitaip perpendas, abire ; quos
Tu Gerasenos reclissime dixeris: nam eorum afFectibns inutilis est.
Moguntini obviis, quod aiiint, ulnls excipient. Cardinalis ^ illuc invi-
Titavit amplissimis oonditionibus , nee vult rarere Fabricio. Et spe-
randum est, illum ibi profuturum mire studiis et studiosis omnibus*
Quis hie sit successurus, adhuc incertutp est. luventus niea me a spe
bona reiicit partim , partim quod iUdem vestigiis, quoad licet, ingredior.
Auriculas teneras mordaci rädere vero non usque adeo tutum est. Di-
cunt quidam : ixoq /la&r/rfis airS iart. Verum buiusmodi animum
meum non deiicient a recto. Ncque vita mea mihi chara erit cum Paulo,

1) Gabriel Biet et Conradus ftiimmerbnrt , postremi scriptopt* s scholastici
generis Tiihingenses. 'j CarJiaulis, Princtps Elcctor «t Archit^piscopus ,
Aibtrtus p MogotaiacL

EPISTOLAE. MDXX. XIV, 121

iit coMmninein cursum Christian! praeconis. Induxi dnimo meo j ubi
dimiserit Capito Eraogcliiim, ut illic t^o vclim incipere» vel apud S;
Martiouin, vcl ubi Iocbs dabitur. Adeo afficior sana doctrioa» tanieUi
Mooachi qüidain et Mataeologi non vercntur clainare in publicis con-^
cionibus : niiniine obtemperandum illis , qui dicunt sunimam rei Chri^^
stianae in Evangviio et Paulo tsBe\ quemadmodum inipudentlssimus qui-
dani MonachuSy de familia Minoritariim, ante triduuin dixit in media
cooeione : ScotUPn plus profuisse rei Christianne, quam ipsum Pautum}
quiequid uspiam eruditum excudatur, desumtum esse et, ut cius ^loce
utar, furatum ex Scoio; nisi, inquit, quod gluriae nvidi immiscent
Graecas et Hebraeas voculas , rem eo obscurioreni efTecturi« . Vide ,
quae pestis? Clamat alius in inipressores , qui qurdris imprimaot, non
faabito respectu surami Pontificis vel Inquisitorum. Ecee tumultus ille!
Timendutn est, ne vires iam acquirat, ablato nobis Capitone. Ferme
solus adero, cui imbecilli luctandum erit cum pestilentissimis monstrisl
Tu adesto , animum adde frequentibus Tuis literis ! Frugi eruditio et
Christiana iam fere est, ut dlcitur, inter malleum et incudem. Si tth-
qnam imminebat periculum , iam iniminet. Lutherus a Theologis £(?-
vaniensibus et Coloniensibus damnatus est io quibusdam artieuKs.
Meditantur pessimum quid Romanh. Dorpius totus favet renascenti
Christian ismo, et ex animo , quod Erasmus primum huc scripsit. ^
Sed quod iam scribo, non communicabis nisi adiuratissinfis EraSfnot
Editae sunt in illuro adnotationes Eduardi Lei^ Angli. ^ Exemplar
ununi hie habemus. Libcllus est frigidissimus , sed totus sycophanticusi
dixerts a furiis srriptus. Erasmomastiges triu mph abunt , quibus place-
bit suus Rex. Gertnanus Brixius scripsit in Morum. ^ Tu , ut facis,'
non cessa tuis inculcare Christi philosophiam, qua florente etranidl erunt
eonatus huninni. Copiosius snbinde scripsi Fryburgum^ ubi visus
est mihi' aliqunndo tractatus Gabrielis de deeimis, Si uspiam fuerlt
inventus, tnittam ad Te, ne dubita! Nosti quaedam esse a Christo dis-
simulata« Et Paulus in Ep. ad Corinth. de censu et salario sncerdotum
meminit, sed circumcise. Vale in Domino et me ama ! D. Abbäli^ et
M« Leoni ^ me commenda. Bas» 17. Mart. 1520.

C. Hedio^ tuus.

XIV.

MYCONIÜS ZÜINGLIO, PASTORI TIGURINO

AMICISSIMO S.

Scripsi nunc bis, ubi nihil respondisti. Forte iterum adornas vo-
lumeoy ut simul ad omnia respondeas ; id quod in prunis volo. Nihil

^) Vtd. ep. VII. n. 4. ') Eduardus Lee ^ Auglu$^ qiii animadversioni-
bns £rasniE editionem N. T. cfirp«ntihiis ipsum afque nmicos Erasmi offen-
<Wpat. ^) Germutius Bri.riua, ab ji uji-erre , Cnnonicus Parisiis ^ scri|isi€
inttr «lia Antimorum, carmen adrersus Tliomum Moruin. ^^ Eremi«
^) Ittdae Ereuii.

m ZUIMGLIANAf

me tam delectat (per Deum testor) quam longissiioae lilerac tu^^e« lo
iU nainque seuiper invenio, non tarn quod sit ad voluptatcni, quaiu
quod ad usuin, et inaximuni quideni. £t id est, quod nunc desideriiun
tuarum literarum minuit. Coasidcravi eniin ; y,Moo potest iiujic prae-
tendere, quod Dupcr ouUos tabellarios obtingere» oisi quos Tu mittaa^
Nam ioterim oiultos habuit, ioprinib autcm Legatos Tigurinos*^ Quam
ob rem copiosius ret pondebit : alioqui pou tam diu tacuis^t. ^ . Intefr
ca Tero» quae maxime scire exoptabam, iliud erat: Quid putares? aa
redeuodum esset ad sacerdotem post confessionem » si quod facious in
niemoriara veniet» omissuro jiod malitia, sed sola oblivicine. Super qua
re quid niibi yideatur, temporis brevitas fcribere probibet. ^e autem
me tam curiosum putes ! Fui et ego rogatus idem. Respondi ioceiHo
«erroone, douec abs Te certius instruerer. Quaraobrem iie adroittas«
quio respoudeas« Quod ad rae adtinet, dubium e^t de Zacharia (ex. lu-
veoco id est» quem nunc roeis praeIego)i quo pacto itistitia ab Luca ei
Iribuaiur, cum tam cito ob increduiitatem luutus fuerit effectus; tum aa
ratio aliqua detur ab authoribus tam repentinae vindictae quam Deu«
buic ioQixit. Si in libris haec iuveoiuntur, indicato loca» oe Tibi sit
nimium laborandum* Insuper de Aagelis vellem scire quod sequitur,
quo videlicet pacto essent creati. Deiude postquam Luciferi auperbia
multos secura in aeteraa barathra detraxerit, multos in aera usque;
ergo au illi, qui hodie adhuc Deo OpU Max. servieates coaiaacti suat,
cum illis fueriat creati? quod si ita babet, qua gratia firmati siat» ui
amplius peccare aon possint. Taedet me (crede mihi) huiusmodi scri-
bere; sed quod talibus augis ferme quotidie Texor» ego autem aondum
oomia vidi, iuprimis de aagelis, de quibus ae literara quidem uaquam
legif cogor aliquotles pro captu meo respoadere. Nihil tamea temere
adfirmo* Quocirca et Te bis obtundo. Si placet , respoasun reddas;
fi minus» parum curabo. INon eaim issum, qui cupiam scire mysteria
laalta. Verum quae scieada suat» et ipse niiaus lubeas pra^tcreo.
Mihi talia ia meatem auaquam veniuat« Simplicissima fide conteatus
•um» et secuadum hanc ambulare potero confideater« Contiau^ aate
oculos versatur dictum hoc Socraticum : Quae supraaos» aihil ad aos«
Quae eaim Deus aoluit me scire» cur ego inani, iaio impia curiositate
perscrutarer? Aequo igitur animo feras, quaescribo: aam siraplicissime
hoc facio. Vale semper! Audieram atiquid de Te aovi; sed quia aibil
scribis aihil credo. Beae Optant Tibi omnes mei» uxor et filiolus iupri-
mis. Luceraae 16. . Cal. Apr. (17« Mart.) 1520.

Myconius.
De Hieroaymo scribe, uti res habeat.

XV.

MYCONIÜS D. HULDRICO ZÜINGLIO,

PASTORI TIGÜRINO AMICISSIMO SÜO S.

Hedio has literas ex Basilea tibi mittlt, homo nimirum» ut bonus»

^) In coBiitüs.

EPISTOLAE. MDXX. XVI. 133

ita doelits« ino st dootus, ita bonos. Sie eBim T<]3ekim dioere. Con*»

querttur de abitu in epiMola ad me, Cafnionis inprimis, deiode Rfte^

nani abseotia » ^ postreino de Brunonis ationmnqae inorte » kaac ob

eaasam quod sibi nuoe soK ioter spinas BasUeae tfit versaodunl. Qnae,

ttt timeodttiii est, cuspidem taDdem iterum «ettem, posteaqvam audient»

qvod fUe in posteriori pafi^na soripsit de Lutiiero^ illum a LovOf

niensibus et Coloniensidus Theologis esse eondetiiaatiifn. Sed de hac

re noD dubito, quin et tibi seripserit. ' Insaper Abrmamus ille noster

Uc foit narraos de qnodam egregio diTim verbi bueeioalore» quo«-

dam de iato grege, qui toties attentarh Christi religioneni snbi^ertere

peaitns. Ille boatpvo iDdulgentiis adeo Mrenue, ut eins vox ex Brem»

f arten hie quoque audiatur. Feoit, ut aliis sacrificis, qui ante bene

sensemnt , inutiendum sit« Habet te adhuc (quod dixit) qui compescen«

dus «is. Audiet te, et si quid dkceris auriuiii suamni ofTensiTum, rel

publice male audiendum erit. Fac ergo« mi ZuingU^ ut caüte dicosf

dOigenter etcoasulte, ne publieis eonritiis admgiaris. Sed »beat ille 9

quo digtius est« ^ De LtUHeri causa, si quando poteris, velim scribas

anituum tuuni. Ego neque faomini, neque Evangelio tiineo, nescio qua

fidttcia bona erectus. Mam nisi Dens quae sua sunt tueatur, quis tan«

dem tueretnr? lUuni ergo rogo atque oro ne mannm suam abstrabat

ab bis, qui nihil ha beut antiquins, quam' Evangelium, et secundnm illud

▼irere unam viam 4eneift atque defendunt esse ad coelum ducentem. Tu

pergas, ut incepisti, et nierces nimirum copiosa Tibi erit in coelis«

Cura^ nt valcas! Hoe idem et mei ex pectore rolunt. Lueernae 8»

CaU Apr. (25, Mart.) 1520.

! Mifcomus tttus.
Inlerrogato^ si quando reneris ad D. ÜÜngerwn^ an poleslatem
babeat creandi Notarios ; et si habet , an Teilt me creare. Yoluat id
Domini nei. Quid respondeaf , venuntiato !

XVI.

HÜLDRICHÜS ZUINGLIÜS OSVALDO MYCONIO

SÜO s.

Gravius tuleras storoachuro nostnnn, Mffconi suarissime, atque nos
effuderamus; ^ nee tarnen, ut opinabamur, ab re: nam hoc nos soluro
naie babebat^ quod primis illis literis tuis (ante quas tarnen putnbam
Bostraa ad Te venisie ; nee est quod Datum iilarum putes nobis impo«-
snisse: odo eniro ferroe diebus post nostrarum missionem datae erant;
sed imposuit nobis Lucius^ c|item Tohiissem Velocem potius tum fuisse,

^) Attamen Hedio ad Mycomum: .„Speramtis Beatinn (Rhenanum) redi«-
tnram inrevi , Hcrculem illum , qui possk nionstra domare per me et alios c<ru
Organa. * *) V. ep. i3. ^ Foi*tasse altep praedicatorum Bremgarteiisiutn,
Hkolavs Christen^ qiü anno postremo Samsonem, veniarum licitatorem, in-
'vitaTerat In suiioi opiiidulum, at irero probibitum a Bullingero^ Dccano.
*# Vid. ep, XI.

134 . ZUIMGUANAJE

quam vocari) hoc inquaniy oobis stoniaehiim moveb^* quod preftsiud
videreris dixisse: Placet senteotia tya, displicet senteatia tua; eaqiie
verba linca subducta ootasaes« Tum coepi mccuiu ipse cogUare, stn,
forsan tu literas nostras non accepisses, quod earum omniiio otflla tibi
fieret mentio. Rursum videbare accepisse, quod ambis^uuiii quid de
nostra sei^teptia censeres. Atqui in breviusculis illis nihil senteotiae,
nihil explicatioois proDuaciaveram; et ecce stomachifk:. aiire igitur acce-
pcrit literas tuas, aive non (ratioqinabatur), inauiice taincn tecuni agi«
tur, quod ille Te ad seribenduin quid senlias oompellit; tu pares, at-
que ita pares y ut niniirum utrique fastidium moveas. lUe sibi saffi«efe
putat» si soJuni dixerit aliqua*sibi displicere» ouiissa causa cur. di§pli<«
ceant; itaque per amicum non licet tibi dotttiorem fieri reetiusque sen-i
tire. £n tibi causam stomachi mei, qui tarnen oiftnino cum ipsa lite^v
rarum missione siniul ex pectore effusus est. Ne dubites! multa eniin
interea pharmacii edi et bibi» «ut febrem eliiuinarem. Quae si quid
reKqui fuisset (sancte tarnen iurb, niliil rdiotum penitus)» omnia dtluis^
sent« A fcbre convaleo in dieni , ne ho.c quoque iguores ; a stomaoho
duduni levatus sum» Non te posthac oportet, honiinem nobis cbariasi-
mum eiusmodi acrimonils amicitiae turbari, quam doctissimi homincs
experti sunt arctiorem fieri« si non omnia sint undique blanditiis.piena«
Cupis post haecy de ans^ciis «fuaedam tibi indicari. Plön possura ^ane»
quae sancti super ea re scripserunt, nunc per capitis imbecüHtatem
evolvere ; quae tarnen in nieotem vcniunt , indicabo« Hieronymo et
Augusttno imroodica coQtentio est de angelorum creatipne, et quod ad
tempus attinety et quod ad conditionem. Quod ad tempus: ille multis
seculis ante roundi exordium creatos afiirmat; iste, mox in ipso rerum
exordio. Simul enim Deum , ut coeperit creare angelos > mi^ncluni quo-
que exorsum ideoque Mosen dixisse : In principio creavit Dbus coelum
ac terram, voiuisseque per coelum invisibiles angelicasque creaturas
intelligi; per terram visibilcs. Verum hoc te nihil angat! Quod ad
conditionem Tcro attinet, August« lib. de civitate Dei 10. vel 11 plane
fluctuat, num aequali conditione (quod ad statum vel casom attinet)
creatt sint, et nunc in eam sententiam propendet, qua putat eos qui
ceciderint non aequali dignitate aut perseverandi gralia creatos cum
iis qui perstiterunt ; nunc omnes aequalem gralia m pcrststendi nactps ,
utcunque habeant. Video neotericos esse in ea opinione ut, qnod ad
casum aut perseverantiam attinet, dicant omnes aequali conditione crea-
tos; liberi tamen arbitrii abusu aliquos refugisse, aliquos apud si^na
niansissc. Munc quod ad substantianu Substantiae sunt ut purae, ita
simplices, aique inde magis simplice&y qui perstiterunt, quod suuunus
remunerator iirmius illorum voluntates stabilivit, qui seccssioneni
cum Lucifero non meditati sunt, ne semper essent in tam gravi pcriculo.
lAefugorum substantia ut simpIex, ita quod ad essentiam attinet bona,
mores tamen improbi ; at non aeqnaliter Omnibus , cum non omnes
aequali afTectu peccaverint; sed alii vehcmeutiori , alir auteni Icviori, ut
non inscite videntur Origcnes quibusdnm putare , quosdnm ant^eloruiu
fitturo iudicio in gratinm redituros* Bonos tamen aiigcios esse (ut ad
illos rcdeam et omnia coufuse dicani)i sacrarum literarum infinita sunt

EPISTOLAE. MDXX. XVI. HS

testinoDia. An^liis cum ancipiti machaera ante clausuni para4isi ostium
positas, ut iotrogredi cnpientes arceal. Angeli tres Abrahae apparue-
nmt in convalle Mambr^; unuin tarnen soluin adoravit. Eöniin duo
apud Lot hospitio excepti, bcne&cii haud iininemores , hospiteni suum
aua uxore^ et libcris ex periciilo peretintis civitatis eduxerunt. Licob
qua nocte lueniit noro«a videntis Deuro (hoc est enim Israel) vidit sca-
laio ad coeli limina usque pertinf ntem et angelos descendentes' per eani
et asiiendenies« Vide Genesin ! Angelus in Aej^ptö oninia primoge-
nita Docte una percussit, Angelus filios Israel in terra ntproniissionift
abeuBtes interdiu nubis columna coniitatus est 9 nocte ignis. Vide Exo-
dum! Angeluni vidit David, sanguinolento gladio ad continuandain cae«.
ilem properantetti« Ab angelo deportatus est Abacuc in leonum fovcam
cum ienlaculo ad Danieleui. Angelutn . Hester , alicubi docet Origenes
ludaeos tradere, astitisse, qui illi gratiani apud regein et maritum con*
ciliarel. In novo testamento apparuerunt angeli Zachariae, vir^ini Dei*.
parae, in soumis inarito eius lose^sh, pastoribus. Christus ipse eos
docet patronos pusilloruin videre seniper l'aciem patris coelestis. lidem
eundem resurrexisse nunciant; apostoKs rcdituruin praedicunt^ ea gloria
qua ab illb ablatus sit« Eisdeiu carcerein aperiunt* Petrum e nervis
explicant, Paulo vibices abstergunt et Silvano. Testiinonioruni satis
babemus haic de re. Officia coruin sunt, ut Deo fruanturi et ad mini*
steria boniinuin emissi oinnia iinpigre cxcrfuantur« Nee tibi obstrepat.
quacdam infirinitatis divinae suspicio. jNon cnim emittuntur ab inipo-
tenti, sed ab eo» qui si vclit, verbo potcntlae suae omnia possit; niiu
tuntur tainen ad bomiues, ut ii vidcant, quo se loco Deus habeat, qui
ministros suos coinmiines faciat; vidcant item, quibuscuni sint habituri
fclieitatein. Nee cos dum mittuntur, interea abesse a Dei aspectu putes,
qui Deum ubique existentem, omnia periucautem, omnia immutnntem,
in Omnibus ubique locis aspiciunt. Hnec ultima de angelis appendix
nostraest; ne tu putes alicubi aulorum classicorum nobis lectam, ambi-
guaque pro veris accipias. Hiscc enim nobis satisfacimus, dum supra
nos aliqua audemus. De bcllo obieetuin tibi locum vide cum Augustino
cxplosum ab Erasmo in AnDotationlbus in Lucam cap. 22. Mitto
item tuum Philirenum. Isle locus : Et timm ipsius animam pertran-
sibit etc. Luc. 2. dcbet, ut omnia in sncris literis, exponi ex supcrio-
ribus, a quibus pcndet* Dixerat enim Simeon, Icsum positum esse in
ruinain , eorum scilicet qui ex Israel erant perßdi permansuri ; et in
resurrectionem multorum item ex Israel, qui scilicet sint in iliiim crc-
dituri, et in Signum cui sint conlradicturi, et non contradicturi modo,
sed tanquam viis eorum contrariuro cruci aflixuri, quac res ut qo^tfaia
vulneratura sit virgineum pectus, eousque ctiam promotura, ut eorum
pavor prodatur, qui se morituros cum Christo spopondcrant ; et illo
roortuo indicaturi sint quique quo in illum fueriut animo. loseph Ari-
matbiensis enim, quo in illum fuerit aninio, nonne manifestavit, cum
audacter apud Pilatum (inquilinum Lucernanum , ut in re seria iocer) ^

1) Fabnla est, Pilnti corpus parvulum condere lacnm. in. monte Pilato
(probttbilitts PiUato , a nebula dicto , quae pilei instar «ius cacumen fere sem-

iS6 ZUINGLIAMAB

peliit corpus lesu ete. Petras num tarn forlis laveBliis est, quam
extra perknili aleain coastitutus Suturuni gloriabatvr? prodUit igitur
postca negaudo ex infiruiitale huinana, promtsoua veotsse. Is qui 'm
lllum locum boinilias scripait , quae Origeut fako adscribualar, ia
noduni enarrat : ut revelentur ex uiultis cordibus co^tatiooes. Poi
antetn verba illias: „Quid? putamtw, quod seandalizatis apostolis niater
Doniifii a scaodalo fuerit iuimunis? Si scandalmii in Doiuioi passiooe
Bon passa est, non est tuortuus lesus pro peccatis eias etc." Ecce quid
hie audeat dicere, quaiiiquam ratio quam advertat non adjnodum lortia
•St. Mon enim ea sola causa redimeadi fuit Christo, ai quispiam ia
passiooe sua cessaverit; sed si illi fides habenda e9l antori, seosus Siineo«-
nts oinnino b erit, quod o rivgo nee tuoin pectus intentatum erit, quo4l
tibi quideiB nunc duice blaodilur, quod talein habeas filium, quem senex
•go et senior anus prophetae salvatorera in sptritu agnoverimus futurum i
sed tarn acutus in infinuitate passionis eias animum tutun giadius tuI-
oerabit, ut sis nonnibil scandali passura, ut tibi ipsa pateaa atque videas
qnam frivola sint, quae nos bumanitus concepiraus, atque nullo ooo
Tento mobilia. Verum prior enarratio niagis arridet nobis, alicubi apud
autores lecta. Visus sum mihi dudum te videre , omnia suspicantein ,
quod tam diu non scripserim ad te ; ideo prolixe nunc omnia cxequimur*
Vale, et omnia boni consule! Salvi sint uxor, libcri, Xfftotecius^
omnes. Ex Tiguro 27 die Martii anno 1&20.

XVIL

ZUINGLIÜS MYCONIO SUO AMICO CARISSIMO.

Accepi, optime Myconij cum Hedionis tiias quoque literas, ple-
nas earum quas ad Te quoque scripsit rerum« Hoc autem die, quo
has ad Te damus, a ZasiOy quas etiam ad Te mittnuus» acccpinius
literas (nani grandis onmino mihi cum isto viro intercessit amicitia).
Velis itaque iuxta illa, quae pro Dorpio scribit, Tu etiam epistolam
ad illum scribere nobisque transmittere ut, quum f^adiani quoque
acceperimus, siraul omnes dirigantur, ut homo, quemadraodum Zasius
inquit, laudis cupidus, videat Hetvetios etiam sibi gratulari, quod ad
partes meliores secessionem fccerit. Me vero hoc Te consilium lateat,
quod sibi a nobis datum taotopere commendat ZasiuSy scito in iiupera*
quandoque illum epistola ad nos scripsisse, ita se aoiraatum, ut advcr-
sus Lutherwn de potcstate pontificia non possit non scribere, quod
is sacrorum Canonum maiestatem (ed Tibi iuris peritum in factionem suaui
iuratum) flocci facere sit ausus. Ego hominem non tautum debortatus
sum, verum cum quadani tarnen modcstia deterrui, iubcns, ut vel hoc
unicum spcctaret, Lutherum^ etsi modestiam ipse quandoque ;dcsidc-
rem in illo, Pontifices tarnen, si perpetuo pergant esse mali^sua tra-
ductione suorumque scelcrum libera ccnsura olim absterriturum ab

per obtegit), propc Lucemani, et eiere^ si lapides in eum Ueum iaeiaiitor»
tempestates.

EPISTOLAE. MDXX. XVIIL 137

iDtSy Terecundtainque ineussunnii. Huins inquain coosilii g;ratbnii habet
Zasius» Itittras ehis mox remiltito, ut et nAFadianum traiiseaiit.
Quid Tibi consnltum volaeris post Hedionis literas lectas, haud eäpio.
Vale et gratiam habe filier tni^ae ad dos papyi^i. Saivus eliam sit cum
pareate liiaque coniuge. Saivi praeterea siot XffloieciuSt provisor,
onmes tui. Vale Tiff. 2« Apr. 1520.

Zaslus aaepe aotehac ad nos scripsit et aemper te cnm Kadiimp
nliitafit.

XVIII.

NICOLAUS HAGAMJS

DOCnSSlMO AC PRAESTAWTISSIMO DOMINO HÜLDBICO
ZDIINGLIO, ECCLESIAE TIGITRIINAE EVANGELISTAE ,
PRAECEPTORI SüO AC AMICO INCOMPARABILI S.

Ea praeditua es, ZinU doctissime, harnanitate, ut prorsn^ etiam
ab ineruditis literas summa animi aincritate suscipias. Qui enim tuam
dio^nationem ineptiis meis interpellare ausim , qyum nee tautillum vel ad
infimum Mnsis initiatum sim eonferendus? Attameu siogularis lua bo-
aitas et locredibiHs humanitns, publica tarn totius fere voce orbis prac-
£cata , ac mihi (dum Tiffuri agerein) domesttco congressu degustata 9
tantum addtt fidueiaey ut nee ipse, abicctissimae pene sortis homulusi
dttbikarrim bonitatem Tuam meis compellare nu^s. Video eaim passim,
audio passim, eos, qui verae pietatis ac bonarum literarum studio du-
cuofur» de tali homine sibi gratulari, quod quidem quum omnes meri«
tissimo faciant » Dullos tamei» id facere aeque par est af que Helvetios ,
quod habeant qui eos eaelum doceat, et a bellis vanissimis absterreat;
qnum hactenuH nihil nisi arma Boverint; quid sibi ipsis persuasum ha-
boerint, recta se ad superos volaturos, quod multos obulos Charooti
persolrt curent» Deosqne sibi multura propiiios habituros, si Piutonis
acrariuro augeant, si multos homioes intcrimant; et laudis tarnen hinc
aliquid sibi adscribi volunt. Si homines interficere laudi datur , nimi-
rani gloriam non supremam sibi latrdnes vennntur. Atque utinam vertat
aKquando Dens primatum Helvetinc animos, ut su.i consilia ad commu-
nem pacem conferant ! In hoc cognoscent , dixit Christus , quod disci-
puli mei estis, st diligatis inviceiii. Quid enim est esse Christinnum,
<tuam discipultitn Christi? Nutrivit hactenus Helvctia ScipioneSj nutri-
vit lulios y Brulos. Vix unum aut alteruni edidit, qui vcrc sapiat
Christum , qui doeeat Evangelium , qui imbuat tenellos puerorum ani-
mos , non spinosis istis ac rixosis , sed vcris ac sanis literis ; donec
Muminis Providentia Zinlius Helvetiae orator datus est, et Myconius
rudis pucritiae formator. Nunc probitas, honestas, iustitia, imo Evan-
gelium, quod diu sub tenebris ktuitj reflorescit, renascuotur bonae
literae. Quid iucundius, quid duicius, quid salutarius Evangelio? quid
denique sanctius? Mihil nisi Christum spirat» in quo piae roentes ipsum
Christum, veluti loquentem, venerantur, hominesque multo alienos ah
bis mundi dotibus efficit , aliosque reddit quam antea . fuerint. Quod

m ZUINGLIANAK

9ulQn| »Q^ lum minus Christiane yixeriinuSt nihU miritm. Neminem
habuiniHSb qiii veruui Cbristianissiniuin doceret Paulum» imo qui Yel
t^atilUiii) religionis Christinnae redoleret. Ideo fit 9 ut nuUi rei plus
i^tudeaiU, ffuam beliis, pecuniaci omnem fraternam cbarilatem dissi-
[lanti aml>itioai| ob q/Qam mille se obiiciunk incommodU. Putaot enini.
rcmpublicaiii optime administrari , si quisque suis bene consulit rebus.
0 Hcivetiariv looge felicioreui, si tandcm liceat te a bellis conquicscerc l
O diu iain ioclytain Hclvctiam armisy si tandcm illustriorem te probitate
ac virtutibus redderes, illasque nugas, qtiibus intcr se certaot Ethoici,
scponeres ! Ita euiin convenit bcHo ciirtf Evangelio ut agnis cum liipis.
Quanquam sunt qui ncscio , quo praetentu » quibus tituHs bcilari volunt.
O Heivetiam , multis partibus fortunatiorem , quae tantos alis homines,
Zinlium videlicet, Glareaiium^ Myconiuni et feeundiora quae adhuc
parturis ing^nia. Miüla sub Phocbo regio Tibi conferenda, «i tantum
tibi a bellis tempcrarcs ac sacris. Eraogelii uionitis tetc subuiitteres.
Brevl confbre spero belloriim componi undas, religionem plebis cbri-
stianae iam olim multis coUapsam modis et in dies magis ac magis colla-
bentem resarciri et restitui, bonasque litcras rcnasci, quas nunc apud
Lucernales profitetur unicus Osw, Myconius^ vir ut dorlissimus ita
et intcgerrimus 9 quae duo sie in ipso paria sunt, ut nesciasi utro se
ipsuni supcret ; homo adeö tui Studiosus, ut si quem amas, qui te aiiiat,
ccrte sit maximc Tibi amandus. Tejpsi (vera loquor) nihil carius, eoque
erga Te amore afTectus est, utne vel Alcibiadi cederet, qui supra modum
Socratem amasse fertur« Sed haec quid Tibi coramemoro? Quum eum
intus et extra cognoris. At ego gratias non solura amplissimas immor-
talesy aut quicquid tale vulgus rel'ert, babeo, sed quas Christus tuis in
ine meritis tribaet, quum beneficia tua in me collata non sinunt me
tui immemorem* Mores ab aliquo didicisse magnum erat. Atqui cgo
longe maiora a Te habeo et a Myconio* Praecipuura illud» quod
me Christum sapere, iuiitari, suspicere doöuistis. Quid quaeso homun-
cioni mihi vel utilius vel digntus contingere potuit? id quoque quod
literas Graecas primoribus labris degustavi. Atquc utinam apud Te
manendi facultas sese mihi praebcret i Tantum illcctus suui ad Graecas
literas hoc tuo Luciano. Brcviter! acriter hie et bonis et sacris insur*
gimus litcris. Ob id dii invocandi, ut religioni Christianae instauran-
dae et propagandae quam diutissime Zinlium et Myconium scrvcnt
incolumes. Valeat unicum Heivetiae decus ZinliuSy cui me qunntus
quantus sum dico conse(!ro({ue« Vale ! Lucernae anno virginci partus
£520. Non. Apr. ('. Apr.)

Salvum meo nomine dicito Dom. Georgium. ^ Tuus ex animo

Kicolaus Hagaeus, Solodorus.

XIX.

HIERONYMÜS FROBENIUS ÜLDRICO ZÜINGLIO ,

DOMINO SUO-

Quanquam multa Tuac Praestantiae scribcre gestiat animus, Zuingli

^) Binderum.

EPISTOLAE. MDXX. XX. 129

doctissime » tarnen cum coromoditate et otium inipedit ; naclus opportu-
niorem locum prolixitate Te obtimdam. Interim non Tc lateat, D.
Erasmum valere optiiiie» et spem tsstj quod brevi nobis reddatur. ^
Dedit recens quae toties promittit Antibarbarar ^ tarnen primum sal-
tein Ubrum, impeditus coutumeliosissimo Leei libro , de quo multa scri-
bere baberem* quae reservo, donec et ipsum nüsero librum. Opinabar
eitift hie esse copiam: alioqui meis attuUssem bumeris. Francofordiae
booonun paruni erat librorum. Eurlpides tuus est, donec provisum
Tibi fuerit aliunde. Lutherus condeiunatus est ab Universitate Colo^
niensi et Lovaniensi, Condemnatio edita est non positis artjculis.
Scripsit Glareanus iutra mensem se affuturum« ^ Parens uterque plu-
riroura s^s^ Tuae Dominationi commeadat» Bene vale, virprum erudi-
tissiiue. D. Ambrosius Syragrius multum salutat, qui oB dtium quo
jabiindat Tibi scribere non vaiuit.

Hier. Frobenius.

XX.

V. FABRITIÜS CAPITO ULDRICO ZÜINGLIQ ,

AMICO SUO SINGULARI s/

Qutdaro Leus j dnglus^ bomo indoctus, sed gloriae sitientissimus,
in Erasmum virulcntissiroa convitia congessit inepte, sordide 9 putideque
OMioiay et babet «uos admiratores, b. e. similem babent labra lactucam« ^
In hunc ex itinere nieditor scribere« Post triduum enim binc solvam
ad Moguntinos.^ Scripsit Erasmus tres libros quos edidit ; ' prac*
terea doctissimi quique suppetias ferunt literarum instaur^tori» non quod
ille aliorum opera indigeat» sed quia barbaris probantur abiectissiiuae
sycopbantiae. Haec Te scire volui» ne consterperis, si quando auditum
esset 9 compertuni esse qui Erasmo repugpareit. Sunt enim tela istius
hominis tarn inBrma , ut laedere famam bominis adaraantinara nequeant.
Ceterum Te opto valere plurimum, et ut facis Christo studere. Chri-
stum enim reuiuneratoreni olim sentiemus. Et si quid aliquaudo ad
me daturus es, Frobtnio aut Cratandro committas« , Uterque bis me
inTiset singuiis annis* Saluto Leonem et quotquot virorum bonorum
Tecum habes , cui dicas relim , me non solicitum de rebus defuncti Ma-
^tri loh. LichienburgiL Verum si forte fortuna in illius affin is
colloquium incidero, explicabo» quae iste pridem literis et modo per
nuntium quendam significavit* Scripsi ad eum inconsulto ; videtur nescio

^) Erasmus hoc tempore couTcnerat Caleri Archiepiacopwn Canterbu*
rietisem ac Tkomatn Morum^ qui Henricum VIII. regem ad Franciscum I.
regem comitati erant. 'ji Prodiit Maio apud Frobwnüim. ^) GUreanus ad
M}'conitiin scripsit 3. Mali: ^Basiiea nie contuli Tigurum; hinc recta peto
(larotiam ; deinde aquas Favarias , et circa pentecosten Lutetiam revertar.*
Haec notitia niimeriim hiiiiis epistolae ronstitiiit ac nonnulla in sequenlibu^
«r|»istoli« illiistrat. *) Vid. ep^st. XIII. ^) Apologiae tres ad notatioacd
Eduardi Lei,

Zoinglii univ. opera , Vol. VIL 9

130 ZUIMGLIANAE

quid stomachi ex mea simplicitate colligere. Tuitm erit excusare l.unc
meum candorem, qut delioeavi imprudens, non quod dixerat Met^ator,
sed quod observasse visus suui tacitis coniecturis. Vale et 'i%i siut
comm^ndatus oro. Tui equidem inemoriam nunquam abiiciani. Bas.
d. 14. Apr. 1520. ^

Tuus F. Fabr. Capito.
Dedit ad me epistolam elegantissiinaih noster MyconiuSm Ut in
bac rerum turba respondeam, vix integrum est. Amplector tarnen ho-
minem ut quam maxime propter raras literas et pectus masculum Chri«^
8to dignum.

XXI.

DOCTISSIMO D. MAGISTRO ULRICO ZUINGLIO

mVINI VEBBI PRAECONI S. P. D.

Dialogum tuum , ^ humanissime Domine i antequam amicos mcos
inviserem, per bibliopolam claudum iniseram. Quem A videtur (ut dixi
Tibi praeseoti), remitte! Curabo ut sub incudem mittatur. Praeter ea
Mycoiüi doctissimi viri ffüuiqipfov per euodetn remisi. Ceterum» ut
ingenue fatear, habebam nonnihil in animo (ut Dom. Ambrosius sub-
indicavit) de mutanda vita ; nee erat aliud quod me magis movercty
quam humanitas tua, cui adesse desideravi; eamque ob causam adii
quosdanii quos mihi benevolös esse arbiirabär, ut hoc*perficercm. 8ed
posteaquam video fere neminem praeter tuam humanitatem mihi ex animo
bene velle (vellent enim isti ex me facere sacterdotem» quo nihil minus
unquam speravi) ; praeterea rei difficultate perdulsus, parum abfuit, quin
omnem spem de hac re abieccrini. Antequam enim literae et prela duo
pararentur, 200 florenis opus esset; nee minus 900 florenis unum annum
labor ille continuus petit; et ita, ut video, (etiamsi res prospere eadat)
essem servus et mancipium perpetuo. Quapropter tuo consilio fretus
bic D. meum Eräsmum expectabo brevi huc rediturum. Interea ne
nihil agam, graecas literas docebo, si cpji iuvenes adsint. Praeterea
D. Heinricus Glareanus his diebus aderit. ' D. V. Capito cras
hine abiturus est Moguntiam versus; illic etiam divini verbi praeco-
nem acturus. Similiter Boni/acius post duas septimanas Galliam pe-
tet, illic mansurus propter Studium iuris civilis aliquamdiu. ' Bidlia
graeca nondum habemus, neque Eusebii opera. Cyprianus ad Te
missus est me absente. Hier. Froöenium admonui de opcribus S.
Hieronymiy quamquam dicat, se nihil literarum de hoc accepisse. Pa^
rapArases * iam parantur» D. Beaius^ nondum rcdiiti quem in «lies
expectamus.

D. j4mbrosius brevi Tibi aderit, cui committam quidqnid putavero
tuum interesse, aut meum. Iam sum totus in Hornero Gracco. Quid*
quid sit, tuum sequar constiium aut mcam tuebor libertatem. Dom«

^) Scriptum Zuinglii adhnc latens. ') a Lutetia. ^) Boffifacius ^mer^
back doctoratom Iuris adeptus est Aveniatie, ^) Erasmu ^) Eluttanus.

EPISTOLAE* MDXX. XXllL 13t

Capiio ine labettlt aniino suscepisset; tameanegavit ne uiconsränd Tibi
fidear« Nihilomious titer« ine pro arbitralu tiio; et ego «emper ero
morigerus. Si tmiin consiliunt est« ut desistam ab hac re, quam vole^
baoi) nee potes cominode id amicts negare» die me abisse needum re*
disse. Habes quid velttn utcunque. Vale unieum praesidium meum^-
Te alque ainicos oinnes beue valere cupio. 17. Apr.

Famulus T. D. locöbus Nepos*

XXII.

lACOBUS AMMANNÜS HÜLDRICO ZÜINGLIO ,

VIRO INTEGERRIMO PARITER ET DOCTISSIMO, AMICO

INCOMPARABILI S.

Dici non polest, Ziüngli carissime« quantopere tuas expectein Ute-.
ras, quae me de statu et valetiidiue tua edoceant« Incredibilis eniui
meua in Te ainor ac beoevolentia laciti ut non possim non tuae saluli
liniere, non aollieilus non pro Te e^se. Equidein Christi beneficio
recte valieo* In literis quantum per ingenioli parvitatem licet mihi non
desuro ; nullis certe parco laboribus, praeceptorero , ut antea scripsi,
band ineruditum iain nactus, nee improbum, quantum coniicio, cui
cognomen est T/iylcsius\ ^ in superioribus literis, nisi quid me failit
memoria, propt^r ceJeritatem perperam ^re^fi/ifi^ scripfeeram ; is natione
Brueius est. Hiems nobis fuit inimicissima ; nisi quod 14 dicbus pe#e
conti'nuis de cdelo pluit, adeo ut tuae, nomine duntaxat, non re ipsa,
pestis in mentem veneirit, quod alicubi dicit.

Parocho Vescnio^ ^ cuius nomen in praesentia non occurrit, cuique
tuain pertuli epistolaui, in qua mei inentionem, ut nusquam non, hono-
rifice quidem facis, quia in moribus ac sermooe nescio quid ZuingUi
renituit , uoice amicus esse cupio. Literas Myconii iam prideni , nee
sine insi^ni animi dolore perlegi, sed iussi ut lorli animo sit in Christo
et Te assidtie in mcmoriam revocet, qui nrhil non pcrpeteris, duip
Christum in aniinis Christianorum resuscitas. Vale et meama, miZuingli!

Commeutaria Eustalhii in Homenwi Mediolani non extant, nee
satis compertuni habeo, num Romae an tel alibi excusa sint; nemo
id me edoccre polest. Ceterum si quid aliud librorum apud nos est,
quod desidercs , dabo operam , ne diu desideres. Gaudebaro mihi ob-
latam esse opportunitatem,. qua simul animi in Te mei benerolentiam
et gratitudinem pro tenuitate mea testificarer; sed alia fortasse exhib^-
bitur. Vale denuo ilelicissime! Mediolani 19. Apr. 1520.

XXIIL

iacobus nepos

DOCTISSIMO D- UDALRICO ZÜINGLIO, AMICO INTEGER-

RIMO S. P. D.

Humantssirae domine, crede mihi, quidquid in rem tuam facere

^) %dntoniu» ThyUsiun Consentitius , cuius ingeniiun erudUum praecipna
carmina latina peperit. ^) Bitiztinus.

132 ZUINGUANAE

possinii id libenti animo roe facturum» Itaque posthao liquido ad tne
perscribas yelim, quos libros adhuc desidercs« &crvp%\si\ Ilieronymo ^
quid librorum miserit aut non miserit, «ed quos adhuc «jni velis, nescio«
De iuvenibus, quos Te dicis niissüruni. Tibi Gaspar Hedio scriptums
est. Sicuti antea scripseram : dM^vkot Homeri libros ex Odyssea publice
professurus sum, Si qui praeterea iuveiie« esseoti qui utramque lin^
guam coDiuDgere vellent, iis oollcm deesse^ si scirem animuoi tuuin
aut qualesnani essent. Igitur ad me perscribas velim, quot et qui
sint, aut cui rei maxime studere velint, Si enim fieri commode possct,
aliquot ad nie acciperedi , ut et mecum in inensa esseot« Id tarnen ante
festum B. lohannis. Baptistae ouUo modo fieri posset. Sed nescio ad«
buc quid agendum sit,. praesertini cum non norini animum doctissiuil
Doniini Henrich Glareani. Tu, ut spero, melius in hac parte iuve-
nibus et mihi consulere potes, qui iam animum illius cognitum habeas.
Val^ doctissime Domine! Me tuae mando fidei. Pluribus iam tecum
agere non possum, qui occupatior sim, quam antiea unquam. Quinte
die Mau. Famulus Tibi deditu^

lac. Nepos.

XXIV.

HEDIO ULRICO ZÜINGLIO ^ ^

APOSTOLICO VIRO, AMICO IMCOMPARABILI S.

Bene facisi carissime Zuingü^ quod pusillanimem firmas ad adeunda
certamina cum Mataeologis et Sophistis. Sumsi in manus Evangeliuiu
Matthaei, ubi Capito dimisit; diuiisit autem in eo loco , qui est cap.
VI: ^,noIite thesaurizare etc." Hodie secundum sermonem habeo.
Succedit non infeliciter, populo arridet, et in dies melius habebit, spe-
ro, saua doctrina. Conabor totis viribus, ut si Evangelistae mentera
ubique assequi non possini, ne tamen sim ei contrarius. Habeo sco-
pum, et fundamentum, quantum satis est, teneo. Faceres rem mihi
non solum utilissimam« verum reipubiicae Basileensi atque adeo Chri-
sto gratam, si tua collectanea in hunc ad me mittlres. Opinor enim
Te, qui es nusquam non dilio;entissimus , sedulo collegisse, quod de-
clamasti. ' Et sie solitus est Capito, Si recta peto, annue; sin secus,
ignosce! Amiqitia inter nos sincerissiraa , deinde negotium Christi huc
impulit. Sollicitus sum de investigando Gabrieli^^ tametsi nihil offen-
do hactenus. Cum Henrico Glareano , Praec?ptore meo primo in
Graecis, suavissimam consuetudinem habui bis diebus, cui me commen-
des quam potes loquacissime* ^ Valel Ocissime, ut vides. Bas, lu-
bilate. 1520. Capito abiit 28. d. Apr. Habes, opinor, literas, quas
ad Te scripsit accinctus ad itcr.

*) Frohenia. «) Vid. epist. XXXIX. 1519. ^) Tract. de decimis.
«) Cf. epist. XIX. n. 3.

EPISTOLAE. MDXX. XXV. 133

XXV.

lOH. GLOTHERÜS ERÜDITISSIMO TIGÜRINAE

ECCLESIAE CONCIONATOBI DOM. ULDRICO ZUIN6LI0»
. AMICO ET PATRON O SlINCERISSIMO S.

Ornattssime Zuingli ! accepi titulum » ut vocant , tuo potissimuio
(ut mihi persuadeo) beaeßcio et aiitoritatet qua plurimuni poUe» apud
Rev. D. Abbatein i ^ sed ut nihil diAsiroulem, satis sero redditus fuit.
Prünitias Pascae,octavo die obtuli Deo O« M. i ille vero misericordia
Doinini taudem ad nos venit. Obsecro Te (at modo tuus id spteador
et dij^oitas, ut tarn fauiiliariter tecuui agam, patitur), meo nomine pri-
muni O« Abbatij dcinde et Leoni nostro iuiiuortales agas gratias« A
forte occasio se obtulerit: nani ego, quod solum datur, habeba* Quod
vero ais , Leonein nie opperiri ad D« lobannis festum , gratum fuit ; et
adhuc esset gratissiinuni, nisi me Basiliensibus meis devinxissetn. Ob«
Teoit eo ipso die, quo prima sacra feci, sacerdotiotum satis quideni
exiguum, sed quod nie Busileae tarnen detineat^ idque in templo D«
Martini. Fuit auctor huic meae fortunae D. Ulr, FalcOy ^ qui nunc
totam renipublicam Basiliensem administrat; hie, inquam, clarissimus
vir tot hactenus nie honoravit ofBciis, ut iam fere oneraverit, et pror-
sus me mihi surripucrit suique iuris effecerit , cui vitara debeo , et si
quid ea pretiosiu«. lacobus noster Nepos Frobenicae typographiae
correotor bis diebus uxorem duxit, lecturus deinceps Homerwn grae«
ce, adiuncta grammatica et ea quoque graece; quae res nonoihil me
movit, ut eo Ubentius Basiieae agam, quo et ego ad minimum rudi-
raenta iltiws lingnae percipiam, in qua Tu iam cum Graeeissimis uob
sine laude certare posses ; nemtni tamen in latioa sccundus, quod literae
tuae satis arguunt^ quas ad Hedionem nostpuni aliquot abhinc menses
dedisti* Ego tui» mi Ztunglij nunquam potero obUvisei«. Facit hoc
humaoitas tua, qua me, dum esses Basiieae^ ^ immerentem, iodoctum,
obscuruui) infimae fortunae, hoc est hidi magisterculum , invisisti^ £acit
hoc morum tuortim elegantia , suävitasque ineredibilis , qua omnes tibi
devincis, etiam lapides^ ut sie dixerim; facit hoc singularis utriusque
Minervae peritia » quae sie euiinet, ut quae excellat, dubium sit«. Dignare
te mihi esse praeceptorem ; praebebo ego discipulum , si non idoneum ,
beoevolum saltem. — Signißea Leoni i me non posse advenire. M*
Erasmum^ Binderufnque ^ ssilui^l Vale, doctissime^i««»^// Helvetiae
totius omameotum ! consule boni noitram ad Te scribendi temeritatem
et amplexabiniur tuam rescribendi ad nos dignationera* Bas^ 10. Mai.

^) Eremi» ^ Faüner , Tribunüs plebis priaceps. ^) Principio huius
aoni. Glotherus vix potest superius aliquod tempns spectasse, qui maior
iam aetate nunc demuni sacerdotiiim aitspicätus esset exignumgne beneficium
habnisset. Myconii notiis fuit Fafknertis. ^) Erasmus Fahritius et Geor^
gius Bii4derus*

134 .ZUlNGLIATtAE

XXVT.

VALENTINÜS CÜRIO » ZÜINGUO S.

Ecce iuxta 4ataiii nuper fidcin Lucianum conglutinatuni i^ibi mtflo.
Di^nus profecto über est» qui a Te h. e. vero g;erniano lectore suo
tractetur. Habes , inquaiu , Hussitae dainoatiiiii libellum qui inscribi-
tur : de causa Boemica^ item disputationeio Lutherianam^ cum dia«
logis quibusdaro HuUeniciSf quos disi>eream si non legisse voles : tarn
pulcbre seculo iam ooslro conveniunt. Proinde ad Te redireot quam-
primum curavi, etiam iamdudum persuasum habens, Te Optimum DODoisi
io optimis libris versari posse. Cetcrum Luciani pretium ex praesen-
tium latore (5 aureorum videlicet) Tibi Duper siguificatiiin opinor : tanti
enim et noa minoris, citra iaeturam, veodibilis exponitur. Sed tanico
%it amicissimo alioqui mibi etiam in hoc satisfacerem , vohii reliqiios
iaraiam nomiuatos libellulos auctarii nomine addere, üt essent ar^imcii-
tum meae erg;a Te sincerioris amicitiae, quam perpeluam scmpcr ibre
cupide dcsidero. Bene valc, atquc si quid in rem tuanf Curioncfn
efficere volueris, persuasum habe, eunr imperio tuo parilurum. Bas*
Vigilia ascensionis (niedio Maio) 1520^

XXVII.

HEDIO ZÜINGLIO AMICO INCOIVIPARABILI S.

*AvifuiXiav fuit, Zuingli eruditlssime , quod quidam divulgarunt
de Martina LiUhera. Optime habet et pergit aäaai t ivatßij yQapi^
fiavcc. Video masculum tuum pectus ut iirmaveris in omnem eventuiu.
Sequar TCf quoad potero, diligentissitne. De oblationibus quis pius
non Ticum sentiat? £x canonibus Graecis idem ferme oiiui mihi disse«
ruit CapUo noster. Agnosco ou Xahti^ akt^&tvfav, x»l ovx dolovg «V
yXdaati. Et cave putes, ne quicquam tui male consulam, aut quod
suspicer, te quicquam dicere praeter S. Scripturae autorilalem et ratio-
nein. Sincerissima omnia. Sed coram multa ! Brevi aderit Erasmus.
Heri ^ literas vidi Frobenio scriptas. Cum adveneris aperiam tibi
pcnetralia pectoris niei^ ef te ^r, non tantum {ratre^ sed praeceptore«
Mira tibi refero. Oecolampadius^ si vera est fama , factus est Mo-
nacbus, seeessit in ordinem divae Brigittae« Miror equidem quid honii«
•nem huo adeg^rit, tametsi non ignoraverim illum huiusmodi diu versasse
animo. Alcmannica illa Lutherii ad te mittam, quaroprimum fuerint
excusa. Vale et gratia Dci tecum. Expectabo laborem tuum in capita
Matthaei. Comuienda roe Omnibus bonis viris , inpriniis Leoni nostro
et cius MoecenatL * Capiloni qüoties 8c«*ipsero, habebo tui memo-
i^ianu Baptim. lac, NepOs uxorem duxit » puellam elegantem. Habet
quoseoblectetpostarduastudia. fi^ej. postridie ascensionis. (Maio medio.)

*) fiihliopoU Basileensis ^ Lipsifit cum Eckio, ^} To. llerus^ Cia^
ron€nsi3. ^ Leo ludae «t Abhas iUdibtrg Ei*«ou «u$ htüu9 vicitrias Gtt Mse^k^

EPISTOLAE. MDXX. XXVIII. ,135

XXVIII.

MYCONIÜS ULRICO ZÜINGLIO,

£RUDITISSI]VIO PAROCHO TIGÜRINO S.

Mirojr» dum apud nos io plerisque coaviviis iolersisy iiiaxime cod-
ventus Qostroa celebraotibus 9 ut niinqtiani ad ine venias» cum te tarn
intiniuio habeani et cootra quoque de te idem sperem. Sed forte haec
causa, quod, quamvis iDtersis, absque tarnen ore interes, absque niani-
bus, absque pcdibus, ut neque inter haec loqui possisy neque ad ine
venire. Quare mtrari desioi). Sed non desino indignari bis, cum qui-
bus sie Ycrsaris. Evorount contra S^uinffliuniy non quidcni vera male
interpretantes , sed omoino pervertcntes. Haec qualia sint, audies forte
a Glareano i ^ is nauique in convivio erat, ubi talia evomebantur, et
a GrebeÜOf ' apud quem pariter effutitum est. Dicebaris oiiin yoceui
habere, quae tarn esset obscura, ut quae dieeres, vix. ad tres audiren-
tur passus« At video mendacium id esse , cum andiaris per totam HeU
vetiam. Yinum fortassis Tigurinum ita gutturis ob acrorem aperuit
Organum , ut Stentorem nunc voce referas* Sed quid nugar in re apud
me tani seria? Vere dico, nihil esse ferme omnium, quae mihi possunt
accidere, Tehementius niovcns, quam dum ZifHfliunt audio dilacerari,
imo non Zinglimrki sed Evangelium* Mam quid ille dtcit, quod non
sit Evangelicum ? Aiunt,- res Helveticas (scis, quae illae stnt) ^ nihil
ad Tcpertincre, sed Evangelium jnterpretari , proponere populo, har-
tari hunc et dehortari; sed brevibus, non siogulis concionibus idem
repeteref, lanqu^m data opera nihil statuas Tibi agendum, quam Te
toti Helvetiae reddere invisum« Quid haec dicendo dicunt aliud, nisi:
non pertinet ad Zuinglium esse Pastorem, esse Sacerdotem, esse
Christi vicarium? Et habent isti ex sacrificis innumeros, qui iUa ad-
jprobant subinde dictitantes : Sacerdotes debercmus Sacerdotes esse,
peque nos immittere rebus seeuli. Habent Proceres nostri prudentiaro,
habent experientiam rerum taritam, ut sciant optime, quid faciendum,
quid non faciendum sit. Tanquam hoe sit agere sacerdotem, cum ne«
que exemplo bono neque doctrina ab nequitiis dehortamur populum ,
ctti tarnen ita sumus praepositi , ut via ad coelum per nos solos indice-
tur atque implealur, quo ille et recta nos sequatur et libenter, cum
videat nihil periculi huie itineri inesse« Ecce homiaum nugamenta,
qni ne nihil dieant, obloquuntur, ut aliquid agant, Ego qüoque non
alia causa haec scribo, quam ne nihil tecum coltoquar. Scio cfuam
Te nee tantillura moveant , ad ea iam oljm adsuetum. Scio etiam nihil
novi perscribi. Frequens hoc circa aurcs tuas murmur. At quia Gre^
beUus legatus admonuit, ut tibi scriberem, hoc scripsi, nulluni Interim
argumentum babens« Tu vale et perge feliciter, meque ama* Lucernae

vigil. Pentecostes«

^) Qai aqoas Favariaa petens Lucernam in itinere visit. ') Grebelius^
pater» aenatorii ordinis, qui- legatus Tigurinorum comitiis Lncemae inter«
luil, ^) niilitia mercenaria, ännua ezternomm principum do|ia.

136 ZUIMGLIANAE

XXIX-

CASPAR HEDIO ULDRICO ZÜINGLIO

EVANGELICO HOMINI, MEO INCOMPARABILI S. in C.

Glareanus DOster narravit abuode, quam me ames, carosime
Zuingli. Quod iam non scripseris cum üIq , negotiis , quibus es occu»
patissimus, tribuo. Gävisus sutn pluriinum , qiiod fort! animo Tii
et civcs Tigurini resistunt quaestui Monachorum , sive avaritiae, utut
Tisum fuerit appöUare. Mam pessiine de illis Quadus dixit, qut inique
tractant virgines suae curae coinmissns« Fucrunt iam multis annis im*
pudedtes, et erunt, quamdiu inutiliter presserint t^rram. Cdpito non-
nihil negotii cum illis habuit Mögiintiae^ ut ubique sunt &iQfiovQyoi
xal fityaXavxpviitvou Sed bene vicit, quantum ex Itteris illius pro^ime
ad me datis intelligo« Evangelium illic annuntiat, ad quod avidissimi
convolant« Patronos habet humanissimos. Magna libertas est , et ele-
gantioris literaturne multi sunt ex magnatibus studiosissimi. Ubique
ieliciter incipiunt habere literae. Petrus Mosellanus expulsus aliquam-
diu a Sophistis iam agit rectorem studii Lipsensis^^ ubi quatuor sunt,
qui publice profitentur graecas literas. TVittcnberga floret Martina
et Philippo. Apologiam scripsit LiUherus contra duas Univcrsitates
Coloniensem et LoVaniensem, Videbis brevi. Mitto Tibi dono Lu^
therum Impressum vernacula lingua; intra octavam diem autl2excusus
est« Citius misissem, si adfuisset, qui portasset Tibi. Boni consule
quod bono animo ad Te do. Invenies de censibus etc. Pergo in Evan-
gelio. Ferendum nonnihil a Mataeologis ob honorem Christi. Tu
beatus plane, qui non tuis solum, sed toti patriae Hclvetiorum prodes.
Nemo Te non suspicit. Sic itur ad astra. Equidem cooabor pro viri-
bus, quicquid in me fuerit ne omnino male coliocem. Beatus nondum
adest aut Erasmus Fieri potest, ut hac aestate te semel invisam.
Adcunda est Constantia, Vale in Domino, carissime frater. Basiteae^
subito Dom. post corpus Christi. 1520*

Tuus Gaspar Hedio.

^) Petrus Schade t a natali ad MoselUm dictiis MoseUanua ^ ÜVins paren-
tum paiiperam in Trevirano , alumnas Caesarii et Herrn, Busehii^ Coioniae-^
cui Georgias f dux Saxoniae^ 1514 professionem linguae Graeeae in univ«rai-
täte Lipsiaca commiserat, consimilis Erasmo, amico suo, favens refomuitioni
eiiuque moderatis cultoribus, diseiplina tranquilla ac subtiliore erttditioa«
rem auctam volens, praesertim commentatione librorumN. T. Adversariiscon-
tigit , ut ipsum ad tentpus qiiidem pellereot loco ; sed Georgius , diix , qiiam-r
quam infensus Luthero, restituit virum reQtoremque fecit universitatis. Lu-
therus de eo : Propterea non aversor hominem, ^aod Erasmum, quam me
sectari mavult : aliter olim sentiet. Et ipse de suo studio pidchre sie teata-
tiir: „Ut o|itimi cuinsqne et doctissimi calciiYo' probatns , tandem mentem
disciplinis bis elegantioribus a m'undi sordibus repurgalam , Christo lesii
verae sapientiae fonti divinae doctrinae scatebris irrigandam supplez offer-
rem. ^^ Capitonem Lipsiam trahere tentavit; lulium Pßug discipuliim habuir.
In notitia, quam dedit disputationis Lipsiensis, Carplostadii modestia suh-
rilitasque laudatiir. Obiit 1524 aetate flor«*ote aunös 31. natus. (Seckend.
Gerdes. et alii.)

EPISTOLAE. MOXX. XXXI. 137

XXX.

MiCONIÜS ZÜINGLIO S.

• Literas tuas postreniaa- io lectula legi valctudbario i ut ita dicam«

Sed valeo nunc Dei benignitate saÜ3 bciie. Tiinuernin me a febre cor-*

reptuio : ita morbus cum. magno frigoris impetu irruebat, et oninia febris

sigaa portabat , secum. ^ Verum . ita oune sum » nt nihil mali suspicer

anpliuft* Accepi literas nuper übHedionej io quibus erat scriptum»

quam efficacibus argumeotis ipsum adbortareris ad praedicationem Chri*

Stil ut non posset non maxime obtempcrare tibi; etiamsi alioquio res

contra sese foret. Ad quam, quum sua sponte esset pronior, noo posse

dici, quantum nunc tuis adhortatiooibus adcesserit« Sediterura peccasti.

In festo crucis inventae pro concionc dixisti : Augusünum caecutire

aliquoties« Id quod huc detulit vetwlus quidam Magister ParLüensis

cum tanta adniiratiouey ut qui audieraot igoari sacrifici, peccatum in

»Spiritum Sanctum perpetrasse te omnino putareot. Hoc scribo Don

secusy quaui aliquoties dixi olim, ut scilicet rideas. Ego enim satis id

audieos risi. Aliror tum homioum iudicia tarn esse nihil , ut nugas tan*

tillas rem ita grandem esse puteot. Insuper comparationem inter j4u^

gustiniun et Chry^ostomiim quidam ausus erat proferre. Mirumi

quantum Chrysostomuin cedere oportebat. Arguroentuui eorum per*

petuum, sententias cum proferuut» librorum niultitudo et disputatio de

variis rebus, . Non considerant quam bene, sed quam multa quis s<3ri*

pserir« Ob baoc unnrn causam invenio. quosdam melius vcUe LutherOf

(cui tarnen pessiine volunt, imo qui dicunt hoc sibi accidisse, dum Lai^

theruiu seniel le^^erint i ut putarent stubeUam suam plenaro t^^t daemo*

nibus 9 quod aliquid tam nefandum inter legendum occurrerat) ob banCy

ioquam, causam melius volunt LiUhero quam Eras^no^ quia jäugu*

stinum non sie reiiciat ille« Me rideas rogo. Bidiculosius namquo

est, quam ut ridere dcbeas. Qu2ie Lui/ierus de censibus scripsit, non

vidimus« Sed venient forte ad nos quoque, postqunm nemo non lo^it*

ISihil habeo novi, quod tibi scribami nisi quod admodum timeo Hel^

vetiae nostrae. Tu seraper fac , quod officii tui est. Adhortare bonos,

ne malis sese commisccant. Vale, meque redama. Uxor, filiolus om*>

oesque mci et tui tibi precantur optime* Sodalitium tuuro nomine meo

salutabis plurimum. Lucemae 4. Id, lun« (10. lun.) 1520.

Myconius tuus.

XXXI.

ZÜINGLIÜS VAÖUNO SüO S.

Transmisi Basileain tuaro ad Dorpiwn epistolam, loacime do-
cttssime etcarissime, altera niox die ab ea qua acccpcram. Bene vor-
tat ! Aiunt enim hominem esse cotburno rersatiliorem : ita quibusdam
omnis est angusta niniis gloria, nisi summi habeantur. Torquet nimirum
homioem splendor Erasmicus^ a quo tarnen posset lucis plurimum
mutuari» si .gloriam, quae a l^to est, qua^reret. Quod quia non facit,

i38 ZUINOLIANAB

torquetur invidia et fame gloriie hand aecus quam ludaeii qui quod.
^loriani hunianam anxit quaererent, et ob id in perßdia perstarent, a
Christo inerito audterunt : „ Quomodo vos potestis credere » qui ^lortam
ab invicem accipitis, et gloriam quae a solo Deo est non quaeritis,
qaae nimiriiin huinilitate et simplicitate in coelis, non hie, coniparetur?"^
Glareanus optime Tibi precatur, itenini atqiie iternm se Tibi comnien-
dans : oam quod ad Basiliense Studium attinet, non nihil cst:''quan-
quam in herba res adhuc haereat, bene tarnen speraraus. Libellos ru-
rabo qüos cupis ut habeas quandoque. Rem autem facis Te et chri«
«tiano viro dignam^ si festis diebus in bis lectitandis verseris ma^
quam in cursibus istis et frigidis et desidibus. Nam christianum oportet
hominem non ut ethnicum summam in muUiloquio spem ponere, aed
in vitae integritate, quae cum caritate Dei primumy deinde et proximi
coniuncta est» quam nullibi tum felicius tum facilius assequemur, quam
»dum huiusmodi legimus, qualia Tu petis, in quibus et Pauli et sancto«
i'um Patrum non modo spiritum spira^ percipis , sed et ignem charitatis
flagrare sentis, quo demum ipse afflatus ita ardeas, ut et alios accendas
atque illümines« Libellum Hussitae, qui de Ecciesiae capite inscribi-
tur, vidi et Secretario ^ nostrae urbis commodavi, ut iam non facile
fuerit ad ilhim recurrere. Ät quantum primo gustu uuius aut dIteHus
paginae potuimus assequi, vidctur esse baud ineruditus, et hominis esse,
qui supra suae aetatis alios eruditioue antccelluerit ; quanquam quid opus
est iudicium nostrum scribere, quum tarnen cum eo nobis res sit» eutus
potius iudicium debeamus exspectare, quam ferre; sed natura forsan
comparatum est, ut quae nobis maxinie placeant, tum sint maxime pla-
citura, cum eorum quoque calculus accesserit, qui ut sunt inferiores y
non sunt etiam ita ab eodem instituto alieni , ne scilicet niminm sibi
quivis fidat. Ecce quantum tuo in nos animo fidamus, Eccius Ramae
sit» Bullas excitet et his maiores persecutiones : bullae tarnen erunt,
etiamsi ad eos usque pertincant» qui illis.sint indignissimii quod didice-
Tint scilicet eos contemnere, qui corpus occidunt. Fjater Casaeus
(nam Caseum baud decorum est adpellari) Vr.leat ^um suis nugis: ego
enim eas nauci faciam« Quaprgpter Tu quoc ne hominem ita tractes
yelim, ut pl^ne videat, et se et sua contemptum iri, si vulgaverit. '
Erasmus noddum Basileam veoit ; mox autem ut veacrit , rescies et
Tecum consultabis, anne relis cum D« Administratore ex Erenio et
Francisco^ ^ UlingerOy alüs, VLohxscam Basileam ad illum dcscendere;
id qüod illis constitutum iam est, ubi ille venerit. P^ovaruni rerum
haud quicquam est quod Te magnopere scire cupiam , quam quod Hcl*
veüis Omnibus male timeo, studiis ita in di versa trahentibus. At hoc

») loachimus am Grüt aut Frey. «) Käserus, )iraedicator SangaUensis^
hnus de viris obscuris , ob petulantiam suam et ignorantiam contemtus pariter ac
ridicuhis , praesertim quum probra iactaret in £rasmum atque etiam in Xuing-
linm, ut ex hac e|nstola perspicitnr. Vadianus expostnlavit de eo cum Fabro^
ViBario Generali» qui hominem commendaverat Sanga1l«nsibu8. Hie resrri*
psit: ifReleg« asiniim in Arabiaml^ et vero mox dkaissiis est. (Wiri.»
Myc. et Fab«r ad Vadian. ^) Zink,

EPISTOI.AE, MDXX. XXXIH, 13»

000 iiovttiB, nec apud Te iaaaditum. ^ Marforita ZiÜna^ soror
Aostra ia Christo y salva optetur noslro nomine» * Mentor quotidic ali-
qua ad ^lominem scribere, sed retant negotia.quoCidie« Opto Tefraler
in Christo cum uxore seniper bene valere* Salvasinlamici toi omaea
et laei. Ex Tiguro 19 die lao. 1520.

Inscriptiö : loacimo FadianOy Yiro doettasimo et amico integerrimo.

XXXII.

ZUINGLIÜS MYCONIO S.

Mitto Erasmi pretiosissimam ab exemplari descriptam , quod ipsum
improbe descriptum erat» et epistolam Eccii quam ad Vicarium Con^
stantiensem misit, cum capite Hussi: de ecclesia. Quae posteaquam
le«[eritis9 reiuittas velim. Xyhtecto omoia communica! At quid opus
ista iubere, cum omnia, ut reor, sint nobis communia , quae ad literas
pertinent et amicitiam. Nunc non datur plura scribendi locus, quam
ut haue Eccii epistolam, si aliquibfis communices, non tarnen ex me
habere prodas. (^luidain enim dederat, ut legerem, non ut describerera;
et ubi invenies dictiones aliquas plus quam barbare scriptas, scito hoc
dedita opera a nobis factum , ut honiinem barbarum et fastuosissimum
imitarewur ; ncc tarnen in Universum tempus fuit imitari : mox reddenda
erat. Ex prototypo coim deseripsimus , ut fastuoso ita infantissimo*
Commendo me Tibi , ut nostris amicis communibus quoque commendes*
Vale. Saivi sint omnes tui. 6. lul. 1520«

XXXIII.

GLAREANÜS ZÜINGLIO SUO S.

Veni Lutetiam noo omnioo salvus, suavissime üldrice! I^auf
Gryllus equus meus niisere mecum c^ciderat, laeseratque Ustes ut mi*
rum intumescerent. Ad haec iter iutermittere noo potui ob pueros et
exf>ensäs. Verum nunc revalesco , cogitabundus sane , quo res Basi"
lie/isis cadat. Tu si quid inaudierisy ubi haereat, et quis remoretur»
tum si [quid ad articulos addendum, milii cum erit otium rescribito »
enixe oro« Et Bero ^ quidem quantum confideodum, multi dubitant«
Ego certe.^gim$^e eo iaiaa sit, ingenue dixi, 'ai!Iecil|ue, si volet nego-

^) Lites de iaramento foederis, oiox compositae, et actiones de ex*
peditione pro Leone, qua de re item convenit. ') Ludovicus Bär (Berns),
Basiliensis , (fion confimdendus cum O^waldo Bero , coaevo ex Aihtsis traciu^
Professor Medicinae Basileae , sub finem seculi XV natus. £iiis Pater , se-*
nator , in praelio apud Marignano signifer , ihi occubuit. Henis puer adhue
Lutetiam venit, ubi Theologinm doctus Doctorque creatus; 1513 professor
Tbeol. Basil«ae factus ; tum Canonicus ac praepositiis monasterii ad S. Pe«
trun, ac rector universitatis. 1526 unus de praesidibus fuit in disputatione
Badensi. De eruditiooe ac reformatione aensit in eaque causa ae gessit
perinde ut familiaris eius Erasinus ; quooum elGlareano^ tinum BasUea iS29
reformationi accederet , Frrburgum Brisgoviue denigravit , ubi 155% mor^
tuus esL (Athenae Rauricav.)

440 w ZÜIHGLIANAE

tiuan iinpedtcei me incipeir^ oollc: neque eoim niiiii ttDquam ciun eo
cooteatiooiCDi fote aequalem tu urbe» ubi sit civis, atque ubi eius est
SeoaUu. Is respoodii, neque se uoquam boois literis opposuisse, ne-
que impedttumin .rem meain, imo adinturum omnibus viribus, et ut
neque an ted ei credam, donec ita omnia inveniam* adiecit« Habet D«
Felia^ Grebel quos seripserani articoios certe iotra 4 boras utcunque
consarcinatos. Quorum tarnen non pbenitet, si inte^um lectorem sor-
tientur. ^ Doleo mihi rem esse cum iis, qui facilius persuasione eorum
homiuum ducuntur, qui multis annis, cuius modi aoimo sint in Rem-
publicam Basiliensem i deelararunt. Piec tarnen ii animadvertunt.
Tametsiy ut verum fatear» neminem vidi, qui contra nitatur, saltem ex
civibus ; quin omncs gratulabantur voluntati meae adeo promptae atque
benignae« Qiiod si in urbe Basiliensi unus contigisset aut alter ZuingliuSi
iaro in vado res esset« Spero tarnen oninia recte, praesertim cum civi-
tas Tigui^ina sua autoritate acc^ssit, quae mihi semper voluit bene,
idque expertus sum multis annis. Valeniino* Te facile purgavi: nain
coram vidi , quanta famiüa oppressus srs. ^ Salutat Senatus Populusque
Romanus, ^ iuprimis vero quaestor Ursus^ Galataeus skeAilis et He--
rus.^ Salutabis rursus nomincf nostro Secreiariunij Praepositum y.
Binderum j Lucfisingerum j Sprossium^ Utingerum^ Andreani
fratrem , et inprimis omnes Tccum graecissantes ; quod bene vertat iis
Dqum immortalein precor. Futurum aiiguror, ut Tigurum multis Cni-
versitatibus non cedat« Sed nunc Tibi et immensis laboribus tuis ac-
ceptum referri debet. Vale et me ama! Lutetiae ad Non; lulias.

Si literae aliquot, quae Lucernam mittendae sunt, in domum tuam
venerint, si Tu commode non potes, fortassis Animannus poterit.
Illudque unum exciderat, ut Cardinali me unice commendares, tametsi
hoc absque commendatione, quae tua est humanitas, eras facturus. Sed
iam vale ! Neque enim Uli scribere audebam. Verum abunde novit ille
Glareanum. ,

XXXIV.

lACOBÜS AMMANNUS D. HÜLDRICO ZUINGLIO,

VIRO ET DOCTISSIMO ET ÄMICISSIMO S. D.

Ex literis partim tuis, partim paternis, mi carissime Zuingli y in-

■

^) Epistola Glareani ad Mjconium siib 7. lul. qnoqne constlitim planin»
declarat. Cum suis discipulis Basileam transmigraturus erat, hasqne condi-
tiones proposiiit Senatiii Basileensi: non postulare ipsum quid stipendii, nnU
lamlitiimtinitatein a vectigali; nullum priyile£;ium praeter eam, qua omni»
<?ivis frneretur , tutelam; sed liberum coHegium, soU senalui (ergo non Regen-
liae Üniversitatis).8ubiectum5 ne qiiis praebendarins ipsi interveniat; nt pe-
nes ipsum sit quoslibet auctores interpretari ; ut vicarium ipsi Lutetiae ha-
bere lice<tt; nt unus quisque discipulonim pro solito quatuor scutatos nume*
rel; de numerationibus (obscurius dictum); licentiam propria optione prae-
eeprores eligendi. Hoc vero institutura in praesentia ad effectum iion per-
venit. 2} Tschudü ^) £x hoc aliisque locis intelligitur Zninglium domi
liabuisse numernm alnmnonim. ^) Sic vocat Glareanus suos alumnos, de
quibus praecipuos titulis magistratunm Romanorum decorabati f) Unus Hab,
Tigorinus; Golutinus et Herus^ Claronenses.

EPISTOLAE. MDXX: XXXVL 141

telligo amörem in ine taiun iDeomparabücm^ cftt<»''Dfl ine Hercle mihi
bac in vita aut optabilius 2|ul iufuindiuy .poteat aceidere » quam ab eo
dearoari» qui doctus iuxta ac pius sit, idque supra* fideni. Plurima sunt
tua erga nie officia, inaudita quaedain benetoleotiano amor, epi for-
tasse in redaniando par sum, cnm innumerae tüae alroqai beneficeotiae
respoodere haud queain. Dabitnr tarnen, opeva , sieubi facultas aut otßca*
sio »ese mihi obtulerit. Obsecro Te etiam atque etfani, doctissime
Zuinffüf atque adeo mi frater, ut si quando pater in oonsiliuiA To ad»
hibuerit) id suadeas potissimum , qnod illi nee iphonestuni , mihi utile
ac laudabile futurum sit. Audio Conradum GrebeUum^ ineum,*ni
falloPy amicum, dudum in patriam refliigrasse» quo4 sane eins eausa
pluriroum gaudeo. Tu, ii illi tecum aliquid familiaritatia inlercedit, ttt
intercedit nimirum arctissima, utpote studioab cvm -etadiosissinio, meis
verbis diligentissinie salutabis, et Bi/itferu/fr-^qvoque^ breviter omnes
tubs amicosy idque unam in praeseatta- Tibi persuasisaimunv habe, Te
a ine amari, quantum aut pater aut frater. Sahitat Te et Cliuanus et
Caspar Eleul/ierius. ^ Vale, mi carissime Zuinglij atque me, ut
facis, ama. M^dioL 10. CaU Ang. 23. lul. 1520.

Alias, quas vides tuis adligatas literas, Pß^imlüte?* quem vpcant,
dabantor, ratus non inofficiosüm ad-amici epistokim responderc,

RÜDOLPHÜS CLIVANÜS D. ÜLDRICO ZÜINGLIO ,

VIRO DOCTISSIMO INTEGERRIMOQUE AMICO

INCOMPAHABILI S.

Etsi iure quidem impudentior cuxquam videdr, döetissime vir, qui
te Christi negotiis adeo intentum interpellani, tarnen singularis tua exi*
miaque humanitas, ac meritorum in me tuorum cumulus, etiam vcre-
cundantem id facere impellunt. Maior enim est amor erga te meus,
maior tua in me benerolentia , quam ut non mecum perpetuo, quoquo
terrarum vixero, tu quoque victurus sis. Vivo^tratem nunc Mediolani
apud Anwiannum , doctissimum et integerrimil^m iuvenem ; imo si ve-
rum fatear, Mediolani quidem sum; sed apud Zuinglium meum vivo.
]Nani dici non potesi , quam. Tu utrique in ore s^s , de utroque enim
optime meritus. Attamen dii facerent , quo nieum adversus Te nnimuni
non verbis duntaxat declarare aliquando liceat, aut verbis tanto taüqne
ainore dignis. Abs Te vero unicum id expostulo , ut quam facilc ,
quam benigne tua me tibi iunxit humanitas, ita et pesthac tarn integre
clementerque conservet. Vale. Mediolani.

R« ClivanuSy perpetuo tuus futurus.

XXXVL

lAC. NEPOS DOCTO AC PIO CONCIONATORI ,

ÜLDRICO ZÜINGLIO, AMICO INTEGRO S. D.
Novi nihil apud nos est, praeter dialogum Hennonem nisticum

*J Caspar Frygius.

142 / ZDINGLIAKAE

nomine I ncc.nist'iunam cxemplar» Mos ut apero arte chalcographiea
duseroinabitur. In. hoc sumini pontifieis kgatu», noa aliter quam olim
liUius iste, suis düptogitair coloribus. ^ Stilua non nuUnm abesi ab
illius, qui luliuni edidit, Brevi Erasmi nostri Anlibarbari cmittentur.
M. Henr. Glareanus hinc discedens mihi pollicebatur, se Cttratumm,
ut tres saltem iuvenes ad nie niittereotnr; quid fuerit inipedimento , me
latet. lani audio tres puerulos, quos D. Bev. Cardinalis ^ hnc mis-
surus est^ superesae. Si id luum esset consiliuro, aequam inirem ron*
ditioneni^i Xu tarnen pro tua humamtate in hac parte muhum prodesse
posaes;.qnod ut faoias obnixius peto^ si Tibi non incominodum. Mec
piura eKpetani) quam alii« Omnia hie cara sunt, nee posthae aliquis
i<> aurei5 victuin stbi emet, ut olim» Prinium Theodori Gramuiatices
libruni , aliquot praeterea Luciani (dialo^os) additis £pigrammatis Grae-
corum aeiectia, interpretor; 20 sunt auditores. Vale et me mutuum
ama, aut te amare sine* Dominica ante divi lacobi. (ante 25. lul.)

Tibi addictus , lac^ Nepos.

XXXVIl.

HÜLDRICHUS ZÜINGLIÜS MYCONIO SüO S.

Angit aoiranni taum, Myconi charissiroey expectatio nostroruni
teroporum « qiiibus omnia sursum deorsumque moventur , omnia miscentury
ita ut nativam faciein nullius sit agnoscere; rursura ita confusa ouinia, ut
nihil proferre caput queat , euius non contrarium vel diversum e regione
emergat; unde cuilibet perspicacioris ingenii, ut spes nascitur, ita illi
coniunctus metus ob oculos versatur« Mata pridem est spes Omnibus
humanitatis candorem amantibus , reditura baec secula , docta scilicet ,
quibus tantum non omnes vulgo etiam doctos fuisse suspicarc licet ; at
eam e div^erso spem evertit pervicax quorundam inscitia, ne dicam im-
pudcntia, omnia passura priusquam doctum aliquid et elegans admittat,
ne scilicet eius ioscitiac naevi appareant. Hanc iuvat Mavors, o^vfpQo^
viüi seiiiper infeosus. ^ata eat et spes non niodica renasceutis Cbrisli
et Evangclii» cum non pauci et boni et docti viri remis et velis (quod
dicitur) eo contcuderunt, ut sementem ad maturitatem frugemque per-
ducierent. At.eam infirmat zizaniorum conspectus» quae inimicushomo
dorroientibus et male cautis superseminavit ; et cum iam radicem altius
egerint, metuendum, ne et'^tritici radices amplexa sint, ut iam illud
ab his äxivSvvwg repurgari nequcat« Quo igitur modo huic rei con-
sulendum erit, inquis? Christum audi: Sinite utraque crescere» inquien-
fem, usque ad tempus messis; et tempore etc. Sic oportet , circum-
sprctissime Myconi^ aurum igne colari, sie argentum a terra purgnri;
sie Christus apostolis dixit: „In terra pressuram habebitis;'' et itcrum :
«Et eritis odio oranibus hominibus propter nomcn meum ;'* et: „Ven:t
hora ut onmis qui interficit vos» arbitretur obsequium se praesUire Dco.*'
Filii Israel tametsi promissam olim terram habitarent: Philistinis tanieti

*} Dinlogus Hftnetio viilgo adscriptiis. '> Schinnvrns.

■ t

EPISTOLAE. MDXX. XXXVIL 143

ndoqttam cdruerunt, qui eos exercerent, qai ad ii8wlun^ culturam illi*
cerent praeceptorumquc Dei praevaricatiooera ; qui ex Israel gentilcs
eos facerent. Sic oobis nuoqaam deerunt (Cbristianus dico), qui Chri-
stum io nobis persequantur, etiamsi Christi nomine fastuosissime ince-
daot. Main Christianus solus ille est, qui eam notam habet qua Chri-
stus suos signavit, quum diceret: „Hoc veluti symbolo omnes cognos-
ceoty quod discipuU mei sitis, si i'eccritis quae vobis a me praecepta
sunt.* Quod si qui magis parent humanae quam divinae lcg(, iam tales
deprebendes Christi nota carere, si eins posthabeant suis praeccpta ;
uode si quid ab Ulis tibi ingeritur, intus tibi canes : Hae sunt musca^
Aegyptiacae, hi Cananaei, Pheresaei» Amorraei, Hethaei, lebusaei»
qui sibi te vendi<:are Student; hi contra quos pugnantem corona manet*
Miliiia est vita hominis super terraro ; armis igitur munitum Paulinis
oportet itrenue in acie pugnare eum, qui cupit gioriae particeps lieri;
mundum hünc, in alturo se tanquam Goliath erigentero, tribus limpidis-
siiiiis Inpidibus prosternere. Et quum tanquam obiiciens inquis : Quid
docebimus nostrae fidei commissos, cum videmus inaniter opernm ludi,
ouIHs aut paucissimis Evangelio vel doctrinae apostolicae parentibus?
Tauto inquam enixius tibi laborandum est , ut hanc pretiosam margari-
tarn, vulgo aut spretam aut neglectam, sua tarnen quadam pulchritudine
niteotem, quamplurimis potest, ostendas, ut eius aniore capti, divenditti
Omnibus, iliud comparent. Nonne Christus semen in quatuor divisum
esse partes dixit, quaruni una solum in terrani bonam ceciderit? Nonne
ignem se venisse in terrnm'ut niitteret, asseveravit? et quem velit omni-
no accendi? Quem autem aliuni rectius dicere poteriunis hunc ignem,
quam in malis perseverantiam ; qua parentes ad perfidiam retrahentes
ftiam odio habenius, iiip fratrem in mortem nos tradentem ferimus?
Monne hie' ^gois est, qui unius cuiusque opus quäle sit probet, num
pro roundi gloria prodeat in pugnam, an pro Christi? Nam siproilla:
stipulae comparabitur, quae mox ut ignem probationis senserit, in iu-
mum redigetur , et eius memoria cum sonitu peribit ; si pro hac : supra
pelraro tanquam prudens pater familias aedificabit donium suam, quae
petra (Christus scilicet) dum in ignem proiicitur, adustionem non sentit«
Sic omnes qui supra illam aedißcati fuerint, qui pro illius, non pro
sua gioria pugnant, illaesi permanebunt in actcrnum ; quos scilicet ne-
que mors neque vita neque gladius et cetera quae apostohis annumerat,
a charitate illius sepnrare possunt; quos item ipse Christus ad trium-
phandi aemulationem hortatur dum inquit : „Confiditc quia ego vici
mundum." Quid hoc est: „Quia ego vici mundum?" Num et effo
propterca vici? Imo in ipso vicimus, quia ipse vicit; sed in eo vincimus.
Kon enini sumus sufficientes cogitare aliquid a nobis tanquam etc. Unde
dixit ille, qui verax est: Confidite; quasi diceret: Si in me omneni
fiduciara ieceritis, vincetis et vos, ut ego vici; ergo conficlite! Haec
<^ninia vobis co dieuntur, ut currentem quod dicitur incitem, eoque
properantem, ut plurimos Christo milites conscribat, qui sint olim strc-
nue pro illo pugnaturi; ut eos magis ac magis animet, üt velint quanto
saevius persecutio pulset, tanto minus terga darc. Nam ut et hoc tibi
proniam : Ecclesiam puto, ut sanguinc parta est, ita sanguiue instaurari,

144 ZUIISGUANA£

non alia via, posse* Docebis itaque tuos semper Cbrisfiupa; iuio quo
iiiagis'in eius Ecclesia rudcra nasci ceroeS) cd plures arniabb Hercules»
qui ßmiiin , tot hnctenus boura, efferant; aon cunctabufldi oeqi^c fastU
diosi, ettamsi gryllorum exainina illos circumstrepent; quippe mercedeni
hoD in hoc mundo expectantes, et ex hoc nihil offensi, si hominibus
niaxime displiceant ; durnmodo secum mussitent : „Si adhuc hominibus
placerem , Christi servus non essem,'' et ut omnia summatiin dicam :
„Beati qui persecutionem patiuntur propler iustitiam" etc. ^unquani
mundo conveniet cum Christo * et retributio illa Christi cum persccu-
tiouibus promissa est. Suos ille mlsit tanquam oves in medio luporunu
Vide fratcr, qua via possis sperare ovem Christi te esse; ea nimiruni,
si tibi pro Christi gloria nihil non facientt, nihil non patieoti» iiiiprob*i
luporuai gens mortem intentent; si dentibus frendant, unguibus lacerent.
Lut/ieri vitac parum timeö, animo nihil, etiani si f ulmine I9 vis islius
iuhuinetur ; non quod excommunicationcm contemnam , sed quod putein
damnationes istas magis corpori quam menti infli<^i 9 si iniquae infligan-
tur. Acque autem an iuique cum huthero a^atur» nostrum non est
dccernere. Ipse tamen nosti, cuiusnam sententiae sim. Ego bis diebus
Guiliclmum Pontificium Commissarium adibo,^ et si sermonem de hac
rc sercre coepcrit, ut pauIo ante fecit, suadebo , ut Pontificem adino-
Heat, ne excommunicationcm ferat; quod putem hoc maxime e re eiu3
futurum. ' IN am si feratur, augurer Gennanos cum excommunicatioue
Ponlificem quoque contempluros. Tu vero.bono animo e»to; uunquaiu
decrunt nostrae tenipesta|i qui Christum ger.mane doceant quique vitain
sint pro illo libenter expensuri, ctiam si apud homioes pessime post
haue vitam sint nomina illorum auditura : id quod iam olim coepluiii
est, neu)pe : haereticus fuit, seductor, nequam. Apud talia dicentes
enim seductores reputantur ; at veraces erant. Ego quod ad me attioet»
dudum devotus expccto omne malum ab omnibus, Ecclesiasticis dico et
Laicis ; hoc unum Christum obtestans, ut uiasculo omnia pectore ferre
donet et me ligulinum suum rumpat aut firmet, ut illi placitum sit. Si
exrommunicabor, mcmor ero Hilarii doctissimi et sanctissimi viri, qui
e Galliis in Af ricain rclegatus fuit, et Lucii^ qui a Romana scde
exturbatus cum multa gloria rediit. Non quod me illis comparem, sed
quod bis me sim solaturus, ut longe melioribus nobis, ita longe indig-
nissima passis; et si forsan gloriari expediret, gauderem pro nomine
'Christi contumeliam pati. Sed qui se putat stare, videat ne cadatl
Lutßieri nunc fcrme nulla legiuius ; at quae vidimus hactcnus , in doctrina
evangelica non putamus errare. Scis hie si memincris, qua maxime
illum gratia commendaverim: quod scilicet sua non levibus testibus fir«
met etc. Quae de olxovofjiia percunctaris, mihi abs te petenda erant;
at ne vidcar morem non gessisse, dicam quod tumultuarie introspicicnti
Visum Sit. . Nam ad caicem a capite nunquam legimus haec Melanch-

^) Gui/ielmus a Falconihus vid. Ep. IV. ') Sero qnidoni nam 15. Ion.
bulla exconimunicatoria iam expedita erat; licet Eckins eam 3. Oct* demiim
ad iiniversitatem Vitebergensem traosmiserit ciusque recior adveatum r«-
nuntiarit Electori.

EPISTOLAE. MDXX. XXXVin. 145

i/ionis Rhctorica ; unde TeDiam putamus nobis lustius deberi ; si quid
ballucioenittr. Dixerat de elocutione sttblimi, medioeri et humili; vult
debde tanquam nota« aliquas ostendere, quibus qtiodlibet borum trium
{^encruni possimus a^oscere, dod modo ab ipso oraiionis filo, sed a
rc ipsa , quod niiiüriiin a^tores putet ita providos faisse orationis di-
»{»ensatores atque dictionis, ut non humili stilo» aut lan^ida orationis
vi sublima describere sate^erint; rursus ounquam ita sui oblituros, ut
grandtsoDO stilo rem bumilem raa^is interimerent ac suffocareat quadaro
orationis maiestate atque fastu, quam explicarent. Itaque puto oecono*
ittiani, quae alioqui dispensationem signiiicat) bic pro proprietatei ao*>
commodationem ; artis autem rudiores stilum vel a materla ipsa posse
agnoscere» cui nimirum sit ab autoribus Stylus accommodatus. Statui
proxiuiis diebus in manus resumere literas Hebraicas : naro futuro De*
cembri et futura Quadragesima , si Christus velit» Psalnios praelegam
nidioribus quibusdam ; unde admoneas Xylotectunt , ut rudimenta
Capnionica remittat intra mensis spatium. Ad prxmitias haud scio
anne venturus sim, posteaquam ütingerus ad Thermas loium abiit;
rae tamen Xylafecto ^ Organario, tuis Omnibus commendo. Confusissi-
roae huic epistoiae precari oportet ut parcas : nam tantus eircum aedes
nostras strepitus nasci coepit, ut plerumque mihi yix constem, simque
aliquo, quoeunque gentium quandoque migraturus, si non liceat maiori
comnioditate literis operam impendere* Tarnen baec taeita sint apud
te! Vale in Christo. Ex Tiguro ^ pridie Katalitia lacobi Zebedaei
filii. An. XX.

XXXVIII.

MYCONIÜS D. HÜLDRICO ZUINGLIO

THEOLOGO CHRISTIANO EVANGELISTAE TIGURINO

AMICO PRIMO.

Nunquam scivi , optime Zuingli , quam fueris ad persuadenduro in
scribendo accommodus, nisi dum proximis literis me convenisti. Tarn
enim omnem dolorem quem coneeperam ob nostra tempora, ademisti»
nt interim tranquülissimo fuerim animo. Piescio enim ut unquam interea
teroporis res illae molestissimae animuiti tetigerint. Id quod vel hinc
potes coniicere certo, quod tam diu nihil ad te querularum solitarnm
perscripserira , cum tamen Te excepto neminem habeam, ad quem in
huiusroodi molestiis confugiam; nemo item sit, qui mihi succurrat.
Facit ea res 9 ut mirum in modum gaudeam, me ipsum consolans etiam
de futuris calamitatibus, si quae forte accident, quia tam.certum atque
praesens refügium adeptus sim. Sed apud Te inquis, non hoc prius
novisti» qüi me intus et in cute novisti tamen? Hon novi fateor, quia
nuoquam incidit, quod sciam, ubi opus fuerit experiri. Quid potueris
dicendo,^ millies expertus sum ; quid vero scribendo, nunc primum.
Mihil est hoflie, quod insigniter me urgeat, necquicquam scio futurum,
aisi noTtts lector Minoritai^uro, qui ante octo dies huc venit, tu Lutetia

Znioglii univ. opem. Vol. VII. 10

146 ZUIKGUAKAE

aliquid feral oovi. Dixit io secunda declamationc sua ad populttott
* AristoieUm se molestius inculcaliiriun hisi qui eius nomioi infcatiorea
aiot« Quid parturiat nescio; et quicquid taadem est 9 miniuie curo«
.Alioqui vetereoi ego coDlinuo cantiooeiu repeto : ouiiie tempus hie
niibi disceodi ereptuoii et me io dies sUiIciorem reddi. Inauper anxie
nuper disputatum est apud 00s inter pocula : An diabolus bomines ob«
sideos substantialiter intret boinioeiB nee ne, adductnsque est locus ex
Didyim L» tertio de Spiritu S., qui rem negat. Et mihi forte in
mentem veoerat de aogelo bono » qui eiusdem aubstantiae cum diabolo
videtur esse; nunquam tarnen dictum est, illum substantialiter intrasse
hominem. Didymus apud illos, adversae partis dico, nihil fuit» et
habetur tarnen ab Hieronytno taotus, ut cum interprctatus sit, etapo-
atolicum nomioet virum« Si quando nugari übet» ad nos tuam senten-
tiaih tradito! losephuni historiogrnphum cnii bis diebus tarn inemenda-
^uuif ut me poenituerit. Si tuus est correctior, rescribas et videbo
quacunque id tandem ratiooe» ut uieus de tuo sanetur. De orationibus
«fuinque nobis relatum est» quas Hutlenus babuerit contra vel scripserit
iVirtembergiiun* ^ Miror quod non ad nos etiain perueuiuot. Postre-
mum quod in postremis tuis literis fuit, tarn mihi displicuit, ut insti*
luerim propriam de hac re ad te dare epistolam 9 an forte aliam tibi
vnentem dare queamus» Vale feiicissiine in Christo! Luccrnae XU.
CaU Sept. (21» Aug«) 1520. Salvum Tc Optant mei omncs*

Alt/coniiiS tuus,

XXXIX.

SEBASTIANÜS HOFMEISTER

M. HÜLDRICO ZÜINGLIO APÜD TIGURIKOS PASTORI

AMICO SÜO FELICITATEMl

Yolui muHoties Itteras ad Te dare« mi Iliädrice, quibus testarer,
quod Te ob singularem Tuam eruditionera et amo et vcneror« Ma-
xime cum sciam (oec me fallit opinio) nie quoque in eorum nuniero,
qui Tibi sunt aiiiicissimi. Veruui hactcuus uianuui prohibucrc tua ilJa
in literis iiiipeditissima ncgotia. Timui cnim, ne importunus Tuis au-
ribus, cullissimis literis addictis, meis obstreperem incptiis* Et quidem
nunc rumpo sileutium, amicum conHdeus quidr|uam succisivum temporis
Hicis literis insuiiipturuni , quae fortassis talcs sunt 9 ut diflidam penc ,
eas Tibi placituras. Continuisscm me , nisi iugenium Tuum mihi coji^ui-
tum esset} quod raro sibi excidit; dcinde admodum ins^enuuin ac nio-
destum, ut etiam iniurias patjentia vincat. Itaque ex animo dico» quae
institül, nihil omnino dissim^laturus. Audivi Te perscverautctii veritatis
Ecclcsiasten. Laudo constantiam et invictum muncribus animum. Pia-
cct Christianus ille animus Tuus. Utinam lic,eret9 me Tibi commilito-
nem esse,* apud Tiffurinos prsiccipuc , ut capite felicis patria« nostrae

■ ^ '1 " * •[ " ■

^) OrAtiones invi^ctivae iq IJirUhum.JVurieiäHrgttutm Iii9. SiHdbitüer^
gae in uuum cuUecta« prudivrant..

M /

EPISTÖLAE. MDXX, XLI. 147

a nwrbo ereplo« sanitas tandem in reliqiia inembra recipetelfur« Amant
Te hie inulli ecuditUsiuii Tiri, quibus Te» saepe Tuae eruditionis men«
tioDeiD facieofiy conciliavi« Hortantur^ per^^a«, uti coepisti. Cetemrot
quod ad III« attiaet, siiiiul hortory-ol pergas, inodo severitatem iilam
Tuam iu Religiosos parum rescindas, quibus iniquior videris (quanquam
luco iudicio non sis) quam ista flostra secula adhuc patiantur. Elapsut
(audio) Tibi diabolicuin dixisli loventuiD, sads ut opinori liüenter apud
populum buius uiodi couciooibus , etsi verissimis, oondum assuetum»
Scio, scioi iui Huldrice oinoes (Beligiosos) a suo instituto looa;e deci*
disse, huiiinna esse fig;iueiita, oinucs reiigiosorum cetemonias ioiustissi-
uiis causis a Roinaois Pootilicibus auctas firroatasque, agente Daemone
et nostris- criminibus deiuerentibus; sed sustioe paruin, dooec in melius
resipiscat uiuodus« Resipiscet aulein, cum M* Lutherus^ christiaous
illc docter , altius eoruin nientibus insedcrit ; prope est , ut omnia haec
li^inenta ad Evangelii teraotur lapidein, Quare, quanttimvis vera dicas,
uiaioreni taiiieo, qu.'.m pro re, severitatis speciem praebent populo rudi
adbft^^et Qoii sceus edocto a superciliosis illis Magistris Sätanae, hoc
est ^pstotelicis. Sat sit, Te inouuisse. Ex aniino scripsi , amicus
ainica? Tu boni coqsuIc quicquid excidiu Vale« Ex Constantia *
XV, CaK Ort. (17. Sept.) 1520.

Seb* Hqffnieisitr ^ Schaffusanus ^ quondam lector Tiguri apud
Minor itos.

XL.

ZÜINGLIÜS MYCONIO S.

Audio Te convaluisse , id quod nobis est nmlto gratissimum , Tibi
vero summe pecessarium ; et ne tarn utilem olini futuram sationem bra-
chiorum languor intercipiat , commodaturum Cbristianis Omnibus ! Pro*
inde piurima sunt, quae ad Te scribere v^l ipse postulasti, vel ego
opus haberein , quae tarnen omnia in adventum tuum repono , quem quo-
tidie praeslolor, sed et domus noslra, quae nunc gestit Te hospitem
excipere. Qunr^ cavendum Tibi est, ne eam frustreris. Mam sie übe«
rior erit conf'abulatio. lam non plura scribam, quam ut bene valeas,
et id unire eliam eures. Salvos opto uxorem, liberos, Xylotectum^
Provisor ein Nlcolaum^ ' aiuicos prorsus omn^s. Tig. 6. Oct, 1520.

XLL

HEDIO ZUINGLIO.

Tametsi longe a Te absum charlssime Zuinglij volo tarnen prae-
sens i^sit modo , praesentibus literis. Mogwiiiain roe vocavit CapUOf
ubi sum a sncris concionibus, donoc redierit a coronatione Regis, ^ et
fortassis deinde quoque, si visum fuerit Christo. Nam Capito renun-
ciaturus est otiicio, iactus a consiiiis Üomini Moguntinu Quam prosit

— >■■■■,.. - ■ .,-

^) Uhi tiinc IIofitiMtertis Professor Thcologiae degebat, mox postea
ScapiiUäium r«v«rsus% ^) Hagen Salodurensis. ^) 2). Oct«

148 ZUINGUANAB

10 ca eonditione, rix credts« Lulhcrus in hoo dtsCrichi dudum esset
^eoinbustus 9 iMtheram anaavvcr/myoi^ nisi is aliter persuasisset Prio-
eipi. Mirain tra^oediam reccnsuit nobis heri Busc/üuSt qui a Colania
advenit» Reuc/dinus condemnatus est Romae in f>;ratiani Mooachoruni;
triuniphant superbissime , schediilis affixis nullibi aon Coloniae in porcis,
in Ecclesiis, etc. neque temperant a convitiis. ^ Condcmnationis suni-
mam lingua vernacula adiecerunt , in qua traducunt Episcopum Spiren*
Sern 9 et quosdam alios mao^nates. Id fit praesente Episcopo ! nam iaia
agit Coloniae^ ^ Nonne apertissima contumelia? De Luihcro Biiilain
misit Papa, vere bullam, ut audio. An^elos codi, B. Petruni, Pau-
luniy oinnem creaturam prorsus excitat in Lutherwn et adhaerentes:
Trucidentur, comburantur, et huiusmodi. Quod si talis est Bulla»
qualem ille nobis depinxit , paruni habet Apostolici pectoris 9 nihil leoi->
tatis Christianae. O liberaui Germmniain! iibi nostra libertas? nee
lingua libera est. Latitat Huttenus^ cui a Rontanensibus paratuni
fuit yenenuin , subornati qui caperent , yinctum Romani duceotes »
aut trucidarent. ^ Mec tarnen diu latebit, quod Monacbi scntieu^qui-
bus haec pro^incia fuit commis^a : sunt enini furiae Pontificis. ^nin-

lAi iJ

ceps Saxoniae magna liberalitate utitur in doctos ; aiunt neininrai illo
integriorem et magis Principetn. Lutherus eruinpet de vitiis pcrsonali-
bus et ad futuras nundinas habebimus niulta tonitrua. Tu nihil ressa,
adesto bonis viris» adesto pietati Christianae apud Tuos, ubi plurimum
potes ! Monachi nihil non tentant. Velini Christus tandcin adspieeret res
afflictas , quod iinpetraoduin sedulis precibus et gemitibus , ut ilJe • ine-
narrabilibus. Vale in Domino! Cum rediero Basileam^ copiosius: nam
non datur vel rclegere. Moguntiae. 15. Oct. 1520.

'0 acg. ♦

XLIL

HÜLDRICO ZUINGLIO JOHANNES FABER S. D.

Nunquam in animum venit, ut in hoc tarn felici, imo aureo seciilo
aliquam studii raei foeturam emitterem , non ignorans delicatissimis sto-
machis cruda placere non posse. Quod si inter vacandum quiddaro quod
oblectaret quandoque deprehenderem , mecuni ita semper statui, intra
meos parietes» imo in sinu meo fovere • velim. Sed vide, virorum
optime, quo me igoavum hominem, traxit amicorum importuna pelitio«
Mundo equidem toti ridendus prodii. Consultius fuisset, ut ingenue
vfatear, nenias hasce meas sepelire vivas, aut tradere Vulcano, quam
sie cum iactura nominis inter obscuros nunferari. Quanquam et prodesse
cupiam. Si Tu ac tui similes , quibus est eruditio rerum istarum ina-

•• • •

^) Ab Hogstrsteno e Roma verosimiliter emissus falsiis mmor. ') £a ,
quam Imperatoris coronatio Aquisgrani dederat, occasione. ^) Elector AI--
bertus Moguntiaci eum ab aula sua relegavit , |K>stquam libellos acerbisaimos
adveraiis Homam vnlgasset. Ad atilam profectus imperialem , ubi venenum
aut cai'cer ipsi paratus erat, praesens periciiliiro elapsus apud Franciscunr
de Siciingen necessarituu adytum reperit. ^) i. e. i'u^par Hediö»

EPISTOLAE. MDXX. XLIII. 149

xiina, BOD aeqno aoiiiio siisceperitU» iani de Fadra actain ertt« At
saus superque lucratu» fuero, si ad rectan concionandi provinciam
doctioribus aosam praebuero. * Inter eos ut Th prlinas partes suseipias
aerfuissimum erat. Vale, et ex epusculis unum Tibi pro muoere initto;
rcliqua pro 20 Cmcigeris aut minori pretio divendaSi rogo« Ex Con^
sianiia, i8. Ort. i*20.

loscriplio : lok. Faber Hiddrico Zuinglia 9 utriusque liaguae
doctissiuiQ, Tigurici gregis Paslori vigiloatissiino 2 noa vulgaris

XLIII.

D. HÜLDRICO ZÜINGLIO

'Emaxömo T^y^vqiv^ IAC. AMMANNUS S.

Etsi nihil quidem praecipuuni sity ZuingHj amicorum dulctssimei
i|ood literis mandem, et nonoihil animo subverear, ne iaanis usque roea-
riiiD nuf^aruin loquaeitas severissimis illis tuis atqii^ sacrosanctis . occu-
pationihus ires;oliuin facessat, odiosiusque obstrepat» tarnen quoniam
MedicUanensis oliin itiaeris coiiies CasptsN' Frygius^ et ideni meus^ ut
Tu quoquet ainieus egregius, patrio» penates revisurus erat, kaiidk{ua-
quaiu ausus fui committere » ut is absque scheda ad Te proficisceretur»
Teluti irmiii^aiviA quodam et iocoluiois amicitiae quasi pignore. Nam
audio Ziugliuni^ nee id sane iniuria, Anunanno suceensuisse 9 aut
adniiratum potius fuisse» quod cives et hospites. suos vacuos liteWBum
ad sc redire passus fuisset. Fateor, mi Zingli^ peccatum a me ma*^
xijne est« Sed amico quodam erroüe iftdiictus, sciens nesciens» volens
Dolcna deliqui; et hoc faciliori venia dignum opinor >erratum. Cave
auteiD islhoc peeeati aut obKvioni aut oegligentiae meae adscripseris.
Matu nemo roortaliuni oronium est, qui sie Zinglik sui meuior vivat»
qui absenleui lanquaiu praesentem sie sincere et ntgi xiJQ&r ut Horoeri
vcrbo utar » ainplectatur, veneretur ac colat, quique de Zinglio crebrius
aut clüioi awicius seotiat loquaturve ; nee mihi quidem. vel pauluhini
ambigi solet, quin haud secus atque res est, ammo luo-de me iamdudum
persuadeas. Sed age, optime Zingli^ istic tua seu im seu adniirdtione
aliquid est profectum« EfTecisti , ut luihi arbilrer poslhae comroittendum
quidvis potius, quam quam vis leveni scribendi occasionem negligendam;
et bjNic in partem potius peccandum, quando, ut intelltga, it» vis, ut
iDotestior scribendo siui, quam eunctatior. Age evi^istr tuo odio has
lileras ; habeas et ames sine rivaK, eas tarne» iaeptas, garrulas atqut
ioaulsas. Nunc quod reKquuoi est icire Te, ex Frggio disceSi^ lUud
uaum duntaxat addidero: ukut est, me^huius itineris aoaduin poenituit^
neque piguit. Deus faxit, ut in posterum quoque ita futurum sit. Noa
ita prjdem accepi e Germania hiosis lileras, alleras BeaH Rlienaniy
alteras Nesenif omnino amoris ac benevofentiae plenissinias. Expeelo
avidissime tuu» tuper meis rebus consiliunvi'nam praeteriuxa bac hie-

f *

^) Postmori teaqiore Hoaiiliae Fabri typis exscriplae* In iKcem pradie«
nmt. An simul nova editio scripti Lic significatl, incertam. •.'^^

^fiO ZUINGLIANAE

me haud Tideo quod mcis^operc in Italia a^aiiii hac conditione in pa«
triann aut Basileani remigraturus , a literis ut nc ab$trabar« Audio
odiosUsimam istam pestein, cui malae male sit, aptid tos recrudiibse«
quam ob rem lentius in patriam propero. Faxit Dcus O. M« ut Zing^
liunif decus meum et vitnm, iucolumem incolumis revberc fas sit!
Clivanus ooster haud tarn se quam Te salvum vult. Greöelius et item
Binderus si salvi sint gaudeo. Vale , iotegerrime amice. MedioL 27..
Oct. 1520.

Inscriptio! /^* Ainmannus D« Huldrico Zuifiglio^ Theologo
christiaooi amico primario.

XLIV.

GLAREANÜS ZÜINGLIO SüO S. D.

Mirum Tero tarn diuturnum silcotjum, suaTiMime Ulrice. Quid hoc
rei? imo quid rausae potins? Mum nuntii? Atqui e Basilea saepe
comroeant, et ^d Frobenium tu fncilitcr missites, si voles. Valeo ego
recte et te valere omnes optannis, praecipue vero Gnlaiadtts et HeruSf
quos benigne doroi hospitio recepisti» Res apud nos satis quietae. Inter
nos non adco convenit quorundn. « singulari quunt impudentia tum arro-
gantia. Conati sunt iuvenes meos, quos nunc mecum advexcram {ut
aiunt) deponere. Dolebat enim, quod in lectione vel privata vel publica
cum BeaniSf ut vocant« Studentes sedere co^erentur. Ego, ut gliscere
malum videbam, dissimulavi primum, haud ignarus, quantum ex re vi-
liisima tragoediae excitarctur ; deinde cum palam minarentur 9 meos
arrepturos». ut.desisterent iussi: meum esse illos depenere, cum vellem.
Multum illis sudoris instare, si omnes quotquot in 'urbe Parisiaca
essent, deponere vellent« qui depositi non essent. Tum vero coovitia
in me audisses iacta. Deum immortalem, quantos boatus, quantos ca-
chinoos mihi moverunti Ego» ut videbam tanto mas:i9 instare illos,
rursus rogavi, quidnam sceleris esset Beanum esse? Me ita pntare, eimi
Studenten! qui studeret; .Bacchnntem qui baccharctur; meos mecuin
stndere» nullum a studiis iotermittere tempus; non vldere me« quis mo*
res hos barbaros introduxerit : neque Italiam neque Galliani hanc
observare insaniam. Tum autem vix temperatum a conviiiis, imo a

manibuSy ut denique cogerer iure patrio ab eis parem postniare. ' Ob-*

■■ — — - - ■ — —

^) »Sin accidat, nt aliqnando olFensa« aut rixa« inter nos noistra in
terra orereYitur , aut si quis clandestinam inimicitiara sentiret ipsique nfcfsse
videretur avertere , ad hanc rem unus quisqtie concurrat , paceni postulet /
dirimat pacemqiie spondeat qiiorum referet — ad tcTtiiim usqiie ^^radimi co-
gnationis. Qui tum paccm dicto factove fregerit, custodia et graviore mulcu,
quam qiiae citra pacem interposttam iniuriis dirtorum factornmque irrogarl
•ölet, afBciatur. Fax indicta tamdiu valet, dum pocnio revocetiir; qiiorl
hoc modo pera^itur. Dominus aliquis a consiliis reip. in hoc rogatus poculum
vino impleri iubet, eoborMfifr litigantes ad reconciliationem gratiae eosqu«^
deinde e pace dimittit, dum eos poculum vini una bibvre sinit, forensi iuHicio
reservans castigandinn , si forte quid praeter ins admissum sit. Tum jiartes
ipsi dextera ilata 8|>ondfnt, praeteritorum non neminisse mala mente.* (Liber
pttblicos sc prisci bümnss reip. Glaronensis).

EPISTOLAE. MDXX. XLTV. 454

iicielKint rero mihi iaprimis Vadlanum et ZuinffUuPTif qui eiudmodi
mores et observarint vehementerque approbariot. £^o , quid hac ob«
iectiooe quidam eorum macbinarentur, intelligeos, illos eos esse 9 qui
multitudiDi et re^ioois consuctudini hoc darent respondi. Nunc nos ia
Gallia ease, ubi alii sini mores. Practerea non videre me, quid hoc»
uo^ere merdis et nescio quae stulta, vel ad disciplinain vel ad mores
addereat. lam aliquot dies cum quibusdam egimus, cum quidam illo«
rum palam profiterentury se meliores esse non depositis et dig^iores:^
taotum enim latine poterant. Quidam etiam Vadianum anxie obiicie-
banty cum viderent Te mihi nimis amicum» Ulis ego respondi: Va-*
dianum amicum esse meum non obstreperent» cur ergo non imitarer?
qiiaerentibus. Et mihi, inquam , meum est iudicium« Illius quäle sit»
ipse riderit; ego meum vobis decldravi. Sciebam enim» quo illi vellent.
Tandem quidam, totus ovog ngog xi&ägaVy etiam opiniones f^adiani
adversus me allce^abat. £p:o tot irritatus convitiis huc tandem erupi:
oe mihi eum obiicerent , qui nie doccre non posset, adieci et abii«
Hoc ut acceperint nondum intcllexi. Tu pro tua humanitate , si aliquid
huiusmodi subolebit, admoneto hominem, ne credat hominibus iis, qui
in rebus humants veros Alastoras agunt« Scis enim scelestissimos quon-
dam quoquc fuissc, qtii intrr m($ et Te eandem rem tentarint; verum
et roea modestia et tua pnidentia feliciter ablata suüc e medio, appa*«
ruitqne, et Te eum esse, qui non omni spiritui crjderet, nee ad auren
populärem iudirium ferret, et me eum^ qui quid vis potius quam doctoi
studiososve offendere vellct» Quod si Vadianus is est , quem credo »
oerte honim hominum latratibus neutiquam acquiescet* Et hercle pu«
der, quoties eius rei mihi venit in mentcm. Si quam ignavi, quam sor<«
di'H sint , scires : mirareris cum bis quicquam esse mihi negotii« Et
ipse nonnunquam minor« Sed haec sunt fata mea, cum insanientibus me
insanire oportere. Vide quam Iliada nunc Tibi recito! fortasse quod
nunc Iliada lea:o et Livluvii quorum uterque tragoediae speciem obtinct*
Verum de hac rc satis. Audio, Myconio nosXvo cum nescio quo cla«
matore esse nes^otium* ^ Tu, mi Huldrice t hominem consiliis adiuva!
potes namque et vides eo nunc redactam rem, ut statim haereseos cri*
mine etiam innoccntissimos ipsi is^navissimi insimulent. Misi buic ra-
biei oceurratur, huc tandem res dcvenient, ut sit chr'istianus , qui omnia.
adversus Christupi agat ; qui Christi decreta observet , sit hacreticus.
Nunc de Lulhero audi nova! Universitas Parisiensisy quandoquidem
ad eam ipsani disceptatio inter Geckiuin ' et LiUhcrwn delala fuit »
tanquam ad iudicem, posteaquam audivit, damnatum Luthrrum a Pon-
tifice Mnximd*: ipsa, quae quosdani articulos fortassis vellioatura erat,
nunc iudicio supersedit« Null! libri avidius emuntur« Audivi a biblio-
pola quodam , qui ait , sese Francinadi nuperis nundinis ^ rcndidisse
Exemph 1400, quot nunqnam antea alicuius auctoris. Passim bene di-* ,
eitur Luthero. Verum n^onachorüm lonsra est catcna. Salutat Te S<
P. Q. R. atque ego inprimis. Vale Lutetiae ad Cal. Nor* 1520«. —

* I I I I II I i.i I ^^— 1^» n» I ■ ■ II ^— — ■■ I ii'-W»

^) Cum novo lectore Pairisiensi apud Fmnciscanos Lucernae. ^) i. e.
EcUus, ^) In fnercaiu fortasse Francofordiae,

452 ZÜIWGLIANAE

Pe Canooicatu, si qtiis casu quodam coofingere posset, atit spe« fuerif,
videto l oeqne est enim qiiod vcrba qiiacdani aiit contractus intercide-
riot. E^o eniiu ita coostitui» utruin priiis cootingat, vel beoeficium vel
uxor» iD quam fors forttioa obtulerit nie, eam adcipiarn, in iitramqite
sortem paratus, quam obtulerit Christus; neutrumque uspiam libeDtius
quam Tiffuri, si coosilium tuum quoque accesscrit. Tu facito pro
me, quemadmodum confido. Vale rursus, et si vacet rescribito 1 imo
jiem dicturus suui Tibi, nisi rescripseris. Sed hoc mirum quo pacto
'iam printum occurrat. De negotio Basiliensis studii nullum acrcpi
respoDSum. Invitor quiden\. tum a D« Claudio,^ tum a Bero. Vcruin
uterque nihil certi promittit. Claudius magnam speui dat, rerum sum-
niam in meam manum venturam, si articulos aliquando non ita siogularea
describam. Ego contra admouui, ut qui ii sint monstret, indicet, de*
elaret; noHe pro certo iocertum sequi XQ^^^^ ;|falx«cW, ixarofAßqC ipy^a^
ßoiwv commutaosy ut ille ait. Ceterura ordinationem quandam novam
nunc facturi sunt, nimirum timentcs me, ne ab imperio deiiciantur;
haberi itnque bis meis rogationibus gratias. Ut tarnen promorint roga«-
tae, noudum pcrlatac, ut ad novam rerum formam cxcitarint hos, qui
publicum Studiorum commodum aliquot annis parum iuvasse vidcri
queant, atque ulinam bcne et pro literarum fructu introspiciant, leges-
que salubres, non habita ulla mei ratione, condant, tantum abest, ut id
invitus vidcani, ut eliam adiutorem me uUro exhibeam. Verum specte-
mus annos sequentcsl Ego interim cum doctissimis huius urbis Graecos
evolvam, ut si Christus mihi huius biennii quietcni concesserit, ut vi-
dcar non parum proiiiovissc« Idque ad meam gloriam liaud dubie roagis
conducct, ad pubiiram utilitatem nescio an itenu Ännitar tarnen ut
utrumque accidat, et mihi prosim et patriae noo desiiu. Vide in quam
loquacitateni devectus Te mecum traham. ' Sed crede, amor in Te meus
hoc facit. Tu iam tertio vale, h. c. perfecta vale. — D. Praeposiium
et D. Henricum Utinger plurimum meo nomine salutes ; . intcr cives
Grebelios^ Conr. Luchserum ^ Ammanwn et rel. Ya Ammannum
fortassis cum tota familia , si Tibi placet. Htc ridebis , sed recte, ^

Inscriptio: Olareanus D. üldrico ZuingUo^ DoggiOy Philologe
etTheplogo^ vere amico nostro praecipuo.

XLV. ^

MYCONIÜS ZÜINGLIO S/

Proximis literis significavi tibi, quantum doleami quod non perpe-
.tuo liceat mihi apud Te commorari, quanfumque dolorem dam gesse-

^) Claudius Cantiuncula^ Meiiacus, professor iuris utriusque et rector
Universitatis Basiliensis \ idemqiie CancelUrius Aiistriaciis in £nsisheira.
tlrasmu^ Zasiusque eum colebant et (Mligebant. Konniilla iiiridtci gfneris
scripsit ac praecipue ius canoniciun contra Reronnatorimi aggressiones de-r
fendit. (Atbenae Ranricae. Zasit epp.) ') Glarea/ius amhiebat Ammiani
ttinioris sororeui, Mediolani stiidits literaritro operat» danris; at neqtie Ca-
nonicatnm ncque uzorem Tigiirinam iuipetravit. Qao aniuioinde aififcUis
fuerit, intelljgvre licet.

EPISTOLAEi MDXX. XLVI. IM

fim ouperriine t dum As Te dbcedesdafn foret.-^ Mnno ali»m caotilf aaiii
canto» quae aniniuin onmeia pereulil, dum his dtebus ad inc perveoiret;
non autem eodem modo, quo superior de abitione ab amtcissiino. Sei»
et lon^e praeclarius, quam egOr quid pro xiiiio Helvetiorum eoDcilio io
Balten nebulo ille Romanus 9 qni apud nos est, de Lui/feranis \ihris>
comburendis proposucrit, imo inandaverit sub expominuiiirarioois pocna»
Prinium scire voluinus tuam de bac re scntentiain, an sit obsequenduin
nee ne, po5tquain res fuerit 10 public-itn pronunciata? deiude quidoain
Ti^iriniXvX staUiaat. Dicam e^o nune breviter, quid mihi videatur^
excoinuiunicationeni plane coutemnendain , noo quod Lulhero tarn prae-
tintiaa), sed quod pecuniani, quam pro libris exposui» in virus aiiiittam;
tum quoque, quod' res sit iniquior, quam ut ullus obseeundet« Ubi
cniui unquani in Ecclesia audituni, conderonaturii aliquem, qui non prius
rcspondcrity cur sie vel sie sentiat, quique id tanien semper efflagita-
verit? Clamatur bic per totam ci vitalem, Lutherum comburendum et
Ludimagistrum\ ^ quum cgo nunquam de illo dicam quicquam, nisi
apiid lueos, idquc rarisstme, neque ex eo vel unicam senteotiam depro«
roam : quam vis sciani, quare lue LiUJiero semper adiungant. Dico \%\
scbolis quae sunt Evnn^elica. Dico item, ubicunque res efflagitat,
practerea nihil. Sed quia haec cum bis consonant, quae ille habet in
plerisque locb,' putant, ex Lulhero esse, quae sunt ex Evangclio. Ob
hanc causam facillime erit mihi respönd^ndum , si ita opus fuerit. Ad-»
huc lamen libros non libenter perdo; nimio emti sunt: non enim ununi
atque akerum babeo. Consulas ergo, et consilium tuum sequemur; et
brevi et brevibus id facias plusquam rogamus. Vale felicissime« Id
opIat uxor, filius et oiunes domestici» Lucernae raptim iQ die ani-
marum. 2. INov, 1520.

XLVI.

MYCONIÜS ZÜINGLIO.

Mitto ad Tc, quae nuperrlme adolescens quidam ex JViUenbcrffa
huc dedit, quae scio absque risu legere non potcris. Verum propterca
mitto : nam ti non risu d jgna forent de Eccio scripta , apud me potius
rctinerem. At ne te traham diutius, rerba adolescentis subiunganu
Sic nempe scribit: „Praeterea non potui me cöntinerc, quin tibi de
snpercilioso Theologo Eccio scriberem, qui cum D. Martino praece-
denti anno in Gymnasio Lipsensi disputavit; qui iam Lipsiam reversus
ad excommunicandum Martinuni. Istum tanien populus neque audire,
neque videre, ncrfue postremo hospitlo recipere vult aiifplius. Et ita
nianct in quodam bospitio, et non audet, ut anno praeterito solitus erat,
per platcas divagari." El hoc quidem studens Lipsensis bona fide cui-
dam io nostro gymnasio familiari de eo scripsit: rüdem plebeculam
tandem eins ncquitiam cognoscere, ipsumque convivari, inebriari, scor-
tari, demum ut duo scorta invicem pugna congressa sint eius causa,

*) Myconium,

ifil ZÜINGLIANAB .

■•••'•'''
quod uni plii3 nuDioniiii quam altert fuerit elargilns. Atqne haram rc^

ruin noa ignarus Melanchthon baue schedam de ipko cdidit : Germa^

niae sua Liberias. Quae nunc i^itup reliqua salutis tuae spes est

Germania^ Terruerat Alp^ tl Hercmium iu^uiii, Rhcnum% Da^

nubium et Albim nuper horrificis clanioribua iiie Oeto« £oeelado et

Typhoeo imiiiaoior Efcius» Muae autein et f'uiinina tibi et trisiilcos

Homaai lovis. igoes, adeoque excidium niioatur; Sueviae tuae infaniis

partus, bellua .Hnrpyiis rapaeic«*, fairco iibidioosior t oto versutior,

ehaniaeleonle mutabiiiory dipsade Teoenatior} leaeoa audacior, croco-

dilo timidior; breviter moostrum, quo nihil magis Tarium iillo unquani

seoulo vidit hie sol.noster, quem ait omaia ceroere sapientissimus pocta,

consutum ex ineodacits, yanitate, sycophantiis , iosaaa gloriae famea

et conspiircatum libidinibus oiiinis geoeris. Felicem Gecinaoiaiii , gen«

tiuin victriccin et .dominam » si non Eccium tulissct Suevia. Porro

autem, nisi prorsus iratos haJI>emus Superos, et hanc pestem non Ty-

phüia tela , non Styo^os filia , sed veritas internecioni dabit , non illa

quidem Saturnia, sed miäe e sinu Optinit Maxiini Pntris egressa, orbi

se quondain -ostendit« Coofide i^^itur Germania. Fabulae sunt Romant

loves et fulinina bullae, qoas et ipse bulla» EcciuSf vanas vanus iacti-

tat. Vale !

Tu quoqiie mi ZArtgli vale» et responde ad Epistolas auperiorcs.
Lucernae. 6. Id. Mov. (8. Mov. 1520.) Raptim.

Sebeda iiia prcssa circumferlur«

Myconius tuus.

XLVII.
'OvXdtQixfp rtZ ZiyyXiff OvaXivnvog 6 JSxodjfos iv nQartHV.

^yianeg ol naXa^ tag täv xagnwv anagx^g^ dyßfjtoi ava&ia&ai
hii&aatVj ZlyyXii nqö räv navtatv ifAol xtxctqtaiAivt ^ ixn tä rotovra
td nQwxov €VQf]xvi(ff iig xa\ fy<a töv ngärov fiov and tmv iilrivixä^
ävayvfaaimv ixvf&aXfihfov tbv xagnov rivh iiaXXov ^ ^oi offtiXtcd-a^
doxoitjv äVf 6g nqAtog /üv anaiSivtov m xal äöat)uovn ovra xakliaratg
raig anovdaig inmjdevaagi ovSiv äg (u xä xakkiara (Aa&HV naQaXintay^
xal roig ano toinov diSaaxaXoig roXg ivdoxmaftarotg inirgiif^ag , cwTorroß
ov fAHov ij TtaQovTog ixfiSoVf xal inl Toaovro dg fii} rö anigua ig yiiv^
mrgtiSij xal SvaijXiOV ßeßhifiivov oua&ai^ iSov aoi TrgwrtjP riiv i^iov
migav^ u^g rä ijtl tavva ixH&iV rtxfAaigiO&ai dovvai* *Jgxn Y^Q
uxfitjgiop TTJg TiXivrfig, ti xal fiij iU^n ^ol xaXüg Siaxn^ivfi' aXXä
Xgovog xal aaxfjatg owex^ig ta xoiavta ianoif]aovTav. Jionig tairtiiß
fiixgäv xal inl fiiydX(f novtf äxocfAtjtfog avXXiXeyfiivtpf imaxoXiiv 'iXaog
xal ngoatjvfig inoSix«' JSvyyvtaarioy 3i fwi Tfjg d-gaavrtjrog oifiai^^^ ors
anvfgog in xal äa&ivr^ i$g aiga ivdvg ^ govv • ov yag ngog fiänov
onov navxa imtfXii hvai xQ^if «i^« ^P^ff SidaaxaXov, ngog Svdga xgn-
axov xal xa äXyfAara inavog&uiaa$ Svva^uvov ravxa^ ov xivodo^iag
äXXä yvfivaaiag hixa, niimovxai. "^Slart ivrf}]un xal rifv anovdn^
fAov ty ap ivpoi(f iUyaigi te xal vmgoga l TtXtvraiov di n fiiv ava*
rgarifat ni^v ai/LOtg^ dia toStov tÖP a;'yiXov i^iata^' ovrog yäg iv ßga^

EPISTOLAE. MDXXV XLtX, 155

E^iftBao ivxaigwg narrtav twv q>i)MV rpiktcnt, 'Ex tfjg Aovrtniaq
fiTivog ttP&iCTtjQuiPog imaraftivov TUvredtxaTjj anö t^^oyoPiag a fp t^
(15, Kov.)

XLVIIL

ZÜINGLIUS MYCONIO S.

Incertus anitni snm, an nialn quae nohis occurnint (si tarnen maljl
sunt) tibi siofiificnnda sint, homint snpra inocUim clciiicntinc misericor-
diacqiie dedito: vereorenim, nisi praeiniinicro pcctiis tuuni aXt^irf^q^
ptaxotg, ne in tristitiam iinmoderatain incidas, tarn et nostri stiKliosus«
At mea prccor tu co nniiiiO fcras, quo ipsc fero ; fcro äutein nunc
aequiter, qui tarnen priniuni in eiuiatum et luctuin plus quam foeinineum
prorupif quod scilicet affertu repentino atquc iinproviso obruerer; at
mox me recepi, ut iain rursus mihi constem. Deo sit gratia* Aeque
itaqueferas, ut tandem rem aperiam, mortem germani nostri Andreae^
optimae indoHs'adolescentis et spei maximae, quem beu pcstis, san^i^uini«
ut reor, nostro et £;Iori<ae invidens, ipso die Elisabelhae , ^ necavit, ad
sumnium postannnm, modo vixissct, ad Tc iturum, ut et Tibi et filio
per cum licuisset sine sudore orraecari. At tantum abest, ut cum Deo
expostulem , ut et me offeram. Haec satis. Epislolam tuam adhuc
expccto , et-cantiones illas multivarias A^/t7/<?r/^ commendatas , quas
nostri quotidie postulant. Vale, et me iam orbum ama^ ut solttus es«
Pestis alioqui nihil orudescit : nam intra mensem haud scio, an supra
quatuor auf quinque homines interierint. Salvos opto uxorem, libe-
ros, Kylotcctwn^ Provisorem^ omnes. Ex Tiguro ipso die CaifiO"
rinae virj^inis* (26. Wov.) 1520«

?lon habito domi nostrae« compulsus amiroruin suasionibirs potiuSi
quam mortis metu, et mox reclibo. Haec! scrtbo nc mireris literas noa
sollte niore si^natas. Salutat Tc Franciscus Zinggius.

XLIX.

MYCONIUS ZÜINGLIO.

Quo animo de fratris tui morte nunrium arrcperim , non faciTe
scripserim, amc^ntissime ^Mi/7y/i! Gladio pectus transvcrbcrabatur ; lo-
qui ainplius nesciveramt breviter nihil in me erati quod officio suo
satisfaceret. Et lachrymas (verum dico) continere non polcraml Per«*
cellebar duplici flao^ello, altero propter te, quem sciebam fratcrno ad*
fectu perraotum» altero propter fratreni. Guius iurenlutem, in«^cnium,
bonitatcmi humanilatem , aliasque virtutes postquani consideraveramt
mirura quanto dolore fucrim . adfectus* Tacco , quod omilis continuo
spes graecitatis parandae exciderat, quam ex ipso adeptum iri plane
Gonfbus fueram« . Quamvis bic adfectus non tantus extiterit, quantus
*' ■ II ■■ I ■-■ II. I ■■■ I I 1 1 11 . • I ,,

*} 19 Nov. ,, Zinlio frater obüt ille adolescens magttae spei. ** C, GrtM
ad Vadifummm

156 • ZUiNGLUNAE

jlle 9 qui ex vcro in ipsum amore provenit. Sed quid Ikccrern ? Posf-
quanu animikin ' rcceperam , homineni fuisse cogitavi, tum quoque tuani
acquanimttatem ; inde vero reatitutus suid, ita ut noo ia tantuiii dole-
rem; sensiro autem huc deveni, ut pene gauderem. Mam haec cogitatio
prorsus subiit : Deus forsitan ita voluit ; e medio sustulit quam oplime
paratum adolescentem , innocentissimum , fidelcm atque pium. Beue
actum est cum ipsa; quare dolendum baudquaquam ulterius, ni videri
velis iavidiosus. His, alüsque multis tandem me consolatus sum. Tu
coDsoIatiooe nibil iodiges, qui habes continuo bonas literas consolatri-
res et sanctissimum Evangelium, Verum de hac re forte alias. Acce«
pimus alium nuntium satis molestum Dobis de iniuria quadam tibi illata
ITTOximo Helvetiorum cooventu. Molestior fuisset, niai considerassem
bonum virum non posse laedi nisi a se ipso. Dicitur ex nesoio qua
contumeliosa conciooe ortum habuisse. Id quicquid sit» cave ne dicas»
uode su5picio humani altcuius adfectus possit oriri« Hoc scribo, noa
quod id verear quod scribo 9 sed quia pravorum intcllectus oinnia ,
ctiam sauctisstma dicta in deteriorem parteiu detorquet. Mon possum
tueri, quin partes foveas Caesarianas* Vulgatnm est, te aliquid
5(Tipsisse ad Ep. Constant. de causa LtUheriana. Si quid in re
^st, fac aliquando brevibus sciam. AKam famam spargunt, per Helve-
tiam esse oclo^ quibus placeat LulheruSj in quibus tu priraas obtines,
Xylotectus et Myconius adnumerantur 1 (7/tf/r/i/?{^ quoque« Mescio,
qui alii sint« Coucionator Bernensis ^ Zuinglium videre sie optat »
ut sccum €*onslituerit aliquando advenire ad te. I^umiais claritas oculoa
nlTeudit mihi, ut amplius scribere ncqueam. Vale, ac vateant tui quo-
que; atque scito, te nieum esse. Gandolent uxor et filius tecum supra
inodum ac saluteni preoantur. Epistolam mittam , posteaqnam tenipus
ertt finiendi. Iterum vale et fortiter Christum pusillis infundere perge%
Lucernae Id. Dec. (IS. Dec.) 1520.

Mifconius tuus«

GLAREANÜS ZINGLIO SüO S. D.

Si vales, bene est; ego in tantis rerum tumultibus ^ utcunque valeo*
^uod tarn raras a Te literas acctpio, nihil cquidem niiror. Quis enira
tuto fcrrct? Ccterum senex illc, propter quem tantum laboris susceperat
]). loh, FritZi magna poenitudine sentit nunc, non recte tantis meis
atque amicorum suorum precibus obstitisse. Hospes enim, apud quem
20 iain annos vixit, eum seniculum invalidum inutilemque penitus e
domo extrusit. Augurabar sane hoc futurum. Nam agnovi hospitem
nuvovQyov totuni. Emit victum in coenobio quodani quoad vivet«.
Scripsit sorori pro nescio quibus rebus. Ego plane, quid fit, non
intelligo. Et audio, tibi insidias strui a peecatoribus , quam rem vehe-
uienter doleo. Hydram vides. Hercules ut sis oportet. De Luth&fo
prorsus nihil nunc audimus ; adeo ista bella oronia turbant. A Tbeologis^

*> Berchiold Haller. ') Inter ap|Mratus belli com Caesirt 1521 empti.

EPISTOLAE. MDXX. LI. 157

Luiosis * damnatns, qui ParlameDtufn ad iflein facialis adduxere. Leonis^
mors nunciata erat; nondum tamco oova elcctio. Rex Lutetiae est,
cum quo et Rudaeus. De studio ineo ex Galataeo intelliges atque ex
Vrso j ^ qiios equidem Tibi coinmeDdo pluriiuum. Uoum desidero, ut
patria valeat. Habeo eoim in aniii:o ad venturani aestatem, si cum
Germanis bellum non fuerit, iioii solum ire in patriani« scd etiaui
mi^rare« Deus O. M. benij^nitate sua rebus coasulat humanis l Tu nie
ainicis oinnibus commendes veliin« Et cura« ut rccte valcas. Herus
Avienusque Te maximopere salutant» totus denique S. P. Q« R. Salu-
tabis nomine nostro D. Cauonicos oinncs, praecipue vero D. Henr.
Vtingeruni^ deinde civesonines, Aniniannwn^ GrebelioSy Luchsinge-
rumet si quisint alii. Vale! Lutetiae 12. Cal. lan. (21. Dec. 1520.) 1521.

CASPAR HEDIO DLDRICO ZUINGLIO

AMIGO IWTEGERRIMO S. D.

Nactus sunt concionaturam Moguntinam 9 ut vocant. Succcssi Ca"
pitofii. Placet conditio, qune honestissima est. Evans^eliuin audiunt
avidissiine« Verbum Dei alligatum non est. . Monachi incipiunt fri^^ere,
tametsi ipsi quoque adnitantur praedtcarc scripturam. Domilius Pau-
lum ad Romanos enarrnt, sed ita , ut nulla adsit gratia, nullus nervus
Paulinae sapientiae. Frangilius quidain IV Evangeliä confundit, et
mcras fabulas iinmiscet. Piget populum auscultare soinniis illorum et
admonitus est per Capitonem aliquot sermonibus. Equidem nihil cesso,
ut redeat pura doctrina Christi« Quod oliin a Te desiderabam de col-
lectionibus in Matthaeuin 9 adhuc desidero. Poteris per Frobenium
commode ad me mittere. Incertiim est , quando siin rediturus Basileantf
tametsi percupiam; et adhuc istic sunt iibri inei, vel forsan in itinere.
Lut/ierum hie combussimus ex decreto Pontificis, sed ridicule. Et
sunt, qui deierant, non fuisse Lut/ierum sed Silüium Aeneam\ qui-
dam Ecciuniy aut Silvestretn^ fuisse asseverant. Quicunque fuerit,
facta est baec coutumelia Mariino. Parum abfuisset» quin Aleander ^
fuisset. iniectiis mcrdae. Decretuin fuit in consilio Principum, ut
Martinas veniret fFormaciam^ redditurus rationem scriptorum. Dil
boni quam obstant I^egati Rofnani! Molunt ut audiatur honio haere-
ticus. Minantur muha. Sed frustra, utopinor, conabuntur. Audieiuus
brevi , quo res vergat« Ro^o te : si potes , ad me semel scribe de re-
bus omqjbus! Vicissint facturus ^ro. lam non licet melius. Sahita
aroicos omnes, Leonem, Osuatduntf^ et si qui sunt alii. 1520. Tho-
mae Apostoli. (21. Dec.)

Caspar JHedio, tuus.

*) Tbeotogi Sarbonnenses. «) Leo X: Papa obiit 1. Dec. ^) Hahio ,
Ttgnritto. ♦) Sylvester PrieriaSf qui primas iiost Eclrium hdversns Lutheri
tlieses scripsit. .<) fiieronymus. Akander, Nuntius Papae in Germania;
^) Leo ludtae et Oswaldus Myconiiu. •

153 . . ZmHiGULAMAB

M. lOH. ALEX. BRASSICANÜS *

DOCTISSLMO VIRO D. ULDRICO ZUINGLIO, DÜREGI

PAROCHO OPTIME MERITO, DÜMIKO AC AMICO

MODIS OxMlNlBUS VENERAKDO S.

Salve Udalricej undccunque doctisshne atquc carissime. Praeteritis
iani tribus perpctiiis aonis, cum adhuc apiid b. Virgiaem Ere/niun
aperes, iiiultas ad te literns dedi. Quam doctae fucriat, nihil equidem
proQUDtlo ; ftcio insignitcr humanas fuisse« Tarnen omnibus amioiiiae
literariae officiis difTcrentissimis calculis omnium intellexi, Zuinglium
nemini non quantumvis iodocto, modo bonis literis dedilo, respoudere.
Tandem « quod coniectura qua dam aceipcre potui , re ipsa ad ambas
aurcs usque cxpertua suni. A»;ebam id teiiiporis Constantiae, Practi-
cae adipiscendae causa : nam io Theoricis lurium studiis nonnihii iatn
promovimus. Dabam lileras sacrifico cuidam ut indocto, ita omnium
pcrfidissimo ; simulabat iis se niiraculificam illani Virgincm accessuf um ;
at nibilominus per aliquot dies intra muros delitcscebat plane ncscicns,
quae forcnt inguinis et capitis discrimina. Postquaui hacc rescivi
committendum niinime duxi, quin ad te scrlberem, virum adeo doctuiu, *
doctisque omnibus tarn egregie faventem. Quod si cuiquam Zuinglius
assidue versatur in ore, certe is est Brassicanus ^ Zuingtii encomia-
stes perpetuus atque adamantinus. Yerbis uou Kinlum hoc agilur nc«
gotiunu Scripsi Saturunlitiis iIHs Alcedouiis panegyrim elcgiacam,
ubi omncs Gennaniae docti suis coloribus illuslrnntur. Per gratias
illic nostris punctis et tertios et quartos superat Zuinglius, Dasileae
iam foeturam Cratandcr «xcudit. ^ Brcvi vidcbis. Quod si Zuingtii
eruditioni bumanissiniae, tum humanitati eruditissiiiiae noudum snlisfeci,
dubio procul cresccntibus annis atque ingenii dotibus niulto rcpouam
foenore. Patruus mens D. Lud, Brassicanus te mirum in modum laudat
atque vcncratur. Mon minore canali Te Fader noster, Doctoruui
omnium asylum, commendat. Vale itaque vir eruditissime ! Cbristus
O. M. faxiti auni nunc ineuntis felicem aliquando colophoncm sortiare.
Brassicanus se Zuinglio tantis nominibus commendat, ut qui semper
commendfitissimus esse cupiat. Quam primum potcris, scribe! ^(oa

^) Io. Alex, Brassicanus , teiitonice Kohlreuter , Doetor Iuris aulae Epi«
•ropi Consta ntitinsisoperam dabat; «ximiam, Manuscriptis locuplvtem biblio-
thücam hAbeliat, unde complura in lucem «didit, pmefationibus aut «tiam
ftcholüfi instnicta. Ipse qiioque nonnulla scripsit, praesertim poetica , £1«-
giaSi Dialogos, Xenia, Epi^rammata. A.ddictus Fabro, quem eruditioni fa-
vere verique studio diu credehat, Ziiinolioque idemanücus, ne ab s« invicem
abalienarentiir , sollicite cavebat. (G«sner.> ^) Andreas Cratander^ unus
praecipuorum T3'pogrnphorum ac Bihliopojarum Busiiiiemiianp viris erudiÜA
uti correcturihus in oflicina sua solehat, ut Ceporiuo, Ovcolaiiipadio , M»«
crinu etc. A Zasio et Bebelio nou ita bene audiebat. (WirsL. Za«ii epAStola«u>

EPISTOLAE« MDXXI. II. 159

Um Hcro Leaudri sui» quaiii tuas, b. e* hominis non milius docti, quam
«inceri, litcras expecto. Canstßntiae i*x aedibns D» A?. 'Pabrif Lite-
ratomm bospitis ciim lileratiMiini , tum liberaiiasimi. 7. lao. 1521.

Ttiae praestaotiae bis per oomiadeditissimusi M. lo'. Alex.
Brassicafius , Equcs. auratus^ Poeta et Ofator a Caesare

laureatus aet, suae a^. 20.

MYCONIUS ZUINGLIO SÜO CARISSIMO S.

Vix respondere ad literas Tuas possum, ZuingU cariisime. Adeo
totus suin in iDoerore ob quotidianas adversariorüiu iarestatioues, quae
flou :,aU£T lue iuipeliunt, quam procellae marinae navcm aliquam. Et
tamea, qui Uli sint, nonoisi ex cooiectura Dovt; atque si uossemi ne
luutire quidem auderem, quia Primates nostrae civitatis sunt.« Mon ita
looge ante hanc diem vpcabar- a Domiais meis, proiiibebarque, ne
Lul/ierum discipulis legerem , ne nominarcm , iiiio ne in mentcm cum
admitterem : qui tarnen ncque in Scholis, neque in ore mihi uuquam
fueraty nee etiam in animo eo' pacto, ut aliquid ex ipso roeis vtiltm
infundere. Quid cnim illo opus, habeuti Evani;elium; quid, liabeuti
Paulam , aliaque Mo vi Tcstamcnli quae siint?. Mox deinde talis hie
iiebat concio , nominatim in hncrescs Lutlieris ut nemo non uiovcretur
mirifice« Plerique contra mc seruioncm in^titutum putnbaot, quem ta-
rnen ne tantillum quidem adficiebnt, utpote nihil ad me pcrliocos. Mi-
htlominuSy cum mecum Xylotectus Scuatorcm qucndani praeterircty
statim post invectionem sie impetebauuir : Vos discipuli Luthcriani^
cur non defendistis Maj^istrum vestrum? Mos vero tacendo rcspondcra-
mus. Insuper in proxima coociooc, de oranda t)omioica oratioue, hie
tamctsi nihil erat mihi non maxiuie conscntaueum, tarnen quia is, qui
scrmocinabatur , invehendi ratioucm servabat , existimabatur oratio
contra aliquem comparata. Et, si quem suspicarcntur, praeter nie i\c-
iiio erat* Hinc novi inter populum contra mc tumultus, qui in tantum
deouo creverunt, ut in Senatum pcrvcnerint. Ibi nihil non tractatuni
adversus Myconium. Huic Lutherianus eram; illi novorum dogma-
tum seminator; illi seductor pucrorum , nlii nescio quid aliud. Huc
res de%*euit, ut Senatus consulto vocatus sim iterum ad Dominos meos,
ad audicudum ea, quae de me fuerant acta per Senatores. llacc scri-
bere cpistoiam lonvioi-em exposccret; quare nunc sapcrsedeo. lam
iTui putaram in vado esse, et ccce uovam inveniuut tragoediani. Scripstt
aliquis literas famosas, posuiiqüe nescio quo, ut commodum dicto Con-
etonatori in nianus venireot ; et hoc quoque mihi adscriptum , sive
discipulis meis. Quae res tamen tarn a me est. aliena, quam a te. Ita
ine Deus amet ! Interim nemo non in me concitatur. Quid igitur fa-
eiam, tantis immersus turbationibus? Quo me vertam? Quid inccptem,
ut ex buiusmodi ve^ationibus innocens liberer? Mulla diligentia', nulium
officium me eripiet, tametsi iurare audebo, ad diligentiam, qua iisque
huc usus sum, nihil me adderc posse. Sed audi, quae huius interpreta-
tio; Ad ostentationem , inquiunti mc oninia facere. 'Consilio igitur,

160 .ZUIMGUANAB

f . t

B\ poteri$ mCt adiuira» per Deuni immorfalcm oro* Scio nunc» quid
co^ites, me tepidiorem esse ia fide ergü Christum, quam putaris« ' Dico
Tibii si Christus üon esset» iam olim defecissem; nihilomious cotiso-
lationem Tuam desidero« Praelerea de ludo Rhoetorum oe vcrbum
quidera cpostat, imo oescio quid dicas. Caput de Ecciesia mitto. Epi-
stola mea vel limace tardior. Quid enim scriberem sie vexatus, imo
sie laboribus scholasticis obrutus. Huc enim conditio mea recidit, ut
qui prius libere nc lubentissime docueriro , nunc coactus faciam omnia«
Vale io Christo ! Id et mei semper Optant« Utingerufn salrum opto,
qui nuperriine huc scripsit quam forlis sis in Christo praedicando. Lu-
cernae 6. Id. län.

Myconius luus.

III.

DOMINE REVERENDE, DOCTISSIME, INPRIMIS

GRATIOSE, DILBCTE l

Vestrac di^^nitati in omne tempus nostram officiositatem Iibentissi-
mam cum omnium bonorum delatione praefamur. Domine inprimis
gratiosc, amice, dilecte! postquam nuper Vestra dignitas, in oppido
Dostro dum versaretur, cum nostris ambobus S'cultetis contulit sermo-
Dem de mutatione nostri plebanatus^ et exbtimavit, duumviros de nostro
senatu deligendos esse, qui rei deliberaodae interforent; idque iam rela-
tum est ad nos per hos arabos nostros Scultetos : nobis consultantibus
videbatur, nostrum non esse alicui de nobis hoc negotii cömmitteres
quandoquidem nos eius plcbanatus non sumus coliatores. ' Quapropter
ad Vcstrani dignitatem nostra petitio ingenua redit quam diligeo-
tissime potest, ut Vestra dignitas hoc a nobis placide accipiat in eaqiie
causa porro agere velit, quod in honorem Dei omnipotentis, et nobis
noMroque oppido comniodo decorique futurum sit, prout Vestrac
honestati amicitiae et cnritati nos rem omnino concrediraus; gratiasque
sliiiul agentes dignitati Vestrac quam uiaximas pro stiidiosa qua in nos
estis voluntatc, atqiie pro opera et labore, adhuc eam in rem in-
sumto, poUicemur, sicubi de Vestra dignitate et de Vestris quid mc-
rert debitaque rcferrc possimus, nos omni tempore Vobis olBciosos
praesto adfore. Datum die Lunae post Hilarium (post 13. lan.) anno 1521*

Scultetus ac Senatus Badenae*

Inscriptio: Reverendo, doctissimb Domino, Ulrico Zmngli^ Ma-
gistro artium liberalium , Plcbano apud Praeposituraui Tigurinam^
nostro inprimis gratioso, dilecto Domino*

EerwiWdiger , wolgelcertersuuders günstiger, lieber Herr!

Uewer Würde syend zu alier zyt unser gant gutwillig Dienst mit
Erbietung. aller Eeren zuvor. Sunders günstiger , fründücher lieber

^) ZuiugUus comm«ndaverat Erasmum Fahritütm Liihopoluaftmn ; qucn»
plebannm ojilarent. £p. 6. ') S«d uionasterium Bemardinoram Wettitigae.

EPISTOLAE. MDXXI. IV. 161

Herr! akdann vergaogencr Tagen Uewer Wiirdii ah die in unser Stadt
gewesen 9 mit unsem beiden Schultheissen Red hat gehalten , berührend
den Tusch oder Wechsel unser Llitpriesterei halb, und vermeint, dals
wir zvrey von unserm Rath zu der Sache verordnen wollten , die daby
wärend, so man davon reden wollte; sölichs ouch die beuielten unser
beyd Schultheissen an uns bracht: und so wir nu den Handel betrach-
ten, will uns nit bedunken, dcifs es uns gebürlich sye, von uns
iemaad darzu zu verordnen, diewyl und w^ir sölicher LUtpriesterei
Ott Lehen - Herren syend ; und ist desshalb an dieselb Uewer Wiirdi
unser ganz fründiich bitt , mit höchstem flys wir immer mögend , die'-
selb Uew. W. wolle sölichs von uns im besten vermerken, und fiirer
darin handien, das zu Lob Gott deita Allmächtigen, auch uns und unser
Stadt zu Mutz und Eer dienen möge, und wir derselben das auch aller
Eeren , Frtindschaft und Liebe sunders wol getruwen. Sagend ouch
hiemit derselben Ue. W. liwers frtindlichen guten willens gegen uns
tragende, ouch der Miie und Arbeit harin bisher bewysen, mit höch-
stem flys Dank, mit Erbietung, \vo wir sölichs um dieselb Ue. W*
und die Iren verdienen und beScbulden können, soll uns dieselb zu aller
zyt ganz willig erfinden. Datum Montag nach Hilary A« 1521.

Schultheils und Rat zu Baden.
Aufschrift : Dem Eerwiirdigen , wolgelecrten Herrn Ulrich
Zwingli, Meister der fryen Künste, Liitpriester zu der Propstei
Zürich, unserm sonders gUnst igen, lieben Herren*

IV.

FRANCISCÜS GERVINUS *

D. M. HÜLDRICO ZUINGLIO, VIRO INSIGNI UTRIÜSQÜE

LITERATURAE PERITIA PRAEDITO , AMICO MEO

EXIMIO, TIGÜRIHO PASTORI S. P. D.

Longissiroo sermone Tecum ntendum esset, si omnes animi ihet
affectus in sinum tuum effundere conarer. Cum id propter exiguas in-
genioli mei dotes non potis est, singula ad unguem, ut cupio et ani*
mos desiderat, enarrare. Verum impatientissima animi mei impatientta
me pepulit, ut Te literis meis, utcunquie essent, interpellarem. Licet
satis snperflue mihi constet, quam longe indignus sim talem virum meis
sciolis gcrris ofbndere. Tu tarnen pro tuo candore, uti soles, non
meae vel temcritati vel ineptiae, sed eximio amori, quo soleo omnes
Uteratos ac doctos prosequi, imputes rogo. Etenim cum ego homun*
culus nullius reiscientiapraedit US, vel parum doctus, doctos tamen vitu-
perare non possum ftudire. INecnon, ubicunque laudes eorura extollere
valeo, eosque a qnibusdam calumniatoribus sive rabulis defendere pos-
sam, summara operam. impendere soleo, et quantum pro viribus- con-

II ■ ■ I .1 ' ■ ■ . " — . a , —

^) Verosimile Caplamis Claronae. Fortasse Hirzel genere. IIUc enim
Hirsch proiiuntiatur Hirz,

Zuinglti univ. opera, Vol. VIL 11

16S ZUIMGLIANAS

tingiu Sei nt perveniam« quo volo: Nosti, oi fallor, fui apud aoi
«uccessorem sacerdotti * (olim apud EremUas tuus erat suRragaoeus)»
homioem 9 ioquaui , omoimo, quos terra sustinet, sceleratissimum. b
ut est sua sacra temeritate audacissiinus , palain in bonaa literas apud
D03 9 praecipue in Graecas» et in viros omniuin discipliaarujD peritusi«
mos debacchatur. Ita apud stultaiu plebeculain sibi cupit aucupari fa-
maiDf ciiius certe avidissiiiius. Scd illud iiiaximopere laetor, qttoniani»
dum suam conatur osteotare erudilioneiu et copiam , suain prorsu9 insci«
tiaifi atque inopiam prodit« Kam plebeia gens, non tarn ignara, quin
900 etiam quandoque aapiat ; ipse tameo ita in sua bsaoia induratus ,
ut noD vereatur suam stuUitiain tarn temere maoifestare. Lno cuoi
doctisaimis viris, niiUis demptis, se passim gloriatur literis certare. De
qua i;e Glarea^us nosterteslis praeseotissimus est, qui sibi, cum pro-
xime oobiscum degebat,^ nares egregie coraro omoibus sacerdoübus
(aderant ep tempore coroplures alieni) et qulbusdam maioribus nostrisi
jpt^r praodeudupi erounxit. Illic si quidem magis mutus quam piscis»
pcque mutire contra eum audebat,* Mortuo tamen nihilominus Poeta
verba fecit: stat oamque et perdurat in suo firmo propositOt et saxo
immobilior e^t; decrerit tamen idem semper et perpetuo in huiusmodi
homipum gequs, ut fatcturi saevire. Graecas literas mirtim in moduro
o^itf ^t Te jnprimisi quod tantopere in ipsis invigilas* Ut autem Ho-
pie^ici^ ufar verbis 9 damnat quod quisque igoorat. SoKrin suura pul«
cbrum (quod sibi yidetur) cl3rpeum Thomistarum colit, suspicit ac vene*
ratur, veluti quasdam reliquias. In quo ait, se siogula, quaeeunque vel
cüpiat vel velit, in venire > et ex eodem ab omnibus arguroentis se de-
feudi posse« Nihil tam rarum esse affirniat, quod non in eo reperiatur«
Hunc sane librum neminem videre sinit etiam qu<intumcunque charus
sitt Solummodo mihi permisit, sed ideo» quia sciret, nihil me in eo
intelligere. Taoti miser et perversus homuncio suas ineptias facit.
Conabar hcrcle, si quandoque dahitur otium, ei auferre et ignibus coro-
mendare. Quod si Deus, ut spero, aspiraverit, simul et stultitiam et
omnem scientiam videbor abstulisse et concremasse, ne nos suo foetido
argumento omnes in posterum (ut ipse sibi confidit) viocat. Sed tiroeo
nonnihii» ne nudo vestimenta detraham b. e. peiorero reddam. Ah quo-
lies Tc coram quibusdaip Theonino suo dente rodit ! Proh pudor»
quanta convitia in piissimuro Erasmufn Rolerodamum eoniieit ! Vo-
cat ipse eum Glossatorem (putat bac dictione gloriae suae magnam at*
tulisse ignominiam) propterea quod glossantes Thomas et Scoios, aliquo
loeo dtxerit, et Gloss« per duplex SS scribi desigoat. Vocat itaquo
plerosque doctos et eruditos viros hoc nomine, videlicet SumpOltragec
•cd ipse sibi hoe nomen servet« Ostenderat etiam nuper quoddaro argu«
nentum in Hieronyme novo ab Erasmo restituto in gjosaemate de
Spirilu S. (quidquid autero sit aut quisnam locus sit, plane memoria
•xcidit: oboeulosübrum clauserat, ne plus reperirem), quod minitabatur

^) qtinm vicurius esset designuti qaidem» seH Parisiis adhuc disciplinia
et artibiit vacautis VaUniini Tschudii^ Vid. £p. li. 1519. Mt. 5. '} Maio
153a. « ;.

-•\

EPISTOLAE. MDXXL IV. i63

eohello, me'Tidentey cradicarei aiebat enim falsissinram «sse. iTam
iropudensT et temerarius esse solet apud qiiosdain, cum neminem adesse
existimat reclamatorem. Quid dioam de Lutherot Mirum dictu, quan-
tis sycophantiis et detractionibus eum constrinxerit. Nempe quum in
proxima domtnica concionaretur , manifestissimo nefandissimoque ore
cum veniiD in eaocellis haereticura proclamavit, alludens ipsani ad hi-
storiam D. Hilarii (erat enim eius dies tunc celcbris), ^ et ad istiusmbdi
comparationem euni introduxit. O impudentissimum os ! o lin^^uam tarta«
reo veneno imbutaiti! quae tales vtros suis nefandissimis macbinanientis
molitur extidguere. Demum orntioni suae subiungens, omnes Lutheri
fatttores, imitatores, ipsi adhaerentes, ipsiusque dcfensores aeqite atque
ipsam, geminata voce dixit esse haereticos« Hoc audito non parvus ani-
orülum meum cruciatus invasit, ita ut pene prae ingenti dolore lacrimas
eSundcre coactus fuerim. Solet eo modo pleraque alia in T« torqucre,
qiiod me et plerosque alios satis male babet, cnm Te mihi cari^sinnim,
et de nobis bene merttum ita düTamari audimus. Paulo post iiiter po-
taoduni » accepto poculo (quum de Luthero fiebat serma) ipsum verum
ri festem daemonero esse; sin aliter, ait, (neque se volens aigoo S. cru-
cis muniri) : haec potio cor eius defrangat (foU tf)ttt \Cii Spttl (ibftof en).
Ah quid dicäm, mi bumanissime Uldrice! Eodem die» quitm ea omnia
pcracta sunt, iactatus est sese^ coram quibusdam, hrt^ Tigmrurm pe-
titurum, et Tcfcum de Luthero^ qui eum defendas, inire disputationent
et (dicaro germanice) tviU ticb U0t)Qpen \xrit U^fPQl^en » ' omnesque Lu-
ihericos imitatores depugnare. O ingentem confidentiam! Mum cogitnt,
quid dicat? Mum facti piget? Minime gentium« Neque color eius us-
quam pudoris Signum indicat. Emit praeclarissimi huius viri ' omnia
opera, lion ut l^gat, sed ut convitiari possit, sed ut sceiestissime crimt-
nari possit, sed ut inficere atque atro carbone bominem notare possit.
Ita se facturum mihi dixit. Igitur si yeniet, ut sua stat sententia, sis
praemonituSi atque eum commendatum habens» üt dignus est. Verum
Tu rem pergratani non solum, sed et gratissimam faceres tum mihi, tum
ceteris, qui me falta tibi significare de ipso FOgarunt» atque»' ut ita
dicam, pene coegerunt) si huius hospitis adreotum egregie excipias, et
a plaota usque ad verticem ei rem omn^m denunties , dehinc eum verbis
quantum potes pCrMringas, atque cum eo iniuriam haue expostuics , quo
desinat parum tantae temeritati indulgere , piscatorque ictus sapiat. De-
nique si quid negat, testis ero et omnes Bostri Saceilani. Produc literas
Rieas ad oculos iilius ! noo ego metuo si resciscat, quid et qualia de
ipso $eripserim, et coram quandci^|ue ausus fui dicere« Inio et hoc adde,
eum publice dixisse, in dedicarione Molliana^^ praesente M» Grefforio
BunlzJlo , D. lo, Varschonio ^ et quamplurimis iioÄestis Presbyteris
(qui omnes huius rei testes erant» eique roaxime ob hanc causam indi-
gnati sunt) de R. Cardinali Sedunensi^ quod säi (ut eios verba teu«

touice exprimam) cm 3ub / (tn 6(^e(m i ctn firdct r un^ er gancie mit

'^i 13. lan. ^) exprobrftrei exsibilare« ^) festo dedicationis ecciesiae
loci, qni dicitur Moliis, ^) Bi^zli^ parochus aut Gaplanus Weieni; Var^
schon sive JVurschon parochus io Kereuzen.

164 ZUII^GLIANAB

f&üitxti unb mit ®(^e(mmortrn ttmb / uni f«s ein SSlwid) in bcr i^ f
unb fq cri)Q9(t unb erlogen t womit ec umb^ange f et illa ait $e compcrtum

habere ex confessionibus , dum Tecum mHerrnw fuU, cupitque talia
de se ipso ubique dici, quod talia dixerit. Mec aon vuk omne quod
vel agit vei dicit, talium reruni seu igoomintas sive debacchationes , contra
aliquos ab' ipso allatas , undique manii'csfari. Talis gloriosulus Xhraso
est.| et tam nefandus. Kescio ego certe, cuius tum cooditionis, tum
probitatis hie Cardinalis horoo sit, neque eum unquam vidi; sed quod
saepius audivi e M. lo. Hero tuo, qui olim eius choraules fuit, esse
ipsum hominem modestissimum, peritumi liberalem, munificura, pium
ac {NToburo« Tarnen et hie histrio hoc etiaro fatctur, eum quoüdam
bonorificc tractasse: non solum muoeribus, sed etiam prandiia et auro
eum dotavit } sed pro tali beneficio tales rependit gratias. Tam insignem
impudentiam expiscare ab ipso, qua ratione talia fccerit. Tales, mi
Huldarice<y habemus Glareani animarum procuratores ; qui Christo
suas oves ipsis coiiiroissas ita lucrifaciunt : profecto non Christum , sed
^ ipsos-, sed homines praedicant. Ut sum'matim exponani : Quicquid
olim per totum decennium in populo iostaurando et ad veram fidem
confirniandara operis apud nos desudasti, siogula hoc illaudatum scelus
suo stultitiae apiritu funditus evertit , quoniam , ut vulgus bominura a
natura alias proclive est a malis ad peiora simul cum hoc nequissimo
nebulone pleraque pars eversa est. lila omnia tuis sermonibus contraria
sennocinatur, quamvis ego pro vero nescio, qui Te semel duntaxat in-
terim quod Glareanae fuerini , vel dicam in vita , audierim ; sed com-
munis populus ita mihi praedicat* Ut certe verissime dixerit Propheta :
Cum sancto sanctus cris, et perversus eris cum perverso ; et: qualis
pastor, tales sunt et suae oviculae« O lupiter, confinge hanc sordidis-
simam cloacam tuo telo trisulco ! Eiusmodi mopstrum solem puruin
aspicere? quiaudet auras undique vitales suo aconito, Cerberi spuma
nocentius , inficere« Prob Deüm atque hominum fidem ! nisi iusto olim
supplicio hoc ^ecrandum malum puniatur , animus tanta ira. tantoque
dolore afFectus nunquam mecum in gratiaro redibit. *Vah ! hoc est esse
Sycophantam et -caluinniatorem. Utinam binis quadrigis revinctus in
diversa iotentis ad amussim hoc praesens venenum dilaceraretur, quo
dignas scelerum auoruni poenas exsolvere possit! Dignus siquidem, cui
multa contingere debeant mala. Lubet et inter illa facinora hoc quoque
receosere, quod pcne exciderat: Lu//ieri/m olim in concionc inclaniavit
Ecclesiae christianae et totius Christianitatis subversorem, et oommutato
nomine Lutlier ^ quod sonet darum, perspicuum sive candiduni, eam
vocavit Martinum Trüb et Du/iAe/, quasi dicere ytWeX perturbaiiun
vel obscurum vel. tenebrosum , Te interim non minus quam ipsuia
verbis oblique . perstringit. Similiter et facit de Erasmo , quem
semper suo nomine , ut prius dixi , Sumpenttagcr nuncupat. Horum
qmun audio denigrare famam, molestissime fero ^ simulque Taureolus ^
noster, qui non doctus habetur admodum, eruditorum tamen egregius

^) Fortasse Oechslin (qui idem Bovillus vocabatur), pos^ea parochus in
arce ad LiihopoUu.

EPISTOLAE. MDXXI. IV. 165

defensorest, et Te minus sinit vituperare, quam alius ullus, qtii quasi
l^iadiatorio animo, proque focis atque aris» cum illo Zoilo quandoque
dimicati semelque parum abfuisset (nisi D. Adamus de MoUiSy qut
eo tempore praesens erat » caduceatorem egisset) j quin hunc scorpioneni,
in suis aedibus, inter bibendumi pugnis et gladio (ut est homd bellicis
mortbus) aßecisset. Si Te audit laedere, non patitur homo, et minus
quam renenum : ita Te amat ac colit. Etiam cum uiaioribus quibusdam
quandoque Tui gratia rixatus est. Sunt nempe aliqui (hie sit dictum)
eorum, qui Tibi non admodum bcne favcnti utpercipio, pro[iterea
qaod eorum ulcera quandoque tetigeris ; huic bestiae nostrae (pastoris
cnim nomine indignissimus est) in Omnibus applaudunt et sua dicta velut
divinitus confirmant, et sie fit longe magis quam est impudentior. Sed
quaeris fortassis: Quinam ii sunt? Inquam. Francigeni isti, qui Tibi
magis DOti sunt , quam mihi , et quos oKm egregie (ut peritus es) suis
depinxisti coloribus. ^ Hinc illae la,crymae! Haec est iUa invidia, quam
ex veritate Tibi nobiscum parasti. Tu ne crepitum dtgiti pendas bo-
rum invidentiam! Tui tantum pergas esse» ut facis» similis, et ne a
coepiis tuis desistas, Deum O. M« enixe rogo« et utTe servet in aevum
Phoeiiiceum, et spiritum suum uberius copiosiusque mentibus tuis infun-
dere dignetur, quo multo latius ei suas dispersas oviculas iterum in
unum corpus redigere atque lucrifacere possis , et diu Te superesse fa-
ciat, quo magis ad publicam utilitatem conferre valeas, ciusque gloriam
diu occultatam ad luceni deferre queas ! Amen. Sed quid ego currcn-
teni incito, aut memorem commonefacio? Gerte Sus Minerram docet.
Tarnen Tu ne aegre feras ! Quae vel scripsimus vel nionuimus , bono
et sincero animo, atque aliorunxinstinctu, fecimus. Praeterea plurimum
gaudeo , tuam iam famam passim » atque per totum orbem indies magis
magtsque divulgari et excrescere. Nam Te a compluribus undique
audio commendari (praecipue a 0. Rhenano^ a quo nuper recepi lite-
ras, quae Te in coelum usque attollunt) demto hoc solo monstro, quod
dii deaeque omnes funditus eradicent. Finem imponere cogor de illo
oequissimo nebulone, ne corculum» interim quod seruper eins mentionem
fario, nimis incrudescat, et antiquum vulnus refricet, simulque cum
ipso deliret et insaniat, ut mihi magis videar inferre daronum, quam
sibi. Subttmeo autem porro nonnihil, prolixas meas nugulas stomachum
tuum olTendere. Verum si scirem, in posterum abstinerem a talibus.
Libenter vellem, si me per literns moneres, quo pacto rem gratam Tibi
facere possim. Perpurgavi nunc stomachum meum. Non forem neque
Docturno neque diumo tempore quietus, si talia adhuc in me laterent«
Igitur Te rogatum habeo, meae rudi Minervae ignoscere velis. Exi-
stimo me iam post purgationem animum recepisse, et quasi rcvixisse,
qui antea, du»? illa in me essent» totus perculsus eram, cpiuni illa quae
volui Tibi chartuTis assignavi* Sed de iis sal est, ne catalogus ultra
moduro extendatur. Dixerat mihi Herus tuus, ut Tibi exscriberem
officium Bessaniorum* ' lilud cum saepe conatus eram adire, tarnen

^) qui priacipum exterorum stipendiis niilitiaqae mercenaria vivebant.
*) Vtstttioritttu

166 ZÜINOLIANAE

negoriai quibu^ in die» distrahor , me impediebant; et ipse libriun domi
io arca seuiper clausuni habet, et cum mihi bcne licuisset per Qtiumi
ipse aliunde va<>^aDS abscns erat. Si cupis tarnen adhuc, literis mihi
manda et iubel Ego relictis oinnibus negotiis tua iussa capessam cura-
boque, quo Te voti compotem reddam, et fac, ut oobis pro illo officio
aliud Triura ad socios scribatur. Ego illico illud parabo, si scripseris.
Ob Germaoi tui mortem certe quantum ego doleo , oronesque Glareanif
qui eius ootitiam habuerunt, vix verbis consequi queo. Peragiious ei
nobiscum primumi septimum et tricesimum diem funeris eius« Faxit
Deus omnipotens ut anima ipsius (uti confido) in pace semptterna re«
quiescat. Postremo haec qualiacuaque sunt, tuum efflagito spleadorein,
boni coDsulat, uoo litcrasi sed aoimum inspiciat, nee me vagum vel
plenum rimarum intelligat, aut fucatum amicum, et adulatorio Te ag«
gredi animo« Prorsus istam opintonem a me antotam esse volo« Si
quid habes, quod occulte aut manifesto fieri velis, vcl verbis Tel factis,
confide mihi constanter ! omnia tua negotia diligentissime procurabo i
et sis certus, ut dixeris lapidi et luto. Sum, ut ingenue fatear, Tui
quam studiosissirous 9 et quottes tuum audio recilare nomen, seu ab aliiSf
seu alids mihi in mentem de Te tua suavissima recordatio venerit (ut
saepissime contingit) totiea maiori in Te amore accendor et inflammor,
et Te amabOy velis noiis. Qua ratione me rogo commendatum semper
bnbeasi meque in nuraerum tuorum amicorum inscribas rogo. Vale
felixy et cura ut recte valeas. Valemus nos omnes bene et optatissime,
quam vis acerbissima pestis nos pene cruciasset. Sed rigor hiemis et
ipse Deus eam refrenavit« Cupimus quamplurimum de Te scire , qua
fruaris aura. Iterum valel Ex officina nostra Glareanica X« Cal.
Febr. (23. laa.) Ao. a pativ. Christiana 1521.

Tuus obsequiosissimus Cervinus.

Salntant Te D. Adanius^ D. Io. ^arschonius^ D. M. Io. He»
ruSy D. lac. Taureolus^ Georg. Engelhart ^ Fridol. Beldg , Henr.
HessiuSj antiquus Quaestor FridL HirudaeuSj Osald. EUnerus^
Conr. liessius ^ atque eius mater.

Inscriptio: %n Wit. Ulric^ X^ltb^crt }tt 3dtt(t).

BRASSICANUS ZÜINGLIO.

Omatisstme viir ! Dedi nuper ad Te literas , amicitiae Tuae Inaugu-
rari cupiens. Verum adhuc tplane nihil responsi accepi. Timeo, me
vcluti fucum de ignavo pecore a septis eruditionis Tuae abigi. Per
Musas rogo, responde vel tribus verbis Brassicano tui nominis aman-
tissimo. Certe, nisi fallor, per nebulam, Brassicanus Zuinglii bucci-
nator omniiuii maximus est. Cursim. Ex aedibus D. Vicarii. Conr-
stantiae 31. lan. 1521.

V Nomen geAtiiiciiiin Hessiut koc loco est Hässi.

EPISTOLAE. MDXXI. TL iil

VI.

ERASMUS FABRITIÜS

vmO ET DOCTO ET CHRISTIÄWO ULDRICO ZÜINGLIO

TIGÜRFNO S.

Suceenses fortasse mihi,. oec immerito me herclei qui tamsedulo
rebus meis invi^ilans nihil tarnen responsi hactenus abs me'acceperis.
Di^nus esset Erasmus gravi atque acri animadversione , utpote qui
ZuingUo suo» veiut alteri Parenti amato, in re tarn seria velit iliudere;
verum oon caret, quo sese tueatur. De episcopatu T/iermöpolitano^
quem equidem Tu facile mihi subeundum persuasisti, ^ nihil cerli habeo,
quod vel adhue respondere possim; atque eo raagis abestf ut bucas-
que poluerim, quandoquidem nondiim satis explorata mihi est, quae sit
ea in re cum genetrieis, tum germanorum, sororii ceterörurrique ami-
corum et affinium sententia« INempe cum de ea re pauca quaedam Matri
dete^crera, videbatur mihi non multum obluctari priroum ; cetentm ubi
cum praedictis rem confbrt, obstat phts quam dtei queat, utpote mulier'
levi opera inducta eorum eonsiiio, qui felicitatem huius mundi commo«^
dis metiuntur. Et quanquam baud ignarus essem eius Evangelict: Si
quis venit ad me et non odit patrem suum et matrem et üx^rem et
filios et fratres et sorores» adhue autem et animani stiam, non potest
meua e%se dbcipulus: arbitrabar tarnen, eam rem tempore successuram
ad TOtura ; sed ecce contrarium evenit. Elenim quo l^ngiuS expi^cto,
hoc iiiaf(is obstrepunti interdum etiam cum convitiis minitantes ntescio
quod ruiturum coelum« Ego qui rem eiusmodi Te consultore lubentis^
siroe obirem, non ausus sum tamen prorsus meis contraire: diuntenim^
et BoviUum nostrum id ipsis consuluiswe. De quo profecio non ambi«^
%o\ ei enim magisarridet primum iUud tuum consiltum, quodi ^bi abs
Te discedebam, ipsi scripseras« Itaqtie coactis meis copiis ia arctum»
diu fluctuans haesitansque qua erumperem (nolui enim negare Tibi ehrU
slianissime videlicet suadenti, neque tiitum ratus sum, citra meoruhi
assensum tam arduam provineiom subire): demum id Optimum factu
arbitratus sum; scilicet, ut cum D. j4dimnistratore% M. Leone % M#
Luca ' et M. Franc. Zinhia LUhopolun venias post Festum Paschae i
ouper enim cum Abbas noster fuisset id Hereino B* Virgißis^ sponde««
runt omnes hi, ad se vclle venire, quamprimum effluxeri^ sacer ilto
dies Paschatis« Itaque Te rogo per christianam caritatem , ut una cuin
illis advenias: oihil non spero tua praeseatia me adsequuturum. Id %\
feceris plane rem Tibi cordi esse ostendes« Vale duicissime anime mi \
Ex domo genetricis meae. Utingerum homiacm vere christianum sa-*
lutato, Alargaritam item faroulam tuam, et reliquos quos ex sftoimo
christianae sinceritati favere noscis , velut sunt ; PraeposUus, , Nie.
Bacfimann^ Caspar ^ noster » tuique adiutores, Vnum est» quod Te

■■ ' ' ■■•■■■ I . I y I., ,.- , ;■

^) Vid. Ep. III. Senatus Bafena^ ad Zuinglium, . ') M Lucas , unuf
diaconorum £remii ^} Gaspar AfegancUr (Grossmunn), concionator noso-«
cooui; nnus decem illonim viroram, qui supplicationem ad eptscopum aub-

1^ ZUINGLIANAE

rogO) Praepositum interrofifesy quis vineain sacerdotii mci hoc anoo
possideat : putabam eius fructus hoc anno ad oie perliuere. Scribes ad
me de oninibus, si modo licebit per occupationesy quibus ut boous pa->
stör diu ooctuque confieeris. Rursuin vale. IV« Monas Martias (4.
Mart.) 1521.

Erasmus ille idem tuus deditissiinus homuncio.

VII.

BURCHARTÜS WIRZIÜS ZUINGLIO S. D.

Ecce ut Dugigerulus hie iterum te nugis obtusum veniat ! Quin tu
huic semel iubes, ut una cum istis nugts abeaty quo dignus sit. Atqui,
sat scioy te non in nugigerulum hunc, sed pottus in me pucnim tarn
temerarium» tarn audaculum collaturum; ut quiausim, imo, quem non
pudeat Te virum occupatissimuro interpellare, nugasque'obtrudere nu-
gacissimas. Sed quid facias puero de te bene roereri studentt? Silentium
impones? Sic nee bene de Tct nee male mereri potest. Aut non re-
spondebis ? Ne sie quidem fortasse valde bene* de Te merebitur , cum
nesciaty an gratum faciat tibi, viro tanto, munere, quo fungeris hone-
stissim€y Evangelico occupato. Age^^ vaiZuingUj per pueriles nugäs
meas Studium tuum pertinax nequaquam impediri dcbet ; quin potius ,
si scirem, studio tuo vel minimam horae partem per me, et meas hasce
dctrahi nugas, tacerera perpetuo. Etenim apud me non roinimi com-
missi loco habetur, studia ftlicuius, praecipue saera impedtre ac morari.
Exemplum cepi a lacobOf^ Praeccptore meo, mihi charissiroo, qui
citiusy quam a sludiis impediri pateretur , pugnis bene caedi praeoptarit.
Adeo Sacra res illi Studium , adeo rursum ab illo retrahi detinerique
peccatum esse videtur. Sed iam mihi videre videor ut satis obtuderim
te, mihi benign issime auscultantem. Idcirco Epistolium roeum puerile
hoc claudam modo, ut exoratum T&velim, ne si forte vel in hoc vel
in prioribus peccaverim epistoUis, id mihi vitio vertas, sed potius pue*
rttiae atque ignoraotiae meae tribiias. Vale. Saluta nomine meo paren-
tes meos iisque me commenda. BasU^ae die S» Gregorü (12* Mart.)
1521, aetatis ve^o meae 14*

VIII.

lACOBüS NEPOS DOCTO D. ÜDALRICO ZINGLIO

AMICO INTEGERRIMO S. D.

De Rhetorum scholis nihil quod sciam dixi ; si tamen casus sie
accideret, tuum in hac re consiliuni sequerer. Üxor mea proxima est

-'-■---- — ■ — — ... I ■ I ^^— — — —**

scripserant, atque Zuinglii sermones assidue calamo excipere soHtus erat ;
poHtetr sociiis reformationis Bernensis ; unde tamen , quum formularum vin-
cula ingravescentia odisset, per ambitum Bitceri alioHimque ecdesiastonim
Liithero faventitim 1538 cedere coactiis, Archidiaconatum dcinde Tarici
adeptus Ii45 obiit (Hott. Helv. Hist. Ecd. III. k\5,)

*) lacubus Nepos Basilea€f cttius discipUna wensaque utebatur.

EPISTOLAE. MDXXL IX. 16»

partuly iit wiD n»ii eomaol« hiQC possim migrare. Kihil tarnen ho«

oUfttaret, quio talem coadiüonem acciperem. Moo minus itaque tibi

icralias agendaa duco » quam si iam omnia in tuto essent^ De Geroldo

Meier ^ quod scribis, gaudeo. Itaque si in reni iiivenis arbitraris tts^f

Dcg;lecto meo privalo commodo post festum Pasjchae fac Luc inittatur«

Kosti quanti BurchardjLun ^ doceam; de illo auteni iuvene. faciain,

quod yis. Mosti quam curla sit supellex luea; quare fido patrono

opus est. Prael^rea uxor mea est frequens in roinisterio« ut iuvenes

sint mundi; est enim ipsa munditiei pon ne^lijs^ens* D. Hcinr, Lythii

tibi adiütor» de quodam iuvene e fainilia JVirz» mihi tradendo narra«

bat; qui cum nihil mandati a te baberet, excusavi» arbitratus, si aut

in rem meam aut iu venia foret» T^. in hac re non siiuisse* Hoc quid-

qutd est 9 tiiae mando fidei» posthac tuum consilium secuturus, quod

cum seniel neglexcjrim , pudet pigetque.. Volcbam fiig^ere labores et mo»

leslias» cum totus mundus his plenus sit« Parentes Burc/iardi velim

admoneri, ut non obliviscerentury quin filio vestes mitterent, ne secus»

quam par est» sit vestitus. Iuvenes mibi commissi ad publicum ludum

Ulerarium ire permittuntur, donec ttpacius imbibaht partium inflectiones;

ego autem paedagogi vice fungor* Frobenius Era^mo caminum acdi-

iioat, quem roox aflfuturuni spero« Id si fieti scies« Mibil novi apud

DOS. Vale ! Quid Vormaüi fiat de Lulheri negotiis, desideramus scire.

St quid praestare possumi in quo Tibi gratum faciam y iube , impera , coge ! ^

Tuus est lacobus liepos.

IX.

10 ACHIM (AM GRÜT) ♦

REVERENDO VIRO SACRARÜM ET BONARÜM LITERARUM

PERITISSIMO, D. HÜLDRICO ZÜINGLIO, PLEBANO

THURICENSI, MAIORI SÜO OBSERVANDO S.

Budis haec mea, qua balbutior» Minerva, bucusque vetuit aliqntd
Iitcrarum ad Te dare. Scio enim male apud te audire, quicquid incul-

*) Gtroidus Meyer ^ iilins loartnis Meyer de Knohau et Afume Khein^
hard, Orbatus 1520 patre, Nepoti hoc anno, et «liquanto post Glareano
traditus est erudiendus et alendns. Mater 1523 nnpsK Zuin§lio. Ad hnnc
«dolescentem ZuingKus misit pulchnim illmn libellam pro nunuscnlo baU
neatico. Gmn Zuinglio cecidit 1531 in praelio Capellensi. ') Wirz. ^) Ex
«|iistola perspicitur, eam scriptam esse aliqaamdiu ante festum Paschale.
^) Quantum coniectura asseqiii licet , scriptor huius epistolae loachimua am
Ormt^ Tignrino senatui «ecundus ab actis, qiram nemo alias hiiius nominis
comperiatiir princeps ab actis , antea ludi magister Rupertivillae , nnits sub-
tilUsiraoram et eniditissimommadversariorum, qui Zuinglinm Turici exerce-
hant Ezpeditioni prp Pap« 4521 veljficatiis est. Eondem senatus , utpote
▼«teris culttts tenacem, ad Papam misit, t^xactunis quod stipendii restareC
V^ isthac expeditione.. £ contrario Papa reditum postulabat ad veterem
cnltom, quem legatus hinc magnopere siudere coepit. Ut reformatio Tignri
pleaatn victoriam consecuta est, demigravit rursus Buperiivillam , postremo
Ronumi , abi obüt. (Hott. Heiv. iL £. HI.)

ZUmGLIAHAE

tnin «t {qgeoio fuo «inplissimo indi^uni a<fireneril. Cum autefn hnnia-:
iiitate tiiä genuina mc ainicorutn ttiortim «umero i qaod sin^lari fortn-
oae tribuo, ascripseris, idqoe corani ac litcris saepius probaveris: ani-
Qium suinsi, confidens, cfuamvis ipse docttssimua, me imperitiuii , doctos
tarnen intimis risceribus observantetn » noo aspernaturuin, Bioais qtias
ad D. de Anwyl^ dedisti literas ab eo aceepi, legi, et sibi -pro Tirilt
meo declaravi. Modica eniin eruditione adminiculattiry iogeoii est capa-
cimiiii, et si verborum intellectas eum fdgiat} sensut tarnen oogöitio
non praetcrtt; quodque semel antmo conceptt, venn innata, quam ditis-^
siinain habet» concinna locupletatur» sua opportunitate diviilgat, teque
semper -tanquain numen praedicat» langüet corpore, sed vivit «piritu;^
Et quod alii turgiis idtentant, ipse ratioaibus et scriptura confundit«
^ion taedeat igitiir laboris, eum tibi scriptis comtnunifacere» tit Ulis
tanquam calcaribus (quamvis p/ür se acer) adnionitus in tui defensioneqp
progrediatur. Ceterum ^eniet Thuregum Eeclesiae inaioris Consian^
iiae concionator noviter electus, legationis munere cum adiunctis fua-
gens. ' Eundem ex asse tuum , satis hominem et doctum et humanum,
misso nunc negotio demandato, susciptns et tractes. Cupit enim ex animo
familtaritatis initia tecum inire, et illam corde niagis, quam Tcrbis et
ostentatione, ne alios laedat, stabilirc« Ex paucis multa inteilige. Timeo
enim insidias ab eo , quem iure TaAtaium nominasti. Per Christum Te
obtestor, schedam baue Vulcano dcmandes, ne ansam cuiquam contra
niepraebeam. Dominum mcum et Praeceptorem Uün^erunit cni multa
dcbcoy salvum dicito. Audivi cum carne vesci, sed modestiae eius
confidens, eum excusavi. Utinam )i carne cousuetudine quasi sua absti-
ncret ! Sed habet miser ut auians ille Plautinus : loco parcat uterque.
Ex Constanüa 6« Apr. 1531«

Tuus ex animo deditus loachinii Secretarius« '

BALTHASAR TRACHZELUS * CüRATÜS ARTENSIS

REV. D- ULDRICO ZÜINGLIO, TIGÜRINORÜM
EVANGELISTAE, HOMINI DOCTISSIMO S.

Cum scrupuliis quispiam ingruit, ad Tc, vir venerande, veJuti ad
sacram, ut aiunl, ancoram confugio. Quaproptcr quomodo hae duae
dominicae orationis petitiones, scilicet: „Sanctificetur pomentuum,^
et: „Adveniat regnum tuum,*' in vulgus^ quo probe capiat, trassfundi
debeant, Te litcris mandare velim, quae instanti cum nuntio huc advo-
lent , rein facies grato quidem gratius« Deiode cuncta mihi prospera g

t) V. I. 117. ') loannes TVanner^ a Kau/beuern^ condonator templi
cathedmlis, ab Episcopo cum prima deputatione propter prtmos reformatio-
nis conatiis Ti^nrimi missns, mox eins amicitm manirestum se praestitit.
3) Adnolatio Simmleri: Hottinc:erus t. H. qiiaeritt ^Ad foachimam «m
f'rrtit?*^ etadscripsit: „ Insidiae Zuiugiio t^ntantur.* 8«d loachimms de ae
luqui vidtur. — Sine dubio. ^} Vid. £p. IL 1530.

EPISTOLAE. HDXXL XI. «71

dtis gratiat sneeedere' Te iBscium esse nolo, Quaiiqiuiiii lorinn D* Vir*
ginis EremUanae inissum facere coactus siin* In csusa haeo sunit
quod Cooperätor meus una cum oostraiibiis Markt niilitat« Verum
oegotiuni coeptuiiiolnn« lesu favente, perfieere spes est. Praetereo ce«
tera, ne Te meis naeniis fatigein. Atque si id unicum proposuero, fiueia
faciamscribeadi,' quod Tibi semper quam commendatissimus esse cupio.
Quoad eoiin spiritulus hos reget artus , habebis me, cui imperitnbis^ pro
voto. Vive felicissime* Ex tugurio aoslro XI.Kal. Mat(21. Apr.)1521«

Balthasar TrachzeluSi Curatus Arleasis.

XI.

BÜRCHARDÜS WIRZIÜS

AN DEN EHRW. HOCHGEL. HR. MSTR. ULRICH ZWINGLl

LEÜTPRIESTER Zu ZÜRICH S. D.

Eloqueos ouinioo mihi viderer et plane aliquis » si Te vi quadam
persuasoria adegero. Ulriche y ut credas» roeas fuisse meoque excogttatas
ingenio Uteras, quas per aliquot iam roenses meo oomioe scriptas acce»
pistu Mirpr itaque, quid lacobum praeeeptorem ineum per litenis
quaesieris» quisoam ooiiiioe meo admodum saepe ad Te scribat, quasi
vero ego, Interim dum Basileae vel sola studii causa smu, non taotuin
in literis profecerim» ul vel epistolium qnantumvis leve, quantumvis
exi,^uum, quantumvis denique humile, scribere queam. Mihi crederes
velim, Ulriche.^ me mihi, meisque Pareotibus iniitilem filium futurum,
si bactenus neu profecissem tantumdem , ut etiam sine cortice , quod
aiuoty nare queam, si sie vel casu contiogat, vel necessitas exigat. Quid,
enim aliud facerem Ba.sileae, quam ut studio , propter quod potissimum
hie sum, bonis literis naviter ac pro viribus incumberein? Quid putas«
dicturos Parentes meos, quos Tu me melius, et iotus (quod aiunt) et
in cute nosti, si his rem familiärem, aut certe pectiniariam, ingenti
cum lab.ore partam, tum etiam tenaci quadam parsimonia cooservatani,
sine emolumento prodegero profuderoque ? An patieoter laturos arbitra-
ris? Quid enim dicturos putas, si olim dum Turegium rediero, me
inlerea fempovis nihil profecisse inteliigant? Nonne se laterem lavasse,
me vero oleum et operam prodegisse proverbio oönquereotur ? Nee
Video, qua roe ratione, saltem verosimili, eoram his purgaverd, si quid
huiusroodi obiecerint: quando otium meum literarium tani liberaÜter
foveant, tam benigne sumtum administrent, ut si non ob aliud, tameil
vel ob hoc unum pecratorum meorum timerem^ si non noctihus, atque
dicbus pro mea virili ac ingenioli niei capacitate literis insudarenu
Soleo saq>enumero roec^m ipse cogitare , quid cogitent parentes mei
amatissimi, quorum crumena non secus vincta est, atque cupidinum^
quoties,pro me, aut mihi pecunia eroganda est. Sic praeterea mecain
cogito,: esse plane (iuxta proverbium) pondus inutile terrae, si nihil
proßceres , si parentes spe bona iampridem de Te concepta fraudares.
Cum itaque sie quam possuui altissiiiie in me descendo, ad studia liie-
rarura sie reaccendor, ut prae lilerarum ainore ferveat ac flagret quic-

17t

ZUINGLIANAE

quid llbrorum intaeor, adeo ut oiDoibus qaotquot hie sunt studeotibusi
cum in literia polidoribus, tum in lin^is tribus, ine brevi equis (quod
niunt) albi$ praecursurum confidain. Age igitur, nii ZmngU literasi
quas Burc/iardi nomine scriptas aceepisti, etiam Burchardi manibus,
calanio et inp;enio scriptas credito« Vehementer enim puderet» literas
▼el ad Te vel ad alium quem vis dare uilas, meum noraen prae se ferentesi
ingenio vero alterius excog;itatas. Quid enim hoc aliud esset, cpiani
viro intcji^ro literia imponere adulterinis? Mec velim e stylt elegantia
ine veluti leonem e> unguibus existimes, nam praeterquam quod
noXX6tx$ To\ xcü fiwQog ävijQ ^axaxaiQiov Imi , ut Aeschytus inquit ,
etiam hoc unum mihi hactcnus studio est, ac fuit semper, dum literis
operamdedi, ut elegantia quaeque, si non consequar, saltera pro viribus
imiter. Sed non dubito, quin Tecunt ipse clanculum sie mussaturus sis :
Burchardus non persuadebtt, ne si persuaserit quidem, se tales, tam
elegantes scribere posse epistolas, cum nuces (ut dtcitur) nondum reli«
querit; et ut aetate puer adhuc, sie in literis etiAinnuni alphabetarius
est. Quem si Turegü natum non scirem, e Creta ad nos traiecisse
sancte iurarem. Nunc cum Tigurinwn cum natum esse constet, quid
faciam? Dicamne hominem cum esse niendaccui, qui mihi iam allquoties
oon literis, sed literaruro inscripttonibus imposuerit? INon faciam,
oe si fecero quidem ; nee fideni habcbo honiini , ne si habucro quidem :
adeo magna mihi cum illius parcntibus, illis vero rursum mecum non
minor familiaritas intercedit. Age mi Zuinffü \ rursumne mihi huius
epistolae exordium repetendum est? Cum dixi, eloquentem me mihi om-
nino videri, si Tibi persuasero, meas nee cuiusquam alterius fuisse
literas, quas nomine meo inscriptas superioribus aliquot mensibus acee-
pisti. Quid adhuc dubitas? Si mihi fideni non habitumses, saltem illis
habeas rogo, qui scribentem me circuinsteterunt, quorum unus omnium
fide dignissimus fuit lac. Nepos Praeceptor mens, animo mihi carissi-
mus. Quod si hie Tibi fidem facturus non est, non video, quem Tibi
fide di{>;nioreni in testeni produxero, nbi si Conrado Corvino aut
ZeppiOi et ceteris quibusdam condiscipulis ac coutubernalibus nostris
majorem fidem habiturus es, quam vel mihi, vel Praeceptori meo la*
cobo habeas. Si nihil aliud fidem facit, ut meas credas fuisse literas,
fidem faciat quaesp vel sola puerilis ista styli mei ipQacig ; ex qua cuivis
vel mediocriter docto, nedum Tibi viro doctisslmo, perspicuum esse
polest, quis sim quisque fuerim, qui toties iam ad Te scripserim.
I^lonne puerilia cuncta? Nonne pneriles Tibi vtdentur epistolae partes?
Et quis tandem ego Tibi videor, qui hancjicribo? Nonne puer? Puer
mehercle, puer cum sim. Iam igitur persuasum Tibi opinor, vir piis-
sinie idemque humanissime, meas fuisse literas, nee cuiusquam alterius :
non quod ego persuaserim, sed quod rationes adduxerim, quibus velis
aolis credas oportet: quum firmiores sint quam quibus temere contra-
dici queat, veriores etiam quam quibus credi non debeat. Vale. Pro-
diit iam pridem Epistola quaedam de M. N. (Magistris Nostris) Lopä-
niensiöuSj incerlo auctore tuo noniini adscripta, * quam Tibi dono

1) Vid. Ep. V. 1518.

EPISTOLAE. MDX:^!. XU. «TS

airiMeni) m aonduin istuc perlatam pntasMin. Itenm ?a)t. BtuUetU
postridie Quasi modo * Ao. Don. 1621.

XII.

M. BUCERUS • ZUINGLIO S.

Salve» vir ptenrissime ! Tarn vilae, quam doctrinae Tiiae atque
coflstantiae auavissiious quidam odor, amoene adeo, quotquot sunt per
Germanianif veritatis studiosis adblanditur, ut nie quoque» non ioco*
goitum modo Tibi, verum etiam obscurioremi quam qui iunotescam,
iiivilarit iam pridem ad amandum Te plurimuro, nunc etiam audere fe-
cerit lileris Te compellare» hominemque ignohilem Tuae eharitatl
eommendare. Cerlus enim sum; qui Evangelium tam docea fortiter, et
vivia adeo sincere, citra delectum, nulloque personarum reap^ctu, quem-
libet proximum , nen verbo tanlum et lingua , sed opere veritate diligis,
quantumvis ait terrae filius, nulloque nobilis merito. Quo nimiruiii
nimquam satia laudata illa sese Eleemosyna exerit maxime, qunndo vi-
delicet miseria est certior. Iam hie frater ab obsequio mihi fuit,
amana scilicet bonarum literarum, atque Theologiae sincerioris» qua
causa, cum, compellente iniquitate atratorum, quos falso Praedicatores
appellant, nuper reiecta cuculla, in Christianam me libertaltem asserui,
misere ab Hochstrato^ et huius farinae reliquis affligitur, neque alia
patet liberandi eins fenestra, nisi, si vale ipsis dieto, in coromunem se
Christianismum restituat, hocque iam agit« Cum autem Hetoeüus Mi
Tuque apud hos habearis , quod par est, magno in prelio , non dubi«
tat, quin Tuo patrocinio, si uti contingeret, acturus esset ex sententia
haue causam; oravit, se Tibi commendarem. Cui cum plane negare
(ita de liie meritus est) nihil queani, quanquam ipsi mihi opus iure sit
apud Te commendatore , morem gessi fratri et äroico. Per Christum
igitur Te obsecro, cum ea sit cum vitae tum doctrinae apud atratos
perversitas, cum pertinacius nemo £vangelio adversetur, ut ex senten-

^) Post eam, qnae prima festum Paschiile ezeipit, Domintcam. ^)Mar*

tiMus Bucerus^ ScbleisiadieuHs ^ natus l491» quindecim annos demiun natua

nionasterio Dominicanortun se devovit; Heidelbergae theologiam didicit lin«

giiasque antiqiias, et concionator factiis est apud Principem £lectorem Pala-'

tinuin , Fridtricum. Mentis aciem de religlone quam scripta £rasm4 cnras-

sent, ac Lutberiis animiim ad rerormationem incendisset ciendam, eumqite

concionans proderet: dum iter facit in Beloiiim, monachis insequentibus fii^

saliittim qua*'r«re et apud Frauciscum a Sickingen portum petere coaehi.s est.

i52l Luthenim convenit in comitiis Worms tiae; 1523 Argentoratum profectus

Professor ibi et concionator cum sociis suis, ZcIIq, Hedione» Capitone et

aliis reformationem introduxit. Infinitum laborem insumsit conciliaiidis inter

»ese Theologis Germanis et Hetvetiis , sie tarnen , ut ruptura deterior iieret,

diversam metitem ac sententiam qiiibusdam phrasibus oblinendo. Hinc for*

mularitm confessionis auctor extirit , Prptestantes ab se invicem tamdiu

distrakentium. Zuinglio istiusmodi placatio male placebat Idem Bucenia

r«rormationem iii Gallia vehementer adiuvit, in Anglia tandem, ubi 1551

mortuus est« (Adami et alii.) . .

174 ZUIM6LIANAE

tift Chriftti es^ Hon dubitem, bonos omnes ab illis desciscere: Telis
adesse afüicto, et ntsi aliud sentit, dare ho mint consU iura » ixt Chtktiano
olim liccat essCf hoc est, io Domino libero. Me si refert nossc»
Marüno Bucero nomen est. Municeps et Patroniis nieus est amicis«
simus Tibi Beatus Rhenanus\ obnoxius erain sodalitati Dominieali,
a qua nuper assertus suin in comnmnem Christi reli^ionem auspiciis»
spero, Christi. lam a sacris sum Friderichi Falalini. — Lutherum
scias captuin ^ quidem, sed nisi me lalJant onmi^t minime ab hostibus«
Res mire celatur» et prudenter sane. Speramus hict edictuin quod/2^7-
inanistae Caesar i dictaveraut in studi'^sos Evangelii GPudeÜssiuiiiui ,
nequaquam edcnduni. Tantum potens est Christus. Migrant bic in or-
beni aliuui iiiuhi Jiispanoru/n. et Italorunh praesertim purae reUgioni
qui negotium exhibuerunt Epis^opi» (^omites, Mobiles, jilii. Sed et
Dominus ä^^'S^hiners iaro agit animam. Christus oinnia bene vertat«
In quo vale felicissime, booique consule hanc meam audentiam« Apu4
Vangiones X» Cal. lun. 1521.

M. Bucerus tuus quantus est.

XIII.

ZÜINGLIUS MYCONIO.

Brevibus respondeo bis, quae perciinctatus es. Molae huius argu»
mentum» cpiod in scbedae prima facie oecurrit, a Rhaeto quodam )aicO|
sed egregie docto ia sacris literis quantum scilicct licuit latine indoctOi
concinnatum est, ac ad me transmissum. Martinas Sänger is est. *
Ego vero argumento perspecto, quod ille ad Lutherum incommodius
traxerat, ad Deum et Christum rectius trahi putabam; et cum nön esset
tantumotii, ut Rhythmos coropingerem, tradidi argumentum ipsttm lo^
hanni Fuessli^ fusori isti surdastro in vico Rennweg habitanti, ^ ei|
inquam, (ut homincm recte noscas) qui mihi pro suggestu dt>centi ad
hevam semper adstat, unde et verba illic vides quaedam nobi« peculta-
riora, quae ille nimirum ex frequenti auditu nostri (ut fit) imitatus est«

*) Quam Wartburgani abductiis esset ') TituUis huius scripti est : Carmen
breve, quod uuper rusticus Thurgoviensis D. TIfarriwi Z^i/f/icri eiusque doctri-
nae in laudem adversariorumque in ludibrium conrecit. Auclor Marünus Sän^
gerj oriundus ab oppido Mayeiifeld , Scultetus ibi, iam 15(19 legatns suae
terrae in Francogalliam, aliud scriptum edidit in gratiam rerormalionis. Vid.
Epist. XL VIII. 1522. Cum Bullingero quoque necessitudinem idem coniun-
xit. (Wirz I. 530. Hott. Hist. Confoed. I. 420.) ^) Joannes Pasali, natttS
1177, quitm annum 17. ageret, in senatum maiorem delectus, et armamenta--
riopraefi'ctusest, auctor Cbronicorum usque ad 1519 continuatorum et scripd
adversusHitr. Gebweileri apologiam Romanac ecclestae eiusque ceremoniaruia
hoc sub titulo: Responsio nistici Helvetii in scriptum futile Magistri H.
Gebweileri, quam Yuinglius praefatione instruxit. Priusquam Zuingtiiis
Turicum vtfnisiet, conqueri solebat, ClericoB nihil docere cum ratione, libro-
rumque sacrorum imperitos esse. Ipse et Henr. lläachli Quaestor desier»Ät
sernionibus sacris intetesse, donec Zainglius prodiit. Quo audito ita cense-
hant: ,Hic «st orator veritatis , Moses aliquis ex Aegypto educens.'* ;Wip».)

EPISTOLAE. MDXXL XIV. HS

be&mi Rlqrtfinos oimes feeily quibas quidem rerbb noDBalli perrincere
▼olaenuit» nostram esse opellam, donec adnio^iereni hoininein, patere«
tiir rem palain de 96 praedicari factain ; nihil prorsus apud nostros esse
periculi. Hoc tameo feci, loca illi ostendi pkraqiie in sacris litertSi
quae iUe diligenter volvit, et fi^mcntum iiiecum eontiüit^ qiiod mire ob
sennoDis stmplacitateiii et clarilatem placuit» imo, qnod sermo prorsua
esset Helveticus, affecit« ut celerius extrusum sit, at incorrectius. Fi»
guramiina cum illo finzi» Rhylbmum primum» titulum seilicet ipsc fecii
et praeter himc nihil prorsus. Recte vero consultiisti huic mulierciilaei
quaecunque taadem sit, modo pauper sit, ut confessorera adeat. Mara
si miasio est publica , ipsaque pauper , non puto admodutn sceleratum
esse : nam mali inter malos vivimus et ingeniorum babenda e:it ratio ,
ne pereant. Si autem dives est mulier» nullo pacto illi consulas, ut hac
pecunia, qua Christus veoditur (hi enim qni venduntur Christi sunt, et
quod uni ex mioimis nieis fecistis, mihi fecistis) suos aiat. Satis est.
Vale. . Ex Tiguro ult* feria Pentec. 1521. (post 17. Mail.)

Hiddr. Zidnglius.
Cetera omiiia Cunhardus ipse narrabit«

XIV,

BEATÜS RHENANÜS ZÜINGLIO

CONCION ATORI TIGURINO S. P,. D.

Qui Tibi bas literas reddidit, divi Dominicl sodalis esK\ vir haud
dubie optimus atque inirum io moduin cruditus, etiani in politioribus
studiis. Mam talem esse doeent amicorum literae» quibus mihi commen«
datus est» et ipse coogressus etsi perbrevis, evid^ntius coinprobavit«
Habet negotium quoddam , in quo tuani quoque desiderat operam. Rogo
ut amicum honiineui diligenter adiuves. ^uale vero id sit, ipse suo
ore referet. De Luthcro niulta narrabit. Rene vale mi Zuingli ! Ba^
3ileae in die celebrationis corporis Christi (25. Mai) 1521.

XV.

• GL ARE ANUS ZÜINGLIO.

Mirari anlea solcbam, suavissiine Uldrice f nunc etiam obstupescere»
quod tarn longo tempore nulias prorsus a Te accepissein litera^, ex-
ceptis istis nuperis. Quae ideo mihi gratne fuerunt, quod Te salvum
declarabant. Timebam enim vitae tuae supra modum. Iratus tarnen iis
eram, quod non multo longiores. At qui eas attulit, vice epistolae de^
omni fortuna tua quaerenti mihi fuit. Gratulor forlunae tuae inirum in
modum , nee solum Tui causa , ut Tecum iocer ; sed roei potissimum
gratia. Video enim quid mihi nunc sperare debeam. Constitui itaque
ad proximum Pascha, si prae bellorum strepitu liccbit, in patriam
migrarc; babebit illa alicubi angulum pro inea tenuitate. Et stabilivi
melius agros meos, et felicius hoc anno studui. Nam absoluta IHade
nune Odysscam adgredior. Ceterum aacerdos illc, honestu« profecto

176 ZUINGLIANAE

▼ir, multas de Te laudes praedicat, nequc T«rd id fnistra apud nie,
quippe qui eas avidistime audio, tametai aon erat opus. Movi Te.
Vioo vendibili non est opus' hedera. Laboravit autem idem in re ea,
pro qua tnissus est, et diligenter et magna cum industria. Sed senilis
ista lasparis pertinacia^nulla diligentia vinci potuit. Adiuvi et ego,
quantus quantus eram, sed surdo cecioimus eantilenam: nee persuadetur,
nee a proposito discedit: Ac si dura silex aut stet Marpesia cautes.
Dolet mihi vehementer, quod eins exciti literts tantum itineris, in tanto .
praesertim acstu , homo iste maximus natu una cum cive suo frustra
propemodum fecerint. Accepieum bospitio, et ob civitatem Tiguriaam,
quae nie ubique suuro habet praeconem et ob CoUegium vestrum , a
quo saepe honeste excepttis aum conviviis. Porro literae tuae tantnin
Stimuli addtderunt , ut iam coactus id fecisse videar. Verum ipse hone-
stissime ubique solvit, quem equidem Tibi non secus atque Tu eum
mihi, unice commendo. Cui Tu ex meis literis apud consanguineos de
summa in ea re diligentia testimonium dabis. Vera etenim scribo. Nihil
omisit earum rerura, quae fieri potuerunt.

Iam de LutherOy ut multa scribam non est visum operae pretium«
quum ex Scudis omnia facillime intelligere potes. Magnus ille est«
Mataeolagi nostri sese dignuro egere , ile scilicet vel nostra aetas Pha-
risaeis carerel. Damnarunt Triumviri , ^ Beda , non tamen Tenerabilis9
Quercus et quidam Chrisiopliorus* Nomina sunt horum nionstro-
rum etiam vulgo nunc nota, nelua^ Siercus et Chrislotomus* Mirum
vero quam Monachi omnibus practicis, ut vocant, nunc discurtitent.
Ego sane LiUfieri pene nuUa babeo opet*a, cxcepta unica captivitate
Babylonica, quae mihi tarn impeose placuit, ut illam ab initio ad finem
usque ter magna admiratione lea;erim ; ubi, Deum testor, discernere
nequeo, an eruditio illa summa animi istam libertatem, an ea naqqfiaia
iudicium vincat: ita ex aequo mihi ccrtare videntiir. Longior esse no-
lui , qnod omnia Saudi et elegantius et brevioribus enarrare possunt.
Faher Stapulensis ab urbe longe abest ad XX lapidem , neque ullam
ob causam , quam quod convitia in huiherutn audirc non potest ; ta-
roetsi Quercinus ille Theologus neque a Fabro ncque ab Erasnw
etiam temperet. Tu Interim vale , et ita perge ad astra tendcre iter.
Luietiae 4. Non. lul. 1521. «

länni im Haag 5 coronatos dedi bona fide. Salutat Te S. P. Q«.
R. Inprimis vero Galaieus et Herus. Saluta nomine nostro D. D.
Engelhart y D. Henr. Utingerum^ Binde rum y GrebelioSy et quos
nominis nostri studiosos existimes. Kursus vale et nos ama! id enim
nos impense facimus.

^) Tbeologi Sorhonnenses ^ inter quos Natalis Beda literis polemicis
eontra Fabrum StapuUnsem, Erasmum ac Lutherum «xcelliüt. Fervor eius
pQstea non temperavit a carpendo Rege Francisco , quod quidem non impu-
ne feeit, condemnatus quippe ad poenitentiam ecctesiasticam atque in mona*
sterium rele|;atus.

EPISTOiAE. MDXXI. XVI. 177

XVL

MYCONIUS ZÜINGLIO

VIHO CHRISTIANISSIMO, AMICO PRIMO S.

Scio quod multts hac tempcstnte vcxaris casibus; non tarnen potui
ad Te non scribcre etiam quae nie premunt, atque coDsiliuni, imo in-
structionctn petere, queinadmodum in iis foret agendum. De libcro
arbitrio novisti, quae bactenus sunt servata, et quae bodie de ipso di-
sputentur. Qtiae illi dicunt, plane non accipimus ; quae alii, ita tene-
mus, ut tarnen semper aliquid me perturbet. ^ Hoc autem inprinüsy
quod vül^arium illud videtup confirniari, quo dicitur: Nihil refert
qualiter vivam. Main si sum electus ad vitani, male as^ere non possuin,
imo vitae aeternae suin certissimus ; sin minus, frustra laborem, etiam
si manibiis pedibusque adnitar, ut agam quam optinic. Quod si ve-
rum est (ut a quibusdam etiam bcne sentientibus conceditut) ; posset
Deus conderanari iniüstitiae. Me capis. Sin autem minus verum , vi-
dentur hodierni illi aliquo pacto aberrare, lam non opus habeo, neque
tibi laborandum est, ut vel Pauli cap. IX. ad Romanos mihi propona-
tur, vel Augustinus, vel Hieronyrous contra Pelng. vel Ambrosius de
vocatione Gentium, qui omnino cum Paulo convenit : nani illos novi;
sed at illam vulgarem sententiam tua sententia confutes, vel adprobes,
si Vera sit; idque brevibus : pluribus enim nihil opus. SufTureris Tibi
aliquot momenta, ut mihi obtemperes, rogo. Praeter^a scis, ut ^rtensis
Parochus ille concionatus sit de Sacerdotum matrimonio exemplo Za-
chariae et Elisabeth , tumultumque incidisse ob eani causam , ut ancillam
suam ad me transmiserit. Haec ergo (ut brcviter dicam) ad meos dixit,
non ad me , nuperrime Parochum hie fuisse (fuit enim hie) hac de cau-
sa, ut sese sibi matrimonio coniungeret, tuo iussu. Ätque ita factum.
Miror ego, an insseris, idque hac de causa: nam videretur temere
factum, non dico inruste, et contra Deum, nisi forte in quantum gene-
raret offendiculum. Consultius enim mihi videretur, si suasisscs, ut
dimitteret potius , usque dum res aliam nanciscerentur faciem. IVon
enim nescis, quam prorsus hominem christianum, et mnxijnc eum, qui
aliis praeest, Paulus scandalum vitare velit, nempe ut peccata iudicet
si scandalo sint, quae praeter id peccata non sunt. Fac sciam» an res
ita habeat, nee ne. Postremum hoc mihi pecessario expones. Vcnit
in manus meas Ptatina^ qui vitas Pontiflcuip scribit. Is memoyat de
ConstaniinOy quantis divitiis Eoclesiam Romanam dotarit. Dcinde pene
intcr optimos recensentur Pontilices, qui bunc imitati nihil omiserunt,
quod ad templorum exovnationem pertinuit.. Mihi videtur, nihil ab
ilfis potuisse fieri perniciosius, et 4amen eos damnare facti non audeo.
Ccrtiorem me facito quam brevissime, »i quando licehit per otium. Vale
et age viriliter, et confortetuv cor tuuni, et sustine dum. Me redames
volo. Salutant Te mci) inprimis uxor et filius. Raptim. Lucernae.
XI. lul. 1521.

MyconiuS .tuus.

*} Erasmusi de libero arbitrio; Luüi§rusj de servo arbitrio.
Znin^lii univ. opera« Vol. VlI. 12

i'S ZÜIWGLIAKAE

XVII.

CAPITO ZÜINGLIO,

THEOLOGO INTEGERRIMO, CüRATO TUREGI APÜD HEL-
VETIOS, DOMINO ET AMICO SüO OBSERVANDlSSIMa S.

Memoria Tui maioreiii in inodum nie solatur, ubi tano varlas per-
turbationcs videro exortas praetextu fidet. Main ex aniniO es inter ra-
ros Christianus, ncscitis fuci. Miiiil hie audis» nisi furias utrinque.
Reverendissiuus Car/iinalis Moguntifius quantum potest Evant^eliuni
ut praedicent» prnccipit, citra perturbationeui yulgi,'sinceriter9 absque
tarn atrocibus affcctibus ; nee vult ut quisquani clainet in Luthetwiim
Muper venit Provincialis Ordlnis Minorum, instructus magna autboritate»
petiit auxilium, ut dicebat, Principis mei, et literas, ut possit concio-
nari per Dioeceses contra Lutherunu Quid ad haec Princeps uieus?
Cordatissime respondit, sibi «non probari huiusinodi institutum : non
esse sie mutuis conviiiis debacchanduin. Meque eam sibi viam ad trän-
quillitatem videri; gratum tarnen adniodum ipsi, si firmarent pure et
simpliciter dicere Evangelicam veritaleni, citrä atrocem notationeni;
suapte «ponle veritatis luci cessuras teucbras erroris. Nihil se prius
in votis ducere» quam audire, qui sinceram Christi imaginem inculca-
rcnty alieni ab inipudentia fratrali, plus quam cynica. Id verbi tarnen
ego adieceram, approbante Principe* Ceterum, diversiiicantur discin-
dunturque varias iÄ partes asseclae LutherL Novum Sophistices geniis
invebunt , omnia partim rapiunt ad quaestiones , ad contentiones vcrbo-
rum, partim ad furiosos affectus, praesertini Fratres, quo consequuntur,
ut bona pars vulgi eos averselur; et Monachis barbarioribus frequen-
tius operam dant. Metuunt etiam suae Tyrannidi quidam ex Proceribus^
postquaul viderint, undique conspirare et quiritari multitudinem. O
incoDsultam temeritatem , o acerbam pietatcm ! Adde quod acutissinie
ex Celso et aliis rimenturi quae ad calumniam Christi torqueri valeant.
Tu perge, mi ZuingUi Tuo more; sincere dicas et lenitate summa,
qua Christus de mundo splendid^ triumphavit. Cessi ofpcium Conoio-
natoris, forte band paulum occupatior, quam olim : tot curis undique
distringor. Est oronino ordo aliquis servandus civitatis christianae;
emendandi mores recepti, non sübvertendi. Dissui, non rescindi potest
antiqua consuetudo. Haec ocissime. Nam libuit insinum amici profundere
Augas. Ütinam coram darctur! quam prolixe Te acciperem! Vale IV«
Aug. Halüs^ oppido Saa^oniae^ ex arce Magdeburgensi» Ao. 1521.

CapUo tuus«

XVIII.

FRANCISCUS * ULRICO SÜO SALÜTEM.

Hortaris me, ut, dicta Tibi a Consule die Tibi haud dcsim, rui
causa haec tua aeque ac propria cordi est. Literas equidcm scripsi et

• - — — '

«) ZinMus, de quo Vol. I. p. 491.

EPISTOLAE. MDXXI; XVIII. m

ad Te initto , quibus Seoattis phne vere<|ue rem intelli^. Tu r nl
nostU cordate age, et ia Doniiao cooRde, qui Te aliquando ab üa
liberabit aeniinnia. ^ Dolet niantis, ut vix, c{uae voltit, scribere poHie>»
rim« D. Fadianp ne commendes, el quando redituri siot ipse altetfqtift
Medicus ad S. GalU oppiduin» hoc ountio ine certiorein facito, ut eos

^) Lucem hnic epistolae Rfftindit partim, quod Zuing^ius ipse jn Exn
posirione Artieulorum XXXVII. Vol. I. \^ a54 — ä5& Memorat; par-;
tim litrrae Zinkit ad Gonaid<;ni ac Senatum TigniiaiiiQ , Enmii die Martin
l»oat ad«iimtioaeiB Maria« 1421, qiiaa epiatotae ad Zaingliuixi addidit, bulutf
argUBivnti : ...

y^Ampli^ Severi^ Grav€S etc. Ntiperriine, qwim caosa Vealri Plebtuu^r
M. Hutdrici Zuinglii ab AiapliriHline V^atra cognita «at ^ ego quoqit^
aemet iterumque cum hoc Domino Plebano com|Mrui , «a mente , at rea per<^
acta easet, ut ipae coram r«fcrr«ai, quid eiua r«fi egomet compertum habe*:
rem. Nunc mitem , quoniam in morbnm ineidt « ita ut praeaena adesae ne-
queam , acripto referre volebam atque rem declarare , ut ea vere evenU ^
nihil qutdem praetcxens aut celana , ut ammi piorum aliqnantum aedeulnr*
M»m mihi certe plua ponderia ei cauaae tribui videtur, quam recte aeatimatn.
in ae habent. Hoc omniao vftrum eat, Domini mei clamentea! JVtAgialer.
Huidricua ex aliquot ai^nia Cliirouaep Eremi ac deinde Tiguri annuum aala-
rium a pofuificia Sanclitata accepit , quam ego , ut famulua , ei aliquOtiea tra-.
didi nullam aliam ob rarionem , quam ob auam |>enuriam et egestatem , prae--
aertim dum apud Voa Tiguri degebai. Et profecto ai aupfietiae iatae defttia«
aent , haud potuiaaet rem familiärem apud voa tueri ; quapropter non aemel
apud me et alios conquerebatur. Nihilominua «d |M*aemii tarn moleate tulit,
ut optaret praedicattiram apud voa abdicare, in Jinimo habena reverti JSrt-
mum \ quod ei tarnen concedere hunquam volebam , aed pro virili diaauade-
bam » nt ne populo evangelica eiua doctrina aubtraberetur. Praetferea mani«^
featum eat, nt nee Papae neque Caeaaria aliorumve Domiaorum gratia vet
tranaveraam digif um ab fivangelio diaceaaerit , aed verum semper affirmaveriC
atque in vulgtu fideliter pronuntiaverit. Mam ai flecti %e»t paasus esaet, ut
rationibua Pontificiae aanctitatis pro facultate aua veltAcareturt oblati sunt
ei quotannia centeni floreni ; item praebendae Canonicae BasHiae aut Curiatt
qnorum tnuien nihil ei arridebat. Ipae qitoque arbiter interfui , quum Domino
Legiito Pttcci ingenue faasua eat, ipsiim pecuniae catua rebua Papae agendia
non inaerviturum , aed cum populo verum , cniua conaciua esaei , communis
catnrum ac docturum e.s$e , quod ipai Optimum videretiir/ Quo circa penea
Dominum Legatum* ease v olebat proviaionem ipai dandam aut non. Quo
quidem audito D. Legatua eum demulait : etiamai Pontificiae Sanctitatia ami«
cua eaae nollet , aeae tarnen eiua ease amicum , quoniam non id egerit , ut
Zuinglium ab auo propoaito ullum in modum defl«cteret, aed modo inopiae
eiufi prospexerit, et quo commodiua viveret librosque coemeret, etc« Gie-
men tea Domini mei , haec rea i|)sum tarn male babuit , ut aaepe numero apud
me gravaretur atque idcirco praedicaturam renunciare voluerit, quoniam
niniia difficile foret , hoc aubaidio carentenv rem familiärem tueri etc. Haee
igitur Vobia Dilectia indicalum volebam , non ut Magiatmm Hnldricnm infi*
tiarer aubaidia aumaiaae, aed ut Voa certo cognoaceritia, qua ratione aum-
serit, et quibua momentia adactua, ex Oj>tima parte perspiceretia. Nam ai
qua aollicitttdinem poaaim cavere ac Vestrae Snpientiae miniateriiAn officioaa
cum voluntate praeatare , nunquani hon paratns fuero.

Veatrae Sapientiae wbmiaaua famulua Frantiicus ZitMus Eremo.

180 ZüINGUANAE

ihox iHuc ^equar« Misisti praetcrca ad me Scuta Fraoci^a 37. Vtlim
autelH I &e hinc aliqiio4 patinris inconimodum. Sl iis 0|ni8 habeas re->
acribe» et de iis ad libitum dispone. Gentein nostrain nostro nomine
salulabis. * AdaiiaisIratoreiQ febricula nnper reliquerat, antequam doniuin

„Eersam, Streng, Vest etc. Nächst veirucktep Tagen, als der Handel
nwers Littpi*ierters Mr. Ulrich Zwingli vor Uwer Eersam Lieh gehört,
erschein ich anch beidermaleh summt bemeltem Herrn L#(ltpriester , Svs
WiUetis, ao solcher Handel zu find kommen wäre, Uwer Lieb mnn<llich in
blrrichten, soviel ich dann derselben Handking weiss nnd berichtet bin. So
mir aber jetzt Krankheit zugefallen, darum ich persönlich nicht erscheinen
mag, hab ich die wollen schriftlich berichten, nnd die Sach entdecken, wie
die wahrlich ergangen ist, da gar nichts bifimen oder verdecken , damit die
ft'ommen Gemttther etw«s gerithigt; wann mich bedankt, der Handel schwer-
Kcher getnessen wurd , wann aber im Grund uf ihm halte etc. Ist wahr
GnSdig Min Herren, so hat Mr. Ulrich etlich lar her zu Glarus, zu
Einsidlen, und demnach zn Zürich ein jSrliche Pension von |>IU>stlichfr
Heiligkeit gehabt , die ich , als der Diener , ihm etwan gegeben , um keiner
andern Ursach, dnnn allein wegen seinem Mangel und der Notdurft, beson-
der dieweil er bey Uech zu Zürich gewesen ; und wahrlich , so ihm
diese Handreichung hicht gethan wäre, hStte er bey Uech nicht mögen haus-
hftlten, dessen er sich zum dickem mal gegen mir und andern erklagt. Hat
ihn doch solche Gab dermassen beschwert, dass er verlangt hStte, die
Pfarrbey Uech aufgeben, des Willens wieder gen Einsidlen zu konnufn;
hab ich ihm dei^sen nie wollen gestehen , sonder gewehrt nach bestem Ver-
mögen, 'damit deui Volk 'sein evangelische Lehre nicht entzogen wur-
de etcl ' 'Darbey Ifgt am Tag; dass er weder von des Papsts, noch dt-s Kai-
sers, noch' änderet* Herren wegen einigen Finger breit von dem Evange-
Kum gewichen, sondern die Wahrheit allzeit veriähen, und dem Vulk mit
Treuen angezeigt. Denn hfitte' er sich wollen biegen lassen , Päpstlicher Hei^
ligkeit' Sachen' bester Mass iii fördern, wurden ihm erboten jährlich 100 fl.
dessgleichen Domhertenpf runden zu Basel oder Chur, deren er doch kein«
annehmen wollte. Ich bin auch gegenwiirtig gsyn , dass er dem Herrn Le-
gitiin' Herrn AntonPucci lauter entdeckt: er wollte von des Geldes we-
gen" Päpstlichen Handlungen keine Fürderung thun, sonder dem Volke die
Wahrheit verjShen nnd lehren, so ihn best beduchte. Uessbalb er dann
Herrn Legaten gar heimsetzte , ihm die Provision zu gel>en odi-r nicht ,
al^ dass bemelter Herr Legat ihn beredet: ob er PüpstÜcber Heiligktfit
Fi^und nicht Wollte syn, dass er doch sein Freund wXre; wann seine Mei-
nung Wäre nicht , ihn einiges Weges von seinem Vornehmen abzuwenden,
sonder lallein seine Nothdurft nnd Mangel angesehen hStte und damit er de-
sto bas mörhte geleben und Bücher kaufen etc. Gnädig Min Herren, solches
hat ihn so hart' gedruckt , dasS er sich manchmal gegen mir erklagt, nnd dä-
mm die Pfarre aufgegeben hütte , wann ihm niht wohl möglich wäre , ohne
-solche Provision Haus zu halten etc. Dieses hab ich Uewer Lieb gern wol-
len anzeigen , nicht dass ich den bemeldten MeisterUlrich wollte entschul-
digen , als ob die Provision nicht genommen hätte , sonder dass Ihr Min Her-
ren gründlich möchten verstehen, in welcher Gestalt er die genommen, und
was ihn dazu gedrungen habe, wollet im allerbesten ersehen; denn womit
ich möehte Unruhe abwenden und Uew. £. Weisheit nnterthänig wiitig;e
Dienstba'rkeit beweisen, vär ich allzeit gar geneigt.

£. fi. W. unterthäniger williger l'ranciscns Zingk von £insid!en.

EPISTOLAE. MDXXI. XX* iSi

rediissem , «|ui etiain et alü oostri Te plurimum salutanC« VaW. Ex
£remo 20. Aug. 1521«

Franciscus tuu»^
Inscriptio : Zmnffüot Theologo , aioico carissiino.

XIX,

ZÜINGLIUS MYCONIO SFO S.

Non exeideruni mihi literae tuae» qaas vel minc eiim Kilc/ieimera
noslro 9 ^ Tel nuper cum ia Urdorf l^LVKcemyxSy^ misisti. Quod auteo^
hacleous nihil respo'nderimus , his iiiiputa, qui oon ceMaot nie pertur-
bare, quos et Dominus turbabit» ut spero. üüngeruSy cum ei literas
tuas oslcnderemi ita respondit liogua nostra., qua veterea Helt^eiios
referre solemus, puta, cum tuae literae iubereot hoc pacto: „Interroga
Vtingerum^ an habeat autoritatem creandi rae, et quanta pecunia sit
opus?'' Wiis der Myconius werden » so hed ers wol! sust säld er gen
ander Liiten, er seigs nüd, darf dbes Gelds nüt,.^ quam pro scribendo
instrumento, quod ipsi non licet scribere. Beliqua ne scribere cogar^
ipse venias ad Marlyrum nostrorum celebrltatem. Aderunt Gregorius
VescniuSj lohn. Herus Claronensis y Lea iste quoque in Herernq
ru^iens. Yale, etsi Tibi unquam persuaserit vel angelus Tel daemon,
quod Te non inter primos amem , oplo ut exosus iias uxori — das dir
zwyb fyend werde, quam Tibi Christus fidam servet et incolumem cum
libcris, KUckeimero\ Xyloiecio, reliquisetc« Tiguriy ult« Aug. i52i.

Kilcheimerus narrabit quaedam; quaedam ipse» uUi adecis* Supra
medum place! mihi vir isto.

XX.

GEROLdüS MEIER ÜLRICO ZÜINGLIO

TIGURINORÜM PAROCHO ATQÜE CANONICO DESIGNATO^
DOMINO SÜO MÜLTIS NOMINIBÜS VENERANDO

AMANDOQÜE S. D, P.

Me pmgiiem et nitidum Utriehe et liene curata cute (ut inquit Ho«
ratius) rideres, si huc videndi mei causa venires« Causam pinguedinis
meae atque cutis b^ie curatae paucts (ne Tibi vtro gravioribus studiis
occupato plus aequo molestior sim) accipe. Primum natura eovpori

*J lodocus Kirchmeyer (h. I. KiTclieimcr) Lucemas patricias et Canon!«
cos, a puerirU Zuiu^lii amictis et Vadiani^ tenus de viris decem ilüs, qni
suppticaftonein de abotendo caeHbatu subscri]>8ertmt. Nimis praeceps matri-
moniiim iniit , atque ^nlOx post Myconium patria exulare coactus tum Turici
c^it, tum Bernae, donec 1530 pastor loci Mtls in agro Sat^antino, deinde
i53l Bupertiuitlae fieret. Post praelium CapeUense profugus jnde Schmif.
dio Gomiuendatori sueeessit Kusnaci. 1546 vocationom secutus ütrnam abiit»,
ubi Deeanus factus 1552 vitä decessit. «) Frequens balneum illo .tempprfv
*) Id est; Si MyConius Notarius fieri diipiat» facile voti potiatur> ut ne'di-«
eat deiieert tacultatem , |iecnnia non opuA est hoc in negotio.

182 ZÜIWCLIAKAE

lueo «ucculeato etiamnuflc et vegeto indolem ioserit laetissiin«iiii et he-
roicain qiiandara alacritateiii ; deinde qiioniain urbeni inbabito talenit
qualeni ctiam si Iiipitcr inhabitare digoetur, rix usquain reperiat amoe-
niorcm salubrioremqtie. Veliant alii laudibus Elysios cainpos, quantum
velint : mihi sane uiiica Basilea et cainpos Elyseos et Teinpe et st quid
unquaiii locorum est, amoenitate celebriuin, noo modo ooo compa-
randa , iino multo inaioris aestimaoda videtur. In urbe praeterea arooe-
nissiina reperire est homines utrtusque ling^uae erudttissimos, quorum
uaus est ininiitabilis ille politioris literaturae vindex Beatus RßicnahuSy
Selestadiensis^ vir omnis aevi memoria dis^nissimus ; digntis iteiii» qui
multos laudet et qui vicissim a multis laudetur. Est dein lacobiis
NepoSy praeceptor noster, omni laude dtgnissimus. Sunt et alii viri
doctissimii quos tarnen omnes pro dis^nitate cuiuslibet recensere Ion«
gum fuerit. Taotuni hoc dixcrim in laudem urbis, non esse lon^e late-
que urbem neque situs amoenitate , nequc doctorum hominum freqiientia
celebriorem Basilea. Atbenas ipsas huc cum omni doctrinarum supel-
lectili commigrasse sancte iuraverim. Quantum vero ad me attinet)
Ulridhe^ scias et ort meo et ingcnio belle provisum , idcirco superius
ine pinguem et nitiduni esse et bene curata oute , scripsi. Vale. Ba^
sileae 1521.

Tuns Geroldus Meier.

XXI.

GLAREANUS ZÜINGLIO SÜO , DOGGIO ,

THEOLOGO VERE CHRISTIAINO, AC HOBIS TANQÜAM

FRATRI DILECTO S.

Quas ad me dedisii literas, carissime Ulrkef ad »IS. Cal. lun. eas
demum ad 14. Cal. Oct. accipio : ita lon^um circuit yQav<g ista ftoXv^
Xoyog. E quibus tarnen hoc unum eltcio, non defüisse Tibi animum
acribendi » tabelltones non adfuisse ; et sane nunc omnia obsepta sunt,
quando isti duo reges ^ coelum et terram hello conturbant, vixque
puto vcl has ad Te venturas literas. Si tamen veniunt, vides animum
menm Tibi promptissimum ; et quod nunc brevior sum, in causa est
altera epistola bene longa cum sacerdote islo Tiffurmo missa. Quan-
quam etiam hoc nunc Te scire volo, omnes nos recte valere, me rerum
novarum nihil scripturum propter itincra. A Francis benigne tracta-
mur. Docli omnes me amant. Gi-accamur strenue, pr^ecipxie yiniemis
et IJerus in hac arena versantur, S y Iv anus nnnsy Lucernas unuSt
et Melchior FolmaruSy Erythröpolita^^ Urus unus. De canoni-
catu tuo non minus gaudeo quam Tu, mihi crede!, de hostibus Christi
non item, tametsi Tu inde gloriam polius quam quicquara aliud nan-
cisceris« Saluta amico3 nostros omnes, Uünffcrmn^ D. Engelhari^
■ ■ •—

*) Frnvchcus I. et Caro\u$ V. ^ Melchior Volmar, Roehvillensis ^
nnns cef- berriTnoriun Philolo^oriim extitit , pV-ofessor in crtuipiMribns Amde-
mtis Gulliae ac Tuhrngae , quo Cafuiuus qiH»qiie ac Beza praeceptor« usi sunt
in literariim studiis.

EPISTOLAE. MDXXI. XXII. ♦ 183

quero.equi(Ieni, ob hoc factum in Te beneficium, iniruin amo: ^ fecit ut
bonus ei hooestus vir; D. loan. Fr'Uz^ Binderum nostrum inprimis,
Lauclhserum^ ^ et si qui sint alii. Scis eoiiii ia re hac civilitate, hno
vero OGcasione uti non iacoininodfi 9 praecipue apiid cives , quos scio
mihi favere« laiii deaino garrire« Vale» Lutetiae ad XIL CaU Oct*
(20. Sept.) 1521.

Saluut Ta S. P. Q. B. HeruSy Galateus et Anienus.

XXII.

PETRUS WIKGRAM ZUINGLIO

chuistiawae theologiae docto, hümanissimo viro,
plebeiano in zürich, amico süo carissimo.

Si vales gaudeo ; at ego capitis doloribus et gravedine ad multas
iam dies usque adeo crucior, ut divini verbi concionis provinciam bu-
meris subire neqtiiens, per aliuni providere coaclus siin; quo Domine
de bis neque rebus, de quibus olim dum in Thermis mutuo fruebamur
colloquio commcntaremur I Tibi hactenus satisfacere nequivL Conso-
lationes itaque tuas animae meae procul dubio recreativas expecto , quan-
doquideni Te verum Israelitam, verum christiani doctoris exemplar,
vcrain divini verbi buccinam, censendum duxi; utroque nempe, tum
prophetiae, tum doctrinae dono clarus, verbo et opere doces. Tales
iam pridem in bis seculi finibus, opini non vitiorum labe inquinatis,
pastores et Evangelii praccones audire desideravi, e quibus verum verbi
divini panem, non anilium fabuiarum furfures, oves Christi praestola*
rcntur. Mon bis tibi assentari velim ; verum calcar adiiecre , ne inceptis
desistas, minas Tibi creditas ulim Deo mullo cum foenqre redditurus.
Keque Te sanguinariorum tyrannorum, quibus ius et fas, imo Dens
ipse venales sunt, terreant, quominus veritatem Oomini annuncies. Fe-*
rent confestim confusioncm. Dissipabit quoque consilia illorum Dens*
Moo est Abel, quem Caini malitia non persequatur. Quid contra me
unus ex vestris civibus attcntaverit, qua grntitudine bcneficiis per me
in SUDS collatis responderit, ex Magistro Luca (ni fallor) audivisti:
pueruui nanique ilJius biennio ferme in aedibus meis a mensa fovi, ve-
stivi« pro iure praeceptoribus satisfeci^ nihil rccompensae inde asuis re-
pctens; verum malitia eundem puerum iustigante, dum posthabitis literis
omni nequitiae dediuis, nie inscio, vagaretur, culpam pessimae indolis
mihi immeritissimo imponere sttident, minis etiam quibusdam adiunctis;
dissimulavit tamen Dominus lo. Henricus GoeldUn ^ omnem rationem.

^) Propter Canontrütttm a Ziiinglio initum. ^) Liichsingerus^ ^) Is fuit
Gannnicils Tiguri et Embravi^ «t Ciirtisünuii , ut vocubant, numerum mino-
rum maiorumqiie betieficioriim olitinuit ; inter alia quoque parafrenarius, familia-
ris et conti nun» comuien^lis Papae. Idem Romae provisionem praebendae, qua
parochatus Claronae erat dotatua , adeptus , quum cives ius suum collationis
txercerent , eam quidem Zuinglio concedere coactüs est ; hie vero nt a ve-
xationibus iudiciorum ecclesiai^ricorutti tutus ac securus esset j satis dandi ne-
cessitas obvenit. Quantua iste homo ((^rit rabulista, hae literae docent.

184 ZÜINGLIANAE

ne in procnratorem suum irrevocabilcm constituens» luramcntQ etlam
de Don revoeando facto, testibus et ootario praesentibus ; nunc autpnv
vbi XXX aureis nie emunxit, beocHcioluni mihi proniissum alter! ,tra-
dere aut resi^^nnre conatur. Dedi .praeterea Domino Henr, Go^ldlin
LXX aiireos niutuo, pro quibus se sub Camerae poenis obli^avit, quos
ubi repeto , praeter convitia et iniiirias recipio nihil. Fac i«^tur , vir
optimei rebus meis adsis, hiiio quoque nuntio prudenti consilio adsistas»
Petrwn tuura vicissiin votis tuis habiturus paratissimura. Me quoque
rev. ac gcneroso Domino de Geroldseck commendabis, Magistro Lu^
cae plurimum salutis nieo nomine impertiturus^ cui pro beneficiis io
me collatis parem vel maiorem benevolentiam exhibere studebo« Tu«
multuario. Argcnt. 40. INov. 1621.

Petrus fVikgranit Concionator Argentinensis t Tibi dediCus.

XXIII.

MARCUS BERSIUS THEODORINÜS *

OMNIBUS NÜMERIS ABSOLUTO VIRO D. HÜLDRICO ZUIN-
GLIO, CONCIONATORI ET CANOWICO THÜRICENSI,

Gravor plane ad Te scribere» suavissime Hutdricel Quid enim
attinet tam delicatas aiires incultis meis et illiteratissiinis literis occu-
pare? oonvenirct magis silere quam loqui, nisi officium cogeret, ne siciit
nuper tanta bencAcia in iinmerentein, ita et in non intelligentem, collo-
casse«videare. Speciatim ea oelebrare cnndor tuus non admittit, incivi-
litas mca noo assequitur«^ Quid e^o rependam non habeo , praeter ani-
nmro, qui adeo Tibi ads^lutinatus est, ut non posset ma<);is. Quis autem
tam divinum pectus maxima benevolentia non amplectcretur , mirnra et
condUam morum fncilitatem non exoscularctur , vitae iutegritatem non
suspiceret? Ut interim insignis eruditionis tuae commendationem eruditis
concedam, et irt 4iuo terbo dicam: in te uno natura, quid efBcere
pos9it , videtur expcrta ; et quod ego magis demiror , tantis animi cor«
porisque dotibns ornatus talem te exhibeS| ut a pbilautia totus sis alie-
Du«. S/ei ne Te grnvioribus studiis deditum incoucinna mea garrulitate
offendaiq, semel finiam, si modo hoc unum a Te extorsero, ut me man-
cipiorum tuorum gregi adnumcrcs. Erasmum apud nos agere, non
dubito Te soire; M. BeatiiS tAmiSlelstadiwn^ domi rebus suis dispo«
sitis ad nos rediturus, Tc quoque brevi advolaturum expectamus, sed
forte non inconsultum erit differre doncc Beatus redeat. Sed audi, mi
Huldrice i rem indignam. D. M. Nicolaus et Simon hie fuerunt (di-
cunt) et me ncc viso ncc snlutato rccesscrunt. Rogo, ne Tu siratle
facinus admittns. Forte aliquid uovi a nie expectas. Ea quae nova bic
eduntur, vel aliunde alTeruntur, prius sunt apud vo«, quam apud me»

1523 senatus Tigurinus enm propter machiuationes improbas in custodiam
coniecit, atqtie episco|iu5 Constantiensis sub fonim suum vocavit; caiiaa tarnen
eiiisqne eventtis panim liquet, insidiae, ut coniectura probabili assequi licet,
ZuingUo stnictae {IVirt, Schuler, Hi<t. Zninglii ailol.)

*) Marias BerAVfü ^ Plvbanu* #d S. Leonhardum Uasileae.

epistqlae; mdxxt. ^xv. iss

Aäam Petrl'lwos aoniinaites rcrum theolo^carum imprimere coe|iit',
•ed oon polest absolvcre excmplari deficiente. yale. ^as. 13; Pec. 1521.

XXIV.

UCOBÜS AMMANNÜS D. HÜLDRICHO ZUINGLIO

PAROCUO TIGÜRINO, VITA PARITER ET DOCTRINA
SACRA VENERAHDO AMICO PRIMO S. D.

üt possim par^re ParentU iinperio hac io rc nimis iwreor, oplime
Zuinglif üt plstrinum id exarandi perpctuo subeain« ünde tainetn
pluritiiuin laudis et emolumeDti proveuiat scite rein tractanti, aniiims
nieus tarnen oinnino reclamat abhorretque, quotlescnoque buius condi-
tiouis in nientem venit. Quac quia Patri meo bon^sta visa est, et fru-
rluosa j pie ämanterque consulenti , odiosius coram adversari non libuit.
Verum häc causa Basileam invisere iussus sum» ut alterius avunculi
sentcntiam quoque seiter, quid illi Optimum factu videretur. Is tantum
abest in hac sententia ut sit, ut paratus sit omnia benigne suppetcrc«
victum, contubernium I librorum copiam, priusquam patiatur ullis viri-
bus ab studiis humanioribus nie avelli se^regarive, Si minus in perpe-
tuum id quidera, saltem annis aliquot obtinere conabitur, ubi equidem
per qVetem et otium» adscitis in consilium evangelieis literis, vitae
gcnus aliquod mihi deligam , quum naturae meae tum servandae trän-
quiilitati animi idoneum. Hanc rem itaque plurimum adiutabit apud
parcntem meum» carissime Zuingli^ autoritas tua gravitasque. Qua^
pie supplicanti hac in parte non desit, etiam etiamque rogo obtestorque.
Verum heus Tu quasi imprudens harum rerum» ignarusque omnium
pntrcm cohvenias! Ipsi enim per literas nihil signiHcavi: consultius enim
esse visuni est cum Patre coram Basileae agere propediem« Valei ut
dii;ous ^s» felicissime« BasiL 1521. ^

XXV.

HÜLDRICHÜS ZUINGLIÜS DOCTISSiMO VIRO

BERCHTOLDO HALLERIO, » HERNENSIÜM E VANGEUS T AE
VIGILANTISSIMO, AMICO SÜO CHARISSIMO S.

Satis superque fuerat nobis honoris impensum, Berc/itolde chms»
$unfif tua istac bren, sed absoluta epistolai ut superv^caneum fuertt

<) Ex epist^a Grebelii ad Myeonitim intetligimr hafic epistolau post 4«
Nov, f*;(9ratani ev^t *) BerchtQldus HoUeru»^ jUdingae^ ditionis Wirtem-
h*rs;ensis , na(us iW^ quum scholas inferiorüs Kothwalae et Pforzhemii
frequentasset , in Academia Coloni«nsi sese ezcoluit. Deinde postqnadi
paiillum tt!m])oris hidüm Hterariuin Rothwiht admi ni Strasse t , comitatus «st
Riihellum^ pratjceptorem smim Sernarn I5l3, scholatn ibi condininim, ibiqne
Canoniüttt factus et t52t plehanits ad monasteritim S, Vincentii. Mox amici-
tiam Ziiiii$^Hi "appetivit eumque ipse Tiguri eon venit ad ultimnmque haKtnm
amiU^ritatam Intimaui cum eo si*rvavit/id *quod abhinc decurrens series epi-
atolarum intt*r ipsos commutataruiu comprobat; eandemque nec«i6siludineiii

iS6 ZUINGLI^NAB

argenhim addcrei quasi mundi^m siaceruiogfl^ eloqauinit cum niyteotum
symboluin iiK sacris 4iteri8 habetur 9 Moq arg^o^», quo iaWceiii venuo-
daiims 9 non gratius fulscrit. Adeo wisxis suin mihi animi tui candoreiu
sitnplicem et ^iniplicitatein caiuUdisdiinain hac tua pusilla quideni, sed
docta perspexisse episiolgi. Veruiu ^ratir.e habebuQtur tuae butnaoitatt;
et si noü alia re, tainen animo, ad q:*aevii» tuo nomine obeunda pro-
peoso. Hoc enim pacto satirfacere apostoltck» praeceplo polertrous»
dum alter alteriiis oncra porta^eritnus. QuaoiquaQi haud sciam (utSostae
Tercntiani vcrbo abutar) quidnam mea ars Tibi efficere possit; nisi
qiiod scio cofttentuin esse candorem tuuin, si mihi perpetuo coostitero,
ac evangelici muneris opus, quod annis abhinc quinque sumus orsi»
Deo auspice, persequamur, doncc ille nos rüde donnverit. Facturus sum
autem id hibens ac volens; modo ille dederit et vellc et pcrficere. Mam
ut non inRcior ex infirmitate nobis nonnunquam taedinm obrepere, dura
immeriti proscindiihur; inio ut nobis videniur optime meriti de oronibiis:
ita negare non possum, taedio poenitudinem succedere, quum calcaribus
Christi conscieutia nostra exagitatur, quibus ille torpcntem ac dornt
suae desidentein animam expergefacit , interim terrendo , interim autem
pollicendo, ut cum dicit: „Quem mei puduerit coram hominibus, pude-
bit et me illius coram patrc meb ; et qui me negnverit , negabo et
ego^' etc* et: »Qui amat animam suam in hoc mundo, perdetillam,"
et: „Ex ore tuo te iudico serve nequam, etc. quod non fenus fecis-
sct niina sua;** et: «Sal, quod vlm suam amiserit, ad nihil postca
valebit, quam quod in publicum iter abiiciatur et conculcetur ab ho-
niinibus,^ et: „Dominus veniens inertem serviim sccabit, ac sor-
tem dabit cum Pharisaeis." Ätque haec loca de terrendo adduximus;
alia quoque adducturi, si qua sunt, nisi epistolae modus vetnret. Muno
proxinmm est, ut adducamus ea, quibus non eximia modo, $cd aeterna
pollicetur, ut cum dicit: ^Qui me confessus fuerit cornm hominibus,
coufitcbor et ego illum coram patre meo;" et: „Beati qui persecutio-
nem patiuntur proptcr iustitiam. *" Et necubi cessaremus , quod nomen
DOstrum male audiret, metueremusque perpetuo fore opprobrio, dicit:
„Beati erilis, cum vobis maledixeriiht omnes homioes.^ Idem tractat
Matth. V« si nomen nostruio penitus conculcetur ab hominibus, et
eiiciatur, gnudendum tarnen docens» quod memoria nominis nostri apud
illos abolila, qui nobiscum sunt mortaics, scripta tarnen habeatur in
fastis supernorum civium. Et ne timidulos redderet änokoyiag egestas
ac despcratio». quod oilinlum essqntiaexperti, securoa reddidit, spirituin
suum adfore contestans, quum Lim apud Praesides prooemium ordiri
jiieditaremur, et salvos dixit futuros, qui usque in finem durareot; nee

prorogavit in Bullingirrum. Cogitft^ reforma^ionis consulta^ue ad eam con-
iieit*nf)am quin adeo^ urationes habetidas, ab eo mutuo sumsit vir non tarn
dortuH , quam ad res ageadas intUi^trius ac summopere modestiis et lenis.
Cum Zitini^liu potUsiniuiii dispntationem Berntnsifm moderatus. est, quae
vicl:onam ^«rürmatiunis ibi conainnmavit. Ptr niull« inconimpda carporis
quibus alHictabatur, iam liiG knorte ütfunaiu est ,. 44 anooripn., {Kirdf

EPISTOLAE. MDXXI. XXV. 187

yereri deber^ eos qui ,corpas trueidare possint^ Jt aniinani oe lacdcre
qiiideiu queant. Haec inquain, aliaque in consiiuildiu usuin vcl dtcta
\d facta merum reputans, huc aliquando vcnio, ul inori pro Christo
non usqiie adeo detrectein apiid mc. Aliqtiando vero nostra haec infeli-
cia terapora intuens, quibus temeritas et ingratitudo , ne dicaiii iniiistitia,
omnia tenent , omoia pervaduot , oiunia vastant) in tain diversain trahor
scnlentiam , ut ne mihi qiiidem plane constem quid sentiam , nisi quod
dum ad me redeo, diviito nutu omnia haec fieri cognosco, ut hoc pacto
qui ?d Deuin accedere fide nolebant, deploratis rebus Omnibus, ad hunc
ununi confugere cogantur; dum scilicct omni humana o(^e fuerimus de-
stituti , huc tanquam ad lovis xgrjafuysrov concurramus. Fusius tecum
egimus, quam tempusculum illud pateretur, ut aestus tibinostros, dum
orc non possumus , calanio exponerenuis , et si qua parte essent usui
Tibi futura, non deessemus. Quanquam haud ignöro te pUirimum
possc, non modo tc ipsuni consolando , sed etiam alios adhortando:
ansam tarnen praebui abundantiora parturiendi et vicissim nobis com-
niunicandi; ut dum indigne audis apud tuos, discipulum nostrum esse
farrum, Omnibus non discipulum nostrum, sed praeceptorem esse probes«
Pctivisti iam aliquotles de fide, et de cultu sanctorum sermones ad te
transmitli; quod idco non praestamus, quia calamo nunquam excepimus,
quod fortasse negotiorum nostrorum rudis aliquis dctestetur. Tu Tero,
qui ea et vidisti et audisti, boni consulturus es; quamprlmum igitur tan-
tum otii nactusero, votis tuis et si non satis, aliquid tamen facere stti-
debo. Tu interea quod a me requirls, ipse strenue exequere, ut ursi
tni fcrociusculi I audita Christi doctrba, mansuescere incipiant; quod
negotium summa lenitate adgrediendum puto. Nee enim apud tuos sie
agere convenit, ut apud nostros : tuorum cnim aures etiamnunc tenerto-
res cum sint, non sunt protinus Xäm mordaci vero radendae, quod et
Christum scnsisse puto, quum vetuit margaritas ante porcos dissipari,
qiii iorlasse in te conversi magna te saevitia discerperent, ac in perpc-
tuuni Evangelium Christi horrerent. Palpandae igitur sunt hae ferae
Icnius, et ad earum insultum paulisper cedcndum , donec patientia nostra
intrepidaque pectoris constantia superatae, cicurcs reddantur. Dedit et
Petrus qliquid, quum dixit: Sed nunc scio fratrcs, vos ignorantes isthoc
fccisse; dedit Paulus, dum Galatas lacte, non solido cibo aluil. Cesse-
runt onines apostoli saevitiae, dum non pervicaciter Senatui obstrepue-
runt, vibicibus etiam lividi, sed a praedicatione non cessarunt. Sic rogo
fias omnia Omnibus , ne tecum Christus explodatur. Serva nobis Chri-
stum apud tubs; patientcr audi, ne mecum male audias. Quanquam quod
illi impudcntius in meiactant, impudentissime confictnm est : neque enim
cum Franco, neque cum Caesare quicquam commune habenius praeter
ceteros morlalps, nisi unicum Christum, qui nescio quam sit ilKs cordi,
dum coelum terrap mi.scent, et omnia tumuUibus et caedibus implcnt.
Saivere iube nostro nomine amicum nostrum Trempum^ Sebastianum^
ralerium^ * medicos bunc corporum, illum animonim; Thomam Fi^
tembachiumy charissioium praeceptorem nostrum^ si quando ad vbs

*) Sebctuianui Meyerus et f^mUritit jinsdfnus.

<^0^

<S8 ZUIHQUANAE

«OBccs^erit, et omab bont coasule^ Opto te frater io Chriito, ralcre.
Ex Tig. 4. Gal. laa. 1522. (29. D«e. 1521.)

M D X X I L .

MYCONIÜS ZÜINGLIO.

CoBtmuis iam 6 hebdomadibus laboro tiissi et catarrho, ut libros
noo possim adspiccre. Atque \s morbus crit mihi dooec Lucernae
vixepo. Utinam alibi daretur vivcrc, ubi aura posscm prosperiore frui.
Dicuot Medici , 51 diutius hie periiiaueam , grandciii vitae portioncm
mihi ademtum iri. Voluiut haec scires; verum cur scribam, haec cüusa,
cum alioqqi sim ad^o ineptus. VeneruDl duo sacrifici ad me pridie
quam haec scrip$erim* li, nescio quo pactOi iociderunt 10 sermoocm de
Te honestissimum et qut digpus foret, ut in conspectu meo depromere-
für. Alter tandem sie incipit : Fuerunt apud nos superioribus mcnsibus
duo roooachi praedicatores. Uli mira dixeruni de Zuinglion Ro^aoti
▼cro mihi ita respondit. Quia rogas iion lubens dico: suspicio subori-
tur eoiro, quia amicus Zuinglii es» mox ut cognoris omaia te ei renun-
liaturum. Tum ego : Beete dicis : haec enim causa , et unica quidem y
cur scire percupiam. lUe vero multis compressis tandem dixit, ut in-
telligcrem monachos effutivisse de pcnsionC} et quemadnioduiii absoU
vcris duos Dominicastros ab ordine» tum utt Thomam» qui apud te
obiit, ooete et dam sepeliveris. Ego bis auditis risiim non potui con-
tinere, nescio quo motu: nam impotcntius storoachabar, quod pernicio-«
sissimi homincs conantur te suis mendaeiia toti mundo faccre odiosum«
Varraveram, uti res. habebat. Mirabantur illi sacerdotes uiiriHce nio«
pachorum temeritatem , odium» mcndaciai tantorum pracsertim» quanti
sunt, qüi haec blatcrariipt« Vis nunc scire» quid cogitarim » ubi, quae
scripsimus, audivi? Quam sis prophet», qui omnia^ haec provideris; sed
sine eos intrare in aquam, dum non possint rcgrcdi» ut omncs denuo
iniclliganty quid hoc hominuro genus agat, moliatur^ et aliquando per*
ficiat in Optimum quemque* £0 die» quo haec signavimus, Baslar^
dus grandis magister in Francia oppidum nostrum intnivit 400 equi-
tibus. ^ Mescio quid fortunae adportet. Mon possuin ulterius scribere.
Vala. Si placcti aliquando scribas mihi de rebus tuis. Valeat Scudus
familiaris tuus et alii. Lucernae in vigilia Magorum. (5. lan.)

Myconius tuus.

^) RenuttUt naturalis filius Philippi» diicis Sabandiae , avunc«ius Francisci IL
Teois s iiiari*«, maior domus (Grsnd mAitr«) regis et crebro itgntiis ad Con-»
Toederatos d« auxitiis conducendit» iam ex 1508 civitate ßerneasi potilus^
'\\n\W maignTim qUAndam ad res peragendas opportunitatem nacttis erat, hoe
ip!(o tempore splendidn cum pompa arcisque peciiniae Lucernam venerat, ut
novam mititiam ]>ro Gattta redimeret , quod ne^ochim Utti prospere successitv
ut omnes Coufoederatorum civitates pravteif Tigurum obsequenmtur. Cecidit
in proelio ad Faviam i52i. XSunUr ei Utniingtn)

EPISTOLAEU MDXXII. 11. 189

BERCHTOLDUS HAUuER ZUINGLtÖ

ECCLESIAE TIGÜRINAE SPECULATORI, PRAECEPTOM
SUO CUM PRIMIS OBSERYANDISSIMO.

...

Epistolatn tuatn literatissimain , integ;errime Praeceptor, cum obviiSi
ut ajuDt, (naDibus, accepissein : non sine feaore o^gQO Ic^ reiejgiquei
adinoduiti delectaUis, atque ea Christian isino convalui^ ut nihil siipra«
Aninius eniin mens nonnihil hac rerum et hominum varietate deurtus»
et ad suiTereDdas iniiirias impatiens, hac Xua epistola sie qbduratt ad
oinnia acruinnarum ^enera , ut aeqiiiorem iam illis roe praebeain , ^ni
Dulla penitus ioiuria laccssiti (nisi verbiirn Domtai« ut solest» iüjuriaiii.
bterprctentur) se mihi infestissiinos praestitcruot« Nisi enipi la0tQpcr#
nie tuis cxagitüsses calcaribus, torpentemque expergrfecissies hüiic.iipi-
ritum nieuin : profccto mox officio concionandi ceflsias^rQ« (i|OD ctcdiSfc
quas bullas BermUum magnates certi eructaveriiit).ineqiie uoaeim
D« Thoma Wyitenbachio Basileam^ Uteri» iilip politioribus , . el
Graecis et Hebraeis invigibturusf contulissem» At tva fLpistola admo-
duiQ suavi consolatuSi vires oiftoes iotrepidus. reswu- aique id mihi
Christianissima tua exhortatione certo. persuffsi, aalMW esse pro leiMporia
huius calamitatCi ut evangelixem i quam ia angtili» quibMsvit studiis
inserviam; donec Domino verbum suum niulia virtula miinieiite» Chri-
stum, cucuUatis migis longe a nobis exulem, imo in exiüuw prof^ re-
legatum, pro virili restituerim: tunc enioi aliquaodo um püs studüs
tuttus devovere possuin. Meum nunc est humanita.tt io me tuae immen<*
sas referre gratias» qui inter tot taotaque stndioniin aegotia. occupa^*
sirous me suppedaneum tuum omatisstroa illa epistola refioere digaatus-
es. Noliro a me» nullius ingenü houiine, Iam coociiuiamt tarn sententia-
rum poadere gravem, te plane dignaio,.exspectes. Sed cum ea te mo-
mm ciemebiia praeditum et genuina felicitate noverim expertissime, ut
et ab ineruditis literas etiaro barbaras summa animi al^^ilate sufcipias,
aniuiatior factus, saepius» pro voto meo te semper booi consulturum
meis ineptiis obruam.— Ceterum sermonem de fide etSanctorum cuUu,
ex Tui ingenii felicitate depromtum , indies expecto. Importune tainea
Dolim tua interrumpas studia ; at cum per otium pleae licuerit , propter
commuoera nobis Christum, fac voti compos |iam. His vale basilicCf
Taleantque confratres tui , Domioi mei , item cooperatores tui cum tuia
Omnibus integriter. Bernae ^x aedibus meb V. Cal. Febr. (28. lau.)
Tirginei partus 1522.

Sebasiianus Ilam ad Corinth. eptstolam aggressus, * imo et Fn-
krius te salvum plurimum desiderant, nee te solum, sed et Christum
m Te et tuis. Trempi^s aniicorum tuorum amicissimus una cum con-
torali sua hpnestissimn beoe valeul , et te optime valere cupiant. Kcc
est, quo Te excuses, quin vel semel pro redimendis negligentiis, dixe-

Yttl ?< ^* •«"»<»«» S^oMtiani Meym 1546 literia ezenai prodienwt aa

tM . ZCIN6LIANAE

rim indulgentiis Moniem Be^li petä'i, ^ dos abunde Tisurus. Yale
rursus et aalvo«» ^ .

Tuus B« Hallerus in ChriatOi imo ad vota luissimus.

III.

PETRUS SCÜDÜS D. ULRICO ZÜINGLIO

• DOCTISSIMO lUXTA AC INTEGERRIMO VIRO MOBIS

LONGE CARISSIMO S.

Quod tot iam tneosibus » quibus negotiose quidem hie ' otior , ne
Uflitm quidem ad'Te eharacterem perscripseriin , doctissime ZuingU^
DOD hoe herele vitie «Otttigiti quod vel a iuvenilibus annia siocerum
Tui ' Bobiii insitiHn Studium uoquam e pectoris secessu evolarit ; quin
crebris iisqae gitmbus occupationibus ultro citroque discursandi sie
distralriitiur, ut oe pundum quidem brevissknum amicitiae fulciendae
locare queam. ' Sic atieois discrucior uegotiis» ut nee ipsis adeo Musis
t»m mihi blande a puero afridentibus debitum pendere o£Beiura liceat.
Sed spero fore » ul tacitam rursus tranquiliitatem nactus in abdito quo-
piam secessu tottfm divtno literarum mdio denuo me vendicem, quem
Divum bediprita» dfgmim öpinor conatun qua^so provehant et au^ant,
oronisque aequi tt>ti' eompotemreddant» opto« Sic totus enim ceu Delio
quopiam inspiratus ad disciplinas iam reoascentes e diuturnisy quibus
afflidae ftiere , tenebris afficior , sie ad av^um illaruro haustum inflam«'
mor, ul onmis pene mora niminm mihi diutuma^ omne spatium nimis
quam existimetur tongüm« Sed quando Divinae naturae lege constitu-
tum' est, ut ipsum se tempus belle adeo nostris ubique actionibus ac-
eommodet, necessum esti ut ipsos quoque nos illiul per vices opportu-
nitäti passim adornerous. Proinde tantum mihi de generosa morum
tuorum maiMuetudine • polliceor , tantum de insigni illa iuxta ae sinccra
pectoris tui beorignitate persuadeo, ut quum toties ipse ({• oque dura
fortunae discruciatus sis violentia, me quoque esse ssevae illius tyran-
ftidi obnoxitim agnoscas, qnae me ceu polylropum Ulyssem quempiam
inter Scyllam et Charybdin pericuiosissime oberrantem crebris procel-
larum fluctibus hinc inde iactitat, omnibus tentat modis, nuilis prope non
casibus obiicit; spero tarnen asstdue Superum aliquando beni^nitate ie-
Hcem ad Ithacam mihi reditum dari, cuius utinam, o Divi, brevi con-
tingat ons appellere, sed non ea infelicitate, quaille; familiae scilicet,
Ke. Camoenia literarum praesidibus ignotum, utprorsum nie peregrinum
ac a se, alienum , non priscum huiusmodi possessionis administratorein
existiment: constitui profecto vetus ab Ulis ius (si quod unquam mihi
fuit) expostulare. Totum nempe me illis dico manoipoque, quod utinam
iilae mancipium in suuni recipere aAitrium minime gravcntur. Tuae
subinde fucrit mansuctudinis , doctissime vir, cum Te posthac patronuui,

' *) Hoc id sibi vnlt: Ztiinglius iter Mcrum instittiat ad «ntmm S. Benti
in mont« S. Beati a pari» ori«nta)i lacua Tbunensis »itiim , per eamqite occa-
tionem ipsum visat. ') Glareauae,

EPISTOLAE. iteDXXf, XIV. 191

ir .

quem hactcnus officiosUsime praesFitlsti , exbibcre! nam taae rerera
auctorttatjs l'avonr noat "nif jipcr^ stodiis nostrb liilchneatum acrcdet, id
qiiod cum jperiiiulla alia , tum non usque adeo infalix ,. ni iallor, rei
eveutus abandf satis Häctenas edocuit. Sei e^ de rc ut latius disseram,
niodestia prohibet et terret, pudpr. Tu saltem stude, ut Tui similis
esse pergas et eximio.illi iuxta ac iotegerrimo Praesuli Domino Abbati
ex Eremo^ ubi ubi. venera^dam iliius paternilalera convcneris, fac
quaeso, impeose me commendes. Pridom enmi» cum obitcr ex itmcre
locum Eretni practergrederer, :non vcrita est sincera iliius iate^^rikas
eo se denüttere humilitatis, ut ad se nos arcesserct; sed accessiooem
profectionis vetuit acceleratio, cui id imputo malum. Hacc enim mihi
colloquium iam olim cum ampUs^imo illo iuxta et eruditissimo Musnrum
patrono exoptatum probibuit» Verum id oblata comrooditate egrc<;ie
explebo. Tu intcrim semper^ ut hacteous» tuum me ccnseas, cuius
ego* votis perpetuo acquiescam« His vale Scudi tui memor. Ultiuio
Febr. die Ao. 1522.

P. ScuduSt luus ad omnia vota obsequiosissimutC

IV.

GLAREANÜS ZÜINGLIO EPISCOPO TIGURINO

AMICO MOSTRO SUMMO.

Salis incomrooda nobis sunt itioera , cetera omoia ex TOto : ma^no
enim plausu iuyeoum et civium susceptus sum Basileae. Iam ad Ber^
namf ut opintir, commeabo. Erasmus recte valct, et tota dockarum
cobors, a quibus Omnibus plurimum salutaris. Vehementer timeo inter
Luther um et Erasmwn duellum; * quod si evenerit» quam, dii boni,
literarum Studium gravabitur, cum perditissimi Sophbtae conspicicut
doetrinae omnis lumina confligere. Causam plane perspicio animo;
Terbis explicare ncque debeo, neque fortassis expedit. De re mea» si
comiDode potes, ad Bcrnam perscribito. Sin minus, usque ad meum
adventum dilTerre poteris. Neque enim festino «laguopere et res meac
nondum firmatae sunt; tum incertus bellorum eventus me distinet. Ve-
rum quandoquldem ille tecum colloqui cupivit, tu occasionera non relin-
quito : neque enim quicquam aliud quam animun? eins cognoscere cupio.
Tempus et conditionem non admodum curo. Vale et me aiiia. Bas. ex
aedibus R/ieü nostri.« IV. Non. Mart. (4. Mart.) 1522.

Salutato nomine postro omneis amicos, atque ea in re »is, precor,
officiotftts. Neque enim omnes nominare possum, Utingerum^ raten--
tuuimy 3 Georgium Chalybeum^^ Henricum Lutium^ imo vero
omoes : molestum sane enumerare omnes.

*) Iam Luiherus theolügic« placita Erasmi de libero arbitrio taniquaiu
^rum chrisriana literis privatis reprehenderal. «) Ariolhii? ^) FortasM?
Tsdindi, qiium ex ep. I. aliquis Tsehudi apud Zinngiium degertt. *) Geot--
iiusStäht/in (Chalybeiis) ex agro Marl, qtiae pars est Canloiiis Suiteush,'
»Mb hnem 15. seciili natuÄ, 1518 Caplanus Alundorfn, in patria pfoprU, ft
Jiadettae, la «u«picionem venerat propter Über; ^lores animi sensus. Zuingliiis

492 ZUUfGLIAMAE

MYCONIÜS D. HÜLDRICO ZUINGLtÖ

PASTORI TIGÜRINAE ECCLESIAE, AMICQ PBIMARIO S.

Betulit mihi Conhardus ^ te quaesis'se aB eoj dcnii«;ratitru8ne siin

Basileam ad Glareanum, ' Füif plane novuin qiiod äixit et primo

aüdituni; quamobrem nihil respondi, quarti quod res est, me hac de re

ne sonmiasse quideni, Addidtt tum, qaantam mei cüram^ haberes, si

forte queam aliquando redire ad vos. Rogo istam ne abiicias. Nullibi

enim malim esse, quam apud Te, et nullibi minus libenter sum. quam

hie. Idque tum hominum causa, tum aurae. Molesti sunt mihi illi etiam,

duni ab aura corrumpor. Aiunl enim nequitias mcas id commeritas«

Verum nügac tales minus me morent, quahi quod omnem sanam doctri-

nam contemnunt; omnem diligentiani, qua utor, negligentiam vocaiit,

atque adeo quicquid facio, venenum est ilHs. Sed est in quem omnis

spes mea reolinat. Ceterum accepi, Te fuisse apud Erasmum Basileae. ^

De 'hoc homine rogo per Deum aliquid mihi significes, nee omitUs quae

de epistola mea dixit, faciasque hop quam ocissime, i. e. quum tantum

dabitur otii. Vale meque redamato^ Sali^m Optant Te coniux in-

firma ^iFetLr. Salvi quoque sint commune« ainici, bprioüs Uli/ige'

ras* Lucernae*

MyconiiiS tuus*

VI.

ZÜINGLIÜS BEATO RHENANO-

Scribis ad me parcius atque ego vellem, humanissirac Rhenaney
neque ut arbitror epistolarum parsimonia rem facis, Nam quae iactura
fuerit Schedam hnic nostrae parem absumere, pracsertira quum videas,
nos, cui res eslangustior, nee chartis, nee Tibi, quem invilum coginuis
hac nostra legerö, parcere ; tamctsi haud parvi referrc pulaHius, si mi-
nus ad Te scrtbercmus, non quod hac in re, quam mox audies, ipsi
aliquid possimus, puta vel «ententiam dicere vel /«poTowo'; sed quod
summa saepe negotia ab huniilibus pepemlcre uiagis quam sunimaies ipsi
crederenl, et a pastore saepe didicit imperator, qua parle posset excr-

eum 1520 diaconum sibi adscivit; 1523 pastor Viningat in comitatu Badi^nsi,
ubi Eiemus coilaturam hahebat. Hie diu pericUtabatlir aPraefeclo FUcktn-
stein Luveruaie ex improviso tolli; deinde Bidensts eum cortcionatorem
vocarunt; 1531 Btrnates Zofingam, ubi inxU Sebastianum Hoßnwisierum
Aiioistrabat eeclesiae, inde 1543 item m Tigimiiii , ywttm ßuficonam venit,
tandem in Turbtnthal delatus est. (Mise. Tig. 679. sqq.)

^) Prcibabiliter Conradus Grebel , vel Commeudalor Cour. Schmid ») An-
tehac se optare Qlareauus dixerat Mycöniwm sibi socium instituli. 3) Qiiaa-
C.Ü Zui/i^iius fuerit BasiU'ae, accuratius constitui nequit, quam voce Grebein
ad radiaiium 12. lan. ,,Ziidifis hi» diebus Erasmum adibit BasiUat,^' at-
que e loco epistülae, quam 4. Mart. Glareanus ad Zu. scripsit No. 4, eoUato
cum animadversione Zuinglii ad Beaium Bhtnanum coniicer« licet, eum ante
4. INIartii reversum fuisse«

. MDXxn. VI. ig^

efttmi citni periculam in locum tüUiiii subducere. Est ttnqae ea res ,
quam taotopere celo» isla. Acccpiinus paucU ante diebas, duellum in-
ter JErasmum dtque Luthcrufn futurum : ^ propendent enim omnia ad
dissidiuin ; stimularihunc a fVütetnbergensibus t ut adulatorem aliquando
prodat; illum a Romanensibus ^ ut haereticum sibi daiiinosissiinum ex-
lin<{ttat. Qüae res quantuni malt datura sh Christianis, coniectura nan
optts habes ; sed ob oculos Tibi scio iain versatur, ut cum facta fucrit
<quod Deus avertat) 9 clarius cerni non possit. Scis enini quantae ab
iitriiisque parte Stent copiae, quantaque sit utriusque vel pugnandi vis
vel elttdendi solertia« I^on contin^ent illi, ut reor, inoderati isti Bu'
daei ac Stapidefises\ huic vero non infantes Latomi ac vani Eccii*
-Est apud utrumque, quod nobis prodesse poterit pluriroum, quod obesse
»iAintttin. ludicat uterque gnaviter et graviter; est tarnen utrique
quiddam pecuiiare (quod citra invidiain tanien dictum volo)i quod si al-
ter! adfuerity iam is illi comparari, nedum aequiparari non queat. Quin
ista nobis per partes cur non servat uterque? itnne placet ei^, salris
non esse nobis? At quam tandem Helenen domum reducent? Amabo,
prudentissime JUienane^ clam cum Pellicano nostro ^ et aliis doctis
apud Lulerunif clam apud Erasmufn rem componite, apud hunc
praesenti ore, apud illum literis. Sciums utrumque cedcndi nescium,
scimus Ulyssem consiliis j4iace fuisse semjper superiorem ; at secuta
est hunc non minor gloria, ac ncscio an illius non sit quibiMdam su-
spectior. Capis mcf, satis scio. Offeoduutur apud nos quidam epistojis
quibusdam Efasfni^ quod non caudide de Lutero sentiat; ego %'ero

^) Cfr. £p. 4. Glareaui ad Zuiu^Kum 4. Martit. ^) Conr, Kurschtitr^
latine Peüicanus , a Villa Sucviae oriundiis , Ruffaci natus. Postquam Hti^
delbergat doctti materni avimculi, eruHiti Igdoei Gallig literis imbutiis esset»
iam l493 in ordinem Franciscanorum ingressiis 11l96 Tubingae studia conti«
nuavit , ihique in Siaupitzii notitiam venit. Euclidis et Scoti praeivit lectio-
nem simulque concionator tarn libere locittus est, ut propemodum qiiaestioni
d« haeresi suhieetus esset. Singtilari cum diligentia Hebraicam linguam ad-
-didictt» a EeuMino adiutus« 1502 theologiam Basileae professns, 1504 cum
carfiinaü Raimwido^ Papae legato, Eomam profectus est per Helvetiam,
et cum alio comtte quof^am Cardinali historiam Helvetioram reddidit latine.
Febris autem redire coegit, antequam contingeret Romam. Pro episcopo
Basileensi composuit sunimam doctrinae Catholicae atqiie inde clarius in dies
errores eius p«'rspexit. Cum Capitohe ainicitiam iunxit, atqiie ambo vinum
ac panem S. Coenae syuibola tantiim es.se intellexerunt cibumqiie mentis ac-
cedentem }>er ftdem. Eccio qnoqiie ntehatiir amico. 1516 ad Capitiilnm Ge-
nerale in ßöueti qnum iter faceret , eLriuHtofiim Galloriim notitiam consectitus
est atque anno 1517 Capitulnm Generale ipsum detulit Romam, Hedux Ln-
theri mox scripta cpgnovit, ac Basileae contra crimina baereseos praesiHium
invenit. Cimi Oecolampadio professQr Theol. factiis 152) praecipiie libros
V. T. lectitabat. Tiguruip vocatns 1526 cticuilo deposito et ordlne abdicato
roatrimoniitm iniit. Commentarios iu imiversa biblia scripsxt, in latinamqiie
eortim versionem operam contulit, praeterea reddidit Aristotelica et Cicero*
niana vernacule , ut sermonem paternmn ad philosophica qtioque tractanda
ai&ngeret. Mortons est 1556. (Pfilicani biographia projiria.)

Ziauiglii oniv. Opera, Vol. VII. 13

i»t ZCIMGLIAMAE

an rec^e seati^t nee ne, nee legere poisuai nee iadicare» MWilw Innen
utrumque velle puto rei christiaDae» quam quo4 muliq «udoret infiniti«
vigiliis iam longo tempore pepereruntt rixando pereat et altereando
maturiores foetu5 impediantur« Venerunt ad tue iiisce diebus hae ad
Erasmwn literae atque aliae ad Sacrificulum quendam S. Peiri^ quas
precor differri eures. Faceres nobis rem omniuiu gratissimain» si iam
aouo $ese mutante ad nos cum Erasnio conecderes ; quod ai minus ipse
iuduci potest, tute venies, priusquam te litiuro yirgentoratensium vo-
ra^toef absprbeant. Opto te in Christo valcre. Saivoa vero opto Fro^
benioSj Amerbacfiios y ZuickioSy omnes tamen post Busc/dum^ que^i
precor aniuies^ ut paulo liberius cum Erasmo contendat : hactenus enin
VISUS est esse vero addictus. Haec ioco: nam schcda in Universum foe-
danda erat. Pellicano, posteaquam salutavcris, rcfer, orsum nos esse
Hebraicas literas. Dii boni quam illcpiduui ac triste Studium ^ nee tamen
desistam» donec ad aliquam frugcm penetrem. Iterum vale« Tiguri.
1522. 25. die Martii»

BiUdr, Zttinglius tuns.

MYCONIÜS ZÜINGLIO S.

CreLrius ad Te scriberem, ni negotiis cohiberer» hoc praesertün
tempore /quo nullum momeatum mihi est sine labore, et eo roolestissimo«
Tum cogito quoque : offendis potius quam gaudio adficias, quod seniper
petere soleam aliquid, et ut niinimum rcscriptionem. Quid igitur nunc,
inquis, te ad scribcndum iinpcllit? Dicam : Proximae tuae literae» qui-
bus adeo rem gratam mihi fecisti» ut consequi verbisphnc nequeaui»
praesertim quod srripsisti de Erasmo ^ de quo homine, ut est doctissi-
simus, ita hibcnlissime dicere audio; modo relatio fiat tanto viro con-
digna«. Putaram ego , alque adhuc puto» illi nihil posse obiici, potis«
simiun in re Christiaua, quod vitio subiaceret; verum audio, imo lego,
quosdam, quos miuime suspicabar, iniquiores ipsi esse. Pressit Aila^
nius Petrus Tcren. cui praeposuit epistoliura, si non failor, HugbaL-
das iUe, ^ adeo protervum contra Erasmum (ita enim ego rem capto),
ut vix aliud unquam protervius legerim. Non veretur itli nomen Theo«
logicum adimere , quod quicquid faciat io rem Christi , mollius tarnen
atque deltcatius vivat. Indoctior mihi videtur, quam ut debeat tarn in-
signi viro detrahere. Tu, velim, si quidem.per otium licuerit, detegas,
quidnam tibi videalur. Rumor est alioqui, Erasmum npn ita pinnibus
modis (H>n venire cum LulherOt minus cum MelancAihone 9 quo4 iUe
adferat quaedam contra scripta Ermsmi ; hie> vero novas in Paiüiam
moliatür paraphrases. Vix credo rem ita habere. In causa sunt muha^
inprimis tarnen , quod fernie libris illorum adeo inter se convenit , ut
Lutherus dicatur ansam omnium, quae hactenus fecit, ex Erasnü
scriptis cepisse ; Melanchthon vero in Rhetoricis suis ädeo paraphrases

^) Verosimiliter Hifgiva/cftt^ Mu/iif^ e Thurgovia^ qni iunior nimio aesM
animi in Anabaptistarum errores turbulentos «iilatus inde postea rediit;.

EPISTOLAE. MDXXI. IV. 195

£rasiM hudat; nt ^e pudore alias moliri non fOs$eU St quid enim
pararet» pararel nimirum melius. Tu die quid sentias: fuisti coim apud
Erasmamf ex quo procul dubio hau^iali praesens occuhissima quaeque.
Adfuit praeterea, ut scisi Cosihardus nosler, sermonem feeit«- ^ O
belluiu homiaenii beUatn eoncioDem et Christiaoai» ! EfTeeit» tit omnia,
quae prins fuerant taniultttosissima , auoc traaquilla videaoius. Tametsi
Caput nosIruiD coatiueDter reclaiwal, minus tarnen Tatet, quam antea,
in dies, uti spero minus atque minus vaiiturum inanissimis suis fabulift.
&i audirisses , amantissime Uiddriche ^ Conhardum clamantem , atque
abiicieotem caput Ulud corporeum, Hom. Pontificem, in re seria non potuis-'
9/t!^ rtsum cotttincre. Absit a grege CUristiano, inquit, ut caput tarn lutn-
lentun et pecealis plenum acceptans, Christum abiiciat, qui toties a
Paulo eaput Ecciesiae ipsüis indicatur« Pastorem agnöscamuSf non
capotf cum tantum cibum ministret Evaagelicum , quaotum debet^
quod s! non faciet, nee pastorem quidem agnoscamus* Omnia haee
tanta dixit niaiestate, tanta authoritate, quania potuisset , qui est Christi
Spiritu plenissimus. lolegras literas opus foret scribere, si ndumbrare
tantunimodo vellem hominis os et linguam. Adfuit Administrator fre-
fnilanus 9 qui me tractavit, ut decet bonüOi, non ut ego mereor. Va-
leant perpetno illi et tu cum illis in Christo* Praedicatores Tibi male
Tokint. Sed seis hos ut pato.. Familia omais optat Te salrum. Adest
Glareanus; qaid acturus sit, nescio. Sis mens ! Raptimi ex Lucerna
1522.^

Mjfconius tuns.

VIII.

HERMANNÜS BÜSCHIUS ' ZüINGLIO SÜO.

.1»

Sairte Ziungli! D. Johannes Breuoiler^ is qjtti has roeas Tibi
rcddtt, forte me in symposio Basileae acceptnm dixKt, se ad Tuam
di^nationero postridie profecturum, rogaritque me aiiquid c^ibi literarum
ad Te darem. Mes^avi me facturttro, quod ex tempore njhil dlgnum
ad Tuam praestantiam scribere posseni, et ille statim literas e.fflagitaret.
Cum autem eo nia^s ille instnret, exui pudorem, arreptoquc calamo
incondita haec pauca efTutivi verius, quam scripsi; fretus bumanitate
Tua singulariy etiam incoropta boai consulentei quo et Uli» noft omnioo

^) Conradus Schmidt Commendator et Pastor Kussnaif:i ad laciim Tigu^

liimn, hoc anno orationem stato die, secnndo Mai!, habiierAt eam, quam ex-

ciper« solebat pi^ocfssio ad averrtmcanda incendia instkuta. Hane oration«m

babendam semper viro externo committi morts erat eamqite latiiie externorara,

-vemaciile po|ntlarium gratia. (Wirz. H. £. I. 442.) ^ Spiritus epistolae du-^

biUire non sinit; quin proxime post habitam orationem scripseriK Myconius:

xaox enim cemere ficuit, quantopere ea »pes fefellerit. ^) Hermannus von

dem Busche , e fV^siphalia , a primo stndlosissimtis Hutuni et Lutlieri^ Post

viortem Francisci a Sickiftgeu, perrugium BcLsiUat quaesiverat. Xtl literaruin

Classicarum cultum , qiias iil4 iam C^loniat professns erat , contiilit editione

poetarum latinorum , quos animadyersionibus instruxit Numerosi sunt eius

poelici felas.

'.•

196 ZUINGLIANAE

Jadodo (ut mihi visi» est) vito gratificarcr, et Tibi buc qmilReamqm

officio ostefiderem, ine Tuae huniaoitatis , BasUeae m\k\ ouper exhibi«

tae , ^ memorem esse. Rogo iUque Zuinglium meain , oimihIius egre*

giis dotibus oiroatuiiiy ut bunc^ qui reddit illi haue nieam iofantetn

epistolam, suo more, hoc est» huinanissiuie tractet» vel ob hoc, quod

nica hac balbutie ab eo ooeratur, hoc niaxime tempore quo niininie

oportuit, sibique persuadeat, Buschiuin* quantunivis indocte ad Zum^

gliuni s^^ibat , magoifice tarnen ubique de ZuitigUo loqui et sentire«

.Mova si qua d^leolent Te» gustavinius hie duotaxat porceilum lacteotcm

pauci sacerdotes in Dominica palmarum. Hioc Sophistae cum suo An«

.tistite tanlas exdtaruot traf^oedias, quantas centuro horoicidia sacerdotum

jioa commovissent. Audivimus et istic actam, sed tarnen non peractam*

De Te nescio quam multam* Scribe, Te ro^Oi paucis nobis quoquc

«xitum tuae istius fabulae» quo rid^aiuus etiam ma^is. ' Salulät Te

D. WUhelnius Ruölinus. ^ Bas. apud ülvmn Albaimm £vaa||;e-

listam plusquam extemporoliter in feriis Paschaiibus.

.'. . . ; IX..

GLAREANÜS ZÜINGLIO SUO.

Quod adeo rarus scribo, carissiroe Uidricci in causa est res fami»
liariSy quau^tiovus hospes aliquot nunc hebdomadas tracto; Pvo lupi*
ter, quantumaerumnae, quantum laboris et curaruro invenio! Deoec^otio
Christi doleo sane, quod nemo tardius resipiscati quam quos prinios
ompiup iq hoc tf>tis viribus incumbere munus oportuit. Mira hie tra-
goedia agitur , ita ut lileris eam demandare vi^ ausitn« Ex nuntio ipse
intelliges» opinor. Et sane nisi Christus prospiciat, nescio quid timen-
dum sit mentibus b^oe christianis. Strenuos Rectorcs agunt diio Gt'bwi"
leri* ^ Hoc unum dolet.inihi, qqod simpIex plebs, cui adhaerere debeat»

A) ZuingUii^ initio anni Basileae fuorati ') CTr, £p. 9. Frotrhatteru^^
Botuhlinus <f t alii Tiguri qiioque ieiuuiorum legem roigraverant. Ztiinglius
l^se hanc prtvatorum hcentiam interdicendi auqtor fitit. Quae res legatiunem
traxit epiF^copaleui rerormationemqtie acceleravit. ^) Guilietmus Roeubiittus a
Eotheiihnrgy op])ido ad Necarum silo, postqitam CapiTö et Hedio remoti e^sent,
IMognntiaci exortas est reforniatloiiis praeco in templo S. Albani. Millia ho-
minnmad eiua conciones confliiebant vebemontia insignes. Senatiis episcopi im-
pulaii ex iirbe eiim.'abegitw Tiguri ad ieiunia frangenda irritavit, ac dum res
cognosceretur , Brisileaui discessit; 15.23 pastor Wyticoi^ae factus est. Quam
aittem ibi rustici.-i polUcitiis easet immunitateiu ab usuris ac deciuiis, privatns
est luunere. Priiiiiis fuit sacerdotum ditiunis Tigapaae, qui uxorem diixemat,
atqiie cum Sujmpifio, Bröedio tMisqxite a Zuinglio probisque refornatoribiis
tid Grebttium. , Mantiitm fartipnemque Ai>abaptistarum declinavit, conyersio«
nem rerum ^ non eihendadonem molientes. Zuiugiius i|>siim eiusdemque fur»
fiiris honiiues tarn scite quam brcviter notavit : y,Siultus fcomo estj sed au-
dax, et qiii loqttacitatis pliirimum baheat, sapientiae minimum.* £p. ad
ßnmium. (Wira. etc.) ♦) loatiiies et tiieronymus Gebweüeri^ qui Clii^Ua-
rii quu(fue vocabantur, proressores i^heulogiae Basileae; ille Canonicus ac
Professor iam eo tempore , quum Ziiin|>lius ibi versaretur ioter disceotes*
TheologiaeScholasticae ac ponlificiae dominationis tenacissiuii emoi. Derelra*

EPISTOLAE. MDXXII. X. 497

M» iateHii^t. Noo pattlum a2;fgrar«ivit"8us ille io die Palmamni comestuSx
eausam LiUheri.^ Vellem ego pietatis alicimde opera coepisse eos, qui
Kasonibuf nasutiores esse voluot. Ad hoc sane nkantur^ut BasU^aa
nihil prenMitur, nisi veoerandiis Ule magistrorum nostrorwn chorus.
praeTideat. Itaque quantuni Tibi operae apiid Adamwn proinittere.
queam non. berele video. Et hoc die audio pi^aeceptuin a Reverendo
D. EpiscopOy oe quis Lutlieri mentiooem faciai publice, ne quis Evan«.
geKum aliler interpretetur , quam aotiqui Patres exposuerint. Sus
Qosdoaatus est, ita tarnen, ut in posteruin etiam poena cautum sit, ne
quid tale adinittalur« Buscßni ingenium iniror, sed mores magb. Porro
ittdictuin quäle siC nieum , non dicam. Cepormwn non nosco, nee unquam
vidi« De puero Decaui quid opus est toties euni adnionere? Si euin.
dornt meae esse cupiat, ytxequidem fieri poterit. Nam qui mecum
sunt, ia mensaro, cameram et lectum 22 aureos Rhen# solvunt; deinde.
4 Coronatos pro lectionibus. Quod si apud cirem aliquem constituat»
inveoiet sorteui 20 aiireis in mensam, cubile et cubiculum ; itaque 2
aoDue aureis parcitur, tarnen pretium 4 Coronatos praeterea solvet.
Ego illi liberum facio, quod volet. Nam non deero solita mea diligen-.
tia, ut semper. Erastno non seroel Te commendo, sed diebus siogulis.,
Scribani statim copiosius. Hoc unum bens Tu l Uxorem istic roe, hie
Te duxisse aiuat. Utrinque credo mentiri famam. Addiderunt autem,
Te viduamt me seortum, adeo sane ut S» P. Q, Glaronensis publica
sigtlto me admonuerint. Ego sane bis diebus apud Senatum literis mo:
piirgabo, atque buccinatori huic cmicem optabo, Senatui gratias acturus.
Dil boni, quid hoc* monstri hoc saeculum, Nullum mihi cognitum
scortum , nihil propemodum negotii prorsus cum mulicribus, et tarnen
traducor misere. Tu si quid tale apud vos, rogo, amicum defende.
Mullam duxi, cum nuUa mihi quicquam negotii quod famam laedat. Sed
est hie mens mundus. Vale felix. Bas. ad nescio qu^m 4ieni Ao. D«
1522.^ Salutabis nomine nostro Falentinum^ Chalybeum^ LiUijum
et reliquos : nam tanta vix uuquam celeritate scripsic

ADAM WEISS PAROCHUS IN CREILSHEIM

CONOLD. COMIT. AD ULRICÜM ZÜINGLIÜM.

Salutcni Tibi et gratiam a Domino nostro lesu Christo, vir eru-
dite iuxtaque pic! Quod prior ad Te, facie quidem ignotuni, caeterum

—

e\9k^9h Joanne in. ZuingUum opprobrüs memomnt epistolae Glareani deinceps»
Qitan postfa rector creatus esset, noiuit ^vaa senatus Basileensis agnoscer«»
il« ut vicarii siihlegendi necvssitas obvenirf^t. i526» ut acer propugnator
iidei Romanae, diftpiitationi Badens! inrerfuir, eodemque anno primarttis pa-
stor Biennam est vocattis, mox aiitem diniissus. Hieronymus praeceptor
fnit Beaii Hheuani Hagenoviae ac de rebus domus Habsburgicae scripsit«
(Wirs, Kircbhofer, Gesnerus, Atben^e Kaiiricae.)

^) er £p« VIII. ') Argumentum docet, hanc epistolam eirc» tenipus
pascbale exavatan ^iM»^

i99 ZUWQUANAE

faoia DOliSftiiiittin I scrtboi beoe fer«s, sdo; quippe <pii Chrialiaaae
cirinac assertor et es et diceris eoostaotissimusv agndscisque ex Paola
noitroi Te iosipieatibus iuxta atque sapieotibaa debitoreai ease« Ealque
praetevea fuoctfo non diasimiiis faac quiden parle, qnod utenfve in ini*
ttisteriiiin verbi asciti sumufti felicher utinam! Cbriato autore, quod ad
nie quidem attiaet« Scia Tu, exercitatisaimufl in ea palaeatra, quid mihi
tironi desit, quippe qui ex Philoaophoruni Acadeniiis ac plane obiorto
collo in tani splendidam fuDCtionem aum evocatns« Christi tarnen fa-
vore naetus sum, quod Paulus apud Athenienses, populuro etai super*
scitiosum, non vero ita intractabileiny aequacemque at mag;na sit spes
bonae fru^ autore domino messts*. Arrectis anim» ae auribns hian-
tes ex«iplunt, si quid Tel per astnaro, ut olim, Doititnus loquitur« Mon
offendnntur novitate» pernio vente, opinor, eos ingenita sua vi verilate,
cuius simplex est oratio. ^ Superis griitiae. Aget auotn negotinin Chri«
atus, ac provehet jnvitis vel inferni portis. At plusqnam haec satis
apud viruin tantuui. St tenierariuni videbitur, quod scribo indoctus ad
tam eruditnm, condonabis id facile. Urgebat nie, ac plane curreott
calcar addebat amieissimus mihi, qui et ad Te lUeras dat, Leonardas
FrancuSf vir ckristianae verttatia sittentissimus , qni'* pro sua in me
benevolentia apud me omnia potest. Huic ineptias nieas irrogabis. Spero
aliquando, vel accepta opportunitale Te visurum, ac emditissinias Tuaa
conciones auditurum; tum et liberius, et coininodius nos invioem agno«
acenuis* Vale in Christo > vir erudite i 12« Apr. 1522.

Tibi ex animo devotus, Adufnus Weiss.

XI.

JfK^HAEL HÜMMELBERG • ZÜINGLIO.

Saluteiu in Christo lesu, Domino etServatore nostro. Nunc, nunc
oblata est oecasio, qua sinceram inter nos. auspicemur amicitiaiUf cuius
contrabcndae desid^rio annos iam aliquot teneor. Obstitif ajUem ha<^te*
nus nescio quis pudor meus» urbanusne an rusticus, ne in tuain me
aniicitiani insiuuarein. Verebar ne tanto viro despecta esset humilis ista
amicitia uostra ^ eaque causa te meis compellare Kteris non audebam.
At coguitn nuper admocUini, ex quibusdnm tuis, sihgulari virtute tua,
et humanitate, quod in ninieis sinceritatem pliiris facis, quam elegantiam,
animura sumpsi et facdis sum nonnihil audacior, atque adeo, ut iam
longe propulso pudore coiißdeuter tecum agcre, quacque velim, au-
deani, cumprimis autem benevolcntem tibi animUm itieum o^tendcre,
tuae rei, dignitati, atque adeo saluti obstrictissimum. Quod te, opti-
morum virorum relatu, vere piiiro et Christianum, id est, £vangelirae
verilatis fortissimum propugnatorem , cogooscam , utpote qui rclictis

*) Hedioiii quoque scripsit 16. Martii, quam lithenter er«ctoqiie animo
aaus grex novam doctrinam erudttionemqne amptectatur. (Scutteti annale«.)
•) Pastor Fitveitshurgi ^ amictis Ziiinglii ]}rohus, a quo |ituri?5 «'pistolae se-
qiienliir. Cum Viiebtrga quoque communicniss« Hr«'ras videtur, quippt; qiuim
apographum epistolae XuingM ad Etasmum Fabritium « dispiftalioitvm cum
legaüone e|»tM:uimli referfutis, ad Mtianchifionem transmitterüt '

EPISTOLAE. MDXXn. XIL IM

SiAiolMb. pofMiis 9 el Ptons^ieU tradttwoeuli»» rtv^ ditrioas Utcra%toto
pmii^mnAo laiftpleMm* Spirkus libertatem ad venu« Scribas iatoa,, Sad-
duMMa al bic<ftroei Caiapbaty \fwx9tv^vv»9^ adea atreaue lutartSt ut
te AM poasiin 090 awspicere, non Teoerarit nun toto corde düigeret
et avbioda aalutia tiiaa ratioDero non habere ; quae. ut propria aeque mihi
^iMiraeaU Qttod ul €«rto credas, Deuni Opt. Ma^. lestor« Sed etipsum
id vel biac tpoPffäg cogoosceiiy quod in praeaentiarum . te et amiciter
el chitattaniler adrooaeo et adhortor, ut ipae tibi sis ciirae« Si irnquani
aliaa« otmc maxime» aalutia et vttae ratiooem habeaa! Mam uodiquep
prob bomiDum fldem! septus es insidüsi circumdatus ocoultis doliai
trcmus tpaffioxa Ji^v^^j qutbua e nedio toliaris. ^ Quando ioipiis ne«
biiloiiibus aoa licet palam in te grassari, clani te agjpredi voluot medi«
cato boleto; quaiem Prioccps Claudius edit, huac ^icubi claoculo po*
tenidt» tibi iv ßfwaiiuv adpooeot devorandum«. Gaveto igitur^quaatuiil
poterts» Si quando esuris, donii tuae manduces panein quem propria
decoxerit focaria : ixTog ya^ tij^ aij^ ötXiOQ iitiSufiS %6 apUqiiivov^ Te«
fiNii babitaot iatra Tigurina nioenia, qui nihil noo conaniur iig netto^
kt&ffimp ire« Quas ob res mi ebapissime xal &^^ <fik^ Hulderiehe % cave
dili^eottssime» cave» cave inquaiti veneficos iilos spadones Mtljnäaw
aiXoSunoiq xal idvimg ßQWfMx0$ rd d^Ai^rigi^ov m/nÜB fitfujrfiivQV'
eSi yi^coi aa^ctUg , navta di iminpaXii* Sed unde hoc tibi imtnioere
perikutliiui sci^m, et quo X9^^f*V '^'" edoctus, e Xf^iiOf ix^ig co^ yfi'^
9^<<9#I9* fal iiiiii9'taTifH wi d^hpi^i IdnokXMVog; sed quod propalam
vulffarfo aut Uteris demandare, piaettlum sit r^ Ugii» InlelUgentia
praeelpM^facile iam ipse eouiectabist unde profectum id ait, quod pro
Diea in te benevolentia xal (piKa8tXfpia tibi noiui occulere» Satis sit
aperte iodicasse, quod praecavenduin sit dtscriinen, Mti nkeiova toya
vt/r. Tu vir optime, quantum per te tibi licet, serya te tibi, serva te
tuia, serva te Christo, cuiiis salutiferum vcrbuin, ut fcHciter coepisti,
ita dict per^^as veliui evanjj;eli£are. V^le feliciter in XQiorta *Itiaov qui
le servet a noxiis pharniacis. MdX' wxa ix tijg I^v\^iag intra Kalendas
Maias An« MDXXII. Quisqiüs sim, aog tifui a^uosces me postea.

Inseriptio : Insignts cum conditionis , tum pietatis viro Huldrico
Z ui n^lio f .Theolo^o et Tif^urinorum £van2;e1i7'!<tori| D« ^t amico suo
Omnibus modis observando ju Bjiricf). *l£ + XS*

XU.

lOHANNES WANNER VEPAE ET CANDIDAE

THEOLOGIAfi DOCTISSIMO HULDRICO ZÜINGLIO, TIGÜRI-
WORUM EPISCOPO, AMICO SIBl SINCEHF DILECTO-
Gratissimae mihi fuerunt literae Tuae, oruatissime vir, quibus Te

^ ._ __ ■_ 1

. *) t»Ubi res buc ven«rat, ut veritati crcc^eret longe pars inelior ft niaior
popiili, rtigressionibiis iitebatiir nonnunqiiam in ea , qiiRe mimis erant in
Eccieaia Dei tol<frabiIia. Propter hacc hiilTa praeterierat hora , in qna non
fiifrvnt cum a profanis, tum a i»acrificis, contra boni et veri adserfoivm cnn-
iosidiosisstmae. ** Afjcomus de vita et obitii Zuingiii. Quid eo-
toonpertuai fuerit, vide apud Wiriium >L £. I. 3SA* aqq.

8M ZUINGUANAE

DuIIo# fästidire labores met causa poHiceris. Rem cerle facift nAfl am-»
nino necessariam : tarn vituli multi et pinj^iies • Cauri me oliitdefrtiiit»
quomm üisidias atque atroettatem sioe opHrnoram aifticonmi ittxiUo
▼ix possum effHgere. Invidiosissime etiam obflervant quodHibet V€flrbliin.
Mttpcr enim, cum docerenii tempora miomie observari debere, neque
dies, netpie horas, etc. ipsi roendaciter dicebaot, nie (mmes solennHatea»
\\t peroiciosas 9 abiecisse, et id geous multa, quae scribere m^ licet.
UhiniO taiiteo cum declarnarem, veuit quidain Johannes Schbspf^ Pa*
rocbus in Berlingen^ iusignis Sophista; is nie absurdas veiifates prae-
dicas8e> publice clamarity dum esset iü quodam couvivio. Haec ideo
scribo, ut iotcHigeres, quam opus habiturus stm amicorura coftsiHts;
plenius tarnen ofnnia dicam, cum ad Te pervenero« Episcopus malum
de me suspicatur , snAFraganeus inimico intniicior mihi est. At me
haec non conturbant : malo enim esse Christianus cum multoniro l&ri^
dia, quam relinquere Christum propter mundanorum amieitiam« "Mit^
to Tibi libellum Lu/Aeri admirabHem, quem D. Walfgangus Man*
goU * ex Nurenberga pancos ante dies portavit (est enim et ipae»
qui veram pietatem amplertitur). Hunc impFimi facias celc^ius! Sunt
qui habendi desiderio flagrant. luvenis iste expectabit, donec fue-
rit excusus i cui priuram venundari deb^nt : eam enim ipsam ob rem
SHis expensis ad Te desceudit« luva igitur eum, ne 'fnistra 'eij^pensas
feinsse videatur. Te satvum Optant lö, Melisshojkry Wolfyv Man*
foli^ qui etiam in tuo albo conscribi petit.' Vale, mi'frater/ct «ler^
tiae roeae parce! Christi doctrinara sitrvabo: minim enim in nioUnm et
libello isto confortatiis sum. Iterum in Christo vaie. Ex Gcfnsiantia
22. Mai 1622.

Tuu« loh. Wanner.

XIII.

ZÜINGLIÜS LEONI lüDA?:.

Erubt, amantissime Leo » proxima Dominica primitiae apud D. Pe^
trwn Mouaclii Rütinensis* Hie consultüm nobls videiur, ut tu prae-
dices; venids i^itur Sabbntho ad nos, ut matutino sequenti sermonem
ad populum habeas. Proderit id consilii plurimum ad nostrum proposi-
tumi ' Faciendum enim interdum quod mioime velis» ut qupd maxirae
velis aliquando sequatur. Vale. Cum convenerimus, rouha coram com-
mentabimur. Ex Turego 22. Mail 1522.

• Tuus H. Zuinglius*

^) Wolfgangus Mangele , fortasse pater Historici Gonstantiensis , Grego^
rii Mangolt. *) Leo ludae plures babuit orationes, ex qiiibus i|isiim eccle-
sia ad S. Petri Tigiirina in iocum Bud, Eatichlini, senis pariim solertis,
pastorem sibi creavit Dominica ante Pentecosten sti|irema ; sed in soleoinia
cnn«1elarum demum 1523 auspicatas est munus. (Leonia vita in Mise. Tig.
IIL 29.)

EPISTO!LA«( MBXJEftt. XV. IM

XIV.

lOH- DOfiRINGUS ' ZüHVGLIO

Ili EVANGEUO lESC CHRISTI STRENUO COOPERARIO,

TA»<?ÜAM FRATRI.

Gratiam, ifiisericordiam, pacem a Deo Patre et Domiao lern Chri-
sto, Domioo Dostro. — ]No»lio' Ateo illnm Hoiuericam? Quam tuae.mihi
lilersie afferebant laetiUaui, hanc uoa frater sua loterturkavit iinportiuii-
täte. Eius rci certioreiii Te faciet Franciscus tuus. Etjuidein iain
exul oinoein iliam Traj^oediam ad verbuin dociii» De Luihero hoc habe,
«)uld seotiam: neinpa quod Epiinenide« de Creteiisibus, ut qui ougatui:
tautum. In rem piam ioiquis oculis penetrat» Hoinero scilieet coecior;
yt.inaxime €oeciitiat Lut/ieruSf Dcus noo item. Certe aptid Homeruiii
etiam «jj^c^ Biög ixSixov ofifuz, Gratia «tt Tecum! S. GalLüL. CaK
im. (24. Maii^) 1522.

XV.

MICHAEL HÜMMELBERG ZUINOLIO.

*72+ A2\ Gratiam et pacem De! et Domini nostri Tesii Christi. Non
nova est isthaec erga T« beaevpleatt^ mea, opiime UuUlriche. Olim

^) loannes Döring , Abbatiscellanus , i nennte aetate in monasterio Domini«
c«N<)ram K«sil«si«, nbi doetriiMie V4icans Litoho AU»andta(Sata9idrofiio)^ Bhe-
mvfi/iensi^ stc Guilielmo ßleseno Beaa |iraecf|itoribnft usus f&se fatetur. «Huie,
inqiiif , accfpram rffvro notitiam evanoelica«s veritatis, quam nunc stmpliciter
prorsus plebi trado secnndiim illud £iiri|Hdeum : ^Aitlii o ftvi^oq ttiq uXr,(^ituq
ffv. Hoc epifttoliiim qnuni scripsit , propter conciones suas reformatorias
iitaptiasi|ue Herisoviae parochatu deiectus «rat; atque adeo ipse in carcerem
deinde coniectus Constantiae , deprecantibns antem amicis postero anno di-
mis«us. Tum pastor Hemberg^im in Toggio ventt eamqtie reformaviC eccle-^
siam. Pi^ojyter acerbius dictum in yeniarum dispensationera Eremi a Prae«
fecto 1526 pulsas, at, restitnlus postea videtur. In Simleriana eollectioii«
ejclMSt aliquot epistolia eius a 1519 — 1523 ad Vadianum, quibus adbuc pa-
rifiii existimationis eontigit. Dictum Plutarchi in eius libro de captenda uti-
Utate ab inimicis explaoatum cupit ; donat enm epistolis Erasmi ; ro§at , nt
ipsum LfUthero commenHet ; laetatur de laude Vadiani , quod in gienere Theo^
logico Erasmnm imitetur; narrat, sese scriptum JIa^nfi*ila inscrfptum dila-
cemsse, quia silere satins sit quam indecora loqui ; in auctoribus GiaMicia
versatom se praeatat , a Vadianoqtte impertitur consilio legendi Ecelesiae
Pafres; optat, uf is scriptum, quod ^diturus erat, additamentis eumulct ;
|ir«cdie«t Lutherum, avaritiam sacerdotum criminatur, qui omnia sancta
qiuiestui habeant. „Revereor, inquit, PontiAciiis leges» quatenua saluCi ani-^
morum non periculum ädfenint conscientiamque non.onerant." Ultima epistol«
30. Ion. 1523 1 y^Rem, inquit, eo loco transtuli, quo domi cum uxore iucun-
dissima et filiolo mihi iam recens nato pie vitam transigam -« o&eoi yaf»
fUrttp S4I TOT naltiq ivSai/tova. '^ Christi mansuetissimHm spiritnm iam diu non
OMHifino iafeliciter imhiho. *^ Haec, uC notiorem faeiant amicum Zuinglii
soettmique reformalionia a Wirftio qnoqoe miiuMris aesUmatoun. Etiam baac
episiolam «d «um praetermisit. Cfr. N. Helv. H« £. I. 518, 19» 25.

mnNGLlAVAir

9 »

ian mihi carut era«« Etsi de facie i^otus , ex aninii tome« inu^;iiic et
candore niiki es ootissiiims* Tarn siogularea aiiiipi |ui 4oteft Miat » xai
&iia tov siViVfiarog yccgiofMCtra; ut ab optiniis quibusque paiaim ebur«
cipentur, atque id agitante ipso illo »piritUy qtii neoiiaem diutius lalcre
•patiturr quam pietati copduxcrit. Felieiler.ad ppa igitiir» eti^in ultn
j4cr6niuin lacuin dissitos, tui nominis et siocerilatis fama peoelraviu
Non alia causa, opinor, quam ut tui exemplo «V d^t9^ motu mal n¥Hh
fganx^ iXtvd'tQiff atque adeo in Evanp^elio lesu Cbristi coustanter per-
durenius. ^ion alia causa t ioquit, optnor, quam ut non sinamus mti¥
iXiSvüv j^tmffjfAcna dos a recto fii^are, nempe a Christo, qui unica-no*
stra est via et veritas et vita. GoDtra- quem eiusqiie fidei veros asser-
tores nee inferorum portae praevalebunt ; ut Interim fatsasiaiit et mm*
päntur itatßhia owpiarai^ to^ati vulturü, et mitrati artetes. Necpos**
•um aliter appellare Man^tstros istos, qui homiouih Aoctrioas praeferunt
doctrioae det, et pro scrtplura, id est, Evangelica veritate somnia et
nugas scholarum crepant» propter ambitionem, avarkiam et luxum
omnia conrundentes, acte homioes caelorum regoum ocdudenteSf oec
tarnen ipsi introeuntes» nee alios intrare permittentes. ^Ptv xaxii tvjpi
tüv naff iipiSg. Candidissimos viros et amicos etiam oostros, FaAri''
tlum^ EngeUmrdunt.fX Viingeriim plurimum salvere iubeo. JTv ii
rov *Yfii3LßfQyiOV^ ov Squ ftiv fjg^a» fpikiiv^ fii] anoßaXhi^ tpiXog 8i a;ra|
ytvofievog nti^i diafii^HV^ xal nigi fii toiovrog, olog xal mgl toifg
q'tXroTOvg. Vale in Christo lesu quai» fdteissiaie« ConskMliae* 27*
AUi 1522.

Tuns quidquid est AI. Hummelbtrf^ Ravensburg.

XVI.

ZÜINGLIÜS MYCONIO.

S« In Christo lesu, Quod silcDtium tarn aegre fers nostrtim , non est,
quod mircr: oam et ipse tibi silentium imputo lon^^e crcbrius ad oos
seribeuti, quam recipienti litera^. Ita est impatiens amor omnis morae,
qiii ut inter dos est iDte«;er, ita utrtque bonum semper sundet; uiide
factum est, ut et impatientiam tuam et rooram nostram ncgotiis adscrt*
bas, noo torpori, noD desidiae, quapropter satisfactioni parcam nnnc>
illa lisurus, cum verilas minus cxcusabit; illic tunc fucum excusationis
adsper^ani. Quibus aulem oegotiis veter ab omni officio, fania üiminim
vulgi iamdudum didicisti ; qua tarnen veritatcm ipsam tarn abest ut
discas, ut etiamsi vcra oarraret, suspiciosa tarnen fiercnt ipso noaiine,
Foifm vulffi. Volo itaque rerum omnium summani paucis perstriogeree
Bliserat Antistes Constantiensis suffraganeum suum Theologia« doet«-
Vcm,* et loh. Famnium.txns^tm et ordinis et professioni» , sed Evan-
gcltstam Constantiensem salis christianum et Doctorcm Brendlinum
(sie in medlo consistebat virtus : nani extreitia valdc erant vitiosa), TiffU-

«) M^hior Valdig £)iiseo|ms svffraganens ConstanUensis* CettrM
•NMieas ilhmtratiMes pmcbent Acte k«wa dispiiUliooia a Zuio^ •A Er
nrnin FabriUum perscripta. .

EPISXOLAS. »IDKXB. XVII.

mm iavfuam nrisenit, ut trugieam -a^ictviif iriffiwf 4/^^ fcfcrfiin ; iiuHM
taineii eapat Uhi infinte atifue toeiim iMticniiit. * Hto ita ap«d amsitmm
et fjicvrdbttiiii ordtnem respondi , «i Tiili;b' ia««tttiiii «sH » ■■ mmt\mm' vllr«
ropia» iarturos, mit feiicher oon^veüstoros; tlOTiietsi nuoe dtTcrsüm m-^
^iamj Dcmpe rcpnrare illos pvoelittm» ^vn9 ta«re» it« metuo» ut May
altaro fluetusn usdlis nnaacnmiy ainß r£ &iA Mos eviin «|aid aimmm^?
His proiligatis ecce alia parte addritur Cunhardus iUe senicHins ^ /m-
rAfoi^}«g, ampla qiiidem ille sed personsia Rctaifoe 'maehiBa* Ea fok
Kbclliia aBDis iam tribus natus, ut Elephanti partia» a|R[iM>fc0res itt
riditniluoi mnrem desiisse. Quem in Deo ita vevtihivNilusy ul eorao
TehetiieDS taurus aristas, quanrru apud oapitvluhrnostmiii res aeta rit^
I^etus tarnen secutus est cxilws, ut- TQny^kmpii^av itierito diceri»»^
Sed boc umim tnterea discimu^, quamarde siM cooiunctae vtctaria et
invidia. Relief ua ex hoc nostro accipies. Sebaslianum ^ Tiguri f«^«»*»
stiinus hoDorifice excepturi, renini etiam omDium egentes: ita poUiciti
sunt Efigelhartus ^ lJtingerus\ Rodolphus^ orones. Servite tameu
lempori. Vate cum Xylotecto* ^

Huldricus Zuinglius tuus.

XVH.

lOH. XYLOTECTÜS D. HÜLDRICO ZÜINGLIO

DOCTISSIMO ET AMICISSIMO CfflllSTIAWlSSlMO TIGÜM-

^ORÜM EVANGELISTAK §• V.

Dem omnctn Tibi lodücus Kiichneiertis aperiet , ut oullo
ralamo* At temperare dob possum, quin iafelicitateiH meaf»^
quod ore noo possum, s^Item manu indicem; eam ioquaro, qua a
dortissiittorum viroruni instituto cbristiauissimo dtsciscere compellor« f
Sa4*erdutiorum meorura alteruni diniittet« statu! y ah^rum Doifiinolrüm
arbitrio rclinquere,^ quo si qnoque privatus fuissem, omnia felicitatl
adscripsisscm. Sed durius est, quod agituri nenipe capitis periculumj
et oou modo mei, verum etiam sponsae. Tanta enim est amicorum
eius stupiditas, ut ex sola vulgari suspicione eam proscribi fecerint«
Quid si rem compertam habuerint? Quaoquam eos oou timeodos sciam»
qui corpus occidunt: praestare tarnen videtur, ut in hac Aegypto cum
Abraam spoBsam meam sororem dicam, ut animae nostiüo Vivant ob
p*aliam alterulriuSi neC ut nobts solis bene sit; verum sie toti negotio
consultum vidctur. , Liiccrnates enim' trartabiliores habebi^s, si nulia
inci habeatur mcntio, et hqc proptcr sponsam, ciiius co^nati tantae sunt
et stupidilatis et aestimaiionis» ut omne hoc negoUum apud suos dislur-

*) Conradus Hofmmwus^ de quo vid. Vol, I. p. 470. •) Hojmannt
scriptum tradit summatim /f7rz N. Helv. H. £. I. 2i8/ sqq. ^) Sebu^iifh'
ffms Hoftnei^ter , lifctor in mohsüt^rio Franciscanomm LucenUte , qui «hdi-
cattts Scaphosium revertit. *) Haec epistola iadice car«t diei, quo scriptu
fu«rif; es argunipnro luaium augiiraH Ucet. *) Petittom*)n de matrtmonii»
€U«ric<M«iii a«) £i«iicofiinn «t üubscrtberet, ^ Praebvndae Canonieontui

. .ODDHIOLIAfNAfi

iMm «I ttuibiat «l ppatiati twwliMiow oaoiao IbHiri, st «im aliia
* gwlc MM ret agttur« Coosttlliti« ig;itur erit, Boaieo tnetii» dod intcr-
«cri« qtiMn eum oqiuis pertculo totim ioficere negotium« Salius itaque
ertli ut ne^liuHi icitn fir#4ittiiii drfcBiiiiin nen^lectiiK , quam iünertus elc-
TSM, dcfendam aiitcm pro viribus. Haee ila divinarc futuraqne con-
liocr« aoo Icvia «fuaepiatn suspioio feck; sed dtto urbis oottrae summa-
lest mihi quidcm auiicjssimiy aemp« Dominus PraeposUus^ ^ ac Con-
jukim uous, ' uKorem mea» adorti» plurama in eam rem cororoenti
avttt. Exdisatioiiem ila hanc« mi Huldrice i bcmi cotisukis» madentibus
oeolts oro. Meteis ^ntf quanti faciam^ a tarn docto eoetu, a tarn
christiano instituto aubduei» sed bacadtempos modo. Interim reUquum
iriine quomodo terendum- sit, a tno fralnonque pendebo consiKo. Yale
eum christianisaimis frfttribuB aoedria« Ex Lucerna pridie Kai. luL
(30. luB.) 1522.

xviii.

BARTHOLOMAEÜS STOCK ER '

CHRISTIANO VIRO H. ZUINGLIO, FRATRI IN CHRISTO

NOBIS CARISSIMO S.

Cum intellexissem ex yernero Sieiner ^ negotium aliquod idqne
sane christianum inter vos. tractMuio esse, meae tarnen voluntatis non
est in hoc iara consentire; quamvis apud me nihil antiqiiius esse velim
evangelica TeritateJ Nosti hoc secuUtm nostrum periculosum esse, et
qua^tum^omnes homiaes, tarn Episcopi et Presbyteri quam Laici (quos

^) Petru» Has* ') Eo tempoiHe Sciilteti ffaemnt Ludovicus Koeni/g et
Ptirms Zukaes, Hmg iiondum Scultetiis «rat, qitem Wirz I. 463. tum fiiisse
bcit, ^) Barüioiomaeus S^Bci^Tt Tugiensis^ hoc anno CapeUiimis facttis
fiiondere coactiis est« nihil se novatiinim niissiirnque facturum Lutinenim
(Liithenim). Vid. Hist. Tiic^ü a Stadlino composlta ex Actis Senatus p. S52*
Si qiiidein idcm est , qiti et hanc eptstoUm et aliam ad Nicolaum de fP'at"
re/zn^j/ scripsit, in qua ita loqtiittir: Christum ipsi ante aliquot annos Evan-
gelium patefecisse ; sed in Bsb3''lonicam ipsum incidisse captivitatem. ^) AfVr->
0terus Steiner ^ Tugiensis^ fiKus Praetori«, Werneri Sieiiieri, ddcis popnla-
viu« in hello Suevico et MedioiaMefnibus expeditionihiis, natns 1492. Ordini
Clerico additans comitem se praebuit (»atri et fratribiis in ea expeditione,
quam praeliura finivit ad Marignano, l'ratrihiis suis funestum. Tum audiit
Zttiiiglü concionem Mouzae ad eiusque notitiam propius accessit Eremi,
Plurihus cum Helvetiis Hierosolymam peregrinatus Venetiis in Bihlioruni
incidit nsum; redux dotationihus ecclesiam patriam auxit, conditorqii« pri-
mns ptocbotrophii extitit. Mniorem indies familiaritatem cum ZuingiiOf
Lfeone ludae alüsqne reformatorthus iniit, petitionem ad E|HScopttm snbscri-
|>sit atque dancnlum matrimoninm contraxir. Vexationes» quibus mox in
Togio qnoque amici refonnationis exa$itsbantur, usque ad annum 1539 con*
«tantc'r pertuUt; tnm perfugit cum uxore et liberis ac pecunia Tignrum.
Ibi de sno patrunfunio vixtt, Itterarum sacrartim stiidia coluit , UberaliUtem-
qua largissiniam cxercuit , ad annotationea Zuimglii in N. T* edendas con-
triJmit, ac res snortim rem|iomm compendioae enarraTiCi fiesli extiBCins
15 '13. {KircMio/er^ Jf^ermtrus Sieiner)*

£PISTOLA£. MDXXli. XIX.

s MiniiiaBlX ab eraMgeliea veritalc>-Mt aUcni; nofli ia^oam Huuniiovis-

^ stmaa eoecitateai aoftlram iam iaMs^r pf^ptar^pec^ta nostra, ^ibua

0 Deum ad viodictani pro vocavinuis. Ideo timeoduia est , frustra noa ia
^ Lac parte laborarci, et aliud uU agere« quam suaci|Ure populi csaeeitateia
. ^c furorem ia noa cu«i aostro periciilo* Et cum populna. praecipua
,. apud oosait inaaDabilia , noii reieipieii» aauaai et Teram dootriaam: ob
,. hoc certe permitteuduui est oosanihi) eof um ^iieQttati et pertiBaoiae ad
^i tempusaliquojd« quod et DonrnuA et apoatoioa eiua feciase noviisua*
15 Ob baue er^o causam meo cooailio haue rem aoatram io aliud tempoa
,Q dilatabimus; ac quaudo Domino plaiGueri^, videbimua cum magna Tjcto»
n Tiae gloria ipsam veritatem in orbe trinmpbantem :. Ipae eoim Dominu»
[f custodit eam in secuta • Seroperque Dompum rpgemus > ut »iltat opeirn«»
I, rios veros et sinceros in me^sem auam » ut omoes tandem intelligem

valeamus» quae sit akitudo yeritatis divinae, et quam abominanda teme-
riias et praesumtio bumana« In eadero sentieptia est f^ernerus aoster»
Fac ut per hunc nnntium et literas. tua^ ^ci^mna roeo^tem tuam« lanufuf
valc in Christo Douvino semper üelU« £x oppido nqstro Zug die Y»
luJii 1532.

BaüA. Siockerus ac Vernerus Steiner^ frattes toi in omnibua»

ÜRBANÜS REGIÜS ZUINGLIO.

Nihil scripsi ad Te hoc biennio, Udalriche charissime, id quod
nolim vel obüvioni adscribi vel ncgligentiae , tametsi procrastioator
sim maximus. Quid igitur siluisti, inquies? lostitueram Tiiregum
•visere, ut aliquando palroaos meos adirem, toties peraratce invitatus,
sicque viva epistola remouinem coram melius transacturum me spcra»
ham. Verum sors rerum mearum vocabat altorsum; felictua taiiien
iuogor Tibi, quam illi ipsi, qnibus iiltuori Ye quotidie lieet, nempe
aniino pio vereque amioo. Mon eniin dies ulla- ittueescit, qua non Tibi
Christi gratiam angeri ex aoimo cupiam. Quopntaa iubiio exahavuiPt
Evangelü adserlores, cum Tu nuper Fseudafostolos cum suo Anania ,
' pariete dealbato, Pauliao spiritu es adiorttis, deuterosea eonoulcaatt,
facti ratiouem pie docteque sie reddidisti, ut Antichristi satellites nihil
iam possint aliud, quam frendere* * Hac de re cum dicbus supepioribus
comineotaremur tut auü^i, adera| et Sigi^mundiiiS RubßUu^.^ ](nair

1 nnari Tibi petiit vir peabumamia^ qui Tibi baa reddidit: buic quicfaiMl
impenderis bumanitatis i mihi caeteriscpie pie sludiosia iaipasdisfti. Eoqua
pede, quo coepistt, pergito. Qui hüoc Tibi dedit» apiritum ChrisTaf,
idem provebet. Quod nostrum est precibus * assiduis instabimus, nc ih
vanum evertisse Pscudapostolos videare. ' Quae egö lulerim ob Evan-
gelium, ex Oecolampadii factis intellexisli, el cum per negotia licue-
rit, uberitis scribam. Yale renasccnlis Theolpgiae decus. Ex Lindow
6, lul. 1522. Saluta ex me D. Pancratium^ Sigis^mundus RubeUuö
te plurima salute impertit»

■■«■«^

>) OisputAäo com legaiis Epiaco|ii et postnttMto cdHua Übelfcude Keeii--
tit ciboffom. «} Ernst. I.. i417*

lOHANNES XYiiOTECTÜS ZÜINGLIO S. 1>. P.

•flsieplficus quidmn oostras aoorti sui marttum confeeit« Scortiim
McrM^ns aiif|iiatt4iii> iovil« mafnlo\ aluil. Marilu» ettm de restitoendla
praedii Liicernme convenfit. Hibc eum aeono redeuatem in itiaere de«
iwekendit, ad^redittir, ietbifeiroqu« Tvikicre eattüt et tandem moritiir.
Hoc idee Te scire volai, ut $i eeimndde ioserere Kbello» quem partu-
fia,^ posaea, exempium haberea recena, qaMla aoster coeiibalua aoa
modo acaodala, veruiif etiam pericula pariati qnibus le^itiino coaiu^o
feiiciaaiaie tiiederi posseot nostri Helvetii« Moaler item Bodter ' Do-
qiiaica ^nrelerila lituila ia Sacerdotuia eooiu^ia pro coneione dixit, cui
velim per Erasmufn nostrum respoaderetur, ut seiliect vd taceret vel
ScHPipturam Sori^tura reMlei^etf ne tandem auta coloribaa depictus toti
« orbi Cibttla redderetar, augaa auas diutiüa nou ferendas, et cetera ia
lioae modumi ut viaum« fuct*it, Kteraaque ilba cum libello negotii veatri
aecipiat. taeobas NSfl^e^ ad teinpii sai eonaetrjlionia featuin ventu-
rum dixit. Fac sciam, an ila sit et quando. Vale, £x Lueerna Mch*
oia luK (7. lul.) IK2.

Inacriptio : lo/i. Xylotcctus Ztdnglio et doctiaairoo et amiciaaimo
Tigurinoriun £cclefiaaiae« Z>jcm üicutpricftrc tu 3üttd)*

XXI.

BERCHTOLDÜS HALLER ZÜINGLIO.

Singularia tut bumanitaa» cuiua omnea iaipleTiati erga me nuaieros»
et bttiua boni fratria Franciscani aaaetum oooeiooandae veritatia in-
atitutum» quaai auo iure aliquid Hteracum a me exi^ere videotar, quae
mei Biewioriam apud Tefoveant, nee tarn plane rei'rigeacere patiitiir^
Mea auien caiitio esae debet, ae diutiua quam pareat, Te bomiaem«
at audio.! oocupatiaaimum obtuadaip. Itaque rem ipaani in pauca con-
feraai. Paler illc FramciscanuSj et nihil uiiaua quam Moaaebua, con-
eionaloi: tamea apoatolicua et ir^eaeraKa Coaventus Aüemonfmsis ^ ad

^) Siippficatio de matrlmonio Clericörum. *) Joannes Bodler^ Decanus
«t pra«dtcftCor urbaaua Lncernae; 1531 P^epositiia Monnaterii üvaait Ia
mofK delevit efiWotam oratioaia, qnnm oommeadator Schmid 24k Mart. baiMM*
.rat, ^uum paleatea ab eo aUpeat. ^) Fraamscrw Lan^muts^ qai anica
q^eq^« ^^rraiiaa aiipellabatur« uatiia A^enique 1487« .Orbua parente iam tS
mmoft imtHa nionasterium Discalceatoruui ibi aubiit; ut vero liequUiaai in
fo cou)p«rtam rrpreiitndtt , ia odium venit, praeaertim quum acripta üif/^erx
aptid ipsiim invent« easent. Monasterio relicto in Helvetiam a« contulit i522»
pi'iiiium frm«t/<ftf , ab! primua videtur Evangelium praedicaasc; tumLauiannae,
tibi «piMOpua Sebastiauus de Monlfaucon benigne excepit Lambertum » aer-*
moaea eiiia audivit, amicitiaqae dignalaa pietatem viri laudavit. Sic praeco
Evangelii Friburgi , Beruae et BastUae prodüt atqa« lade Tiguram aceessit,
iibi aaepiua aoneionabatar , Saaclomm adibae iavoeationem defeadeaa ; Zuim-^
gUus aaum» qui aam eo de bac re diaaarait» ratioaibtta evicit, at iatana
«ipiiiiooem abiiceret. Inda circa 1522 ia Saxoaiam deUtua cat ac VüAtrga^

EPISTOLAE« MOXXIL XAIL W

ifln - ferne doctaiag vcriMu eliritliaaae aiKmm Ametnr^
GfiemdSf Lmusitnnae corau» Episcopo, Friburgiy «t imb BemaCf
btiMi UBieii Sermone» coiuäoiuitus est aottris McrüiculMy ooBdum ex
omak ferle iore chrittbiia seois» de Eedesiai SaK*erdotio, Saortiicia
et Miesa ; ruiw» de Homaeoram Ponitficimi Episooporum tradkiiiiieiii*
Itc, de ordiaun et religiosorttm fatuis et plene bypocriticis auperetitio-
aibiis ccte^isque mtikia) quthtts omnibtta noattihÜ profuil* Moa cfuod
Jbacc a AobU aliesa siat, verum i a tali homioe Franciseana ObseromniCt
GaUOf (quae omoia mare superstitiomun coofbieve faeiuel) iaaudita
videbaotur. 14 igitur totam peraitrabit Germamafn^ etitineri ad TU
furmn acciocios petiit» ut Ttbi eum comnesdarem« Noa dubilOt
quin pro ttta in me bumaftitate eum faumaDiasiiiie »is traetatunia* Ipse
aiox videbis » eiiiua iageoii , doctrioae et crttditioBis ait. -^ Boni igitur
consultto. Ceteruln libellua ille tutia probeta diristianiis 9ASuiienses^
apvd noa -male audit, imo pessikne. Mee taaien esi» quod in re ipaa^
vUitperaot, sed qaod solta SuiiensUms Iolc tiia perauaahMie a GaUtß
scparatia dedicaveria« Ret cbrialiaBa pedetetttim vires aaanmit* Mulfti
e Seoattt et plebe» ad partem auis leetioiiibva, tum a me, beoe inatituii
auAt* Yenim ioArrooa (feroces tameo Vrsinos) leoiua traetare omamtf-
Alt, deoec uianauefiant« Poalrewo me unioe 'iibi oemineadalo ulere»
nee deero; meoque aouiioe aalntart eupio D. Ltonem Erenüimnuim
Episeopum» M. Georgium cooperatorem tuum» ^ ctiaus io diet expecto
lileraai saepe ape mea fruslratus» eeterosque bouoa viros« Salutaat Te
D. Sebasüanus * Minor ila^ ValeriuSy ^ Nicolaus a WaUmweUj
Htnr* LupuluSj aliique inaumeri« Hia vale. Bernae 8. Id« lul. 1522«

B. HaUerus apud Bermties oanus ad aram uaque tuua.
D* Thomas fVyUenbael^ de rebua uxoria quaecUm narravtt et
eommisaa aobia reliquit* At vero quomodo ae apud voa babeant, oamea
audire desideramua«

XX IL

WILHELMUS NESENÜS

CARISSIMO Vmo HULDRICO ZÜINGLIO TIGURI APUD
HELVETIOS CONCIONATORI VERE CHRISTIAJNO SÜO

AMICO IINCOMPARABILI S.

Videa, opinor, üdalrice optime, quam neu» ceaaat cacodaemoii

mim

a Lulkcro amiciaaime exceptna , qui suo mimUi eum aliqaamdiu austentovit«
Ibidem daxU uxorem. De scriptis Littheri nonnulla in suoruw popularium nsum
gallice r«ddidit. iS21 Metium abiit> popularibus Evangelium praedicatiirua ;
qnamvis autem volgo «o laetarentur, adveraarii potehfiores eum exputerunt.
Hiue Ar^enteralum couveraua ibi plura suorum scriptorum edidit. 1526 «
Pbilippo LandgraAo Haaaiae Hombtti^tim et 1527 priiliaritt» profeuor '1 beo^
logtae vocatua eat Marbui^mu, in universitatem receaa fundatam. lam Zuinglii
döctriaam d« Eucbariatia coaleaaua «at Lambertum aub vitae exitum de*
aidcrium €«pit pnedtcaturaa in Uelvetia, 1530 peati extia<;tum. {SciMiorm ,
vita Laniberd in iamoenitt. Vol. III. ff^irt , aliij

^) Adliertatio C«»iifoe^eratonim Halvetiae, ut aibi carereiit a doiuiaia
Icnua« ^) Släiielituis» ^> M^ierus. ^) Aaämlnuu.

MS SBINGUAMAB.

iile IkAmb EvMgdicM docHranac, aoUi pnieltr mevilomy mA
Christi mimifiecntia repuIlulantoiD » obteiv«; sed, vf apo» Mt aoii pM^
fielet anplius. Qui Tuae humaaitati perferl has literas, Oiüo crt^fiMW*
Celsius , ^ ordinis qiioudaiii CariAusiani phariaaeiis ; aimc vero ardeolis*
simiis pietatis propagator ; neipie apud nos locnin oaactsci, per «avidEaai
•Papistarum I potuit, quo talefltum sibi creditniii eoodertt, ut DoniiBO
oliiB Stto cum feoore redderet. Proinde si isttc apud Tuos, quos
praeter Gennanos ceteros liberos esse sciiotts, prospexeris homiiii» gn*
tissimum et studiiset Christo faeies. De monacbatu uon est, quodapud
iofirmos raeotioaem facias* Titulo tantum integri et booi saoerdotis
e»m commeikdabis. Seio, qua Tu isthic tum autoritate, tum libertatc
Christum doceaSf quantumque hominum Christo lucrifacias iiidies; id
ut Tibi Itceat diü^ Christum oro. £t. ut iis, qui ob malorum episco-
poruui saevttiara a uobis submovi^ntur , prodesse velis, id quoque ex
«Christo oro. Vir est iutegerrimus, emditioBera libellis aliquot ab se
«ditis orbi testatus est. Sacrarum Hterarum cognitiooem cua haud
mediocri eioqueutiae snpellectile cooiuoxit : in summa , dignus est, quem
Tuprorooveas, atque vocis tuae testimonio non soluro oroes, M etkim
iiives« Haee ad Te ceierrime,* clarissime üldariee* Habeo quaedam
teoum oommunicaDda , quae et videbis et audies ex lae, cum Basileam
rediero« Id spero fiet ad futurum autumoum« Sahita diligeuter- Oswtd^
dum ' Bostrum» et vale beUissime. Frankphordiae. 10. Iulii% Oeeo^
latnpadms hie inecum est, vir iu Hteris roaximus, nou solum Latisia,
Graecisve ; sed ctiam Hebraicis. Is a suis , ^ quod Evaugeliom praed^
cari vetttisseot, descivit. Vertit hie Chrysostonü Homilias ad ngioti
opioor, nooduui visas. Sacerdotes evaugeUci in sacris Evangelium et
Pauiinam epistolain sooora voce pronunciaiit , id germanioe ; caoonem
quoque ita ut exaiidiri possit ab omnibus , . legunt. Cuius rei ratioaeoi
reddidit Oecolampadius libello quodain ad hoc edito«

XXIIL

ZÜINGLIÜS MYCONIO-

Carissime Myconi! ad Te initto suppHcntiones istas, ^ de qoibns
nihil dam te est, sed tota hcbdoinade serius, atque voluissem ; verum
aliter Reri non potuit. Tu eas distribuito , ut opportunoro erit: nam
lodoctiS^ ita nobiscum statuit« Xyloiecto prorsus nihil' aunc scribere
prae occupntionibiis possuin; hoc taitien illi velim dixeris, mc prorsus
nihil offensum esse^ quod cunctatus sit nomen suiiro darej sed potius

^) Otio Brunfeh^ Moguntinus^ ordinis Carffansiani, qn«m ab Hmttmo
pennottts deseruit, Huutno et Luthero addictissimus. Hunc post«a vebe-
meiiter contra Erasmum d«fendit. Bruti/eU medicus fuit ac r«:stitttter Bota-
nices« AHqiinmdiu praeceptor piterorum Arg«ntorati in medicinam addiscen-
dam simul incuboit. 1530 medicus Basiieae factus Bermtm vocatus, liS'l iln
viU defunctus. Perniulta scripsit tbeologica, medicina, boUnica. '; My--
coniys» ^} Monacbis Augusiat ViudtUcorum. ^) Felitioaes ad Episeopum
et Confoederatos. ^) KüclwmUrus,

EPISTOLAE. HDXXI. XXV. ^ S09

toHiin hoe «»te ex tnea omhiumque sentekitia , ut reis' summa cum triiii*
quillitate fiat, jet nt poliaia paulatim quam «iroul, res agatur, praesertim
qitum videaiBus, qnosdam tam procabiter contra niCi. Propter Christum
carni etian uxor ilescrenda erit ; sed dii meliora l Praestat autem , ut
Xyloieüius Gamalielis persona indutus» coram Senatu possit sentenjtiam
dieere: dtscedite ab hominibus istis etc. quam cum apostoHs vapulans
jirbe eiieialur. Bonam spem de oegotio concepi, tametsi apud nostroi
nilul Tel parum possit consilium» ouuiia furt>r testet etc« Vale et sal*
vwm iidbe XifloiecfUfn ac tuos onines. Tiff. 19. luK

Tuus Htädricus Ztänglius*

XXIV.

VeRNERÜS STEINER ZÜINGLIO.

Vir bonafum literarum ac virtutum eruditissiroe ! Quas ad me de-
disti literulas aecepi quam gratissime. Scias me ducturo roag;na adiui-
tatioae» quod non citius ad nos scripseras. Fuit bis diebus apud me
posier Ivdoci4S KUcfimeier^ qui summe nostra expectat negotia, et ob
Line causam venit me eo libeotius Tisurumy ut quid de bis ei enun-
liem etc. Ego quidem magois et multis negotiis occupatusj ea propter
te adire non potui. Mon minus tarnen pro meo Posse constans et firrams
roancbo in Evangelii negotiis et dictis S. Apostoloruui ; et quiequid ad
haec possum, n)e, mea (non mea sed Dei) offero» tibique tanquam
excelieotissimo patrono nostro ad haec reddam ine promtiasimum.
Quaeso non mea scripta ^ sed animam respicias.. Ciiiy patrono nostrO*
me peraiaxime comraendo » quem aliquando cerCiorem facias de 4uis ne^
gotiis, etpraecipue nunc ad festum D. Oswaldi^^ iit nostrisamicu quid
boai> ostendam, quia tuis literis nihil fucundius nobis contingit. Vale
in divino bencplacilo. Quod Tibi prins non scripseram^ non ob aliam
rausam iactuui- iore noscas, nisi ob igoorantiam meam; unde non aegre
ieraSf sed me ama? u4 soles. Ex ZugiafU) oppido 20. lul. 1522.

Ifibfdios ad Episcopum Artensem et fratrem nostrum ^ mittam
quam promtissime»

Tuus totus W. LapidanuSi ^"^H^ S temer.

Lapidem» quem reprobaverunt aedificantes» bic factus est in capul
aogulL A Domino factum est istud et est mirabile in oculis npstris ; re»
prubaverant Scbolastici: in nosiro scculo factus est.

^i. V .

MYCONIÜS ZÜINGLIO S.

Venit puer^ quem misisti inter prandendum. Aderat lodocus^ M.
Wol/g, Pratensis^ per multos annos olira Fabri StapiUensis auditor,
atque alii quidam boni viri. Inspicimus libellos ' veriiis quam leginuis«
Pbceot. Dcus coepta fortunet. Id enim unum nunc precaudura. DistrU

^) Balthasar Trachstl. ^) Petitiones.

Zttinglü univ. opera» Vol. VII. 14

ZDinOLIARAE

bttimiMi prout oobiii vlsum est. Praeterea in qusHilis tu larbis vertcris
e puero isto cog&ovr. Inprimis rem rommemoraTit adlani cum Fran*
tiscano » ^ et quid hac septimana futunim sit cum omiiibiis Moaachis
Tigurinis. ' ()vkVLt fortuna hacteoua tibi favit^ eandcm spero in hoc
«tiamconvento fautnram. Intelligo tum, plus f[uam nunquam alias, uti
Veritas dividi spiritus sit semper finiia , semper solida , semper iolaesa«
VoDoe dicit: „Super ioiroicos roeos prudentem me feristi naiMioto ete,
Snper omnes docentcs nie intellexi, quia testimonia tua meditatio roea
sunt. Super senes intellexi , quia mandata tua qoaesivi. ^ Mam qiied
1ia4Stenus divinaram literamm es usus clypeo, invictus perdurasli non
nuo praclio non duobus sed tribus, et quartum iam ostium pulsat, nee
fioem Video, etiam si hoc perviceris. Ctcre igttur his tarn fortibus
tarn adaniantinis armis, ut hactenus, ut videanius, quam Christos ad
sua tuenda nullius alterius indin;cat, praeter %'erbuni suum. Non credere
poteris, qunntum pectoris addat isthaec res Omnibus qui Christo se
mancipaverunt. Is permanens, qui es, in Christo lesu. Vale cum
nxore ^ quam felicissime et tuis Omnibus. — Petit Xt/lotcctus ut phis
Hbrorum quam ocyssime mittas, si ita conimodum est. Solvet ipse cm«
nes suo aere. Lucernae. 22. Tul.

■

XXVI.

MYCONIÜS ZÜINGLIO AMICISSIMO SÜO S.

Boni, qui pauct sunt, commendant libellos vestros; afii non la«-*
dant nee vituperant, quamvis iilud tamen pauciores qnos audiam, hoc
phires. Aiunt, vos tentare rem, quam nunquam pcrducaris ad flnem
opiatum. Alii Episcopum existimaturum , quod bardüm eum iudicctis»
quia rem referatis, quam nee ipse, nee Papa possit admittere, sed unum
Concilium. Alii mussant, atquc hi omnes sacrifici. Quid iudicct tuU
^US) nescio. Hoc scio, omnes ad unum insanire, non in vos quidem,
sed in Evangelium. Belli furor occupat omnia ; ^ caecutimus igitur ad
•a, quae snnt coelestta; nihil ob id apud Hetvetios agendum de iis re<-
bus, quae Christi gloriam possunt augere. Christum nunquam novo-
rtmt, quoeirca quid sit gloriam eins augere ignorant. Agunt suas nii-
g:as, neque ab his volunt vel latum unguem discedere. Docuerat eos
S^bastianus noaXtt * viam Christi; noiuerunt cum. Quamvis, si verum
sit dicendum , qui^ in causa sit , non ita compertum est. Suspieamur
tamen Ter canem esse nostrum (ecce ut sim lapsus); volebam diccre
Decanum ^ cum uno et altero, qui rem confecerint. Vaeillisl ut eniin
suae libidini satisfiat, seducunt et se et totam turbam. Dens misereatur
eorum! mutatus sum animo. Ceterum de disputationibus , ' ni habcam

■ ■■ ■ ■ ■ I • t m

•

^) FranciscuM Lamhtrtus, ') Quorun praedicatores Zuinglii praeceptio-
nem convitiis proscindebant. ^) Niim forte iam Ziiinglius Annam Heiu^
hardam clandestino in matrimonio hahebat , rt* i 9iiae domesticae niratriceni ,
quod idem suorum amicornm pliires sibi p<>i*mis«*rant ? Ctr. Ep. G?. ^) Post
praelium ad Bicocam, ^) Sebast. ilo/mtisurus, ^) BodUrua. ^) Utiia
Hojmatmo , cum nionachis»

EPISTOLAE. MDXXn. XXVII. Sil

knßfij quid ndiiin sit, oecidit Fais' igitur, nisi 'sint tfuae te cohi^eaDt,
jMsiam« De Sebustiani apologia quid «eotüi», per Deuin rogOy signi»
fices, uno saltein verbulo* Mon lubenter ad scribendum Te voco, sed
quod baec ine tam vexant , ipterim dum nescio , sie iubeo ; non cogo
tameo , 000 plane. Ore eommiltas , eui stt committeDdum , id quod
etiam nuper fecisti; et snfficit mihi. Sed quid putatis vobis futurum
cum tptus orbis contradicit» inio resislat omnibus viribus? Quam bene
Tobisrum agitur» qui habetis gratiam Dei, ut hominum non timeatis
nee minas, nee aliud quicquam! alioqui enin plane deücevemiai. Adsit
Tobtseom Spiritus S. Sic oportet desinece , intemimpente rustico qiKK
dam importuoiisirao. Vale» ^ me ama. Lucernae V* Cal. (2S. LiU)
Aug» 1522.

Myconius tiius« -

XXVII,

GLAREANUS ZÜINGLIO.

Atat herde verba mibi data sunt; vioit ira (dicere 'voliti vimim)«
Egregie stomacbatus est in Te Franciscus ille « quem mihi velut pcttt*
cillo pinxisti, donec nescio ex quo percepit eadem, quae Tu de ea ad
me scripseras. Ibi tum homo festivus siese purgare, scripsisse de se
qncndam (neque cnim Te unquam nominavlt) ingentes nugas, quod
sit hypocrita, bilinguis; orare fratres praccipue, ut pro illo hominei
qui talia scripsisset, Te nimiruui denotans, ut Deo O. M. preces fiui^
dant, ut erratum agnoscat suum, qui tantum peccati commiserit» taut
innocentem traduxerit. Bisere quidam« Sed frater ut se magis fratrem
ostenderety haec aliquot lectionibus (ut audio) repetiit. Miror vero»
unde ea hauserit. Meque enim ex iis, quae ad ine datae sunt, liferis
baec habere jpotuit. Pieque ex ErasmOf quippe cui eas non osteodi^
quando iam aliquot hebdoinndis parnui cum illo mihi negotii est. Se*
nium ib culpa est et morositas qua me parum huntaoiter excepit. Lon*
gae suntambages» verborum plaustrum. Hoc unum gaudeo, innocesli
mihi haec evenire, non tamen ab Augusto, qui me proscribere audeat«
Ad dedicationem templi no^tri (si Christus annuat) istic adei'o^^ loque-
nuirque de rebus omnibus copiose. Lego iam publice» magno in audi«
torio , ut habeant Sophislne, quo crucientur: nam istuc conaboTi ut
nuncpiam desit» quod tili non llbcnter videant« Mira tragoedia hie
agitur. * Sed spero finem propediem rei cum ingenti Sophistarum
iactura. Anvnatviuni et familiam tolam nomine nostro phirimum Sci-
lutabis, Grebelios item, LucJisinfferum^ tuos Diaconos sive hypepi«
scopos. Vale et me ama. Basileae* 29. lul. 1522.

P. S. Hoc ctiam Te oro, literas adpositas, alteras Eremwn
Herulo meo, alteras Glareanam fratri mittas: nam illorum non par^*
vum negotium agitur, quanquam et mcum.

*) Solemnia dedicatona tein)>li Claronae 12. Oct. nbi VaUfninus Tschttdi
primam Mtssam legit ofiicitimqiie Kiiroohl snscepir; qua occnMone con<iotit-
ttis est Zuinglius ^) Garn Otcolampudio , suas iecUontfS in lesaiamincipitfnte.

>fö ZÜINGLIANA£

inscriptio: HuUrico ZuinffUo, Theoiofio vere ^fi^ttmov'vfr»
"ittMgerrioio, graece latineque doctisatmo, anitco UUMpian fralri. T^uri,

XXVIII.

. MYCONIÜS D. flüLÖRICO ZUINGLIO

EVANGELISTAE TIGÜRINO , AMICO OBSERVA1NDO S.

NoD i>otc8 nescire, carustnie Zuingli^ tnrbas sacrificüin de
belle «entientium* Non etiatn quam siot aliqui, qui tiHiita paUanliir
t>ropter eaodein cauaain» inter quos quidcin non poatrenium esse jir^
iensium pastorem novisti optime« Mcscio an et illud sciasy quod vUae
seeiii^M iam aliquaoto tempore non fuit ; id autent propter uxorem ex
maiore parte» tauietsi ob quasdaiii etiatn conciones, quas iacoosultius
effutivit* Dubito ego fernie, melius esset nee ne» si e patria discede-
ret. Causae sunt io utranique partem satts probabiles, io altcram tarnen
ob unam causam probabiliores, atque liaec est, quod uxorem habet:
ea nainque eiusmodi est, utnulla alia possit aeque omoeiii populutu
eoatraipsum extimuiare, ioprimis quod putaut rem esse adeo oefandam^
n- saeerdos cum jixore legitime vivat« Interfui ego» dum j4rt^nsiiwi
aiiqiiot'Se sacrificorum conaubio disputareat, praesertim autem de pa-
•tore suo; illie audierara, ut continuo nuntium adhuc dimiltereiii : cave^
rety ne quid maU accideret. Persuadcbam enini mihi, non patieudwu
esse, si quis commode possit effugere^ absque proximi usu^ Tum quoque«
tametsi Erasmus docet, locum Mattli. „Si vos persecuti fuerint in uu.i
civitate, fugite in aliam ," ad illorum tantum pertipere tempora : videba*
tm* mihi ad nostra non minus pertiuere» quod ea iHis per omnia »int
nmilia. Chnstianismus eniin hodie non Jiiinus de novo incipit, quam oliin
dum Christus adhuo viveret iu terris : adeo Evangelium per Romanos
ebliteratum evanuit. Quid igitur si fugeret? Daretur forte Artensibus
lenge grattor^ qui et ipse praediraret Christum. Qui si non daretur»
ifoid ad mos? cum noiit fortasse Christus, ut habeanti qui panem eis
divinum frangat. Tum servaret ille se et uxorem, quod puto iicere,
quia Christus sie iusserit. Adde quod \\\ eredo aliquid boni unquam
per eum posse fieri apnd suos, cui tam male volunt. Sunt enim, e
ifuibiis bis auribns audivi: postquam pastor noster incipit praedicare»
iaquientes, ego exire de teraplo iocipio. Ad quid enim. caprarii huius
mihi conciones, qui D* Virginem et omnes ^anctos adeo contemnit?
VixdiuB ex ovo prodiit, et conatur» quicquid eins sermocinati sunt
decessores» subreirtere. Abeat quo dignus est cum fabulis suis. Quis
enim docuisset eum bene loqui, cum loqui nopdum sciat. Puer est, et
tentat se senibus opponere atque viris doctissimis. Hutusniodi multa
eum sciam, in dubium venio, quid Uli sit facieudum. Et persuadeo
aliquoties mihi, quod sine gravi et suo et suorum damno manere noo
queat« Atque intelligo, nt fallor, etiam illi niinis e^% grave, quod
tiraeat vitaesuae, et quod nihil suos christiana doctrina possit augere«
Quidquid enim dicit apud eos, vilipendunt. Timct etiam, ae teiupu«
illud possit contingere, quo siiie vitae periculo uxorem secum apud suo«

EPISTOLAE. MDXXll. XXIX. 243

feliaeaU Quodsi jUinidiu ioter se separatU ila TiTeodum est» ocscio quam,
secure id fiat , iino qiuun chrisliaDe« Verum De suspensuro te rctincani
diutiusy hß^c ob causam illa scripsimus, ut, quia ups incerti suinusy,
tu certiori^ uos.facias, quidpani eligendum sit ex iis, quae proposui-
iiuis. Quodsi a nokis disseoticsi fac sciamus quacuoque ratione: seque-
mar entui te» quocaoque duxcris. Noilein tarnen si consentires abeun-
diiin esstf ut otio. marcescat : ea nainque re nihil pemiciosius » ut scis».
Verum el alibi p^storem posset a;o;ere. Quis seit si ab aliis doctrina eius,
accipcretur benignius. Vale in Christo« In aurem accepi» supplicatio- ,
nem vc«lram Roßnam esse transmissam. Opto ut valeas cum tuis om-
nibus, Lucernae pridie Nonas Aug. (4* Aug.) 1522.

Osv. Myconius tuus«
Quid hominis sit monachus lector» qui ex Tiguro npbis advei^it ,
seire vclimztu enbu novisti.

XXIX.

lODOCÜS KILCHMEIER ZÜINGLIO,

PASTOBI TIGURINO , SUO AMICISSIMO.

Quam comraoverit» mi frater, quorundam animps apud nos, vcl in-
saiiirc fderosque faciens, Erangelii negotium , quod modo Te authorc
agitury dici facile nequit. Etenim tumiiltusi vis ac rcnitcntium copia
longe atiperat, ne dicam me» vcl facundia dicendi feHcissimum quem-
que. Id quod hoc cognosces apertius , quod hisce diebus quendam
extra muros (^x unctis diviui negotii administratorem in Sempacho\
subornatis praeconibus deprehendere statuerunt primates nostrij ac sie
in vincula coniicere: eo nomine, quod coenobii Eschenbach Vestalem
ttxorem duxisse sibi» ferebatur. Quid demum experturus, si in manus
insidiantium ineidisset? Ardentissimum namque indagandi Studium fuit,
iogeii5quc saevicntium raliies, satis scveram animadversionem fore atte^
stans* At per quosdam, id ipsum praesentientes , admonitus*» propitio
Deo evasit, Vestali porro cleteota et incarcerata, quae et ipsa post dies
aliquot) nescto quo opttulante, liberata evanuit«. Geterum haec illa
tcmpcstas et in roe propedtein novos et prioribus atrociores. Auctus re-
torqucre sane minatur^ quandoquidem illius contractus nie causam ca-
lumniantur, quod paulo ante ^rressitus Heere hoc divino instituto, imo
Dccessarium esse continenfiae verbum non capientibus , sim publice
conoionatus. Hinc me nefandae rei, ut ipsi arguunt, audaciam pariter
et ansam adininistrassc temeritatis. Imminet exinde iudicium« quo, quae
in rae potissimum statuatur poena, intrepidus maneo. Tu vero audi.
Haec dum scriberem, irruit praeco» a Senatoribus missus, denuncians
band tarn prope in tanuis iudicii diem opfnanti, sequentem diem indictura
mihi et ordinatum, hoc est Octava Laurentii quartam feriam, quo in
nie foret animndvertendum, ubi nee gravabor eniti, quam festinanter
acta ad Te deferantur. Quod si vero praeter spem et opinionem durius
tom roecum agcretur, oporterctque aut vincula expcriri, aut Constan"
tiae iudicum, nescio quorum, scntentiam ferre patique, obsecro, dum

214 ZUIH6LIANAE

■ • ^

a^overis » transeuntem aocedas constiltor atit llberator initisle cUictL Hoc
Interim certo de nie habeas, saxum ntolliri facilins^, qubni me vel htüNi,
quod aiuot, di^^itum a Christi verbo abscedere. Atque hicieotts de
nostris, — Qtiod ad Bernardinum^ studiosissiinum adolestfentlHn aüinet»
paueis accipe. Is iam me tertio adiit» anxio spiritu profundeoft inlo-
Icrabiles a Tuginis quibusdam iUatas iniurias, a quibus, cum tfb prae-
dicationis sinoeritatem , tumqiie qitod vul«^ opinione conimun« tixorem
duxcrit, subinde incessilur. Mime eonviciis lacerant pium , iam terrenl
miDaeiis, varia pcriculorum g;eDera intooantes; ooonunquam etiam capitis
pericula obiiciunt insani. Et ut compendio tottim absolvam, eo ne-
cessitalis pulsus est, ut tutias fore alio pers^ere suscepcrit animo, quo-
ruodani amicorum persuasione adductus, quam apud illos nianendo, ne
ad horam quidem , de vita securus. Petiit a me literis Tibi nieis coin-
meodari, quod eo feci libeutius, quod experimento plane ^doctns coe-
lestis doctrinae eum admodum studiosum esse sciaro » neque probatissi-
morum carere niagnifico testimonio. Id quod Christiano dignis moribiis
abuode exprimit pariter, et onmibus de Te conslati ut es propa^andae
rei evangelicae studiosissiinus , ita nullo Te minus £^ravnriy quam pro*
movere eos, qui se totos Christi Evanp^elio dioaverint. Tuum iptur
clabores velim, ne mcam seotiat comniendationem fuisse vuia;arem , et
quam de Te opinioncni ferunt omnes pii innncm et v.ioiinm. ^^eque Te
olim vero proniovissc eum pudebit, quocunque se, te auctore, locoruni
rontulerit. Vale et expectatissimns litcrns tun$ nobis communiccs indc-
sinenter perquam veliui. Ex aedibus nostris LiLcernae die ipso Hypoliti
Martyris (13. Aug.) 1522.

lo. Kilc/imeierus tuus.

XXX.

lODOCUS MÜLLER • ZUINGLIO VIRO

LITERA TURA AC MORÜM DIGNITATE LONGE PRAESTAN-
TISSIMO , PRAECEPTORI SÜO QUAM INTEGERRIMO.

Cos^itanti quo viatico deducere possemus hunc Bernhardinuinf
qitj has ad Te defert literulas» Tu solus occurrebas omnium patronu»
ackrs, cui et me, et ilium committereui. Fuit mihi cooperarius satis
supcrque fidus, ut nou solum donii meae, verum etiam foris par Uli
fiicrit accouiiuodnrc se moribus aliorum plane integris. Ea quippe in
itio Sita est modestia, quod iniuria nffectus a quovis, etiam sordidissimo

*) Bernardinus^ ciiius ftonien gentil« nescltur, diaconus CAowi adUcMin
TtigifTisem ; furtasse Bentardinus Benz Ule , qui posthiic pnrochua GaissAe
regionis Ahbatiscellanae occurrit/( Wirz.) ') Jodacus Müllerma^ filins bospitis
Chawi t't paroclnis ibidem, pariter ac Vtrutnts Sieitttrus JFVfrw^iie CoUuus
conspiruiis, probe t'rudirus ac locupIeK homo, qui Abbati postremo Cap^^llae
pecuniam iniittio tU'tUt, Ad reronnanda sacra quiini iuvenili ardor« ferretur,
ZuittfiUys per Sleinerum siiasit, nt niudiim adbiberet. Multam indiisiriam
in 5UO £;rtfge poiiebat. Rcliquit poetica, ele^eia, argumenti e palria hisloria
pctiti, manusciiptu. {Siudliu, Uist. Tugii II.)

EPISTOE^AB. MQXXU, XXXL Hi

liOAiiiM!ioiie f , huill piK fa^ial- Pliem si dabitur copta cammendaiiJi^
000 abj rt fuerit» si iuit^e huic meae posUilatiooi aonuas. Quod si occ
fata siuant, it| iUuni ass«im<is io Tuuoi cootuberuiuin, fac precor, hu*
maojssinic vir, u% Tua iotcrpellaliooe M« Conradus in Kusnacht^
spcctalae fidci alumniis» si c^oinotode possit et vaoet, suo proscqikalur
lavore, aiiiieo «dmoduiD iucuodo; at curarn illius agat propensius» io
niiserae sortis casus adacti« Tantus est profeclo ia illo studii i'ervor in ^
booas Uteras I ot iosumti laboris ae iinpendii taedeat oibil, quippequi cu*.
piat doceri a sutnniae eruditioois praeceptoribus, quo evadat emiincti<>i
ad reiu divioam capessendaiiif cui praeter ceteros apud dos vigilaotioiT,
iiu*ubiiit. Tu quidem nosti, quantuin veritas male audiat apud ingratost
et quid iiiorosi obgaooiaot senesi quo iuvt;x]uni abducaot animosab
Evaogeltcae doctrioae viridarüs^ et a verae pictatis footibusy ipsi inte«
rim turbuleotis involuti lacuois* Qui oeque sibi ipsjs temperant, qu^i ,
accersant igoobile vulgus in odium cuiuscuoque addi<:tissimi in legein ,
Christi. Is porro in oos coucitatus est tuniultus ab Erinoy quadam
fiirits agitatüy non parum nobis infesta; quateuus io tuto coUocare pe*^
dem vix ulii sit concessum , qui non male feriatis operam navet authori-
bus. At operae.pretium est 9 ea via.traosigi vitam bomiouro» quam et
Dux uoster ac. Servator lesus ingressus« ]\on est in medico semptr
relevetur ut aeger. Interduin docta plus valet arte malum. Abeant igitur
ac* suo pereant flagitio. Ferenda sunt baec a pertinaeibus piae factioois»
Deu« ille noster O. M. provideat sibi de meliore seculo 9 quo perditis-
sinii explodantur veotres a coetu Christiaoorum. A niorsibus eanum
DOS eruati qui vere panis est, qui et e coelo desccndit. Interim vale
et we ama vicissini, ut ea Tibi innata est benevolentia* 15« CaK Sept*
(16. Aug.) 1522.

lodocus Muller i Plebeianus in Cham^ moriger Tibi

clientulus 1 quoad vivit.

XXXI.

MYCONIÜS ZÜINGLIO S.

Expellitur eece miser Myconius a Scnatu Lucernano absque omni
causa» ni iÜam dicas causam, voluntatem Senatus. Quo eam, non adeo
mihi hqc tempore constat. Olim de Te speraveram et Tigurinis ; ve-
rum quod turbis ipsi tantis circurodnti estis, vereor ne non curam mei
aliquain possitis habere. Meque ego sum tarn stupidus , ut nunc id pe-
tain, scieos quantum propria vexent incommoda« Quod si illis vacarent
pertora vestrai non esscnt profecto in orbe, a quibus auxilium peterem,
et ut roinimum sperem, siillud non conveniret, nisi a vobis: adeo semper
uie consolati eslis, adeo semper bene poUiciti estls. Imo tarn semper
de vobis mihi omnia polUcitus sum , ut de bonis et christianis viris.
Muoc vero, postquaro neminem habeo, a quo vel petere vel speräre
possiin aiiquidy quid superest oUi ut Deum, quem omnibus semper
praepono» vocem in tribulatibus, qui non relioquit sperantes in se, qui
omoia suppeditat abunde fidentibus sibi. Is enim semper dives, semper
beoigous» oembem sbit, qui recte petit, inexauditum abs se discedere.

216 ZUINGLIAMA&

Hatte rogabo mihi proWdeat, quo noa sit oatlatfoi dlHM eiMndieaflAos,
dooec iterum laborando tueri vitaiit potero. Uaum tameo, quod a Te
fla,^itare ferine co$^or. Re verbis praenHiDita, ut Bovisri, adires scrikaia
Tigurinum , a i quid officioli apud hunc adipisci queam ; relicturas pro-
fecto odio5aiii istani provinciain pueros docendt, si quid sie vel aic quod
mihi conveoiat ofTeratur. Memiai, Te oliin eius ftiiaae de me senteo*
tiae, ut id persuadere conareria* Fac nunc ut me adiates, si fieri poterit.
Conhardo Commendatori ine inpriuiis cominendatO) tum civibus tuis»
quos mihi novisti ainicos, D. Doct. Engelhardo post dictam salutem
die» quantum nunc opcra eius sit opus» atque admone, vinim uti as^at.
Utingerum insfig^ mci memor sit apud senatores et cives bonos.
Rodolphum^ per l)eum ores, faciat quod amicum decet. Ecce quam
tue impudentem rec^dat infortuniumt quod tantos viros audeo vocare
tarn temere ad offidium» Verum iubeas tU| quicquid sit optimi con«
solaat, nee me, sed perturbationes incusent. Ut brevissime poteris re-
•cribito per coeium te oro, ut consoler. Vale cum domesticis tuis in
Christo. Mei omnes Te saivum Optant. Lucernae 19. Au^. 1522.

Myconius tuua.

De monaeho Minoritay eui tu adeo in disputatione isChie peperci*
all, srriberem, quae pro concione publica effutierit contra te, Aoa
DOroinatim tamen; sed quae audisti me cohibent. Bone DeuS» qualis
Monachus !

Insoriptio : D. Huldricho Zuinglio suo • Parocho Tigurinorum
Tigilantissimo, aniicissiroo aniico. ©cn 3üHd) bcm Scotpric^cc.

y ^

XXXII.

MYCOmUS ZUINGLIO.

Tantum potest invidia, ut homines reddat ferme insanos, ut loquiin-
für, nulla omnino ratione personarum habita« EfTutiit exprobrandi quasi
roore apud Lei^atos Tigurinos hie Pracfectus durae cervicis, duri bi-
pidis inquam. ' Ecce reroittimus vobis Ludimagistrum vestrum (priva*
vinius enim officio). Videte er^o, ut quam optime habeat: certum est
enim ad vos rediturum. ExLegato Berger ^ baec scribimus. Hie autem
respondit : Veoiat f Effieiemus enim , ne domiendum sit ei sub dio.
Ceterum omnes coasulunt, ut adeam Senatum: non enim sese dubitare,
quin gratiam inveniauu Mihi vero nihil minus est cordi. Rogare noo
possum, multo minus petere» ut priorem noxam remittant (sie enim
suadent), quam nescio. Nil feci, nil exprobrarunt, nist quod sim Z/U-
theranus. Quid facercm ergo, aut quam veoiam pelerem? Te consulo,
quid faciendtim putcs. Si adnuis sententiae meae, multa millia noo illine
me abstrahcnt. Sunt alia qunedaro, et ea profecto magna, quae faeiunt,
ut alibi esscm lubentius: quocirca Cic, eonsilio me adiuves! Hoc, quod
nunc factum est, si manerem, propediem redirct. INon enim possum

*) Verosimiliter CoiUnus. •) Hertenstein pmefectus. ^) Georgius Ber^
geruM^ dux Tigurinorum in expedltione Papali ti21, Senator» vir moderatus^
cnerosus.

EPisTOLAE. nnxxn. xxxni. iit

cMsare ab ETaofelieis »oribiu docendii; quod rtatim st flvt» «doi
bunt itemm I meLutheranumeMe» etenintposteriora.prioribiis longejf^e«
iora« Fac per biinc aliquid reapondeaa , «i per otiani lioebit : non CB»f
dis eniin qoam otnnis mora, diim expecto aliqaid abs U tempore laiQ
adveraoj longa mihi sit. Vale in Christo felicisMiiie« Id nei. omnea
Optant. Loeernme 21. Aug. 1622.

Olim persuaaeram mihi» ob Tc et Tigwinos huic homioi odioaiuq
BM esie; iinne certitis scioi postquam effutivitj fiiae diximus«

. XXXIII.

• • • ...

ZUINGLIÜS MYCONIO.

Quod rarius ad Te acribimus, cbarissime ilfycYi/tif satisfactione OQO
putamns egere, cum ipse iam oronibua epistolis jd. agoo^caa.; tani9l$i
non poteoiy ad uoguem Te omnia agnoscere. Tarn crcbri sunt pulsu»^,
tarn vehementes ictiiSj.qui domum Dei deiicere tentanti ut non iniuste
qtiis aliquando crediderit, nee ventos esse, nee imbres» sed grandines
et fulmina ; ac ni aperte yiderem Dominum custodire civitatem , iam
diiduin clavuui abiecissem. Verum, quum eum videam rudentes firmare,
antennam dirigere, velum tendere, et quid tiiulta? ventis imperare: iners.
ncc hominis nomine dignus fueroi'si stationem deserens nihilominus
ignominiose perirem. Totum itaque me illius benigDitati permittam :
regat« vebat, festioet, maneat, acceleret, moretur, mergat! nihil pror-
sus iodigoabirour. Eius enini vasculum sumus, nobis uti potest, et ad
honorem ».et ad ignomiuiam. Quam vis crebro ab iilo petam, ut cnrncm
nostram, quam semper sequi piget, quaeque instar morosae mulieris
responsitat et factorum ouioium rationero postuIa^| in ordincm cogat»
vcletque reclamando retinere. Quod item tum tandem facict, cum vcl
exercucrit nos ad satietatem, vel cum viderit id nobis conductiiruni esse.
Qu.iroobrem Te, o cbarissime Myconii oro, ut ei te totura permittns!
quod equidem non ignoro te iam dudum fecissCi sed etiamnunc dico,
ut si, quod paulo post consulam, minus successerit, non te turbct. Illud
autem boc est, ut Senatum adeas, ac illic orationem habeas, Christo
et Te dignam, hoc estf talem, quae illos compungere possit, non con-
ciiare; quaeque nullos perstringat, non solum nomine, sed nee ulla
suspicione : LuÜieranwn te esse neget ; sed Christianum esse adsernt,
fidem docendi testetur, non tam quod Helvelius sis et Lucemaniis ^
sed quod nunquam nusquam non docendo fidelissimus repertus sis: id
quod amor in Te discipulorum tuorum testetur >. qui etiamnunc sponte
sua adsint Senatum oraturi, ne sc iam initiatos deseri patiantur. Atque
puerorum bic manum habebis, quam fieri potest, maxtmam, e quibus
intrepide verbum faciat civis elegans, doctus, cordatus, breve tarnen ,
quäle tuum quoque erit : verbum inquam , habeat ; qua et quantum urbi
aliquando profuturi sint, modo Te ducem habeant, testetur, et quantum
desidiae daturi sint, si te se privent. Et si, inquam, omnia ista nihil
potuerint) iam disces quantum patientia possis : nempe, quddTe, ubique
repulsum, non tamen abiicies, $ed ^d, Zuinglium Tuum, veluti proprium
larem, Tigurtim migrabis, fautores habiturus optimos quosque. Memo,

*MI ZirmQLUNAE

eom eal> ifm iioo iaiygiie fenH, quicquid Tibi todigoe fit. rtolo Un«9
ipic ideiu iaeias, puta qaod iadigoe ieras, si quid iiiiai^rUot iuio bciie
Mwrito irrogetnr malt, Lucerna bod «$t| ubi «unamo perJM^ulo co^eotc»
dus^renda.. Fdr iutcrira, ac si id oescis, disce fereodo. Scio latu^n te
actre, ac nisi me lallit.opinio, fcrendo do^ebia alios aliqiiaiido tuo etiaia
exeniplo« Adde, qiiod Xylolectus deaereodus aoq eat. lodoco veri»
pericrk dimidiuin aolatti (ciii cum aatutem dixeria, id quoquc addaa,
Epbcopuin ^ Badensem profectioaein lacere ad aquas, qui ut priinuiii
rcdicrit, coaveuietur) ; qut tauien oiuocs siiuul Chriali iu°;uiii suave esse
doeebuDt, cum dabitur occasio« Sed iam receptui caoo nesciens ieriiie
quid scripseriiii. Absolvetur nobis die Martis aitt Luoae libellus Ar-
clteteles 9 ^ tuiuultuarie quidem scriptus , atque ob id Tibi gratissiiiiusi
quetn, ut priiiiuiu licebit, ad Te tranamittaiu etc. Vale cum coniugc,
llberisy tuis ouiuibus. £x TiffiU'O 2i. Au^. 1522.

Haidric/ius Ziunglitis tuus.

XXXIV.

ZUINGLIüS MYCONIO

AMICO S£ßl IN CHRISTO CARISSIMO.

Carissitne Myconi! Si Te omnts etiain £^ice/7i^l deserat, oro,
11I ne te turbet. Quo eoiiu pacto alio id disceres, quod Christus prae-
cepit, adiniplere, nempe: oratc pro persequentibus et calutuniantibus
vos. Wunquain enim non de Te inentioneni habenius; contubernium
nostruin non sine suninio dolore , rursus non sine certis poHicitationtbus,
quod Te nullatenus velimus nee consiiio nee fortunis deserere; Pro*
inde inconcussus sis : Dabit Deus bis quoque finenu Proderis nobts
Tiguri ad varios usus. Proderis etiain Tibi. Mani Ceporinus post
Galli festa legere incipiet, tum Hebraice, tum Graece, quod hactenus
per negotiorum strepitum Tibi nunquam contin^ere potuit. Versaberis
inter Tuos ülingeros^ Engethardos^ Frygios,^ festivissbnos senes;
inter Erasmos^ * Ztänglios, Megandtos, viros minime poenitendos;
iüXev (rredelios f AmmannoSy Binderos ; candidissimos et doctissimos
adolescentes. Aderit eliaui tandem immensis istis viHbus suis rugiens,
ac iuslitiam sltiens Leo^ Teucro jininor, sed Aiace fortior. Aderit
crebro dulci^simus ille Erenü Administrator, omnium pater, qui Deniti
patrem colunt, cum Francisco * ndstro, quo dispereaoi si unquamquic-
quam vidi lepidius ac amicius. Hos recensui, quo deniigratiooem Tuam
soleris ; interea tarnen ubique intenti erimus , ut si quid vacet » tu insti-
tuaris. Forti omne solum patria est. Non enim habenius hie civitatera,
in quo perpetuo mauere detur, sed futuram inquirimus. Mittimus item
^Archetelcni*^ nostrum, vix tandem cum multis etiain mendis excusum;
quem ut vides tumultuarie scri^ t.im , boni consules. Durus sum , ac ca-
sli^andi morae niiuis impaticns et expoHendi. Ingenium nostrum nulla

*) ,Geroliliefi^ium puto.* SimmL ») Oedicatio ad Episeopun 22. Aug.
datA , (ixtrenia diem 23 refert. *) FtygU, prat*positus tt ^rtfip. ab actis.
^) Erasmus Fabviiius, ^) Zinhius.

EPIStOLAE. MDXXn. XXXV. «?

scis parte qaam invenlione felix esse, si modo tA non est summa iofe-
licitaa , quae in vcntum vel ncrtte vel non pOsse eonsilio iudieioqiie or-
aare, ▼enustare, cedroque digoa Teddere. 8cd tauieo stnduisse dnm
sat pulaaltts, capU nos niox i'astidiam^ iiostri» ac quicquid hacieDirs
scripsimus« ita mox fastidi vimus ; ut respectum forte iorluna nnuscam
pariat. Xgh^eduni^ lödocum^ omnes volo salvos iubeas ex nobis.
Misissemus phlres Hbdtos ; ad maaüm tarnen Aon erant plures. Habe
Tu ttmim, da eis alterum, ut ordkie Icgant, Ex Tiguro 26. Att^. qua
Ursus Uabius cum Regula AniPniumi sorore nuptias celebravit. 1522.

Httldr. ZuingÜus luus ultra aras.
Eremi ero tbto dcdicationis angelicae teirtpore« Nunqüam dafür
vd a<l Te, yer'queHipiaflD','nisi tumultuaric scribcre.

XXXV.

MICH. HÜMELBERGIUS

CLARISS. VIRO D. HULDHICO ZUIISGLIO , TIGURINOnÜlM
EVAMGELISTAE PlISSIMO, DOMINO ET A&UCO

PRAECIPÜO S. IN CH. I.

• Nibil est» in quo Tibi non sim gratiRcatunis» atqtie id aniiho lu-

bentissinio. luvenem, de quo ad consobrinum meum to/i. Meullsho^

ferum booorificeotissime ouper scripsisti, Melanchthoni unice com-

mendabo. Superioribus mensibus de facto Tigurinorwn quoruodain

h. e« de eamium esu, PhhUppo scripserani. Qtiae vero mihi respon»

derk» a Meuüsfiofera \i?ih^\s brevi. Supplieationem ad Rev. Rpiseo-

pum Constantieosem super re uxoria Sacrerdotum, abs Te mihi dono

missam, confestim, ut adceperam, Augustam Cl. Viro Chuonrado

PetUmgcro transmisi. Qui cum legisset adprobassetque, impressoribus

ex(!u<lelidum demandaTity quod dispUcere Tibi uon arbitror. //ic. Lo^

pides Siunica, Hispanussn potius MarranUs, bomo insigniter in-

soleos et arro^^ans» Erasmum Rot. miris conritiis proscindit: r(H]lc£;it

in «aum libellum» quicquid in Erasmi libris est, quod Pootificum,

Sacerdotum, Monachorum ambitionem, avsritiam, luxuriam, hypo(rri*

sin, «t alia id genus vitia notat, atque impietates et blasphemias Eras^

micas adpellat« Adversus Erasnmm tria scribit Tolumina. Edidit

libcllum nunc hoc titnlo: lac. Lop. Stunicae libellus, triuro illoruni

▼elumimtm praecursor, quibus Erasmicas impietates ae blasphemias

redarguit. * Egmundanus Lovaniensis Theologista cum alio quodam

eiusdeni farioae sycophanta dia:nas factis suis poeoas exolverunt: dum

eotm LtUher/tnos Caesareis diplomatis adiuti' per Bradanliam perse-

cttti essent , apud HoUandos necati sunt* lo. Franciscus Picus pro

^) lacobus Lopez Siunica^ sub Cardinali Ximents edoctus philologus, at
bono mslitiosus aemttlusque gloriae Erssmi. Kequidquam Ximients ei auctor
(nit, ot s«as castigation«s in N. T, Erasmi com eo plaeade communicanst.
Ico X, iniuriosum scriptum vNlgm prohibnit ; at eo mortato Stunica in hicem
«didit ; quo- scri|ito Erasmum f«cit parvotem onnjiun hacrvaittm recentiorum.

nOi ZVIRGUANAB

pionysio jireopn§iid ' coalra Luiherym «mptk« jiu§usiam mUl
libnim denuo iinprimeadiiin ; sed qui cxpriinere volttcrilt »mdo rc|>ertia
est. Advefsitf Luilkerwn scritmt Chrisiophotus MarcMi$s% PatriciM
Venetus^ archieptscopus Cortitrae^ »ed praettr coovitia et «MMicta
ailiil. Xituluf est: de potestale sumnii Pontiftcb« Nihil koniioeiiiaKer«
existiinot quam purpuram, latum elavutn ^t rubniin galenini anilMre :
adeo res effert pöntijicias, et Scripturas nire lorquet, Scripsit et denuo
Caianinus stölidus Thotniata. * Salotat Te Meuüsho/eniS noster.
Fabiücium et alios noslrps» qui in vera fide. et mutua charitale persi*
stuotf salvere ctipto oinoes» Häec ntcunque sint ti u&^ao^ Cursim
acripsi aliis nec^tiis totus adobrutus. Vale feliciter ex Museo Meulis»
Ao/eri d. Martis post festum Bartbolomaet (post 34« Aup^.) Constantiae«
Tyrannidem uoiee desideranius. Cum expressa fuerit, ad nos inittas
rogamus*

XXXVI.

lAC. SALANDRONIUS EVANGELICAE VERITATIS

STRENÜO APÜD TIGÜROS HELVETIORÜM BECüPERATORr,
M. H. ZIJNGLIO, DOMINO ET FRAECEFiORi SUO

OBSERVAMDO S. P. D.

Boni consulas veliin, doctissime mi Zingüf quod ego adeo im-
portunus Te tuis in ne^otiis tain ^avibus et arduis interturbo raeis
iiieptiis. Profecit is iu venia, a tempore, quo Te priniuin in 77icrmis
Fap/iiis viderat, non paruin in literis pro sua aetate« Captus ob id
et cclebri de Te fama audiU iuductus Tui visendi gratia nohiit abire
Tacuus literarunii sperans et apud Te inventurum, ut tua est, vei Chri*
sti nostri exemplo, in parvulos benignitas ,. consilium et admouitionem»
quibus cordis in intima reconditis Coloniae , quo ire iussu Parentis co-
gitur, et booestius et utilius studere posset. Pater eins pastor est in
coenobio Kal^^ presbyter fnctus 24 anno matrimonii soluti per obitum
uxoris suae. Et is senex tui causa T/iermas descenderat. Quare et
mei et filioli huius pueritiatn non contemoe, qua Areti paucis bis Te
inolestare Toluiinus , e^o scribendo , is Te alioquendo. Deus Te sno
Christo et eius gloriae fortem et strenuuui invincibilemque foveat,
protegat atque retineat» Ego quod possuni una cum multis Deum O. M*
orabo, ne deficiat oeque.desit gratta sua meo in Christo cbarissimo
tr^lri Zinglio ^ ut videat inimicos suos scabelhim pedum Christi nostri.
Amen. Sine et hoc adiiciam, hunianissinie mi Ulrice* Senior iste
Siap/er, * nupcr Feneios peiituriis ^ se in Te osteodit esse huius ani-
ini, quo iam diufiitt. Effutivit nescio quid de ternis liberis Tibi adscriptis
et insoiitis nocturnis moribus. Item quod et Te pensioncm non modo

*) 0"i pcrnuilta scripsit oper« baeretiftca, ac theologico-polemic«. (Gea-
«*r.) ') Kaiis, aedes monialium Duniinicanarum in m^gna comniiiniUte
^ Grisonum Stt|>eriorts. ^) De quo vid. Vol. I. 91*

EPISTOIiAK. mßKXa. XXXVIL S3I

a SaneiUsimOf iei H m GaUo comptohart rellel (si orgeretur) acce«

pisse« Praelerea «U«isae ifiter coocionandimi : ^i;e Maria (Heere i esset

dicere : Gott grliss dich Gretlift etc. Haec intcr prandeuduin 9 et postea

ifl Syrapoaio. Moa credis, quot suo iinpudeotissimo ore alienari^ alias

Tibi faveotiasiiuos. Obiicitur illieo nobis» ut acis; Hi> hi sunt mores

Evaogelicoruin» Testare igitu», quum a seriis vacas» literis uoicis» ne

aileo taiu saepissiaie belliuii frustra pro tua defeosiooe suscepisse videar«

Mam profecto non paucis apud 00s es cogaitus» quibus profuisse est

ceteros adüuxisse in Evaogelii amorein. Muper victus eras et a Moaa-

cho iilo Gallo et tuis lacobilis* Posteaquain lectae literae sunt y quas

de hoc Martino Seger scripsisti, iiiuti facti osores Evangelii, et coe-

peruDt Te admirarii qui prius Te exeorabaotur» Bogo igitur» obser«-

vaadissijiie loi Praeceptor, si tani est cooveuiens et necesset quam

lubens ego veliem : purga Te et obmutescere facias impudeatium ora, ne

tua doctrina vel apud oos RJtetos coodemaetur ex levissimo huius glo-

riosi militis , oe peius dicam , aut allerius faiso sparso rumore. Si vcro

totum puerile visum fuerit, quod peto auttiuieo, saltem auimulum huoc

ineum gralaoter accipe et iudica, quo Tibi per ouinia, ut sapio, benc

^sse et optare vellero, carissime in Christo mi frater, atque iuepte et

iioiiiodice Te aroantem et observantem melius doce et apud Deuin coui-

iiicndatum habeto. Altera post Barthol. (36. Aug.) Ao« 1522. Mira,

quae apud nos de Tobis Darrantur, scripsi M. Gregorio et claudi-

caoti illi bibliopolae Andreae* Ut vides ocissime et noctu post coe-'

ruun scripsi.

lac. Salandronius tuus.

XXXVIL

ERASMÜS ZUINGLIO S.

Habeo summam gratiaiti pro tuo tuneque ciritafis in roe aRectui
E^o mundt civis esse cupio, conciTis omnium, sive peregrinus magis.
Utinain contiogat adscribi civitati cociesti. Nam eo tcndo tot niorbis
subincle repetentibus , nee Video, ut quod ofFers expetam. Certuro ha-
beo, Caesarem amico esse in me animo. Ordo Cardinalicius totus mihi
favet. Wec est ullum pericuium, nisi a furiosis quibusdam lacobitis.
Nee ista civitas posset istos compescere, quo minus blaterent in me et
Ubros meos, quae velint. Vadianus non minns placet conspectus quam
aalea lectiis« Nihil eo candidius. Acoepi hominem frigido eolloquio.
Id enim pöstukibat valefudo 9 qnae fugitat «oovivia. Brevi (yidebimus
quorsum inelinet res* christiana. Habemus Pontificcm theologum. Ego
quantum hoc scculum patitur, quoad vrxero , non deero negotio Chri-
sti. Td pugna, mi Zuinglif non niödo fortiter, verum etiam prudcn-
ter^ Dabit CHristus , ut pugoes et feliciter. Bene vale. Basileae IlL
Id. Sept. (3. Sept.; 1522.

Erasmus fere tuus.-

• «

m zuivouÄxuB

xxxvjii* '

MICH. HÜMELBERGIÜS ZÜINGLIO.

Archetekm tuiim obnis ulnis excepi^ vir candidissime. Nemo mihi
potior fuit hoapcs eleganlissimo ArcJietele tuo. Quod Caiapharo
istttm lictitium EUN adeo di^is tractat modis, adeo aptle suis depin«|i;it
eoloribtis, est quod valde placiiit. Mae, sie ncri aceto perfuddendi sunt,
qui suas sordes ipsi non detergunt. Et qui niroium sibi ipsis placent,
recte interdum audiitot, qiiibua displiceot, ut yel hoc modo, si ficri
pOMitf ad meliorem deducantur frugem. Si nnoeiapit, desinet sibilare
Vtpera , desinet coaxare rana , desinet insanire mataeologu^, Porro Ar-
chetelea iam mens, statim tit fuit a me salutatns et onirulatus, abiit WiU'
tebergnm profectunn» ubi meis tuisque verbis adolescentfcm ithim tuum
Melanchthoni et Blaurero * diligentissime commendabit, Aher vcro,
qui fuit Paulus IfgrUSi Archeteles, heri alii adhaerens^ comiti Augw-
stani Suevorum concessit» darissimos virös C. Peutinyerufn * et
AdeUnannos frntres sahitaturus, et summum illud Tigurinum erga
reRorescentem , divino munere, Christianismuni Studium decantattirus.
Erasmum Fabrlcfum et alios tuos insignes pietate yiros plurimum
salvere iubeo. Vale in Christo lesu. E Museo nostro Raü&isburgii
pridie Mon. Sept. (4. Sept.)

Tuus quidquid est Mich. Humelbergius.

Quod expcdiat in Missa Evangelium et Epistolam yemacula lin^ua
legere, fcrunt Oecolampadium scripsisse.

XXXIX.

ERASMUS ZÜINGLIO.

Legi paginas aliquot Apologetici Tui. ^ Obsecro Te per Erangelii
gloriam» cui scio Te unice favere, et omnes, quotquot Christi nomioe
ccnsemur, favere debemus , ut si quid edcs posthac, rem seriam agas
scrio et memineris Evangeiicae tum modestiae tum prudentiae« Coosule
doctos amicos, antequani aliquid edas in hicera. Vereor, ne ista apo-
logia conciliet Tibi niagnum periculum , et Evangcito officiat : etiani io
bis paucis, quae legi, multa sunt, de quibus volebain Te admonitum«
Non dubito, qub Tua prudeotia sit haec boui consultura« Scripsi enim

1) Thomas Biaurerus^ qui tum Fifbergae doctrinae stndiis v«c«b«t,
frater Ambrosii Blaurßri^ rerormatoris ConMantitnais, Anteile Fribvr^i
Brisfpviae »iib Zasio iura didicernt eiusqiie amicitianr siimmam sibi conci-
liatam tvnchat, usqiie dum ea per odium sacrum in Zasio expiravit. Consut
Consiatisiae r«formationem patriae cum sapientia simul ac virtute aluit; 1548
Constantia cessit suhiligata extremamquc aetatem In Ht^tvetia fransegit.
2) Cotiradait Feutingertt» , iurifipnidentia et biatoriae shtdiis clarns Ju^ttatae
l'itidelicornm ^ natus 1465, mortuus I5'l7 , unus Patricionim illorum auctoris
tat« |)raeeipuornm in civitatibus imperialibus , qui rfformationem in ii» p^r-
vtcernnt, iit Birhhnmtrus Norinbf rgae , Blaurerns Consfantiae, Fadinttys
Sanrrogalli, Mcoiavs Siurmius Parthenopoli, HoizJiusenus Francofurti ad
Moenuu aliique. ^ß Archetelia. '

EPISTOLÄE. MDXXIL XL. 1223

aittmo Tni stiidiosissimo ad mnltant noctem. Beae vale. MaiaR Virgi^
nis Matr» (8. Sept.) Anno 1523.

X Ij«

lOANNES KOTTHER REVERENDO DOCTISSIMO

CLHiCHO ZUIINGLIO, PRAEDICATOBI TIGURI, DILECTO

DOMINO MEO ET MODERATOHL

Non erimiis in senectnte v.ipientes ,
Nisi ittvenes bcine sapere coeperimuA.

ReverendOi doctissimo M« Ulrico Zuinglio» Praedicatori Tiguri
ego loaaoes Kottherus» organocdiis Frihurgi Uithoouni» multaiB iinperlie
saluteni) offereoa nieum iniuisteriuin prourtum« Domiae digpitato «xeei«
kos! admiratiooem possit Vobis movere, quid me impulerit, ut ignohia
lileris Vos adoriar. In causa esl» quod passitn audio Vestran laudem
praedicare, ut verbom divioum. proferatas et inspergitis in homiooni
weDtes 9 quod sperare licet multipliceni fructnni redditunuB e9Be. Se*
ruodo » quottiaro christiaua cairkate et religione eomoioti nos mkere
sitientcs perducilis ad aquam vivani, ut voce ETangelii utar, qua ex
af|ua qui biberit» non sitiet in aeternuro, sed cpiani Deus praebet aqua
fiet in eo foos aquae salienlis in vitam aeternam: talis igitur nquae
siiiens saepenumero exoptavi, nt Testra quam funditis doctrina explear.
Dum Vos quoquc puteum aperitiSf qui dudum collapsns metus est oe
lue ibi exarucriti propterea singulari gratia Vos prosequor cunctosque
cos , qui verbo divino inserviunt restituendo ac propugnando , quemad-
modum plurimum reverendus pater Lutkerus et Erasmus Roieroda^
mus f cum omnibus eorum adseclis , quos simul cogitatos volo. Si
(ioctriuani Lutheri lectito, quam e vase roeliito Paulo haurit» non iam
sapiunt mihi aquae Tiburtinae^ idcirco quod prae caligine fundus per-
spici ncquit. Nunc apparet nobis lux divinae gratiaci ut cognoscarous
et exploremus» per longa secula nos humanis legibus esse deceptos, id
quod lotum Romana factio nobis importavit.

Si viverent secundum Evangelium f haud oporteret recta facere
prava. Aiunt LiUherum docere noram fidem« Omnino» qnum eos
corripit nostra praedantes, ut corpore, honore bonisque nos spoliave«
rint» flammis devovetur Lutherus. Suum iudicium ad condemnationem
appiicant; sed rationem altier placare debent, quam adhuc instituisse
Tidealur« Eorum mores ubiqae tenrarnm sunt manifest! , ut Titam gerant
flagitiosam. Quod st Lutherus contra tetenderit, magna cum invidia
odioque cnmulant. Consideret quisque , unde hoc fiat ! proptcr purum
putum nefiis« Quam ob causam Teritas emicatt atque nunc denuiin ap-
paret , nbi eos calceus premat. Tonitrua eorum et fulgnra irrita iam
sunt, quum sese propugnare parant. Hinc opus est, ut probe sibt
caveant atque Scripturae auctoritates in aciem educant, sicut Lutherus
ultro semper oiFcrt; vereor autem, ut non sint huiusmodi. Hinc enim
tlicologiae parum hauserunt, pro! Quare Studium ipsortim stiätum
habet in supino. Melius callent concipere Yerbis indulgentiam , quo nos

m ZUIN«LIANAE

umtllif^aAlAviteQlo» quain institutionein salalaTempraebcre« Ergo si vol«-
inus vivere DeOyeius praecepta teneamuf oportelt quae oobis imiveniis dedil*

Ceterum Domine revereode! vos istarum literarum mcarum ali-
quod fastidium capturos esse^ iaeik arbitrabar, quippe quuip iuipa-
re# «int Vestrae gravitatii qüi maioribus negotiis occupati estis, or-
bi Christiano plus emoluinenti parieotibus, quaiD' k^es tneae literae«
Vcrimtaiiien per beoivoleDtiam, quam babeo erga omoes docirinae di-
vioae studiosos, exiniiam ab bis teoiperare oolebani. Ideirco nientem boc
argumento compeDdiosissime protuli , ut ue stomachemiDi et abborreatis
bomuDCulum , qui xninimus accedcre sodalis averet duobus illU ru^ticis
Helvetib. Mihi quoque seinper statutum propositumque erit^ aanctuin
▼lerbüin diviounii quoad vita oiea prorogabitur , colere atque tueri. Ut
mt Vobis Diniium roolestiae facessam 9 niitto boneato M* loanni Fuss^
Uno y qui quoqne dirioae dootrinae atudiosus est » carmey adiectum de
natione Gerinaatea et Lutbero^ quod io niodum bomoeoteleutoroin con-
didiy noa dignum illud quidcoi coinroenioratu , sed quod tnaturiori com-
Mendetur perspicientiae, quooiam mea solertia non taotum pollet» ut
rile absolvcre et expolire possim. Propterea vos, Domine plurimum
ireverende ! oro rogoque , ut meas literas inseitas in melius acaipiatis,
ifuippe quibus sperem vestram gratiam notitianique inire : nam si Vobis
nHk o{ieris famulari possem, lubentissime nihil industriae reliquum
lacturus essem. Sic denique Dens, Cbristianis populis bono, Vos diutis*
sinie salvos incolumesque eonservet, ut Vestro favori me commendafum
habpitis desidero.

Datum Friburgi Uitonum, die Mercorit poat Matthaei, (post 21.)
äept.) anno 1522.

Dum Spiro» spero« Joannes Kotthety orgaooedus Friburgi Uitonum.

40.
Hans Koltlier dem würdigen und wolgelehrten

' Ulrich Zuingün, Predikaaten zu Zürich, meinem lieben Herrn und

Gebieter.

Noti erimtis in senectute sapientes,
Nisi iuvenes beni; sapere coeperimits.

Dem würdigen » wohlgelehrten Mr. Ulrich Zwinglin Predi-
kanten zu Zürich entbiete ich Haus K^ttber, Organist zu Frei*
bürg in Oechtland, meinen fründlichen Gruss mit Erbieten metues
willigen DienstSi zuvor bereit. — Besonders würdiger Herr, Euch
möcht Wunder nehmen, was mich bewegen that, dieweil ich Euch
unbekannt mit Schrifte« anlaufe. Giebt mir die Ursache, diewetl ich
von meugiichem Euer Lob höre preisen, wie Ihr das göttliche Wort
erhebet und auswerfet in der Menschen Herzen ; dass zu hoffen, es werde
vielfältige Fruchte bringen. Zu dem andern , so Ihr aus christlicher
Liebe und Pflicht uns arme Durstige führet zu dem lebendigen Was*
ser; wie denn das Evangelium ausdruckt, welcher von demselben Was-
ser trinkt, den durstet nimmer ewiglich, sonder das Wasser, das Gott

EPISTOLAE. MDXXIL XL. 2».

giebty das wird in ibm em Bruno emes spriogenden Wassers in das
ewige Leben* Nach solchem Wasser habe ich einen Durst ; bab mich
auch zu mehrerem Mal Euer Lehre halben i so Ihr ausp;ie8sety zu
erüittigt werden begehrt. Die weil auch Ihr den Brunnen öffnet, der
lange Zeit ist verfallen gsyn und zu besorgen 9 an viel Enden ver-
siegen 1 so trage ich desshalben zu Euch eine sondere Gunst, und zu
alten denen , die das göttliche Wort helfen aufrichten und beschirmen ;
aU der hochwUrdige Vater Luther und Erasmus Rot«, damit all
Anhänger gemeldt. So ich die Lehre Lutheri Uberlies, so er aus
dem honigsüssen Fass Paulo zieht, will mir das trlibe Tiburwasser
ntniroer schmecken; das macht, dass man vor Dunkle nicht an den Bo*
den mag sehen. letzt scheint uns das Licht der göttlichen Gnade, da-
mit wir spüren und prüfen mögen, wie wir lange Zeit durch Men-
schengesatz sind yerführt worden; das hat allein der Römische Hau-
fen geschafft.

„Sollten sie leben nach dem Evangelium, So müssen sie schlecht
nicht machen krumm. - Sie sprechen: der Luther lehre uns einen
neuen Glauben; la, so er sie berührt, wie sie uns berauben, - Und
uA haben gebracht um Leib, Ehr und Gut, St> muss der Luther
brennen zu Glut. - Ihr Urtheil sie allein zu verdammen richten. Die
Vernunft müssen sie anders schlichten, - Weder sie bisher haben er-
zeigt : Ihr Wesen ist in aller Welt eräugt - Wie sie führen ein unver-
sehamts Leben; So der Luther dawider thut streben,- Tragen sie wi-
der ihn gross Neid und Hass. Ein ietlicher betracbt, woher kommt das?
Bschieht allein propter nephas. - Da nun die Wahrheit herfiirer guckt.
So sieht man erst w^o sie der Schuh druckt. - Ihr Donner und Blita^n
will nicht helfen mehr. Wollen sie sich stellen zur Gegenwehr, - So
ziemt sich, dass sie sich w^ohl bewahren. Und mit der Schrift hcrfürer
fahren; - Dess sich Luther allzeit willig erbeut» Ich förcht, sie sind
nicht der Lcut. - Sie band wenig in der Theologie erlernet do , Darum
hat ihr Studium stultum in Supino. - Sie wissen besser in die Schrift
zu setzen Ein Ablass damit sie uns uhser Geld abaezen , - Denn uns
ein tröstlich Lehre geben. Wollen wir nun in Gott leben, - So müs-
sen wir halten seine Gebote Die er uns allen geboten hat.'

Also w^ürdiger Herr, Ihr möchtet meines Schreibens halben nehmen
einen Verdruss, kann wol ermessen, da solches nicht eueres Fugs
ist, w^eil Ihr mit höhefn Geschäften beladen seit, die der Christenheit
mehr Frucht bringen denn mein unnützes Schreiben. Solches h^b ich
aus sonderer guten Meinung, so ich zu allen Liebhaberen der göttlichen
Lehr trage, nicht unterlassen wollen; darum habe ich die Meinung be-
rührten Inhalts aufs Kürzeste begriffen 1 damit Ihr nicht einen Unwillen
und Abscheuung hattet ab einem Arm^, der da g^rn wollte der min-
deste Mitgesell syn der 2 Schweizerbauern. Ich bin auch allzeit der
Meinung, das hl. göttliche Wort, als weis mein Leben reicht, zu auf-
nen und beschirmen. Auf dass ich Euch nicht zu viel bemühe, so
srhicke ich hieneben dem Ehrsamen Mr. Haus FüssH^ der auch ein
Liebhaber ist göttlicher Lehre, ein Gedicht, die teutsehe Nation und

Zuinglii univ. opera, Vol. VII. 15

226 ZUIN6LIANAE

Luther belangend, ^reiches ich habe in Reiniensweise itt die Schrift
▼erfasst; ist nicht Ehren werth solches flazuze{a;en, sonder das weiter
erfahrenen befehlen , wadn me^ine Vernunft mag nicht so viel begreifen,
dass ich solches aus rechtem Grund könne zu einem Austrag bringen*
Darum sonders würdiger Herr, ich bitte, Ihr wollet dies mein einfal*
tiges Schreiben in Gutem empfangen und in keineib Argen verstehen,
iondcr der Hoffnung, ich würde dadurch euere Gunst und Kundschaft
e'rlangcn: denn wo ich Euch unterthänige Dienste erzeigen könnte,
thäts ich ungespartcn Flcisses gerne. Damit wolle Euch Gott der
Christenheit zu Gut in langwieriger Gesundheit enthalten ; auch' mich
hienebcn in euere Gunst befehle« Geben zu Freiburg im Oecbt-
land am Mitw. nach Matthai. Anno. 1522.

Dum Spiro spero, Hs* Kotther, Organist zu Freiburg

im Oechtland*

XLI.

MYCONIÜS ZUINGLIO EREMI S.

Obruo Te literis, sed ita fieri plane convenit. Mirum est enlhtf
quam nihil sentiam mali , imo quam mihi videar apud Te esse , dum ad
Te scribo« Permittas igitur mihi sie me solari, dum nihil incomraoiit
feram Tibi: potes enim legere vel abiicere literulas. Friburgenscs
nihil adhuc rescripserunt , quam ob rem nescio quid rei sit* Hoc audio,
vix jilios esse per Helveliamj qui peius velint sanae doctrinae. Id
quod etiam Legatus, de quo nuperrime scripseram, mihi narravit, scd
Lui/ierzanani hie vocabat, non sanam et evangelicam. Si quid boni
ab illis mihi oblatum fuerit, hoc unum dolebit, quod abs Te atque
aliis bonis aniicis inter lupos positus tam longe separabor. Hie unicus
Christus poterit liie consolari, qui facit, ut ubicunque sis, aequo animo
sisri Animum Adnünistratoris ^ quem renunciasti, tam amplector, ac-
que ezosculor, ut nihil possim magis. At ut is maneat, imor augeatur,
tuum est eflBcere. Ni verum ait, quod fama circumfert, Administrato-
rem cum omnibus suis propediem expulsum iri' a Laicis. De Te quae
bic dicantur, nee Übet nee possum scribere; unum tantum ex Praepo-
sitonostro,^ qui dixit: Nunquam se vidisse hominem pro suggestu
concionantem , cuius gestus aptiores fuerint , atque adeo nubqnam au-
disse, qui omnia dicat audacius. Vides ut etiam Lucerna habet homi-
nes iudicio valentes» Ceterum filii^m adloquere atque meos anricos;
illum adhortare ad literas , hos ad Christianismum , ne Te frustra adic-
rint. Vale in Christo! Salutabis ar^icos omnes, Leonentj Lueanty
Fetrum ^ BoviUum. j4dministrat0ri et Francisco nie eoramenda.
Vale in Christo iterum et sb roeus. Lucernae 23* die Sept. 1522.

Mycoruus tiiua.

Clivanus Te plurimum salutat. Erasmus Consiantiae est. Veniet
Tigurwn. Velim, ut scribas mihi, quo tempore illuc sit adventnrus etc.

1) Petrus Haa , quem y «rosiiuile est Elremi Zuinglium äudisse , sese ami-
cum qiioquts Xylotecti gerebat. (Wirz.)

EPISTOLAE. MDXXn. XLU. 221

XLII.

MELCH. MACRINUS » ZÜINGLIO.

Si eot» quot nunquam yidiinu$y ob Studium Philosophiae eximium
aut artem aliquaui» bumaiio ingenio repertani, diligiinus: quanto iustius
flios amabimüs, qui nobi9 Christianain , atque adeo Evangelicam Pbilo-
sophiam, oostrae salutis A xal SL ex aUissimis tenebris restituunt» inter
quos TU q>iXxaxB HiUdricey tanquam beros ac ^toqwpaloq^ spiritu
Christiano hooÜDe plane digno» progrederis, Teque propugoatorem
EvaDgelicae veritatis intrepide, tanquam murum ac vallum firmissimum
oGfersi pro quo dignam roercedem ab ipso Deo relaturus, cuius labo-
nosbsimam vineam excolis, et oves ad immortalia pascua reducis er*
rantes; quae utinam reduces olim ad suum caput, quod Christus est^
redeant. Quod quidera Tuum in nos omnesque Christi fideles benefi-
ciuin, quia aroplius dissimulare nequivimust pro nostra Tirili gratias
agere et, etsi aliud non possumus, gratum erga Te animum declarare
▼oluimus; quem, satis scio quae Tua est huroanltas, non spcrnes. Nam
etsi eruditionis ac ingenii in nobis nihil sit, Studium tarnen et genius
noster impense doctis delectatur, et Tuis ac Tuorum similium scriptis
mire demulcetur, quae bactenus diligenteri et ut sperOf baudquaquam
sine fructui legimus, lecturique subinde, sicubi ofTerantur. Haee sunt,
inquam » quae tranquillum, quietum ac sibi constantem animum efficiunt,
neque , bumanorum studiorum more , in. divcrsa rapiunt. Etsi in rectio-
ribus studiis pbilosophandum nemo neget; at, ut.Socrates inquit, non
ultra aetatem, atque ut Proverbium habet, fivdiv ayav. Haec aittem
ideo ingero , quod paulo ante impensius utriusque linguae studiis (quam
feliciter, nescio) addictus eram, nunc vero Tuo ac Tui similium, hoc
est, eruditorum bcneficio ad Evanfi:clica nie cooverti, in quibns, ut
prius in Latinis Graecisque, Rudolp/ii Collinij iuvenis nunquam satis
laiidati, auxifio utor, apud quem, paulo ante cum essem, Tua in Homeri
Iliadas Soholia * reperi» Is cum doctrioam ac eruditionem tuam omni-
fariam, mihi non nihil ex scriptis Tuis cognitam, insignitev ac merito
laudaret, tum et humanitatem praedicaret singularem, ita me Tui studio
accendit, ut non censuerim, mihi diutius Cunctandum^ quin Ulico adTe
scriberem. Esto igitur hoc amoris in te mei iivrjfiöawov , quod si noo
doctum , certe tamen amicum ^ et sinceri aüimi fidum testimonium. Por-
ro sunt et hie Cbristiani aliquot, qui te saivum Optant, inter quos est
hie tabellarinsy coocivis tuus, homo me hercle Candidas ac Studiosus*
Caeterum praeter huncce et ^lios quntuor ovShf VyUq apud nos €st«

•

^) MtlcJnor Pürr^ Maerinns ktine, Solodurtnsia ^ Pavtae et Farisifs
1515 -* 1518 artibus <*xcn1tu8, amicn^ Zuinglii et Glareani, docebat in coe-
nobio S. Urbani aliquamdin linguam Graecam ; inde Solodiirum delatus dia-
conam plehant Grotz egitj postea correctorem apud Cratandrum BanUa§\
inde nox rvirsits SoloduAim demignivir. Rixam cum Decano Steinero exei-
taverat dispntatio cum bto amicisqae tstins Soloduri. Nimius fervor in con-
eiombas qunm turbaa voveret, Macrinus i52$ urbe cessiC. Glutz^ Helv-
Mos. 1816. t< 766 sqq. ') qoae nondnm ernta sant.

228 ZUIN6LIANAE

Vale et me redama, Datae Salodori pridie Cal. Oct. (30, Sept.) 1522«
iSalutem die nomine nostro sodalitati literariae apud vos«

Melch. Macrinus luus.

XLIIL

VOLCATIÜS lONERüS ^ FORTI DOCTOQUE

PRAECOISI EVANGELII, M.HULDRICO ZÜINGLIO, FBATRI
PRAECIPUO PACEM ET GRATIAM A DOMINO.

f rater dilectissiuie Huldrice in Evangelio Christi ! quamquam de
meisi Doiuinis optima quaeque expectem in re suseepta , constanter
profliganda: attamen sollicitudioe Cbriatiana, ut verbum Dei viodicetur
in libertatem et augeatur, per incursus frequentes et nimio« Vestri
causa commotus» Vos cohortor, ut nunc ut cum maxime roemores sitis
eorum^ quae Vobiscum in aedibus Ovis effigie insignibus, in atrio^
seria locutus sum. Id quod hoc tempore reno^are mihi maxime opus
,esse videturi sicubi excidisset, qudd quidem non putabam. Quare his
brevibus citisque verbis indico» ut bodiedum multis a partibus probi
christianique homines me instigent e tribus pagisTuginorum, Suitensiura
et Uraniorum^ quibus sine dubio Dei verbum et iustitia iucunda est| ut pro
virili in Dominos meos et Patronos incunibam : quoniam Deus ipsos in
eam cognitionem adduxerit, talem virtutem ac fortitudinem, qua instructi
simuS) insuroamus bonori Dei auxilioque opprcssorumy nostroque in
coepto impigri perseveremus, ncque iara in cardine rerum deficiamus,
sed constanter progrediamur, quuni Deus certo certius anobis sit, ac fir-
mi stemus: nam et ipsi lubenter contemtum, laborem, inopiam, crurem
denique suam subituros esse, dum modo semel sua conscientia liberetur«
Haec igitur talia tam,crebro perferuntur ad me non ore modo, sed
scripto , quae Vobis latere noiim , fiduciae plcnus , fore ut Domini mci
dementes hoc opus maiore cum oonstanria peragant. Quaui ob causam,
ut quae antehac dixi confirmarem, haec Vobis nuntiavi, simulquc pro
mea » quae Vobis manifesto patet , voluntate propensa oratos volo , ut
Vos quemadmodum adhuc, porro praestetis constantesi non segnes et
socordes; ^nde nobis multum ^etrimenti, confusio et corruptio verbi
nosterque adeo redundaturus interitus esset. Vale optime ! VI. die Oct.

f^olcaüus loner , frater rester propensus*

43.

Tolcatius loner an den standhafleA und gelehrten

Prädikanten des Evangeliums Mr. H. Zwinglin seinem sundprn Bruder*

Frid und Gnad von dem Herrn. Lieber und fiirnehmer Bruder
Huldreich in dem Evangelio Christi! wiewol ich meinen Herren

^) IVolfgangua loner , cognomine Bupli , filius Sculteti Gynapediaui^ ab
aaoo 1519 Abbas Capeliae^ coenobium suiim in seminarium pniedicatorum
eonvertit, Btillingeri ductu, eniditionis re forma tionisqne studio ardens, at-
tamen consideratus ac lenis ; cum Zuinglio occubuit in praeiio Capwllae»

EPISTOLAE. MDXXU. XLIV. 229

alles Guts und der Standhafte ihres Vornehmeiis halb vertraue , bin ich
aber doch aus christlichem Eifer, damit Gottes Wort gefreit und gea'ufnet
werde, in vielem und unmässigem Anlaufen euerthalben bewegt, Euch da-
ran raahnen , damit Ihr auch ietznial eindenk seyit dessen , das ich ernst-
lich mit Euch zum Schaf im Saal geredt habe; darum in diesem ge-
genwärtigen Fall ich grösslich verursacht, euch solches wieder erneuern,
ob es entfallen wäre; das ich doch nicht vermeine« Desshalben zeug ich
mit dieser kurzen und schnellen Schrift, wie ich noch zu heutigem
Tag werde vielfaltig angefochten von frommen christlichen Leuten aus
den 3 Ländern, Zug, Schweiz und üri, denen ohne Zweifel Gottes
Wort und Gerechtigkeit wohl schmeckt und die der Erlösung erwar-
ten, dass ich nach meinem Vermögen M« Hrn. und Gutwilligen obliege,
sinteraal Gott sie zu solcher Erkanntniss gebracht hat, solche Stärke
und Tapferkeit verordnet, wir nun solche brauchen zu der Ehre Got-
tes und Schirm der Unterdruckten , und wir ohne Verleidung unscrs
Vomehmens beharren, ietzt im End nicht abfallen, sondern steif vor-
fahren : denn Gott sey gewisslich unserthalben ; steif stehen : denn sie
wollen auch gern Verachtung, Arbeit, Mangel und kurz ihr Kreuz
tragen , wo nun einmal ihre Gewissen erlöst würden. Und solches das
kommt an mich so viel , nicht allein mündlich , sondern schriftlich ,
dass ichs Euch nicht häb wollen verhalten, steifes Vertruwens gegen
M. ^n. Hrn., sie werden di^ Sache mit grösserer Standhaftigkeit zu
Ende bringen. Darum zu Bestätigung meiner vorgeredten Worte hab
ich £uch solches zugeschrieben und dabei (als euch mein gutwillig Herz
un verborgen ist) gebeten haben wollen vorfahren als bisher, standhaft
und nicht fahrlässig zu thun ; das uns zu grossem Nachtheil , Verwir-
rung und Verderbung des Worts, auch Unser, reichen möchte. Vale
optime. Geben auf den 6. Tag Oct.

Volcatius lonerusy euer geneigter Bruder.

XLIV.

• GLAREANUS 2UINGLI0

VERE CHRISTIANO THEOLOGO.

Vehementer doleo , nii suavissime Uldricej quod neque in Eremo
Te codvenire , ^ nee nunc quidem cum maxime volo possum. Et illud
sane huius apparatus praepedivit, hoc vero fortunae nescio quis casus.
Ischiaticam medici vocant, quae me etiam ita deiecit, ut aliquot diebus
decubuerim. Valeo nunc utcunque. Sinistro testi timeo, ita ut neque
equo me committere nee pedibus iter facere ausus fuerim. Tempore
sane importuno , tum ob Valentini , ' tum ob meas nuptias. Tu me
apud Scudos excusatum habe et apud D. Geroldseckiunu Gaudebam
fore, ut omnium coUoquio fruerer, sed fortunae genius res alio vertit.

^) In dedicationem angelicam Eremit ubi Zuinglius concionatus est.
*) Ea occasione , quam Vahmini Tschudi primitiae missales atque inaugura-
tio eittsdem, parochatum* Claronae ingredtentis, dederat.

\
\

230 ZUIKGLIANAE

Vale et me ama. Basileae ex aedibus nostm. Noa. Oct. (7. OcjU)
Ao. C. 1522.

Erasmus, ut opinor, hae hieme BasUeae penaansurus est.

XLV.

MELCH. MACRINÜS D. HULDRICO ZUINGLIO

VIRO DOCTRINA ET PIETATE NÜLLI SECUNDO, APUD
TIGURUM CHRISTI PRAECONI, AMICO SUMMO S. D.

Nugas, quas pauIo ante ad te dedimus, praeterquani roeruerant,
humaniter excepisse te, docto hoc mihique gratissimo Archetelis tut
niuaere contestatus es » pro quo utinam , ut meritus es » olim tibi gra-

* tiam referre liccret. Hudc simul atque legissem, dici non potest» quam
gavisus sim, cum propter commune reipublicae Christianae in te post«
tum praesidium, tum et ob privatam in te mihi spem repositara, quam

"^tua mihi humanitas, imo plane christiaous, quem scripta tua redolent,
animus persuasit. Cuius cum egregia monumenta prius dederis, nunc
plenum testimonium illius in defendenda veritate protulisti, in qoo cer-
tandi genere tantum vales, ut nesciam, an quisquam magis. Sed ut
tuae laudis minime dignus buccinator esse possum, sie auxilii ac opis
tuaCi sicubi opus habuero» improbus flagitator cro ; quod nunc prirouin
bac roea imprudentia auspicabor, in qua ad Te tanquam nQoq Xo^iav
Off ^tamwÖH iginoSog ix XQVdfjXatov confugio. Ob hanc ei^im non-
nulli me, ut qui Ecciesiae templum incenderimi insignem reddere co-
nantur. Kai rmma fiiv Sti tavra, Porro ut ad rem ipsam veniam, forte
fortuna nuper evenit, ut in quodam convivto sacrificis non paucis in
Frawenirunrif Monasterio inquam Vestalium, sesquimiliario nSalO'-
doro sito, coniungerer. Hi cum invalcscente. Baccho disputatione«,
imo verius lurgia, contra novas doctrinas, ut vocant, proferrenti quam
quidem cantilenam mihi occini illico subodorabar, quapropter mihi
silentium indixi. Inter hos autem Decanus quidam magnus ex Burdol/i
Tibii ut arbitror, non ignotus, simul accumbebat, qui me propter
utriusque lioguae Studium, quod admodum tenue in me est, prius non
semel absentem, ac nunc etiam praesentem, acerbe niordebat« ^ Ad
quod cum liactenus semper connivissem, atque tunc etiam idem facertf
decrevisscm, transmiltens ac contcmnens quaevis eins convitia* Quod
cum hominem non parum male habere! ^ quippe passim occasionem
captaos calumniandi ac certaodi mecum, quam tarnen illi per silcDtium
et alterius mensae consessum amputaveram, quo facilius colloquium illius
effugcrein. Sed id minime ex spe evenit, verum, ut dici solet, incidi
in Scyllam, cupiens vitare Charybdin. Nam cum rursiis recta studia
sincerumque ac renascentcm christianismum impudcntissimis vcrbis lace*
raret, atque inter cetera magna conlidentia asscrcret, verba Testamenti,

^) Benedicius Sltiner ^ Decanns Cnpitiili Burgdorfiani ^ <pii panio ante
Gtorgium Brunner ^ pastorem in Klein ~ HoensteitMn % qiiinn admodum Ubere
concionatus esset, inclulgenter traclaverat; hie seciis egit omnino.

EPISTOLAE. MDXXII. XLV. 231

quae Christus io ultima coepa discipulis dixisset, nefniui praeferquaio
sacerdolibus Ulis nostroruni temporumy olcatis scilicet et rasis nomine
apostolorumy esse dicta. Quod cum Uli in os aperte retuudere noUcm,
10 proxiiui assesspris aurem sententiara roeam insusurravi, sedulo asse-
▼erans» omnibus pure Christianis i Spiritu Sancto unctis, haec a Christo
dicla; quippe cum ßacrificium hie nullum esset , quod pro vivis et mor-f
tuis, ut illi opinaotur, offerretur, sed mera prpmissio ac testamentumi
quod ex aequo «id pmnes Christianos pertineret. Quod simulatque De-
canus ille noster audisset^ magno hiatu unum impossibile» quod ad
mcaro seutentiam sequeretur, infert: videlicet omnes Christianos hac
ratione sacerdotes per nie dici; quod haereticum esset 9 et si crederem,
ine simul esse Haereticum. Ob quod cum nonnihil moverer, eadeni
iliiiis verba repetens in os aperte regerebam^ inquiensi ipsum, si secus
scntiret, quam omnes christianos esse sacerdotes, dicere haeretica et
esse Haereticum) et pro hac sententia mea confirmanda testimonium illud
i.Petr. U* adducebani: Vos autem geous electum, regale sacerdotiuro,
geos sancta, populu^ qui in lucrum accessit etc. Quod ille Sardonico
risu et convitiis lepidissimts exagitnns, inquit : Estote ergo Graeculi
ac .Donatistae regale sacerdotium ! quasi diceret : tJt estis reges mcndici,
sie et sacerdotes absque praebendis et beneficiis. Atque inter haeci
oiuuibus uno ore in me convitia iacientibus, ut qui propositionem tenc-
rejn h^ereticam et ordini sacerdotali contumeliosam , tum quod Deca-
oum illum, tantum Tirum, singulari numero , quod illi tuizare vocant,
compellarepi s allegantes mihi ilhid Decalogi praeceptum : Honora pa-
rentes! Sicque tupiuliu valido, tantum non in v^rbera prorumpentc»
contra nie ex^o. consurreximus, nee deinde quicquaip actum« Sed
enini quoniam totum hoc lepidissimum capitul.um Burdolfense mea hae-
retica .sententia laeserim, ac caput etiam ipsum petiver^m,, consilium
interunt, quomodo tam inexpiabilem lacsae maiestatis calumniam in me
ulciscerentur , itaque congregato nuper conciliabulo suo decreverunti
imo compulerunt Decanum siium, ut mihi ob haec tarn horribilia et
haeretica ^icta diem dicat, ac de iisdem disputando convincat; quod sc
factunim recepit. Quare ne inermis prorsus congrediar, in hunc usum»
sc. sacrilii»! et M. T. sacerdotii, nonnihil testimoniorum ex Scriptu-
ra, ut potniy corrasi. Sed cum ii> hac palnestra non usque adeo sini
exercitatusi Te per christianam compellp charitatem, ut hac in r^ Te
mihi Apollinem consiliis, Vulcanuro fabricandis armis praestes, aut si
ita res tulerit'9 vocatus per Senatum nostrum ipse ad nos venire non
graycris. Nam Senatus npster pollicitus est, se mihi non defplurumj
et si ipse rem inter nos componere nequeat, Te tuique similes, qui ne-
gotium sdpe intelligant, iudices constituturum. Haec sunt» quae Te latere
nolui, sperans, imo certo sciens» te mihi hac in re non defore. Itaque
cum mihi de saerißcio et sacerdotio N. T. certandum cum illo sit, enixe
rogo, ut mihi per literas illico sententiam tuam in hac parte manifestes»
quo paratior sim ad respondendum. Qnae M, Lutherus super his ad-
ducit» diligentcr ad fontes contuli» undc et prolaturus sum , ne autoris
nomen invidiam mihi apud iudices pariat. Quo autem pacto rem * ali-
quanto modestius quam ille tractem » insupcr qua serie proponam » per

933 ZUIN6LIANAE

te erudiri velim. Item cum ille soluro ex fontibos ntrtusqiie Testamenti
sua stabiliaty a te etiam discye cupio, quid Hieronymus, Augustinus ,
Arobrosius, Hilarius, Cyprianus ceterique eiusdem farinae scriptores
de sacrificio illo» quod hodie creditur, altaris » et sacerdotio hoc regali»
cuius Petrus et lohaones in apocalypsi meminerunti sentiant« Tu ergo
Cum haec in pronitu habeas: ordine, rogOy oronia nobis per literas re*
censeas, Mani ita te afTecturo esse veritati« quae est Christi» certe scio»
tit pro hac nihil non laboris ac taedii devorare et exhaurire cupias,
pro quo olim imroarcessibilem gloriae coronam a Deo O* M. accipies,
qui utinnm te nobis evangelicae veritatis tarn strenuum propugnatorem
quam diutissime incolumem servet« Amen. Hominem indies expecto;
quare celerius responde, Vale« Salutem die nomine nieo F'aleniino
Scudo et Conrado Grebelio » quem audio singulareni evangelii patro-
Dum factum, quod mehercle non mediocriter gaudeo, etiam iurenes»
qui ingenio et eruditione praestant, ad ea se studia convertere» ubi
sibi ac toti mundo vere prodesse possunt. Item ceteros omnes pure
christianos saluta, quorum apud tos longe plures, tuo beneficio, quam
vspiam alibi in Helvetia esse scio. Kursus vale« Ex Salodoro 15« d«
Oct. 1522. (xvToaxiSiofg. Vannius et Grotzius ^ salutem tibi suo no-
mine ascribi iusserunt. Hoc ipso, rogo, nuncio rescribe, quem ob
id potissimum, ut referret a te responsum, conduxi.

Melch. Macrinus \\xvm»
Velim mihi super hoc Matth. XVI: 18. 19. „Tu es Petrus et
super hanc petram aedificabo ecciesiam meam,^ copiose etiam scribe-
res, quia et super hoc nobis contehtio est. Mon quod existimem hoc
te in Archetele non abunde explicasse, sed quod ea quae sequuntur, quan*
doquidem ad institutum non pertinebant» non tractaveris, scilicet: „Et
dabo Tibi claves regni coelorum." Et: «quicquid alligaFeris in terra
erit alligatum in coelis, et quicquid solveris in terra erit soiutum in coelis."

LXVI.

lOH. XYLOTECTUS HULDRICO ZUINGLIO S. D.

Accepimus, Myconius et ego sermonem tuum de S. Maria, pro
quo iterum niagnas Tibi habeo gratias, non tam pro sermone, quam
pro tuo in me studio meique memoria. De libris meis olim äpud Te
relictis ccrtior tandcm reddi velim, anne is, quem N. Mnntx consuen-
dum acceperat, nempe BasiUus Magnus cum Ftdgentio ligatus sit«
praeterea ut duo^ alios, nempe Cornucopiae et Cyrillum, eidem consuen-
dos tradas , non habita ratione vel defectus Cyrilli , vel laesionis ullimi
quaternioois Cornucopiae. Pro defectu Cyrilli nempe quatem. IX. i.
scilicet niinoris alphabeti papyrum vacuum pro numero foliorum de-

^) Philippus Grotz^ Tugiensis^ spurins ortu» primnm diaconns Altdorfii
Vraniae; tum plebsnus Soloduri, Invectus praeter modum in fidem pristi-
nsm f523 abcHcRvit et parocbatiim in Kriegsfeiien obtinnit; postea nirsns
concionator Soloduri taudem cum Omnibus Rtfonnatis exagitatus est. Glutz
in Mus. Helv. 18 16. p. 766 sqq.

EPISTOLAE. MDXXn. XLVII. <83

Secttis iatBat , m st defectimi recqpero , excUis Mm siipposititm 9 ▼««
adglutioem; sia aiitcm defectam nuDqaani rerepero, utar Cyrtllo» qiui-
tcoiifl enin habeo, ne propter folia IV vel VI. totus ioter pulrcrcs situ
percat; datisifaelibris N» Mantz calcarta quoque addas, ut citiusperficiat.

Celenim ait Myconius DOster, te mtrari« quidnam in Coinitiis sa-*
crilieoruin quoruDdam apud Beronant actum sil« Plane nihil eorum
quae suapicabamur : nam ea gratia ego quoque interfui 1 ut audirein
quidnam Teilet iHa Magistrorum nostrorum congregatio* Prima autem
sessione eantum est, ne quis vcl suspicetur, eos conspirationis causa»
▼el ^uocuaque factionis nomine, sed solius amicitiae gratia, convenisse;
sicque praeter spem concUiuro istud satis laete tranquillum sortitum est
fioem. Vaie, et de libris quid agatur, responde« Bonos viros orfines»
qui tecuro sunt, ex me salvos dicas« Uxor qucqiie Te pluriroa salute
impertil* Ex aedibus nostris Lucernae VI. Kai. Nov. (26. Oct.) 1Ö22.

Credit Te uxor gaudia sua gavisurum. lussit enim, ut certiorem
te reddaro de tranquiilitate sua. Impetus in nos factos iam iterum vi-
ciimis: in aedibus propriis mansit; a quibusdam consanguineis adhortata
est ne matrimonium neget; a glore audivit, sanctius esse, si matrimo«
nium coDtraxerimus (incerta est enim de coniugio nostro), quam prohi-
bilo semper uti concubitu. At haec nihil contra impetum noslratium»
ncsrio an dicam Lucernensium. Quid enim iis cum Lurema rei est,
qui densissimis tenebris adeo offusi sunt, ut se ipsos videre nequeant«
At vous est praestigiator lioster, ^ qui solus nobis imponit, quo super*
stite nulla spes est resipiscentiae. — Gtareanus uxoreni duxit. ' An
Te vocarit ad nuptias, fac sciam; anne hac hieme Basileam petiturus
sis : haberes enim me comitem« Iterum Tale. Plus, satis Te nugis meis
obtudi.

XLVII.

BALTHASAR STAPFERÜS/ SÜITENSIÜM CIVITATI

AB ACTIS, DOMINO REVERENDO, INPRIMIS DOCTO RE-

RUMQDE DIVINARUM INTELLIGENTI, HULDRICO ZUIN-

GLIO, PLEBANO AD MA6NUM MONASTERIUM TIGURI,

FAMILIARI MED DILECTOQUE DOMINO ET

FRATRI CHRISTIANO.

Salutem» Incolumitatem oronemque prosperitatem amicte preeor in
Christo lesu, domino nostro. Eximium, quo me Colitis, favorem co«*
gooTiex eo, quod fidelem exhortationem ad patriam nostram tuendam^
a Vobis peculiariter accepi ; quo rounere admodum laetatus permagnas
gratias agere debeo. Nam, Tolente Deo, eins vis ac sententia, in quam
hoo scriptum commentati estis , per me effectum habebit. Quumque non

*} BodUr^ Decanns. ^) Non Ammanni soror Tigurina, quam prius
anbienit, sed filia ciyis Basileeitsis, ^) Hie non permutari debet cum Bern"
hardo Stopfer ^ scrib'a pnblico Suidat^ qui contra partes ETsngelicas histo«
riam belli Gapellani infestam composaiL ^) Libellus, quem inscripserat ad^
aonttionem ad Gonfoederatos Suitiae , ut sibl caveant ab exteris domHus.

SM ZI71KGMANAE

ita prtdeni per aliquot clericos, boaos neos palronos» exdtetiis» ot ab
instituto jneo prisliuo deaislerem , aliquantum io ETaBgelicam doctrinam
et. ratioaem« ut Ttam iustam vitae beatae, ioclinareniy ideoque aliqnol
libellos et paracneses disoendi delectandique causa doinuin portarem,
et noniioatim orattonem illam sacram a Vobis babitani feoiinisque sacris»
quae Tiguri ad Oedenbach doniiciliuin habeut, missam e Monasteijo
Ma^o Ti^uri die 6« Septembris buius anui, de claritate ei viriuim
veröl divini: quo plus frugis reperiebam lustrans, boe roaiori desiderio
spirilualiuui amoeuilatuin animus incendebatur i ut esurirem ac sitirem
coelestes delicias* Quod quideiQ per ine oon est effectumi sed p<!Hua^
sum habeo, OmnipoteDtem buc uie tvaxisse. Nam bis rebus antehac.
igttotis audientiaui erebro recusaveram* Haue ob causam, dilecte fraler
in Cbristo, meam ad Vos scribendi audaciam mirart oolite, quum sie
natura comparatum sit| ut eo couFugiamuSi unde nobis plurima spes
auxtlii affulgeat. Nibil ergo mirum» si Vos inpriniis accedo. JNain
quum aliquot annis* abhinc propius quam nunc a Vobis babitarem, oon
pudebat Vestram opem invocaret ut meae roeorumque liberorum io/edifie
cor|)oralt subveuiretis; qua in necessitate a Vobis mininie de^titutus
largas mihi quotidie suppetias tulistis; quod beneftcium Vobis .reniu*
nerari velit Dens! Quumque temporali necessitati sie provisum fueritt-
qufim Deus pro sua gratia levavit (laus Ei sit in aetenfum!): quanto
certior a Vobis expectem solamen desiderio mei aoimi, quippe qui no«-
rim, Vestrum Studium maximum gaudiumque dulcissimum in eo constare,
ut.Cbristianos perducatis in viam verae caritatb christianae! Nobis igi*
für Omnibus in Christo lesu, nostro capite» membrorum instar copula-
tis , sperare licet raeam famem Vobis non minus quam mihi curae cor?-
dique fore. Quo circa Vos admoneo rogoque in Christo lesu» nostro
Domino dilecto , quoniam me siogularis dementia Dei valetudine inci*
tavity mei officii autem nc^otHs detineor, quo minus id locorum, pl^i
lalia prostant, venire possim, jat eiusmodi scripta iucunda, quae Vos
mihi commodissima e$st ^rbitramini, per amorem Dci et Christiadae
▼itae mihi transmittafis. Tantam enini cupiditatem concepi, ut nihil
milii optatius contingat, quam res eius modi christianas addiscere et
Jectitare in meam ac meae familiae utilitalem oroniumqueeorum, quibus
arrident. Quam in rem me caritati Vestrae fraternae commendatum
habere velitis, ut mihltalia scripta Tiguro roittatis cum indicio pretii»
quod pro fide Christiana haud gravate sum solutiirus. Erga Vos ita
kum afFectus, ut doleäm iniquum aliquid de Vobis audiens, neque*"
^ontumeliam silere possim , quae vobis a tergo veritatis causa Important.
Primum: vestros sermones non ex honesto consilio manare» sed ex in«
vidia et odio ; vos nebulones esse, Secundo : Vos convitiis opprobriisque
adspergere sacros tanUim principes; quidni etiam Caesarem secularesque
domioos? propterea nimirum ut vos tutentur. Tcrtio : quum vos Evan-
gelium tarn sincerum reddcre velitisi vos deccre vilain ex eius praecepto.
Tum omnes perinotum iri, vestra ut sectarentur exempla. Sin autcm
vos flagitiis praeter alios indulgeatis^.hoc argumeDtum esse vestrae fal*

1) 1517 et iSiS.

EPISTOLAK. MDXXn. XLVII. 239

litartiB« lila quUem Testram persooam solam oon iocessusty hoc vcro
proprie ad voa pertinet i duas i irel tres praebendas a Vobis acquisitas
esse concionaodo, quo plures posseHs meretrices habere, quoque com-
inodius hsciriam saltandoi eaotandoque voce« tibiis, fidibus exercere.^
CuiusiDodi dicta quuni crebro iactantur a inulttsque hoininibns, ut vi
▼crttaCis, cui resistere nequeaot , redarguantur : expeto, ul nie copiosius
iostruere Telitis, sicubi 1iaec taKa audirem; quod quidem non ex alia
mente quam e caodore CbristiaDO profectum a nie suspicari velitisi ut
Vos iuxia et e^o veritatem melius defeodere possimus. His lara literis
me Vobis coinmeodo in christianam fidem fraternam pro mea fiducia
Vestrii simul ro^ans, ut a me salutein dicatis fratri Conrado Kiissna-
censi eique meam vohintatein testificemini officiosani. Percupio denique
aniicum in hoc respoosuray quam primum fieri potest. Suitiae 19.
Od. 4522.

Addictissituus Vobis Balihasar S tapfer ^ scriba publicus Suitiae.

»7.

Balthasar Stapfer, Landschreiber zu Schweiz,

dem ehrwürdigen, wohlgelehrten geistlichen Herren H. Zwinglin, Liit-
priester xn Zürich beym Gr. Münster , meinem vertrauten lieben .

Herrn und christlichen Bruder.

M«in freundL Gnisa, Heil und alles Guts .wünsch ich euch in
Chjristo lesn unserm Herrn* Nachdem und ich einen besondem Gunst
zu mir tragende von nch gespürt hab, als ich eine getreue Warnung
unser Vaterbnd zu beschirmen von üch insonders empfing, darob ich
nicht wenig erfreut, iidi dessen billig hohen Daidi sage (denn es ob
Gott will so viel es oiir möglich seine Kraft und die Meinung , da-
rum es erdicht, in mir wirklich handien soll), und so dann ich jetzt
kurz vergangener Zeit, durch etliche Priester» meine guten Gönner,
gereitzt von meinem alten Vor;^ehmen abzustehen und mich etlicher.
Massen auf die Ev. JLehre und Meinung, als den rechten Weg der
Seligkeit gebogen; deshalb mir etliche kleine Büchlein und Ermahnun-
gen, mich darin zu erkennen und erlustigen, in mein Haus getragen
und nämlich eins durdi Euch gepredigt und den ehrwürdigen geistli-
chen Frauen zu Zürich in Oedenb<|ch zugeschrieben vom grossen
Münster am 6. Tag Stpt. in diesem lahr, weisend von der Klarheit
und Kraft des Worts Gottes. Und so mehr ich mich darin ersuche
und befind der Früchtt, je mehr meine Seele entzündet wird nach
den geistlichen Lustbarkeiten, hungrig zu seyn und Durst zu haben
nach den himmlischen Ergetzlichketten ; vermag ich durch mich selbst
nicht, sondern bin in Hoffnung, der AUmächtige habe mich dazu ge-
zogen. Depn ich diese Ding hievor unverstanden, widerfacht ganz-
lich davon nichts hören wollen. Hiemm lieber Bruder in Christo lasset

^) Haec falsa crimina primum Salatus^ deinde Hartmannus scnjitis
OMndantnt

»36 ZUIMOUAHAB '

Euch meine Frevelbeit 9 an Eoch ku fcbveibeo $ nidit Wiindflr mlnin :
die weil uns doch angeboren Zuflucht %u habea an üe Ead, daherman
sich allermeist Trost versieht» ist kein Wunder, daas ich hierin suEuch
besonders kehre. Pann als ich iich vor etwas lahren aäber dann jelz
e;esessen , schämt ich mich nicht üch anzurufen um Hilf mir Und minen
Kioden, zytlichen Hun^r abzuwenden, darin ich von iich ganz unver-
lassen, sunder milde Handreichung täglich empfing, um welichs Gut
iich Gott Widergelt thue etc. So das um den zytlichen Hunger besehe-
heQ, den mir Gott durch sin Gnad abgestellt, dem Lob sye in Ewig-
keit; wie viel mehr soll ich mich Trosts zu üch viersehen uro deo
Hunger miner Seel, die weil endlich weiss üwer grosste Neigung und
)>egierlich Freud seyn, die Christen zu führen auf den Weg wahrer
Christenlicher Liebe ? Dieweil und wir denn alle Glieder sind in Chri-
•to lesu unserm Haupt, verhoff ich min Hunger solle iich^ ^e mir,
angelegen seyn. Desshalb ich üch vermane und bitte in Christo lesu,
imserm lieben Herren, dieweil und mich Gott durch sein simder Gnad
mit Krankheit angeregt, auch ich meines Amts halber so vil beladen,
das ich an die Ort und End, da man sömlich Ding vil hat, nicht kom-
men kann, dass Ihr mir sämtliche liebliche Bucher ^ die Ihr erkennet mir
aller bequemst syn zu der Liebe Gottes und cbristenlichem Leben zusdii-
cket. Denn ich darzu ein sömliche Neigung gewinn , daas mir nichts
mehr angenehmer ist , dann in solchen christeoK Dingen mich zu erler-
nen und lesen zu Frucht mir und minem Husvölkli, und allen denen so
darzu Neigung haben. Hierin wellend mich in brüderlicher Treue be-
fohlen haben, mir sömliche Bücher auszuziehen, und mir zu schicken,
mit schriftlichem Bericht, was sie kosten; will ich darum bey ehristl.
Treue fründlich Bezahlung thun etc. Dieweil und ich denn ein beson-
dere fründl. Meinung zu iich hab, desshalb ich ungern hör titzid un-
gerades von üch sagen ; mag ich nicht verbalten die Schmach , so üch
hinderrucks um der Wahrheit willen zugelegt. Zum ersten , so flüssen
üwer Predigten nicht ans gutem Grund, sunder aus Neid und Hass;
seyend Leckersbuben. Zum andern, so scheltend und schmutzend Ihr
nur die geistlich Oberkeit. Warum nicht auch den Kaiser und die welt-
lichen Fürsten? darum dass sie euch beschirmen. Zum dritten, dieweil
und Ihr das Evangelium so lauter wollet machen, gebürte es, dass Ihr
ihm auch nachlebtind : möcht davon ein jeder bewegt werden üch nach*
ZAifolgen. So aber Ihr überflüssiger in Büberey denn andere lebt,
sey ein Zeichen üwer Unwahrheit. Das regt nun üwer Person allein
nicht an; aber das: Ihr habind zwey oder drey Pfründen erpredigt,
dass Ihr desto mehr Huren gehaben mögend, und desto bas üwer Pracht
mit tanzen , pfeifen , singen , Saitenspiel gehaben mögt etc. Und so man
sömlich Reden zu vil malen brucht und durch vil Personen gesagt, so der
Wahrheit widerfechten, um das sies nicht mögen erlyden : begerte ich»
Ihr wölltind mich ziemlicher Antwurt hierauf zu geben berichten , wo
ich sömlichs oder derglychen mehr hören würde. Solches von mir in kei-
ner andern Meinung, denn in christlicher Treu zu vermerken, damit Ihr
und ich die Wahrheit desto besser beschirmen mögen. Hicmit befehle
ch mich Eu^h in christliche brüderliche Treue nach meinem Vertrauen.

EPISTOLAE. MDXXII. XLVIIL 237

Hiemit wollet mir aucU. sagen mein Dienst und Gruss Bruder Cunrad
tu Küssoacht. Begehr hierio freundliche Antwort» so e#8t d^s seya
mag. Datum Schweiz am 19. Tag Oct. 1522.

Ell. untertha'niger ftallh. Stapfer» Landschreiber zu Schweiz«

XLVIIL

H. ZfJINGLIUS BALTHASARO STAPFERO

SCRIBAE PUBLICO SUITIAE S.

Dilecte, Honorate, Caudide! Egregie gaudebam Vestra mente»
literis ad me scriptis patcfacta. Mancte in ea ! haec enim sola ratio vi-
tae beatae. Quod vero mihi tantas gratias egistis ob exigua beneficia
vobis olim per ine praestita» id quideni necesse non erat; probum ta-
meu arguit aDiinum. Nihil enim foedius ingrata niente. Ea vero» quae
malitiosis ab honiinibus mihi insimulantur » nee tantillum pensi ha-
bcrem» si non in detrimentum verbi divini elTerrentur et iactarentur*
Hoc enim gratia Dei nunc iam didici» ut mendacia» quae ad me solum
pcrtinent» nullam mihi molestiam facessant» eaque omni tempore prae-
termittere solitus sum« Sin autem adeo exaggerantur ad veritatem sup-
primendam» uno labore famam meam protego ac fidem sive respectum
verbi divini. Sed quoniam Vos tam sollicite postulatis defensionem
criminum» quae mihi propterea tantummodo inferuntur» ut ne verbum
Dei fallendi nescium locum fidemque inveniat: accipite primum» me
oiillo odio unquam stimulatum certasse» nedum salutare verbum Dei
concionatum esse. Omuis mea vita mihi testimonium praebet. Apud
iiieos enim Dominos Claronae tanta cum pace et facilitate versatus sum»
ut mmquam aliquid litis intercesserit » atque adeo tanta cum gratia dis«
cessiy ut mihi pracbendam duos annos prorogaverint spe ducti» me re-
versurum esse; quod etiam factum foret»^ ni venissem Tigurum; mea
quc in abdicatione viginti florenos mihi donarunt propter sumtus de
praebenda toleratos, quae me multo supra ccotum floreuos constiterat. '
Eremi autem etianmunc in gratia sum et caritate apud Dominum et
plebem. Quae omnia arguunt » me horainem non esse noccntem : homi-
Des enim nocentes rixantur, litigant» pugnaut» cuiusmodi ego nihil fcci.
Ubi odium, ibi non est cura aliorum. Quum ego iam imperio labanti
et commuui utilitati coufoederationis opem fcrre studeo» in eo sane non
cernitur malevolentia, sed Caritas, quam, Deum testor, a pueris omni
aetate tam magnam et alacrem alebam erga confoederationcm honestam,
ut adolesccns eo diligentius me exercuerim omni arte ac disciplina hunc
in ßnem ^ .

^) Fidem adstniit Glaronensis cathoHcns illius aevi aliquot historicis no«
titiis in /. H. Tschudi Chronicis dar. p. 737, 74l. ') Coactiis erat Goeld^
Uno Gnrtisano pro exspectationesa€israc<*re, quam Bomae iropetraverat suc*r
c«tsionis in praehendam Claronae pastoralem, ne mtilctas ecciesiasticas siihi-i
rat. ^) Hie Unit Zuinglü authograpbum « aic ahrtiptun, nt p»|^na altera
vacet; nnde colUgitur , ZuingUum vel hanc apologiam iuchoatam reliquisse,
Tel «xscribendi opcram non ultra iirofUi

238 ZUINGLIAHAB

48.

' . . . . • •

Z:vrij]gli an Balthasar Stapf er. ;

Lieber , Eersamer » geiriiwer I mich hat träffealieh eifröwt liwcr
Meinung mir zugeschriben. Blybend danif, denn das ist der einig
vrag zur Säligheit» Das Ir mir aber so flyssigen Dank gsagt von klei-
ner Guttat lieh etwann durch mich bewiseui hat nit Mot gehebt; doch
zeigt es ein gut ßemiit an y denn nüt ist schnöder , denn ein undankbar
Herz. Die Artikel aber, so mir von böswilligen Menschen zugemessen
werdend y bekümmerend mich warlich nit um ein Har, wo sie nit zu
Schaden des Gottsworts geredt und herrürzogen wurdint« Denn das hab
ich von den Gnaden Gottes jetz erlernet in dieser Welt, dass mir Lü-
gen , so nun mich berürend , nüt zu schaffen gebend« Ich lass
auch dieselben zu aller Zyt unverantwurt. So man sie aber so stark
prächtet die Warheit hindersteliig zu machen, beschirm ich mit einer
Arbeit mlnen Liimbden und den Glauben oder ufsahen des Gottsworts«
Und sidmal Ir so ernstlich begerend Verantwortung der Artiklen , die
uf mich geredt nun dorumb werdend» dass das war unbetrogen wort
nit Statt noch glouben finde ; so Wernemend zum ersten : dass ich üb
keinem Hass all min Tag nie gefochten hab , ich will geschwygen das
heilsam Wort Gottes gepredget. Das beziigt all min Leben. Ich hab
so fridlich und f rundlich by minen Herren von Glaris gewont, dass ich
mit Inen keinen Span nie gehabt i und bin, darzn mit söllichem Gunst
von Inen kommen , dass sie mir die Pfrund zwey lar darnach band ge-
lassen, der Hoff^nung, ich käme wieder zu Inen, als ouch ich geton
bette, wo ich nit gen Zürich kommen; und in minem Abzug hand sie
mir nachgelassen zwenzig Guldinen um des erlitnen Kostens willen der
Pfrund halb. Denn sie hat mich kostet vi! ob hundert Guldinen. In
den Einsidlen bin ich noch hüt by Tag lieb und wert dem HerrefH und
dem Volk , das alles anzeigt mich nit ein hässigen Mensch syn. penn
ba'ssig Llit hadrend, rechtend, schlahend, dero ich keins nie g^tOQ*
Wo Hass ist, da hat man nit Sorg für ein andren. So ich nun dem
presthaften Regiment und gemeinem Mutz und Eer der Eidgnoschaft
gern ze Hilf kiim, ist nit ein Zeichen des Hasses, sunder der Liebe,
die ich by Gott all min Tag von Kindswesen uf gehebt hab so gross
und stark gegen einer frommen Eidgnoschaft , dass ich in minen jun-
gen Tagen mich dess^^yslicher gebrucht hab in allerley Künsten und
Klugheiten, dass ich weint

XLIX.

10. lACOBUS * ABBAS MONASTERII FABARIENSIS

BEVERENDO, PRAEDOCTO DOMINO ET DOCTORI EVAN-

GELICO, M. HÜLDRICO ZUINGLIO TURICI, NOSTRO

DOMINO DILECTO IN PROPRIAS MANUS.

Nostram amicitiam et caritatem cum fraterna probitate et fide sem*

i) Russingtrus. Vid. Vol. I. 1i4.

EPISTOLAE. MDXXII. XLIX. %9

per praefamur. Reverende, doctrina solida exfiAic, et inregerrime ^octor
Evabgelii! Vcslra carita$ cognituiti habet, quod Duperriine corain ips^
^obiftctim contun de negotio quodam , quod iain Vobia per bune no-
strum nuntium certuni traosinitUnius inspiciendftm et eorrigeadum , itii
ut pro Vestro arbitrio addätis, dematis, a Martina Seffero'^ hac in
re quideni una nobiscum ac prorsus arcane composttuiu , oostrae senteii'«
tine arguiiientuin, ut facile iDtelligetis, Hoc igitur ut clauculum confi'»
ciatur et constituatur quam expeditissime Vestra opera et industria, per
atiiicitiaiii nostram rogamus sub titulo^tecto Muti^ vel sub aliquo alto,
qui vobis placere vidcbitur; quandoquidcm scriptum ex parte, praeser-
tim in Doroinicanos , omnino vehemens est. Attamen, ut nos quideni
arbitramur, titulus Muti congruerit. OfTendi quaeso noHte eo, quoil
Vos exercemus minislerio nobis exbibendo I hoc enim scitole per bonam
fieri vohmtatem, quippe qui praecipue Vestrae caritati et gratiae nihil
Doo coDcredamus. Si comroodum igitur fuerit, Tel nobis ipsis vel pro^
curatori Martina Segera per proprium nuntium rem transmittite, et
qoicqnid sumtuum in officina typographica aut aliter impenditur, no*
bis per literas indicate, qui iuste reddituri et exsoluturi sumus* Modo
ne quis resciscat nisi arcano nos söli aut procurator Segerus. Si quid
Vobis hac in redesit, cum nostro nuntio id communieare licebit; isque
Vos rei certiores faciet. Habete nos Vestrae caritati fraternae bene
roinmendatos paritcr ac nos propensissima i^mus in Vos vbluntate;
Molite nostro iudicio pusillo praepediri, sed ad Vestrum arbitrium
componite scriptum , quoniam nos talia omnino non callemus. Aliquot
articulos scheda parva comprehendendos seorsim disponetis atque in
sericm iustam redigetis* Fabariis ad diem Simonis et ludae. 1522.

Clypei sunt in primo folio pingendi trium Foederum; capricomus
autem supra duos alios esse debet. '

49, .

loh. lacob, Abt zu Pfcfers,

dem ehrwi'frdigen hochgelehrten Herrn und Evangelischen Doktor, Mr»
Ulrich Zuingli zu Zürich , unserm lieben Herrn zu eigner Person« .

Unser freundlich Lieb in rechter brüderlicher Treu Euch allzeit
bevor. Ehrwürdiger, hoch- und wolgelehrter und ganz gerechter
Evangelischer Lehrer ! Euer Lieb ist bericht , was ich nächstkurz-
verschiner Zeit selbst persönlich mit Euch geredt von wegen eines
Handels , den wir Euch hiemit bey diesem unserm eigenen Boten zu-
schicken, denselben zu besehen, ihn corrigiren, dazu und davon zu
thun, nach Euerm guten Bedunken, das so von Martin Seger (uns
in solchem gemein und ganz heimlich) gemacht der Anfang zu seyn ,
auf welches unsere Meinung sich gründen wird , wie Ihr wol verste-
hen werdet. Damit und solches in Heimlichkeit gemacht und aufgerichtet
möchte werden auf das Förderlichste , so es iemer gsyn niöcht, wollet

^) Vid. £p. XII. 1521. ') Hoc scriptum latet.

24Q ZUIN6LIANAS

Euoh der Sache anoehmeo und beladen, ist unsere freundliche Bitte 9
unter dem verborgenen Titel des Stummen» oder unter einem andern,
wie es Euch bedunkt gut zu seyn ; wann es zum Theil (besonders roa
den Predigerniönchen) eben scharf ist« Doch unserm Bedunken nach,
war uns vermeint unter dem Stummen. Und wollet Euch nicht bel'rem«
den ob solchem Euch in unsern Diensten zu üben; und sollet Ibr'wis-
sen, beschieht es guter Meinung: denn wir Euch sonder guts Vertrauen
in rechter Liebe und Gunst« Und sofern es gerecht wäre uns allein ,
oder dem Vogt Martin Seger zuschicken durch einen eigenen Bolen«
Was Kosten in der Druckerei und in Allem darauf geht, wollet uns
das in Schrift berichten, und wir redlich ausrichten und bezahlen ; und
Ämit es niemand zukomme, denn allein in Heimlichkeit uns oder dem
Vogt Martin« Was Euch hierin Mangel wäre, möget Ihr diesem
unserm Boten wol vertrauen; wird er Euch bas berichten. Habet uns
in brüderlicher Liebe wol befohlen , solcher Mass wir auch gegen Euch
sonderlich geneigt sind« Wollet nicht ansehen unsern kleinen Verstand*
und solches nach Euerm Willen machen ; wann wir solches ganz nicht
bericht« Etliche Artikel werden in einem kleinen Zedel begriffen, die-
selben an einen sondern Zedel zu machen und ordnen nach einander w^ie
sich gebührt« Datum Pf e fers auf Sim« und lud« 1522*

Die Schilte auf das erste Blatt zu machen, sind der 3 Bünde; soll
der Steinbock zuoberst ob den andern zweyen stehen«

li.

MICHAEL HUMMELB£RG ZUINGLIO.

Salve in Christo lesu« Literas tuas et libellum de certitudine verbt
Dei mihi nuper Consiantiae reddidit consobrinus mens, Menlishoferus.
Quod ad literas attinet, certo persuasum habe, non me Tua probare,
ut Tibi vel tantillum blandiar : hoc enim a me est alienissimum ; sed ut
verum perhibeam testimonium veritati« Erasmus lenis est et mansue-
tus, quia caro timet capiti, ne periculo illud subiiciat, nee minus timet
amiculis, quod praecipuum amoris indicium est, et singulari illius be^
nevolentiae tribuendum« Sed quantum bonus ille hactenus blanda hae
lenitate XQ^^'^^^t^^ promovcrit, tute vides, vel nihil, vel parum ad-
niodum« Quod vero ad libellum ipsum, ut primura recepi, Äugustam
niisi, a me necdum pellectum. Commodum, ut reddebatur, ad manum
tabellio erat, Augustam profecturus« Per hunc Adelmannis Canoni«
eis Augusianis transmisi, qui Tuae cum eruditionis, tum pietatis sunt
studiosissimi, strenui reflorescenlis Evan^elii propugnatores. Apologe-
ticon, quem mihi dono miseras, ego JViUenbergam MelanchÜioni et
Blaurero misi, per adolescentein illura tantopere a Te et me commen-
datum« De adolescente haec inter alia ad me rescripsit Blaurerus :
Adolescentem vero cur non ultro amplectererour , qni tarn liberali et
praestanti indole praeditus, longe etiam exuperat coromendationes ve-
stras. Igitur de eo, quod nobis Optimum vidcbatur, Lopadio Mun-
Sterlingensi 9 homini plane literato et commodo, adiunximus, apud quem,
non dubito , sie proficiet, ut neque expectationem vestram « neque se

EPISTOLAE. MDXXII. LI. 241

qwe ^ccipiat. De Apologetico vero haec: Habeoius Tibi ^ati^m pro
do'QO^ quod mittebaa; laudamus ZuingUum^ buius muneris authoreiD,
nl c|ui 5uas {Nirtes nusquaui intermitlat. Deus corroboret bominem,
augeattfue yos omnes, quibus Christi Evangeliuin eordi est, uttueami-
iii etc. LibeHum LuÜieri in Anghun Latioe scriptum si non habes,
faciain te eius lectionis participein, Interim haec le^e Melanchthonis
de duplici ma^istratu themata, et yidebist quam confuderint cum tem-
porario spirituale niinisterium Papistae. Nerobergae Cardinalis Salz,-
burgensis et Apostolicus legatus adversum Lutherwn ma^a molirl
feruotur. Lef^atus coram Ferdinando Principe dti[it, Pontificem qua-
tuorconari, Caesaris et Pompeii concordiam, Lutberaoae causae extin*
etionem , Ecclesiae reformationem et adversus Turcas bellum. Sed par-
turient nioptes, et nascetur ridiculus mus. Rhodienses de Turcis
triumphartmt 30,000 occisu. E Rhodiensibus 3000 tantum desiderati
sunt. Si Dciis pro nobis, qub contra nos. Sed novis copiis RhO"
dum cinxit Turca et tertiam oppugoationem meditatur. Pontifex Ror
inanus Erasmum haereticum declarasse fertur. Tigurinos Tuos mülta
in republica sua reformasse aiunt. Si potes, formulas eius reformationis
uiihi depingas; si non omnes, aliquas saltem. Fabritium et reliquos
Tuos iino Qostros Christianos, qui in Evangelii Dei verba iurarunt, ex
me salutato et vale ac salve. E Museo nostro Raoensburgi IV. Mon.
»ov. (2. Nov.) 1622.

Tuus Mich. Hununelbergius*

LI.

THEOBÄLDUS A GEROLDSECK

HOC TEMPORE ADMINISTRATOR EREMI , M. HÜLDR.

ZÜIWfrLIO, CONCIONATORl VERBI DIVINI TIGÜRI,

MEO FRATRI DILECTO, EIDELI IN TIGURO.

Carissime Zuingli! M. loannes Oechsliy plebanus mens, ad-
moduni enixe me rogavit, ut fratrem suum Hans bis» quas perferet,
ad. Vos prosequar commendj^tiis^ cui velitis allquod ministerium civile
conciliare vel scribae minoris aut eiusmodi quid^ ut ne otiosus iaceat.
Rudimenta scribendi band infelicia posuit Vittae apud oppidi scnbam ;
et si opus esset, addisceret eius ergo. Huic ego petitioni annmbam,
tum quia aedis nostrae sacrae verna est , ^ tum ob alias quas M. loannes
mihi navavit operas probas. Hinc oro aroice, eum Vobis commendatum
esse velitis 9 prout confidimus. Quod in Vos demereri iuxta cum aliis
benefactis me promtum paratumque habebitis. Nostrae res Dei gratia
salvae; quam diu, latet. Si vacat, exopto, ut meditemini, qua formula
utar sacerdotes parochos constituendi. ' Quod ego ipse facturus sum

^) Eremus fimdnm ecclesiae in arce apad Lithopolin possedit cui cives
ante pontem attributi eranC. Futssli, Geogr. I. p. l60. ^) introducendi in
nuinns.

Zninglü univ. opera, Vol. VU. 16

342 ZUIM6LIAMAE

quo praeditus sniii iure divino« Etiam meis Domioi^ SutteDsIbns 1*4^,
aequa videtur ac tutelam spoodeot« ZinHus quidenl et M« Joannes d^'
Tersae senlentiae compooere formulaui reeusänt» Sed in proposilo' iiiaN
neo, vcl 51 funis ruinperel. Forniulam ita instituite) nt eum nihil in«^
auguratio itiret, qui ftalutar^m doctrinam Icsu non fideltter doccat*
Deus Vobis propitius adsit! Salvos die nieo oomioe salutandos! Eremit
Dominica post Sanctorum (post 1. Mov.) 1522. j

Theobald von Geroldscck , ' I

Pfleger jetzmal zu Eiastedeln, an Mr. Ul. Zuingli» Verkiinder des
M'^orts Gottes in Zürich , meinein lieben getreuen Bruder

in lesu Christo«*

Mein lieber Zuingli! Es hat mich M. lohannes Oechslif
mein Leutpricster , gar treulich gebeten, seinen Bruder Hans, Zeiger
dieses Briefs , gegen Euch zu fördern , ob Ihr ihm möchtet helfen ao
einen Dienst bey der Stadt, oder Unterschreiber, oder dergleichen,
damit er nicht erlige. Und er hat einen guten Anfang' zu schreiben ge-
lernt zu Wyl bey dem Stadtschreiber; und ob es noth ist, Avurde er
lehren um ihn. Solche Bitte habe ich angesehen, und dass er roeio
Gotteshnusmann ist und andere treue Dienste, so Mr. Han^ mir er-
zeigt ; und bitt Euch freundlich : lasst Euch ihn befohlen seyn , als ich
Euch vertraue. Solches zu verdienen mit samt andern Gutthaten bin
ich gutwillig. Unsre Sache steht durch Gottes Gnade wohl. Aber
wie lang es wahren wird, weiss ich nicht. Wenn Ihr Zeit habt, 50
witnsche ich, dass Ihr Euch besinntet, wie ich eine Form sollte ma-
chen, Pfarrpriester zu bestätigen. Ich will es selbst thun, weil i(*li
das göttliche Recht dazu habe. Auch «^unkt es meine Herren von
Schw^yz billig und sie wollen mich dabey schützen. Zingg und Mr-
Hans sind nicht meiner Meinung und wolleq mir kein Formular ma-
chen. Aber ich bleibe dabey und sötte das Seil brechen. Machet das
F-ormiilar so, dass dem keine Bestätigung helfe, der die heilsame tröst-
liche Lehre lesu nicht treulich lehre. Damit sind Gott befohlen. Sal-
vos die meo nomine salutandos. Datum zu Einsiedeln Sonntag post
SanQ|prum 1522.

LH.

SEBASTIANÜS MEYER ZÜINGLIO.

Plurimum salve, doctissime Zuinffli ac frater in Christo amatissi-
nie! Libellos per Te editos de delectu ciborwn videlicet, item de
coniugio clcricorum^ duos quos doiio ad nie dedisti, gratissimo accepi
animo. Cum voluptate atque profectu legi, praeterea crebras, Bercn-
toldo communi auiico uostro rcfercnte ex Te salutaliones, pro quibus
ittgentes Tuae humauitati iptcrim ago gratias; quandoquidem refcrre
nequeam , quod ignotuni alque imbecillem tanta prosequeris benevolen-
lia, certe non ob aliud, quam quod audicris evangelicae nie docirioae

EPISTQLAE. MDXXII. LH. 243

rM4fVere, atque ob uicredibiles aniini tui virtutes« Ego vero qui suin
(), j^ feliciUus his tuis respoDdeam dotibus? Animus tarnen erga Te meus
,„ji.iogcns est« Verum quibus huoc dedarem iodiciisi nullae suppetunt vi-
10. res. Contrivi misellus ego dies iuventutis meae infelicibus Scoü argu-
^(. tiis, ubi didici inepte ac barbare loqui, more Aeademicorum de oiiini-
Bii.btts dubitare; nibilo tarnen minus dubia fortissime clamando dcfendere«
ut cum loqui ignorem» tacere tanien nesciam* Me vera scribere, ea
ipsa cpistela probabit abunde» cum, ut vides^ latine vix paucula quae-
dain Gongrue, quod aiunt, ne dicam ornate, potuerim effari. Terret
itaque nie multiplex, lua eruditio^ linguarum peritia« sermo tersus et
nitidus y ac disciplinarum plurimarum notitia. t^ec ut Te palpem , haec
scribo, sed ut tacite tuae et iustae quidem de mea tarditxte querimoniac
ulcunque satisfaciam. Habes igitur doctissime vir, quid causae inter-
cesserit, quod hactenus ad Te nihil scripserim, cum tarnen ipse pro
V Tua bumanitate prior calcar mihi ad scribendum admoveris. Munc
/ Tero satius existimavi, vel barbare tecum loqui» quam omnino non lo-
qui. Tu igitur boni consulas oro» cum hoc quod diu silui, tum illud
quöd iaeptissime loquor. lam quid velim» accipe. Venit superioribus
diebus in manus nostras adhortatio Praesulis Constantiensis ^ haud
multo absimilis iliiy imo quantum iudicOi eiusdera prorsus fiirin;ie, cui
abunde et eleganter in Archetele tuo respondisti. * Huic nos in ver-
nacula lingua> quum et ipsa in ea iingua ad nos devenit» scholia sive
commentariolum adiecimus,^ quo simplices a venenis exitialibus, quibus
ea plena est| per nos admoniti caverent* Visum est nobis» ut anony-
mus aut iicto nomine excudatur libellus,nc tyranni illi» quod soient,
dolo aut vi machinenlur in nos quiddam incommodi. Nosti eniih et
occultos quandoque discipulos haud partim evangelico profuisse nego-
tio ; praeterea quod cum astutis astutule sit agendum. Movit quam-
maxirae ad scribendum , quod sacrifici apud nos circumquaque in con^
cionibus clamitant, qui vanis tetriculame/itis simplices terrent, sacro-
mm administrationem etiam in mortis articulo sese negaturos his, qui
libellos teneant, legant, contra papisticos mores loquantur publice vel
occulte» audacter interminantur, item sepultura ecciesiastica et communi-
bus Ecclesiae precibus cafituros; atque alia huiusmodi, quae mire sim»
plices exborrent. Redegimus etiam veneba illa in compendium adhibitis
numeris. Praeterea exemplar sive ideam veri Episcopi adiecimus. Ea
omnia fidei tuae pariter et industriae duxinius committenda. Tu itaque
lege et exactam adhibe censuram; et si excudendum putaveris, errata
quaeque castiga, quae duHuscula videnturi leni et mitiga^ inepta rescin-
de, dubiis robur adhibe, cuncta pro animi tui moderare arbitrio* Quod
si absque tui inprimis, deinde chalcographi , demum et nostri pariter

honoris iactura libellum excudi posse non credas, fac tutus ad nos re-

-- -^ - - ■

*) EpistoU pastofalis Episcopi missa 2. MaiL ^) Hoc titulo: Gravis
sdnionitio ad pacem et christiatiam concordiam Illostfis Principis ac Domini
Ctem«'ntis Hugonis a Landtnberg , Episcojii Constantiensis ^ cum pulchra ex-
positione et int«r]>retatione , admodum ntilis lectn, nnper edita. In fine:
typU exseripta in Hoheostein per Hans Fürwitzig. Epitomen praebet Wirz
i. p. 268 sqq.

2M ZUINGLIANAB

dcaty et quid de iUo censeasi libere nobis prottonlies« Suot alia quae
Berchloldus noster mittiu — Ceterum yarii de Te» optime Zuingli!
apud nos deferuntur rumores , quibus 5erani aut prorsus nuliaiD habemiii
fidem. loter cetera , interdactam Tibi publicam coocioneniy quod equi-
dem vel ultro crederemus» 51 id per Episcopum Consianiiensem factum
diceretur ; modo ferunt , Seaatum Ti^urihum in causa tsse. A Te 00s
ocDoium isterum certiores futuros speramus. Xu constaatissime , ut
facis , Christum praedica » nihil prorsus tyrannicas pertimescens roioas,
proiode scieos ab eo ipso tuorum certaniinum Tibi et vidoriam et
paratam esse coronaro* Nos quoque ita persuasi sumus, Christo fereate
opem, ut nullis unquam tyrannorum simus cessuri minisi quo veritatero
evangelicam deseramus. Verum, si quis etiam puer ab evangeiica Te-
rilate nos aberrare docueriti huic tantum abest Tel verbo quidenif relu«-
ctcmur» ut iogentes quoque gratias simus habituri. lacobtta quidam
apud Dt»s^ ut soleot fai fratres , strenue per Thomam suum papisticas
luetur partes; parum tarnen promovet ille, nisi erga male sanas alioqui
vetulas ac sacrißctrios quosdam, quos timor soUicitat» rem suam dome-
«ticam Evaogelii successu futuram tenuiorero« Ex canonicis atque item
saoerdotibus aliqui, ex senatoribus vero atque ciribus complures
Evange^io adhaerent, quemadmodum ex Fabiano disces. Ego quod
Paulinas Epistolas in scholtSi articulos item fidei pro suggestu pure et
ad sensum geauinum profiteor, a sacrificis quibusdam- Bernensibus et
ruralibus, quos vocaat, ferme oronibus, haereticorum omnium haereti«
cissimus, pareas et roagister prodamor, brevi igne exureodus« Verum
ea Christi graria libeos audio 1 si modo Christi Evangelium quoquo
pacto promoveat. Tu vale in Christo quam diutissime et quo coepisti
perge quam felicissime. Ex Berna d. beati Martmi (11« Mov.) 152?«

Berc/Uolduni nostrum ventosum adpellaot haereticum, in malilia
lamen et errore me paulo minorem putant. — Tuus in Christo humilis frater

&eb, Meier ^ JjSccIesiastes Bernensis^ utinam idooeus.

Consnltum nobis videtur» ut charactere aliquo incognito ista excu-
dantur, se i'acile suspicetur, Tiguri esse excusa. Praeterea oramus
obnixe, ne cui morlalhim pandas,eam rem per nos esse tentatam« Satis
enim exploratum habes, quantum subsit peripuli.

lascriptio : Doctissimo viro, HlUdrioo Zuinglio^ Tigurinae Eccle*
aiae Ecclesiastae constantissiaio , auo iiq>tiinis colendo«

LI IL

MYCONIUS ZUINGLIO.

lam diu nihil de Te audio , carissime Zi^ingli! Quam ob rem ad-
niodum roiror, uti res tnae habeant« Nön possum cnim non niirari,
imo non sollicitum esse de Tci quo chariorem in terris noa habeo*
Legi concionem proxime missam ^ et iavenio Huldricusnsni similliuiufn«
Movit me ob turbas quas signißcat. Movisset amplius, oisi Christus

*) De virgine Maria.

EPISTOLAE. MDXXIL LIV. 245

obstarct, quem praedixisse scimusy multa passnros eos» qiii verbum

$uum in munduiu disseminare perganU De coDventu Beronensi com-

nicndaras. Mil egeruDty nisi quod geoius imperaviti propter quem et

iUic coDveoeruDt ventris aoiinalia. Senium plerosque yexat, animula

pulsare incipit mox exitura« Voluerunt ergo, priu^quam hoc accideret, •

MHiel adhuc convivere , atque sese satis contueri , ne obliti alter alterius

faciem in alio seeulo se inter se non ooscerent. Xyloteclus forte

pluribus hac de re tecum aget« Vis scire etiam de me ? Audi. Nescio

lani dum, quonam eundum, Eremus nihil promittit, nisi Suici con-

seotiaht. Sed tam Lucernates. mei ubique nie commcndant, ut nuUibi

sit mihi locus vel ad tcmpus degeodi, nisi hunc inveniam apud vos.

Statut i^tur, si Adtninistrator per hos dies nil boni renunciabit,

adire Tigurwn^ atque ostiatim quaerere, quod edam, quando video,

Deum ita vellc. Missurus eram islhuc filium , ut grnece disceret a

Ceporino per hiemem; verum nondum a quopiam perdisccre potui, an

15 ad TOS advenerit. De alio quodam audio, qui legat Hebraice; at

quis sit ignoro, atque illi ignorant, qui de ipso mihi dixerunt. Sed

satis obtiidi. Tu fac valeas in Christo. Is largiatur, ut queas pugnarq

contra mundi huii^s nequitiani in gloriam suam quam felicissime. Me

redames , volo. Fclicitatem Tibi tota domus mea ezoptat. Lucernae

ib. Mov. 1522.

Osto. Myconius tuus«.

LIV.

lOD. KILCHMEIER D. HÜLDRICO ZUINGLIO

FORTISSIMO TIGURINORÜM PASTORI, OPTIMO SUO S.

Quänquam haud nesciam, praestantissime pater, multis gravibusque
negoHis Te inrolutum , adeo ut plane sit importunum, Te et meis inm-
iam soUieitari, quo aliena cura alienus, adeoque quietior, sincerius ac
dilagentiori cum studio Christi servaioris nostri, quod Tibi in manibus
est ,. aegotium pcrficere ac promovere possis : tamen , qunndoqui-
dem et roeum Christi tsse negotium confido, minus. Te gravari existi-
mavi^ si consultandi gratia Te adorirer inter tot rerum agmina impigre
certaotera. Si quidem hinc ego facile sperarim et Christo rem Te gra-
tam exhibiiturum ^. si tuis consilüs et auxilio negotium, quod mihi in
haineris est, feliciter finiatur. Rem. sie accipe. Posteaquam secundo
vocalitt de Lul/teriana h. e. Christi dojctrina a me declamata rationem
fecissem. in publicp« atque ila patria ypcatione fecissem, ut placida om-
nia Mino , nihilqu^- prorsus in posterum tumulti orituri mihi pollicerer :
ecce rpiln^a ian» saaata denuo refricat nomen meum , cpiod. io supplica-
tione, T€<.auctor/fr »d; Episcopuro ConstwUiensem scripta,, velut ex
parte andoris publi«are coocesseram. Grande namque flagitium esse
coateadttttt id per mc^ qui.noa^iam sui, sed Praepositi Senatusque iuris
sit, admissum etc. Quod tamen et ipsa dierum dilatio absumpsit tandem..
Quid napiqae taip animo infixum , quod non neglectu temporis obso-
lescat? Ita demum yelutab omni ctyrarum onere solutuin me quidam et
n aoolis insiiimlaät fal^ae et corruptae praedicatipnis» verba aon mbus-

246 ZUINGLIANAE

simpliciter quam vere a me prolata $oIo iDvidiac morbo vitiaotes. Qiiae
res adeo apud plerosque invaluit, .tot contentiones paMiin gcoeravit,
dum ille accedit laniatorum convitiatorumque falso de me iudicioi hie
cootra nititur veritati adhaerens, ut iam nihil magis neccssat*ium credt-
*derim, qunm quod Tu nupcrrirae de similibus sermonem purissimum de
B. Virgine a Te factum edeodo fecisti, idcm et ego faciam, ooji taiii
meum quam Christi defcndens ifomen et gloriam. Quod nimirum, Te
coosultante et prius approbante coacinoata, brevi fiet. Senties autem
tum visis nostris, quae dixcrim, quidquc corruperint ignavi so.rdidique.
Postremo precor» si non alio me nunc promovcrc potes, di,^ueris tarnen
-me servuui Tibi aut Leoni Erenii modo moranti eli^cre, sicque variis
laboribus nie de Babylone velut erepturum sublevare. Paratus eniin
sum» si hoc feceris, mox Canonicatum deserere, ncque periculum Tibi
fit, ab imperio in servitutem deturbatum servum fort* inutilem pigTum«»
que ad iussa« Nulla profecto servitus, sed imperium summum, rem
Christi, agere ex animo. Yale, et petitis accede. Me totum Tibi habeas
yelim in mortem usquc« Nuntii festina abitio et multa iotereepit scri-
benda et inciUtas ad Te abire fecit literas, quas tarnen boni consiile«
Cruciat me Myconii nostri indigna sane deiectio quam vehementissiroe«
Lucernae d. iO. Mov. 1522,

lod, KilchmeieruS'y tuus totus.

LV.

JOHANNES ZÜICCIÜS

DOCTO ET CAINDIDO THEOLOGO, HÜLDRICO ZUINGjLIO,
APÜD TÜREGUM, AMICO SÜO SELECTISSIMO.

Accepi ante paucos dies Apologeticum , ad me ex Consianlia-^
Tuo nomine missum ; nee solum pro hac» sed et pro ibcomparabili Tua,
ceteroruDique bonorum virorum mihi apud vos exhibita benevolentia
Aiultas gratias ago. Ego nunc sum apud meos^cum magna certe feli-
eitate^ si modo felicitas est, Episcopum habere parum propitium. Mam,
cum pr'm tm Basilea venissem Constantiam^ conabatur pro sua pru-
dentia mihi perstiadere, ne quid novi docerem populuni; post hanc rem
etiam egit cum meo parente. Tandem intelligere potui, nonnuilos mihi
apud illum movere insidias, nee distulii quin ilii scriberem nonnihil de
suis delatoribus et parasitis. Quam grata fuerit mea scHptio» non scio;
at vero nunc. sum apud eum atrocitef accusatus,' obfato magn6 cata-
logo articulorum. Mon tamen adhuc sum vodatus ; sed expectö , quid
mecum actura sit illa Synagoga Satanae, Conabitur 'fortassii^ prd nie*
rito tractare profugum iuris consultum, de quo ian^-spes- erat, «quod
egregiam operam tuendae tyrannidis praestitisset. Sed Christus me re-
vocavit, nc profanem iustitias Dci mei, neque illibenter tol^abo, quic-
quid mal! hoc nomine mihi accessnrum est. Quanquam 'fap^ loco odi-
mcro saepius oportcat ingemiscere, mi ZtdnpU^ qu^ opttmos iHos
mcae aetatrs aunos in cdiscendis iuridi'cis sthdiis 'tainf peissijne cplioeairik*
Sed Dcus beue vcrtct ümnia. De Te scire vtliiif*<si'modO fliides^alft|^id

' EPISTQLAE. MDXXI. LVL M7

colificlfrc aitii«o) dpertunme sit, te cuin luis habere , lUtores : audtiri
eaim ini|ier quod publicas nuptias celebrasses cum iilia praefecti cirium.
Froinde certa fania de te est orta, idque autore quodam sacrificulo,
quod pro conciooe adseru^risi uxori praegoanti (fii ita adfectet, quein-
admodum sä^pe solent) i^on esse a raarito neganduin adulteriuin. Quod
ipsuiQi cum li^erto sciam apud Te ne cogitatum quidero» soleo Te om*
dUmis modis excusares ucque vero tarn efficaciter hoc possum, qiiin a
uiultonun gratia excideris» Et Barones quidam , proioae oonnüllt viri
nobiieSf qui noinini tuo (poslquam audisseot Te in Eremo conciooan-
lem) opiime voluerunty nunc plane de Te sentiunt pessimci nee ulio
p^clo efficere possuui t utnon credant huic Sacrificulo y quem iuranty fai-
stMB eas0 nou posse, Ro^o igitur ad me scribas aliquid in tuam excu-
satiooei^ irel unum verbuni » quo possini illis in facieni obtrudere nomen
tuutti scriptiimi ut odiosos apud ilfes faciam huiusmodi nugatores, qui«
bus aeniper solent aureni aceommodare, quasi iuratum sit, quicqüid
ouilu jiiitoritate quadam nientiuntur. Nunc Vale et me ama* Ex Rud'
lingm V. Cal. D«c. (28. INov.) 1522.

Domesticos tuos omnes, Grebelium^ loannem. lieinricum Göldli
et oinnes bonos ineo nomine salvere iubeas.

Tuus loannes Zuiccius.

LVI.

GLAREANUS ZUINGLIO.

Epistolam bene longatn mittis, qunm tarnen voluissem, suavissimc
Hutdric^f niulto longiorem: adco impeose gaudebam Evans^elii rem
felicitcr ubiqüe äva^(anvitH<r&au Ad cam, ut potui, breWter rcspon-
dcbo. Uxorein habco ex animi mei senlentia. Gratia sit Christo ! Tibi
XylotcctOf{WQ ob restrum in me amorem habeo ^ratiam haud medio-
rrem. Pompa abstioui multis de causis, nee dum facti poenitet. Socc-
rum et affines benignos invenio. Dd Macrino quod scimus» ex Berch-
iolrti lileris scribimus, triumphavit Evangelium ; canones Papae ridiculo
liabiti sunt S/iloduri cum' magna Macrini gloria.^ Huttenus nobiö«
biscum est, ou yaQui^^ wg oiofia$f rov nolvhnogog ^ivog. Cum eo bis
pransus sum; mansurus est aliquändiu hie. Sed tutela a magistratu
promissa i qua nescio an indi£;uerit ; eam tarnen habere voluit. Morbo
suo nondum liberatus, et in Germania cum vix alicubi tutus quiescere
possit, hie respirandi tantillum spatium quaerit. Est etiam hie vere
f:enerosus yereque christianus a Crpntnberg^^ quo non vidi unquam
placatius in ;iiiseria reruui oipnium. INain cum a Palatino innocenter,
ut aiunt odihes, spoliatiis- atque exutus ditione tota , nihil tarnen ille
nioerelf. et q4| consolari illum debebant, bis ille consolator adest.
*" ■ ■ ,1 ■■ . ■ ■ ■ ■■ ■ I ■ ■ II ■ ■ . ■ ■■ ■

^) In dispulatione , de qua epistolae 41 et 44 mentionem faciunt, hrevi
q^dtin 4(ff«|:ti|. ') Uartmuth a Kronberg ^ §ener Francisci a Sickingen ,
^ai pos|. ufMMs. mortem salutem Basileae petiit ,. celebratiis animoso certaniine,
<|i|||pi. Hutfeai.socius pro LfUthero et T^^rvationis cupientibus contra viros
obicui^l,^mti{i)iit^>GQfiiposuitihi (8. Dec. 1522) scriptum, quo Confoederalos
^xbortabatur kd £vangejii IVA^V^^'^'^^^ amplectendam.

348 ^UINGLIANÄE

Oecolampadius Itetn vicinus mens apud Craiandrum habität. Ite
episcopo FisUbaeliensi quae scribis » tristi accepi aoimo». ^ Sei C^ri-
ato conftdo bene. Vindex suae causae propediem aderit. Nee est m
udiversum nomeD Helvetieum culpa reticienda. Sed pato ^aeerdjOlea aU«
quos in culpa esse« Nam quid de Bodelerio illo ' ac comp^cibua eins
sperandum? Hi sunt, qui bonöa etiam viros atque simpUcetn plebem
iliaqueant. Veilem tauten etiam Evangeliatas cautos* Main qvoraiMn
attioebat dicere kuppten pro werben ^ praesertim tarn iniquo tempore,
tarn coecis atque matitiosts hominibus? et qui bene dicta male inrertuot»
aut potius bene invertunt: nihil eniro non invertunt cum rolunf. De
Myconio nescio an quicquam unquam tibi scripserim. Res uoivera«
tatis hie immutabitur brevi, et saqe ignoro, an occasio aliqua tili oeciir-
rere hie possit? Ego» quod in me fuerit, lubens praestitero; prontsero
nihil, nisi quod praestare potero. «Mon sunt mihi ultra 25 iurenes;
quod si mihi raaior numerus accedet i ut propediem spero » eosabor ad
ftjtnrum Pascha viro providere, honesta minimum apud me oonditiene«
Quod si socer in urbem ex praefectura sua concedetf quod anxie apefOf
apud Senatum nonnihil potero« Mec plane scio, qua cönditione apud
Geroldjeckiu^n esU Tu si quando poteris perscribito mihi omnia: ab
ipso enini nihil unquam ea de re accepi. D. Erasmus meas nuptias,
cum praesens ob hypocausta esse nequiret, pulcherrimis duobus numrais,
altero Traiani, altero Alexandri Magni, donavit. Summer S. Anthöngi ^
ich hette niemer nie gemeint , dass er so ein Eerenman war gsyn. Is
sane nimc senecta gravatur» laboribus tamen nihil remittit« .Optartm
Tc diebus aliquot adesse, nee ut uspiani quam domi meae« Videres
Erasmum^ HuUenum, Oecotampadium. Si uspiam vacet, facadsts.
Liieras alligatas tuis velim diligcnter eures, ut Glareanam certo all-
quo viro uiittantur: nam res meae cum fratre serio aguntur in iia«
JVautae aliquando cessant. Si cum nullo alio , certo cum legatts no-
stris, qui iam Thermopolim ad Concilium concedunt, facile mittes«
Vale. Saluta nomine nostro C, Grebeliumy loh. lac. Ammaruium^
animularo meam, Ursum Habeum^ adiutores item tuos, Dominos multis
ab anuis mihi cognitos« Basileae ex aedibus nostris ad 4« Cal. Dec.
(29. Dec.) Ao. a Christi natali 1522.

Uxor mea te pluriraum salutari iussit. Si frater rocus quicquam
rei ad Te miserit, in domum bibliopolae nostri dato. Is quum saepe
Basiteam adit 9 ad me satis tuto deferet.

LVII.

lODOCÜS KILCHMEIER ZÜEWitia

Arbitror esse omnino superfluum magno iam verborum euonilo,
quam imice diligo uxorem tibi committi. Sicpiidem fides de Te spesque

^) Vrhanus TVeiss ^ pastor in Fisslibach\ proptcr coneiones adverüü ad«*
orationem Sanctorum, et pro coniugio Cltericoram, Eptseopo' Ctmifditylciis^
in custorlium rmditos est atque Coitstantiae ad revociitioa^m adn^tas. ^)

cümis Lucer nae, ^) lusiumndiira Rohiaiivm: Ita me 'S, AsiftoliittS' lavet!
Nimquiim piituram enm tantae liberaliutis ^irlltt« , ' i^ .. 4

EPISTOCAB. ttDXXir. LVUI. itS

coDcqpta iam hoc prohibet et dehorlatnr. ^ Stat i«^tiir firmissiiiie aiii-
inus, ad litenis iUaiii Erastni FabrU'u nt^slvi nuperrim/s «id nie luo
noniine datas .5U5pipi tractarique« Quaodo eaiiii diversuin sinet cotjitare
perspecta iam.inibi tua integritas humanitasque Kde oifieioque . semper
coniprobata? Daat firniain futurorum ratioAem praelerita« lain eUt
certua aim , longe gravioribus Te eecupatiim y qoam iimItU gravari
aeqatini sit : illud tarnen unum tei oinnin<y novitas addit. Fertur apud
nos hisce praeteriris diebus duos e nionachdrum coetu , diinisso religioae
cueuUO} seculari amictps vestitu fore« tuas adilsse noetu, ao Yeliit tiiii
opera ac coiisilio utendum foret» summa te iinportunitate evocaaac;
mox te, nt es paratisstmus ad praestanda cüivis abseqtiia, promisisse
desceosunu Geterum . dato et accepto consilio adiutoris tut retraetuin :
oon statim viidelicet ad quorumvis elamores, maxinie noctu, proriim*
pendüin , prius rem per se explorandam , ne . in tantis aegotiorom undts
navigantem te iosidiarum procellae sie incautum obruant et extinguaBt«
Qut, iibi deseenderit, aesttmantes, Zuinglium esse, manus in eum ho-
stiliter prottniis iniecisse abdu;iisseque, mortem interminantcs. Yerunii
prodita voce, sese iam deceptqs seotientes reroque ad versus opinionem
cecidia^e, relicto co, aufugisse quam celerrime, ne forte deprehensi,
quod tibi malum statuere, ipsi experiri cogerentur. Tu fac nos cer-
liores obsecramus, verumne sit, quod modo fabulae faeiem prae se ferre
videlur. ' Postrerao dabis semper operani, ut aliquando vel Tecuni
vel alio quovis loco tuto agere possim tuo auxilio promotus. Id quod
ex aoiimo coofido« Erasmwn meo nomine salutabis, cui e proximo
scripCunis, quo vel ipse sentiat, quanti fecerim scripta, qualeinque iis-
dem ixut fecerit sibi» Xu fac, ut diu valeas, Barbarae Virg, (4. Dec«)

lod. Kilchmelerus 9 totus tuus.

«.VIII.

lOANNES lACOBÜS

ABBAS FABARIENSiS ZUINGLIO.

Fratemam benevolentiam in Christo praefamur. Re verende, evan*
gelice ) dilecte domine ! Certiores facti estis de causa Vobis commissa ; ^
sed nihil dum, quod resciremus, per. Vos adornatum est, quam vis desi-.
derantibus nobis. Rem ut maturetis , instanter flagitamus per amicitiani
nostram« St propere, quemadmoduro prius petivimus, expediretur opel«
la, 81 gratissiraum fieret nobis. Praeterea eximio gaudio afficeremur, si
quando de vestris commentationibus aliquam acciperemus nobis dedica-
tam. Jios caritati et fidei Vestrae commendatos habetote, perinde ac
nos propensissima cum voluntate, quantum nostrae est opis, in Vos con*
ferre parati sumus. .Ut citra moram de nostra causa scripto referatis,
petiaius. Fabariis die Martis post Nicolai (post 6. Dec«) 1522.

^) Iflnoeactat , Küehmeiemm clandesfiao eoniugio vti. .Zwiglias .perfa*
glam «päd 10« qnwn proaisisset, iam iU« ad amici^a nxorepi tvansinittit |i|
tMMm. . ») Vid.:Wmv N. IMt. H. E. I, 339. coli, em» as7.. , ?) Ol\ vu»-
gmd— qiwadaariiti JfcMi'i'XtoMgJtr'^o» i«yrii»U ^yyentcm, Vid. Ejfmt, X^

'lohahn tacob, Abbt zu Pfeffers /aiiZwinglS. *

Brüderliche Liebe ia Christo zuvor. Ehrwürd^ri ev^gelischer,
lieber Herr! Ihr seyt beriebt dei^ H^adeb, lo wir Euch zugeschickt;
habet uns bisher von solchem nichts zu wissen gefügt » uns darnach
verlangt« Euch in solchem zu flcissen^..war. unsre freundliche und ernst-
liche Bitte« Dafhit solche^ förderlich uoserm vordrigeA Begehren nach,
zugeschickt wurde , war uns.eia hoch Wohlgefallen ; weiter uns etwas
euers Gedidhts uns dediciren und zuschreiben war uns ein besondere
Freud* Wollen uns in Lieb und Treu befohlen haben , derglelch mit
sondei^s günstigem geneigten Willen wir sind gutwillig bereit mit al-
lem unserm Viermögeo« Uns fürderlich von unserm Handel zu be-
richten in Schrülfc- ist unser Begehr« Datum Pfefers Zinst« nach. Ni-
colai (nach dem 6:. Dec.) 1522«

LIX.

ZÜINGLIÜS AP VADIANÜM S.

Cogor oninium rerum oblivisci, ac unius istais mentioüem faeere,
quam strenue oportet oniissis oinnibus agi. Simon ^ ^ t^itodurwiiie
fuDctionis paulo ante praedicator, dcstitutus est* Hoc rescio btoc die«'
Scripsi auteni haec 8 die Deceinbris« Suadet socer,'Ut confestini iega-
tos mittant Schapplerini ad dos Tigurum^ ila ut si visuin erit, prac-
tereundo Senatum rUoduranuni quoque conveniant« apud nos, inquain,
commendationem petituros pro Liceotiato ad Senatum Füodurajiufn
Matura: antvSt ßgadiw^* Festinare enim oportet eos, qui pro commea-
datiooe imploranda mitteotur, luterea tamen lentius, quamvis mature
perroitto arcessiri Licentiatum, cui locuuiimpetrabunt periculum faciendi
dicti Icgati in transitu« Festinationem vero iinperOy ne alius commen-
dationem nostri Senatus oecupet. Greöelii ' interea et nos nihil dilt-
gentiae omittemus« Cetera, opus pulcre procedit^ paulo tamen tardius,
quam volebas: nimquam quicquam elucubravit, et prima pericula quaiu
sint dilGcilia, non ignoras« Morae tamen minime pigebit : nara nobis
hercle in hts, quae vidimus, satisfecit. Plura scribere nequeo propter
abeuntem nuntium. Vale. Ex Tiguro 1522« (post 8. Dec«)

Salvi sint Burgouwer y CrassuSy omnes boni«

HuUr. Zuinglius.

»* I ^1

^) Simon MägUtt^ praedicator Vitoduri, indecorls verfois guum cpntra-
zisset offensnm« senatus Tigurinns cum munere abdicaverat. V.adiairts
commendavit Ciiristopharum SchappeUrum sive Sertorium »tum praedicato-
rem. ao reformal oreni ]irimum Mtmmingat , ad successionem , atque ideircor
senatum Tigurinuui adiit, qui sufFragaretur apud consilinm Vitoduranttm,
(Vadianus ad senatum Ti^. 13. Dec) Haud eonstat, cur Sc^Mppelerus htfnc
focuui non impetraverlt. Unus praesidum fnit in secunda disptttatioAeTiguii;
ex üirfputättcMe t62S habtta contigfit» ut Memmingae reftonatioMm'«blineret.
Per' titinuftum 'Histkoram in periculum diseriuieiui««. VQmifu»ifili IMtrsaiAa
^tkfhgaUum cOnfücff . '{SchMorn , his^. relorrin. MiamnlAgae Üi Aj»OfUiim4
Vi.) ^•>Iacobus^Gteb€i, senaioirV $0lMt .CotttaHißH^ittänt nxntir^Wlaw»

EPIST0LAB.(«D3Um. LXI. 23i

; ERASMüS ZÜINGLIO.

Humaiulatb illtfd est Titae» m JZuin^llf boni consulere itttdium ia
Te meuin. Sed ego multos fruaUmadmoneo^ Facilie jerreip. teiiieriu-
tein alioruoi, nisi haec res ^ayarelet Iiofias litcrai «t bonos viros et
rem -evaiigeltcain , -cui« dum stalle faveot» öfficiunt » • adeo ut« si quis
ciipiat extinctaiii doctriffatn Christi^ non pössit meliorem praestare ope»
ram. Exiit et aliud nugaaientum nugaeissimum de Pontifice. Qui scrl-
psit) 51 addidisset oomen suumf fortUer insaiiiisset. Munii'periculosas»
nee minus insulsas nugas* absque tkulo -prodidit« Si tales sunt oniues
Liiikeraniy mihi valcbunt, qu^tquot subt, Nihil uoquam vidi demen-
tius bis ineptiis. Nisi me bruma bic alii^arety quovis .demigrareüi po«
tius, quam huiusmodi nacnias audire cogercr. ^ Beoe Vale, miZuinffli
et rem evane^elicam prudenter ac fortiter age. BasiL postridic con-
ceptus. (9. bec.) 1522.

Erasntus tnus.

LXI.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Salve t hone Zuinf IL Me mireris quod antea per episloLim, quan^
coraro tecumloqui, et familiarium iure , nondum a facie üotus, utipraesu*»,
niaiii. Acceptum hoc ferto tuarum virtutuni laudi, tuique nominis benevo-
lentiae, itno Christo ipsi, a quo nimirum in te destillaruat ungueota
haec. Unde, ut qui illum vel tepidc amant, siquidcm tepidc amari.po-
test, te non solum ament, sed et aniicitia tua diu muUumqnc fnii vclle
rogantur« Congruit enim in te tuique similes id, quod de pantberis
fcrunt« quod suo odore omnigenas ferns post se trahunt. Sumus, ut
aity aliis in odorem vitae» aliis in odoreni mortis. At tu mihi non ia.
odorem mortis , sed vitac. Kam dum mihi de te tot praedic^intur bpna^
quae absque singulari voluptate audire non possuni, agnosco ego mcaiii*
ignaviam. Et veliro noiim aniino trahor» quo me tibi commendcm et
insiuuem , ut tua fragrantia refociller uberius. Quod privatum scribcMi
argumentum si deest, esset abunde sat magnum» .si gratuler; id quod;
multo. maxime facio. Et hoc potissimum nomine, quod talemte prae-
stas , qui amari ab Omnibus debeas. Aut quis non amaret eum , qai
Christi negotium tanta diligentia agit? qui oves suas tanta fide pascil?
qui lupis tam metuendus est, qui se muruni opponit pro domo Israel,
/ qui nobis priscos . illds religionis euUores rerbo. etrmoribus exprimit.
Kam haec ataue multa alia narrarunt mihi de te, quibus fidem libenfer
haben, et'^röinde tibi gratiilor; gaudeo autem, aliquame loci vicini-
täte öpj)bftiinitateKi coütigisse» ut quam, oondun vaeec coram leqwi ;
non del^egäfum t^en sit', meierga leaniiiH.prsopeiMiottemvel'qaaliiNi^
cunque litei4i' d^cKi^are. Tn, pro tua budaMMe'id officii boni con««
suics, viA'eius praes^rtiih nomine, 'qfri'ttkiaritatis ert author, etieharitae

•^imßfm^r^^

^) Pei*tiaet verosimiliter ad Ilutienumf eo tem|iore Baiff€aexomniff9^um.

242 -i' * 2^«[ÖCIAMAE

ipsa« Prccor Deuin» ut spiritum tiiuAi ita locupletet, roboret, accen-
dat , fecimdum faciat , quo: mihi td genm laeta nuacia saepe de te äffe-
raDtur, imo de Evaogelii Cbristique, per te, gloria. Unde ego» licet
in eoruifi nutnero «im, qui ad sarciaas sedeiit^ saepe accendart utel tibi
gratuler', et literis, ut pergas, adhorti^* iNam hoo mihi permitto, ut
te tantuni applausa iobortari non Tefear* -IHec minim. Acckmant eaim
in «iaveis certanttbus non solum magnates sed «t triviales« Perge igitur
et Tii, et vince, non tibi, inquam : nain boe forte audtre oolles, quippc
qui sciäs, non tain nostra, quam quae allorum quaerenda; Tince ergo
nobis, vince Christo! Fac vakZidngli^ ut epistolio hoc christianae cuius«
dam familiäritatis iacta sint fundametfta. De'amicitia non dubito quin
idem in oinnes sis. Sälutat Te Andreas Cralander hospes meus.
Vale in Christo« Bas. die 10. Dec. A. ine. 1522«

loh. Oecolampadius.

LXII.

lOHANNES XYLOTECTÜS ZUINGLIO S. D.

Tarn opportunum nactus tabelfarium non patior Te latcre ea , quae
apud nos nova referuntur. Vidimus litcttis Patricio cuidam nostrati a
BasUeensi quodaro non infimae sortis honiine missas, quibus contine-»
batur , Hutienum modo Basiteam applicuisse cum eb , qtii Francisco
Siddngensi a confessionibus fuit« ^ Item quod brevi venturus sit
iiluc et Melanchlhon et mox Lutherus ipse; praeterea timendum
es^e^ totani ürbem propecliem ad LtUheranam faaeresin declinatu-
ram, quura eo cum Senatu populus praecipitanter feratur. Causam
quoque adperuit, cur Basilea^n sint petituri, ut scilicet profugi ac
nusquam tuti ad jeam, veluti asylum quoddam, se recipiant. Habes no-
ra , quae Te scire volui. Ea , si voles« credas ; nos non credimus«
Auctorem volo scias, ut et inde rem aestimes* lacobus Meier % alias
mum Hasen » olim consul Basileensis^ haec nostrati cuidam scripsit»
Tu Ticissim, si quid novi habeas, ad nos scribito« Fac item ut olim
aliquid de libris meis audiam. Tabellarius iste longius ibit. Interim
scrtbere potes , ut rediens accipiat« Salute Te plurima uxor impertit ,
item et mater. Idem et nostri Mycomus et lodocus faciunt* Tu
quoque nostra vice bonos viros salutato* Yale« £x Lucerna ad 3.
Id. D^. (11. Dec.) 1522.

LXIIL

MYCONIÜS ZUINGLIO S.

Ex proximis tuis literis ülud didicti quam sis mihi Vecus^ainicuSj^
tametsi roultis argumentis atque iis clarissimis id oliip quoque iM^verim.
Apectns animus tuus» quemdoelarasti, in causa es|^»..qivir^ non possum
Doo antare Te prae oouMbusi qui. se meos aaucps vqlunt adpellari«
Multi tont; omnes tamen, si dmplor adesse^^ yel. quadraote^vM^derem,

*) Oecolampadtio.

EPISTOLAE. ItfDXXli. LXIV. 2&3

quod hoc tempore nulliis eonim vel Ttrbulo mihi fficcurrit , cum tamep
iiiilKbi eniicus probetnrt oisi in adrerai». Scip. e^ ii^ quid facieaduiiu
Quid, inquis? Ageodum* jit jo buitt^madi caaibu$ inibi siin amicus, et
inprimis Deuni amicum habeaio« Atque id efl .etianii quod l*u maxi-
niopere suades, et sinceriter. suades et probe« Si po^seni oculis expo-
Dere» nbioam iatud eonsiliuni mihi placuerit, yider^a pectuaeulum exul-
taoa ob tarn caodidum amicum » qiii tarn seae mihi Aperit totum« Do«
losum abominori ut rix alius quisquam roagia» intelligens quam homi*
Des tales, si quis eonfidit, perniciose aliquoties decipiaot» inteUigeDS,
imfuam» meo nudo«* si mala sunt quae rem familiärem' solent adterere»
De quibus tamen si dubium est, .de boc dubium esse non polest, circa
mores et doctrinam capere damtium. Si mansissem apud vos, quantum
Jioe temporis putas me auotum et rit^i et ecuditione? Si cooiectare nöo
potes, Tel apud Tedicis, nihil fortasse; concedo* Ego lanien sentio
ubi cal€!eus me urgeat* Sed redeo« Sua^es si recte iotellexi (nam per
traascsaam tautum adspexi literas tuas« Ubi enim io aliorum pervene-
ruat maiius, mioquam vidi amplius). ut amicis nihil fidam, dum ipse
mihi possiro auxilium ferre; faciam id postl^ac mwlto diligentius, quam
osque huc fecerim. Deinde polliceris oropia tua ut iis utar; quam ob
rem ago Tibi gratias, quas debeo, immortaleis^ eins vocis dum vivo
semper memor, alque animi tui erga me candidiasimi. Praeterea non
dubito, quin audieris, me bis diebus {^\sse'Eremi• Convenimus ^i/*
ministrator. et ego. Propediem illuc deroigrabq. Illud pettit, ut post
Leonis abitum Monachis aliquid legam. Faciam id et quidem lubcns,
fcd non eo modo quo ille. Mon enim yideo, quis fructus inde sit*
Pluribus omnia dicam, ita tamen, ut ad rem omnia. Velim, dum otiuid
est, quid legeodum sit pptissiraum, sigoifices vel mihi, vel admioistra-
tori. Dum dabitur, etiam volo hiüc me comroendes quam diligentissime ;
non Uteris dico , sed ore , cum venerit ad Te. Me putes nie Tibi im-
ponere, quod coramode neque^s perficere. Quae ngis placent omnia.
DeusO« M. sua gratia Te coofortet, ut coeptüm iter gnaviter perficias«
Vaie cum uxore ^ in Christo. Familia mea Tibi bene optat in Chri-
sto. Lucernae 1522. '

Myconius tuus.

LXIV,

MYCONIÜS AD ZÜINGLIÜM.

AureoUii ^ dum adhuc esset Tiguri apud maritum, morbo ad-
fecta nescio quo , simulacrum fecit Di vi Apoiiinaris ^ atque bic in
teinplo BeguUarum^ ercxit, ut morbus discederet. Nunc idem simu«

^) Gonrer* Epist. XXV. ') Argumentum epistolae proxime subseqiien-
Hs hanc ut baud longe ante 19. Dec. exaratam reqiicit ^) jiur^oia (quam
Wirziiis post Leonem Dorotheam nominat) Stiftr^ Lfucernas ortii, marita
^^mwardi Goeldlin a Tiejenau^ Tigurini, qui posthae religionis causa vel
porius «xternoriim stipendiorum causa, quapropter iam Iil9 in aliquot annns
^Ho mulctatus erat , Lnceniam demigra vit ihiqne civitatem adeptus parens
«xtitit fanüliae Goeldli Luceroatis« ^) In coenobio am Bruch.

254 • '- iiUUiöLIAMAE

la'ci^m nb1dtam'6-'t^iif{)Ib, üt lib^rsfVet conscieirtiam, oombutiil so«
ipMüs oonfiilio, mötä'qücVd tot prilhislros attraxer^it per vulgi iodocti
vora, quos Bey atläf um 'fcixh ddMftttiaima devornrat. Qua re cHinipcrUy
SeAatus Vam'*a>c*e$sit; ^jt^dbrat rei'iiidi^oitateiiiy conquerttil^ siniilciii
rem Äpud Senatum hunr mrtirfuam actam, eam esse contra fidenit eoBtni
eecksiam CathoIicAm,' contra evaa^eliiim Christi, contra sacra pro«
fnnac|ue omnla. Quaprbpter inuictarir impostierunt, 40 aureos« et si*
iiiulacri restitutionem , et eitts facinoris, qiiod peregit, confessionem,
quam ut sciant peractam, iusseninty ut literas sif>^natas a Plebeiano ad
fpsos referat, Rcddidit e^ pec^iniam lubens« Adibit etiam Plebeianttaiv
non quidem ut conHteatur, 'sed'ut edocealur per divinas literas, sese
pecca^se; si sie fleri potest. Verum ilhid grave, si restituenda estimaji^*
yidet enim duplo gra^ari ^önscietitiSiri t adeMt enim scmpulus antiquus«
et oovus additur, si öbtehiperabit' liOininibtis coatra Denin« Conside*
rarimüs rem, 'atqii^' ponderavirnus tu omnes partes, neqüe possumus
invchire, ut bönscicntia salva queat repooere idolttm. Idolum enim «st»
praeterea nihil, Tc consulimus ergo, quid hac in te nobis sequeadunit
quod animae conducat, pntei. Ex' te pendemns toti. Pae igitur, qu(»d
cönRdimus. Non clam' nobis est , quam penitus immersus sis undis^ ve«
hementissimis ; vernhi, quod 'haec res tarn nos premit, nee parva est
certe etiam apud Demti, codsiliuin Tnum reniittas per bunc, absqiie
omni mora. Animus est 77^i//'um transire, dum Eremum peto. Fac
ergo ut' sdam, tibinatfi tum habites. Ante Cai. lau* nescio an Lucerna
solVam ob Canonicornm in solv^ndo tarditatem« Vale et responsioneiu
nobis per Christum reniitte. Lucemae 19. Dec. Id22«

Myconius tuus«
P« S. Mittiibus hune nuntium nostris expensis; quaniobrem non
sinas vacuum redire rogitamus,

LXV,

HULDRICHÜS ZUINGLIUS lOANNI ZUICCIO

ECCLESIASTAE CONSTANTIENSI, FRATM SÜO

CHARISSIMO SALUTEM.

Fecisti rem Te dignam» docttssime Zuicci^ quod ad Tui aman-
tero oninem ritae modum et ordinem tarn libere, tafinque secure scri«-
bis. Eram enim pauIo ante nonnihii de Te sollicitus, quum vani rumo-
res Te vinctum adseverarent ; sed cum vidco et Christum et Te apud
tuos recte habere, supra modum exhilaratus sum, tum ob Christi glo-
riam, tum ob tuam felicitatem. Wam homini maiorem contingere feli-
citatem non arbitror, quam si cxpansa Domini sagena immensum huius
marts (mundi dico) numerum magaorum pisciuui concludat et ad Christi
navem , qua suos in coeium transportat (quae inconcussa fides est) , du-
cat, non ad quandam humana vanitate et doctinna fluctuantem cymbam ;
quae tanto vehemenlius agitatur, quanto aniniosioribus decretis et legi-
bus imperium in omnes occupaturam se arbitratur, nusquam non incoa-
stans, nusquam non tumultuans* Sed mittamus eam suo more iactari,

EPISTOI.AE/ MDXXn. LXVI. 25S

hnptittj pasfltfril dobit.Deits hi$ quoque finein. Tu ut psiulo ante me-
tnjfiiiiiitf, felift' erii, bU <l<tiii »ta pertinaeiter et sibi et uniirersis molittir»
Mlatem Im i$oiiipares.' Nmi qiMe par gloria eril isti^ qua rediebs
lioiDO iHibiKs, qui 10 longinquam regiopetn abiit» explorata negotiatione
ser-i^rain dieturus est : „Buge aerve bone et fidelis! quod in pauxillo
fttlati fidelia» ego te anper multa oonatituain« ** Summa, obdura : qui
enim a«que iiii finero perseyeraverit , aal ms erit. Quod de nobis vul«
gasae queadam aia, cptod permMerimus ei, quae uterum ferret , cum ad*
ultero eongresaum : '^ tarn falarnn -est, quam ai diceres, Uiristum permi-
aiaae adalterium, .quum dixit: Non admittea adulterium. Ego per quio
quid eat aacrum, quicqiiid profanuin, deierare possum, hoc mihi nün-
qnam TeiiMa^ in tfientem. Naiti boe per verbum Dei. effecimus, rä &i^
Z^Ki ut roronea adulterae iirbe pellantiir, non sine inaigni luparuin
istarum contumelia, qua dös abenntes adficiunt. Sed procedit negotium
feiiejter: omnea fere pulsae sunt; ante omncs pelluntur meretriccs, quaa
conatat eum adulteria rem habet e ; post , qtyae inipudrater merent. Ecce
quanlam ego adulterio faveam l oam ex praecipuis flagitiis ante omnia
deteator adulterium. Quaevero maior es^ potest infamia , quam fingere
quod non aolum innooenti homini nociturum ait, sed etiam coelestt ver-
bo: cui nimirum se speravit nonnihil pericuK gignere, si nostrae lidei
per fiiUam- calumfiiaro detractum esset. Nos vero gratiöres ipsi Deo
fleri nequimus, quam catumniarum falsarum constanti tolerantia. Bene
vaAe, et TeatrTet Christus diuincoluniem. Poteris crebro ad nos
dave litevas, certior^ue reddere Christi, fortunae, cn « «irnque om-
ninm. Tf^uri omnia bene habcnt, quam quod Francica pars sua
quaedam »gil; quod quidem ferrem, nisi et ipsi Christo noccre stude-
reot. Ex TigurOy vigesimo die Decembris, 1522.

LXVI.

ZÜINGLIÜS MYCONIO S.

Redit, carissime Myconi , prisca nasceotis Christianismi tempestas,
ne desit Christi militibus pugnandi niateria, etutpraesto sit par gloria;
potuisset maguus animus non contentus es^e^ si if/evSoxQKfriävovg vicis-
sct solum, ac non etiam idola evertisset et omnem eorum cultum. V^rum
ita sua membra animatdiabolus, ut iam audeant idola tueri, deos qui
aures babent nee audiunt, quo viris evangelicis roaior naseatur labor,
et post splendidior- triumphus. Daniel cum suis mortem citius erat
obiturus, quam siroulacrum Regis adorarent, quapropter captus est etc.
Summa: instituenda est lenis ac opportuna oratio,' qua clam doceatur
S^natus, quod profecto ignorat* Ego in huoc modum ordirer: Vehe-
menter placere S.enatum , quod rerum divinarum non parvam curam ha-
beret, placiturum autem longe vehementius, si miseroruro quoque mor-
talium pectoris curas placide audiret, cönsilioque opitularetur suo« INunc
quum muliebri quadam olim leyitate ducta imaginem (siniulacrum) ere-

^) Vid. Epist. LV. *) Pro Aurtola Go^ldlin in ea causa , quam epistoU
LfXIV* cooinKsBiorat. . .

256 ZmnOUANAE

xi«s€, non lam (ut verum falear) rcl^p^ia .q«ini inoMfi^img fuM »
pauci5 abbinc aonU coepi mecum rqiutare« quam potiaMmtim ob cauMm
id fecissemt inveoique landein ex aiubitione poliuii quam pietale nego^
liuni processtsse 9 ciiius cum uie in diem ma||[U ac magia pudtimetv
atatut tandem, id quod ex peasuno foute prodiiaaet, abolere 9 oe qiiod
ipsa cupiditate vanae gloriae» ut auot bumanat leceram» detrimeötoacim
mibi esset apud Deum: qui enira apud bomioea gloriam quaeruntf igno*
mioiosi fiunt apud Deum* Quod vero multum gloriae aeceaaerit imme»
reoti, nemo or.t, qui videre aequeat, cum anathematis et Tictimia qut-
dam siroplices se eo devoverint, ubi nomioia noslri monimentttm poliua,
quam divi Apollina ris poaueram. Equidem al recta aimpliciqae meate
Jioc feciasero: fors tulisaem« quod fiebat; quum autem crebro aea eoa»
acientia non recti propositt laaimularett nequivi bospalaua et arielem
aroplius ferre, ac imprudens inconsulti» Omnibus mortaiibua deieci, quod
aola scicbani vana niente extriietum« Tuli autem aiidadae poenaa. ^^uod
ad restitueodain effigtem adtinet, oro patres voa praestetts, nempe ac
cogatis contra miserae consetentiam extruere» quod profecto nequiler
inceperat, ac, ut dtximus, itaD« ApolUnaris gloriae faveatis» ut aainia
jiostra ne pereat. Nam nos a sumtu aeria non tam abliorremus» quam
a detriroento animae ; quod hinc maoifestius sit. Parata sum tantum
aeris reddere BegiUlis $ quanto fuit simulacrum comparatum » atque ipais
integrum relinquo 9 de eo aere disponere» Meque enim unquam ferre
potero Aureolae adscribi« quod anibitionis erat« Hacteaus foemioa
fui, 8uadeo«|ue ut ipsa verburo pro se faciat: nee enim ei metueoidum
«st« quum iile sit adfulurus, qui iussit, nos securos esse deberCf quid
loqueremur etc. Hac forma in qonfessione quoque uti* polest , aeque
illic Veto f ne exigat. a Bodenläro rationem delicti. Tacere enim coga>
lur, etiamsi ilia rumpantur; unde audacius cum alloqui potest, ita tamen»
ut abiens interdicat ei» ne liceat efTutire quicquam. At si nuUa ratione
nee Senatus nee Bodenlär frangi possunt , non possum ego aliud con-
sulere, quam quod Apostoli dicebant: „Obedire oportet Deo inagis
quam hominibus.'' Unde iubeo mortem potius obire, quaiy cedere«
Omnia tarnen prius tentanda sunt* Vae miserae urbi , quae tales habet
oculos! Opto TQS omnes in Christo ralere.» qui et dictabiti quo quaequa
ordine et consilio sint agenda. Orabunt pro vobis qui apud nos suat
pii. Ante CaL lan* non arbitror ine alio migratnrum. Da operam ut
.salvus solvas a periculosa Christianis urbe» quam tarnen brevi speramut
resipituram. Ex Tiguro XI. CaK lan. 1523* (22. Dec. 1522.)

Quis sim seif.
Bevidere non potui, quae scripsi*

Inscriptio: ^n SDlilt. Otftvcilbcni et^ulmcifbc su fitiicttii fciQcn
flflnilism X^cctn unt S^cunb aen Su}ecn.

LXVII.

GLAREANÜS ZUINGLIO.

Multis verbis, cur non scripslsses, Te sedulo excusabat bibliopola
tuusy quibus tainen apud mc non erat opus: neque.eaim mibi quoque

EPISTOLAE. MDXXIL LXVIII. 267

Taeat 'traiptv. IdeoqueiTu boni alias consnle» §t quando idem 'mihi
accidal. "De-Mifcimio nescio qtiae 8cripseraiii«»3]NuDc vcro e Lucerna
audio Erentum itiigrasflief ac a Suicis donart ^otaDnis aureis 30, ab
AbbiUej Maeceoate nostroi 20. Quae resilli beiie vortat. Constituerain
emii Tocare ad bonestam conditioocm* At antcbac non licuit* Ntuie
autem ut liceat, aon plane Tideo. Mec enim hös mihi iralo» volo» qui
tan beae de me sunt meriti. Necesse autem est, ut vicarium aiiquem
liabeam« quem nbi nanciacar} non faeile iovento. Gravem vellem et
facundum, ac meia noribus acquioscentem. De Myconio sane deapero,
quem nusqnam tarnen magis coiispicuum futvrum video, quam ubi do-
eteruro frequentia« Si posset reduci , neminem aeque optarim« Et aunt
qui Clioanum mihi -oif^rant. Verum is, quo in nie ait animo» aoire
equidem aon possum ; ^oniieere licet. Mam toto sqitennio» quo abfuit»
nihil unquam literarum ad me scripsit. Aocusavi aliquando tarditatem
iofnenii, com esaet*mibi discipulus, tit excitarem magis iuvenem; atqui
aefpre bnoc talisse boc^ aiunt, idque saepe in conviviis non absque
iadigaalione repetisse. Qtiod st talis est , non magnopere^ eins me tor-
qoet desiderium* Tu de Myconio mihi, ut antea rogaviy scribito.
Vale felix. Basileae 3. Cal. lan. ad annum Christi (30. Dec. 1522.) 1523.
D* Doctor Wonneckus^ chartulam valvis templonim die ipso natiri-
ta^ affianity tam elegantem» quam ipse est homo elegans, in qua, si
modo unam lineam capio, contrsi Lullerum et novos haereticos dispu«
tatnnis est ad 8* Cal. lan. quem diem ille designari nohiit, nemo no-
strum scire potuit, porro ex eo intcrrogare prorsus nemo* Faciemus
aliquando Teeius participem* Nam opinor» privabiturbrevi» ac in alias
universttates mittetur» ut pateat toti mundo, qualis nobis sit gymna-
siarcbes« Ita enim se ipsum in eadem appellitat.

LXVIII.

ZUINGLIÜS AD GREGORIÜM • N. S.

I Recte sentis , carissime Gregori , cum putas Tibi Heere a me »
quaecunque usus requirat, petcre: nara ego fuis respondere votis ita
cupio, ut non possim magis, cum ob sammam> qua praeditus es, pie*
tatem, tum ob inveteratam longis ahnis amicitiani, quibns factuih tst,
at communi amico nostro Laurenlio MoerOj viro iuxta pio atque
docto , ex animi mei sententia consilium dederim , nihil Teritus Insidiosas
SQspiciones. Malui enim tpse me malofum calumnfis obiicere, quam
tirum, tam probe de Christi doctrina sentientem , in rerum snanim nan-*
fragium pertrahere: nam sacerdotium istuc> pro quo ad nos venit, ita
cxtenuatum est, ut yix £uclioi)em aliqu^m Tel Chremilum enutrire

Odta

^) loh, KomaTius ' JVonnich , j^octor InfiS ; Medicinae et liberalium ai^
tiom, GOuimuni senSH eassiis, (cholastictis Magfster Noster, cuiiis sermone
nihil obscitritis. Ei^is dispiitafio lA oihiliim recidit, qnnm theses eins absur*
da« derideretftur, iveolini autem disputare lubituni easet> '} Verosimiliter
BuHiiL

Züinglii naiv, ope^. Vol. VII. 17

258 ZÜINGLIAKAE

poMit; taceo quod pra<(8tantuir vir ait, quam qiii ret Untftin dMaeslkac
curara gerere debcati et non potius waf^i gregtseaae dux. Adde quod
Rhaeiorum Curiae docendo Christum looge plus boni parare polest,
quam Tiguri tacendo ac ad sarciiias sedendo, et ooa expectando« Quod
certe cogeretur : oam verbi roinisterium a Seoatu nobis couimeudatum
est, a quo munere citra Seoatua voluntatemi sine üiomltu deiict noa
possem« Quid facerem, quuro is roe per fidem.elicerety ut cooaulerem,
et Tu per araicitiam iuberes? Consului itaque» ut ad suos redeat, oec
deserat, nisi Dei Spiritus iubeat ex una civilate in alsam fugere» Rhaeios
Cbristo Incrifaciat. Sic enim apud nos comparatum est, ut ai cum qui-
busdam Canonicis sentiret , hostero haberet pleben ; si contra eoa, mul«
tum decederet rei; nam ea quae promissimus, haud diserte expressimus.
Ex quibus obiter id expiscari potes, quid de Christo. seotiaot quidam
sacerdotes, atque iioc in urbe tarn unaninii conseosu reete credente*
Sed fueruDt sacerdotum principes longa infestiores Christo et scribaet
quam Herodes et Pilatus. Quamobrem nihil incooitaotiae homini velin
imputes: servasset herde curo.rerum dispendio fidem^ nisi nos euin kac
opinione liberavissernua. Vehementer enim dolebat Curiani suo evan*
gelista privari, quae unde aimilem nactura esset, noa occurrebat. Pru-
denies esse iussit Christus. Vale et pauca, quae cum illo de Satidoruni
h. e. divorum intercessione coram contulimus, hominem meroorat« iube^
Vale iteruni. £x Tiguro^ 3. Kah lan. (30. Dec. 1522.) 1583« .

Huldrichus Zui/igümSn

. LXIX-

HULDRICO ZUINGLIO FELIX MYCONJÜS

OSWALDI FILIUS S.

Quoniam tuam humanitatem , Zuingü doctissime » tarn magnam esse
actu<im doctriDaro, omniijus notisslmura est» non veritus sum ego puer,
el annis «et scientia, scribere ad Te christianissimum Theologum onvpium-
quc .literatissinmm« Hactenus Te semper ut patrem amavi» colui^di*
lexi, veritusque sum. Certus enim eram, meam rem Tibi curae esse,
Nunc, cum oroniuo mecum dissideam» ad Te tanquam amantissimum
parentem fugio, tuumque auxilium in re admodum scria imploro« Mec
haesitO) quin mihi opitulaturus sis, postquani meam reiQ ordine perce*
peris. Evolvi hactenus (quantum per aetatem licuit) genlilium autorea
non paucos , quos cum exactius perpendebam , animadvertebf jn , quaiu
oronino non convenirety christiaoum animum in iis seductoribus versari«
Sunt equidem Latini (ut hoc donem) elegantes, nitidi, excifjti summa
industria , rhetoricesque praeceptis plcni ; at tanta rursus impietas , ne-
quitiai impostura inest, ipsis, ut pius christianusque animds mirari satis
haud queat. Quare. quid attinet vitam nostram adeo brevem in iis nugis
consumere, cum scilicet hodie complures extent christiaoi libri, sumiFia
cura 9 industria elegantiaque elaborati ? Mauseant ergo^. maxime miiii
ethnici libri : nempe christianum animum magis inficiunt, quam aedifi*
cant; contra summe arrident evangelici, qiii simul lectbrem et doctum

EPISTOLAE^ MDXXII. LXX. 259

4Mffh!^tm veddmit» 4?»k>s cuin exActa ae diUgesti studio lectito, iovenio
quam oninino Ubores laudent, otiiiin vero damnent; et cunl sacerdotis
unicum sit officium, seininare verbum divinum » ut Apostolus ait: „Non
inisit me Dominus baptisare sed eTang^lizare. ** Item Malachias : „ La-
bia aacerdoUs custodiunt scientiam. ** Item Apostolorum dux: „Pascite
quantum in vobts est** etc. nunc Paulus rciicit novifiuili : quid ergo
rdiquum mihi eitt Ziänglh utriusque literaturae non mediocriter docto,
nisi ut et ego nie conferam ad artiücium? Cum scilicet Cbristi verba
Genes. HL et mihi sint dicta. Si forsan autem de grege illo essem»
jqiii miftsi noiniDHoturt baud me praeteribit Dominus » quin me iubeat
ut suiim seminem veriMim. Proin ter cbare Zuingü^ summe Te obte-
stori ut tneo per^uadeas parenti, quo permittat ut discam artifieium»
vescarque sudore vultus mei. Hactenus cnim manibus ac pedibus ob-
luctatus est meo.votp* Quam ob rem tuuui imploro auxilium. Meum
eoim ingepium obtusius est| quam quod debeat diutius bonis institui
literis: opei^a enini et impensa periret; saeras vero literas e manibus
dimittam ounquaroi dum spiritus hos regit artus, Fac tuam hac in tt
videaia opein. Id autem optime facies, postquam victoriam (quam Tibi
«omnes promittunt) Dsncisceris» in futuro conventu» quo Te oieus adibit
pater. Quo enim eitius de%'enero ad artificiuiUy eo melius. Vale.

Felix Myconius tuus , dum voles : voles autem semper»
loscriptio : FeU^ Myconius D. Huldrico ZuingliOy Tigurino*
riwi Evangelistae vigUantissimo , amico ter caro» Tiguri.

LXX.

HENRICÜS AB EPPENDORF * AD ZUINGLIÜM

THEOLOGÜM VERE CHRISTIANÜM.

Libellum fnuni a ChristopfiOtQ ^ librario nobis oblatum, et quo
Germaniae Principibus contra Romant Pontificis fraudes sahiberrime
coüsulis,^ avidissime complexi suraus, eundeih qiioque Ulrico ab Hut^
tciiy et religionis et Ubertatis Germanicae unico vindici, legendum exf
bibuimu8> Ego qui olim privatis in me beneficiis plurimum debco,
nunc iqtelligo, quam sim nomine communis patriae denuo Tibi obno*-
xius. Sic pergere j^ebenti quibus nunqunm par gratia referri potest«
Qmo4 a^tem Consilium tuum nobis arrise]*it9 paucis abhinc diebus es
intcikctarus. •.!$ enimi quem Tu et nomine et vindicüs refers , hac in
resmim ttfstabifnr -aiiimum. Interim aos Te bene valere iuberaus, at«
qnr höxlänmtj ut gloriae Christi nnnquara deesse velisi ntcunque ob-

•• ii

1} Henricus ab Epptndorf^ eqnes Germanus» disciplinarum amans , qui
scripta Latina verna€ule vertit» ah Erasmo celebratus, donec discidium
Hutteni etiam Eppettdorfium inimicum redderet Erasmi, '} Froschouerus.
^> Libelliilus a Ziünglio 1522 in lucem «ditus , itaque inscriptus ; Suggestio de-
liberandi super propositione Hadriaui Fontificis Romani Nerobergae Facta
ad pi*iocipes Germania^ a quodam, in^enue tum in commune reipublicae
christianae tum privatim Germaniae favente, scripta. In fine MDXXII. i.
Fol. 4.

360

ZUINGLIAHAE

»trepentibiiB üs , qnoniin iocoiiunodo nmiidiu ad fimgeia «tdire iaeqnt cte.
Ex Baülea.

LXXI.

VALENTINÜS CÜRIO CLARISSLMO VIRO

• '

HULDRICO ZUIN6LI0 APUD TI6URIN0S DIVINI VERBl

CONCION ATORI S. D.

Dia 'Satte roultumqirc desideravi, vir ornatissirne, aliittn mMe beriie»
scentis ofBcinae foetura «ttidium lerga Te meoin declarare. Verum
cmn BOB oecurreret par et meis votis et tuis nieritis , malim hoc quale-
ennque muBusculum offerre ; st non perinde splendtduin , iepidum certe
et opportunam » nempe Cepvrini nostri de institutioBe ^ramnialiea ^
eompendiuBi » iam de integro non aspernanda nie hercle accessione loeu-
pletaturtiy adiectis etiain nonnullis quibus ohservationes tanquain e tabulft
liceat indicariy ' omnia sie imtofjua^^ sie scite, ut aaiiBadverlam dob
iniuria tarn avide a studiosis et flagitari et coeini. Sed enini cui magts
conveniebat hocce opusculum nuncupare quam Tibi harum literaruiB
doctissimo patrono ? Praesertim cum idem libri autor , noster Ceporir
nus ff tuo quoque atispicio , apud Tigurinos ad miinus docendi graecas
et bebraieas literas adscitus sit« Sic quidem Tu in illa praeelara urbe,
▼ere christiaoum episcopuin agens, praeter hoc quod populuBi cbib
summa laude pura sanaque doctrina instruis, illud quoque spectas, ut
cii^um tuorum liberi, reipublicae segcs, optimis literis veluti virtutum
omnium nutricibus imbuantur. O veram Episcopi functionem ! Tales
erant veteres quidara nunquam satis laudati , non quales nostro tempore
plerique 9 aposcopi Terius quam episcopi — alXa xal ravta rovri^p Tuo
igitur patrocinio consecratus hie libellus in manus exeat studipsornm,
^on quo hac obligatione in totum nie libererny sed arrhabonem relinquam,
donec iustum ac legitimum debitum persolvere concedatur« Vale BasiL
Mense Dec. 1522.

^) Graeca. '} Compendium Gmmmaticae Gi^aecae lacohi Ceporini. —
Item Hesiodi Georgicon ab eodem brevi acbolio adotnatnm , ubi dictiones
et sententiae qiuiedam obscuriores, atqiie obiter Graecorum earBiiniiBi ratio
deckrantur. Ad haec epigrammata quaedara lepidiora Gvaeoa. Gecwtnu
adnotat : ,»Haec grammatica hactenus apod noa in schoKs obtianit , noB «iie
froctn discipnlornm ; nee enim ullam (quod meaümrrim) alian vidii quae
tanta brevitate, cum alia linguae Graecae rudimenta, tum dialectos omnea
comprehendat.**

£PISTOLAE. MDXXIII. I. 261

M D X X I I I.

HULbBIGHÜS ZUINGLIUS 10. OECOLAMPADIO

- *

FBATBI SUO IN CHRISTO CHABISSIMO S.

ff
ff

Varie iactor , piissime et doctissime Oecolampadi ! imniolos taitien
maneoi ooo inei5 oervts nixiis, sed petra Christo, in quo omnia posäuni«
Is, ciiiiu eat qui nie confortat et aiiimat* Cum enini hinc tri$tibu3 ad»
fiicti EvangeliinuQtiis deiicior» illinc laetis profectibus levor et fu!eior;
luioatur alius niille inortes » reßcit alius Christiauis scriptis : quod tu
quoque facere orsus tantuai es y crebra in posterum facturus , si me
perges ainari^« INon quod tain altam laudein» qua nos oneras, digne oo-'
bis iniponi puteni ; sed quod nientcm tuani talem esse video, qualem
Qos habere cnpinuis, iamque veluti seminaria quaedam seotinius. Kam
dum accipinius bonos ab'quos rede sentire de Christo, mox efTundimur,'
taotdque laude illos adobruere gestimusi ut etiam ioeptire ridcri pos-
simus; ni ad quos scribiinus, aniroum scribcntis potius quam se ipsds'
specicDt. Sic ni animum tuuni potius quam nos ipsos spectaremus, libe-
rare te ab ^ineptiis. non possemus, quod nos magnificum Christi praeco-
nem, te vcro apud sarcinas sedentem faeis : qt»em ego magid semper
suspexi, quam pictos quosdam Taävmg^ qui propter pigmenta fastuosae
oratiopis soll' sapiunt 9 sua quidem sentcntia, aliosque omnes oaso su-
spcnduqt. Is enim es, qui pietatem humanitati eruditionique it»*»dinn*'
xisti, ut haud facile oognitu Sit, quaenam in te primas teneat. Vernm
ista iiiitlarau4 posthac, atque haec mutuo conferam^s, quae ad coelesris
doctrioae inrremcntum facere possunt. Adlata est autem hisee diebus
ad nos schedula ^. £ggü * vestri, verborum monstris inusitatis ambi-
tiosa; quam nee Sibyllas ullas, nee Magos intellecturos pato. Ibi bo-
mineni obsecro pro dignitate rideatis. Öpportunissimus enim erit Ghrea-
nus nostcr, ut ovov istum, musas suas conspurcantem , exibi^et iocis et
salibus. Ego enim, cum pauIo ante Glarcanus rem signißcasset, ata-'
tucram pafs aliqua fabulae fieri; at postquam propositionem adspexi,
satius esse duxi domi manere : citra enim pcricuTum haud ßeri posse, ut
inotae mentia bomo attingeretur. Tot &((y z^Q^^i ^'^^ ^^ S^irrk^QH^vriß
causa buc sit redacta, ut talibus nitatur propugnatoribus« De certamine
oostro, quod Senatusconsulto indictum est, narrabit, si völe», is qui
literas adfert. ' Spargiturrumor» Constantiensem vicarium adfore. ' Paxit
Deus ne retineatur, ne solitis triumphis fraudetur vel Roma vel Coo-
stantia: quoa scilicet hactenus reportare solitae sunt, Vale, et crebro
literis tuis oos doce, admone, hortare. Ex Tiguro, 14« laouarii 1533.

^) Non celeberrimns ille antagonista Luther? Dr. /o. Eekius » and cttins
sopra notitiam dedimns ad epist. LXVIL 1533, lo. Roi». U^onntcliusi ^> De
prima dss|nilatione, ^) /o. Fabtr.

iei ZüIRdUANAB

II.

OECOLARfPADIÜS ZÜINGLIO

SACERDOTl CHRISTI A1NISSIMO TURE6II DOMINQ 5Ü0
OBSERVANDISSIMO SALÜTEM IN CHRISTÖ; ' - *

Recte facis alrfue rem plaoe di^ain et ofScio et pio animo tuo,
mi Udalricet quod paratus e«, et ofTers Te ad reddeDdam rationem de
fidey atque de oiiioibus his, quae a Te hactenus docftä «unt« Ntiniruin
bop fuerit apostoHcum canooem irnitari» et per oiiinia christianae nien«
tb siBceritatem prae se ferre. Precor Dominum nostrum Christitni,
ut, quod boDO mihi spiritu coeptum videtur» in carne non consummctur;
id quod non raro ficri novit tua prudentia. Et ego sane bona ominor,
atque non niediocria christiani grcgis commoda ; taritum fiant sancta
sancte» ut aiuut« Audio esse quendam magni nominis,^ qui rldeat et
parum probet, Scd valeat ille quantus quantus est. Qüisscit, undelucis
8uae radios uiagis et prlus prodire velit Dominus? Tu miht 'recte faeere
videris. Verum i si hoc ageretur, quod primum fama ferebat^ non ad-
modum probarem ; tametsi non ignorem , sentcntiam meam vere nihil
liominis esse. Rumor autem mirrabat » fore apud vos disputationem , Te
praeside* Scis, quot annis acerrime disputatum et digladiatum sit in
acholis» At quando magis pugnatum verbis, tanto ampiiorem veritatis
fecimua iacturnm. Scquitur cnim fermei si non et praecedit disputatio*
nemt viuccndi libido, parit haec contentionem , contentio profert mala
alia loQge d^teriora« Interim quomodo salva veritas ' et dtvinä saplen*
tia» quae pectus amat humile et quietum, tremensque serraones domihi,
ac eligens potius extrcmam suam ignominiam , addo et Omriia barathra,
quam ut tantilUim vcritati gloriaeque divinae decedat? Proinde, ut
luagnopere probo, quod sinceritatem doctrinae tuae coram adversarfis
fuis mansuete tueri vis (atque o utinam idem is Omnibus essef animus):
ita abominarer iustitutum, si ad contentionem descenderes, quod longe
abease non dub:;arim a tarn miti ingenio. Porro, mi Udalrice, boni
consulas amici etiam intempestivaro et supervacaneam admonitionem.
Videor mihi videre, quos arictes nunc instruant, quos cuniculos acuant
adversarii; nempe si Te modestia et mansuetudine destituere queant, et
ita minus attcndentem, quid Spiritus domini dictet; dein» st evincere
queant, ut humanis constitutionibus et consuetudinibus etiam quibuscun-
que suus honor saivus maneatf dicentes summa cum blasphemia divi-
nis et evangeiicis legibus parentes disturbatores. Habes propheticum
aermonem, habes oracula Christi; sat scio, permittes Tibi vitam potius,
quam illis unum iota adimi. Nihil tuo capiti tribucs, sed primae in
Omnibus partibus erunt S« Scripturae, atque adao Dei,~qui per illas
loquttur. Et illac solae ludices sint inter Te et adversarios; arbitrt
qui futuri sint, ignoro. Spero tamen fore bonos et pios viros, veritatem
luaxims loco babentes, etiam irato orbe toto. Sed iterum fraudes an-
nqut liofltis mihi auspectae sunt, ne forte aliqui ex his parum exerci-

EPISTOLAÄ. MDXXtll. HI. 263

tatas inctitcs habeant, et magis quid fieri soleat» quam ^iine ait voIuaUs
Domini pia et sancta, ciirent. Prccor illis spiritttoi sapicntiae et fortihi«
dinis. Doroiniis lesus sit Tecum, et per Te adversarios suos viacat et
dcstruat, eos atiteiny qut sdi sunt, aoktur et exaltet. Boni cousule amic^
in Christo inoniri»; id quod mihi certo certius polliceor. Vale« Bas.
in die S. Antonii.

Joannes Oecolampadius , ex animo tuus.

III.

ZÜINGLTO SÜO GLAREANUS S. D.

Risisti quae de Horeste isto * scripseram et merito. Sed iam faxe»
ut ina^ift rideas: nani initto eieganteia elegantissinii viri dispulationcs^
£»« volo araiüis comnumices , ut et hi| quod rideanti habeant. Sunt
eotm di^naei quas oinnes rldcaot docti, Conatus urbis vestrae' &unw
rae placet. Nee dubito , Christum adfuturum suis. Tu indevicto sis
aniino. Non est, quod timcas. Sed quid sus Mioervam? Legati urbi^
nostrae senalui eam rem proposuerunt. Ibi fuere, qui indi^^oam rem
extdlimarenti negotium Tiguri prius quam in eorum urbe, ubi tota
unirersitas «ft^et, tentari. IVonneckio^ dictum est, si recte memini»
fil ex dfgfiitate universitatis vel ipse Tiguruni iret, vel aliquem istuo
mitteret.' Quid fiat ne scio. Gebwilerunt ^ video miruin in modum con-^
8ili9 mrscere. De Erasmo quae altera epistob scribis, vehementer,
sum admiratus« Ac miruni, si.Ta hoc Credis; Faber fortassis haeo
srfä persuadet, ac ubiqnc temere seoiinat; sed nasutior est epistola^
quamad: illuni dedit, quam ut decem Fabri intelligant. Laudari se pu^
tat 9 nbi niaxime suspenditur. Non addam , quod volebam ; S2d quid de
dtslicho hoc in librum Fabri ad versus Lidherum editum?^ non dicam^
cuius'sity si quidem ncscio* Sed enim audi :

Fronte cat*es , si res agitur Tibi seria ; ruranm

Mente carcs, bacc si Indis amice Fabtr* i

Erasmus quid scripserit, in manu omnium est. Scnexest; quiescere
vellet. 5yed utraque pars eum trahere conatur. Ille humanis sectionibus
adesse non vult. Et quis eum trabat? Quem fugiati videt; quem se«
quatur, non item. Christum omnes eius libri sonant« Ac magis veri-
simile, Lutherum studiis Erasmi adiutum, quam Erasmuni illius.
Timidus est, quia cunctator. Munquam quicquaro ex illius ore audio i

^) Wonneckins, de quo sermo in e|iist. I. <) Disputatio. ^) /o. Bomanus
Womwch , triplex doctor Uberalinm artinm , iuris ac nedicinae , eo tempore
rector aniv«rsitatis Basileae, ultra scholastica nihil sapiens, adversarins Ln-
thcri. Turbis, quas faciebat, sibi eontraxit relegationem e ^asilea. (Athe*
nae Ranr. 16g sq. Wirz, Kircbhofer 338, 346.) ^) lo. Gebweihr, cogno-
mine clüellariuSp Colmare orinndus, Docior et Prof, Theol. Basileae 1507,
et Canonicns ibi, tentavit i522 censor prohihere Lntheri scripta, ne typis
ezcuderentnr« liS&paator primarius f actus Biennae^ sed post annos dnos dimis-
sus , qunm urbs reformationi nomen dedisset. (Athenae Raurteae.) <) De |io«
testate Papae contra Lutherum. Item , quare aectae Liutberanae non adhae-
reat. 0|hi8 adversus novaquaedam dogmata Martini Lutheri. Romae 1522 in foL

264 ZUINGLIANAE

qnod noo Cbristum sonet. Opiniones hunianas quasdam habet. Francis
plus favere videturt quam Germanist quanquam oiiines adiuval ex
aeqao. Displicent ei concionatores qiiidaiiiy qui et Tibi placere ooa
possunt» qui, cum indocti sint Lul/icrique causam adiurare vobiot,
non modo ooo adiuiraiit, sed etiam Evao^eiio noccot. Lutheramis esse
non vult ErasmuSj scd neque Auti- Lutheraous; oisi adeo fla^elletur
ab iis, ul ferre amplius nequeat. Mirum vero» cur Gcrmaui adeo
Erasmo iofensi sinti quos adeo literis illustravit; cum tameo pulchellus
ille Aleander per totam Germaniam, aut certe magnam portioaem,
prope ut iosultans victor iverit, a nemine lacsus, multos interca lacdens.
,Fumi sunt ruioae bae. In inooccDtcm Erasmum snewinnl^ et proptere^i
DUDC de eo tales rumores spargunt. Mosces tu fortassb Fabrum quis
sit. Suevus est 9 bonus vir, — sed nunc ad alia.

Vollem D. Thomam a Wiitenbach ae Sebastianos duos Mino-
ritas ^ advocares. Docti sunt, ut nosti. Cum Oecolampadio locutus
sum. Habet in aoiniOf ut reniatt quanquam certus non est, Miruia
in modum fefellil nos charta tua, in qua scripserast XIII. Kai. Febr»
Tenturam disputationem. Eam cum ubique sedulus apud amicos eircnin-
ferrem« quidam vidcrunt» ac Tigurum iverunt, fortassis mihi ioCensi»
cum celeritas tua et te et me fcfcllcrit. Christophorus inter^enit
opportune et a, Legatis ex Concilio Heivetorum allata memoria , quan
Tribunus plebis mihi ostendit vir integer et vere cbristianus. De Mff^
conio quae scribis doleo, si quid adversi illi contingat. ' Vir est opls-
Dius. Si cum habere ncqueo, fortassis Aiberium ülum ^ vocabo» quao«
quam audio illi, nescio quod, esse caput; nisimutaverit, ut bene spero«
My conio nemo esset mihi gratior, quonfom iuventus illom lubens audit*
Habeo autem tibi iramensas gratias, quod in tantis negotiis tuis etiam
amici memineris. Scripsi Vadiano eadem de re. Vereor tarnen • . ut
nihil adiuvare queat. Nullius enim famam istuc audio. Gaudeo CoUi-*
num falso apud »e accusatum.^ Neque enim sunt, quosaeque amicos
cupiam quam humanos et doctos. Erasmo rem proposueram« antcquam
tua altera afferretur epistola. Ille rem unius oppidi esse; gaudcret st
bene cederet res Christi, ne in nervum iret, quod multi tentarent temere;
de te bene omnia. sperare, et quaedam communia dixit. Vereor» te
delatum apud istum. Coniicio de quodam. Sed certi niliil habeo. «Si
|a mihi auscultabis, pauea, aut si placuerit, nihil ad illum scribito. Ita
sunt mores illius. Hoc unum crede, nunquam illum cum PontiRcibus
rem Christi proditurum« Sunt in LiUhero quaedam i quae ille abesse
vellet, quaedam etiam ut abhomine scripta, non placentia. Nee mirum«
cum mediocris ingenii viri in Luthero quaedam desidercnt* Ego quid
de Ponlifire Romano et Caesare aliisque hostibus Lutheri sentiat, pro-
be scio. Verum quo consilto nil temere audeat, quaerere distuli. Nee
scire fas est omnia. Matrimonti mei nondum poenitet. Studia etiam fe*

^) Meyer ua et Hofmeisterus. ^) Myconiu» hoc temppre Lucwrnae tan^
topere vexahatiir, ut patriae tandem solum verterat ac Tigurum emigrar«t.
^) j4/brechnis Dürrer t pietor nobilis Norinbergae. (Simml.) ^) Cfr. EpisC
LXVI. aiini 1522.

EPISTOLAE. MDXXIII. IV. 9iSt

' ' .

liciler succedanl. Sed iam yak. Sakila n^iiiiiie inco Io/i4 J/ica6um
/4mmannum oppido cbarum » Conradutn * tuum et Luihenum. ^
Bas» ex aedibus oostris XIIL Kai« Febr. 152(>.

Quod ipse ad disputationein venire oequeo» ood soluiiv nes^otia Iq
causa auntt quaiiqiiaiu baec maxtma» pr^esertiin absqiie hypodidascalo,
sed etiaiD morbus ineus, qui etsi totus rcscdit, equilatjoucnt ouoc evi«
tandam censco» ne ^ävius dectunbain. Vale«

IV.

OECOLAMPADIÜS AD ZÜINGLIUM.

Salve mi Huldrice! Quociinque tandera spiritu doctus TVuneckiuS
io Dostra sacraria irruiiipatr-Hiibti cum omnes disputatiooes parura pro-
bcntur, utpote ostentationis ^>et conteotionis alumoae« tum baec, quae
nobiscum habebitury minime; oisi, ut meretur, ridiculum quoddara sit
camis triviale, quod vocaat. Quis enim boous vir, cui christiana meos»
et cttt cordi est pax» quam oobis tantopere commeudavit Christus ipse,
vellet teroere io areoam descendcre, nnde commodi ntbil, saonarum
plaustra reportet? Quid aliud in tali cooventn speraretur? Beatus qiri
uon abit in coosilium impioruni. Aut, non est baec impietas, velle tarn
abominabiles idolorum et do^matum statuas denuo excitarej velle sub
ovium habitu et pietatis titulo iterum lupioam nobis rabiem iovebere^
Teile tarn adversa cbristianae sinceritati adeo pertinaci insania defendere?
Mä rijy dlf)&itav , äxaSfi/UM nal xov SiaßoXov noQVua , mg avxb^
hpti* Prudenter Tu ag;is , quod domi Tibi maocDdum ceoses. ^ Cavebit
sibi a fecibus illis optimus quisque. Tametsi doleo, quid futurum sit»
Trininphatores se dicent, et ex ioco Viascetur sertum. Pro victoribus^
venditabunt se plebi stultae , malas suas consaetudioes semper nimiuin
amanti« Ita malis avtibus explantare vult diabolus quod nondum recte
plantäturo. Tales nobb subornat Saoabalatos et Tobias, et ridiculo»
quidero, malignos tarnen. Verum de bis, quae bic, ita male auguror;
de bis autem , quae istic , bcne spero. Tantum citra contentionem ne-
gotium agatur. Mosti f rater, descendere Christum sicut pluviam ia
vellus; non esse turbulentum neque cJamosuoi. Opinor, sapientissimum
Senatum tuum, etiam nallo admonente, et, utaiunt, }kxo&tv juvoitf/umifi^^
curaturum probe, ut reieetis forensibus scholasticisqne ambagibus et
stropbis, vernaculo idiomate, brevibus et apertis veribis res agatur, et
maxime, ut utrinque absiot convitia et aliae litium materiae. Alioquin
quis felix futurus exitus? Obnubilata aifectionibus pectora quomodo
lucem videre possent? Quo pacio se hostibus suis crederet veritas?
Quomodo toig avoißovg xal upoaiovg kuivov^ iotra adytum summus
sacerdos admitteret? Audio enim contentiosos quosdam affore, qui
mittcntur istuc, non ut veritatem indagent, sed ut victores domum re-

^) Schmidius^ Gommendator? ^) Henr. Lüihi ^ diaconus Zninglii.
^) ffotuieck, doctor, theses Basileae proroul^iivit, de quibus dispntaturus
esset ad Lutberum baereseos oonvincendum. Sed eraditoriim nemo homin«m<
vanum dignatus est, quocnm in certai|ien descenderet. (Kircbhofer , H. £. 339.)

866 tjfm^UkVAR-

dcaot, cpiibus^nqne id artibiis {tat. At tu , camsime frftter, attende
Tibi ipsi iet ^egi iuo« Nitnl moreare tifalis illis Magislroram Ifostro-
rum, Doctorumt Vicarbrumy Praelatorutn. Umbrae sunt xal wipta*
ro$ oxiaL Quer plus titolorum , eo minus rei« Habes apectatorem Cbrt-
stuin. Huic' in causa optima fidito, et soll placere satb pnta. Serva
crectura animun^i serva^et modestiam. Ceterum Dominus, proot dovc-
rit utile, rooderabihir negotium totum. Vides cfuam Te familbriter
utor, et arenam ad litus adveho, ipse ousquam rebus meis rectc prospi-
ciens; sed dabis amicitiae. In Christo nee ioeptire mecum iogratum
Tibi esse potcst« Dominum Cönra^um, Commeodatorcm ^ salrum ^sst
opto. Yale. Baj. die S. Agnetis 1523.

lo. Oecolampadius tnus.

» . «

ADRIANÜS • PAPA VI.

Dileele ßli, salutem et Apostolieam benediirtiooem ! Remittimns re«
nerabilem fratrem, Enniuni^ ^ Episcopum f^erulanumf Praelatum,
domesticum nostrum et Apostolicne Sedis nuncium, hominem prudentia
et fide praestantem, ad istaui ioviciam,. nobisque et buie sanctae sedi
coniunctissimam nationem , iit de maximis rebus, nos, eandem sedcm to-
tamcpie Christiaoam rempublicam eoneementibns) cum illo ajs^t. L«icet
autem ei dederimus in mandatis, ut ea communiter cum omnibus et
publice traetett tarnen cum de tua cp-ecna virtute speeialiter oobis sit
eopiitiim , nosqiic derotionem tuam arctius amemus ac dili^mns , ao
peculiarem qu.indnm in te fidem habeamus , mandaTirous eidem Episco*
po, nuncio nostro, ut tibi separaitm nostras Jiteras redderet, nostram*
que er^a te optimam voluntatem declararet. Hortamur itaque deTotio«
nem tuam in Domino, ut et illi omnem fidem habeat, et quo nos animo
ad hottores tuos et commoda tendimus» eodem tu in nostris et dictae

*) Conrad Sclimid, Commendiitor Ku.Mnad. •") Adrianns VI , filitis tcittoris
at?rieonim , rni putrid UTtmi^tnm , prüccepfor Curoli V, profctsor et enncel*
luritts vicarins imivertitatis fAwtmiensis^ tum epiaco|ma Dertoaag et prae->
ges T^n% mspnnia€;.UknAtm 9, lau. 1522 pomißejt* Anlaesnae cmendatio-
acm aerio volebat« eormptionem cina nnii dUfitcntw Per aaum legatum
Eniiiam Toedua anqnirebat cum Conroedc-ratis , ac praeprimia Tigitrinomm
favorcm ambiebat« Hoc consilio alTectabat praesertim opem Zitinofii, sine
dubio »nams , qitanta esuet anctoritate et ^ratia. Quiim fiae fiterae demitra 2.1.
lan. I52S. Romae expeditae essent, per fe^atum non ante disimtationem Znin*
glio fradi |K)trrant. Quantum referret Pontifieis Zuinglinm ip«i conciliari ,
declarat epstola Pontiftcis eodcm tempore data ad Franc. Zutkittm. amictim
ZningKi« per quam mandaTit, «tAihii non parceret, qno Zuin§lianiin Ponti-
ücia partes inclinaret. Zinkius «liquando rogatos a Myconio, qald Ponlifex
Zuinglio polliceretar» respondit; Omnia nsque ad thronnm |Mipa1em. Omnia
Tcro spray it Zuinglins. E Tita decessit Adrianns VI. 1). Sept. 1523.
^) Ennhis^ epl^coptis Verulitrum^ inde a 1520 non semel ad Confoederatos
legatus de auxilns conducendis; quam ob causam, pcrinde ac Schinnerus^
quasvis artes machinabatar , indnigentias , discidia civitatum, popnlique sol-
t ttcitationcs ac turbas.

EPISTOMiS. MBJUan. VIL 86C

ledii ApostoliGae r^u$ ftrojceiat; de qno iputi^im' ;ip«4>llo%< weiM
000 mediOGreni. Datuni Romtei aptid 3^ Pelruai« sub iimulQ.iiUiatorb«»
Die 23« lanuarii aimo ib2i. PootificuUiu nOAtri 90110 piviuo«

VI. :

MELCH. MACBINÜS D. HULD. ZUINGLIO

TIGÜRINAE ECCLESIÄE EVANGELISTAE, FHAtRI IN '

CHRISTO CARISSIMO S. D.

Scrip5cram iain diu ante plenissime, quid in mco ncgotto ncMuiii
esset; sed qnia commoditas ad Te mittencK literas hactenus. nobis defuit,
post rulgatum illain rümorem nonnnlla decernendi apud vos Christtai
nismi oegotia, dccreveram ipse epistola esse. Verum nee hoc quidem
concessum mihi est, quippe urgentibus nie passim quuin ludi siqay^a^
rioig tum Canonicomro meorum ^ importuhitate. Summaljm' Idmen pro-
spcre cuncta in hoc successerunt negotio,^ quod tu plantasti ac ris^sti.
I>eiis vero iocrementum dedit. Ut auteui singula aeta sint, ex D. St6,
Moyer ^ ioteliiges, qni irei huius cf xal 61 fuit« Deus O. M. ebnUtus
tuos prospcret. Snluta VaL Scudum et GreöeUunij et ecclcsiam quae
apud vos est Christi. Solod, 25. lan. 1323.

M. M. tuus.

■ • •

VII.

ULDRICO ZUINGLIO GLAREANÜS S.

Irataro epistölam scribo non tibi sed hostibns tuts, nee illis quarti
de causa, sed ob iustam causam. Stetit ad solem Vldricus sacerdoSf
bonus Tir, ad offictnam fabri argentarii;' advenit D* Gebwilerus^^
Dochtor Hänsly mit dem lampachten Hösli. ^ Rogpvit aurifex, num
UniTer^as quem missura esset Tiffurum" ad congressum ilhim ? Homo
tum belltll, ut est praeceps et iracundus: Es wärind aus Buben, die
gen Zürich nf die Disputation giengend,^ dixisse fertur; und war der
Zwingli auch ein Bub. Sacerdos tum modestiani ex eo postulavit, sed
tantum abfuit, ut compesceretur, ut aliä congesserit crimina. Zwingfi
vrHr ein'Bul) und hätte Ketzerey geprediget. ^ At rero tum sacerdos
poscere in testes et aurifabrum et famulum illius. Mec multos post dies
tibi hoc scripturiim sese stipulatus est. Haec ita ad me retulit sacerdos,
nee Interim usquam apparuit Gebwilerus iHe mihi. Atqne id fortassis
et commodo* mco et iTHus. Neque enim continerem me, quin aliquid
ilii Iöquet*er. Qui etsi sit homo stultus planeque indoctus, tamen haec
spargit, si non compescat cum quispiaiiu Si, ut non dubito, res tua
felieiifer ccsserit, poteris inire rationcm cum senatoribus tuis, si a Se«»

^) Cnnonici in monasterio ad S. Ursum. *) Disputatio Solodiiri. •'') Se-
witns Solbdurensis Sebasi. MtUrum in dispuUftioiiein «dvocaverat. ^) Vid.
eptst. III. n. 4. ^) Poctor Hansttikis cum penditlia feminaKhus. ^) Omnes
esse v«rberon«i, qul Tigurum ireat in disputationeni. ^) Zuinglium verbe»
ronem t$&^^ actorem kaereseos.

ft» ZUINOiJAlCAE

nta tittut «Item Tetiam buc tniltereiitiar «t fori aisteretur. lonsi» iesK
Scnatui: «am prfore aoüatet cmn ab Universilatt Rector electus csaet,
Senatus eui» agooaeere nohiit« eoactaqiie cat Uoirersilaa aUttni Vice»
rectorem (ita eoini appellaot) creare. . Cetera de illo ceterisque ganeo-
nibus recitabit lacobus ille vir plaoe inodestus el aane christiaoua.
Heque enini volo nunc te diiitius obtuadet*e< Si adveniet vel Faber
▼el GeckiuSf ^ *ft>acta illos ut merueruat ; oeuter germaoica lin^apromtus
est, ut aiunty' qui. eos» noscunt. Latine quod scinot, io prointu est.
NoD dubito te cum modestia omnia acturum. lam vale« Bas. 7. Cal«
Febr. 1523.

Albertus Durrerius ' mecum futt;. quare dou est duoc opus, ut
cum Myconio conferas quicquam , oisi ut me illi plurimum commendcs^

viri.

ZUINGLIUS AD N. A LANDENBERG '

EQUITBM ROMANUM ET COMMEMDATOREM IN KÖNIZ ,
DOMinUM SUUM GRATIOSUM , IN PROPRIAS MANUS.

Gratia, misericordia et pax Christi sit vobiscum! Vestras literas^
ad me dalas recte intellexi, ut spero. Quuin vero iam respondere ciirOy
ioterveoit mihi primuni ioscicotia Vestri loci et di^nitafis, quam tamea»
quoad licuit, e Itleris et nuntio sum assccutus* Deiode quod igoorot
qua ratione vitam vestram toleraturi essetis, si talem cooditiooem per-
taesi deseferctis. Sed utcunqiie haec se habeant, arbitrabar mihi con-
Yenire, VobiscMm cbristiana cum benevolentia siurere et ingeuue loqui.
Ordior i^itur hunc in modum : Cuncti fere malt mores e dactrtD«!«
Christi dcfcctu serpseruot : nam si lumea reUnquitur ac teoebrae magi&
diliguDtur, mirum pon est quod gravis capit homines error. Deii& noa
est alligatus ulli urbi, oec Hierosolymae nee Romae; est ubivis terra-*
mm, et qua ipsuni certis locis circumscriptis moostrani, falsi suat Chri^
atiani , vel adeo adversarit Christi. Quare sioistrum propo&itum esse vi*
detur Hierosolyiuam propugnnre, nedum bellis recuperare. Hierosoly-
ma magnam mihi fideai Evangelii facit. Nam sie profatus est Christus i
lüicrosolyma conculcabitor a gentibus, doacc aevum gentium cousum-
matum fucrit. Ecce gCDtUesl Quid pugnare übet, dum cerairous^t haud
aliter placere Deo. Vester igitur ordo si Hierosolymam affectat, ega
quidem nescio, qiiae hoiniDum ratio, vel quacy^sacrorum oraculorum
auctoritas id consilii comprobet. Veruntamen hac in re aliquaotum cedt
debet ei tempori, quod humaaa opioioae et sapieutia deceptum iudicata
magnam rcligionis- partem in eo constare, ut sacros (quos ipsi uhqcu-
parunt) locos et fundos defendant vel affectent ; quod vanum esse supra
diximus. Praeterea putant, ordinibus, factionibus sive sectis colendis

«) Io, Echius. *} Vid. epist. III. n. 8. et XXXIX. 151». ^> Jlbrechius
a Landetiberg , Commendator Koeniu ad Bemam, se totiim evangdicae do-
cfrinae addixit, ac Bema diu ambigente in agram Tigurinum diaceasiU
(Wira* Kirchhöfen H. £. II. 299-301.

EPISTOLAE. UDXXni. VIII. 9fi9

coli numeii ditiDuin» qiianiTis» ut Christus pronuatiatt DeiiiD froslni
honoraot, qui.secnncluni commeBta phcitaque httmaiia bonoraiit. Quii
luotordbes? Humana comineula. Ergo vana. Nani vox Christi (Matth»
XV.) fallendi oescia est ; huniana doctrina et praeceptip rana» AtquE
ordtnes humaoae doctrinae sunt ac praescriptionis. $rgo ipsi quoque
Tani sunt. Hie nihil valet quod ohloquuntur: si quis horoini spoponde^
rit| tenetur promissis. Oronino veröl HoininLproinissuni serves oportet
pariter ac Oeo, Deoque pariter ac hoinioi; sed utriquehoc tantunmodo
praestare, quod Deo sit gratum et acceptuni. Quod cootra si spoodeas
Seo parum probata , illa vox te feriet : Quis huiusmodi quid a tua manu
poposcit? (les. I.) Deo nihil odiosius quam sectae, ordinest discrimina;
omni tempore fas est levare se rebus » quae contra Deum sunt» aclibe«
rae «lisericordiae Dei comroittere eamque tenere. Haec bactenus. Fa*
eile» quod Deus imperabit. Ne quid autem conemiai, quod gravem
puiquam sollicitudittem importet. Dei causa noo modo pusilium bono-
rum oaducorumt sed omnem munduro missum faciamus» oportet« Nihil
umpliua, quam Toturo, ut Deus vos tueatur ac uiddtretnr. Sicoram
loqui vobiscuro licetet » copiosius *rem. dissererem. Molit« suecenscre
propter titulum» Tiguri, 2. die Febr, 1523» .

Huldticus Ziungli , Veatri semper studiosna»

Zwingli an N. von Landenberg

deutschen Herren und Cömthur zu Cuniz sinem günstigem Herrn

iii sin Hand.

Gnad, Barmherzigkeit und Frid Christi lesu sey mit Euch. Euer
Schreiben 9 mir gethan, hab ich yeraommen als ich hoff. So ich aber
Euch antworten b^^hre» gegnet mir zum ersten das Unwissen eueres
Standes, den ich doch so viel mir möglich aus den Briefen und BoteH
ermesse«. Darnach) dass ich nicht weiss, wie Ihr. Euch werdet oder
möchtet enthalten , so Ihr solcher Ordnung Euch beschwerend veflies-
set. Aber dem sey allem wie es wolle» mein ich» mir zieme mit. Euch
christlicher Meinung lauter und wahrlich zu reden. Heb abo an : Fa^
alle Bdiiisbröuche sind erwachsen aus dem Abgang der Lehre Chtisti*
Denn so man das Licht verlasst, und hat die Finstemiss lieber als 'das
Licht 9 ist es nicht ein Wunder, es trefflich geirret wird. Gott isl as
lieine Stadt gebunden , nicht gen lerusalem , nicht gen Rom ; ist allent*
halben , und* die ihn an eignen ausgezielten Orten zeigen » sind falsche
oder Antichristieq ; darum eine schlechte Meinung ist, lerusalem odelr
Born behalten , geschweige mit Kriegen . gewinnen. lerusalem macht
mir einen grosisen Glauben am Evangelium, 30 es von den Ungläubigen
inngehalteo wird« Denn Christus bat geredt; lerusalem wird von den
Heiden zertreten, bis die Zeit der Nationen erfiUlt wM« Ihr sehet di^
Heiden da 1 was wollen wir fechten , so wir sehen , dass Gott es än-
derst will? Ist nun euer Orden auf lerusalem angesehen ^ weiss ich nicht»
aus was Vernunft oder Schrift das Grund hab. Doch ist in dem Ding
etwas derselben Zeit nachzugeben, die sich Menseh^nsino und Weisheit

370 . . zmnauAHAE

lütt lasfCtt TerfiilkrBD, ntmilieh gemeint, es sey dm firosser Gottesdienst,

nie beiligea (ulso babeo sie sie geneDDt) Stätte 9 Stifte besd^irmen oder

sucheD, das doch vergebens, wie obsteht; dabey aueh gemeint Orden»

Rotten oder Sekten ansehen, sey Gottesdienst; so doeh Christus redt

Matth. XV, 9. ^Sie ehren mich vergebens, so sie mich ehren mit den

Lehren und Geboten der Menschen.*' Was sind Orden? Menschliche

Erfindungen» 80 sind sie vergebens; denn das Wort Christi (Matth*

XV, 9.) mag nicht, liegen. Menschliche Lehr und Gebot ist vergebens«

Orden sind menschliche Lehr und Gebot. Beschluss : so sind sie auch

vergebens. Hie hilft kein Einreden: Verheisst einer einem Menschen,

ivird er schuldig ihm zu halten. la bi|Iig sollst dutdem Menschen dein

Geheiss halten so wohl als Gott, und Gott sowohl als dem Menschen»

aber ihnen beiden- nur das leisten, was Gott gefällig ist; sonst wenn

du Gott verbeissen idllst das, was er nicht begehrt, s5 mag ku dir

gesprochen werden : Wer hat das von deiner Hand erfordert? (lesai. L>*

Gott ist nichts- widerwärtiger denn Rotten, Sekten, Orden, Unterschied;

daher einem ieden Menschen £u aller Zeit ziemt sich änig. zu machen

von dem, das wider Gott ist, und sich in die freye Barmherzigkeil

Gottes zu lassen und sich derselben zu halten. Hiebey lass ichs bleiben»

Thttt ab Bach Gott heissen wird; fanget über nichts an, das bar lieh

Unruhe jemand bringen möchte. Um Gotteswillen ist nicht nur ein

kleines zeitliches Gut, sondern die ganze Welt zu verlassen. Nichts

mehr, denn: bewahr nnd walt Euer Gott« Möchte- ich mündlich mit

"Eufh ff den, wollte ich Euch weitern Bericht geben. Zürnet mchl

von der Titel wegen. Geben Zürich 2. Tag HornuDg 1523.

Huldreich Zwingli, Euer allzeit williger.

IX.

GLARE ANUS ZUINGLIO SüO S. D.

• ." * • ' ■ '

Gratttlor Tibi, iino ^non Tibi sed Evangelio, quod feliciter vicit. ^
Ita benignus est Christus. Temas niuic mitto literas , ad qiias <|uod
ttibiF i^esponderis, non equidem miror, amo vero ne solUcitns sis'velint«
GeiwUerus ille, cum audit trägbediam iUam et verba furpi^sirna, qaae
de^Te^dixit t^merecpie elRuivit, a me perscfipta Tigurufn^ iniit ^ae
eortt^ consilium^ '^ Tandem invenit, eundum esse ad Deeanum summi
CempH, qu{ nune^senioris Episcopi munia obit. De Sacerdote Uldrico
<^io»qQeritur, quod is- verba sua-aliter atque dieta sklt', inferpretetur«
Con vocatur Sacerdos ; pro tribunali sedetur^ in prirff is iUe a Diesbach\
'i)ecanus,*»'L£ecA^/z/e/^, Andlow^ et nescio qui alii* Ponfifices et Vi-
carii. Porrö, ut res gestae erant, a sacerdote dicuntur.: Dixissein Te,
et in nomen Tigurinum : „Es sygiot Buben und Leker, die diese Di-
eputanion angesehen faeygind und der Zwingli sey ein Sub, und heig
Keztorei gepredigt.^ ^ Tum admonitum, ne talia diceret in urbem Tigu«

* - ^ - ^ • - - >--■■- . - . . . , ■ . , ■ I . > ■ I ! ■ . ■ I !!■

^^ In dispntÄtione. «) IVicolaus a Diesbach, Decaniis catheciralis Basileae.
9) fla^tiosos esse faomines, qui ad dispatationem ap^ulbsent animum; Zuin^
^Uum hüievetica

EPISTOIiAE; MDXXIII. X. .271

rinant H in Te; adcsse bpnioes Uc^ffurlalia ptti iwqueaot« Cum
ab iBsaBia boo dcsisteret f disiia» » Giüte^iiMm bMc atatiin «cripturuniy
•i reackrit ; atqiae adeo dm dixiaae mihi $ pieqoe acripaiaae. Multa alia
effutiviaae dicitur. Sed ad ohima fortaaaia cOMtveBdam «rat , ai de hac-
reai tacutaaet: quailquam urbi Xifi^urioa« .n0utiquani aileBdum exiatimo»
quam putb optimo aBioio baec et voluiaae et iMBdaaae. Dicitur fleviaae
aste Epiacoptttn. Tu videto« quid ib re tali ageodum cenaeaa. E^o
aane vclioi obatrni oa talibuai qui ubiqlie haereticoa Evaogelicoa appel«
biBt. Nunquam iBterim viaua ^i dodorculua ille» i&viaua Senatui alieubi
aedet domi auae« Epiacopua aane cum audiret^ civilatem Tigurinam
bia verbia petitaoi laeaaroque, coBciliuHi diaitait« Ego ut certua acribe-
rem 9 adii aurifabrum euni» qui nua cum famulo baec audierat. Uterque
idem aaaeveratt coaatantiaaiaie te haereticum appi^Uitaaae» Priorem ta-
rnen propoaitionem aic TariaBt» ut aiit dicanl.» ita cum verba prötuUaae:
£a wird Dicmand ufdie Diaputation gan» dann Lecker und Bubva«^ De
te nihil variaaae» aed identidem appellitaaac ein Ketzer und Ketzery
geprediget I und eim Bidermann ain Wib entführt} und by ihr Kiud
gehebt 9 drum daaa man üch keiB Wib beig wellen laaaen. ' Conteatio
cum aacerdote aliquamdiu duravit» aed teatimonia in «um aunt manifeata»
quamquam i'amulua plura audierit; qutppe cui eat familiaria atultua ille
Magiater» duntaxat de baereai teatatur, quod aaepiua te haereticum appelli-
taverit, haereticaaque tuaa concionea^ Boae, ai otiuui tibi auppetetf
acril>ito mihi, quid yalentinus^ noater Glareaoua plantet / quem credo
Evangelium aedulo praedicare* Sed nolo diutiua te obtundere. Vale
Delix« ErasnuiS pituita vexatur, de quo plura tibi. Tu de illo optima
aperta. Bonua eatt noater eat. Bas* pridie Non, Febr. 1523.

Salulat te S. P. Q. R.
■
X.

HEDIO ZÜINGLIO.

Salve in Christo ! Sive hoc occupationibua adscribam 1 quae tarnen
mediocres sunt 9 aive tabellariis, quae communis est excusatioi certe iam
diu nullaa ad Te literas dedi, neque Tu contra ullaa ad me» Zuingli^
in Christo frater charissime« INeque vero tarn infirma eat amicitia no-
stra y ut huiusmodi adminiculis egeat apud eoa cumprimia , quoa eadem
profesaio, et idem roinisterium arctissime copgjutiaajtn NuUa mihi ob-
repsit oblivio Tui> neque Tu paticbaris, etai hoc ambiviasem» editia in
publicum aliquot eximiia libellis j partim Germanice, partim Latine
scriptia. Legi de delectu ciborum^ legi Architelem contra Constan-
tiensera bullara, Apologeticon videlicet. Supra modum placuit* Ubi
oifacere potui quid Tu mQi xvctvojictiTO'. Muper vero amici Basileenses
scripscrunt, decretum per Senatorea* Tuoa« ut conciooum Tuarum publi-

■w

^) VidtUt, Tschudi ^ pastor Claronae. ^) Nemo in disputationem ibit
praeter petulantes homines et flagitiosos. ^) haereticum , haereseoa actorem,
qui maritam viri honesti comiperit liberoaque ex ea geauerit, propterea
qttod autrimonium uon fuerit .penuiaaum.

272. / 'ZmnaUAM AE

cam reäiMB ratjoiiem, n^e hoe rot:kVö§ (hnsisMiienses* NiMfue boe
dtspltcuir» quaDdoquidem scio, Te lubcotiuiiine h#c factimim i TclPctri
praecepto. Et est, qaod sptrem bdepluvinNini «tüitatis toti Genoaiiiae«
Erit hoc polchnim exempium et aliis civitatibiis« Passim edim suot,
qui Christum asseraot, et huius nomioe seditiosi, irreTcrcattales hae*
reticii et huiusniodi coavitiis sexcentis traducunttir. De me nihil dico»
cpii in niedio narionis praTäe, distorlae et adultwae inque domo ipsa
exaspcratrice versor. Hostes habeo pertioacissimos , qui nullum non
roovent lapidem, quo nie perdaot, non aiater, quam Amasias coatra
Prophetam Arnos agebat; sed fnistra, inquit itle, sine viribus ira«
Kigiog ifnol ßovä^* Rursus rero non desunt, quibus sum bona fra«
grantia« Vocatos fui superioribus diebus ad aliquot conditiones, non
minus bonestas ; tarnen anirous est adhuc hie docerc Christum i si ita
Visum est Domino; sperans non obfuturum rebus innovandis, qaando
bic Metropolis 9 et j^rtioa Germaniae cathedra; etsi ubique Christi bo-
nitas et miserieordia , oui mea industria nee vult nee potest rnodum
praescribere. Tu, qnod facisi fortissime vir» leva signum, praedica,
et noli celare« Cur enim tandcm' et perpetuo operarii isti iniquitatis
nioerere facinnt cor iusti mendaciter, quem Dominus non contristavit,
et confortant manus iropii. Gratia Deo , qui talem sptritum in Te snsci-
tat. Decretum Norabergae de instituendo generali coneiliOi qnod iotra
spatinm anni incipiet. Poatifexeogetttr annuere, ni velit periciitari snum
in Germanos Imperium. Ubi ubi fuerit, volente Domino coitveniemus.
Sunt qui putant Mogunliae futurum, sunt qui Norabergae^ et is locus
omnium maxime videretur con venire. Senatus islhie, ut audio, omaium
prtideotissimus et populns pulchre praeditus christiano ittdtcio. Ropfa«
verim Te, per Christum , ut seriem dtsputationis Tuae mihi scribas fu«
Iuris nundinis. Avidissirae hoc scire cupit ecciesia fratrum bic, qui
omnes Zuinglium amant , venerantur et adorant ; ego vero inprimis«
Inscitia Constanliensium iam olim mihi perspecta. E^o qui nihil sum,
baud magis eurem istos, &q h fu y^i] ßakoi^ tj na^t^ aq>Q(ap etc. Exi*
mium virum, Conradutn Fabrik * haud dubie a partibus Tuis stanteni,
M. Leonem ludae^ et quotquot invocant nomen Domini, ex me sal«
vere iubeas. Christus Opt. Max. Te diu nobis incolumem servet» Vale
vale. Moguntiae X. Febr. 1523.

Caspar HediOf Concionator Mogtmiinus.
Inscriptio: Clarissimo Theologo, Huldrico ZuingliOf Episcopo
vere apostolico apud Tigurinos, fratri suo in Christo carissimo.

XI.

OTHO BRÜNFELS ZÜINGLIO

AMICO CÄNDIDO ET PIO.

Vehementer probo constantiam tnam atque animum illum in te vere
invictum et chrtstianum. Sie perterrcndi sunt hostes Christi. Perstan-

^) Cour. Schmidf Commendator Kussnaci.

EPISTOLAE* MDXXIII. XII. 273

iüuif pemuDpeoduin 9 andenduin. Hac uoa re tan tum est opus ut per-
seTeremuSf et ne sioamus extorqueri nobis gladium yerbi Dei. Atque
sie fiet» ut spoote eoncidant triuinphemusque nos. Utinam exemplum
tuum sequantur, qui iaetant ab Evangelio se esse! Gerte huc ven-
tum est,, ut poo omnino male sit sperandum nobis. Passim floret
Evangelium praeterquaro apud ir^eriores Germanos et Btischoios.
Sed et iliis quoque restituet mentem Christus. Diroidius annus est»
quando cum commebdatitiis literis iussit ut ad te irem NesenuSj com*
iDunis noster amicus. Ab amicis autem retentus sum in oppido Nue--
hurgo^ quanquam üeodum desponderim illum animum ut eam. Si enim
perseveraverit persecutio illa, quae apud nos iam regnat, atque locus
mihi fuerit relictus sulTugii : non spernam illud consilium Christi ut fu-
giam de una civitate in aliam. Spei*o autem apud vos liberum mihi
^%t et scribere et dicete, quae evangelica et seditiosa non sunt. Con-
ditioneni meam tibi scripsit fortasse Nesenus\ aut si non scripsit,
aliunde aliquando scies, quam e^ me« Credo, si me noveris, sponte ali-
quando me arcesses. Novarum rerum nunc nihil habeo, nisi quod pes-
simo o'mine captus' est senior filius Sickm^ii a Palatino tyranno et
quidam etiam alii primae sortis, in quibus omneni spem suam coUoca-
verat Francucus» Multa nobis de hoc viro spes fuit, sed ruunt et
labant illius omnia, et nedum illius, sed omnium, qui iam Evangelium
amplectuntur. Hutlenus noster male habet et nos alii passim profliga-
mur. ' E^ibilarour per omnes terras , et certe nescio , quid sit mihi
süspicandum mali. Spiritus Christi cum spiritu tuo ! Amen. Bene vale.
Saluta Leonem et omnem christianum fratrem. Raptim domo Francis-»
eorum« Nuiburgi Brischoiorum. Id. Febr. 1523.

XII.

ZÜINGLIO SüO GLAREANÜS S. D.

Mirum vero cur tamdiu nihil abs Te literarum accipiam. Scripse«
ram cgo Tibi de Geöwileri Doctoris negotio, id quod ex christiana
caritate debui, tuam et cuiusvis proximi famam indigne laesam defend'ere.
Scripsi tarnen modeste*, atque ita scripsi, ut nihil adderem, quam quae
testibus fide dignis probare possum. Et neque rem exaggeravi, ut ple-
rique solent. Denique in id fecl, ne aliis plus fidei dares, qui fortaV
sis plura, quam ego scripserim, l*etulere; quanquam id nimium, quod
ille dixit, et quod nescio an bonus uUus vir vel ageret vel pateretur.
Sentio poenitere eum , atque apud amicos vehementer detestari ; imo vero
nescire se, si ünquam tam demens Tüerit, ut talia exciderint verba,
dicere. Id cum saepe apud amicos quosdam meos protestatus sit, do-
lere se si dixerit , ac re vera nescire se si dixerit : intercesserunt amici
raei, ut id amicitiae d<1rem, ac nomine cum illorum tum meo apud Te
itttercederem , lenires iram, iustam quidem illam, sed fortassis condO'»
nandam amicis ; praesertim cum testimonio bonorum virorum facile is
ad palinodiam apud eos, ad <!|uos talia dixerit, adigi possit, et is etiam
nunc poenitentia ducatur, quanquam satis sera , ut verum iatear. Accidit

Zuinglii uoiv. opera, Vol. VII. 18

274 ZülNGLIANAE

illi , quod pleriimqiie senibus ddirb : cum omoibus temporibus dod ad*
moduin frcnatae liogitae fuerit, nunc inaxioic slullescit. Id quod in
Wonneduo propemodum ad similc conspicimus. Haec ita a nie scripta
intclligas vcitin, ut ab eo, qui amicis id dcderit; sed tarnen» ut de Tuo
Tibi iure nihil derogare voiuissc nie , prorsus putes. Sint Tibi omnia
tntegra. £go intercedo tantuni. Omniä in tuo sint arbitrio. Omnia ut
consultissima putaveris , facito. Amicis denegare id non potui , quibus
obsequi in tempore prudentis est. Mihil dissuadeo, ne levitatis quis me
argu«it. Intercedo tantum, si commodum Tibi videbitur; nee illius
causa, qui nunquam quicquam de me meruit, sed amicorum. ^ Tu om-
nia boni consulas etiam atque etiam oro. Vale felix. Bas* ex aedibus
nostris ad 16. Cal. Mart. 1523.

Salutat Tc S. P. Q. R. quem nuper egregium institui.

Inscriptio : D« Uldr. Zuinglio , Theologo vere christiano , Eccle-
siae Tigurinac Episcopo > amico nostro summo.

XIIL

. OECOL AM PADIUS ZUINGLIO.

Salve in Christo. Narraverunt mihi fratres, dulcissime Zuingü^
disputatioois vestrae totam historiam et iterum gratulandi materiam nactus
sum. Evenit, ut sperabam. Neque certior ulla spes uiilii fuit. Sciebam,
Christum causam suam non derelicturum. Prope est oniutbus in veritate
sese invocantibus. Cetcrum, quod cgo non coniparuerim , opinor non
opus esse aiia excusatiooe, quam nonsatis opportune literas tuas reddi*
tas : nam de negotiis et hiemis saevitie noa adraodum cooquerebar. Ve«
rum, etiamsi affuissem, ut audio, tarn iocrnies prodierunt adversarii, ut
praerepta tibi sit occasio, robur viresque tuas experiundi. At quid
non iinbelie et languidum, quod veritati se oppooit? Quam quia Tu
semel defensandam suscepisti, certissimum habes, quod et Te tuebitur
saevientibus etiam onmibus inferi portis. Desideratissimuni est collo-
quium tuum; idcirco quamprimum fcriatus fuero, animus milii est, Te
invisendi, ut animum meum aliquanto notiorem habeas, quam Htcrae
indicare possunt. Tu interim vale cum oumi ecclesia tua , ecclesiaeque
tune magistris, quorum caritati ac prccibus commendatus esse cupio.
Iterum vale. In die luliani martyris.

Tuus /. Oecolampadius*

XIV.

HULDRIGÜS ZUINGLIUS

AD WERNEBÜM STEINERUM SALÜTEM.

Non sum ncscius, carissime TVernere ! quam recte de ^hristi
doctrina scnlias. Undc hac parte monitorc uon opus habeo : ita enim de

1) (rebwilerus veniam Scripte petiit ab s«natu Tigurino , ut qui ignoraret,
quid lociitits «sset, ac de Zuinglio nil nisi honestum ac bomim dicere sciret.
£pisco|>ns, capitulum cathedrale atque universitas pro eo deprecati sunt ita-
que causa composita. (Wirz - Kirchhof. H. £. IL 25^ sq.)

EPISTOLAE. MDXXm. XIV. 275

fe persuasus suth senttendnm esse, iit de pio Christi discipulo« qu! cu«^
piat cunctos Christo lucrifacere, nisi quosdatn perniciosa coecitas ia
traosversuiu sensum äderet, qui secunduiu quod caeci sunt videntihus
etiam dicunl: Videte nobis falsa et vnna, praedicate nobis errores, di-
cite nobis placentia ! Christum unicum animarum nostraruni praesidium
cxibilant; Christi praecones contiiiueliis adficiunt, quin eo proh dolor
ferociae veniunt, ut proximum quemque parum bumaniter tractent. Ni-
hil possunt apud quosdain divina iura, bumana vero (ius naturae intel-
ligO| ne-forte fortuna putes, mc de Antichristorum traditionibus loqui)
Jta proculeant, ut de eis pihil melius, quam de crocodilis, tigridibus,
leonibus ursisque sperare audeam. Sed sunt ista mundi huius mala , qui-
htts Deus fideles suos probat« In Christo dico, non roentior, nuUum
DOS dolorem tantopere roacerare, atque quorundam Helvctiorum incre-
dulltatem; ea me omni momento comitatur, flagellat, terret, non certei
quod mihi male timeam , sed quod Ulis. lam enim veluti ob oculos vo-
lat omne- genus mali ; nam malignitas non longe abest , apud proxinniiiK
quemque habitat ; proinde autem et adflictiones adeo minaciter nos expc*
etant, ut, si nos pro sua atrocitate aliquando excipiant, vereor, ne
non ferre possimus, et tarnen ferre cogamur« Fiat voluntas tua, Domi-
ne! — Franciscus rem omnem lideliter, non dubito, reddidit; qua-
propter admonitione,nostt*a opus nihil habes. Ego articulos istos nunc
diu noctuque laboro, ut explicem. ^ Ibi Tu quoque communem Chri-
stuni orabis, ut me lal>i nusquam sinat : erit enim veluti farrago omnium
opioionum , quae hodi^ eontrovertuntiir. Scribo autem germanice ; nam
conclusioncs quaque ^rmanica lingua prodierunt. ^- Faber ConstOii^
tiensis vehementer ^i|dax est ad clFutiendum, quidquid in buccam vene-
rit, sed nactus eri^ aliquando aliquem ultorem et ineidet in cotem no-
vacula. Quanquamita inops est sanae doctrinae, üt mihi vidtatur, quid-
quid aliquando doctus fuitin re christiana dedidicisse/2a/7itfe, nee iniuria«
quid enim Homae cum Christo? Hunc si illo ausus fueris portare, mirum
ni vapules. INovi nihil est, quod scire Te magnopere referat. Si
vero quid occurrat, certiorem reddam. Constantia suum apostolum
habet, f^annium^ praedicatbrem, quem etiam contra pontificios Scribas
et Pharisaeos fortiter defendit;^ hinc futurum spero, ut fori Constan-
tiensis rabulae sint brevi minores irluri. Saluta nostfo nomine i5^7^•
tfioL Stockerum et, quae apud vol cjst, Christi ecclesiam , quam et
firniabis indesinenter sana doctrina et docebis« ne sibi metuant, tametsi
pusUius grex sint« Ego enim tot negotiis implicor, ut hac vice nihil
ad eam scribere lieeat; quum vero dabitur, lubens ad eam scribam«
Servet tr Christus cum ea incolumem. Ex Tiguro XIX. die Febr.
MDXXIII.

Huldrlcus Zuinglius^ tuus.
Postscriptum : Pisces optimos misisti dono , gratia Dco , qui ut gu-
stum delectant, ita a&imam laetificant^ quod ab amico tarn nostri stu-

^) Expositio Toesimik. ') Factio episcopalis consilinm ceperat, ipsum
noctii deripirndi esff urhe , atque in manum episcopi tradendi. Senatus u pro-
vidic. (Fustfli, £pp. Ref. n. 1.)

276 ZUINGLIANAE

dipso mtssi sunt. Haec ab utroque tibi dieta accipr, pu^, tarn a Lcone^
quam a nobis. Itertun vale«

XV.

lOH. ALEXANDER BRASSICANÜS

HULDRICO ZUINGLIO.

Quam nuper Constantiam Tenissem, eruditissime Zuingli^ reperi
apud Fabrum meura ^ («ic eaim appellare soleo quemcunque tandem
honcstissiniuni studiorum societate mihi devinxero) epistolam quandaiu
tuaro» ut amicam, ila et amicis omnibus exhibeDdam. Quam cum iute-
gi*am perlegissem) atmirum ita tibi deditus, ut summa cum atteotione,
quicquid ex offictna tua prodierit, eVolvam: admiratus sum et ingenii
Uli dexteritatem » et iadicti noo vulgaris integritatem inaestimabilem. At
noü est quod isthic mire mihi displicuit. Si tanien hoc est displicerc.
quod io tali amico cupias emendatum twe^ qui cetcros item velit et
possit emendare« Atque is est ille scopulus, in quem te nolim impin-
gere» praesertim qui tam inconcussa senteotia regulam illam evangelicain
tueare. Minaris Fabro nostro uescio quas invectivas. Addis aliquot
e> doctis tecum expostulasse , quo mores illius omues tanquam in tabula
depictos orbi proponas. Quasi sit hoc evangelicum hominem essCf
statim traducere^quem non possis in tuam scateotiara pcrducere. Nosti,
BiiZuinglii quam verum sit hob Platonicum, si tarnen non Pl^tonicuni
videbitur Ulis , qui bonarum literarum causam tam odioso negotio con-
iunaierunt: q>&6vog €^0 &hov voiQov unctnu^ neqne cgo ignoro, quam
eruditionem tuam insigni modestia praemunieris. Quamobrem si quid
est quod peo Christum a Te queam exorare, certe nihil est uspiam, quod
tantopere cupiamt quam ut a Fabro nostro Tibi lemperes, homine
tantum laudando , quantum intelligi virtus potest. Quod si me tanquam
Homericam illam Palladem postica monitione condocefacientem averse-
ris, ac in Fabro deturpando perrexeris: ego quidem, quod ad me per-
tinety Fabro meo non deero, neque parvo cum vitio deesse potero.
Quanquam ilii praesidiis evangelicis ampliter instrurto nihil opus sit
nostris machinis. Audio iam vulgifiu etiam exclamare, nihil aliud Evan-
gelium esse quam pacem atque tranquillitatem. Porro quaenam gravior
tempestas, quis turbo perniciosior esse poterit, quam hominem iuxta
doctum ac innocentem mundo deridendum propinare« Haec ad Te scri-
bo mi Zuingliy quo conceptae dudum de Te honoriBcae opinioni strenue
respondeas, ne fors arrepto calumniandi negotio ab Evangelica sincc-
ritate exridas. Bene vale et nos ama, qui Te semper observabimuSf
si timen ipsc Te, quod soles, observaris. Ex Constantia 1523. 20.

Fcbr,

Tuus ex animo loh. Alex. Brassicamis L L. Doctor.

1) Vicarius Generalis Cönstantiae.

EPISTOLAE. MDXXUI. XVI. 277

M, XVI.

H. ZÜINGLIUS URB. WYSSIO

CAPTIVO CHRISTI CONFESSORI IN GOTTLIEBEN S.

Mox ut nuper scripseram , reddebat me quidam rerum tuarum cer-

tiorcm , ul putabat ,- quod ia^ii per concepta verba revocasses hoo, quöd

per Christi spiritum recte seirtis : qiiae me res vehementer contristii-

^ bat} donec petitionis Tuae ad Ficarium missae copiam abs te aeci-

^^ perem. Ibi senst eum, qai me paulo ante certiorem feceral, per quos-

"^ dam fuisse deceptum , qui et ipsi rem ooo ex amussi perspectam h»bms-

^ seot*. Didici ex hac copia, te bturum fuisse, si Vicarius quacuoque

^ taodem ratione te liberasset, Quoi equidem vehementer fui admiratus,

^ DOD tarn quod te Christus mcrgi paulisper passus esset (nam Petrus se

'^' abiurantem restituit), quam quod eis, qui Evan^elii Christi pessimii

^ artibus , imo apcrtissimis meodaeiis oppugnant , haac gloriam cederes ,

.^ ut de te ac per te de Christo apud üKos huius saeculi triuropharent«

^ Qui quam impudenter essent gloriaturi, hinc patet, quod iam iofecta

^ re a Tiffuro solvente» passim iactitarunt , quam nos magnißce viceriat,

^ qui tarnen haud magis vicerunt , quam hydra Herculem. Proiade eon-

^ stans esto ; quod vere credis , ad mortem usque profitere. Qui enini

*; nsque in fineni perseveraverit, hie salvus erit. Agunt amici omncs

^ diligenter causam tuam ; spero autcm ei Senatum Tiffurinufn in diem

' ina^s ac magis facturum. Tu interea dura ! apparebunt quorundam brevi

^' ineodacia« Episcopus Cons^anliensis scvipsit ad Senatum, te S. Scriptura

^ Tictum cessisse ; scripsit etiam neque ignem neque perpetuos carceres

tibi unquam intentatos fuisse. Tu vero ista, si facta sunt, cnve facta

es$e neges. Nam ei \icskr\us ConsianiiensiSi dum apud no» esset, dixit

^ coram Senatu palam, se apud te invenisse scelestissiuiam tum conspira-

' tionero, tum coniurationem. Unde noslris facile fiet manifestunk, dum

negotium tuura tracfabimus , noa nihil istius, sceleris perluxisse. Ept«

scopus item negat quicquam, quod ad nie attineat nomenque meum,

tentatum esse a suia; forte tarne» ficri p<»tcst, ut dam eo rabulae isti

aiiquid consiHi eeperint. Verum Tu pcrsta, noli negare, quaejidis anii-

' eis ipse dixisti: nam ea erit tuae Ubcrationis aptissifi>» ocaasie. PUira

! nunc scribere non locus est, neo tempiis.: ita me distrahuni negetia,

tum finieoda» ut arbitror, cum dissolvar; omnia tamen possum in eo

qui me confortat« Vale et christianum peotus te habere toleraotia et

eoastantia proba. Ora Deum per Christum , ut te labi nen sinat, aut

iiiferorum portis. cedere. Ecciesia nostra pro Te orat. Servet Te

Christus incolumem. Ex Tiguro 24. Febr. 1523. Salvum die nostro

nomine Martkiwu liUcUsüiffe/^iwif mililem de Cläronaf qui apud

VQs est ia praesidio«

üuldncfius Zuinfliuj TttU3%

278 ZUINGLIANAB

XVII.

HÜLDRICÜS ZÜINGLIÜS MAGISTRO

L ZIMMERMANN SIVE lüSTO KIRCHMEYERO, CANONICO

LÜCERNAE, SÜO FIDELI.

Fratres carissimi ! non est, quod tos multis turbem, ipse miiltis
obrutus ne^otiis, eos, quibus paucissitna' possuDt aatisfacerey quuni
uDuin boc vobis significari cupio, nos vchcinenter exuUarCi quod pro
Domine Christi di^ni habiti suiiius apud vestros cootumeliam pati. Res
creditu certe diflicilis, sed ^atia Deo! nihil uoquam adversitatis acqua-
niuiius tulimus; ^ iiode vobis spes raaxima nasci debet, Christam suis
nuoqiiam defuturunu Audio praeterea, Decanum ' apud vos, Dcscio
quae, axiomata promulgaturum contra me, ut defendat. Ibi ante omnia
opus est, ul tuto possint omnes, quotquot veritatem quaesituri sunt,
loqui, quae ad enm invenicndam faciant, fraudique non esse, quicquid
liberius etiaiu dixcrint; modo intra roeosurain intesritatis christianac
scse contineanl. Quicquid in ea rc certi indicare potestis, oro, ut indi«>
cetis. Tabellio iste tutus est et fidus. Miratus sum vehementer, tanto
me tempore nihil literarum a vobis accipere, sed mirari desino, qnuni
omnia, quae apud vos aguntur, contemplor. Servet vos D. Opt. Max«
incolumes cum ossibus vestris, quas et salvas esse iubeo. Ex Tiguro
1. Mart. 1523.

Üonii mcae nop scripsi, ideo sigillum nostruro non indidi. Signa
aint, loh. Xylotectef quod contentionem Ercmi inter Te et N. ortam
diremi, et lodoce^ quod tecum in Wolfgangi domo coenavi.- Ex

domo Leonis ludae.

Hiddrichus Zuinglius.

XVIII.

lOIL XYLOTECTUS HULDRICO ZUINGLIO

AMICISSIMO SÜO.

Scripsissem ad Te iamdudum, nisi vel tabellionis fraudem, vel fn-
clionis cuiuspiam suspicionem veritus fuisscm ; praeterea septimana iam
integra a Lucernn abfui. Habent etiam se res nostrae, ut nihil' tutius
sit silentio. De passione Zuinglii apud nos celebrata quid scribam ?
quum Tu omnia, quam ego, melius scias, quandoquidem ego Interim,
dum luderetur, Solodurum in amici cuiusdam negotiis petii, ubi non-
nuUos bene christianos minus Christiane tractari comperi. Phil. Grotz>^
pastor, ' ac Melchior MacriniiSy Indimagister, plane bumaniter nie

1} „ AUqiiando ludibrii causa Zninglinm ad snppliciimi traxernnt , nt inter-
fectnri baerfticum , Tigurinosqtie . spectatores esse itissenmt ; qiiod quidem
Tipirini admoduni stomachabantur. ** Chronica Frid. Sicberi in KirchhoTfr
Helr. H. £. IL 307. >) Bodlerus. Theses ab ipso promissae non venerunt
hl lucero. (ibid. 306.) ^) Fhilippus Grotz ^ Tugiensis, pastor urbanua Solo-
diiri. Qiium praeci|ntantior inveheretur de cathedra in aliquot praec«rpta
ecciesiastica : abdicatus est. (Glutz.)

EPISTOLAE. MDXXIII. XX. 279

CJU^pernDtf querentes iDterim» se una cum tribiis aliis sacrtficis offi-
cio Attis ae aacerdotiis prtvalos. Ita nebulo quidam cticullatus Senatum
in eos eoncitavil. Apud uos dum sileraus et aure obturata transimus,
satia Iranquilla aunt omnia. Interrupit me tabcliio, ue plura seriberem.
Tu rescribas cttius oramus» quem tumuUu8 illi in Oedenbach orti *
sint aortiti exitum* lodocus ac 053a nostra ' Te aalvum Optant. Vale
post 1. Mart. 1523.

Xylotecius tuus.
Pastor noater quomodo axioraata doctls discutieoda proponeret,
qui sartorem provocaotem audire et cum eo conferre recusarit?

XIX.

lOH. OECOLAMPADIÜS AD ZUINGLIÜM.

Salve 10 ChrUto. Caspar HediOj frater roeus carissimus, iroo no-
iter , oudius qi^artus ad me dedit literas quibua et tune illae fuerunt ad-
iuoctac. Servavi eaa penes me. Erat euim mihi animus Te invisendi
hac hebdomada , sed iterum irapeditum est iter meum. Patior enim me
itcrum astrine^ pistrino perquam molesto j nisi tanti esset apud me fun-
ctiuocula etiam minima posse fratribus in Christo prodesse. Proinde
cumficri nequeat, quod volo, boni consulam necesseest, quod necessitas
ipsa docet. Spcs est , me adhuc ad aliquot menses hie permansurum ;
forsitan aliquando tnntum suffurabor temporis , quo tuo frui queam col-
loquio. Scio etiam Tibi nunc tempus non valde otiosum, tum propier
cotiidianas declarq^tiones » tum ut aemuHs respondeas. Cuperem videre
acta tua, si essent excusa. Et nugas meas propediem legcs. ^ Videbis»
opinor, non multum dissidere Spiritus nostros; si tarnen dissident» et
noD magis unus spiritus. Quod si Tibi quid revelatum ampHuSy perquam
gratam mihi rem facics» cum docueris. Dominum Conradiun Com-
Niendntorcfn salvum opto in Christo et Te quoque cum Cuis omnibus
bene valere seuiper. Bas* 3. Mart. 1523.

Tuus loh. Oecolampadius,

XX.

MARGARETA A 'WATTENWEU^

IN KOENIGSFELDEN DOMINO HÜDRICO ZÜINGLIO DOC-
TISSIMO, REVEREWDO, PLEBANO AD MAGNÜM

MONASTERIÜM TIGÜRl.

Gratia et pax in Domino lesu Vobis semper impertiatur ac donetur
a Deo, patre caelesli. Domine doctissiroe, re verende, inprimis dilecte!
Vestram dignitatem oratam rogatamque velimus, b'terulas ut nostras
siinplices non inique accipiatis : nam me impcllit christiana Caritas , et

^) Turbae apufl noniales in coenobio Oetenback Tignri a Dominicanis ex-
ciUUe. (Wirs, II. 93 --95) <) Uxores. •^) Verosimiliter dissertaCiones : De
IMuatone Christi; de venera ndo et laadando in Maria Deo; de invocatione
Divorum contra Fabrum, t)as. 4.

280 ZU1NGLIANAE

praesertim, quod coinperiebatn , magnopere per Yestnini praecoolifin
verbi divini evangelicam Teritatein atque doctrinam iodies erefcere.
Unde omoipotcnti aeteraoque Deo laudes et ^ratias- dico, quod dos
rursus illustrarit ac niiserit per suuin spirituin tot probo« doctores ae
praeconcs sui sancti verbi , expeteos precaosque ab ip$o , ut Vos eun-
ctosque eos, qiii suum verbuin divinum traduot, virtute ac robore
instruat contra universos hostcs veritatis, quo suum verbum divinum
angeatur et alatur in omnibus hominibus. Domine reverende, doctissime!
mittebaro Vestrae dignitati hoc meae mentis exiguum'indicium, orans,
ut ne a me oblatuni spernatis, quod christiana Caritas mihi dictavit; sed
placide ut accipiatis etiam atque etiam oro. Si hoc electuarium Vobis
coaducnt Vosquc plus eius desideretis, mihi notum facite! nam praeci-
puum gaudiuni mihi foret, si quid iucundi Vobis praebere scirem. ^ec
vero ego sola; sed idem spondent omnes Christiaai evangelici de nostro
conventu in Koenigsfelden , * qui vestrae dignitati sua vota suamque sa-
lutem una deferunt in Christo i cuius praesidio auxilioque praesentissiroo
nos Vestram dignilatem assidue commondamus. Die sabbati ante Lae-
tare 1523.

20.

Margi*elh von Wattenweil zu Königsfelden

an den wohlgelchrten , würdigen Hrn. Ulrich Zwinglin, Leutpriester

in dem grossen MUnstefr zu Zürich,

Gnad und Frid ia dem Herrn Tesu werd Euch allezeit roits'etheilt
und geben von Gott dem himmlischen Vater. Amen. Wohlgelehrter,
wiirdiger, besonders lieber Herr ! Mein Bitt und Begehren an Euer
Ehrw. ist, mein einfaltig Schreiben nicht io Argem von mir aufzu-
nehmen : denn mich das zwingt christliche Liebe , und insonders als ich
vernehme, dass die evangelische Wahrheit und Lehre fast durch Euere
Verkiiudung des Gottesworts täglich zunimmt, Deiln ich dem allmäch-
tigen ewigen Gott Lob und Dank sage, dass er uns wieder erleuchtet
und gesendet hat durch seineu Geist so viel treuer Lehrer und Verktin-
der seines heiligen Worts. Bitt und begehr auch von ihm, dass er
Euch und allen denen, so sein göttliches Wort verkünden, verleihe
Kraft und Stärke wider alle Feind der Wahrheit, dadurch sein gl>ttK
Wort sich mehre und zunehme in allen Menscheo.-^ Würdiger, wohl-
gelehrter Herr, ich schicke Euer Würden hier ein kleine Meinung:
bitt Euch, dieselbig nicht von mir zu verachten: denn mich sie zwingt
christliche Liebe. Bitt Euch, Ihr wellend also dasselb im Besten von
mir ufnchmen. Ich bitt Euch auch auf das höchst, ist diese Latwerg
für Euch und so Ihr mehr begehrend , so lassets mich wissen ; denn
es mir ein besundere grosse Fröud war, wenn ich Euch etwas Gutes
wüsste zu thun; und ich nicht allein, sunder dess erbütend sich auch

^) Hoc eodem anno Senatus Uernensis precibus enixis crebrisqne nonia«'
linm concesMt coenohiiimque aperuit ae necessitate raonachtca levavit. Wirz»

Kirch hofer II. 296 — 2<J<5.

EPISTOLAS. MDXXm. XXI, 281

alle erangelische Christen hie io unser Versammlung zu Koni^sfel-*
den, welche aucn Euer Würden ihr Gebet und Gruss in Christo ent*
bietendi indessen alleraichersten Schirm wir Euer Ehrwürden llcissig-
lieh befehlen«. Dat. auf Sanistag vor I^äetare lö23«

XXI.

MELCHIOR MACRINÜS ZUINGLIO.

Mirari luerito posses^ optime Zuingli^ qui fieret, ut si quid laett
ac prosperi mihi tuo etiani beneficio accideret, id minime tempestive
tibi nuntiarem » aut gratias pro beueficiis agerem , cetcrum in exposcen-
do officio procax admodum essem ; verum tarnen mirari , credoi dcsines»
•i quo aoimo baecfecerim, intelliges. INam postquam Sophistae huius
ifupii * iaqneos effugeram, te ülieo invisere decrevernm, ut coram oninia
effuse exponerem, quod cum tunc non dareturt in aliud conimodius.
tempus distuli. Itaque inhiante me ac in dies opportunitatetti ad te mi«
grandi captante , occasio oifertur commodissima , nempe tuae disputa-
tionis nuntiuro, ex quo mihi iustum desiderii mei perßciendi argumen«
tum datum esse putabam. Sed ut sunt huinani conatus plerumque inu-
tilesac vani» hie quoque spe frustrabari obstrepentibus scililcet canoni-
cisi apod quos hie servitutem servio extremamt tum et amicis quibus*
dam dissuadentibus, qui, quod nunc accidit, tunc futurum ominabantur»
Decretum enim paulo ante a Senatu nostro clam erat 9 ut Lutheranam»
quam rocanty doctrinam, exemfio Lucernanorumf exploderent; qnod
ut a me, quem huius factionis praeter caeteros ob professionem grae*
carum lilerarum, tum et congressum nuper cum Decano ^ habitum, insimu-
laverant, ordirentur, occasionem passim captabant. Quare privatim ad-
monitus omnem caluraniandi ansam illis amputabam, et illius iniqui de^
siderii eifectum praepedire conabar» sperans fore, i^t conceptum furorem
ea facilitate, qua suscepitsent , remitterent. Nam hactenus utcunque
Evangelium toleraverant, et eius praecones audierant, ita ut sanabiles
videri possent. Sed enim quum iam puilulascere feliciter rem evange«
licam Satanas cernerct, singulare quoddam monstrum, monachum in«
quam, de medio fere illius impiissimae Minorum factionis nobis excitat,
qui hactenus in angulis, nunc autem in propatulot a Senatu confidentia
sumta, veritatem evangelicam ac eius professores non minus impu-
denter quam indocte calumniatur , sicque per iram Dei in hoc munere
diabolico profecit, ut nobis ji4]«>mta omni fide, quam hactenus multo
cum labore apud populum Solodurensem merueramus, nunc illi soll
credatur, solus audiatur, iroo regnet, reiectisque chrbtianae plantationis
primitiis illius Satanica zizania colantur avidissime« Porro, cum Se*
natui nulla in nos saeviendi occasio, ut optabant, per me daretur, a
discipulis meis, quibus Evangelium praelego, leyiter sumunt^ Ex bis
enim quia duos feria sexta et Sabbatho carnem tempore dieruni genta«
lium comedisse intellexerant, in carcerem subito coniiciunt» Rogaii

**.'''' ■ ■* ■ I "nfT" ■» > ■■' ■■■IM ii .1 ■ I I ■ H .1 ■ I —

*) Minortt« , senstnm populnniqne adversiis Maerlnom et Grotzimn omnl-
b«s aodis ezaypenins, ') Steimtrus Burgdorfii.

282 ZÜINGLUNAE

autem causam » cur id feebaentt Evangelieum hoc; noo qvod lotMl ia

08y cotnqiiioat horoinein, praetcndunt. Quo quidem respouso infaniorea

redditi mihi delidum 9 ut qui iuvcnibua Evangelium temerc profiUrer,

imputant, Beteotis igitur ad triduum in carccre diacipolis, deinde iura«

mento extra suos fines relegant , atque in me animum iotendunl, illico

officio ludi, Donduro dicta causa > cedere iubentes. A quibus quum

causam scdulo sciscitarer, non aliami quam quod Lutheranus essem,

obvertunt) sicque in omnes eius farinae homines subinde saevituros sese

affirraabant; quibus aliud non respondi, quam ut me pro causa, quam

imputarent, loquentem audirent» quod tarnen tunc statini non impetra-

bam« Itaque aliquamdiu silens nee ambieos quemquam 9 rerum quid

acturi essent, observans. Furorem igitur suum haud ita multo post

in Prcsbyteros quinque^ quosin hac re una raecum habebant suspeclos,

convertunt« Inter hos quoque PfiiL Grotz pastor noster erat, cum

•quo quid actum sit, ex ipsius literis intelliges. Mecum sie agitur, ut

naqqriaia loquendi ac docendi evangelica prorsus ademta sit« Ceterum

in pristinum pistrinum restitutus sum, in quo hactenus detinebor, quoad

Teritatem obticeo. Pii tarnen homines, dum haec patrant, Evangelium

scilicet, ut aiunt, odisse videri nohmt, quum interim professores eins

extreme persequantur , quod hoc facinore insigniter contestati sunt*

tinm cum nobis ora, ne veritatcm libere proloqueremur, occludere

noo possent, instrumenta, videlicet libros, unde libertatcro discercmus

christianam , publico edicto abstulerunt , ita ut tutum nemini sit , vel

unum Iota , Lutherani nominis titulo , domi reservare. Sic igitur omnes

liUtheri Codices» qui hie erant, iussu magistratus in praetorium com*

portati sunt, quibus, ut suspicor, Vulcano sacra fient« Veruntameo

impossibile est, ut non veniant scandala. Ego in praescntiarum nihil

dico praetcrquam : si conditionem commutare daretur, non illibens face-

rem« Potes ergo, si quicquam uspiam apud vos rel alibi esset, me

commonere. Nam ctsi propheta non sim, tamen quantulacunqiie hac

Ingenii mei mediocritate patriae molestus sum. Vale in Christo« Sala^

dori 6. Mart. Saluta Grebelium^ ac totam ecclesiam, quaeest Christi.

Melch. Macrhtus tuus.

XXII.

VALENTINÜS DE SAXONIA.

Totics ego tecum fabulor , et tu mecinn, Hnldrice^ deens meum etspes
mea, nee dum miituo nos cognoscimus« ^lonne monstri hoc similltmum?
Imo ison monstrum, sed plane qtiotidianum opus« Quis enim est, cuitis
penelralia non penitus occupet Huldarichus , quem non doceat , in quo
non regnet Huldarichus. De iis loquor, qui veritatem recte amaut. Mam
satis gaudeo, quod inter caetera dona Christi etiam hoc numeratur, quod
multis displices, quo ego argumento soleo discemere dona clementis Dei
a donis irati. Itaque tibi gratulor, quod, dum summe omnibus bonis
places, non minus displices iis, qui soll onmium summi esse, et summe
placerc Tolunt. Sed ego stultus, qui te talem virum, sie illotis manibus
absque re verentia et honoris pracfatione , veluti tamiliarissinium adgrcdior.

EPISTOLAE« MDXXIIL XXIIL S83

igootimi ignotus» Verum dabis hoc pro tua humaaitatc lueae vcl cvitalj
Tel imperitiae« QuaQdoquidcm ego intctr monachos cousuiiita aeUte, sc«
Urnen didici ^ ut eruditum viruin possiin per literas aalutarc. Alioquio
quantis iamdttduiu literis te fagitaMemt nee passu^ fuUsero » ut perpeluo in
mihi 8olu8 loquererU in eubiculo meo. Munc quando ex opkimis vl^israc«
eepi» tuam erga singulos caritatem, tum beoevolentiani erga veritatefli
(quae est in C. I.) anianles : ea ab re vires accepi : coarclor enim nimis
ullra quam quis credere potest. Quaroobreni cogor agnoscere vel bar*
barissiniis literis egregium tuum spirituni , ineo et ouiniuin locupletiorein»
Quainquam scio Te prorsus pro re iniDima habiturunii quod literis
amaotein et gratuni ne exhibeOi qui abunde contentus es, quod occuita
et apnd Deum gratitudine et caritate aniuius in Te fervet^ sicutetego
sat babco , quod ignoranti tuum animum et of&cia in libris sine literis et
corporis tuiconversationeexhibes: noo tarnen patitur et pudor et conscien-»
tia non gratificari et verbis , praesertim postquam coepit ista cootrover-
sia intcr doctrinam veram cliristianam et bumanam. Ita mi Huldrtce f
Tir honorabilisy tarn amabilis quam desiderabilis, si ita tibi visum fuerit,
agnosce et bunc fraterculum in Christo, tui certe et studiesissimum et
aroantissimum instrueodo et admonendo perafflitentur. Amore , quo suum
e coelo Optiraus filium elabi iussit , peto atque efflagito« Praesertim d$
Monachis et votis ipsorum, tarn missa, quam deeimis, ncc non et alio-
miify quas possident, rebus; cum accepi , uiinime illis licere. ex elee-
mosynis vi vere » multo minus e deeimis , aliisqnc exactionibus subditoruni
et pauperum. Pariformiter de censis routuatis, sciticet 100 fl« aonuatim
bf ut melius nosti. Tum iis, quae pro spiritualibus beneficiis accipiunt,
scilicet roissa, anniversaria et huiusroodi. Quidplura? ut arbitror, iniuste
acquisierunt singula y possederunt et possident. Posthac an licet ex or-
dine exire, babitum sacerdotiumve ponere, operando vero manibu^
victum acquirere 9 an non et quomodo. Deinde an roagis licet subire
mortem vel poenam quaincunqucy quam sie esse monacbum, scilicet
Tivendo secundum traditiones bominüm, victum et amictum de inii|ste
acquisitis (ut arbitror) accipere et quotidie celebrare. Deiade officium
feceris quam gratissimum , si per literas me raonucris ; tarnen seereto
(ut tibi scripsi), ne Prior aut ulius sciat. Ego hie solus D. Luthero et
Omnibus ipsi adhaereotibus faveo sinceriter; ideo prohibitus sum sua
perlegere scripta. Ipse Dominus lesus servet te in aetcrnurai optime
Huldrice» Amen, « .

Frater Falentinus de Saxoniay professus domo S« Laurentii
^ in luingen.

XXIIL

FRATER ALEXIÜS ITTINGENSIS ZÜINGLIO.

Gratia Domini jiostri Icsu Christi tecum. Cum Tibi, vir optime
ac frater in Christo^ scripseriin, licet semper tuas occupationes excusatas
▼eiini habere t atque altiorem sensum, quo melius prospicies, quae ex-
pediimt: tamen satis magno taedio tencor propter rcspqnsum mihi pro-

iS« ZUir(GLIANAE

raisfum abt te per Udalricunh* rigOem m RickendacU f qai ««ffa ^lias

aollicitui est i>ro nie, atque mibi specialis frater in Christo, De boc

autein Tehetnenter gandcoi quia absque meis scriptis, licet de aullo meo-

dacio mihi cooscius sttn, multai nt iustum est, defenintur Dominis tuia

a rustici^ circvmquaque) ut mirer Bimis cfnod graogia io j4ndeißnffa

et alia coofimiata sint ipsi rooDasterio« praesertim sie stante nialo regi-

luioe iD dicto monaslerio vestraeque opinioni gravibos ioiinicisy ttt altas

sciri potest. Timeo quod di versa arma, favor fautororny ninnera mul*

tiplici?, coonvia , soeialitates , pro eoris, et oinnia huiusmodi oibil ipsan»

iuvabuut; ' sed multo deterius babebil, intervenientibus minb, prohi-

bitionibus, concionibus in coatrarium atque universa maehinatiooe pro-

pter libidiDem domiiiandi etc. ut tandem sortiatur inalum finetii. Cuiu^

causa si bona esset, deferre arma quasi latronis non indigeret , ut quasr

in ictu oculi interficere possit hominem. Si omoia scripta niea tibi ad

manus vencrunt, quibus opus fuit, non caritate te aHicere potuere

tantum, sed et cauta et diligenti Providentia, ut qui magnus es in evria

Doniinorum tuorum, quae ad pacein fidei deservient, sine dilatione sis

«cturus, atque in bis, quae meam salulem copspiciunt super recc;siu

€wc alteratione Status, ut cum constlio sie agens non praecipitanter, ae-

dorn Dco, sed et tibi gratias referre habeam inimortales. Quantis atiten»

ntigis hi teneantur, qui ex adyerso sunt, quantis adinventionibus ni-

tantur, ut evadnnt, nemini melius eos comparare potero quam cefccis

Pharisaeisy tot insidiis dediti contra verbnm incarnatum, aut sanam do-

ctrinani veritatis, ut nemo niagi» iuste impetitus increpatione domini

quam ipsi. Nee mirtim; suam enim altitudinem ad introitum humiliun»

rerborum Christi viderunt annullart apud vulgum , qui hactenus magnt

habiti fuerunt. Ita et isti faciunt ; sed amplius ut spero non proficient,

aed peccatum eorum manifestum erit Omnibus, sicnt et illorum fiiit.

Cadat ergo obsecro deprecatio in tuo conspeetu, nt indices conservo

luo, quid agcre debeani; (etsi sine scrtptis negotium accelerari sentiam;

tarnen et me latent, ad quid haee progressum habere velint), et me in-

dignum vel modica schedula solari velis. Tres enim habeo , ad quos in

huiusmodi causis meis et raonasterii, verbi Dei causa atque mei Status

mutatione, scribo, et omnes iudicium ad Te suspendunt. Non credo te

adeo Proteum , ut alius iam appareas , qui hactenus non tantum scriben*

tibus pictatem exhibuifti atque consilia, praesertim ib qui viciniora

aalutis quaesierunt« Nee dissensio a Te, cuius scripta magis stabilia

placent atque rationabilia. Etsi sint multi, qui contra Te scribant,

tarnen mihi dubium non est, quin innumerabilia bona ex tuis scriptis

venerint, etiamsi qui contrariuui dicant. Sed si diligenter ipsos intueor»

semper gloriam Dei plus convertere vohterunt in idolum aut creaturam»

quam in creatorem, ut ex eorum volatu quoque, stilo, avaritia, adula-

tiono magnatum, siti sanguinis atque innuroeris convitiis deprehendi

potuerunt , ut iam ex omni clamore et vesania eorum non sit spes quod

rccte scntiant , et nobis sit procedendum, etiam si vitam perdere debea«

M Httldricits fFerdmüUer^ parockua RickwbathtnsU in Tliurgovia.
') Prior luingat.

EPISTOLAE. MDXXni. XXV. 285

mos pro Christo et Saacto Evangelio i m quo fonA rarnis« Haec sano
aaimo et indubitata fide ad te scribens merear obsecro Tel aliquaDtuluiii
consohri a toa pietatei a quo indivisus sum caritate. Paree nibi causa
Dei, quod tuaui laboriosfim vitam occupo^meis scriptis tani insulsis; et
tarnen deprecationem pauperuni exaudtet Doinious, et tu eri;o quaeso noo
coofuiidas nie a petitiooe mea« Vale atque ut arridet tibi Doiuious in
tiio opere prosperare» cuius gratta in mille generationest cni omnis ho«
«or et gloria in secula« Amen»

Frater Alexius luingensis.

XXIV.

ZÜINGLIÜS MATTHAEO PASTOHI REUTLINGENS! •

Nihil est} vir in Christo charissime, quod nos huc audaciae iinpel-
lere potuisset, ut ignotuin literis adoriri audereinusy quam una fides»
quam le adserit praesentiuni lator tarn candide praedicare. Macte vir-
tutol cave pergere desistas! Haec est pugoa, quae te deeet; quae te
Christo tarnen gratuniy licet honiinibus iogratum reddat. Non est prae^
terea quod te v^eheinenter extimulein, sua sponte currcntem. Adsit oro
Christus, qui ut iocreduli princi|>es9 qui apud nos sunt et saeviunt»
ad se convcrtantur efficiat ; et scrvet te Christus Opt, Max. iocolunieni«
Plura per negotiorum tumultum scribere oon potui. Quanquam hoc
ipsumi quod scripsi, Bertoldo Hallero negare non potui, qui me pecu-
liariter in literis suis hortatus est, ut vel tantillum monuroeoti nostri
ad Te darem ; quo amicitiam haud temere coeptam nobiscum audeas feli«
riler et amplificare et ornare. Vale. Ex Tiguro 19. Mart. 1523.
Orabb Deum item pro nie ut gressus nostros dirtgat. Commenda me
fidelibus tuis fratribus.

Huldrichus ZuingüuSj tuus et oroniura qui Christi sunt.

Inscriptio: 2>cm frommen ®ottc0ticncr unb fic^rrr SRattMufctti
9tdlttant b(^ (gDangeUum^ Sbrifli iu fXcutlinflcni fciiKtn Srubcr \n
G^riflo 3cfu — gm 9lcutUngcn in ^c^mabcn.

XXV.

10. lACOBüS ' ABBAS FABARIIS

EVANOELICO DOCTOBI , M. HDLDRICO ZUINGLIO
PRAEDIC ATORI TÜRICENSI AD MAN US.

Nostram fratemam caritatem in Christo praefamur. Dilecte Domine
et Frater! negotia rescivimus, quibus Vos distringiniini una cum tc-
stris amicis. Sua gratia Dens Vos semper incolumes servet! Quos mi«
sistis libellos ^ eximia cum laetitia accepimus ac protinus diem circum«

^) Matihaeus Albtr 1519 pastor Etutlinga€ factus, cui Ztiingliua doctri-
nam suam de S. Coena insinuare non potuit. Propter Interim qiium cederet
HeutUnga, praedicatDram cathedralcm Stuttrardii, tandem Abbatumin B(au«
beuren nactns est (Fiiaing, Hist. Reform. ReutUng.) ') Russinger^ de quo
irid. Opp. I. lll ^) Acta disputationis primae Tigurinae.

2S6 ZVINGLIANAE

fbranedruni proclamavitntis; quod quidem noo quemTit iurabat. ^ Nihil
rcfert; non ^unt probi Christfani« Attamen tos celare noltitnui, liaud
propitium dominum Dobis propterea cpiscopmn ' ease. Qua de cauaa in
Vobis iiduoiam collocatiios ; qoia fortasse nobis opem fem debebitis,
quum eo devenerimusi ut Vos vocaremus. Mafpstri Erhardi' de-
dicafioocih co»itavimiis primo la^ena italica reniunerari ; at Dobis
Tidcbatur non ita consultum» qtioniam, ut ipsi nostis, cum Tino Irans-
portando iniprobe agi solct* Mittinius io[itur hac in epistola inclusos
tres florcnos aureos, quos ei trndatisi non mercedis aut pretii locOf
sed ut indicemus amicam mentem gratamque voluntatem, unde potum
sibi reditnat somni conciliaterem, Carmen ^ nostrum per tabellionem
Augustam misinms ad bonos sodales ; non autem ante encaenia Curiae '
nobis absolutum redibit. Spem haberouSf Vos quoque in Mels ^ ven-
turos esse, quo nos conferre in mente est feriis paschalibus; nuntiabi-
mus ulterius. Semper nostri mementote, quaesumus, fraterna cum be«
nivolentia, prout salis confisi sumus, nobisque aliquid novi rescribite
ac mittite per bunc nuntium! Gratum feceritis nobis, quum M. Erhardo
^ratias copiosas aa;etis pro Vestra facultate. M. Leoni nostram beni-
volentiam et favorem , nee non aliis vestrorum amicorura ut conteste-
mini, admodum rogamus. Quando nostri amoris facimus mentionem,
id non tantuni nostro nomine facimus, sed etiam eoruin, quibuscum
necessitudo christianae caritatis nobis interccdit ac Studium evan<i^clicae
doctrinae commune, quorum idoneus est numerus. His volumus nos
nostro unico Domino et Magistro Christo commendatos. Fabariis,
24. Mart. 1523.

25.

lohannes lakob Abbt zu Pfefers an Zwiiigli.

Unser brüderlich Lieb in Christo, Lieber Hr. und Bruder! Wir
haben verstanden euer Unniuss, damit Ihr beladen scyt samt andern
Euch Geliebten. Gott enthalte Euch allzeit mit seinen göttlichen Gna-
den. Die Büchlein, uns zugeschickt, haben wir mit besondern Freuden
empfangen, auf solches den Kesslertag ausgerufen. Hat nicht jeder-
mann wohl gefallen. Liegt nicht au; sind nicht gute Christen. Doch
wollen wir Euch nicht yerhalten , wir haben nicht einen gnädigen Herrn
an dem Bischof. Hierum wir unsern Trost auf Euch gesetzt, werdet
uns vielleicht Beistand thun müssen , wann wir Euch werden berufen.
Von wegen Mstr. Erharts Euerm Verschreiben hätten wir Willen
gehabt, ihm einen welschen Trunk zu schicken; hat uns nicht wollen
geschickt beduoken. Vrsach: Ihr seyt bericht, wie man mit Wein auf

^) Hostes reformationis hanc dis|mrationem vocitabant KessUriag^
I. e. conciliabuhim hominum > qui lehetibus ollisque resärciendis victum
qiiaerunt circumroranei. ^) Curiae Paulus Ziegler, ^) Hegenjvald ^ qui
hiiic Abbati acta dispiilationis Tigurinae ad diem 29. lanuarii dedicaverat.
^) Vid. epistola Bussitigeri ad ZuingUuin. ^) Die Martis post ^ficolai
iS22. ^) Meis , iuxta oppidum Sargaiis.

EPISTOLAE. MDXXIII. XXVI. 287

dem Land handelt« Schicken ihm hiemil in diesem Brief 3 Gulden an
Gold ; wonen ihm die üherannvorten » nicht von wegen Miet und Ga-
ben« aonder zu anzeigen freundliche Lieb und Meinuung von unsert-
wegen» ein Schlaftrunk damit zu thun etc* Das Gedicht haben wir
durch nnsern eigenen Boten gen Augsburg geschickt zu guten Gesel-
len. Mag aber nicht fertig werden vor C hur er Kilwey; alsdann so
wird es uns gefertigt. Wir sind in Hoffnung, Ihr kommet auch gen
Muels. In Osterfeyertagen sind wirWilicds uns dahin zufügen; wer-
den Euch weiter berichten. Wollet uns allzeit mit brüderlicher Liebe
(als wir Euch wohl vertrauen) bedenken, und uns etwas^eues zuschrei-
ben und schicken bei diesem Boten. Thut Ihr uns ein Wohlgefallen,
auch Mstr. Erhard fast zu danken, wie Ihr wohl könnet. Unserm
Herrn und Mitbruder M. Low unser Lieb und Gunst, auch andern
Euch Geliebten zu sagen ist unser f rundlich Bitt. So wir schreiben
Euch unser Lieb, bcschieht nicht allein von unsertwegen, besonder
auch deren , die mit uns allen in christlicher Liebe verwandt sind und
der evangelischen Lehr mit uns anhangen, deren wir ein gut Tbcil ha-
ben. Hiemit wollen wir uns unserm einigen Herrn und Meister Chri-
stus befohlen haben. »Datum Pfeifers S4. März 1523.

Inscriptio : Evangelien Doctori M. H. Z. Praedicatori Turicensi
ad manus cito, cito.

XXVI.

BERCHTOLDUS HALLEßUS ZUINGLIO.

•

Vix verbis consequi queam, doctissime Huldrice ^ quam hilari
vuhu tuas omnes acceperimus epislolas, tuae et eruditionis et liumanita-
tis testes locupietissiuias. Episcopus noster f^adivillius ' nusquani eas
satis abunde commcudare potest alioqui commendatissimas. Mitiorein
paulo effecisti hominem Sebastianum. ' Ita tamen utrinque concionati
sumus , ut alter alterum effusius redimeret. Dominus addit quotidie
congregationi. Reluctantur nobiles, censibus annuis et decimis faventes«
Unde non est quod me plus urgeat, quam ut tuis institutionibus expe-
ditiorem aliquando me redderes super illud Matth. V, 42. Pelenti abs
te dato et cupientem mutuo accipcre, ne avertaris. Cogor illic satisfa-
cere cum bis, qui resistunt, tum qui amplexantur Christi doctrinam«
Habeo quorundam iudicia , nee satiari potero , nisi tu me plane- erudias.
Celerum concessit Sebaslianus noster Cobnariam Capituli Minorita-
ruin gratia , post mensem forte rediturus. Interim Dominicanus noster ^
suo Thomistico Marte omnia invertere tentabit, nisi tum opportune
tum importune restiterim. Sebaslianus a Lapide^^ qui inter Dominos

^) Nicolaus a TVatteuweil^ praepositus. ') Meierus^ Halleri soeiiis.
Vid. I. I4l. ^) Heim, rector et praedicator in monasterio Dominicanorum,
quem hosles reformationis Moguntiaco arcessiverant. *) Seba&fiunus am Stein^
duz Gal lies vum partium, qitae Bernae initio rfformationi favehnnt, unns lega-
torum illorum , qui 1522 in conventu Uelvetiorum Badenae declararunt , Se-
natum Bern«ns«m velle per suos praedicatores Ub«rc sccundum S. Scrlpturam

388 ZCIN6X4AJiAE

Bernates prbius Evan^ello favit inireqiie tutatus est epUcopum Hon"
jleUensemt aescio quibui Pontificum imposturif seductus viribus ad-
versatur oiiinibus. Uiriimqiie , SeÖMSiianum et Beriolduin^ verbi Dei
adulteros et inendaces inculpavit palain« Doroiai Magoifici pro veteri
prudeotia ita negotium , ^ nobis iostantibus , temperariint , ut omoibi»
abunde satis factum sity evaogeiic^ique veritas libere triumpbet in eiu«
dispensatoribus. — Adfuerunt ex Heluetiorum pagis nonnuUi oratores,
qui cum plurimum attcntarint in Evangelii praeiudicium, minus apud
no8 eificere potuerunt, quam si omnino tacuissent. Optimales apud
nor , qui Gallo favent, favent et Evangelio. Sunt item ex Silvanis^
qui Christi doctrinam ceteris pagis ob Tigwinos invisaro reddebant« At
cum Bernae eandeni offenderint , nihil habent , quod contradicant. Ita
passionibus privatis ferme aguntur omnia. — Episcopus Lausannensis
convocavit omnes parochos ; nescio quid cum illis acturus sit« Id unum
constat) quotquot sacrißculos inunxit, speciatim iuramento expostuJavity
oe contrabant neque Faveant Lutheranae doctrinae. Ceteruni opus
conclusionum c^xpectamus omnes, nee est, quo Bernaiiöus magis ac
magis gratificari poteris, quam ut excuso non diutius aequo privemnr«
Noio te hominem sanctissimis studiis occupatissiipum diutius immorari.
Salutant te Praepositus ^ olim tibi responsurus una cuiq 8p. sua
Bernens. — Salvus item sit Leo fortissimus, cuius unius familiaritatetn
Tel niaxime affecto. Modo et tu valeas athletice. Bernae 6, Id. Apr. 1523.

Bert. Hallerus tuus.

XXVII.

HEGIO HÜLDRICHO ZUINGLIO

MAGNAKIMO CRÜCIS CHRISTI PROFESSORI, SPECULATORI

TIGÜRINO, FRATRI SÜO S. D.

Typographus portavit acta tua, ^ quae libenter admodum vidi ac
legi. Video invtctam rem etse veritatem , ut mendacium contra res est
plu« quam imbecillis. lam vero quis non defleat infelicitatem islorum
hominnm, vel magis rideat insaniam, qui sie excaecati sunt, ut claris«*
simam Evangelii lucem videre noUnt, et cum pemiciose errant, doc^ri
Tel in viam reduct renuant? Mon desunt hie istorum simiies, qni non
alio nomine aversantur Evangelium, quam quod est contrarium cupidi-
tatibus et factis btorum. Satis diu impositum est siroplici ac sequaci
populo hypocrisi et pessima doctrina. Tempus Instat , ubi detrahenda
est larva et asinis istis cumanis Leonis exuviae. Pulchre tu mi Zuiti'
ffli et fortiter egisti. Faxit Christus , . ut hoc exempluu imitentur et

doeert. In cognoscend« ehnsuGeorgii Brunum^ parocbi in Kleinhoenstettent
praeses reo subvenit. Faber, vicarhis generalis ConstanKensis , ex amico
ipsum saevum inimicum rerormationis reddere potuit. Praeivit legatis docf^m
Gantonum, a Tignrinis, ut refomiatione abstinerent, postulantibus, atque Wir-
tbium de Stammheim quaestioAi subiecttim inter tormenia hidibrio babuit. Se*
natorium ordinem vero relinquer« i523 coactus est. (Wirx. HotUngerJ
^} Acta dispntationis.

EPISTOLAE. MDXXIII. XXIX. 28»

aliae Gertnaniae urbes. Rogo freqnenter ad me scribas 01 modo licet
per DunUos* Namsolatiuin est audire» quod Christus feliciter herbescat
apud TQs,, Apage Herodes istos et Caiaphas, qui mortem intentant
nagnis coosiliis , quibus tarnen saturabuDtur quam primum. Supt qui
putcnt 9 subornatos tres Priocipes a sacrificulis istis Papisticis 9 ut sup-
primaot oobilitatem a partibus Evaogelii stantem ; bis stratis posthac
»evituros in novae fidei professores. Quod si verum est , quis non
gravetur sub talibus PHneipibus vivere? Bona spes est de Principe no-
stro. Scribit a IVUlemberga Nesenus^ Lutherum huic amicissiroe
Duper scripsisse^ et nihilo amicius rcsponsum per Principem. Hart-
mudius a Cronberg^ Bremiam concessit; quid istic actur'us, ignoro«
Tu haec subito scripta boni consule» Matthaeum hoc ieiunio absolvi»
Si quicquam io^Acta dum declamares tuo cleroi collegeris, gratum fa-
ceres id, quidquid est, communic^ndo. Frobenius beae huc mittet , si
voles« Raptim. Moguntiae 1523. Vigilia Pascbae.

C. UediOj Ecciesiastes Mögt.

XXVIII.

INCOMPARABILI VIRO DOM. ULRICO^ZUINGLIO

TIGURI3N0RUM SANCTO EPISCOPO, AMICO CARISSIMO

lOANNks SAPIDUS.

Dominus lesus sit cum spiritu tuo, mi Zuingli. Sed a quo auspi*
carer, oisi ab eo ciiius negotium tarn fideliter excqueris, et cui, quem
habes spiritum, debes? k itaque, quod agis, faciat perpetuo agas; et
quia in Dei negotio totus |jersariS| commendotibi hunc iovenem nescio
probiorem dicam an doctio>em? iuratissimus amicorum meorum, qui
spiritu eoque, ne dubites, sancto impellente a factione lohannitarum,
quos vocänt, ad verum confugit Christianismum, dignus, qui resipiscen«
tiae sune a Te et Leone nostt*o, vii*o pariter sancto, solatia percipiat.
Fae ut sentiat Cbrlsli<inum , a Chrisliano, Christiano fuisse commenda-
tum. Legi acta Tiguri inter Te et Fabrum» Gralularer tibi, nisi Tu,
quidquid id est, Christo, non tibi, acceptum teferres. Quem Christum
spirct änimus Fabrik vel bubulus intelligit. Tardior est bora, quam
cui liceat plura scribere t nam. hie iam primum ela jisus Missa ad nie
confugit intempesta nocte. Pluribus posthac et commodius scribemus.
Valeas in eo, quem conifteris, Christo. Salutes amicos et maxime
Xiconem uieum. 1523. d. 10. Aprilis.

XXIX.

SEBASTIANUS OECONOMÜS * ZÜINGLIO

ERUDITISSIMO VIRÖ , AMICO IN CHRISTO.
Salve frater in Christo c^issime! Noli rairari, quod tarn raro ad

^) Harthnuithus a Crohberg, eqiies imperialis, socius Francisci a SicHn^
gen , qui rerormatiohem' scriptis quoqtie propugnavit» ac praecipne Diicem
JVirtemhergiae^ Huldricniki, ad reformationem amplectendam permovit. Fran«
corordiae ad Moenum praedicetores Pontificis mioia suis, nt Unguis temp«*>
rari^nr» »dcgit. «) Hofmtisttrus.

Zuioglii univ. Optra, Vol. VIL 19

296 ZUIN6LIANAE

Te scribo. Id ego consulto facio. Causain ipse dicam, dnni ad Te
venero. Nunc eogor scribere; sed pauca, oe Tibi molestus siiii. Tarn
varius est apud noa rumor. Venieiit Tigurum Episeopus Ferula*
nuSy ^ et Idolum ooatrum Constantiensej ^ oppugnatnri rel per iosi*
dias oegotium Tuum, iino Christi« Fac constanter et Chrbtiaoo pe«
ctore excipiaa Anti- Christos hos« Huius rei summa est de Te omoium
expectatio. Eia! invictum gere animum. Alioquin tecum casura est
res Evangelica. Apud oos Christus summis desideriis excipitur. Gratea
Deo! Resipueruot multi nunci olim rirulentissimi hostes. Ego constan-
ter praedico bonis avibus. Promisit Senatus noster etiam adirersua
Pootificem patrocinium, modo sincere doceam, id quod praeeipuum in
Totis meis habeo. Tu fac scribas ad oos , quid in tua causa agatur
Tiffuri i nam eins rei cepit nos magna admiratio. Salvos die comm«-
nes amicos, ludaeutn inprimis« Vale et me ama« Dat. SchsgffhusU
Sabb. in Albis. 1923.

Hodie dum scribot narrat amicus quidam, Vicarium e Friburgo
rediise. Quid illic monstri parturierit, tu ipse rescire potes« Fac ut et
nos fciamus*

XXX.

HULDRICHÜS ZÜINGLIUS WERNERO STEINER

TUGIENSI, AMICO SUO S.

Nihil est» cbarissime Wernere^ quod magnopere te scire referat,
quam quod negotium Christi bene habet, a^ud urbes etiam inferiores,
eas videlicet » quae Rheno adiacent : id quod ex bibliopola nostro , ex
nundmis Frankfordiensibus redeunte, didicimus« Admonuit amicus qui-
dam integer, quod Episeopus Conslantiensis et Ennius FenUanus
gravibus insldiis me sint petituri. Ego vero (ne metuas ! hoc dico non
ut iactem) sl insidias fuissem veriturus unquam, non tam constanter
suscepissem Evangelii praedicandi provinciam. Hie est frater iste, de
quo diccbam tibi, quem ii, quibuscum diebus aliquot habitavit, plane
stolidum esse praedicant, sed probum. Tu, postea quam beneficium
tuum in eum contuleris, admonebis ut Argentinam versus se dirigat
ad amicum suum: nam si ad nos redierit, metuo ne insigni aliqua stul-
titia sese notet« Vale et servet te Christus incolumem. Ex Tiguro
14. April. 1523. Salnun iube nostro nomine N. nostrum in Christo
fratrem, et nostris verbis admone, ut omnia cum modestia agat. Certior
enim factus sum per amicum quendam, eum nonnunquam importunius
negotium Christi aggredi. Quod equidem non iniprobarem , inio verius
laudarem, si apud eos esset qui non oiTenderentur ; at cum secus ha-
beat , per Christum oro , ut opportune cuncta et consulte agat. Döctus
est satis, fervet satis, modo se et alios etiam servet. ' Salva sit po-
stremo tota Ecclesia Christi, quae apud vos est.

1) Ennius, legatus Papae. *) Fo^er. ') Vcrosimiliter TrachsleruM^
parochus Anae.

EPISTOLAB. MDXXm. XXXU. i9i

XXXh

ADAM WEISS

MINISTER IN CRBILSHEIM ' AD ZÜINOLIÜII.

Vir eruditissime» Teniam deprecarer io primia quod tale taum pectus

BÜ Dob» praeter Christum spiransi meb nugis vel tantillum a sua sacra

neditatione remorer ; ubi perspectissiinus iam mihi esset roorum Tuoram

caodor vere Christianus 9 ac quae omnia fert charitas roeas ineptias ex«

cusarel. Vidimus iam pridem piissimas luimbratiuaculas tuas aliquot,

iater quas mire placuit acris ac vere erudita Tua cum Ficario Con^

Siantiensi disceptatio. Ut iaceoti ut frigeot omnia istorum nugameota !

£ diverso, ut Tua ardent, urgent omnia! Non alia commodiori via

traduci posset impia ac insignis Papistarum temeritas, quam cum Te-

cuin tuique similibus committuntur homines deplorandi verius quam

niscrandi. Fusiorem positionum Tuarum explanationem , si edita est,

precor, optime vir, ad me transmittas, aut si quid aliud interim pepe-

risti ; simulque iofdica , quo animo feras ColIegU Tui ritus , ceremonias,

atque id gcnus^. Apud nos plus satis adhqc lacte vescuntur , tarde nimis

graadescunt in Christo. Horrendum Missarum abusum ac nundinas,

scribi non potest, quam indigne feram. Quid faciam? Si ita dissimulare

pergimus, alitur noxia illa populi stultitia, et vix sine tumultu baec

subito inverti possunt« Rursus nescio an tanta sil ratio habenda vel

scandali, yel tumultus, ut ob id taotas abominationes semper feramus.

Doleo , et quid aliud possum ? nos nondum habere legitimam Ecclesiam ;

messem adhuc in serfaine esse. Te vero felicem, cui talis patria» talis

populus obtigit. Insaniunt apud nos tum profani, tum ecclesiastici Prin-

eipes. Etsi nihil palam audeant» clam tarnen non desibunt verbi ministros

iniris modis divexare. At ita est verbi conditio« Boni consule baec

effusa verius, quam scripta 9 sie urgente nuncioy et me Tuis literis non

dedignare. Orenius Christum» ut plenitudjne benedictionis Evange-

lii nos omnes obruat. Raptissime. 14«. Apr. Adam Weiss inutilis

verbi Minister in Creilsheim. Bene vale in gloriam lesu, et perge,

ut facis ; in apertione oris Tui cum libertate notum fae mysterium Evan«-

gelii Chrbti , qua legatione fungeris. Dominus adsit Spiritui Tuo«

XXXII.

ZÜINGLIUS OECOLAMPADIO S.

D^beo equidem' saepius ad te dare literas, fateor, piissime lobannes,
quo crebrius te ad scribendum excitem; id quod nobis etiam in änogiif
constitütis animum levaret. Sed non permittunt, quod volurous et cupimus,
oegotia. Ficarium Constantiensem Io. Tixxova imo ^ivSoxixxova
perhibeot amarissime in nos invexisse, partem autem etiam nunc Ar-
gentorati excudi. Zäsium praeterea eiusdem calcaribus exstimulatum
nescio quos posthumos parturire. Verum si belligerandum erit, non

^} In Marehionatu Anspa^lwM*

392 ZinNGUAIUB

•

hercle optem alios hostest quorUin alter ex dolis ita coasutas est, adeo
pateotihus, ut rijpfiaxfiv lusciosus etiaiii yideal ^ alier nihil aliud praestabit,
quam quod Darii exercitus , qai , quod et pretiosissimus esset et veou*-
stissimusy nihil praeclarum babiiit , quam quod, pri raum €(Uum Alexandri
exercitus, ne^leetus certe» si pigmenta spectas munduoique muliebremy
aspexit^ in praedam con versus est» Prodeabt volo> palamque ariiia ca-
piant , provocent ac videant, quam probe Christus nos defendat. Stu-
dio nihilominus cr^ro ffxrei'o^ calumniis et contumeliis nos obrüi, ultiniis
nimirum rcfugiis istorum^ ncc tsta veremur, plane nobis conscii^quam
innocentem semper vitam duxerimus, Filigaut per me licet isti Hero-
strati mendaciorum plaustra aliorumqüe flagitia et in hos iaciant ; nihil
tarnen unquam egit JZuinfflius 9 cxiius rationem reddeos non pOssit apud
quemcunque eliam iniquissimum iüdicem absblvi. ' Deo gratia , quod
hnc, ventum est, ut calumniid faho etiam conRctis partes suas tueantur.
INovarum praeterea rerum nihil est, quod te scire referat. Cöiiimepda
me Chrißto et tibi. Servet te Dcus. Saldos iube Cralandrunty Nepo^
tem^ omnes quotquot Christo fovent.

Huldrichus Zuin^lius tuus.

XXXIIL

NICOLAÜS GERBELLIUS/ ZülNGLlO

VmO lUXTA PIO AC DOCTO , AMICO ET FRATRI

SUO GARISSIMO.

< .t

Credo te^x superiol^ibus literis abuode satis accepisse^ qui sit erf|a
te animus meus; intelligere etiam, quam cupiain me tibi comMieadari.
Nunc quia amicitiae iure omnia Tibi mecuiti communia esse volui|.noii
in po^lrema parte erunt amici, e quorum numero hie uous est» qui has
titeras reddet tibi, quem probari tibi maxime desidero. ^iam praeter
roorum facilitatem animo est adeo siocero , adcp candidO) ut nesciain,
si parem inter multos reperire queas. Id quod tute illico, me etiam
tacente, animadvertes ex habitu corporis summnque iu rebus obcundis,
quas illi delegärts, dexteritate. Is in severo et Perilleo prope carcere
annis aliquot excruciatus, tandem divino, ut aestimp» spiritu excitus,
superstitionem cum habitu reliquit. Eins est animi, ut posthac sese
cum uxore et liberis, si quos ex ea suSCcperit, manibuS laborcque suo
enutriat. Sed queniara apud nos adhuc tuto id facere non polest, con«
siliutii fuit homioi vel apud Te, vel quos Tu illi nominaveris, victimi
quaererck £a in r^ eperam Tuam ego elus nomine stüdiosissime po-
slulo* Mam vel ipsa causa ad hoc Te faciie auimabit. Quod s\ etiam
meus interveutus , quem commendatiorem Tibi facip , quod tarn recens
est, nonnihil impetraverit, maximi beneficii loco niihi erit. P)on credis
- - • - ■ . ■ ^- ■» . ■ - - -« — - i.-i.-...>- f. ^ ^ ..-,-■ . .-

^) Nicolaus Gerbeliäs, Pforzhemiensis , |nt«r iureconsultos stii temporis
exctrlltns «t linguariim antiqtiarum subtilitifr doctus, necnoa historiae. graeeae»
ctiiiis gencris egregium opus ab eo conditiim in lucem prodiit« Profeasor
fuit itii*i.sprudentiae Vlenttae priroiim , deinde Ar^tnloratL Necessitudo in-»
tt;rc«ssit auiicitiae Gerbelio cum Zuingiio et Luth^rv* (Adami etcj

EPISTOLAE. AIDXXIH. XXXIV- 293

CDunt quantnm aibi de meis »d Te literis horoo Qin^iuBi feH Terum
e^Bu« pollicefttiir. Fac intelli^at , S9 noo frustra taataiu spein de ami-
citia nostra oonoepisse. Feli<üssime vale. Argen^, 2i. nieiu. Apr. 1523.

XXXIV.

OECOLAMPADIÜS AD ZÜINGLIUM

PRESBVtERUM TIGÜRI in EVANGELII MIINISTEBIO
OMMUM DILIGENTISSIMUM, SUUM FRATREM S.

ObeaUimTe in Christo, miZuingli, qui reddis retributionem super-

bae et miserae Babylonis fillae clamanti per singulos dies suis ; Expu^

gnate, expugnate iisqiie ad fundamentum ! Non credit stulta illa, qoöd

Dominus coofortarit portas Sipo » et quod imbeNes oronium qonsilioruni

macbiaae adversus Dominum« Beatum Te» qui pio zelo ad Petram par-

i^los eius aliidis. Certa ^st victoria» qgoties auspieijs et ductu Christi

adversus incircumcisbs et alieoigeoas bellum suscipitur et geritur. Bo-

oedictus ipse deus doceat manus tuas ad bellum , et digitos tuos ad

proefium« Porro et noa super nuinum ad aratrum aliquanto diligentius

admovimus, invcntique sunt adversarii uiulti, simut atque aperlum est

ostiura , sed qüibus nihil ineptius ; id quod Tie ex allis cognovisse reor«

Bcire Tertit Deus negotium, variisque modis ostcndit irapressionem iu

iUos fiiipa-vide faeiendam et neuttquairi re»picienduni. Bona, spes, fulsu-

mm diem« ntbre insolito, quo^d obterantur' omnes,. qui blasphemant *

Sancttun Isi*aet. Interim quoniam in hunc usum positi sumus» ,tantuni

absit, ut iiobis' thneamas , ut et mi^na^ et nialedictiooes et opfirobpa 'et

caluiimias et quicqiiid id geniis nobis oggerunt, aon »ohiin non ridea^

niiis, sed et beued^ctionum loco ^^cipiamus, confirmati ab eo, qui bca-^

tos nos dtxit', si omne inalum yerbum. adver$uin nos dixerint , mentien-

tes, propter Christunu Dolcnt Pharisaeorum fitii, decedere aliquid sua ■'•

fastui, Qon attendeates» quod regis gloriae nomen benedicitur; sed veU

lent, aiit certe non curareat, si Qonien fortis Israel cootamiharetur iu '

genttbus, X^nde aüdcndunx et infatigabili conatu noi^. dormitnntibus ho-

stibns öt)tuc!ai\duni. Videmus ni^ssem inuham» opcrario.s paucos ; nam.

numerosos iilos igpavos ventres, qui verbis quidem aedißcare se dicunt^

re auteni tpsa dcmoliuntur et seniinant zizanin atque id gcnusi ne i>oii-

operentur« sunt enim et iaiquitatis opcrarii. Precare Dominuia iie 90s.

a pueris s^ts abiicfat,, detque etiam nobis vel infimam in domo, sua sor-;'<

tem. XJfor enijn., «juod plebem video aliorsunx rapi. -^ Fabri robur,

quam Sit cooteraneadunn iampridem expertus es. INec ierrebuut misera-'

bilis Seois * ausüs, lapsantem deliriorum parietero; Hoituri, yno null!

tiroendil Vel ego (allöry vel in omnibus c^stri^s eorum metus ac trepi-

^atio. ' Ve>lem quidem saepius nos literis inviseres, quandoquidem col-

loquium oegatur.. Sed st tanta sunt negotia, boni consulendum etiam

quod oecesAilas permittit. Crescere Te faciat et benedicat tibi Eccle-r

siaeque tuae ia s^uluip. Dp/|iin.us^ ß^lMtaat te Nepas ac Craiandcr%

Bas. 27. Apr, ^-^u^ /^/^, Oecola^padius.

■i<i"W«t I

«) Zasius. Gfr. epist. XXXI.

294 ZtJIKGLIAllAB

XXXV.

BERGET. lOALLER ZUINGLIO S. D.

Ecquid Te loogis obtundere cluirtis opus eril, doetiMim« rir, cum
Duntius praesto sit, qui Te ad ravitii usque cerliorem reddere poterit
omnium , quae apud nos tum facta auot i et in dies aguotur. Profecto
nisi testari Toluissem meani in Te sedulitatem » calanio pepercissem.
Duo duntaxat sunt, quibus hanc pa^eliam conimaeulare placuit. Unuin
est, ut scias, Tltomam nostrum Wifitenbachium maximo cum desi-
derio tuas expectare literas. Scripsit ad Te, ni fallori binas literaSf
quaesi non interceptae fuerint, dum per otium licuerit, aliquando rele-
gas, relectisque respondeas. Suo Marte pulehra quaedam cottß;essit9 ae
cum fratribusy qui Bernae sunti contulit, de matrimonioi Episcopo
chrbtiaoo, sacerdotiOi superstitiosoque adversus tempestates pulau, quae
omnia vigilantius forte revisa Tibi comroendabit. Alterum opus illud
tuarum conclusionum i indubie laboriosum f quod incudi tradituni scri-
pseras, expectarous omnes; quod si excusum fueril et absolutuoit ne
nos diutius frustrari palere« Bibliopola noster quendam mittit nuntium,
qui excusos, äc si quae alia sint apud vos nova» ad nos adferat. Ubi
ad Te Tcnerit , tuto poteris ei comniendare oronia. — De vicinis nostris,
qui sunt Friburgi^ bene spero. Est illic praeco evangelicusa qut
pro modestia sua tantum profuitf ut a Senatu edtcturo sit, quatenuA
libejre .evangelicum doceat, tacito tarnen nomine Lutheri. SfUodori
suo trahüntur adhuc genio« At utciioque Dominus lesus quotidfe con-
gregationi'addit apud nos» ut facile (nisi divina in nos ira) verbui^eius
explodi nequeaty reclamantibus quantumcunqoe nobilibus. Famem verbi
Bernates habent, pascuntur indies iuxta graliam nobis da tarn. Epi-»
scopus noster Lausannensis visitare volebal in Signum suae in nos
iunsdictionis ; at Bernates quamprimum per Fraepas. Nicolaum ^
pompae huiusmodi instruebanturt mox misso tabellione Episcopum inhi-
buerunty ut nee oppidum nee pagos Bernatum visitare praetendat oin-
nino. Interim ad nos concessit Episcopus ille electus Basileensis* '
Quid apud nos agere velit» nescio. Habent et ipsi apud nos patronos
potentes, et ex magnatibus non inRmoSt vigileSf tarnen sua spe hacte-
nus semper illusos« Christo, cuius negotium agitur, nobis propitio omnia
committimus omnes. — Sebasüanus noster rediit, qui Te suis quoquc
litcris multorum certiorem reddet. Vidi literas, quas ad eum a me pie
impulsus dederas; non dubito, qub obseeuturus sit. Cetenim fratrem
bunc Franciscaoum unice Tibi commendo , cui si quid beneficii inpeo-
deris, mihi quoque impensum suscipiam. His vale, et me coromendato
utere. Salutant LupuluSf TrempiuSy Viüerius^ ^ Fabianus ceteri«

«} Nicolaits a fTaiienweil. *) Jficclaus a Piesbach, Coadivior Basi-
leae, vir a rttformatione non plane aTersns, eni epIseopM cOBfeetva aetate,
Christopftorus ab Uttemh^im^ firai hoe tttmpos adnüaislrationcai e|ikeop«leni
dcaMUidav«raU ^) Atuhdnu

EPISTOLAE. MDXXm. XXXVI. 295

f ue iniMiiii^ri Tc tttO«qtie in Christo unice pio9. Rursum vale bastlice,
Val^nt Leones et GrebeÜi musice. Bernae VII. Id. Maias 1523«

B. ff. tuus ut suiis.
IiMcriptio : Emditione ac pietate insigni viro 9 apud Tiguros E van-
gelislae» D» auo et iratri uoice aiuando.

XXXVL

BÜCERUS ZÜINGLIO,

Salve in Domino, vir pientissime« Dedi pridem ad Te literas, qui-
biis necetailatera exposui meam, qui Evaogelii causa nunc exulo,^ at-
qne orari, sicnbi operam meam in Evangelio pracdicando usui fore
putareSf indicares per literas« Vereor autem 9 ut literas meas accepcris.
Man qnentonvis llberae eae fuerint, et tu nunquam vacuus sis propter
▼erbom Dei 9 ego etiam Tibi incognitus sim : tarnen 9 quae Tua fides
est atqne exposita omnibus charitas, sie 9 minimum licet, nie aversatus
noa esaes, ut non respondisses ; quando antea etiam tarn beneficum
exhibueris Te Thomae Phanerio^ quem ignotus ignotum Tibi com-
mendaran* Proinde paucis quae scripseram replicabo. Superiore anno^
mense ^?•vembri9 parocbum F'uissenöurfif virum piiiro et eccicsiae
•oae sollicitum, orantem obnixe me9 ut praedicando pure Evangelio
gregi Christi illic operam meam collocarem, passus fui exorare9 tum
qnod tllius preces vocationem interpretabar ; tum quod apud Francis-'
tum de Sickingenf ad quem ex aula principis Friderichi Palaüniy^
cui etm Evangelio nihil commune esse eram expertus, coocessennm,
stttdia flMa bellum, quod contra Trevirensenij optima quidero fide,
ut sibi Tidebatur9 sed nescio* qua vocatione susceperat, interturbarat.
Sed illieo Vicarius Spirensis^ quem ETangelio infensissimum faina
ttominis roei» quaefere veritate maior est, terrebat, negotium exbibere,
coaariqiie ne pellere coepit« Cui Cbrbto me confirmante restili, et
praeter omnium spem illic duravi usque ad mensem Maium , diligcntis-
sime populo Evan^lio inculcato. Mam per Adventum et Quadragesi-
nam cottidie9 profestis diebus semel, festis bis praedicavi , . et primo
fpistolara D« Petri priorem, deinde Evangelium Matthaei explicavi.
Hoc tarnen absolvere non licuit. Imbiberunt autem sie doctrbam Chri-
sti, ut mulierculae iam adversarios, quorum magnus illic proventus,
quia omne genus Mdnachis atque sacrißcis oppidum perditum est (re-
fertum dicere debueram), revincantScripturis , prorsusque mutos reddant.
JM ubi Franeiscus ceeidit, iamque oppido hostilis exercitus immine-
bat, quod non undiquaque Principi Palatino ^ cuius Episcopus Spi-
fmsis frater est 9 cum civibus conveniebat: Senatu89 qui alioqui quod
saa ubiqtie quaerunt, Evangelio non admodum serio adfecti sunt 9 ora-

^) Postqaam snccubnisset Sickingensis , defugerat Argentoratam atque
Zttingljviii sollicitabat, ut ipsi locum, ubi degeret, procura ret, quem tarnen
nox Ipse Argentoraci reperit. Hinc autem amicitia inter Zuinglium et Bu-
etraa iuncta durabat. ') Frater Ludovici^ Principis Electoris Palatini, cui
i^4 Sttccessit, postea reformationis adstipulator.

296 2ÜINGLIANAE

runt parochum meum atqoe ine, ut ab iis discederemu^'^ ne nostri catis^
incommodl aliquid oppidum pateretur. Qiribus, qüiim atoe tuniultt» ple-
bis aliter doq potuimus, ne seditione verbum infamaretur, aequievinias;
atque plebe nesciente discessimuSi quae si rescivisset, quieta hauätnao-
sisset« lam uterque Argentinue desidemua summa in lenuitale, et est
utrique uxor partui vicina. Tentarunt bis fratres, ut ostium mihi prae-
dicandi verbi Dei aperirent, iamque convenerant, ut Germanice profi*
terer aliquem Novi Testaraenti librum; sed Sepatus, cutus bona pars
Evan^elio adhuc parum favet, ubi animadvertit , magnum civium fore
iiumerum, qui me audirenti veiuit, ne quicquam legerem, raetueos sei-
licet ne lectionis aiidiendae praetextu civium grandior coneio contra
ipsos aliquid moliretur, aut minus dicto audiens reddcretur. Sic suo
regno ubique a Christo timent, cuius tamen regnum de hoc mundo noo
est. Itaque studiosis aliquot latine epistolam Pauli ad TinotbcittB prae-
Icgo, ne omnino nihil faciam, Vicarius Episcopi, quocb confessMS sum,
uxorem habere nie, praedicandi facultatem, quam kac lege petii» ut si
unquam deprehenderetur, docuisse nie, quod in divints literis- non ox«
prcssum legatur, iuxta Domini praeceptum Deut«« XIII. lapidibua me
obrui faceret, atque ocoideret: negavit tamen, dicens, supra captnm
suum atque facultatem esse : cui tolerabilia sunt scortationes, et nia-
nifesta adulteria. Obieceram scripturas, et ipsorum canones, sed ad
ea nihil respondit; iussit Episcopum adirem, in sua fiicultate^ ut me
admittercti siluin non esse^ Itaque incertus etiamnunc rerum onABim
baereo; oro autem Tuam charitalem, quando vix uspiam mcssis maior
est quam apud vos, sicubi operam meam fratribus fore iisui putares
(quantulacunque conditione eam coUocaremi roecumque alevem- praefa«
tum meum parochum » nam parvo uterque vivere didicimus): vdb per
literas mihi indicare, quod facile potes, appetente nunc einporio Ar^
gentinensi* Nihil autem Tcreare ab uxore niea;*et ea contioentissime
yivere novit, qune aedißcationi multis, seandalo milM futura e^; lam
qua fide Tu es et charitate, non dubito, si aliud non poteris, rescsribes
tamen, atque alibi, ubi ubi id fuerit, indicabis, siqurd sperandn^po*
taris. Et hie sane messis abunde magna est, sed praeter unum Mtit-
thaeutn nemo operatur bona fide. Quod unice dolet boaae civiiMn
parti, qui tamen, conspirantibus senioribus populi aliquot cum Sarer-
dotum Principibus, impetrare collegam illi haud potuerunt. Praetexiuit,
qui in Senntu Evangelio adversantuf, metum Principum, qui nunc in
armis sunt, dum Francisci reliquias conantur expugnare. Cuius <^asu
dici non potest, ut cornua erigant pecora Papistica, irtiai if^tj ägigifg;
cum is aliud molttus non fuerit, quam facultatem parare, et eam, quam
potuisset, incruentam, verbum Domini libere et praedicandi et audien-
di ; neminem vero vel trucidare vel spoliare. Sed praesensit hoc An*
tichristus ipsissimum suum interitum esst^ verbum Domini passim pure
et libere praedicari, et nihil omisit, quo virum perdcret. Quod. cum
nutu Doniini factum sciamus, et viro praeter votum perpetuum suum
(quo orarc solcbat Domtnum, nihil paterctnr, quod non probaret ten*»
tare se, et sl quid Icntaret, se prorsus de terra aboleret; tantum esset
sibi propltius pater : quo aniino etiam et fide Christo animam reddidit)

EPIST0LAE..1III3CXIII; XjptVII. »7

nihil McicKt, oot quidcni boq 'dtieeit' aaimo*; ceitos) 'itatttft9«r ^tqcU
cssei ut tum maxime vaieat et carrat, cum pertiiucisaMie iitt|Hig;iiafur*
-Qiiod emn passim mioc adiiioöuDi atrenue praedicelur, nihil noo» aed
frustra oRinia Ahti - Christo contra moliente» tt|in r^qua aigita adTco*
tus Domini quoque er ehriora quam iinquam videaüms : iDdubia apes
est, -pauk) post, spiritu oris aui« Cheisttim adreraariüro coofectiirAMiit
inox illustratione adventua sm penitita quoque aholiturum. Amen* Hac
spe solabimur nos, quibusvis nos modis volet Doniilitts exerüere ; et giratia
eins ubicuoque ostium apertum fuertt, Itberrime {^ioriam eins pcaedir
c^ibimus. In quo vale, charissime* »tque pientiasiine frater ac praeceptor»
Piec minus salutat te MaUAaeus Zeil^^ huius urbia apOslolus«. Argen-
torati, die 9, lunii 1523. . '

AI, Bucerus Selestadiensis , tutts ab animo. «/

€ommendc8 me quaeso geatili meo^ Leoni lud, ac aUia apud foa
Christum praedieantii>us.

Inscriptio : Ma$;na pietate at<|ue ^ruditione yiro Ul4rico ZuifigÜQ
Eeclesiastae Thuregi fortissimo, patrono uoioe co)en4o.

XXXVII.

ZÜINGLIUS THOMAE WYTtENBACHlÖ S;

Cum iam olim ferme literas ad nos dederis» quibus nihil bactefins
respondimus., duplici nomine nunc puderet vel hiscere, Thema iuTcta
pitssime et doctissime» vel quod tarn rustice tarn diu tacuet*imus, rei
quod supra quam^ par est abs te vecti sumus, nisi tua nos animarek
atque adeo co^^ret humanitas et pectus plane christiänum , quocum agcre
quicquid libuerit secure lidet. Quod igitur qüereris, frustra 'teaetatem
taui luam, quam no^.tram; in Sophistarum nugis de tri risse, 'non iniuriä
facis^: quaoquam nihil est, cur nostra causa turberis. Dedimus hdee
iam olim temporum iniquitati ; vtrum poenitendo nihil: ^cimus , quant
quod aliis exeniplo sumus, qui paulö sunt ingenio magis ingenno, ne
illi diutius quam par sit bis baereant', a qüibus noa esse avulsos , üf vi-
bemcnter gaudemus, ita non parum dolet, sero nimis avulsos. — At si&
Toluit is, qui vocat ea , quae non sunt, et ex persecutoribus asseelas
facit.. Quod vero supra modumnos vehis,' anfmi tni bonitafi, non dolo
acceptiim referimus aut adulationi, qnibu^ tu ritiis tarn abes, quafh a
coelo tellus. Nam quod de EuchafHsiia percontaris, libens ac voltos
sententiam meam dicam, non quod ista opus habeas, sed ut sicnbi errem
admoneas, ac in riam quoci dicrtur reducas. Eucharistiam illid edt
puta, ubi Ades est :. in cum ebim nsum data est» üt mortis 'Domini fru-
ctum, gratiam et donum cantemus, ^sque dum Dominus Tcniat. l.'Cof^
XI. Quotiescunque etc. mortem Domibi annunciabitis, donec veniat.
Qais autem mortem Domini aUnunciabit nisi is*, qui indubie credit, sa*-
lubrem esse? nisi is, qui novit hunc cibum in hüno lantum usum esse^
datum, ut altera parte bonfbrtät üdei imbecillitatem (panis enim cotr
hominis confirmat), altera deiectani desperatamque mentem ad hilarlta-

^) Maithaeus Zell a "Kaistrsherg^ \i^siOT Argentorati, anna de pfimis
praeconibua Evangelii.

S96 . ZUINGUANAE

fem extimiilett naM Tinnm laedfieal cor kmntiiu« Sieubi Ri€§ doq eil»
jioii robur edilNr auf Jae^tia, aed «lalum ac nerbua advebitar aoiauie,
quae ai absque Qde accedit, aut pcvfida cat| a«t dcaperata, daouiatioAia-
que dignissima,. «H^ni quod Paulua iudiciuni iDaoducari docet» bincesti
ffiiod Don diiudicatur corpus dominiy b. 9* ooo tale csae crcditur, qualc
eat, neinpe vcdcnitio nofira» et aaaguia oius lutron sivc bahcum; ac ut
firmiter credatur, data sunt in cibaiiiy quo aniroua iotiia spiritu Dei
4oct]i8y iotra. tarnen. corporis buius, quod aggraval animami nebulas per-
petuo coccutiens« visibili signo ccrtior reddatnr ac laetior« — De trana-
aubstantiatione nihil morcor, aicul aec de aquae aubstanlia in vinuni
fliutatae. Videntur enimmifai pfailomaobiiatt sophistae noonunquain prope
professionis obliti fiiiase: nant si verum est, quod de materia aomntant»
u^am scilicet esse rerum oomium « per accidentia tarnen ac idiomata banc
]>röpriaque dtstiugui) nihil igitur foit opus, substantiam aquae transire
in substantiam vini, sed satis fuit» accidentia fuisse mutata. Nee, ut
isti fadunt, hie multa dicam de discrintine substantiae et materiae: nara
haec ut probaboiit transsubstantiationem ? Ego band aliter faic panem
et vinum esse puto , quam aqua est in baptisroo , in qua frustra i millies
etiam , ablues euro, qui non credit; at non frustra credit, qui credit«
Fides igitur est, quae illic requtritur ; quae si Santa est,'ut nullo certo
temporis articulo opus babeat, vel loco, vel persona, Tel aliqua alia
re, qua ipso momento cupiat certa fieri et secura, tinctione opus non
habet; at si est paulo adhuc rusticior ac rudior, dononstrationeque eget,
lavatur fidelis, ut iam sciat, se fide band aliter intus ablutum, quam
extra aquam* Sic etiam bic panem et vinum vere es$e putOf ac edi
ctiamt sed frustra, nisi edens firmiter credat, bunc solum esse animae
cibum, si certus sit, corpus Christi pro nobis tradituni ac roactatum
oos ab omni tyrannide diaboli, peccati et mortis liberasse, quae unica
est et sola spes animae subindeque cibus» Nain quid tarn potent animam
pascere, ac certa et inconcussa spes? Hoc verbum est panis et cibus,
de quo Christus loquitur lob. VI. Hunc cibum si qui in cordis pene*
Iralibus germana fide commanducaverit, ut nihil baereat, nihil diiudicet^
aut ambigat, iam edit panem, et sanguinem haurit, ut rustica mens
aensus quoque testimonio certior fiat et hilarior ; quae quidem certitudo
et hilaritas, quoad a sensu proficiscitur, imbecilla est*et deflua, nov.a-
que semper instauratione opus habet. Si vero ab inconcussa mente,
iidem auam amoenare potius quam firmare cupieote : crebra quidem in-
atauratione non eget, deliciando tarnen si^rari non potest, sicque sc«-
quitur, ut imbecilli crebro debeant edere, si modo ßdem firmari aen*
aeriot; firmi nitro accurraot spiritualiter deliciaturi. Haec omnia pla-
niora cnnctis erunt, si tä avxa^ cma i. e. ficus, ficus adpellaverimus,
panem dizerimus panem, vinum vinum. Rursus si libeat panem corpus
adpellare et vinum sanguinem: id quoque faciamus» sed quemadmodum
dicimusy baptbmum delere peccata, cum non tinctio (baptismus enira
est tinctio) deleat, sed fides: ita per catadiresin dicamus panem corpus
et vinum aanguinem, quod eis Christus nos liberaverit et mundaverit,
non quod panis liberet, aut vinum mentem spiritualiter exbilaiset» sed
fides quam Christus haberi iusstt in corpus et sanguinem sunmi quod illo

EPISTOLAE. MDXXIIf. XXXVH. t»

li6t redemerity feto larerili st ettMn )>Iaiie' dcHHiertmus , ffiiieqitM hie
«gitttr, divina Tirtiite ficri, modutti aut^m iiobis peftihis ignotum, q»o
Deus itlabatur anifiiav» neque cnriosos esse in hae re opoHere^ «luani
foli fldeles sentiaDt. Itno qui io bac re doriosi suAt; fidem noDdum ba»
htnt: Dam si fidem haberent, facite acqtiiescefeiit puris Ghriati Terbis.
Si panemt istun eibum anhnae b. ^. fidem i quod" Christus pignus ao*
shrae salutts pro nobis occisus est, aote omaia eomedissent, <fuemad*>
modum ipse loh, VL docuit, Bon e^iefit am]|Mu8 atixK, qui fieret, nC
eure ederenty qui in dextera Dei sedet. — — Porro qupd de enstödia
rflS iVjpxQiOtittg sentis, vehementer placec, nempe nön eustodiri, nisi
in humaoo animo. Ego puto Eucharisltam in usu tantum esse , et ai
U3US absit, abesse etiam Eucharistiaro. Christo cönirenit, ut aut in
coelo ad dextram Dei sedeat, aut in terra in peetore fideli. Cibus est
animae, quem non repont oportet, ut haberi ad manum possit. I)eus
enim in propinquo est; cnm Tocatur, dicit: Ecce, adanm. Cibus est
non manu paratus, sed mente, ad hoc tantum datus, ut edatnr* Sie
enim Christus dixit : Aecipite et comedite. Ecce in hunc usum aceipi*
lar, ttt comedatur. Et si verba tpsa penitlns aspicias, iussit ante
eomedere, quam corpus suum esse dicat. Ac nist Toluisset isto verbo«
mm ordine ddcei^, quod ad edendnm tantum corpus suum tradideril»
dixisset nimiram : Ecce hoc est corpus meum, quod pro Tobis datnr!
aecipite i^tur et comedite. Quo certe ordine intelligi potui^set, cor-
pus Cbrifti alicubi esse potuisse, ubi non ederetur; nunc autem, qnum
fnbet edere, antequani dicat corpus suum esse, adparet ea causa factum,
quod ilKe tantum est, ubi editur. Atque ut baptismus tantum est, dum
lavatur credens, non, dum aqua in templo serratnr: ita panis quidera
▼ersatur, quem, dum usus exigft, deproraimus, ac perfidem edimus»
ut corpus Christi in nobis et sanguinem accipiamus! ac nisi come*
damns, panis est matemaque, quam in usum Eucharistiae servamus«
Vnde si publicus error permitteret, non puto opportunius porrigi posse
Ettcharistiam, quam si porrigens dicat ipsis Christi rerbb: Aecipite et
comedite! h<öc est etc. tam subhta voce, ut edentes id exaudiant« S{
autem nnus tantum sit conviva, ut mutato nnmero dicat: Accipe etc.
Quanto id magnificentius putes t$%ti quam dicere : Corpus Christi pro*
fidat tibi in ritam sempitemam. Quamvis barbara ista precatio impia
Mn sil, impium tamen est, non ea fide accedere, ut firmiter credas,
Christum unicam spem tuam esse, quod se in pretinm nobis redimendis
exposuit (id quod unice pascit animam fidelem), ac nt virtutem baac
ritis annuntiemns nsque ad consummationem mundi, eertioresqne redda-
mur: $e»t in cibum nobis obtniit, quo se ipse nobis ac nos sibi soriat,
qui tam abest, ut prosit, nisi ei qui esurit, ut etiam, ni rite esuriat,
noceat : nam nisi iam saepe dicta cum fide acoedat 9 frustra se pasci sperat»
Ex his Omnibus, puto, sententiam nostram, doctissime praeceptor,
capia , Bon quod etiamnunc ita doceam : rereor enim ne porci ia nos
coBversi dinimperent tum doctrinam , tum doctorem ; non qnod tanti
faeiam tumnituosam baue ritam , sed se , quod recte saneteque doceri
ptrterit, dum fatempestire doceretur damni qniddam aut tumultus Chri«
sto daret. Quam tu quidem sententiam temperabis , ut coUubitura erit.

«t si^ubi ^b amuM dMltoavi, rel^abta t ; <>*>nla tamea iuxta regnlan.
Christi exewplo ctiam act hoc uli soleo apud.eos t quibuscum hac de re
confero : igii«in noa e^ae;in silice, Aui dum excutitur, iani abimdaoter
profluere-; sie aub paaia specie Chriatiim oini fteoeri» aiai dum fide illic
.quaerkur ac petttur^ iam edit aed mirabil.i modo, quem iidelis aon aA«
xie acrutatur: ßde- etentm oroDia .conatantt qua isi qui edit, aecurua
csl et quieiua; atque, si aecums noa est, fidelu quemadmodum oportet
Bon €stt MetttO oobia amaibtia Teh^iaenter ab idololatria, quam oimi-
rum isti cum sua traoasubstantiatioDe pepereruiit, Panis enim si iliic tan*
tum est» ttbi nos corpus et aanguioem Christi esse docemus, iu cooserva«
eulis dico » io quibus panem conaecraturo teuemus : paoem i^tur adorcot
occesse est, qui adoraot qnod illic est« *tJode praestarct clare ante
omnia doceri, quom'odo unus äc aolus Deus adorandus sit, ac ne Chri-
stus quideui, ut creatnra est| adorari possit. Adbuc multa sunt, quae
coram fortasse tempesiivius comnientaremuf , quam literts, praesertim
cum |M>u adeo frequenter detiir, literas transmittere propter couieaotiuio
ioter nos raritatem^ 31 quid de hac re scribere statueris, oratum Te
Tolo,'Ut aociugaris, Exspectavimna iam dudum Tlionute nostri partum
aliquem-, frustra tameo hacfe&us } at ciiim (oeoore ooo dubitamus Te ali^
.quando spei n/Qstrae satisfacturum« Q^ae aulem nunc efllgiasti , ad noa
transoiiltel cudcntyr apud dos, sive I^^tioa sinf« sive Germaaica« Fac
jit Bernense^ Tui abs te clari reddantury ac fides eorum orbi commeu-
detur« Alia narrabit Hege/ius* Spero nos multa aliquando propter
Christum laturos, sed laeta fronte* Is enim animare solct„ ut magna
magnia etiam animis aggrediamur* Vale cumomaibus tuis et servet Te
Christus incoluroem i nee unquam Tibi in menlem venire permittas,
quod Qie Tui unquam veWpudiierit vel pio^tierit« Scio, qnali^i fuerit
baec aetas; scio, quales tum fuerint IVyltenbaglüus et jZuinglius*
Salutat Te LeOf adixitör ooster io Evangelio Christi, salutat et Con^r
Jißrdas Ku^naci episcopus et pastor, sui seuiper similist h. e^ fidelis
minister Evangelii« Det Deus Helvetiorum genti mentem amplecteodi
lermooem suuml nam Ppqtifex Romauus tentat ei rursua iiaponere, ac,
ne hoc. ignores, trauamisit ad me Breve sub anoulo piscatoris cum
egregiis poUicitatiooibi;^«, At nuntium ego pro digoitate tractavi: docui
^nim, quid sit Rom. Poatifex, nempe quod slt Antichristus etc« ^ Lon-
guni esset, haue tandem tragoediam ordiri, quuqi me avooct condusionium
cura* Valc iterum , imo perpetuo* Ex Tiguro 15* lun. 1523.

Huldrichus Zuinglius tuus.
Inscriptio : Praeceptorusuo ac fratri in Christo carissimo Biennae«

' XXXVIII.

; OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Salve mi frater. Causari et ego non modo possum, sed et cogor,
negotiorum varietatem obesse, quo minus ^d Te scribam, quae etiam
Te moraturt ut'scribis, ne. quaotum cupis ad scribendum praestita oc*

•M^

«) Gonf. Epist. V.

EPtSTOLA^,. MDXl^tlL XXXIX. * 301

castone me provoces. Yenim , q«öÄi«in Don nostra » aeä Christi tuoc
negotiat absolvi loereiiiup iitfrfi|e» nmriv*^^ ippPa |ie^ue pioruin eC
iosumeadi tempusculi damna rcfjpendentiuni rcrum obveiiiant argumenta«
Me saue cum Cbristianoraiii ommm» tum. tuae iilera^ oUectaut mirum
io md4uiDt sed eaa ezigere non a^8Hll a iquopiaiiiy si id non et e re sit
alioimm; cupio tamen id genuik so latus ^ si fieri:comraode posset, uon
destitui omuioo. Atque Tu pra Xua humanttate^ ita mihi persuad^o,
buie officio non deeris» Molim eaiju et egjq.» ubi.permittit opportuQit9S9
neglectae caritatis in koc acousari* -^ Porra quod 4e Vicario scribisy
eum iateete exeudi Uhrnm» nescio queiUt adversus Te» oifiii de eare
mihi coostat. At tuas lucubrationes .iniro ardore et yideire pt legere de*
sidero: nam ex problematum uoguieaUst quäle ^orpus futurum fconiecto»
Tibi qunm sumroura veritalis deieusagdae est studiuhi, nihil utique im«
roiaet pericuU ab infeltcibtts illis teolonibus et ebrum empticiis operis;
quare prudeoter ac recte facis, qui magop animo, quasi intra sanctam
urbemt cum Ezechia» blaspheuiabundos Bhabsaces » uiunitus fide in Do*
niine, non uietuis» DiscerpuiU et.ine ohtfeclatores mei et insigoibus
mendaciis me traducunt, et hominem alioqui adcaptandam hominum
gratiam minime felicem invidiösum reddunti idque unum faciunt» cum
praelerea grassari nequeant« Porro^nostrum fuerit bcne precari atque
illos Christo commendare, ut taodein posita ira illorum misereatur«
Ulas enim preces, rta &eoöiädxTta loquor» potissimum amat.

Ulrico ab Hatten j equiti cüarissimO) fasciculuni huoc reddi eures
oro, Buceri causam Tibi couniiendarem » nisi Te scirem tfiikav&Qia^
norarov,' Hominem si iuvare potos». itiva'obsedrd: Ego mancus sum,
nianum porrigere nequeo ; nihil alioquin eius nomine facere delirecta-
rem« Ingenio, eruditione» ardöre, constantia uiultisque aliis nominibus
Evangelio prodesse potest. Salvum opto Ceporinum et Leonem atque
totam Ecclesiam tuam, quae Christi« Bas. 16« lun. ll323.

Tuus Oecolampadius*

XXXIX«

OECOLAMPADIÜS ZÜINGHO S.

Ostendit mihi Ambrosius Syragrius schedulam quandam in quam
cxcerpserat quaedam ex his , quae nunc per Te excuduntur apud tos.
de intercessione Sanctorum. ^ Non potui ex fragmentis rem totam ca-
pere, sed videbantur probare, Sanctos non intercedere, perinde atque
intercessio aliquid adimat beatitudini, et quies illorum opcratione desti-
tuta sit et omni actu vacet« Quod sane non video ut ex scripturis
satis firmetur. Tu ede pro tua prudentia minus certa , vel ita parce»
ne irritatos in nos apros converti faciamus , vel ita copiosis testimoniis,
ut prostrati penitus obmutescant. Boni quaeso consule« Sinceritas
enim admonet. Domiuo Hutteno salutem ex me preceris, dicasque nihU
Interim ad me venisse literarum. Valc« Bas. in die Chiliani« 8« lul«

Tuus loh. Oecolampadius.

^) £ Conclusionum ex|K>sitione« ...

3tt ZmMOLUNAK

ÜLRieUS AB HÜTTEN EQÜES ZÜINGLIO S,

lo theraib ^ purmn eottnod« ccwit» qaod non mIis caleaU Vi*
detur peottus niliil coptulistc ad rseopeniiidain FalctttdUneni hoe bbom
et pertailit quod impeodt* Vemm Abba»' dici ooa potestf qua me
bttnuoitate et qvam JiberaJiter traetaverit. Hoe oomine afps Uli n^ratiaa«
Clin aeribes aliquaodo. Mam Tibi et Commendaiori ^ graliAcatus ia
me est« Abeuntem obnixiasime oravit, ut tolaa aliquot hebdomadae
aecuiD perquiescerem« fitian equoa et reliqua ad ▼ian bii^e. Coaeu*
luit aliqitando repeterem tbermas ; nunc quo nitiius profuertttt ia causa
fiibse pluvtaur, qoae per oaiaes hosce dies atiscuit se baloeo« Nequo
iiaquam defuenint frigidae aqaae» aut coelo ian cadealesy 'aut auper
demissae a rupibas proflueotesy quaruai altqaaado riolenti torreales rai-
Ban qttoqtte domuBculae minati suat. Et haec de themiSy i^iauacia«
tuHi mihi est veoisae istuc Nicolmun Pn^nerum a Mülhausenf ^
praeterea literas ad me* Quae omaia ut babeaat« statim sigaifica, et
si quidem literae soat« hisee perfereadas trade» Itrai quod bospitanm
mihi paraveritis fae sctam: aam hodie isiuc promonmm aisa dubius«
^tm^ quo divertendum esset. * Moa dubito, quio haud defueritis mihi
bac ia re* Quicquid est, certiorem aie fac et vale«

XLI. .

LUDOVICÜS TSCHÜDIÜS • ZÜINGLIO.

Domine doclissimei inprimis gratiose! mea'officia et quidquid boai
possom» lubens oRero« Principio Yestrae caritati magnas gratias ago
pro eo» quod mjissum accepimuSf paratus demerere etc. Deiodei Do-
aiioe dilectei claoculum Magister Valentinus^ me certiorem fecit»
Vobis latere consilia Bernae capta in hanc seoteotinm, ut sicubi Vos
intra fioes coofoederatorum deprebeodi possetis , daremini in custodiaro.
Quod per benevoleotiam Vobis indico, ideoque Pelrumf fratrem meum, '
ad Vos mittere aoimo habebam. Sed tarnen t si Vobis lubitum fuerit
nos Glaronae visere, per nos meaque fide securis ac laetis iter facere
licuerit. Porro ad nostrum Senatum relaturo, in Comitiis Badenae
actum esse, ut Evangelicae doctrinae sive novationes prohiberentur at-
que cum aliis confoederatis tollerentur; at earo rem nos quidem decre-
tara habere noiuimus. Nostrum hoc erit responsum : Nos utimur pro-
bis animorum curatoribus, veritatem nobis tradentibus. Quamquam
agnatus uieus« praetor Tschudi ^ aliique vasto cum clamore contra
ferociant : spero tarnen i mox fore, ut melius habeamus. Bene hoc

^) Fabariis. *} Abbas Eussinger Fabariis. ^) Commendator Schmid
Knssnaci. ^) Praedtcator in Miilhausen. ^) D«dnctas est in Augiam^ lacus Ti-
gurini insulam , ubi Joannes Sdiueck pastor kabitabat , Zninglii aniicus idem«
qae medicus. <) Aegülii frater maior, patnielis autem VaUniini Tschudii
pastoris. 7) Pastor Clarofwe, <> Fiiit mansitque aaiiciu Zuin^i adao-
dun iadnstrius ; ahunaus Glarcani. ') lustus.

EPISTOI^E. MDXXin. XLI. 303

factnin profeeto.» qvod Vtttra rätione virofl^ hooMtof itnpeHiTifltb* ^
Ceterun eogito» Petniin met» fratrem propedicm ad vos mitteret a
quo de rebus nostris resciscads« Propterea nunc nihil ainplius scribe-
bam praeter boc: me facturuni esse, ut probus christianus reperiar
•pectata'e fidei, licet exi4;ua sint opera, ac Deum precari, ut Vos cor*
robomre ac tutari velit. Glarooae die lovis post S« Margaretae 1523.

Vestri Doniinis cultor» Ludovicus Tschudi.

Seponatur i oro i epistola.

Inscriptio : DoctissiuiQ Domino t Domino Huldrico ZuingliOf
verbi diviAi onitori in ciritate Tigurina«

Ludwig Tschudi an Zwingli.

Wohlgelehrter sonders giinstiger Herr. Mein willigen Dienst und
alles Guts. Am ersten sag ich Euer Lieb grossen Dank der Zuseht«
ckung mir gethan, erbiet mich solches zu verdienen etc. Weiter » fiir-
geliebter Herr, so hat mir helmlich Mstr. Valentin angezeigt , Ihr
seyet nicht berichtet der Anschlage zu Bern gemacht. Ist die Mei«
vungt wo man Euch in der Eidgnosscbaft begreifen könntet gefänglich
anzunehmen. Thu ich Euch guter Meinung zu wissen » habe auch
Peter* meinen Bruder» der Ursache halb zu Euch wollen schicken*
Aber so Ihr Lust habt zu uns gen Glarus spazieren , möget Ihr un-
serthalb auf mich hin sicher und fröhlich thun. Weiter ist in unserm
Rath angebracht 9 dass auf dem Tag zu Baden angesehen war, die
Evangelischen Lehren oder die Neuerung verbieten und mit samt an«
dem Eidgnossen abzustellen, dessen wir uns doch nicht haben wollen
beladen. Wird unser Antwort seyn : Wir haben Seelsorger und guter
Hoffnung, sie geben uns die Wahrheit vor. Wiewohl mein Vetter
Auiroann Tschudi, auch andere, mit grausamem Geschrey das wi-
derwiiten ; doch hoffe ich , es soll bald besser mit uns werden. Ihr
habt auch wohl gelhan, Euer Meinung denen Ehrenleuten zugeschickt«
Bin auch Willens, Peter, meinen Bruder, in kurzem zu Euch spazie«
ren schicken und Euch weiter unseres Wesens zu berichten ; darum
ich Euch jetzt nieht weiter schreibe , dann ich ein guter Christ gefun*
den werden soll meines Glaubens halb, obschon die Werke blöd sind,
und wolle Euch Gott bestäten und erhalten. Datum Glarus Donst.
nach S. Margrethen 1523.

Euer williger Ludwig Tschudi.
Meine Bitte , das der Brief abweg gethan werde,
Aufschrift: Dem Hochgelehrten Herrn , Herrn Ulrich Zwingli,
Verküader des Worts Gottes in der Sudt Zürich.

^) Sine dubio epistola significatur » ^acnm conclnsionnm ezpoaitio»
^^ Praetoren ac Senatom Glaron«nsea 14, lul. nuserat.

XLII..

AMBROSIÜS BLA1JRERÜS ZÜINGLIO.

T^OD ausus Silin ipse quicquam ad M.> scribcre, christiaDissinie Ul*
richü^ ne quid forte tua in Christianaio Renipublicain studia, inteiii-
pestivus interpellator, reuiorarer; 3cd haoc taniea epistolain ^ (quam ut

* *) to. Faber ^ Vicariiis Generalis, Constantiae die 3. Itin. 1523 has lilft-ras
dcdit üd^nottuii atiqueui Moguntiaci , cpias Autbrosiiis tilaureras coramunicaUs
id ^«Hingtiifm transmisit« „Intt^r hos praffoipiios labores, quibits eadera hora
angebar, tuae liCerae quasi solatnen aliqnod attalere non niodicirai. Fnerunt
enim atque sunt omni humanitate rer«rrCae, ex quibn» quum intelligerem,
nonduui omneui Germaniam post uhttih abiisse Luihtrum^ communem aini-
cum, erat quo ad pergendum in rebus meis antmarer« Coepi autem banc
harundinem Evang^Ucam , huc atque illue omni doctrinarüm vento agitatam,
suis depingere coloribus. Ostendo enim eidem non modo , quae contra sanam
it reetam' Kvangelii intelUgentiam ediderat , imo contra pugnantia illius plus-
quam trecenta describp) ex quibas in brevi intelliget orbis, quo spiriiu ia
unicam domum Dei Siibaoth irruerit, qno tendat,'quam misere vulguS' hoc
iners ab hoc uno seducatur homine. Videbis autem , spero , ' non iiiuliUa«
Partitus sum banc contradictoriorum snmmam in tres libros admodum iusros.
In primo osteudam , quo pacto ab universali Ecclesia , atque commiini con*
sensu Christi fideliuui,' nos abducere tentarit noster ille Lmhertts, In secun-
rfo , in transcursu tt obiter indico , non solum ab universali Ecclesia dissentire
Lutheram, imo quod nee Picardi, nee alii Haeretici, etiam, ab Apostoloi*uiii
tempore usque ad nostra secuta cum Lutbero convenerint , et credo , sum
prbi daturns centum et quinquaginta articulos, ex quibus Christianae fidei
religio pendet, in quibus durior atque aspcrior est ipse L » herus, quam om-
hes omnium seculorum Haeretici. In tertio librO hominem ex ore proprio
iudico , qui ediderit nobis in Theologia praecepta , non alia , quam quae cum
illius Chrysippi Oialectica o'ptime conveniant; Hie vespas et vespertilionea
Lmtheri videbis. Faxit Deua, ut prae oecupationum mole salvus et incolunüa
ditttissime vivam. Nunc sub manibus tero, an verum sit, quod post IVicU^
pfmm temere Lutherus asserit, necessitate absoluta omnia evenire. Et hie
•X unp duntaxat Ubro» boc est, Genesi sexaginta locois inveni, ex diametro
Iwic assertioni contrario», et parum aberit, non* sit aliquod in sactorum
librorum Canone caput , qnantumvis breve atque exigiium , ex quo non valeam
banc iugulare sententiam. Taßs ac tanti nominis ^lodiduno^ est ipse Luthe-
tus, ut uno axiomate audeat contra se provocare mille sacrarum literamm
Bententias. In brevi stupidaa illkis allegoriaa adgrediar. Interim miiuttsla
cpiaedan et forte non aspernaida .videbis. £a distuli , sperans ex JLiithero
respoosam, quod fovte diutius ^d mea scripta suapendit, quod contra pacifi-
cum in pugnam prodire non audeat, vel forsan modum ignoret, tum ipse
itbiqne sit convitiis Udoriisque refertus, neque gratiam hanc habeat, ut mo-
deste quicquam agat : quanquam me insanum egse dixerit , antequaia uUa ca-
tena» velut Orestes, ligatus fuerim. Sed haec est ratio Latherani Evangelii,
Spiritus cunctos iudicare tales, quales illi sunt; et quod recte nnper Serc*
nissimus Anglorum Hex in epistola sua testatus est, cuius copiam anCeqiiam
tuus ille familiaris adesset et ex Lnpleto habebam. At pro tuo candido ani-
mo tibi gratias habeo pliirimas, qui non dedignatus fueris illius rei me facere
^rtiel|iem. Qood ex me nova expectas, certi quidqnam non habeo, nisi«
quod apud Tigurifiof novus Lutherus exoritur, qui tanto gravior est , quanto
austeriorem ^lopulum habet. Huic contra ire, velimnolim, cogor etiam in-
v^tissime; id quod in brevi agnosces.

EPISTOLAE. MDXXIU. XUU. 30»

tecriptan-MMKfs» tua Aooiiibil jotcresie piitaiiius), adbortante Men^
üsfu^ero nosiK), mtUttdani curavi. £x ilia tu plane intelliges, magiii«
ficof , hoc est Romaaaa » et oiddiop digoos Fabro conatu^ f qui cum
hacteoua nooDulla magno quideni nixu i sed infeliciter nobis pepererit 9
tameo aubinde alia at<|ue alia orbi ae parturire» tarn inipie » quam iinpu-
deoter promittit« Orbi» inquavn» ne quis illum unius urbis aut gentU
Apostolum arbitretur ; quo nomine caeteros Apostolos facile antecelli^
non solum aequat hoc lovia sandaliuro. Mi^eret me » ita mihi Christus
laveat» miserrimi hominis» atquc eo nuigis» quo minus miseriam ipse
suan .agposcit » et precabimur vmelius.on^inatam meutern , ut tandem et
pudeat et pigeat tarn subventanei partus, quanquam vix fore speramus^
nl. recurratt qui tanta perlinacia, tam adfectata male currit« Tu pergCt
utiacisi et Christi doctrinam/ quanto potes maximo studio» Christia«
nismum ab Anti- Christis istis vindica: manus enim Domini tecum estf
conforlans te« Mos posthac non patiemur te quicquam jgnorare» quae
Fabrum hie moiiri resciverimus, .adversus te inprimis» cuius nomini et
authoritati. non minus ac nobis ipsis consultum cupimus« Vale, et st
molestum non erit» tuum quoqiic X""^^ ^^ ^^^' qnantumvb neglectimt
transseribe« HiUieno^ quem isthic esse audio » me diligenter commen«
da» Hvius germanos animos illa, si quiequam aliud» recens edita cum
Erasrno expostulatio nobis et festiviter et proxime refert» ut vehe-
menter .nobis dpleat viri citra fucura Cbristtani parum firma Yaletu^Of
quam modis Omnibus adapiantinam esse oportebat. Saluta M* Er^fir
mimi ^ D. ürbanuin^ Vislisbacliensem^ M. Gregoriwn MangoTdiitrij
cum universa quae apud yos est efcclesia« Salutant te carissiuii conso-
brini^Q^^i JZuiecüf^ quorum alter infelicitatis suae tragoediam ad Te
i[)erscribere destinavit. Tu omnia emendabis« Non est ut relegere pos-
#im» alio me vocantibus negotiis familiari))us* Constantiae. 27. lul. iö23«

XLIII.

HÜLDRICHÜS ZÜINGLFJS CARISSIMO FRATRI N.

Gratiam et pacem per Christum. Quum rem istam adgressurus es,
carissime frater» in nuuierato debes ante omnia habere Prophetarum
pracula, quibus constantis^ime et uialum boc redarguunt» et quid aeruni-
nanim quantumque inde proveniat oslendunt. Invenies autem ista passim
non modo apud magnos» verum etiam apud minores» ut vocant, prophe-
tas, ut apud Aiiiosum et Micheani. Quod si deinde coenam verbi Douiinici
cupis gravi|)us tum dictis tum gestis gentilium» veluti bellariis» lautiorem
reddere : legeudus est ante omnes Sallustius in Catilinario lugurthinoque
bellis* In quorum priore disces impotentium quorundam hominum au-
daciam» artes, ambitionem, et quo munerum corniptela tendat; in alte-
ro, quid possit largitio/» quidque audeaHt qui pecuniis corrupti sunt«
Pabebis et Vaierium Maximum familiärem propter exemplorum prompti-
tudinem. Istos coniestim absorbebis » quod et brev'es sunt et dilucidi»

^) Fsbricitts. ') Wyssins. ^) Joannes et Conradus«
Zttinglü uiiiv, openi. Vol. VIL 20

9tt ZIJIROLlANAJt

ac fcttnonem btthtttn («nhi* iMdioerem madttfti HutM) i^emnitaf la»
cfnpietabaBt, tit bis iocunabtilb iiubutiM ad Tili Urii faislorianmi iin»
«neDsum flumea lAstructior aecedas. Intcr primoa quoqne babebis Plii«
tarcbi Titas. Mox übt nactus eris otium , Snetoniaiii qucifue et Hero*
diattuin percarres , cum Vopisco et aliis : qui bonorum prineipum aimul
ac tyraunorum imaginem sie tibi adumbrabunt, ut prorsua ais pluriraum
iucri ad propositum ar^roentura facturua« Appiauua AkxaBdrious t«*
inultus bellorum civilium, aocialium ac proaeriptioDuipi deformabit«
autor aupra modum ad legeodum iucaodnst brevta eniro cum aitt rca
tarnen gravissimas sie connectit) ut qui lenzere eoepcrit deainere neaeiat*
Proderit si quando racat» Diodorum Siculum qnoque legisse proptcr
Tetustatem ; et Robertum Gaguioum propter res Fraoeicas. Caesare«
dictatorcm arbitror te olim legisse* Habeat Plinius et Gellius malta ,
quibuft argumenti huius penum locupletare possis« Quintus quoque Cur*
titts rem iuvabit autor tersissimus. losephum non ooromeiaoro quod
pleraque in sacris literis invenias, qitae iste congessit, praeter bellum
ludaicum ; id vero cum primis leges : plurimum enim valebit ad deter-
rendum» ne roisericordiam Dei perpetuo contemnamusy ac tantam iram
thesaurisemus« Graecos autores, cum propter aetatem ac Taletudinem
forsan inconsultum sit ad graecas literas adbortari» cum ipse per otium
rcTplvo (nullibi enim literarum libentius versor) adsignabo qitae huius
aunt institutii ac dum est occasio mittam* Vale, et quod e re Eratt-
gelii .putabis esse, aunquam omitte. 30* lulii«

XLIV.

lAGOBUS LEO, OECONOMUS CAPELLAE ZtHNGLIO.

Salus a domino nostro lesu Christo« Magister dilectei Huldrii^el
ex eOf quod Vobiscum proxiroe transegimus» de conventu nimiriiniy
negotium I gratia DeO| beoe coeptum videtur* Faxit Dens, ut felicitcr
fioiatur« Scitote , Magister dilecte, conventum prorsus consentire in Evan-
gelium neroinemque hie adversari. Oramus ergOt utne Vos rem missam
faciatis nobisque in haue meridiemi id est in diem Lunae impetreiis
nuntium honorabile a meis Dominis Clementibus reportandum ; quemad*
modum vobiscum conrenit. Nos enim una mente rem expetimus« Kos
quoque prout inter nos conventum est, ad meum dominum Capellain
misimusy qui veniat« Sic Deo freti speramus, ab eo nobis verbum
suum sanctum aperiri. Haec hactenus. Dens sit Vobiscum. Die As-
sumtionis Mariae. Admodum sero.

44.

' lakob Leu 9 Schaffner zu Capel, an Zwingli.

Salus a Domino nostro lesu Christo.. — Lieber Mstr, Ulrich,
auf den nächsten Abscbeid, so wir mit Euch gethan haben i nemlirh
des Convents halben i ist von Gnaden Gottes wohl angefangen. Gott
vroUe das wohl enden. Wisset lieber Mstr. Ulrich , dass der Convent
r,^^^ '''«^heilig ist mit dem Evangelio und da kein Böser. Btllen also

EPISTOLAE. MDXXni. XLVI. 307

Ead^». ihr wollet niebt lassea t imd wollet vms auf hent ImmiSf als auf
Mootafip, belfeo iini eine ehrliche BoUchaft toa meinen gnädigen Her«
KD t aU. Ihr mit ims verlan band: dann wir begebreos ganz einhellig«
Darum thut das Beste* Wir haben auch , als wir mit Euch verlan bandf
zu meinem Herrn von Cappel geschickt, der wird auch kommen; also
trauen wir Gott» er wolle uns sein beiliges Wort eröifnen. Nicht mehrt
denn Gott sey mit Euch« Datum auf Assumt« Mar« i5« Aug« Fast spät^

XLV.

lACOBUS LEO ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Deol Re verendet dilecte Domine et Frater* Dens
annuere solet omnibus» qui ipsum animo integro precantur« Seitote ^
Magister dilecte» rem bene et prospere cessisse» nosque cum Abbate
conspirasse universos, ut amplectamur sanctum Dei verbum eique im-
moriamurf et sub hanc noctem simulacra omnemque idololatriam subla-
tum iri. Quare, dilecte Domine et Frater i' pergite sie benefacere no«
bis opere et consilio , ac mittite nobis illico virum solertem , qui lectione
praeeatnobis verbufnque Dei praedicet. Mos vero» pro ea, quam Dens
impertitf gratia probabimus nostrum officium ac diligentiaro, debitamque
gratiam referemus« Viatot senatus potest Vobis omnem eventum re*
fcrre» . Deo sit laus iß aeternum 1 Dens sit Vobiscum« Die Lunae posi
Assutntionem !

lakob Leu an Zwingli.

Gnad und Fried ron Gott. Eersamer, lieber Herr und Bruder!
Gott w^ill alle die erhören , die ihn von Herzen anrufen« Er bats auch
an uns erzeigt* Wisset lieber Mstr« Ulrich , dass recht und wohl von
Gottes * Gnaden gangen ist, und wir mit dem Abbt all einhellig wor-
den sind, anzunehmen das heilig göttlich Wort und dabey zu sterben,
und auf die hinacht noch die Götzen und all Abgötterei wegfallt. Da^
rum lieber Herr und Bruder, thiit nun hinfiir so wohl und seit uns
hilflich und rathlich, und schicket uns ohne allen Verzug einen ge-
schickten Mann, der da lese und das Gottswort verkünde. Wollen
wir uns, so weit Gott Gnad gibt, recht schicken, und solches um Euch
beschulden« Der Rathsbbt kann Euch allen Handel sagen« Gott sey
Lob in Ewigkeit 1 Gott sey mit Euchl Datum auf Mont. nach As-
sumtionis«

XLVL

DESIDERIÜS ERASMÜS ZÜINGLIO S.

Optime Zuingli ! grata mihi fuit tuae epistolae confabulatio. Ru'
mor ad nos allatus est , etiam tertium illum Augustinensem exustum *

^) Primo litlii 1^23. tres Augnstinensea nionachi Lutheranae opinionia
erimine damnati Brujc^üa^* aupplicium pepend«srunt in rogo«

308 ZUIKGLIANAB

postridie visitntionis, Nam pridie eins diei cxusti suat duo. Quonni
mortem an deplorare debeain , neseio. CcHe sumiiNi et ioaudiu cum con-
atantia mortui sunt. Scio, pro Christo mori gloriosum esse. Nunquam
defuit piis afflictio ; sed aflUguntur et impii » et fiolvwijpfog est ille , qiii
se subinde transfigurat in angelurti liicis» et ramm est doMim diseretio
Spirkiiam. Lutherus propönit quaedam aenigmata in specieni absurda ;
omnia Opera sandorum esse peccata, quae indigna ignpscantur Dei
misericordia ; liberum arbitrium esse noroen inane; sola ßde iustificari;
homioem prope nihil ad rem fiicere. De bis eonteodere» quomodo
velit iatelligi LutJierus^ non video quem fructutu adferat. Deinde
video in plerisque ei addictis miram pervicaciara , et in Lut/ieri scri*
ptis quantuminale dicuntur, saepe praeter rem. Ista me cogunt sub*
dubitare de spiritu illorum, quem ob causam, cui faveo, velim esse
sincerunu r^uilum monitorem ferunt; iure monitii se refcrunt in partem
diversam, a^c iovolvunt hominem quavis occasione. Appelias me cun-
ctatbrem. Obsecro, tu quid velles me facere? Adhue quae scripsi, li-
bere scripsi« Et siciibi sum blandior , non prodo veritatem Evangeli-
cam, sed assero quae licet. De hoc Ponttßce comparavi bonam quan-
dam spem ; nunc yereor ne me fallnt. Et tamen Jiunc admonui ofBcii
sui blandins quidem, sed ita credcbam expedire« Scripst illi privatim
prolixam epistolam iiberrime. ^ Mihi! rcspondet; vereor ne sit otfensus.
Eam si legisses, diceres lAenon esse blandum, quum se dat occasio.
Et libertor esscni, si viderem, me profccturum* Dementiae est, tibi
perniciem acccrsere , si nulli prosis. Ego florentissimam regioneni reli-
qui , ' ne uiiscerer negotio Pharisaico : nnm alia lege non licuisset illic
vivere. Et ea est valetudo mea , ut non possim quovis loco vivere*
Pontificia tyr.'>4;nis bis placet, quibus displicet Lutherus* Episcopos
ex Patribus factos Principes profnnos et cum Monachis colludcrey
quis non videt, quis non dolet? Haec mihi non uno loco dicta sunt.
Quae nunc aguntur, video recta ad tumultum tenderc. Eins finis qui
sit futurus', nescio. Mundus est plcnus pessiniis. Hi demum erumpent
^xcitata rerum tempestate. Satis «admonui episcopos, satis Principes vel
in libello de Principe, bomo nullius authoritatis. Quid me velles facere
praeterea? Etiamsi vitam contemoerem, non video quid esset insuper
faciendum. Tu in nonnullis dissentis a Luthero. Dissentit et Oeco*
lampadiüs* An ergo propter illius doctriuain obiiciam me meosque
libros periculis? Omnia recusavi quae mihi hoc nomine offcrebantur ,
ut ad versus illum scriberem. APotitifice, a Cacsare, a regibus et prin-
cipibus, a doctissimis etiam et cbarissimis amicis huc provocor. Et
tamen certum est, me non scribere, aut ita scribere, ut mea scriplio
non sit placitura Pbarisaeis. Plön est opus ut testibus citatis ius tibi
asseras admonendi mei. Eruditorum admonitio mihi semper fuit gra-
tissima. Oecolampadius proposuerat quaednm disputare, iamque
schedas prodiderat. Inssus est in aliud tempus prorogare. Nunc per-
missum est disputare, quum volet. Vir optimus est, sed impaliens nio-

^) Erasmus ternas Iit«;ras scripsit ad Papam , Adrianum VL ') Bra-
bantiam, unde redierat ex AngUa.

EPISTOLAE. MDXXIII. XLVL 309

niforisy quamvis ainici. Scripsit ad illum LutheruS^ ^ sil>i narratum >
illuni eoarrare Esaiatu ; ine vchenictiter obstitisse, qmiin nemo mns^
faveat Oecolampadio. Addtty mihi noa multiim trihuenduro ia iisr,
quae sunt Spiritus. Hoc quid sit non intelli^o. Adiicit, me veluU Mo^
seo eduxitse ex Acgypto, caeterura nioriUirum in campestribus. Utii^
nam ipse sit losua, qui perdurat omnes iil terram promissionis !

Expostulatio Hutteni ' non est reddita, nusi postquam iam esset
Tulgata limltis exemplaribus et aiiibiret apographos. Ego illi non invi-
deo tuorum civium favorem. Miror tarnen, quo nomine faveatit« Tan«-
quam Lutherano? nemo magis officit causae evangelicae. Ob bonas
literas? nemo aeque nocet bonis literis. Hie ille libellu», scriptus sine
causa in amicuro , niultam invidiam conciliabit nomini Germanico. Quid
enim barbarius« quam tot Actis crimiM>us incessere amicum bene cu-
picotem ipsi, et de ipso bene meritum. Scio illum instructum alieno
fuisse, ac hoc fuisse per quosdam agitatum, ut ab amicis meis extor*
queretur pecunyi« De eaeteris illius factis non disputo. Satts nqta sunt.
Sed amicitiam colunt veram piratae. Bespondimus tlK. Iure non respon-
diitiusy sed impudentem calumniam a nobis.depulimus.. Magb me hiavüt
rausa eirangelica, ac bonarum literarum, quam niea iniuria« Nihil^mo*
ror illoruro amicitiam» qui tali delectantur ingenio« Mulli non persu»*

^) Totas locus e Lutheri epistola (20. Inn.) ad Oecolamparlium de Eras^
mo : ,, Dominus roboret institutum tnum in legende Isaia : quanquaro ad me
scriptum est , Erasmo displicere. Sed boc displicere nihit te molestet. Quid
Erasmus in remm spiritiialium iiidicio sentiat aut siamlet» testantiir eius
libelK abunde , tarn primi , quam novissimi. Ego et^ acnleos eius aticubi sen*
tio, tarnen, quia stmulat» se non esse bestem palam, simulo et'ego, me non
intelligere suas astntias, quanqiiam penitlus intelligam, quam ipse credat.
I|>se fecit ad quod ordinatus fuit, linguas introduxit et a sacrilegis studiis
avocavit; forte et ipse cum Mose in campestribus Moab ttori^tnr. Nam ad
meliora studia .(quod ad pietatem pertinet) non provehit. Vell^mque miram
in modum« abstinere ipsum a tractandis Scriptiiris sanctis et paraphrasiluts
suis, quod non sit par ist is officiis : et lectorc s frustra occupat , et moratur in
Scrtpturis discendis. Satis fecit quod maliim ostendit; at bonum ostendere
(nt Video) et in terram promissionis dircere non i>otest. Sed quid ego de.
Erasmo tammulta? nisi nt illius nomine et authoritate nihil movearis, atque
adeo gaudeas, si quid ei displicere sentias in re ista Scripturarum , ut qui
vel non possit vel non velit de iis recte iudicare ; sicut pene totus iam or-
bis incipit de eo sentire.^^ (Hott. Hist. eccl. VI. 7S6. 7590 ') Importuni«
tatem £rasmi Huttenus suis in angustiis ac periculis ultus est libello sie in-
scripto: Vlrichi ab Hauen cum Erasmo Eoterdamo ^ Presbytero Theologo,
Expostulatio. Inprimis in hoc lihro inqiiirit: Cur Erasmus^ qui Rom. Fon-
tißcem paulo ante in ordinem redigendum cum ipso et reliquis sociis decrie-
verit, nunc retro actus cum hostili parte societatem inierit? £rasnius con-
qaestus est de boc libello per epistolara 10. Aug. ad Senatum Tigurinum,
inonuitque , caverent insolentiam Hutteni , quae magnam civitati noxam pos-
Set creare » suasitqne nt huic viro periculosu frenuni iniicerent. Huttenus ut
* comperit per amicum , quid Erasmus Tigurum scribalT, orat senatum per ept-
stolam 15. Aug. ut communicetur Erasmi epistola , quo sese defendere possit,
animumque snum Evangelio addictnm testatiir. Obiit 1. Sept. in Augia in-
süla. (Erasmi vita, quam conscripsit Hessius, Vol. II.)

310 ZÜINGLIÄNAE

•um est hoc, quicquid isthrc habet furoris, Te anrtore actum esse,
utcuncfue tu tergirersjiris. Aliqnid iiiali ilie potest adferri» refttrae civi-
tati, boDi nihil. Porro quod auxerit maledicum libdlumy ipse narraWt
Oecolampadius. Quanquaiu et illius video ingenium; ille nön desinet
•furere noo tarn meo iiialo, quam bonarum literarum. Quod si oon de*
•inet fragili quaereos illidere deatem , infringet solido« Tu eurabis ho-
ininete eoercendum , si putes hoc interesse et politioris litcraturae et
causae evangelicae et noniinis germanici, quandoquidem hodie vulgus
Germaoos vocat , quicunque germaoice loquuotur. Oecolampadius heri
disputavit, disputaturus denuo proxirao domioico« Luiherus sciipstt
ad Oecolampadium : mihi noo multum esse tribuendum in iis, quae
•unt Spiritus. Velim hoc ex te discere , doctissime Zturtffli \ qois sit
ille Spiritus? Nam videor mihi^ere omnia docnisse» quae docet Lu/ke-
ruSj nisi quod non tarn atrociter, quodque abstinui a quibnsdaih' aeni-

gmatibus et paradoxis, unde cupiam plurimum denique fnictum

aed ego malo fructus roagis praesentes. Valde grav^ iatos intrdia,
quod vos praebetis palam copiam omnibus cootradicendi. Precor , ut
Dominus lesus dirigat ao bene fortunet spiritum restrum. Quod Hi^
larius noster dixit, per te potuisse premi libellum HuUenif tx suo
aoimo dixit, non ex meia mandatis. Bene rale. BasUeae pridic Ka-
lendas Septembrb 1523«

XLVIL

ERASMUS RQTERODAMÜS

ERUDITISSIMO ULRICHO ZUINGLIO APUD INCLYTAMHEL-
VETIORÜM CIVITATEM THUREGIUM CONCIOKATORI, *

Quoniam isthue priraum hinc allatum est veqieBumi Zuingli doctis-
sime, Visum est convenire, ut eodem primum iret autidotus. Non cpiod
metuam ne apud te aut ullos cordatos viros laederet existimationem
meam Huttenica crimioatio, sed ut his quoque mederer, qui vel mihi
parum sunt aequi; vel naturae vitio libentius ea credunt, quae laedunt
famam hominis, quam quae commendant. Quis enim vir bonus ^ut
cordatus non detestatur hoc exemplum, quod Hutlenus nee verbo nee
facto unquam a roe laesus , sed sie toties etiam editis voluminibus a me
praedicatus, ut nemo neque benignius aut candidius, neque crebriust
toties meis liferis apud Primates viros commendatus , subito velut ex ,
insidiis talem libellum emisit in amicum, etiam tum candidissime atque
amicissime de ipso praedicantem , quum ista scriberet, pihil omnium
minus suspicantem, quam ut ab £Fa/^/ic7 nasceretur aliquid tragoediae?
Quid excogitari potuit alienius ab onmi humanitatc fideque Germanica?

m \ 11 I. II I 11. 11 ■■■■■! II i.» ■ ■■ 1^ ■ I ■

^) Ex[>ostulationi Htttteni Erasmus oppositit libellum, qui Spon^ia ad-
versus asper gines Hutieni inscriptns est, iisqiie ipsis editus diebus, qtiibua
Huttemim morbus absumebat, anteqitnm nnntium de eins norte accepisset.
Haec est ••pistola dedicatoria ad Zuinglium libello praefixa.

Hitflvni et Erasiiii baec scripta /. /. Stolz 1813 ambo tentonice ^ddita
cum animadversionibus in vulgus edidit.

. MDXXUI. XLVIII. 9ii

i|ttid eptaliitf aiit gradui boMrum Ikeraniiii boitibu« ? quid ipm howu
Itteris iDconmiodi^s? quid Evan^elico ae^otio pernicioaiiis , aut si Übel
rtiam LuiheranOf cui se iaciat farere? Bellum iodixerat Ronu^nensibus^
et amicuin sinceriflsime ainantcm, oulla expostulatiooe praeinitsa, lata
aiiiarukato'libello tnexspectantem a^^reditur, ut ia nulluni hostem ad-
bttc scripserit viruleotius*. Et ioteriin auxit, ut audio, libellum, quasi
paruni tbi fuisset vencni» nee Tidetiir unquani facturus finem, postea«
quam seieel bellum indixit et Musis et Gratiis« Equidem non iovid^o
iili Helveliorum humanitatem« qui concedunt latebrasi quo tutus ait
interiui ab bis, qui venantur iliuin ad supplicium. Sed tarnen curandun^
est, ne sie abutatur HeIvetior^m huroanitate, ut apud eos tuto latitans
taies libellos eiaculetur in capita «piorumlibet de studiis publicis bene
mcrcntium, Interim^ neo Pontifiei parcens, nee Caesari, nee Gerroaniae
Priocipibus, ac ne Helvetiae quidem gentis tütegerrimis viris, quomm de
numero est Ludopieus Berus^ Haec quoniam acribit apud HeWetioa
latitans, metuendum est, ne quid hino olim invidlae aut incommodi per-
▼eoiat ad hanc gentem, quam optamus publica tranquillitate, cunctisque
bonis esse, florentissiman« Nihil autem facilius quam aerere disficUa^
quum difficillimum ait mederi malo scmel nato, Y^te«

XLVIII.

ZÜINGLIÜS AMBROSIO BLAÜRERO.

Chratta et pax a Deo et Domin<^ noatro leau Christo« - Qiiod epi«r
stelae tliae ^ hactenus nihH responderim, negotia fuernot in causa, piia«
sime jimirosff quae tarnen supra »odum grata fuit; nonnihil enim
rumorii bonesti plane ad nos perlatum de Te erat, Eum confirmaft
epistola tua, qua videre est, quam anxie vigiles, ne imprudentes ^iflulv*
tix^^ bostis obruat. Gratia Deo qui in vinea sua novos quotidiö sur«
eulos plantet, qm augesoendo, fructumque ferendo, immanes istoa Ta*
stantesque apros multitudine sobolis superant. Audio praeterea , ostinm
tibi in patria aperiri, quo vires tibi a Deo donatas exercerein praedicando
Evangelio detur. Faxit Dens, ut oninia in gloriam suam cedant. Ret
«t priuiuni ronipleta prOnuntiataque erit, quaeso significes: nam et
Vamüus nonnihil de ea re gratulari sibi dicitur, quem nnne oro, ut
Salutes cum Bo^/iomio. ' Res, aut si mai^is, tempestas, quae ex demo»*
litione tdolorum nala fuit, apud exteros nimium atrocior, quam apud
nos, ad hjinc nodum sedabitur* Dedit Senatus de suo ordine quatuor»
totidem de inferiorum ordine, qui Ducentarii nobia vocantur, qui cum
Iribus episeopis I qui in urbe sumus, scripturae looos de idolis diUgen«
ter expendant , summamque post ad Senatum Ducentorura referant : ea

" ' ■' ' ■ . J I w ■

^) Conf. Epist XLL *) lo. Bozhemius AbstwmiuSt Canonicns Gonstan-
tiae , amicua £rasmas , quocnm eommerciunk literarum babebat » divca et
eniditna» eximium libronua picfcuramniqtte tbesanmm comparaverat* Erat*
niu praedicabat bospitalitatem ac racunditateai apud eiun perce|Btara. Boa«-
b«niio etiam eom raforaiatoribus in Consta ntia et cum Zainglio intercessit
amica volantaa, Obiit iSaS« (Heaaii vIta BraamL)

312 ZUmOLlANAE

est sqprema apnd nos autoritsis« Tenentur iDteriin in ^areere, qiii'siio
Blarte cum idolis privad con^ressi sunt. ^ Vetat ne c)«pt»<!üli Tis
cpistolarn lalius exteodere. Vale et servet Te sibi Christus Opt." Max«
incoluDiem. Ex Tiffuro 9. Oct. 1623. ^

Hulärichus Zuinglius taus.
Mitto Senatus decretum, ' quodi ul speroi multis exemphiiu dabtt
liberis urbibus, quemadmodum et £vang;elii ad fioem laDuarii collatio
babita. ^ Mec mireris hie geoeralia modo produnliata esse: res oimies'
reete apud nos habent, sed laborem ue momeoto quidem rigiUa^ue
remittere datur,

XLIX,

ZUINGLIUS OECOLAMPADIO^

Gratia et pax a Deo et domino uostro lesu Christo« Nunc tandero,
charissime Oecolampadi^ literis Te nostris antevertOi quibus nihil aliud
significo, quam quod vehementer gratus est Christi bonus odor, qui
per te Basiliensibus spargitur, quoque Uli magis ac magis augescunt
in omni bono ; atque hoc adeo, quod nuper quidam rabula efPutivit
apud nos, Te haud diu posse Basileae consistere, cuius tarnen contra«
rium quotidie discimus, ut iaro metus omnis abierit. Erasntus pridem
bis ad nos scripsit, de Te honesta m in utraqne epistola Taciens menlto-
nem« Una enim sie ait : „ Oecolampadius apud nos triumphat.** Hinc
Bimirum paruui verum fuity quod de illo supradictus apud aos narravit
(me tarnen non praesente), nempe eins opera futurum i nt a BasileatX"
plodaris« Sed haec cave Te turbare patiaris! nam dudum transacta
sunt , et nunc manifestum est , quam vaniter , imo raendaciter confictai
•int« Ceporinus apud vos hiemabiti quem Tibi commendo. Suffra-
ganeus episcopi vestri ^ pulcre narratur resipuisse. Tä &i£ TC^Q^* Pro*
derit hoc Christi uegotio : nam homo est» ut minime malus, ita semper
prodesse studuit ovibus Christi« Eum nostrotiomine, si vacat, saluta-
bia, Caesarisque commentaria, quae Prioris in MtUhausen sunt, reddea,
ut cum fieri queat, ad eum transmittat« Hutteno commodaverat iste
ipse; nosea nostris eum lihris reposcimus« Pro tuo munere, quod se«
cnlis quoque futuris gratum erit laborisque tui ac fidei testimoniuro, si
nuper gratiam nou habüi , nunc hab^o« Serva quantum potest fieri
Te incolumem« Deme nonnunquam aliquid laboribüs, quibus Te supra
nodum hauriri perhibent. Vale, serVetque Te Christus incolumem, qui
nos, precor, Evangelii sui dignos ministros faciat, exque hoc impuro
mundo liberet, quem neque nos ferre possuihus, neque retro ipse nos«
Ex Tiguro 11. Oet. 1523.

Huldrichus Zuinglius tuus.

^) Nicolaua Hoftingitr^ Kochrfitiner et alii. ') Ghristianum Gonsnltimk

ac Deere tnm Hd S9. Sept. ^) Acta primae disinttationis« ^) Telamonims

JLimperger Oecolämpadii lectiontbiis Interesse solitiis erat ideoqne vetitna

in templo catbt^dnili concionnri, adeoqae |>ro|»ter sttiim refomationia la^o«

■em 1526 miuiere privatus. (Wirx. Hess, vita OecoK)

EPISTOLAE. MDXXIII. LI. 3i3

ZUINGLIUS BONIFACIÖ WOLFHART.

Gratia et pax a Deo et dömino nostro lesu Christo. Qtiae a nobis
petn, optime vii^i itnplevissemus , si licuissct; 5ed srito, HuUenum
nennihil aeris alien! et apud oostros contraxisse , nee oinnia sua solven-
do esse. Ita nihil reliquit , quod ullius sit pretii. Libros nuUos habuit«
supellecttlem oullanit praeter calainum. 'Ex rebus eius nihil vidi po^t
mortem, quani epistolas aliquot, quas hinc inde ab amicis* accepit ac
ad eos misif, inque unura coosarcinavit. Fuit autem pridie apud nos
quidam, qui literas ad eum ferebat iam mortuum, quas nos ad Henr.
Eppendorpium ^ remisimus. Ex illö intelleximus nonnihil 'spei reli-
«{uum esse creditoribus HtUteni. Quapropter si Eppendorpiwn con-
▼enire potes, adraone viruin,'ut hac in re consiltüm auxiliumque im-
pertiat., Nihil praeter hoc tios consilii ferre possurous. Debet nobis
qiioque anreos tres et Commendatori in Kussnach viginti. Sed nie
hoc quoque obliviscar : refercfbat idem tabellio , superesse ex Huiieni
reruni naufragio 200 aureos, quos Eppendorpius fortasse adepturns
esset. Ego pro Comniendatore tum tlA. Eppendorpium scripsi, sed hac-
tenus nihil responsum est. Oro igitur, ut si quid Tibi evenerit, quü
speres, efdem suum quoque reddi signilices. De meis nihil moror: st
quid redditum erit, capiaro ; sin minus,' donabo. Vale, et negotium
Christi, quantüm potes, adiuva. Victus est ac ferme profligatus e Ger-
mania Romanus Pontifex; süperest ut arma eius quoque auferantur, (ea,
quae sint, ipse melius nosti), quae nos iam pugna omnium atrocissima
manet. Sed spectator adest Christus. Ex Tiguro 11. Oct. 1533.

Huldrichus Zuinglius Xikva..

Inscriptio : Fratri suo in Christo dilecto Basileam.

LI.

ZUINGLIÜS VADIANO.

Gratia et pax a. Deo et domino nostro lesu Christo. Nob est.,
doctissime Vadianei quod Tibi nunc gratias indefessi laboris nuper
apud nos habiti' agam: ipse enim scis , unde merces petenda sit, ab eo
nimirum, cuius negotium fideliter agcbas. Quae post secuta sunt, ac«
cipe. Selegit Senatus de suo ordine IV, de Civium, ut vocant, ordine
IV. ut cum Abbate (L^CapeUa^ Vts^eposho Imbriacensh^ Commenda-
tore ex Kusnaco^ D. Engelhard^ Leone ^ Zuinglio connulienit quo-

^) Henricms Epp^ndorf^ Hntteni et Emsmi amictts» per quem hie Hatte-
mim conveniendi permtsstonem rogatas recnsaverat , nnde EppendorAns
quoque inimicituira cum Erasroo suscepit ; admodnm Studiosus reformationia
eum acripto adversus JmjieriRlem potestatem Ensishemii propugnavit. Scripsit
adhuc 15dl, Querelam ad Desid. Erasmam« Plinium aliaque acripta Latina
germanice reddidit. (Heas, vita £rasmi. Kirchhofer. Gesnero - Frisiana Btbl.)
^) Ufliua Praeaidum in secundii dispatatione Tignrina. ^} Henricus BrenH"
Mfald,

^14 ZtmiOLIAüAE

naoi pacto conymode possit iniri ratio t nt Cbritti Degoriuin felicitcr
proiQOFeat* Vifuip «sl omoibu« imaniini seDtcatUt .brevi^m iMf^f^en *
per DOS scribii qua ii| qui hactenus Christum vcl ignoraniot Tel avcr-
.aati sunt episcopi» huc iodoci possint, ut Chrisfiim praedicare *ovdtao-
tur.. Eaque IX. die. Nov. corain Scnatu lecta placuit; aunc cudi ioci«
pit. Additutn est, ut Abbas Capellae trans Alpes ' per ditionem ur-
bis ChristuiD praedicet, ubicuoque viiuio erit; coinmeudalor Kusnaci
eircuni lacum et provinciain Grueningensem \ nos in eis proviuciist
quae ad Scaphusianos Durgoiosque spectant, ne scilicet cuiusquani
negligentia oves Christi verbo salutis fraudentur. Breiri post, quid de
iinaginibns statuendum sit, definienti ubi scilicet vulgus doctiim erit;
.aeque de missa* Intcrea imperatum consueta Tia incederey nisi quod
cuique privatas ioiagines auferre, citra tarnen iniportuoitatem , perniis-
suni est. Cum captivis suinmo iure actum est , qiiod quid sit ipse no-
•ti. Attamen praeter rationem hoc sie actum noo est ; non enim Te fugit,
quosnani hbmines rereri hac tempestate usus sit, non tarn ob rem,
quaih ob Christi gloriam. Sunt enim qui Evangelium Christi aiersantur,
ni paulisper ad infirmitatem eorum descendas. Horum causa existimo
.pauio constantius, ne dicam durius cum Laurenüo Hociurütiner actum
esse, ^ viro hercle bono, sed quia ore kactenus liberiore fuit, ardue
nimis punito. Neque nunc ylla spes est, quamvis brevi secundam adful-
auram sperem', illius restituendi, ubi scilicet vulgo melius docti erimus.
Cogitur itaque hinc migrare, inque tarn vasto orbe locuni praeter ur«
bem vestram noo invenit, quo desiderc queat. Oravit igitur, ut se
Tibi couimendem, neeicoram vestris desis, qua sollicitudine opus non
babuissct apud Te. Nara quod Christi est, comniendatissimum Tibi esse
non ambigimus; nihiTo tarnen minus calcar addi inique Te ferre, ut non
vcrcniur, ita s<;imus opera tua melius hnbiturum aiicpiamdiu. Procellas
enim istas non igooras, ut fugere oporteat latendo, donec deferveant;
quae ubi resederint placatumque aequor fuerit, tum denium tnto solvere
Kcebit. Age igitur pat^onus sis boni innocentisque apud Deum viri.
Quicquid autem iili patrocinatus eris , Zuinglio impendisti« Scis enim,
ut oiiinium scandalis urar, omnesque cupiam in visceribus lesu Christi.
Idein orat Leo^ qui paulisper convaluit, cupitqife ut ea pharmaca, de
quibus mentionem apud se habuisti, millas. Salvos iube nosiro nomine
Bencdictufn Burgauer j loh* Aucupem^ ^ ccicbrem Musicum, cui
quod impendere nos non potuerimus dolet, sed niulto niagis, quod
illius graliis demulceri non licuit, Georg. Fadianum^^ omnes, laco^
bum j ^ Tiiffeni Episcopum* Scrvet Te Christus incolumem cum uxo-
rc et Itberis. XI. Nov. 1523.

Salva sunt alioqai omnia. Huldrichus Zuinglius tuus.

m I ■ ■ ' ■■■ ■ i ■ ■.■! ■■ I ■ I. - I I ■ ■ ■ ■ —

«) Gbristiana Isagoge. Opp. I. SU! sqq. «) Albis. ^) Sodtts eonmt,
qiii miignam cnicem in Stadelbofen ev«*rterflnt Alqn« in templo fenrinamm
csnonicArum proterve egerant , quo nomine^ cum Nicoiao Hoitingero ex «gro
Tigurino est relegatus. Postea )mrttbtts Gatabsptistanmi aecessit. Etiam Gre-
bclius cum commendavit. ^) F'ogler^ teittonico nomine, Praedicator ad S.
LMtirenfii aedem SanctogalU. <) Georgitu yadianiu , loaehkni patmetts.
^) Schttriunner*

EPisT^L'Xä. Mdxxui. LUh sä

SIMON STUMPHÜS BEDICENUS Ü, ZUINGLIO .

' AMICO ET FRATRI IN CHRISTO SALUTEM DtCli:

PLURIMAM.

...... ■ 4 -

•

, Fodere oon valeo, neqiie quod fodiam habeoy ti roaxime possem^
mendicare erubesco. * Quid faciam i^itur? Peccavi incoelum et cootr^
Tes oeque iam digous» ut vocer fiUtu, neque Dei,- in quem peccavi,
oequc homiuum, quos nou niiaus ignoraüter quaua iinprudetiter effendi.
Quid i^tur reliquum? INuin illu4: vade, et auspeade Te? Dil »elior^
Tu i^tur mi ZmngU i{(ooacito clemeoter niultum peccaati» ut multuni
aiuet Simon.. Reducito io rectam viaih ovicukm errabuodam, id quo^
iacia 4|uotidie.. Meiuento af&icti. Fovelo instar g.iUiaae, donec cobi^
stut fiat in- Cbriato. Valeludioeui agposcit, medicum expectat« Habcito
Die T.elut uoum de inerceoariis tuis extceiuis, uneiuor quod capitis
Christi' 4iouin corpus sumns, membra varia; ego autem abortivus tqtu^
Sed vi Vit etianmum Christus, qui novit etiam plusqüam quatriduanum
Lazarum sepulluin peccatis et ignorantiae fasciis vinctuu ia vitam lucis
revocare. Is Te diu iocolumem servet suo gregi, et ine aibi sanel«
Per^euadeni vale et vivie feliciter, Adamantem vel rüsdama vel respue»
imo uleve ut tuo* Tabellariuni Tibi conimendo', me utrique* £x la-
tebria «ostri^ i ^ ipso die qui Elisabeth viduae est sacer.

Tottts tuus in Domino* ^

LIIl.

HÜLDBICHÜS ZÜINGLIÜS BERGHTOLDO HALLERO

CÄETERISQUE IN CHRISTO FRATRIBÜS, BERNAE EVAN-
GELIUM PRAEDICANTIBÜS, SALUTEM IN DOMINO.

Gratissimum nobis fecisse beneiiciumi o fratres Christi nilites,
▼OS ipsos quidem ambigere « quae vesira est pietas 9 arbitror. SolKeitiv-
diiiem enim omnium ecclesiarum , st quemquam , tos angere autumo-:
quahim ubi profectum videatis, evangeliique incrementum, fieri noo,
pot^st, ut non impense gaudeatis« Nam qui proximuro diligit, in hoc
Dens est.' Deus enim charitas est; et qui manet in charitate* in Deo
manet et Deus in eo. Ubi autem Deus est , inde nihil non divinum
prodire potest: spiritus enim ille divinus liberaliter omnibus bene vuk,
gratis onmibus impertit; sie et omois qui natus est e spiritu. Unäe
manifestum fit, longe aliter atque calumniatores opprobiranti' eos» qui
miseras Christi oves hödie quaenint et adserunt, esse animatos : nempe»
ut non tx iovidia, ut isti ganniunt, sed e cbaritate, sed e Deo, qni in
eis est, rem gerant. Macti virtute pergite, ne retro respicientes sul-
cuni obtiquum ducatis ; neve ea quae aedificastis , stipula fiant aut foe-
miiui aut lignum. Quae autem misislis, commodissime vulgabuntur:

nbat.

^) Pastor Uoengae propter conciones seditiosos munere privatus ober*

ai6 • ZmNQLIANAE

tamelsi prelnm nofttrum paraphrat ib^s germanicis est oecupatum. * Ba*
sileae. ^im exjcu4i curabo. Quae autem tacenda eruot, diligcntiwi-
ne'tac^bttiiW. '^'^De' recens autem electi Pootificis .cJect|Qoei quid
•latu^ilb» ; DCm prdbl& eoastat an* e^cucK nlitiß nee ne ; quäniobrem ,
quid fieri velitis , aignificate. 'Utrum autem ei liceat , qui propter for«>
nicatioDcm uxorem dimisit, aliam ducere, ut breriter quid senliam ap-
penam : Per Gtirishim lieet aliain dMcere, Mihtl eoim adrersatur vel
-obstat ,'^|iiod dixity dimitli posse propter foruieattonem soiutn; etiamsi
inantfeste hoc Terbis disertis ucn e?fpresserit. Expressit autem Paulus
1. Cor« VII. Propter ibmrraltonem autem quisquesuam uxorem ha«
beaty et: Melius est enim nubere quam uri« et: Virgo si mibit, non
peccat. fgttur, si urttur, nubat; aut si connubium excusat peccatum ,
nubendurri est. Necqii^ nie fallit, Paulum in sequenttbus ita de dimiss^i,
^el digressa potius uxore loqui : His autem qui matrimooio tuncti suut,
praecipio nön ego, sed Domimis: uxorem a viro non discedere; sin au-
tem discesserit, mauere inniq>tarai aüt riro suo reconciliari. Mam clarum
est, Pauluin de ea speeie divortii oou loqui , de qua Christus Matth«
V. et XIX.' Marci. X. Luc« XVI. Alioqui euim dixisset de divor-
tio ^ecundum Mosen , et divortii aequitate : cum scilicet uxor fornicata
fuerit« Quam exceptionero nimirum Paulus non tacuissety si de eodem
genere divortii fuissct mentio, de quo agebat Christus cum ludaeis.
Sed quandoquidem hi, qui nuper ad Christum conversi erant» pro ve-
teri gentilique more audereot uxores quamvis levem ob causam repti-
diare, nee tanien Apostolus eos vellct austeritate Ic^'ie gravare, ne yiso
connubii rigore ab ipsa eoelcsti disciplina abhorrerent « dixit : His au-
tem qui matrimonio iuncti sunt, praecipio non ego, sed Dominus, uxo-
rem a viro non discedere. Si hie fornicattonis causa verteretur, pro-
cul dubio addidisset: nisi accedat fornicatio. Nisi non voluisset fideliter
praeceptura Domini recitarc; quod longissime ab Apostolo abesse puta-
mus, qui tarn diligenter divina separat a suis, hisce etiam noiis: Dico
cgo, non Dominus, et: Praecipio non ego, sed Dominus. Cum igitur
fomicationis excepttonem omisit Apostolus, darum est, eam non in
controversiam venisse; sed, ut dixi, ex recepto more quasdam Christo
credcnles ob levetn simultatem tentasse maritos dcserere; eas igitur ve-
tat Paulus, a maritis discedere (fornirationis scelere nimirum semper
salvo) : nani si discedant, non Heere eis copulari aiiis maritis. Quod
si Paulus in genere dixisset, non licere uxori maritum deserere (quod
abstt! v^rumtamen adversariorum instar obiicimus): potior tarnen est
Christus, qui dixit, propter foraicationem posse diniitti. Sed non
diversum sentiunt Christus et Paulus. Hie non permittit quam vis ob
causam, ilte permittit propter fomicationem. Qui permittit ob for-
nicationem, non abest ab eo qui non permittit ob quamvis cau-
sam; et qui non permittit quamvis ob causam, non obstat ei qui
permittit ob ingentero, nempe ob fomicationem. Sed dicetis: Adhuc

1) S<*cnnda pars paraphrastum Emsrni a Leone ludae vemacule reddita«
continens in hicem prodiit 1523. apud Froscboverum«

S-*—!.^

. MÜXXIH. LIU. 317

Bod adscrtaiD cstt ficm aliam dlietre eoni, qu! projpter fornicationitf
^agitium dimisit; Respondeo s Mcc tu probasd iioo liecre. Quid si recte
Christt irerba pooderes» citius exprinies licere^ ^uam toon licere; Jioc
pacio: Quieuoque uxorein dimiserit, nhit ob fornicationeni et aliam du-
xcrit> n»0€chatur: igitur qui ob fornicalioileai dimiseiit et aliam duxerit,
noo moechatur« Vide bte si '¥is conteptiosus esse ac ranarura ritu
sopbisticariy argumeatatiooem haoc optime vatere, si exceptivam parfi«
Gulam» oisi, expeadas» et proposittonem de copulato extremo, dimiserit
ob'fornicatiooem et (ecce et) aliam duxerit; Pauli quoque siententiam
noA negligas., qua cuique libidine lentato praecipit 'uxorem dücere, qua
item sentit, melius esse nubere quam uri; 'et qua promineidodo dicit:
Et virgo si nubit, non peccat. Meque bic velis nuptias despbiisiooem
inlelligeref non etiam cubiculareni' coagressum : illa cnim cöeltbatus
rectiusdiceretur, quam nuptiae. Adde qnod Graecis ^^a^cn^ non modo
uxoreni dcspondere, verum etiam e<oire signifieat. Neque id velim igno«
iretis: In bibliotheca nostra vetustus libelhis est, nomine Poenitentialis
inscriptus, in quo sie fuisse observatum apüd vetet*es scriptum est: Ut
si uxor fuerit in aduUerio deprehensa,* marito liceat ab ea dissoöiato
post anni spatiuro aliam uxorem ducere, uxori vero minime, nisi poe-
nilens reperta fuerit annis tribus ; aut ad Summum , si reete raemini t
quinque* Videte quid apud vetereS servatuni sit. Longiov fui hac de
re; verum locus iste boc ekigit: nam et ip^ eum anxie expendi ali-
quando. Caetera ex Erasmi annotationibus pelatis velim; puta : an
non liceat deserere, si uxor fuerit venefica, bomieida, insidialrix, par-
ricida, für« pröditrix et id genus alia. Ad secundum scire oportet»
Cbristum frequeut^ ludaeis esse loquutum» iuxta formam tum prae«
sentis Status; puta, iuxta statum qui adhuc in lege esset. Legem enira
mordicus tenuerunt ludaei semper, eliamsi Christo eredere coepissent;
hinc bella Paulo et Barnabae cum circumcisione. Et, ut aperte dicnm
quod sentio, verendum est quod iusta ceremoniarum pars, qua vel ho-
die Christian! utuptur, a ludaeis defluxerit; partim a priscis illis ludaeis
fidelibus veluti per manum tradita : partim ad legis normam ab hypo«
critis nostris veluti postliminio producta. Quid enim aliud vuit aqua
ista, qua nos quotidie lustramus, et fumus, quo defunctis parentamus,
nisi quod apud ludaeos aspersio aquae vitulae cinere infectae, et in-
censa et' thymiamata? Quid templorum dedicationes et feriae, quam ta-
bemaculorum festa et sabbatorum otia? Quid ambitio templorum, ve-
stium, araruro» quam ut bac puerili stultitia crassos istos ludaeos etiam
superemus? Quid ordincs aut sectae monachorum aliud volunt, quam
Essaei, Sadducaei, Pbarisaei, et quarta pbilosophia, ut losephus ait?
Praetereo praecipua ista, cantus in templis, oblatiooes (ut putant), deci-
raas, stipem ad aram coUatam, et reliqua , quae non est memorandi
locus: quae omnia sunt ad legis praescriptum comparata, adeo ut ludaei
faeile sua, modo adnrittas, agnituri sint. Et quod Christus et Apostoli
hac gratia fecerunt, ut rudi rusticoque populo non nihil donarcnt: hoc
nos, qui iam viriesse debebamus, loco verae pietatis usurpavimus. Cum
itaque Christus dicat Matth. V. Si ergo munua tuure offers ad ahare etc.
memioisse oportet, quibus quoque sit tempore loeutus : ludaeis inquam,

^4& . -^ ZlJI|«Of.l4.J«Aft

€l ea tempc^atet qua lex rigebat» qaum adttmc boff^i^r ad propitjaodttm
aumea offerreutur* Vulebs ^gilur C^s)us amorem jerga.projiiailtt»
coinineodäre« dpcuU o^ Deuuiquidi^iii sibi booorcin jB«ri existiip9Fet i|i
erga (»roxiniuai gratiam geramus« Hoaüaoi eaiiiiy qua ipie lifin, colel|a-
tur, taDtUpcr omtU^Ddara ceaauitf. dooeq cum proximo sit^i^ gratiam
reditum« Ad tum rooduni Chriatiis boo raro tumjoquuluf .^t|...tiim
opei'aius. Featos dies geoHlitio niore observavit» et reliqua . jiegaUa*
Docendi vero modus ita passim ab illo observatus . eat, qt ubtcuoque
cum ludaeis sit loquutus« aperte ad legU observatiopeui accesi^eritf.mui
bercle Ülam adserens, iied per eiuf occasiooera veram iiiatitiam dopc^ps :
ut boc locO) et Matth« XXtlL Vae yobis $cribae et Pbarisa^i, qii|
circumit» mare et aridam etc. Nunquid Cbristo ciir^e erat» ne factum
proselytum booum redderent iuxta JegU oh$er,vantian7 l^linun^.;, 4e4.
quandoquidero Pharisaei id facerent ooa alia ralippe.i quam.Mt dUi>
geoter viderentur aemulari legem f ai multo# adventicios adtiras^issevl;
negligereot tarnen ioterjm oervos legU» iustitiamt iniaeiic.ordiaii^ ßflem,;
obprobravit eis malitiami qua noo alliciebant increduloa s^d ^gem« .nt
meliores per eam redderenttir ,. sed ut viderentur strepui legis adaerto«
res. Quasi diecret : Voa omnia opera veatra facitia 9 ut videamiai ab
homlnibus* Nam et boc quo4 auo .tempore foraan fierl iuate booaque;
rocnte solilum est, pervertitis : proselytos vobis conciliatis, sed nog.^io
cum usura, ut meliores reddatia, verum ut opua . veatrum ab Qmnibua
praedicetur ; ut ita etiam 10 aua, hoc est legia profeaaionCf bypocrisin
eorum accuaet et roalitiam; qua dum Chriatum audire noiebant» pro-
duntur ncc aua aancte aut recta inteotione aervare, non quod aua pro-,
baret. Ut ai monachua mihi obprobret» quod minu^ caste vivan^: ego
idem in bunc modum obprobrem: tute arctius castimoniam proroisiatit
verum ut serves palam est« ^c eodem cap« de templo et auro eiii^, de
ara et bostia non adserit illic bostias Christus, aut templorum magoi-
ficcntiam ; sed quod ne in suis quidem rem recte gererent« Similitcr
facit Paulus 1. Corinth. X. Hi qui in sacrario operantur etc.. ad ata«
tum servatae legis loquens, ac primäre siuilitudinia partero ponens,
^ quasi diceret: Hi qui iuxta legis rituro bostias oifenint, ex hostiis par*
ticipant, id quod aliquando iustum erat ac licitum: sie (ecce aliam simi«
lati partem) qui evangelium praedicant, de evangelio vivuot etc. Quod
autem, Berchtolde, petis ut locos quosdam in Mattbaeo exponam: non
est perfecto nunc opportunitas praestandi, quod ipse tam velim ease
praestitum quaip tu , partim quod supra vires nostras est ; partun quod
negotiorum strepitua et ecclesiarum curae ita nie twdique quatiunt, ut
Buper Henricus Engelbardus Dec. doctor. diceret, aese vehementer ad-
mirari, quod nondum eaaem ad inaaoiam redactua. Nam ut exempK
eauaa dicam, plua deciea ab hac epiatola aum avocatua« Serihunt ad
noa Suevi; ezlgunt quotidie, quod ipae praeatare neqneo : tametai pro
virili illia aatisfacio. Scribunt ex Helvetüs ferme omoes, qui propter
Christum premuntur. Haec ut omnia boni coosulatis scripsi. Si vero
quiddam occurret, in quo tibi usui esse potero, ne parcas: nam maiori
tranq^illitati brevi restituar. Locum istum Matth. VI. de eo, qui in
^rvos coniectus cogitur omne debitum reddere, cave de purgatorio

fPISTOLAE/MDXXRL LIV. 319,

NrtettijQis» lecl Ae boc, 4|iiod Cbristiis noluil, ut sni sese ■nituiiJitibiis
jrtfertraiti p«riciilo«ttiii eoiin etie litigarct saepe enim compertjini esse»
cirai giii se victoreni sperab»! futarum apud iudicemt Tictuiii esset ac
in nervös et Tincula conieetiuii , dpoec etc. Omnia oro aeqyi bonique
eoasulatisy nee nosCrum hoc blaftdimentum oracult joco ducatis: ansan
»tn cogitandi solam tradidi vobis« Vestraruin virium erit, loo^eprae*
staotiora aliquando in Tulgum dare. Beliqua omnia narrabit Fabianus
ooster» euios memoria epistolam superat. Salvi sint VadiTiUiuSy Lu-
peius, Trempiuf» Episoopus HoestetterhiK : omnes* Ejl TigurO},4»>
Dec. 1523. '

LIV.

HüLDRICaiUS ZUINGLIÜS

CHARISSIMO IM CHRISTO FRATRI PETRO SEBIVILLAE,
ECCLESIASTAE GRATIANOPOLITAMO S.

Gratia et pax a Deo et domino nostro lesu Christo. Si bönis ad
bonorum con vi via licebat etiam non vocatis decedere, doctissime iuxia
ac piissime Petre ,' ut est in proverbio : quanlo magis Christianuni etia n
loo^issime dissitum Christianuro convenire licebit? Quorum una fidesestt
baptisuius unus, Spiritus idem, idem eiusdem pietatis Studium« Hind
factum est ut i^ootus i^notum, itidem quod ego nunc facio, bene habere
precatus sis, atque id literis ad Annemundum Coctum missis, virum ut
genere doctrinaque darum, ita pietate humanitateque longe claribrem. *
Qui ut nihil antiquius amicitia pietateque inter humaoa ducit, sie vicis-
sim suöpte quodam iure (nam tanti riri imperio lubentes volenlesque
cessimus) compulit incultas istas ad te dare literas : quibus futurum spe-
rat, ut ainfcitia, secundis avibus coepta, eodem auspicio in diem magis
ac magis crescat. Sed in eum modo usum, ut pura illa veraque Christ)
religio amplietur; quam quis non videt hypocritarum versutia longo iani
tempore ita esse foedatamj obscuratam, laceratam, ut parum abfuerit

*) jintiemundys Coctus^ eques, praecipuns patronus reformationis GalK-
eanae, icer fecit in Gtsrmaniam et H«lvetiam, ut Luthemm Zuiiigliumque
■osceret. lluie StbiviUa^ pastor Gratiattopoli^ propositum aperuerat £van-
£«limn praedicandi, et Coctiis impulit Zuingtium , ut has literas ad ipsam da«
rat (Kirchhoftr.) Sebiuitla scfipsit ad Coctum 28. Dec. iiS4. „ le ais re*
ce« tes lettrea et eelles de £uingliu$^ avqnel je respons. Ta doibs aeavoir, qae
Satan n eateint le frnit de TEv. en Fra$t€€ palhilant, et mea me k GvnMf
etnis dea qnela ploa tu eaperoia soat Taetllans et remansi aoina, et k mpia n
M impoae ailene« de preeher isus peine de mort« Poiir confabnler ensenü>le
secretement de TEvai^e nai ne dit rien, mais de en parier publiqiiement
il a'y pend qne le feu. Les Thomistea ont vonlu proceder contre moi pur
laquisition et caption de personne , et si ne feust certains amis secrets , jVstoie

mit entr« les mains des Pharisees Se il te aemble que je passe de

delk , mihi consule. . . Se tu n'extens paa de retonrner an Datdphitii devant
qiie FErangile ae preste libere, tu n*y seras jamais. (Sind.) Gootus episto«*
laa Lutberi ad Daeem Sabandiae hasqtie i|na literas Zainglit ad Sebivailam
'^'^ pnudalione vnlgnvit , (Stml.) 1525 ian deniortuaa.

320 ZUINGLIAMAS

in iwiTersiim mcinderetor? .Scd domimu Sibaotfi pMxilkiD 99aiak
veliquit, ex quo segeletn ubcrrimani redkiiraM •penmii». EadeniiwiUR est
coelestis graoi Tis, quae flinapis, quod oiMiium adnuMun «st Ipnge aii-
Aimum; huc tarnen venit, ut arborescat, ct.avibus cpfli ¥ariis Ycntoru«
aeditiooibus iaplatis sedein firmam hoipkiumque tutum exhibeat. Scniea
hoc, ut, Christi verbis utar , est verhum Dei. Quod tametsi dum alias
alio cadit, parv4im ; ubi tarnen in terra« bonain oeciderat, frucluQi ab-
undantissiuium refert: quamvis et hune numero potius qua« ingenio
dispareui. In hoc iiiquain verbo requiein vitamque ioveniunt inis^rae
mortalium mentes, quae iron modo huius iuimundi mundi tvoittltibuSf
verum insidiis etiam spiritualiuin nequitiarum divexantur; idque adeo,
ut iuxta Prophetae verbum consolationem nou recipiant, nisi postquan
Dei memores factae fuerint« Renuit« inquit, cott^htionem accipere
anima niea; recordatus auteui Dei laetificatus suin. Quae eoim, per
iinmortalem Deuro, firmitas aut eon^olatio in verbo hominis est? cum
omnis homo sit mendax; manifestum igitur fit, humanam meutern non
alia ratione traqquillam reddi posse, quam uno soloqne Dei verbo. Hoc
tu recte facis, quum nitide, pure saneteque praedicare in animum ioducis,
quemadmodum literae ad Annemundura datae iodicant. Idque non sine
"[(heseo, ut dicitur. Mam caro et sanguis hoc tibi non revelarunt (haec
enim iubent, ut se audiamus) sed pater coelestis animum sie tuum aJ se
traxit, ut eius iam verbo iidens, alios quoque ad hanc securitateiii cu-
pfas pertrahere« Verum heus tu, aedificandi consilium ne capias, ne
prius sedens impcnsam omnem supputaveris. Alioqui a filiis huius seculi,
dum in medio fervore opus fuerit, ipseque rerum ioopia ab eo revdca«
tus eris, ad hunc rideberis moduni : Hie homo coepit aedlßdäre, et ab-
solvere nequivit« Quae te contumelia, nisi vehementer incalueris, ma-
0um ab aratro retrahere, inque salis lapidem converti faciet; ut sal de-
inde fias, quod ingenio amisso plusquam fatuum est« Sunt autem ad-
versus hos hostes opes, arma, commeatusque parandi« Primo contra
Antichristum , qui ut se extulit supra omnem cultum, ita Dens dici
amat, et verbum suum nunünis loco vereri praecipit, tametsi plusquam
Sl^ Sia naaU/p a verbo Dei dissideat. Si nunc fidelis Domino tuo mi-
nister esse cupias, huc adigere, ut istum odio habeas: nisi duobus do-
niinis servire alicubi didiceris, aut amicitiam aliquam ititer Christum
psse et BeliaU Istum si odio habeas, cogeris ante omnia male audire,
haereticus dici, ignes, mortes etdira 5U|)plicia iotcntari videre; ac paulo
post, nisi ad eius partes concesscris, experiri« His eoim armis probe
instructus est, gestitque non velitarem, sedstalam cum. Christi ministria
pugnam conserere. Satis enim iam exaaperatus est : tantum entra «rci et
copiis eius, dum aliquamdiu praedicatuni e^t Evangelium, decessit, ut
in desperationem rerum omnium adactus ultima experiri cogatur. Hie
animum explora tuum, et humeros examina quid qtieant, quid ferre
recusent! senties roox te tam gravi adversario imparem« Adliaec adde
alios innumerabiles, qui contra te diraicaturi sunt hostes; inveteratae,
sed pessimae consuetudines ; Patres, sed qui vitrici feresunt: nam ver-
bum Dei crebro iuxta libidinem adfectuum suoruni dctorserunt ; Pria-
cipcs, qui bis insantunti tum secundum hoc quod veram pietatem igno*

EPISTOLAE. MDXXIIL LIV. 321

raot, nihil «liud quam tumultiuuitur, Unde in ffreg^m Chxiaü fiicOe
cxtimiilari poKertml mimdus totiis» xaxotalfiunff el malorum exauiinn
siroul oiimiuni. Haec inquam omoia tibi, aotequam teiam ordiare» tx^
pendenda eruni ; ne an media pugna reiiiittas brachia i et fugae pracsir
dium quaeraa : nam sie fieret i ut (lostrema dcteriora priiuU redderentur,
lam te si bonus orator esscm, et tu carnalis esseSf ad desperationedi
airointm ade^issemi ut iam laiebras potius meditareris quam coocionem»
Sed non patttur hoc qui te extimulat Christi Spiritus i qui eiusinodi raalia
aoiiimm aeuit potius quam retundtt« Age i^tur optiroe Tir, et tu in
Gailiis vestris Christiana armatura munitus in publicum prodeas 9 subia»
taque instar tubae voce Evangelium Christi invitis omnibus puppis et
Papis praedices, Christus classicum cecinit, impressionem in Phari»
saeosy scribas et hypocritas facturus. Quis de^teram ad praelium non
armabit? Leo rugiet, inquit Propheta» quis non metuet? Christo per
niioistros suos detonante» quis ex hostibus non pavebit? tmo dispereaoif
si oon in totis eastris illorum trepidatur: adeo vertuntur» rotantur»
ambigunt, ut quid consilii secuturi sint, nondum exploratum habeant.
Nam si Christi gregem maetare per inductos Principes coeperint» v.i^
rentur ne sie aperiatur fenestra, nt in se quoque paulo post irruatur.
Si vero scriptura obsistere tentent, cooscii sibi violentiae» quam ei fa-
ciimt, toti frigent ac coocidunt. Quid igitur in ignavos non irruimus,
uno ijloque satis forti verbi Dei praesidio fulti? Is enim Antichristum
ijiterficiei spiritu oris sui« Stat a nobis Christus, quis contra nos?
simus licet Samia vasa, nemo tarnen confringere nos poterit, quamdiu
nobis Dominus adest: aderit autem ex verbi sui certa promissione, qua
pollicitus est se nobiscnm mansurum usque ad mundi consumniationem ;
ittssitque securos esse quum ad reges et praesides illius causa trahamur ;
daturum enim esse et sapientiam et eloquentiam, cui omnes adve.rsarii
non possent resistere. Quid igitur adhuc cunctamur? victoria in mani-
bus est. An cam decerpere piget? Coelum et terra transibunt citius quam
Dei verbuin, At is victoriam promisit; recipi igitur non potest, ut
non viocamus« Quin hoc potius dixero^ non alia ratione vinci nos posse»
quam si conatus non pigeat« Tencra, non ignoro, ut nos caro dehor«
tetur; sed cogitandum iterum atque iterum nobis est, quod versutusille
xaxoScufnav semper nos illius occasione suadelaque decepit ; de dum illa
labores aerumnasque refugit, nobis ocius ab eins blanditiis fugiendum
est, auresque Ulyssis in morem obserandae^ ne forte ei cedamus. Qnae
enim maior infelicitas nobis accidere poterit > quam si nos perditrix caro
partium suarum fecerit, ubi toti nihil aliud quam caro futuri essemus^
ac subinde quoque nihil aliud quam beluae? Partium autem das sumus»
si spiritum illius gtatia pfodimus; tum autem spiritum prodimus, quum
non Omnibus netvis Deo , illiusque verbo fidimus t In eo enim solo api«
ritus vivit, Quod enim tam iuratum est creaturae verbum % quod oon
fallat? Baec igitur et bis longe tum robustiorai tum diviniora, tecum
reputans, doctissime Petre, animaberis non modo cum Anttchristo ac
pacis priocipibus , sed cum universo Amul orbe certamen subirCf si qui-
dem coelestia ambis t ea enim solis eis eveniunt 1 qui f errena negligunt«
Zuinglii nniv. opera, VoL VIL 21

323 ZUIMGLIAMAE '

Ailte omoial^iltir opus est ut te ipsuin »bncp^, «« quotidie moriaris»
Id autvin tuopte Marte non poteris : ad unaoi if^tur Dei misericordiam
tsoofugieitdttfn , et illic flagUandum, ut vias tuas dirigati meutern tUustreti
cor excatet, ut illius gratia nihil nou tum audeas, tum quo pacto fieri
<^orteat scias* Proderit et illud Evaiio;elium Christi praedicare mo-
lientiy ut reiectis omnibus praesumtis opiuionibus et doctriuis» hoc eon-
silto ad literas vere sacras accedat, ut eas praeceptorem habiturus sit,
Don discipulum. Nam qui sicaccedunt ad eas, ut hoc solum quaerant,
tfttod opioionibus suis adstipuletur , Tim eis facturi sunt et constupraturi.
-^i vero contra sie ad cas adeunt , ut illinc coelestis consilii roentein
auferaaty ut doceantur, non ut doceant, hi denique cum multa frugc
reeedeot. Vides in Christo, frater, quantum bre?i pietas Christi in
Germania profecerit ? Ea non minus promotura est et apud vestros » si
id a Domino petieritis* Peti vero gaudet: est enim animarujn»anians
ac zelotypus. Haec, uttandem finiam, huc tendunt, ut Evangelium in-
trepide velis apud tuos profiteri : quod precor faxit Deus Opt. Max«
Nam frigida isla et plusquam temporaria epistola plane scio quam
nihil possit : tametsi eam Annemundus noster tum amtcitiae iure , tun
candore isto suo, quo nobis plusquam par est tribuit, extorserit* Pro-
inde nobis iam ut amico utere; ac si id nimis est, ut discipulo. Et
persuade tibi, Zuinglium - tuum futurum ^ dummodo te Christi esse au-
dimus« Vale et confortare in Domino, et in vi potcntiae illius, qui te
servet incolumem« Ex Tiguro 13. die Decembris Anno 1523.

LIV.

MYCONIUS ZÜINGLIO S,

Insperato nuntio excepit me filius redeuntem ex Glarejana ; hoc
jputa, quod Tu cum Utingero confeceritis precando, ut ludus mona-
jterii inferioris ^ apud vos mihi adiudicatus sit : t^ptum adveniani et
iudicem, si id velim. Tum etiam, si praemium minus sit, ut facile ex
eo sustentari non possim , vos adituros roecum Dominos Tigurinos y
si quid forte addant, quo melior sit conditio mea« Quid faciam nii
Jluldrichef Tuus sum; quod iubes subeundum est, atque hoc ideo,
quia quicquid huius facis ex re mea facis, et puderet me, mihi crede,
jsi, quod tu laboribus alioqui non aestimandis implicitus pro me egisti,
ego non lubens acceptarem« Tantum illud volo, quam certissime rem
omnem .filio, vel uxori exponas, ut laetior deinde Tiguriun advolem.
Bedibunt enim, prius quam ego possim vel prae i^ineris lassitudine ad
vos descendere. Mirum enim, quam me et iterex Glareana et solis
aestus defntigarint. Mon credis semol, inquis, nuntianti? Veritateni
dico« Inter spem et metum constitutus plane haereo, ut ßeri solet«
Metuo, quod ex ancilla haec tantum audivi. Spero, quod persuadeo
.mihi, rem ab ea non confictam esse posse. Me tcnes« Adminisirator
idem mecum sentit« Addidit hoc, fatale sibi videri,, quod qui Christum

^) Schola apud Monasterium fenünarum.

EPISTOLAE« MDXXIV. L 323

proflteinury omaes Tiffurum coaveniaiDiiSv ac deimle rauiet simil pa*
reamus. Vale in Christo felix. Erenu ^ raptin 1523.

Myconius luiu.

MDXXIV.
I.

HULDRICHUS ZÜINGLIUS ERASMO '

SCAPHUSIAE EPISCOPO.

Gratiam et pacem a Domino. Habui ex multo iam tempore con-

silium, mi Erasme^ ad^te scribendi« Quod tarnen tua potius, quam mea

causa obmisi: sunt enim literae nostrae tarn admirabilis fortunae» ut

autori obesse roinimum possint; ei vero ad quem dantur^ plurimum«

Tandem ergo ad te scribo» sed Christianus ad Christianura; quo fiet ut

ipse nihil sis ae^^r^ laturus, neque e^o quicquam scriptunis, quod non

aequanimiter ferri possit. Plam si eundem spiritum hausimus ac spira-

mus, idem quoque sentiemus; quod si idem sentimuSy iaui dissidium

lon^issime omne aberit« Causa igitur, quam tecum a^ere cupio, non

mea est,, neque tua, imo mea- ac tua ; imo non mea ac tua, sed omnium«

Quae parro ea? Evan^lium Christi. Huius cum tu semina iacias inter

spineta et sentes , arbitratus sum non iniquam rem factumro , si currens

eurrentero adhorter. Non enim comcs est in hoc certamine invidia : hie

enim omoes vincere possunt, atque munus auferre. Sed roiles railitem

Qtiin praelio ad communem salulem parandam adhortatur. Sic nos quo*

que mutuo cobortari debemus; eoque roagis, quo hostem videmus au«

dacius ioferri. Neque tarnen sie velim abs te intelligi, ut fortiter ma-

ps quam prudenter pugnare raoneam: satis enim dudum eorum pertae-

sum est, qui audacia omnia pesaundant; sed quae tua est animi fidei-

que (ut audio) dexteritas, sie provide vivas, ac solide omnia doceas

eitraque insi^era mofdacitatem , ut doctrinam nemo convellere , vitam

nemo reprehendere iure possit. Quod si quidam sunt, qui sermonem

Domini nihili faeiunt, quid tum? Sed pretiosus est iis qui snnt Domini»

^) Ditbold et Gen^ds^ci^ administnitor Eremi, anno ante Myeonio Lv«
eema exagitato officium praeceptoris Tbeologiae in coenobio eontnlerat» in
quod senatns Suitiae 30, administrator 20 florenos impendebat, (Kirckhoferi
Myconins.) ^) Ut reformante cum eoncionatore StbasU H^apuro^ cogno-
nine Ho/meistere oratorem solertem catholicnm compararent, vocarerant
Abbas et Senatas interior Scaphusii 1522. Erasmum Biuerum e Bavaria,
qui Rotvilae praedicaturae munus gloriose administrarerat. Aliquamdin
Erasmiis acriter doctrinae reformatoram obsistebat atque etiam Scriptnrae
«octorttatibus rerincere conabatur. Qunm TCro paulatim experiretnr» koc
fifH non posse, ac doctrinae adversariomm infestatae probäbilitateni peiw
spiceret : im proftteri coepit eam , itaqne partes reformationis adaiixit. 1529
natrimonio diixit sororem Abbatis 8capkusiani, atque cum Burganero de
£ochanstia implicitus lite praedicator Bernam discessit.

824 ZÜINGUAMAB

^«ti ii«B «K «MM «t saaguiRe, sed ex Deo oati siiot« Oonim eaii«a
Doo debet oobis obrepere taedium» etiaiu si isti non modo nefstigMott
sed inaledictis etiam flagellant et persequuntur* Sic eniro gregi Doini-
nico, dum pusillus ac luodicu^ est» fidein deberi autumO} ac si iuaxin«us
esset. Noa erat excusatus qui talentum taotum ununi acceperat, quod
mioimani ei esset creditum* Periode tu cogttabis: Mon debeo, quod
pauci Chrisluni recipiunt segnius agere ; sed eo circumspectius advigilare,
quo grex Domino meo in immensum crescat. Haec ad te, mi Erasme,
zenii aut streaae loco, ipso uatalis die, quod felix faustumque sit ami-
citiae nostra« exordium» do, ut meura in te aaimum non ignorareSf
et ad omne obsequiiim propensionem. Quae Bernae bis diebus acta
suoti aarret Hubebnann« Vale per Dominum. Die natali * 1524.

II.

ZÜINGLIUS AD DOCTOREM VENDELINUM. •

Gratia et pax a Deo et Domino nostro lesa Christo. Statueraiii
olim, bone vir, aliquid literarum ad te dare, cum crebri ad nos rumo*
t*e8 deferrentur, ut scilicet raissis humanis tum doctrints tum traditioni-
bus ad.castra Christi defecisses. Verum tarnen, id quo minus factum
stty in causa fuit, quod nullt rei minus fidem habcamus quam mmori-
*bus : adeo sunt inconstantes et incerti, ut nunquam^ non Tel magis vel
minus, quam res habeat, praedicent. Venit enim et nunc rumor de Te
ad nos, qui si certus est et verus, non pudebit nunquam epistoKs pe*
percisse. Noiim enim quicquam commercii cum huiusmodi turaultuosis
homintbus habere, qui ob quamvis levem causam iofirmiorum iidem
tentare audent tarn clamosis querimoniis. Quapropter si ita res habet,
ut sequitur, oro, ut posthac diligentius in S. JLiteris crebriusque ver-
seris, quam ut ita rustice inscittam cum invidia prodas tuam. Si minus,
innoceps es scilicet, nihil in Te dictum puta. Fertur autem, quod pro
publica ' concione cum atrocitate multa questus sis , haec Terba Act.
XV. (praecipiens custodire praecepta Apostolorum et Seoiorum) dcesse
in germanica translatione, quae ad graecam Teritatem versa est« Hie
scilicet opportuna quiritandi causa inventa Tociferatus: Ecce, ut isli
S. nobis literas propinant, ut detruncant, quae eis adversa sunt! Et
quid muUa? Tanquam in falsarios deferbuisti. Quod Te factum ut mi-
•aime decet, ita est animi tumultuum cupidi certissimum argumentum.
Sed quid facio? QuidTe non illico in lucem produco, ut erroreni tuum
ipse agnoscas? Lege in decretis canonicis Augustini verba (quae ex
L* de Doctrina christiana mutuo accepta sunt. Distinct. 8. et rel.)-
Ad quos Codices, quarüra linguarum, recurrendum sit, si quid obscu-
rius in S« literis aut dissimilius offendamus; et invenies, Novi Testa-
ment! puritciteni ex Graecis excmplaribus . t^%^ petendam , Veteris ex
Hebraicis. Munc si dccem millia graecanicorum exemplarium, qua ta-

^) Dies natalis Ztiinglü , Cslendae lanuariae. >) D. O^waldtu fT^nde^
lin, Dominicanus S. GuiU, praedicator in Mottasterio, acer adversariiu r«*
fformationis in sua patria.

EPISTOLAE. MDXXIV. H. - 32»

mcii liojrüa Novuin iDStnimeiiluai ferme et praeterlini aposlolotnin mU
conscriplimi est 9 tnspexeris, ae micain qaidem invenieS' honiin verborum
a Kiie capith si^riptoruin« Uade Itppo quoque patere polest , auppositHia
esse, de quibus nobi» eertaineo nunc est. At» si graeca exempiaria haee
¥erba maxiine habercftti in quem usum« obsecro» ea torsurus erae«?
Nonoe in eum? Quod lege etiam dima eautum esset« iussis traditioni*
biisque Romani Pontilieis obedienduin esse? Quasi vero Lucas illic ^t
altis praeceptis loquatur, .quam quae paulo superius, non modo per
apostoios et seniores, sed per tolius Ecelesiae autoritatem promulgata
erant« Id quod ex eis 9 quae paulo pdst Cap« XVL sequuntur, adver-
tere potuisses» quum inquit: Cum autem pertraasirent civTtatesy tra-
dcbant eis cuslodire do^nat», «(uae eraat decreta ab apostolis et senio-
ribus, qui eraat Hierosolymis. Verum ut boc quoque praeterearous »
quaeaaia qasiliaqne fuemoti quae apostoli cum tota concione decreve-
rant? Partim ceremoniali 1 partim divina kge interdieta eraot.. Non
scortari et klolis noo contamioariy nonne Christi ore vetita sunt? Ab*
stinere vero a soffocato et sanguine, quid aUud quam ceremenialia sunt?'
quae olim servata oporlail, hodie non oportet. Sanguiaem enim pas«^
sini edimus: nam quicquid in macello vaenit» edere licet f et mundis
omoia munda sanctiKcanturque omoia per verbi Dei iroprecationem et
^atitudioem , lutulenta etiam sus. Suffocatos autem pisces et sua
spoQte mortupSjL lepores» turdos, capreas straogulatas >. reliquaque id
geuus, quis est qui non edat? Cum vero vides, hie A'postolös nihil
novi praecepisse >. sei propter quorundam imbecillitatem , de qua- supe-
rius eodem eap. XV.. habes, paiicula quaedara, nempe duo solum cere^
monialia , permisisse potius quam praecepisse ; quid opus est hinc per*
ditissimorum hominum tyrannidi praesidium petere? Aut quod apostoli
cum Omnibus fratribus vel ex lege servarunt, vel ex abolita propter
quorundam imbecillitatem tolerarunt, iniquissimae christiaai populi op«
prcssioni taoquam iuste praetexere? Sed nee istud etiam praetereuaduni
CM » qnod Petri sententia t quae vere christianae libertati consent^ne^
est, non ' obtinuit 9 sed lacobi. Uiide P^trum adpareti ab apostolis noa
liabitum esse priucipem« quem hodie invitum etiam faciunt Roiüapum
Poatificeni ad impcrium suum roborandum. Adde quod is, quisquis tan-
<iem est, qui novmn Instrumentum in Germanicam linguam traduxit, non
primus hanc particulam omisit» sed ante hunc Erasmus RoHrodamus^
yir graece latineque doctissimus. Perhibet et divus Hieronynuis contra
Attgustinum, graece nou haberi, iam tunif^nte XI« secu]a4 Haec tecnn^
comnientari placuit de praedicto loco, deque iniusta quirilatione tuai
>iqua fieri posset, ut ruborem Tibi* incuteret Dens, sententiamque tuam,
qua Terbi Dei purilati parum favere videris, nmtarel. Id si faciat, erlf
nobiscum in Christo dilectus : sin autem cervicem firmaveris tuam fa«
ciemque perfricueris , hostium satis habebis. Quin potius iam dudum
habuissesy nisi quod Te minoris faciunt, quam contca quem* tantum
l^boris insumant. Vident eoim, Te parum nocere posse, etiamsi pes-
^^^ vdis. At ego Te per* caput tuum-, perque mentemi' tuam, quae
^^ debes, obtestor, ut doctrinae Christi candide faveas, et urbi ve-
*trae admodum resipisceati adiumento, non impedimentp sis. Kam si

336 ZUII96LUNAE

kpis isle ofFensionb m Te conciderit f cooteret Te ; Tu Tero , si ad
tum offeodUy coofrio^eris« Optitni$ coeptis Optimum qucinquc favere
cfportety et diviuis uionitis an quisquam tarn poteaa est, ut obluctari
possiti etiamsi per aummam iniustitiam caiculuro Ulis delrahere vdluerit?
Fidelem Te Doiiüoo es»e oportet, non Bouinoo Pootifiei, ooo Tibi,
Aon privato cuiquam , si verus verbi Dei dispensator e$s9 ainas , noo ti-
nere, qui corpus oecidant, bod accipere personam bominuni, sed bue
luiura spectare, ut iDfallibili petrae Cbristo oixus, omoes fluctuum, im-
brium flumioumque atidaciam impetuuque contemoas. Et, si sie fcce-
m, spejrare, coronam Tibi repositam esse^ quam suo tempore iustus
iudex reddet« Amen, Omoia booi consulel nam christianae trauquilli-
tati et praesertim urbis Testrae consultum esse cupiens baec ad Te scri-
psi« Drget eoim uos otuuium ecelesiarum soIUcitudo , quae Te quoque
aliquaodo, ut spero, urgebit. Vale, servetque Te Cbristus, 'si boc ei
tribuas, ioeolumem. Ex Ti^ro XXUL Febr. 1524.

HuUrichus Zuin^lius ex animo tuus, si Tu Christi eis.
Inscriptio : Docto adniodum Doctori FendMno N. ' apud S. Gal»
lum degeuti et praedicauti, ad maous proprias*

III.

BARBARA,^ ABBATISSAINSCHAENNISZÜINGLIO.

Salutnmus Vos quam hooorifice possumus, et quidquid boni nostrae
faeuhatis esti offcrimus, Magister dilccte Huldrice. Permagnas gratias
agimus ex roente amica pro iudustria io Monacbellum coUata, quem ego
et cognatus meus Doctor ad Vos misimus. Porro, magister dilecte,
Vos oramus, puerum commendatum habeatis Dei meaque causa, ac si
hoc atque etiam malus iu Vos Vestrosque promereri dabitur, omni tem-
pore me promtam atque paratam reperietis. Item quod mihi scribitis
de UDO modio tritici, hoc lubentissime coucedeos oeconomo Rielli
iroperabo, ut tradat, et quidquid opis puero io posterum ferre potero,
dare iuvabit, ut pro spe mca vir honcstus gratia Dei reddatur. Hacte-
Dus. ^Dei gratia semper adsit Vobis probisque christianis omuibus!
Ceterum Deum pro me quaeso deprecemini, ut me corroboret in sancto
Evangelio, utque per divinam benignitatem et clementiam proficiaoi
rectamque ingrediar viam ad mei animi salutem omoiumque hominum.
Die Matthiae 1524^

P. Scr. Magister mi. medullitus caref blande Vos rogo et Tere-
cunde, mihi mittatis brevem expositionem illius Evangelicae vocis:
Multi sunt vocati; pauci electi.

Inscriptio: Venerabili sacri ordinis viro, domino doctissimo, Ma-
gistro Huldrico Zuinglio, verbi divini praeconi in urbe Tigurina.

Barbara, Aebbtissiim zu Schännis an Zwingli.

Mein freundlich Gruss und alles Guts mit Erbietung aller Ehren»

- ■'■.. -■ ■— — 1-- — ■

^) TiüUgrey genere Sca^ihnsiana.

EPISTOLAE. MDXXIV. IV, »T

Heber Mr, Ulrich. > Ich dank Euch gmr hoch und frcandlicb Entv
Fkissigkeit 9 die Ihr an dem Miinchlt erzeigt haht, den ich und meia
Vetter, der Doctor, zu Euch f^eschickt. Weiter, lieber Mr. Ulrich
ist mein -Begehren an Euch , ihn , den Knaben , hissen befohlen seyn anl
Gottes und um meinetwillen; und wo ich solches und audi grössere«
gegen Ench und die Eueren könnte verdienen, das. wollte ich zu alle»
4&eit Ton Herzen gern thun , und das mit ganzem Fleiss. Item , dasi
Ihr mir schreibet von 1 Miitt Kernen, das will ich von Herzen. gen
nachlassen , und heissen Avimann Riedli Euch den geben ; und wa»
ich dem Knaben weiter kann beholfen seyn, das will ich gerne thun#
damit er ein Bidermann al^ ich hoff durch die Gnade Gottes werde«
Nicht mehr ^uf diese Zeit , sondern die Gnade Gottes sey allzeit mit
Knch und allen rechtschaffenen Christen. Ich bitt auch, dass Ihr Gott
für mich bitten wollet, dass er mich stärke in dem heil. Evangelio»
dass ich durch, die göttliche Gnad und Barmherzigkeit zunehmen mög«
und gewiesen werden den rechten Weg nach meiner Seele Heil und
aUer Menschen. Datum St. Matthiastag 1524.

N. S. Mein herzliebvr Mr. Ulrich, ich bitt Euch gar freund-
lich mit grosser Demiithigkeit,.dass Ihr mir doch wollet schicken eine
kleine Auslegung über das Wort, so der Evangelist redet» nViel sind
berufen und w^enig sind auserwählt«"

Ueberscbrift : Dem Ehrwürdigen geistlichen und wohlgelehrtea
Herrn Mstr« Ulrich Zwingli, des beil. Gottesworts Predicant der
L. Sudt Zürich.

IV.

ZÜINGLIUS AD I. VADIANUM.

Gratia et pax a Deo et domino nostro lesu Christo. Tnum, carb^
•ime Fadiane j in evangelio Christi- tam alacre Studium et miror et
ixosculor, nee est, ut unquam Tibi vercndum sit, ne occupationum
poodcre pressus tua vel fastidiam , vel negligaro : eis enim taedium ex
tumultibus natum levo. Taceo, quod rusticior futurus essem, (qui alio;*
qiii semel tarnen rusticus sum, h« e. totus) si ad hominis, tam docti, tam
amici, tam denique pii epistolas supercilium- tollerem , cui hoc potius
vereoduin esset, si crebro scriberem, ae Musas tuas et ptetatis studia
ittterturbarem. Negotium nostrum feliciter , ut spero , brevique absoU
vetur. Mor^ntur nunc negotia» Quos misisti, summe placenti Faxit
Deus, ut muitos eiusmodi babeamus arti6ces. Ut autem illis res noatrae
Tiguri plareant, tx ipsis dbcere licet. De loco Act. XV. non'est,
ut Te multis defatigem , sed apertam ad Fendelinum epistolam ^ ubi
legeris, iudicium nostrum amplius de eo nonrequiresj quamvis'neo
ipsum postulasti, sed quicquid illic sentiendiim est, ipse^iam sentis aotea
quam nos audias, ut ex epistola tua facile colHgi potest. Volui tarnen
horainem paucis alloqui, quo videret, non defuturos oiim adversarios»
si ipse obstrcpere pcrgeret. Hanc ubi legeris, cera rubra, signo vero

*i er, ep. I.

3f8 2CIII0UANAE

qaoObct iiiCQipitto •igoa y et rcddl eura; tt st Tercara. aaevilurunB , dh
•peranit ut prius detcribaturl * Nos enim^atMiMMaaeiiiy ut oulluoi ha-
bciDiifly ita ne uniusepistolac. copiani ad alium emissat« Saivos inl»e
Xfadimagistruaiy Benediclum episcopum nostnim, ac mco nomiae Mbc^
«t oleo ad lactucaa utatur» eoque ae pcruogat, si quaa laeaibra siot in*
commoda Taletädioe« Nain ad huDC usam unxerunt Apoatoli, vt cstapud
Marcum, infimios» ut corporis yalclMdo -rc^lituerelur, qua post vicissiai
anioia decumbere cogatur« Fide» qua MessU adhacrcmus, beamur« noo
olco: aam alioqui ntrea caprini essent beatisstniiy qui oleo ila delibuti
auBt» ut etiam Tomaot« Sed haec omnia per iocum; oam et ht, ex quU
bus erratttlum hoc babeo, ioco magis quaiq odio ludicarunt. Gratutor
autem secundum hoc ei, quod auditores tales habeat: nam nobis saoe
nihil unquam gratius fuit, quam quod auditores ipsi suis manibus Fcr-
bum tractarejit , mente versarent , moribus vero euprimcrent : sie enioi
ae ista fere sequuntur. Vale, et iain audi, quid cum Venddino sim
oonfabulaturus. Ex Tiguro die 24* Febr. 1524.

Cetera omnia referenti qui haec ferunt« In mediis strepitibas omnia
cogimur agerei uode et omnia obsecro boni consulas«

HuUrichüfi Zuingüus tmis*

« • • * ■

FRATER lODOCUS HESCHIUS * ZÜINGLIO.

Si'qua Salus uspiam est earo exoptat in eo qui msindat salutes lacob»
ti'xtX me tuis ornattssirais provocasses literis, Zuingli doctissime
idemque humanissime, hanc ad te «cribendi provinciam non desumerem,
potiusque in silentio persisterenu Nosco enim homo infaos, et nulla
dicendi arte praeditus, ac plane, qualem tu roe depingis, elinguis, non
perittde magnorum Heroum auribus esse coram obstrcpendum , atque
absentium laudes praedicandas » quod hoc oronibus licuerit, illud non
nisi doctrinae politioris gradü receptis. Vis plane dicam Huldrie^^
firater in Christo charissime, quid et de te et tua doctrioa aentiam; di*
cam libere. Sunt in te, mi Zuingü^ dotes, a quibus nihil non expectare
debebatHelretious ager, iogenium ardeos, Tividum, solidumi maseulum ;
memoria ampla, praesens, promta; animus dexter et ad omnia Tersa-
tiKs; lingua vocalis et expedita, quibus nimirum Tirtutibus, si sana do«
ctrina adcesserit , ab orthodoxorum Patrum sententiis et ecclesiae con«
anetudioe nihil diversa , futurum esset , ut te non tam Tiffurini quam
totius Helvetici agri unicum et perpetuura decus salutaremus. Sed cum ea,
quaeTu doces, cum sententia Patrum ex diametro pognent, atque etiam
consuetudines ab universa ecciesia receptas nomini Christiano respuen-
das spernas, irrideas, subsannes, nihil boni animus mihi de Te praesa-
git. Erras band dubie, mi Zuingli f tota via, imo rehementer exor»

^) Obseqautus est et msnu propria ep. descripsit SimmL *) Conven*
tnalis in coenobio Gartbusisnorum tttingOM in Thurgovia » iam 1522 Vadiano
acri|isit» ipsum gaudere reformatione a Lnthero snscitata, licet plus mode-
rationis optaret ; atque 3« Febr. 1523 erat eundem , ui ipsi de (prima) dispo*
tatione Tiguri notiüam daret. (Wira.)

EPISTDLAE. MDXXiy. V. S9f

kitM» et «ttos OB« Traun in patfvm Irtbif dfroentimn. Alicnpii quotvfttof
retro fiierant orüiodozi Pvtres em^e necessum etl» atque unirersam
proniM ecelesuun t «pum Paulus lamco fimdamenlum ^t cohimaam ireri*
tatis afip^Uat $ utpote «piae spiritttui saDctuni pterpetttum nacia sit inslru-
ctoren* Unde aoo pantm multi ex oostnitibus« etiani i;entU priinoribui
eoniecturani faeiunt (ita eoim rumor widiqoe a|Mid oos per homimtm
ora rolatf oec id Telatet), luam doctrinain, Teque (disi resipiscas) ciiin
ca Vuleaoo fore sacraadoa* Sed haec ab exitu probabuotur. Haeo
iL*ibi, nii Ziüngü^ extra iovidiaai -seribOf ut quid alit de Te sentiant,
DOfi i^Bores« Sed ais : Scripturani pro mea parte habeo« Esto i sed
perperaiii iotelkctam et adnioduiu Lesbiae^ regube tuis opinionibus ad«
aptatam« £^o Diniiruin illttm proprio spiritu scriptnras interpretari et
pcqterain intelli^ere dtcendttin puio, qui molitur ex eb sensum a mul«
tb orthodoxoruiu Patrum sententtis altenum, et a reeeptiaaiuia totiua
ecdesiaet quae una est (ima est eoim columba mea), consuetudine dis«
if^JHientem eruere; l5 eDiro proprii capitis phantasiasy et non saactt
Spiritus difctum, qui per illorum Patmm ora locutus «est» sequitiirt
propter quod et faeile ruit in errorem. Id quod ne Hat, Clemens ^
prohtbet« DUtgeoter« inquit, observandum est, nt dum lex Dei legitury
non SGcuodum proprii ingenii iotelligentiam legatuf vel doceatur. Quam
ob rem scripturanim intelligeotiam ab eo discsere necesse est » *qui eam
a maioribus secundum veritatem sibi traditam servat. Haee ilie* Hute
subscribit Athanasius^ super illud Pauli ; Unnsqutsque in suo sensu
abundet« Perinde est» inquit» ac si dicat: Cum de dogmatibus agitur,
nequaquam est opus» ut nostro sensu dueamur; quin eruot» quae ab
aliis aecepimus» tenenda» vei ^si angelus e coelo demistiis di versa de-
nunciet« Quid igitur dementius cogitari potest» quam ut (spretis tot
Patribus» ingenio poUentibus» praestantibus eniditiönef literis omnibu»
et linguis efflorentibus ac demum muito yicinioribus ad apostofomm
tempora» et tam eximiorum interpretum commentariist et iam reiecto
sensu » quem tot seculis universa prorsus ecdesia Yerissimum censuit)
fidein uni ZuingUo adbibeamus? Absit, absit boc a diristianorum
aninib» ut eedesiam columnam et firmamentum Teritatis et tam sanctis-
simos Patres in tam crassis erroribus» quos Tn Zuingli illis impiogis,
Ibt retro seculis perstitisse credamus. Maxime cum spiritus tUe a Chri-
sto nobts poliicitus» primo ut nobis paraeletus ^sset» h. e, ecciesiae
sitae cK>nsolator et in aeternum apud nbs maueret» subinde» quae Ventura
essent » nobis annuntiaret» et ut idem spiritus veritatis doceret nos om-
nia » dttceretque nos in omoeni veritatem » oliosus tswe non potuit » qui
ad tantum negotium» tam inclytus» a tam eximiis personis» Patre vide*
licet et Filio missus » sed indefesse negotium » ob quod missus fuerat ,
agere credendus est. Credat igitur ludaeus Apella » non ego , eccie*
Slam, orthodoxosque Patres» qui semper ecciesiae pars magis eximia
fneraot» quique non solum eruditione» verum etiam vitae saoctimonia^
velul Mdera quaedam effulserint» tot retro secolis errasse« Quisquis

^) Alexandranas? ubinam» frustra quaerebatens.

IW {EUmOUAMAE

iU^ttCf quod doctriaaib Patrim adTeiMlw, 4oeii«rit quiequai»« ü om-
aüitts. iQoilis vitaa&s ctL Haec hadoiiM*

Nuac leiopus est (me epistola« modain ezceda«) ut ad taa nonailffl
respoodeam« Priaeipio mihi ohiacis, cpiaui ego pesniue Te traduxerinv
famain tuam iBceMertm 9 carboneqiw nigerrimd dcndtareriin ; mirari me,
tarn levi indicio. Tiffur'mas eaac, ut homiai tan cdostanter haerctico
§dem adhibeantf iodignani chriatiaais weatibus; praeterea futurum apc»
rare rae» ut illts resipisceotibus impudeas bamioia os tandem obturelur«
Quod si non iiat olim, nihil esse reUqut 1 quam ut oSulam Zinffüus
gluttat 9 quam io huoc Snem.paratam confectamque certo sciam: licri
cfeim DuUis modia posaCf ut doctriaamt non pietati solum, sed et paci
publicae» et ooatratium concordiae adveraantem, piae mentes toiereot,
et oetera id geaus neo parum roulta« Quis hanc in me tragoediam
excitaverit, neaciQ. Hoc scto» tamme esse alienum ab hoc crimioey
cnius sum apud Te accusatus, ut propiaquior longe sim Deorum im-
moMalium, quam humanae vitae* Hoc conceptis iurare licet* Absit a
iDCv quod baereseos crimen (quo est nihil apuÄ christiauos detestabilius)
komini imnierenti impingara« Multa« tu Zuingü^ et pie et sancte roo-
nes 9 sed utinam tarn civiliter quam feliciter« Quod si civilius fecisses,
et si ortliodoxorum'Patrnm sententiisatqne diuturnis eeeleaiae consuetu*
dinibus Scripta tua , quasi linuia Uno , fuissent annexa , plures baberes
et faulores et propugoatoresy et simul uberiorem fructum demessuisses«
K<>n oumia quae e tuo phrootisterio exeuntf mihi probantur« Id ego
iagenue fateor, Sed quod scripta tua baereseos insimularim sive palam
dixerim pro publica coneiooe» te haeretica docerCf non fateor. Ais
praeterea 9 tetnpestiruin esse» ut pro hac Helena pugnaturus in arenam
niecum descendas, idque quomodo dam et amice fcceriSf publice sis
exflostulaturus 9 orbbmque- cbristinnum iudicem facturus, an rem me
dignam ipse feoerun, diun immerentem et ignotuni, imo dum Evangriium
Christi 9 quod tanta iide. tantisque sudoribus hactenus praedicasti, tarn
imprudenter proscindanu Quam ego sincere et* integre praedicem ETao-
gcllum (seniper pvaecavenSy ne quid a me proficisceretur9 quod aliqua
pacto, vcl pietati officeret, vel seditionem aut factiouem gigneret, vel
ullius fauiae notam atram allineret)9 quanto sudore S. literas, non e«|ua«
Ubuscunque lacunis, sed ipsis fontibus'9 ambabus9 quod aiunt9 manibu^
hauriam9 testis est mihi Dens, testis conscientia9 testis mihi denique tota
eoocio9 cui divinum hactenus verbum prodamavi. Ceterum quam Te
deceat inculpata vita virum per orbem christianum traducere, Tu videris.
Is profecto» ad cuius tribunal omnes stabimus, tt ZuingUwn novit et
Heschium* Quod vero primo löco dicendum erat 9 bellum mihi indi-
xidti. Opioarb fortasae, mi Zmngliy te posse quosvis a dicenda Veri-
tät^ tuis acroamatibus convitiisque deterrere ; 9ti, pusillus admodum no«
stcr in Christum affectus esset» si verbis deterreremur solis, quuin ipse
iiibeaty etiam verbera nibil metuere. Ne terreamini, inquit, ab bis*
qui occidunt corpus et posthac non babent» quod faciant amplins; Tu
sane simul atque calamo me confoderis, convitia evomueris* nihil habcs,
qua noccas amplius9 quanquam nee illa tantilluoi npcere queant. Age

EPISTOLAB, MDXXIV. V. »i

erijo» coDditJoneai aceipio« certamen noo delicto« S«d heu« tO} mi

Zuingti^ amice nioaeo; itamm otque iterum «avcasi ne caatra tua iiiQi*

tum multitudiae turbentur« Main pro Dosira parte Scripiurae Sanctae

gladios vibranty Staat in acie sacri Patruin coinineatarii i canones et

coDcilia pro nobis diaiicanty apostolicae traditiooes .aperte deccrtant,

patrocinatur denium et ecclesiae diutiuroa consuetudo., et noo modo 12

le^ionea an^elorum sed ei 144,000 sif^natorum cain si{|;oifeni Det geot«

triee) quibua tu parum rerereoliae tribuis, aderuot a dextera, et oin*

»CS Instralis igois aniiiiae, quibus tu es detriniento, a sioistra} suis nos

c'lypcis protegentßs«- Sta ecgo evangelico coosilio et Jioli cum simplo

occurrere ei^ qui centuplo ad te venturus sit; sed caduceatorem ad*

lodocuin, ea quae pacis sunt, postulaulem mitte. Nolim tibi persiiadeaS)

dissentire mca te amore» qui 9 ut praesens habet seculunif in locis for-

tasse aliquot ad pietateni attioentibus dissentio« Quod seotio i equidcin

veritatis gratia, quae mihi auinmi oumiois ioco est, sentio* Neque re*

iicio, iniQ dari mihi undecunque cupiara, qui errantem inelioribus in*

formet, et hallucinauti reddat visura. Dennim bortaris Christum induam«

Quod si abhorream, qui a tarn inusitata cucuUa non abhorruerim, nihil

Temm commune babiturum, Teque velle mecum tantopere pugoare»

donec ad palinodiani nie compellas« Bona verba quaeao, raucedtne prt*

mor, Toccm recantandi mihi aderoitlupus, qui prior me vidit! Tuolioit

roi Zuinflif qui.sonora es voce, roe ad citharam saltante male cantata

recantabis* Sed nt me tandem, carissime jsi ZiüngU^ et intus et in

cute, simul.^t statum meum atque vivendi conditionem ad un;si^uem no-»

icas, me ipsum Tibi vivia, quod aiunt, coloribus depin»^m« Ego lod;

Heschius y Fridelinus ex GisUngo ad 3 lapidem ab ÜUna oppidulo

iono a Christo nato .1484.pridie.oinnium Sanctoruin ex vulva mattenui^

in hanc lucem prodii. Pater loh. Heshj mater vero Caih. FridUm

vocati. Puer iam quiuMis prima (Paedagogo Barth, laher^ inaigni

Pbilosopbo addictua) eleinenta lallare (ut ita dixerim) didici. Anno

posthac aetatis meae plus minus decimo bonarum literarum adipiscendäv

tum gratia Fratislaviani Slesiae Metropolin adii. Inde rediens boni^

avibus, 4ta aetatis meae Oiyppiade, palaestram litet ariam Tubingenstm

saiutans, bonis literis philosophicisque praeceptis impigre uaque ad Ma^

gisterii (quod aiunt) insigne operani dedi. Relicto postea gymaasio in«^

feliciter primo RolvUanae pubis, postea Blaubirensis iuventae do«-

cendae gratia, a magistratu inagnis promissionibus vocatus provinciam

suscepi« Proiade anno aetatis meae 21« uxorem duxi, UrstUam Ar^

cuarianif divitem, probam, virginem pulchram, honestis moribusprae-

ditam, honestique parentibus natam, annnm agentem l6mum. Finitis

taedis Raüisburgensem scholam literariam regeodam suscepi. Hie tri-

mulo tempore satis commode peracto, honestissima mea contoralis,

eonsocia Ursula ^ altera prole gravida, partus labore omninin hoiti«

biiissimq , periciitata (salva foetus anhnula , atque lustrali aqua anto

perfusa quam moreretur) ipsa bominem exuit, anoum agens noa

amplius 18. De cuiua ironutliro obitu ad eins tumulum hoo lusimua

tpitaphio:

S39I ZtTINOilAllAS

Ursula t|u«e fueram » cobIudx ftrnioai Todöti
' Ac BUiupif^nsis üntea. piafa fMitm »

Eo rapior (quarto noodum circumdata Itutro)
lo falum gnatts cutnque duobus eo.

Ordiiie si tristes meterent saa furta sororest
Debuit in serös boc probiberi dies«

Sed Parcae nequeuDt «Ha Th>tute moireri.
Cum tibi fatalis venerit hora. Yale !
Pott eius e rivis excessum, sino uUa morukii flamiaeani di«rnitateiii
(litt ei iamiam animam ageoti» ultimis Terbas rogatus, stipulata manu ad-
dixi) adeptus, Tolens futurae meae vivendi conditioni salutarius cossu-
tere, in hane Tropbonii speluncatn, tanquain ad tutissiroum asybim, anno
aetatis m^eae 28. eonfugi ; cum in mundo annuatim habutssem 120 flore-
iios), nee in bunc diem consilit factique roe poenituit» etsi morbo gaU
lico« febri pestilentialt« dysenteria et id genus sexcentis malis sim alTe-
etns« Interim' per 14 annos mulierem nee tetigi, nee concupivi (sit mihi
Dens testisOf etsi graveis libidiais ardores in membris meis senserim.
Deus tarnen (ne unquam conseottrem) cum tentationibus protentum fecit«
Deum O. M. obnixius oro, uti voluntatem banc9 quam ipseroihi dedit,
respieta^i et faoiat meam peregrinatioAem sibi placitam} gressusque va-
gos dbrigat in viam salutis aetcrnae« Dignetur mihi indigno in die exi«>
tus mtSi et in illa summa mortis hora« pro hac voluntate mihi assistere,
lieque reminisci velit iniquitatum mearum, sed egredientem fix hoc cor-
pttscttlo tpiritum placatus accipiat« Non intret in iudicium cum servo
•uo» etontumacissimo licet et nequissimo! At quid dixi cum servb suo?
Imo vero'cum hoste potius, et quidera ingratissimo > qui tantis ab eo
eumutatus beneRciis nee sibi dicto unquam audiens fuerim, et suam to-
ties raaievtatem laeserim, sed misericordiarum fons misericörditer mecum
agatf causae meae faveat, let deformitates iheas contegat in die novissi-
mo. Denique non patiatur hanc aAimam, opus manuum suarum » ad
iuperbum sui et nostri hostis Imperium perveoirei aut praedam filHrt
ipiritibus immundis, et famelicis canibus esse ludibrio. Quod ego Te,
Hiitissime lesu« per illami qua genus omuium homimim complecteris»
charitatem» quaeque Te coelitus ad nos in terram deduxit» nostraeque
humanitatis induit involucris» quae famem» qnae sitim, quae frigus»
aestum, labores, irrisus, contumelias, flagella et verbera» quae postre-
mo etiam mortem crucenique subire Te compulit ; per hanc ego Te,
aalütifer lesu, quaeso obtestorque avertas faciem a peccatis meis, et
qnum ante tribuoal Tuum constitero, quo me quotidie citari plane sen-
tio, nonmea frans, non culpa plectatur, sed tuae crucis meritis con-
donehir* Yaleat , valeat in causa niea sanguis ille tuus , lesu , pretiosis-
stmos , quem- pro -asserendis in libertatem hominibus in ara illa subltmt
redemtionis nostrae elTudisti. — Habes, mi Zinyüj vitae meae condi-
tioncm nullis fucis oblitam, sed veris coloribus depictara, unde facile
eonierturani facere licet, a Deone, an a Diabolo, hanc inusitatam mihi
etteuliam eonciliaverim. BenevalCi charissime idemque doctissime vir«
llaec in aurem Tibi scripsi. Cave , si tuo. sum dignus amore , ne ser-
pat longius. Si quid in sinu meo depositum e$$e seaaero , quodque clam

•Heftli«wi»,Miifr**i4iBiMai»IMtib»i|W^^ RwpIwäyJ^
et hüte fu^cuiKfue Mmt, bovi cwiuie, oanii4o et awcewo amiM aertpu«
Ex oollegio ooMTO Cm'thusionQ^ Üüngemi. Prtdie KaU Mart. iM4*
F. lod^Mejte/aus, i|iMittft «fufttU JDei mvuliu, twii Uiticn,

. i4t |iii#sifQiif, A el Tu Chruli #is.
bipriptio ; Viro kii^U doeliMimo atqiie humaniMino HuUrico
ZiüffgUo^ J'igugirt0f PHpulQ a aa^Pis. cMfiiombiiat amioo aiiigulari.

VI. .. ■

0£G0LAMFADIC5 ET BONIFA€IUS * ZUINGLIO.

En Tibi schedatn conclusiooum a Gallo illo ' latioe apud noa ü«
sputatam et ab OecoUwwadio io jnaxima chrbtlanoruin corona io ver«
nacula interpretataip* Sopbistac saepiua voeati nuaquam eomparuere«
A^unt taoien magoos Interim Thraaonea , Md io apguUa Jucifugae« I»*
cipit tamea plebs paulatiin illoriim. igoaviam et tyrannidein verbo Dei
a^QOscere. Deus det Jacremeotum. lam quid in bac dtaputatioae actum»
tabellio ille, qui praesens audivit oiunia, summa Tibi fidt cxponeU
Nuperam illam de matrimonio ^ brcvi impressaro exhibebimus« Haee
mane, urgente cive quodam et nunlio TigurinOi scripsimus in concioM
Oecolampadii ; nee tum plura licuit. Perpetuum in Domino vale«

VIL

ZUINGLIUS AD I. VADIANÜRL

Gratia et pax a Deo et domino nostro lesu Cbristo. Praestiti 9 quod po*
tui doctissime Vadiane« Quicquid'hicpeccatum erit, Tibi imputa. Mentio-
ncm Tui fecti]iii&9 quod ipse nimirum nolebas ; sed sie aperiendum fuiti qui*
bus ocqasionibus adducti scripserimus » et.cmr ad.istum maxime scrips^i-
mns. Boniconsule. Ceraunetateum ^ non dubito anxium futurum (^ic enim
feciiiras Schurtannet graecum), quibusnam officiis nobis respondeat« Ve-
rum Tu eompesces homioem 9 ne quicquam vel dicat yel faciaty nisi ul om»
nem operam consiliumque ad amplificaodam gloriam Dei impendat. * Ef
et buius admonendusj quod „Pastor" hie noster longe incu^ltior ineti«
ratiorque exit atqu^ intedderamus. TumuUuum enim, quibus hodie pasr
sim miscetur hie mundus, inopinatae procellaei quicquid belle compo«
situm videbatur^ ut prodiret, non modo in isthoc opuseuloi sed in om«
nibus , quae edidimus, ne puriusexirenti impedimento fueruot* Ita enii^
omnia extrusa sunt pQtius,.quam edita, ut nuUum unquam libeilum do«

ensCiie

. ' * : ' '

*) JVolfluirduM 9 pastor ad S. Martini Basileae , deinde praedicator An»
2^.Jae Vindelicorum. ') Guilielm. Farelius, qai vixdum Basileara venera^
Theses XIII. disputundas promul^avit. Episcopus et UniversitasTetuernnt fuos
in partcn huias disputationis venire. Quo interdieto Senatus offensns onuies
Clerico«, ni praebendis ttulvtari TeHent aliisque modis, intcresse disputationi
ioaait. (FtfssU, Symb. IV, XXVI sqq. et 243, 250.) ') Siephanus Sitftrr , pastor
LUstaUif brevt aatea i6. Febr. diipulatione qninque theses de matrimonio
sacerdotali defenderat (ib. II, 151— S270 ^) ZoingUaa ei scriptun, eoi Ai«
sior ütuloi, dedicaverat. -

891 . ZCmaUMtAXL

fiiotaai ctt| 11t nittltai saepiaa, quam ptr sit, repfHi^minufti imilläiiiegle-
xerimus, quae i« praecedeolibäft nobit dictu piiltbaMiiMy dtim forte ia
«pistola aliqua ad amientn scripta «oniiti «lentiodieiii fao^miiiuSi quae bie
naxime oecessaria fuissent« Ita <»ogitiittr ihm versamur , bioc ab aiuicis,
istinc ab hoslibut; hie urget ch»loa|$raphut pr^ptcr tiiiiiJhlaa, hie fra*
ler aliqnis , quem ioiquua pvemfit epneopdt , ut aibi eMinikimas » retra-
hit. Unde, ut diximus, dum illi respoodimusi interea factum estt at
ea iß Jibello pmiserimus » quae prima esse debebaot. Sed iq bis* •mni-
bus Dei provideotiam agnosctmua: huius tniiti cooailii suiuust ulonoea
omnium commeiit<irii pereantt maxime tarnen nostri, posteaquam literae
saerae fueriot vindicatae. Eo i^itur dtsponeote omnia nostra temporaria
exeuDt« Eo f^adianef non est unica epistolae alicuius, in omni su-
pellectiie nostra, copia. Ita omnia , ut in buccam veniunt, exennt, ut
loqoi reetius nos dtxeris , quam scribere« Bibliopola Tester ita nobts-
eum convenit, ut simul aliquot exemplaria mitteremus ad set mercedem-
que daturum pactus est. Si vacet» rem eam cura;'si minus, da baiulo
agendi ansam« Sed beus, dum haec ad hunc modum scripsimits, adest,
qoi nos ad Sanctogallenses quosdam vocett qnos et persuasi, ut ipsi
baiuli vices supplere velint« Ferunt igitur isti sine omni impensa, id
quod et Scfmrtannero significabis etc. Quin potius srhedam clausis
iaro litcris ioseram. Nihil sis anxiiis, quam ut ad Ceraunelateum ex«
templo haec raittas. Salva sit uxor et liberi. Ex Tiguro 28. Mart. 1524.

Huldricfius Zuinglius tuus.

VIII.

ZÜINGLIÜS CONRADO HOFMANN

QUOCUM SECÜNDO EXl^OSTÜLAVIMUS SIMÜLQÜE D.
PRAEPOSITO COLLEGIIQUE NOSTBI FRATRIBUS.

Gratia et pax a Deo patre et domino nostro lesu Christo. Mon
te fugere arbitror, Conrade in Christo frater, ut tecum iam pridem
iiane ob causam expostulaverim , quod me divo An^ustino fecisse
iaiuriam in Arcbetele meo, tametsi falso, adseveras et rationes quibus
ülie contra eiusdera rerba depugnavi, inciriliter calumniatus eras ; cum-
que ipse rem banc calamo tecum agere constituissem, intercesserunt
eollegii nostri fratres , quibus et ]ibenter tum cedebamus ea spe , quod
te ad calumoiae restitutionem essent inducturi. At istuc cum minime fa-
ctum Sit, tametsi nihil non tentaverint dicti fratres, cumque nunc, ut
audio, demigrare pares, denuo iam tecum expostulö, ut iam calum-
oiae irrogatae maculam confestim diluas, aut quae minacl calamo tuo te
scripturum iactavisti, in lucem proferas. Quod si minus feceris, operain
dabo ut iure cogarls ; ac in eum usura 2^ domino Praeposito coUegiique
nostri fratribus postulo, imo ipsos requiro« oe te hioc solvere siaaol
Ulla ratione, ni prius nobis pro praedieta iniuria satiafecerts. AcCuai iU
Apr. 1524,

Huldric/ms Zuinglius vester.

EPISTOLAB. MOXXIV. IX. <3I

DILECTO DEO ULRICHO ZÜINGLIO

TlOURINAE ECCLESIAE PASTORI ERUDITIONE BT
PIETATE EXIMIO, FRATRI CARISSIMO.

Gratia Christi Tibi aiigcatur» frater nralto ctrbaiiiie. Literae Tum

tarn apertae, tamque christiano spirita odorae, dici vix potett, at in#

exiiilarariot. Qaod autem profeasum palam Te mariluiii ^ ia itteria Cif*

piionis \^U id prae iminenso gaudio me propemodai» extra rae potutl«

Uoum enim hoc desidcrabam in Te.. Non p^teram namcpie taDUtn fidtl

pusillaoimilateni Tibi tribueret qui verilus sis, Te niarilo oon tarn ttb»

citer uaurum Cfariatam in negoiio verbi sui, atque usus fuiaset mal«

coelibiy qui ea cottidie design^bas, quae mullo bdliiis quam contobit

tili confessionem Antichristus posset ferre.' ^Ayu/wPj ab eo, quod caai

fratribus donum hoc Te deaiderare« edito -libdlo » ' epttcopo Cooatmr*

tieosi congresans es, miUus credidi; at qua ratione id lam diu eelartSt

fereos Te ab aliis scortatorem y ab altis male oonfidenten» Cbristo ba«

beri, mecum rem repulaosy non vulgari cum diligentia tnm candore»

assequi tarnen non potui, nisi quod ex aUia fructibus suspiciens To

Don dubitartin, rationibus huc adductunif quae apud Timm evangeliomn

non queant omnino repudiari. ^ Verum utcunque sit, ex amussi mincTe

apostolicae definitioni respondere per omnia , serio trirnnpho. Sedadi/iMT*

^ines nostv^Sf multo amantiasime frater«. Gratias Tibi ai^Of qui hbere ad*

mooentcm tanto cnm candore acceperis , nee rnrnos Kbere ac randide re*

sponderis. Ita plane relim omnes nos esse, qui smniis ab Evangdto»

(fui lucia filii aumus, ut aperte oninia agerenius, non plus fratnm^

quam Christi conscientiam verentes« Si cui frater sum» oon poteat tu*

spicari iam, nlfe non optimo animo erga cum esse« Quantalibet igitnr

utar übertäte» qui possit male conaulere» quando charitas etiam indigna

fert omnia? Accipe itaque meam de imaginibus sententiaml nam.ex

prioribus literis, obscurius aequo äcriptiSy eam» quantum ex tuis literis

coniieto , ruondum es aasecutus.

Imagioes et statuas , ut praesens est seculum Antrchrtsti imposturia
obscuratum, optarim ex animo »biatas omnesy praeseitim ex templi^, sed
per Heliam aliquem, id est in hoe divino spiritu impulsum; dnmque hv«
ittsmodi abest, magnopere cupio, obicuaque nt apnd tos, Tsrbi scientia
ioundavit iaro, eodtm spiritu, loquente in scripturis, Magistratum im*
pelli, ut ehristiana Templa liSwlup iaitnnwv repurgeot, oeque ferant
nsptam ubi ooluntur; idque quod primum» Atque sie puto convenire
nobis de «umma rei. Verum, si hnius me sententiae causam roges,
aliam , quam Tu , respondero , aut certe aliam toIo cogere quam Tu ,
nempe haue solam : Quicquid offendiculo esse potest iniirmis , pro qui*

^) 2. Apr. 1524« >) SnppUcatio qaonindam apad Helvetios Ecclesiasta-
>™in ad Episc. Constantiensem 1522. ^) Ziiinglius ergo dim nxore sua con-
ytüt» aötequam consultom putaret» matrtmonlum -siutm publice in temp^o
»•«««rari.

M6 ZUIHteUAIVAB

bus Christum sangniacm fudit » elianr vtta mea rcdimere debeo ablalum»
At statuae illaCL et iaiagioes offeodicMio «uUis auat » ul Bon tolum rtniis-
sitts proximos ameoti et beneKciis iureotf aed etiam humanis inventis
ae demeritnrM Deum eitdant, ut reliquam eraaiiorem iinpietatcm taceaiuy
qua postea luulti ilUe utpraeseos nunieii adoraut; ergo subroovendae aunt«
Tu eaudem haue raiiooem iodubie respondebis, at niteris niagis eo»
ffnod HÜmka. uhtque acriptura vetat et habere et coli, neque eaac ^&a-
ifof^i <|une eotin Verbo Oci damsaotur, indtirereotta eise band ,posse.
Verum, nii frater, audil iam iuato oou est lex poaita, Itberi fege sumua
ist toluni» aeeepto aptriiii filiorun f per «piod uifro, spoutanei uiniiruA eo
fmmuri quo frustra aiNwa lex iaipellebat, nempe ut solo Deo fidaiuua
palve per.Chrialum, et proxainos. ila aniplectamur, ut aos amplexus ipse
aal per iliuin. Celera oiufiia, ut Christo, ita et oostris per euro sunt
pcfdikus Sttbieeta. Dowtoi est terra et pleoitudo eius. Qui igitur uob
lioaat halbere kuagiuem aut statuara, ai sine iaetura id iiat tarn Adei quam
chariuiu? Falaor, ut im praeseott refriguit multoruni charitas, baud
faeile eine iaetura charitalis quis nultum iasumet io statuas et imagioes«
aed oeque ia vesles, io aonulos, iu cibos son admodutn necessarios,
ia coltttui aediom , aliaque ialioita. Ipse opn tam pie , quam necessario
oitbiude monesi ut veaeraodum verbam Dei, noo obi genuino sensa
uaorpemus« Iam si locum Uium Exod. XX , ,4. 5. item * illum Lev.
XXV, S6* aJiiecerisv eqotdem non video, quid aliud eviceris, quam
•Ott adolMwdaa ooleodasque statuas« Idem quemlibet etiam uuctio docet
ehriatiaiia. At vetari, etiam aliaa haben, si verum est, nou potes me-
eum ferre ; id qiiod tarnen scribis Te laturura , pro parietibus domoruro,
Ol in foro, at nemo colat, aut adoret, poni statuas. Nam si literae
hacres, et negas usum statuarum indifferentem, ut quis sincera fide et
^aritale praeditus possit tarnen habere imagines: nullo loco plane,
neque ulliüs rei potuerit habet«. Ut si in cubiculo tantum gramen
depictum habeat, quando id res sit supra terram, abradere oporteat,
nnt esse irapium. Deinde ebristiano mihi, h. e«, iusto, dicam, cur ob-
tieis legem? Meqne enim oeremoniafum statuta tantum abrogata sunt,
aed legem ait Paulus abolitam, quae peceafi reos peragit, quod non
aolmn ceremoniarum, imo solum legis morum erat, et est hodie in Om-
nibus quibns yetus Adam nondum mortnua est : illi ut uxor rivente ma-
rito obnoxia legi est, qnod nuUi alten nubendi ius sit, ita adhuc sub
lege sunt, quae peocati cognitione cor premat, non autem ritam eorum
dirigat, doceatve quid amolieadum, quidve permittendum. Non omnes
dociles Dei sunt, qui nisi interius doceat, lex frustra auribus obiicitur.
Docet autem ita, ut sine uUo legis obiectu, unctione, pii nihil ignorent
ad salulcm necessarium» Itaque mi ZuingU a aententia tua nunquam
diveraum censui, sed quod viaos sis mihi sentire ceremoniarum tantum
atatuta abroigata esse, et solis rerbis legis niti, quibus tamen si haereas
facies idolum aliguidf cum Paulo nihil sit, et iropietatis accusaa, c^ui-
euoquauUo loco, quavis occasione , quo vis usu, ullius rei imaginea aut
statuas habueriot, his non potui subscribere. Usum iuiagioum, qui ho«
die vulgo est, dum adorantur, dum in fraudem pauperura Christi et.fiunt
^t coluntur» nullus dixero indifferentem» sed impium; et certe minna

EPISTOLAE. MDXXIV. IX. 337

quam Tu, ,aiit certe aerjue invitus ferrem, in urbci quae eatenus, ut
Tua, 10 ftcitatia verbi promovisset, doletquc plaae non iliico a disputa»
tiooe deiecta vestris teinplis' idola oninia. Volo deoique, quia hicpec-
catuin est, imo iiqpietas, ut lege per quam co^oitio peccati, redar^a^
tnr, sed lege, quae id eflh:iat. Hoc est lege, quae fidei damnat offen*
dicula et charitaiis lege, quae internum hotninent^ respicit, non quae
eMeroa illa, Quorum omnium potest pius usus esse, nisi negas cum
Christo nos dominos constitutos super omnia opera Dei, omnia sub*
iecta pedibus nostris, orones boves etc. An non, si pii omnes essemus,
et universi seientiam habererous, idolum nihil esse, ioterim tarnen in
templis nostrb, quae Christiano nihil plus numinis habent, quam alia'e
aedes,. pictas Christi imagines et statuas haberemus: possemus /;hri-
stiamim nomen simul tueri, et huius rei gratia peccati et impietatis ex<*
cusari? Neque enim pictoriam et sculptoriara artes, opinor, impietatis
daiiüiabis. Ergo indifferentes sunt imagines, indifferentes statuae, ac
indifferentes usus earum, at non indifferentes abusus earum, nempe si
adorentur et colantur. Et hactenus probavi orationem Chunradi Com^
mendalarii^ quod scripturis contra idola adductis, non in totum idola,
sed idololatriam damnari contenderit. Et quia pii bene possunt uti ima^
gioibus et statuis, sicut puris sunt omnia pura, et sicut Tu, si etiam
crucifixi imaginem in cubiculo habeas depictam, ea queas pie uti: ut V
nihil temere ageretur, consuluit, hoc est, ut nusquam externa idola de»
iicerentur, nisi ubi interna antea, h« e. infidelitatis opiniones essent
demolitae. Quod ubi non est praeroissum, nemo potest inficiari, illie
omnia idola esse np;Lia et nihil piuta, stve statuas habeant , sive secus.
Verum ubi quis seientiam recepit pietatis , ut purus est , ita ei non pos-
sunt non esse pura omnia. Pietatis amore oderit quidem et cupiet abo*
lituih, quicquid impietati subserviit ; attanien donec non poterit id effe-
ctum dare, sine abalienatione aliquorum quos accessuros possit sperare
Terbo, ^pirituali quadam prudentia sie rem teroperabit, ut oronibus pa-
teat, suuni iregnum non esse de hoc mundo, et posse eum, in medio
idolorum , in spiritu et veritate patrem , qui nullo Tel idolo vel iroagine
exprimi potest, colere. Equidem nuUus probavero^ quod idem Chunr
radus in pratione sua potius duxerit niti imaginibus rüdes, quam pe-
nitus cadere, quasi non sit maxime cecidisse et pessime, si quik Christi
ignorans statuis et imaginibus nitatur. Idem quod adducens iUud Pauli :
si esca offendit fratrem meum , non manducabo carnem in aeternnm ,
contendit, nullum tempüs dandum scandalot qui probem? Cum non nisi
impiuin possit istiusmodi res seroper offendere. Nihilominus nnusquis-
que dicere debet: si offendat esca non manducabo etc.? ut ostendat»
moritunim se citius, quam fratrem, quod in se est, offbnsurum« Sed
quem semper offendit esca, hunc non esca, sed suä offendti. impietas ,
praescrtim si, uti apud vos fit, verbo diligenter doceatur. ^Ad quod
depctre adduxisti exemplum Pauli, qui Titum circumcidere non sustinuc-
rit, cum circumcidisset Timothenm. His, puto, intelligis, quid ego
hac in re sentiam , et quatenus inter nos conveniat , quid vero sit con-
troversum. Ubicunquc Christus annunciatus est, ut in animis omnium
ZuinglU univ. opera. Vol. VIL 22

338 ZU1N6LIANAE

cormerint idolai quantum illa in hac peccati vita deridere poaaotttf
ne praepostere cum Antichrbto niaDum cooseranius, censeo amoliendas
imagines et slatuas, quibuscunque locia fiierunt veneratiooi, auf pericu-
lum sit 9 ut porro venerentur* Ecce hoc puto mter nos coovenire. At
ai rationem roges, ut parati esse debemus, et cum manMietudioe et tt-
more omnium , quae designamus 9 qui scilicet nihil noo ex fide facimus,
omni praesenti eam reddere, et quidem nonnisi ex soripluris rertam,
dicam : sunt ofFendiculo parvulis non uno modo ; iaro roorte etiani redi-
mendum est} ne quia parvulorum oifendatur. Addam, quam sancte
Dens praeceperity se unum Deum in spiritu et veritate coli, nulla coK
idola aut adorari, h. e. rererentiae aliquid eis exbiberi, quod a nulio,
nisi credcnte numinis aliquid in eis laterci possit fiei^. At ut contendam
pio nulla ratione licere, habere aut facere idoltim » cum ut res externa
esty ita queat pie haberi atque fieri, non video» quibus evicero scriptu-
ris; Cum igitur verba omnia nostra esse debeant nixa apertis 9C irre-
fragabilibus scripturae testimoniis, non potui, doctissime ac carissime
Zuingli^ neqüe solus probare 9 quodExod. XX, 4, 5. et aliis scripturne
locis , quae hinc velut fönte permanarunt , interdictum contenderitis
omni usu idolorum» cum tani hie quam Lev. XXV, 56« et aliis locis
satis expriiiiatur, qua ratione retuerit. Id quod et Tu in literis Tuis
agnoscis, nempe ne adorentur, neve «erviatur eis. Quod autem Hebraeis,
adhuc elementis mundl subiectis , in totum simul usu imaginum interdi*
Gtum sit , etiain quovis : quid id ad nos ab elementis mundi libcratis
ac omni lege, qui cum Christo iam omnium potestatem habemus. Quam
sancte Sabbathi religio praecepta fuerit, nosti, et alia multa. Quid id
Tero ad nos? Licet immolatis idolis vesci, quia idolum nihil est; licet
et idolum habere Christi, apostolorum , crucis ad niemoriae usum, ad
exhilarandum animum , aeque ac gramen et bestias depicta , sed sie , ut
nuUi sim offendiculo : nam et immolatis idolis propter alienam conscicn-
tiam abstinebo. Nunc habes , in quo Vobis non subscribo. Iam ad ea
respondebo , quae insunt in Tua epistola , quae probem , quae secus ,
indicaturus. Primum, quod ipse cum Leone nostro magis favistis eo«
rumproposito, qui cupiebiant demoliri idola, quam qui volebant salva,
probo consilium. Nam cum tot modis sint offendiculo idola, praestabat
ubique ea esse demolita. Quod Wittenbergensem Maximam, quam
ego scripturae ^uto , qiiod possimus Cbristiant libere uti idolis , si modo
omnes scientiam habeant, idolum nihil esse, ut nulli simus offendiculo,
non probatis: hactenus probo, quod non vultis esse servi bominum,
scripturis^et nulla bominum autoritate premi. Sed quia scripturae sen-
tentiam non dnbito (id quod cur non dubitem , supra osteodi), non Tideo,
cur noiitis eam amplecti. Verbo Dei abusum damnatum idolorum scio,
usum christianis, non sdo. Chunradum ^ autem nostrum crucem ferre,
ut Lutherus suam cucullam, quia illud Signum, ut et cuculla, res ex«
tcrnae sunt, quarum facta sit nobis per Christi ^anguinem libertas,
permitto, ut bic quisque suae sententiae apud se rationem habcat, et
nulli offendiculo sit« Quod Tu vero argumentaris : Sectae non sunt

■ ■!! »r I a^r — " — - — ^n ■-

^) CoBimendator Schmid Kussnaci.

EPISTOLAE. MDXXIV. IX. 339

iadifferentes; t^itur neque signa aectaruni : recte colltgeres, si ita signa
aiot, tft certo aecUrum homineiii arguant. AHoqui oblongam gestare
togain, et indiii alba stola, ac alia inulta signa sunt Papistaruin, quibus
nihil aeque impium; Scd ut non coDtinuo Papista est , qiii haec gestat«
ita possunt sine peccato gestari, praesertiin, qui alias satis testetur,
quam nihil commune cum Papistis et sectis habeat. Id quod egregie
shiduit hacteniis Luiherus ; Chunradus non est ita mihi notus. Deinde
itacoliigis: Statuae per verbum Dei reiectae sunt, ne colantur. Quis
igitur audebit habere t ubicunque coluntur? Quid si ego subiiciam : Vino
interdictum est, ne eo quis inebrietur. Ergo non licebit bibere vinum,
ubicunque eo homines ebrii redduntur? Nam non puto, Te plus scripturis
elFectunim, quam quod adoratione et cultu idolorum christianis nobis
interdictum sit, non idolis etiam, sicut ebrietate vini, non vino. Ut»
sicut etiam in aeternum vino voles carere , si fratrem ofiendat , eadvm
ratione et nulla habenda Tibi ducas idola, et non quod per se iinpium
sit habere idola. Neque plus vel Pauli vel lohannis loca efficient.
Qui idola Deos arbitrantur, pro se respondeant, nisi eo spectent for-
san, quod dum coluntur, ea sibi impii Deos faciunt. Praeterea recte
probas, interioris hominis idola primum demolienda; neque iis recte
subiungis, hunc externa postea haud laturum, nisi adieceris, quatenus
sunt offendiculo, ut certe in teniplis nunc sunt omnia. Porro, quod
ais: Deus'sic loquitur: q'uis est homo, ut cum eo disceptet? et jiiox
nec^as, quemque idolis bene posse uti, quod usum idolorum Deu^ ve-
tuerit, non subscribo, donec scripturis evicerisi usum vetitum. Equi-
detu abusum , nenipe cultum soluni vetttum crcdo. Bationes supra sub^
indicavi. Postea refutas eos, qui rudibus frugi usum idolorum faciuntj
ea nihil ad tne, nisi quod vellem ccrtius Te colligere« Etenim aeque,
licet non tam clare, potest quis religione Christi imbutus, vel medio-
criter, pictura Christum pro se passum admoneri, atque scriptttns^. ISam
et scriptura litera-occidens est, nisi internus doceat spiritus. At hoc
docenle non video , an bonitatis Christi non aeque possit quis admoneri
pictura galiinae evangelicae, aut pastoris humeris oviculam ge^tantis,
. atque si eos locos legat evangelii, praesertim si ipsos antea legisset« Et
si maxime deiicias, sines tamen hactenus usui esse, ut admoneant eorum,
quae legeris, si depicta videas simulachra eorum, quae scriptura gesta
describit. Quod autem videri Tibi scribis, idola ceremoniarum supel*
lectilem auxisse, fraudi fuisse pauperibus, aucupio avaris Papistis: et
oobis id videtur, quare et optamus amoliri, roagis adeo bac ratione,
quam quod credam, idola per se vetita* Sub haec iubes, infirmos, tfoi
idolorum amolitione possint ofTendi , non in argutis cogitationum dis-
ceptatiodibus , sed verbo fidel suscipiendos. Probo , modo fidei verbo
et christiaoae libertatis lege «uscipias, neque elementis mundi rursus
subiicias, dicendo: ne feceris faoe, nefe contrectaveris ! quae omnia
pereuDt abusu. Neque puto diversiim essCf quod per caritatem censco
infirmos ferendo^ aliqtiantisper ab i^» quod puto imagines indilTe-
rentes» Nam non volo tolerari imagines, si per se id impium est, ut
neque Tu ; sed eo ipso qudd indifferentes sunt , et possumns pie et im-
pie eis uti, neque certam video scripturam^ qua impietatis convincam

340 ZUI^GLIANAE

utentes imaginibus, fereodos taotisßer putO) dum erudiero iofinnosy
qtiaDto sint scandalo rudibus, et quod sie debeat cbaritas proximis in
fide adhuc parvulis, ut cum gratia eorum posthac tei|iplo eiiciam. Hoc
gnaviter Tiguri praestitisse Te iam in quartum auoum scio« Ergo
jplacet a vobis pukherrimum id exeinplt accipere exordiunu De iDcon-
stantia quae scribis Chunradi dolet adiuodum ; praecipue auteui , quod
in responsioiie vestrae reipublicae ad reliquos Helveiios legcrim , respon-
disse eum vestro Senatui, se docuisse decinias dandas taiu ex novo quam
vetere testamento» Cum novo testaniento » ut provideri velit es^cntibus
xX üs, qui in verbo bene praesunt et laboi*ant, ita numerum prorsus
ignoret., nempe spirituale. Maxime autem dolet, aduionitionts esse pa-
rum tolerantem« Haec namque pestis , quantum ecclesiae patrum seculo
offuerit^ non ignoras. Beete igitur facis, qui sedulo caves, ne quid
iater fratres suboriatur simultatis. Quod vero iubes ab olitore discere
exarmare hpstem? poo inepte mones ; sed equidem idem semper censui
faciunduro. Quicquid semel pietati obfuit, opto ita amoliri, ut prorsu9
aboleatur, et quam.fieri coi^mode potest itiaturissime» et ut praefatus
aum , Qpa placet apud vos dilatara rem banc ; spero tarnen frustra Uo-
manensi^s spem cepisse regni recuperandi. Quare pergratum, quod
hortaris, «t vestro exemplo admoniti, si quod tale nobis obtingat» cantc
agamuB. Postremo inquis : scio ad hoc vetari cultum imaginuro , nc
adoreiitur, neque tarn augustae habeantur etc. Habeo gratiam. Hie sentis
nobiscum, nobis christisinis non inlerdictum idoli», ut nulla externa re«
qui scilicef ab elementis mundi, h. e» traditionibus de exlernis rebus
mundi liberati. sumus , sed cultu idolorum. Quia igitur coluntur a ru-
dibus, debent XoAiy idque mature. Nam si omnino non liceat habere
idola, h. e» si iroagines et statuae non essent indifferentes, non admit-
teres nol^b eas in foro, aut pro parietlbus habendas. Adulterium per
se vetitum est ; igitur nunquam licet adulterari. Miror autem , qui niox
subiicias: inter . ceremonialia censeri non possunt, subindi^que abolita
putari»^ Qijiasl yero tantum ceremonialia abolita sint, et non potius /c:r
tota^ non ut nullus eam observes, sed quod ea Te non damnet* Nam
hoc ununi est legis officium , ut patefacto peccato damnet conscientiani,
non ut ad bonum vel dirigat vel impellat, quod utrumque Spiritus est
sanctificantia. . Deinde, si non potest connunierari inter abolita prac-
ceptum.nuUas habendi imagines; qui admittis Tu igitur in foro haben-
das? PiuUam. habere imaginem ludaicum existimo, nuUam colere Chri*
atianuro... Uolum. enini nihil est, utque inuiiolatum idolis nunc edcre
licet, quod lud^^i^ non licebat, ita uti licet idolis ad hoc, ad quod Dcus
artem scu.Iptoriam oreavit et pictoriam. Ut igitur et ego tandem finiam :
idola , ut res externas omnes , media puto , sed quia arte Satanae factum
est, utcolant ea homines, debent demoliri, sed per ecdesiam , aut certe
Heliam* Batio huiu^ esto: non aedificant. Mostrum autem est in ecde-
sia offendicula tollere , et omnia ad aedificationem facere ; igitur opor*
tuit amoliri ea« Non Dominus vetuit, ne quisquam idolum habeat; sie
enim nusquamet nullo usu habere liceret, et ficret idolum aliquid, quod
negat Paulus.. Ecce, ter carissime Zui/i^ti atque iruditissime , haec
volui fusius ita ad tuam epistolam respondcrc, quae, non dubito, buni

EPISTOLAE. MDXXIV. X. 341

roDSulM. Sed oro Te vicissiin , quando Iii<i sententiara meam kabes ch-
f'iusj quam antea, responde quid io ea probes, quid secus« Debemu^
enitn iniituo nos erudirC} ut idem seutieotes in eadein perraaDe»ii)us re-^
c^ula. Et scis, dod parum referrci quid, rogati rationem fidei nostra:e)t
respondeamus , qiiainque certa ea , et apertissimis nixa scripturis esse
oporteat. i^od IViUenbergensibus iDtellectuin tuuni captivum ducere
Don coDcedisy laudo, neque angelo de coelo in rebus fidei asseDtieaduni
est, sed soll verbo Dett quod aeternuin est; sed sitnul, quia in profe-
rendo hoc tnultutn et fellciter desudaruDt» Tecuro eis permuhum quo«
que deferd 9 nunquain tarnen ipsis, sed verbo, quod adduxerint» credi«-
tiirus. Meque enim possuinus i^norare, quantam ecclesiae perniciem
attulerit, quod tanti homines fecimus, tamque temere eis fidem babui«
mus* In calce epistolae narras, quod me beat, nempe egregiuin mund?
rootemtuni apud Tuos. Ora , ora Christum nobiscura , ut idem et no-
biscun efficiaty maxinie autem, ut, firmati verbo, hominum bullas noä'
plus aequo metuamus : nani quod Tu quereris n^Qi, itvtixQi(f'tfir» jßovXiV*
twiß fifuiVy idem queri et nos oportet. Ad haec non adeo adhue nobis-
cum radices egit evangelium, ut vacent omniuro cordn roctu, ut taceam
cetera mala. Christus vos servet. Ex animo saluta nostro nomine do-
cHssimos et pientissimos eommilitones tuos, Leonem ac reliquos, et
commendale nos ac opus nostruni precibus vestris Christo, roagpopere
precor, agnoscentes interim roe, vestrum fratrem vcstri plane Studio-
sissimum« Argentor. XIV* Apr. Salutant vos CäpitOy HediOy Zel-
lius^ Symp/iorianus ' ac rcliqui fratres, et in verbo domini ciMn fide
lilborante« I et.incrcmcnta Spiritus vobis precantur«

M* Bücetus ve9ter quaiitus est« .

ZUINOLIUS VADIANO.

\ * ■

Gratia domini nostri lesu Christi Tecsm, carissime, KadhanCk
Meqoe nuoea diligentiae tuae in evangelio Christi commenda diene tem«^
perare possumi quam ita vigilem et inexhauatam video« ut tales nobia
oiultos precer epi$capos , qui FadioM more vadere ac promovere nui^
quam desistant. Sperabam ; Te concimianda Ammat^n\ ^ sororisqiie
connubio adfuttirum , quo . facilius onioia corara ageremua. Quarnquam
multa sunt, quae anxie cüpiam Tecum conferre^ praeter ea, qiiae ad
evangeUi cuvsum adtinent. Sed neque de iUia quicquam est) quod ipse
igoores, vel non ex Christi sententia agasu Gratuni tarnen est, non-
nunquam animum eiusihodi piis confabulationibus tollere potius, quam
levare, qui alioqui humi repimus. Emserus^ iste Helvetioruni antiquus

*) PoliiOi praedicatOr Argentorati. *) Io. lacoB j4mmanwus , Professor
Tigurinus. Vid. epist. XVI. 1518. 3) Hieronymus Emser, qui cum Ztiin-
glio simul Basileae Üteris operam dederal; consiliarius Georgii, ducis Saxo-
niae et professor Lipsiae factus , primiim decertavit cum Luthero , deinde
ctiam cum ZuingUo. Hie 1523 scriptum de canone Missae ediderat. lam
Emsenu dissertatione huius tituli: Missae christianae contra Lutheranam

m ZUIN6L1AMAB

hostis ranitate sua ne iovitarity ot quaterniones 4 leKcriniy'priiaquaiii
ad scribcndum acciagercr. Unde factum est, ut paucis Tc brevilate
ipsa cogaiu esse contentuin. Excipiam hoiiiiaem cfaristiaocy q|ii fauiiea
impotfNitissiine invehit« tuinultiiattir, intponitynugaturet nescio quam vitl-
pein agiu Scribit ad oos quidam lo. Hessus t theoiogus Fraüsläuensis ^
hoino tersus sane et alacer^ exigitque a nobis literas. Quapropter aii-
quando doceas oportet » ut per vestras ad illum literas et Tespoosioaem
ad Emserum iinpuruni homincni dem. Scripsit, ex epistola Melanch^
thonis certioreni factum, quod Pelrus Mosellanus ex humanis cxces^
serit » cuius agont MelanchÜion t^»»^ testetur interfuisse. Vir fuit
graece, herclet doctus; latioe quam doctus fueriti ipse prominciabts
oobis, j4btxelUtnos tarn feliciter promovere, gratulationem frutribus
Omnibus maximam peperit. Vigilent Hessi^ et alii cum laeobo ßci^ur^
ianncr nostro, oe vitiuro aliquod in herba nascatur. Vale cum >oin-
oibus tuis. Recte omnia mgl iniaxQKOV veatri accepi ; nihil mpiTTebi«*
muA. Valete omnes. Ex aedibus Leonis. TigurL XVI. Maii 1S24.
Salutat Te Yicissim Leo cum Omnibus fratribua« Georgiwn Vsdit^
mUn nostrum salvuni omnes optamus.

Huldrichus Zuinglius tuus ex aaimo.
Inscriptto : Doctissimo piissimoque viro !• Vadiapo^^ tum corporum»
tum animorum Medico exploratissimo.

XI.

MART. LÜTHERO WITTENBiERG.

ET ULDRICO ZÜINGLIO THÜRICENSI CONCIONATOMBÜS
lACOBUS WIMPHELINGÜS SALUTEM. «

Obsecro tos per viscera miseiicordiae Dei nostri, ut si unquam
dialogos Hieronymi Emseri de roissa et eius caoone lecturi estis, ne
roox nd hilem et invectivas inflammemini » sed christiana modestia prae-
diti omnia prins ex amussi diiudicenturt «i praestantibus priscorum
patmm aut aacrarum literarum testimooiis aint sufTulti ; praesertim quod
in oanone ulraque Tivorum et defunctorum memoria persistaty nequa-
quam a aanetis literis alienura t»B% videtur. Paulus enim obsecrat (i.
ITim» II t 1» S|) prinnm omaium fieri obsecrationes et orationes pro
omoibua hominibus, pro regibus et omaibas, qui iu 'sublimitate consti-
tati sunt et pro Tita fuactis. Dionysius acribit orationes in eeclestae
exordio esse factas* Consealit Augustiaus et Gregorius, ut taoeam de
libria Maocbabaeorum* Sed et quod bac aetate, contra patmm consea«

- [- . I - .. — - ■ —^ _

aiissandi fonaalam assertio , Dresdae 1524» Zuingliom impugnabat regerentem :
M Adverstts Hier. Emsernm canoliis Missae adsertorem Huldricht ZningKi Anti*
bolon/* qnod scriptum mease Angnsti h« a. in vnigiis prodiit. Opas eins
praedpimm fuit novum testamentnm cum annotationibus, Obiit f527.

^) D. Joannes Hess Norinbergensis » canonicns et pastor Vratislaviae ,
amicns Lutheri et Melanchthonis, obiit 1547* '} /oannea Hess^ caplaaua
Abbatiscellae , postea pastor Tüfenae, ^) Vid. aaoenitates literariae Fribar*
genset. Fascic. III , 512 , 543.

EPISTOLAE. MDXXIV. XII. 343

ram; DODDulli nova »oliuntur; nedttin exteris stomachum moret, Terum
cliam Caspar Hedio coodoDator Argentorati elegantem nuper ad
Oecolampadium deditepiatolanii qua oovitatem aeditiosam, et maiorum
deureta aequissima esse asseverat. Minus ergo prudenter missae officium
luorisci choreae a desertoriluis quibusdam assimilatur , eiusque fiructus
cum ouinium ceremoniarum sacrorumque ordinum reiectiooe enervantur,
adcOi ut propter huiusraodi horridain noritatem vix a bellis intestinia
et doiiiesticis commodo teniperelur* Demus entm 9 ut omnes ceremoniae
et cantica primuro a Ronia prodierint: (licet apostoli quoque coetus ad^
canendum Christo habueriot antchicanos. TertulK in apolog«) non pro«
pterea ea, quae a tempore apostolomm et ab aetate Leonis et Gregorii
10 i!Oiisuetudinem sanctani recepit ecdesia, pbliteranda vel vitio danda
esse videntur. Nam et Berohardo teste , qui ecdesiam non agnoscunt,
ooD est mirurot ßi ordinibus ecdesiae detrahunt, st instituta non red*
piuot, si aacramenta contemnunt, si mandatis non obediunt. Creditis
iadubie, peque spiritu» neque sapientiam Berohardo defuisse» nee ve-
struiD procul dubio iudicium illuminatissimis patribus» quibus ductu
boni Spiritus aliter visuro estt praefertis« Date mihi veniam» obsecro*
Diss^sio per Germaniam suborta, et quorundam frigiditas» qui ceremo-
nias, qui preces et cantus nedum flocci faciunt, sed et pedibus concul«
care Dituotur, me senio fessum ad scribendum impulenint« X« Kalend»
luou iS24.

XII.

ZÜINGLIÜS AD lOHANNEM FROSCH

THEOLOGUM. «

Gratia et pax a Deo patre et filio eius domino nosiro lesu Christo«.
Hac Te ratione appellnmus» charissime in domino fratef» ut ne adnii*
ratione capiaris, neque ipse longuni prooeroium s6ribere cogar. Quod.
iam olim Te vir quidam, vehenienter doctum ^ supra modum et* a ple-
tate et a fideli verbi ministerio nobis commendavit % permovit , ot
nullam aliam duxerim occasionera spectandaro, ut Te opportune literis
conveniatn« tempestive non dubitans Tenturum, qui ad hoc ventat, ut
de verbi negotio pie conferat, quocunque tandeid moroento 6t ad quos-
cunque vcnerit.

Cernis ante oculos, frater, quantum Inter se dissideant carq et Spi-
ritus, quorum tarn iugc inter se bellum est, ut nullae prorsus respirandi
iudnciae impetrari queant* Nam utercunque dixerit: Nunc pax est et
securitas, tum alter de improviso insurgit, adorituf et obruit« Qnod
pulchre Paulus iodicavit, dum stantem sollicitum esse iubet, ne alicunde
ad casum ^rahatur, quod certe non.aliis dixit» quam eis qui iam spiri-
tum ducem sequi coeperunt« Desidet et apud Christum quidam bis animam

^) loann^s Frosch f Bambergensis , 1516 Vitebergae doctor Tbeologiae
creatus, Lotheri bospes Augnstae 1518, onus de primis suffragatoribus refor-
■wtioais et acei^ soeius Luüieri in controversia sacranentaria. (Sekendorf.)

344 ZUIN6IJANAE

suani verbU allocpiens. Luc. XII, 19. Sed et illam ioopinato oppriiaiK
Deus. Unde nee carni qutcquaiu iutuin est , quamvis huc onine itudiim
▼ocat 9 ut quam optime in hoc mundo habeat. Sunt igitur corae pares
tarn caroi quam spiritui , sed impar ^eqtiitur iinU. Qui enim apirttit
perpetuam stationem e^erit, hoc invenit ut a labore ad requiem traa-
seat. Contra y qui carne sediictus seipsum sollicitudinibus eius mancipa-
vit ifü MavSQaßovXov ei omnxz eedunt, et ut in Gerroaiiico proverbio
est: Cum hie rhedam traxerit, illic currum trahere compellitur.

His ego totts ad hoe tendo» ut quandoqaidem iam dudum ad ara-
trum admorisU manum, constadter progrcdiare, nihil ad ea, quae reli-
quisti, retro spectans, ne alicunde carnium et altorum adpetitus tibi ob-
repat, qui segnem reddat per gravem Eremum proficbcentemt a^qiie
hxyus Hercle ita admoneo, ut verear te brachia remissururo. Sed eiir->
rentem adhortor, et adolamo ut magis ac magis curras, necpatiaris la-
borem, qui tibi nimintm haud aliter quam Omnibus Christi ministris bae
tempestate crescit, ulla ratione ab instituto cursn revocare« Quanto
nempe vehementius persequutio arserit, tanio constantius coelestis verbi
imbrem iriäciendo obstare illi oportet. Quae haetenus fieri ridimus«
initia sunt tantum malorum. Caro enim, quae hucusque ut est reruna
novarum studiosa, susque deque nonnulla tulit, ubi se pati serio, übt
rei oominique- decedere viderit, neque sese tuendi, aut sua repetendi
spcm uilam adparere, iam elamabit, iam tumultuabitur, ac omnia mboe»
bit. An non vides ut quidam nunc ringunt, ut rumpuntur? Quid vero
interini verbi niinistros diccre oportet aliud quam: sip oportet fieri»
sed noudum finis adest?

Imitatur spiritum caro, quamvis longe diversissima ratione: ille
omnia agit ut in gloriam Dei cedant; haec haud aliter videri vult, cum
interim aliud nihil quam (ut dicitur) sibi canat. Si Tu prodeas verbo
Dei ostensuru^,' ut miserae mortalium mentes sint humanis traditionibus
captac et miserius laniatae, confestim prosilit et caro, universa in usum
animarum statuta esse cldmans , interim tarnen sibi conscia quo spectet,
aut ubi se calccus urgeat. Si Verbo Dei primas des , negesquc Uli quic-
quam comparari oportere, niox et se intelligere verbum caro iactabit»
et verbi autoritate sibi traditum, ut verbum moderetur etiam. Id si
Tu neges, iam dissidia et bella velut ex equo Troiano prodibunt. Caro
enim ad arma sua, spiritus autem ad vim suam convertitur, qui car«
nalia nescit arma. Sed illa quae sunt? Dei potentia; illius autem sunt
earceres, contumeliae, ludibria et neces, quae nisi plane contemnas,
periculum est, ne ipsorum metu cesses« Quod si contra Deus dedcrit,
ut etiam in eis glorieris, iam super aspidem et basiliscum ambulabis,
vincesqüe omnem contrariam virtutem. Vides enim etiamnunc ut Tj-
rannis istis doleat;^um Christi verbum adfiictionibus premere tentant,
et nihil proßciunt, quid putas omissuros esse, si quando ad extrema de-
vcntum erit? At oninino verbo iustare cogirtiur. Arnos III, 8. Vide-
mus enim coelestem patrem de more suo mundum emendare statuiase;
qui tempestive sempcr admonuit per servos suos Frophetas nocte cod-
surgens, idem nunc facit, ut Omnibus videre licet; verbum suum mittit
ut sanet. Ps. CXLVIL Verbi splendorem videmus , cuius vis omobo

EPISTOLAE. MDXXIV. XÜ. 345

tasta est» Ht BOii sit nrinor tpes ia liberlatem spWto« adaerendi pofiuli,
qnam aub Moae ex Acf>;ypto edtieesdi« Videivaa ha4i4 aecua mimdi
malittam, quae tanta est, tit a planta pedis ik>o aar uaqtie ad verticein
sammi quicquam. Cum igitur (ut dictum eat) coelcatia iUe paterfainiliaa
Dusquam cesset sed aiuaoter caveat, ne auani super bos irain pro voce-
tnusy debeinus oniuibus vcKs et remis, quibua verbi<roioiateriuiii credU
tarnest, vittis obstare, conscienttis roederi, etiam si totua simul muudua
remurmuret, si calumoietur, ai lapidet, si oecidat. Nam sie placuit coe*
lest! patri iiiundum ^ncere, patiendo, ut proprio etiam filio non pc-
percerit» At cum se niundus maxime vicisae putassel, nonue Christus
Tictor triumpbabat? Sic omoia ferendo, et a fideli roioisterio rerbi noa
cedeodo Cbristuin victoreni videbimus, et ü qui adfectibas suis Christi
aeg^otium praetexuat, in profundum >cadent : aoo enim eat consißum
i*ootra domiaun« Luc. XX, 18. Age ii^itur caodidisstme iu doroino
frater dextre ut soles, sed etintrepide verbi miaUteriiMB obeas. Dornt*
aus loquitur, et yerbum suum lucet. Muadns pessimis pleaus est* Cla«
mm er^o est, quod omnino mundum iastaurari, et per yerbuai ioquaoi
instanrari oportet; ausquam igitur cuactaadum, ausquaai latendum, ae
pereuatium sauguis de manu aostra requiratur. At ii qui oobis miila
suppliciorum genera minantur, tarn noa suat metueadi, ut aoa alia ria
certi sinius, nos recte in miaisterio verbi versari, quam si ausquam a
H^rsequeado abaiiaeant. Quid enim aliud faceret caro? quautuni^ igitur
creverit persecutto, tantum scias verbum incrententum capere. fit aoa
Interim quie maior gloria sequi potest, quam si aos dominus ia verbi
sui miaisterio consumi voluerit? Sic adversus muadi huius procellaa
aaimati fortiter dimicemus, ut ab omaibus abstiaeamus, atque hocuaum
spectemus, ut ei placeamus, qui aos ia miKtiam suam acripsit, quod
faxit is, qui aos creavit. Ia quemcuaque usura placueriti utatur. Haee
qualiaeuaque oro boai coasulaa : raptim scrtpaimus et eoafuae ut oroaia«
Tu vero coufortare et robustus esto. Cetera, quae apud aos ai^atur»
ex ordiae aarrabit Ludovieus Haetzer iuveaia tcai chriatiaaara adprobe
doctus, quem et tibi commeudamua. Vale, awvetque te cum eccieaia
Bostrate Christus iacolumem. Salvi aiat omaes fratres. Ex Tifuro
XVI. lua. 1524.

Huldrlchus Zuinglius^ ex aaiaio tous.
lascriptio: Pio iidelique Christi discipulo lahanni Frosch ^ Car*
melitae, Äugustae Findeüconmi verbi miaiatro, fratri suo ia dQ*
miao cbarissimo. «

Urbamis Regius lohanni Frosch.

EfNstolara Huldrici Zmnglii heri tibi redditam, frater ab ilibua
dilecte, legi, relegique magao animi et ardore et stupore. Loquitur enim
vir ilie Dei aieras flammas ; atque utut vivae vocis eaergiam calamua
assequt aequeat, roire tamea refert pii cordis prudentem simplicitatem
et aeacio quid aostro sermoae roaius? Eruditioaem interiro et eloquen-
tiam bomiois Caceo. Vide autem quam circurospectet charitas sollicite»
quam oamba aihil iatermittat eorum, quae et ad dei gloriam et fratrum
aeeeasitalem pertiae^t. Quis iafirmatur et aoa iafirmatur Zuinglius?

3*6 . ZDIIfGIJAMAE

NoDM quolidiamm aii|)uuai ecekaMrutii curam f^l? qiii etiam ^i^i^
Sianae eccksine per oos beoe coasuhttin cupif* Movit noster Zuingüus
Satanae cogtUtiooes » mupdi imposturasi caroiaque knociaia uodique
ioatare et obsiare verbi inioistria, Ipse enita, si quis aliua» tffpeffiß ia
hac tentationuui pdaestca aliquot iam amiia. exercitatus ea|. Meae in« te-
piditatia rebemimter p^duit, euai himc spiritua fervoren et ifopelum
ttltiana hiace .temporibiis peroeceaaarium cerBerem, ac aei^ai protinust
nee sine iusto tanimi dolore, quaatiui^ io me iuri^ etiainnuiii caro habeat»
quam probe friffean ,. si bis Zmnglii flammis fuero coUatus. Acclamat
iUe forliter et velut manttm porrifpt belli impetum fecrc jioji valeoti-
buBw Cohortatiir instar booi iinperatoris .^d pugaaiii, praecedit ipse
acuto fidei coniniunitiis et bostium rim »obiecto coipore gnavker sustinet,
«ttinque in jnedio bostium cuneo luctetury in ta«tia tarnen sudoribu^ et
periculis, comniilttönum miniioe oblitus clamat et urget, ne quis pedem
peferat, ne timidus stationetA deserat, et ingruentis periculi maj^itu^ine
territua, relicto^ signo crucis triumphantissimo , a Cbristo ducQ ad An-
licbristuro.deficiat* Invictissimus Christi niiies Paulus saepe desides.ex«
tiroulatf laborantes et adflictoa ad militiara huius viUe aerumoQsae ala-
criter gerendam Christi et suo exemplo cxcitat. Simili cbaritale iam
«triuaque nostrum «tudiostssimus frater tibi acclamat , nihil dubitans in
tarn ampla ctvitate non parum multa accidere tibi quae verbi cumioi
praepedire possint. - Opus est sane et mihi et tibi buiusinodi acclamatorq,
qua velut dassico nos exaascitety-ne-frangamur hello tarn .assiduo inter
bostes tarn propioquos. Ntioquam non sollicitat caro exitialibus bis
blandimentis, ut quemadmodum olim DemaSf sie nos, relicta tarn ardua
proviocia, praesens seettlum ampfectamur. Ubi non retrahit muodus?
Tentator autem quas non teodit insidias» ut quod (prohibeote Christo)
non potest impetn, mille artibua efficiat. In hoc certe tot roortes in-
ten tat, ut metu percuki fagiamus, horribiles pasßim roinas et insidia-
rum ramores spargit, atrocta edit exempla» ut imhecillem carnemexani-
met, crueisque ofTendicnlnm aboleat* Quoties ille perpetuo hoc trieonio
Mm me blandittis a coepto avertere , nempe opum contemtorem » non
posset» obiectis Tiocdis et periculis itinerum gravissirols enervare . ani-
mura molitus est? Gratia autem Deo per Christum 9 qui vas illud fictile
paterna beoignitate et Providentia ubique tutatus eat| ne adversariorum
furore diRringcretur« Perexiguum vero est quicquid telorum in corpora
bostis noster immisit, praesentiora longe sunt animarum pericula; bic
vigtl.it hostts, ut vel ad dexteram vel ad |inistram nos a regia via ab-
flectaty ut saepe cum gemitu dicam: O quam non frustra exciamabat
axivog ixXoyiig rov &£0V Rom. VII 9 24. et Eph. VI, 12. Inter has
änimi aogustias, exetoiplo Zuinglii et aliorum quos in verbi mtnistoiriuiu
acoivit deusy nonnihil reereor et animor. Hos enim cum tam fort! animo
pcrferre video » quicquid uspiam accidit vel afBtctionum vel teotatio*
num, meam certe pusiUanimitatem detestor. Sic Christo placitum est»
ot mutuis precibus et hortatibus in susoepto Dei negotio. corroborerour.
Perge igitur et quod fads, ne facere desistas, ac Ziünglii. nosUi ad-
inonitiönem ex fraterna charitate profectam boni consute.. £go quod
d me attbet» adero laborum sociuSi operam mcami et ai quid dooorum

EPISTQLAE. MDXXIV. XUL 3^1

Del baec habet anjinnla « tibi tarn libaote» <f uam neri|o poUiqqor* ,Um
f njin ALugustanorum precibus peruiotus subliiucHi ilUui Pjuili ad IV»n>«
«pitfolaiii coraiii ecclesia nostra iaterpretabort iithac; vclut iDlrodiictiaoe
in 4toiv£rsain scripturaiii Christi fidelwm aoioii peaepareatur. Qiiar«
iromtnunibus votrs Deum totius ooasola^ioois precabi^ur» ut oobis plan-»
tantibits et ri<;antibus felix det increnientuin, utdeoiqiie triuinphet per
nos'iu Christo et odorem uotitiae suae .|ier dos in. oiuoi 4ogq maiiiEesteU
Aineo. — Augustae* > •

XHI.

ZÜINOLIUS VADIANO.

Gratia et pax a Doniioo. Co,^is mei carissime Vadiane» in medto
tot occupationum strcpitu, nuptiarum patronuin et adparitorcm fieriy
nee tarnen invitum. Quid eniiu est, qupd Tibi nop debeam? Et nuptias,
quis est qui ne^et rciii esse niulto piissiuiani? Hoc tarnen utrique intei'ini
spectandum est, ne comiifittamus ut aliquando dieere cogamür: Mon
putaram. Egi er^^o negotium boc ex fide, nulia fretus experieotia,
quam hercle si usptam, hac in re, priniam esse oportuit, sed tua inte*
gritate et candore. Fin^e cnim vel solum halitum in altero sponsorum
esse Titiatuin, quantum periculi hoc putas aliqnando esse daturum? At-
que istnc ut alias curiosum est vesti^re, ita Aiihi turpe fuerit tum.
sciscitart ' tum disputare, et puellae susptdiosum. Meque tarnen fiaeo
tarn levis causa est, ut non tota sequi dissidia et divortia et saepe vide*«
rimus et leges ipsae pevmittant. E^i autem cum Domina ^ ipsa primum^
quae ut est a Christi partibus nefas duxit, nobis quicquam negare,
ac rursum incönsirituni, temere quicquam inire. Summa itaq'ue rei baee
est, ut negotium a nobi's Fadiano et ZuinfUö piendeat, veruntamen
his eonditionibus : ut ante omnia explomtam habeatnus bomtnis condi«
tionem, quo scilicet Titae genere victuifus sit, quantum patrimonti ba*
beat, ut larei habeat, ut dotem puellae redhibere possit, quae 500 pauk»
minus florenornm est : qnamvis ex his 200 aestimantur restes eins et re«^
liquus mundus muKebris. Tedere amat puellam Abbatissa, atque adeoi
teuere, nt antefaac multis eam negaverit; nunc et Te et nobis ambien*
tibus puta 'flcri non posse, ut fallatur. Ego autem, ut fortasse ne mi-»
eam quidem salis cum homine edi, Te, qui modium cum ipso absum««
psisti, libenter sequar, non alia lege, quam ut hoc pacto dgas, ne un^i*
quam simns male audituri. Perhibent enim, qui Abbatissae arctius hmcti
sunt, nnnquam eam tarn liberam fuisse in consultando, quam iii hais
eausa, oeqne aniuium sibi felicius promisisse quam hie, sed ea semper
occasione, qnod nos in causa agamus. Fidem igitur nos oportet nullar
^atione Tel tantillum prodere. Reliqua omnia commentabitur Tecum
Leo noster. Rursns quod ad connubium attinet, quod fere exdderat,
Putat Abbatissa » plurimum esse profuturum , si ipse cum proco venias,
nuo^ eertius omnia transigantur. Dam ut aperte dieam, negotium omne
^l>ii eSectum, si nihil aliud hie agitur, quam propositum est. Dixit

*) Pritts scripserat nosse. ') Abbatissa monasterii feminarun*

• »

m ZÜIKGLIANAE *

mmSekastlimus} (quöd el id ipaiitn fueram oblitus) 99 non alia causa
nxon&m ducturum, quam ut a bellicis tumultibus liberetur; quod sura-
mum «tiatn est , quo puella cum Abbatissa spectat. \^teor enira , si ae
rursum eis rebus misceal, ne aliquando matrimonium dissiliat. De sede
000 est admodum anxia Abbatissa ; sie enim infit : Cupiaro , si fieri pos-
«it« ttl Tiguri degaot; quod si fieri nequit, patiar apud S. Gallum
luibttare» sed ea lege, ut ine crebro hospttem apud se babeant» addi-
ditque, se non missuram puellam, ubi ubi taudem habitet. Ex fide
vtde omnia agas. Vale. tx Tiguro IV. die lulii 1524.

Quicquid in matrimonio acturi estis, niature agatis! nam proci
jmt et alU.

Prosper adsit ubique coelorum terraeque dominus.

HutdrUhus Zmngüus tuus.

XIV.

HULDRICUS ZUINGLIÜS

CONSILIO PÜBLICO HOMORABILI, ATQÜE ÜNIVERSO
COMMUNI SÜAE PATRIAE, COMITATÜI TOGGIO!»

Gratia et pax a Deo patre et unico filio eins, nostro domino cans«
iimo, lesu Christo, uaaque saocto spiritu monitore et consolatore, uno
Deo noderatöre , creatore ac tutore ontoium rerum Vobis, prüdestes,
graves, sapieotes doniini ac populäres fideles, dilecli! Gratias ago Deo
et laudes, qui ine operi inseruit evaogelii sui, propterea quod vos,
quoruro Omnibus modis curam ago, ex Aegyptia caligine hutnanornm
commei^tomiro in admirabile luaen sui verbi eduxit, per quod speramus
a Deo vos in dies oiagis inteUecturos mirificum consiiiuoi divinae sapien*
liae ; qui homiawi praeter mpdtmi sapere cupientem suis in cogitatis 10-
Tentisque varsari permittit, usque dum in tantam reciderit ignorantiin«
ul, . quemadroodum de Noachi lemporibus tradilur , in meran cameia
abeat, cui non immanet Dens. Postea vcro mrsus Ulustratus inagDO-
pcre miratur, quod unquam adeo eoecus esse potuerit, ut praestigias
diaboU et carnis non oemeret, qui tarnen adeo palam et iropudenter ante
oculos nostros ttwt ostentaverant. Unde quoque perspectum habet, tarn
plenam coecitatero horoioibus sine certo iudäcio Dei non potnisse incidere,
sed eiusmodi tenebras ingruere ideo sinere Deum » nt homo e propria
sua igoorantia et pravitate fraudem carnis et rursus lucem certomque
ratiooem verbi divini cogoosceret, quemadmodum ipse fassus est Den*
tar. XXV Ul, 28, 29. „Sin autem voci domini Dei tut animum noo
^tteoderis, afficiet te amentia, coecitate, stupore cordis, ut in roeridie
palpans veluti eoecus, improspera via utaris. At vero Deus Levit«
XXVI, 40 smt\* etiam declarat, se suum populum non adeo repudiare,
ut ^o^ nunquam respicere velit, sed tamdiu preroendos atque infestandos»

*) Sehastianus appenzeller Sangallensis. Vid. epist. Zuinglü ad Vad.
n. 1525. ') Huius epistolae editiones sunt duae a Froschovero et Ha*
^^o in Opp. I, 149. b — 1^1 a*

EPISTOLAE. MDXXIV. XIY. SM

donee ad improbitatU et Goecitatis suae cognitioaeai vedacd ad Utrnnr
que conversi ipsum sectentur» iiDpioreo);.luoo «os Ubevatu« iri. Hsutm
igitur nobis omnipotens Deüa omuia conseruit, quo clarius uoa ex parle
ipsius poteutiain et clenientiam, ex altera oo^tram iiiibeciUuatem, eaeci*»
tateinet eulpam intelligamus* Aonon haee ingeas caeeitasfoil» per qnaM
DOS ioducti eranius, ut opinaremur, hoininem esse Bostnun Deuai mi
terris, coelique et ioferoorum iotroituoi numioe eius fieri» et quicq«iiA
iste decreverit} quamvis verbo Dei cootrarium » oportere homines ciial<^
dire? AoDon haec ingens fuit caecitas, per quam nos ab oinaipoteafi»
Deo creati, qui tam saepe palam fecitt ut uoster sit parens, ac poatreino
etiani suum filiuin dedit pro nobis , qui adeo ipse adest nos iiiiseros pec*
catores vocans in bunc nioduin : Venite ad nie , omues laboripsi et
ooustil ego vobis otium parabo» attamcn declinavimus et ad creaturaaa
eooversi recessimus a DeOf quasi tam asper et crudelis esset, ut ipso*
euoi accedere haud liceret« Et quainquam eiun voGavertuius patrtnii
pon tamen ex ingenio Christi patrem voeavinius» id est euun Bon pro
tali habuiiDus, neque infinita eius benigoitate eoofisi fifioiua« Nam
gratiae divinae mysterium non cognoviinus in eo positiami quod swi«
filium pro nobis dederit, neque salutis praeiuium gmiia^ Dei aooepMim
retulinius , quamvis nos unicus filius eius Christus lesus ^ verus Deus et
bono, suarum aeruinnarum virtute, quas nostri causa perpessus est»
servaverit ; sed ex operibus nostris» quae tarn inipura SMOtf Inm sardida«
tarn iniqua et in proprium ^ommodnm inteiita, nostraifi pielsktem a<xde^
ipde futuram felicitatem aestimavimus » itaque eoecos iudieea ooslra in
causa egimus, perinde ac si quis se ipsam pro sua opinione boaufli miH
sicum vel ^pientera virum arbitraretur* Annon baec est ionens eoct»»
tas, per quam, licet diirina veritas, lesus Christus , haec anibo dieta und
ore protulerit: Vos eritis mei amici, si tenebitis mea praeeepta.; «|>
Frustra roe colunt docentes placita praeceptaque bproiBum , nihilominiii
omoia» quae Deus imperavit, omisimus, quae contra bomo dieta vit»
suscepimus? Deus oos alios ita diligere iubet, ut semet ipisura .quisque
diligit, atque ad ciusmodi communitatcm instituendam sacrafneotum sui
corporis et san<;uinis nobis apparavit, ut in eo universi interne« cott«
ciliaremur; id quod nobis a vitiis capiulibus saitem cavisset» Al;Jactio
falsa clericorura intervenit et sacramenturo cominunionis et caintatis ho«t
stia comroutavit, quam prae se ferebant ipsos immoLirepro nobb. Tuno
nos fuimus ita mentibus eapti, ut istis crediderimus, modo ut aoslnae
libidines et cupiditates foveamus, atque interim dormitantes roonachomill
sacerdotumque opera missantium salutem adipiscamur» Et licet fnisira
esse declarat, attamen in spiritualium opinatorum cucullis, cantu, mur-
mure, imo heluatione, scortatione, avaritia beatitudinem anquisivirnup«
praecepta vero Dei ne uno quidem digito contrectavimus, Deus avaritiam
sacerdoUim in vetere testamento corripuit, quod quidem carni mukis Ho«
minibus affinius erat, quam novum. Mos autem quum pelulaatiam Cleri«
corum impudentius ante oculos nostros versaretur, nihilominus iacultatca
et copias suppeditavimus eorum petulantiae ; quid quod etiam avaritiam,
quam nos exercere doctrina vetabant, indulsimus iis, et quod c^^enis
oltm datum erat atque apud nos quotidie erogari debebat, ab iia oeout

an ZÜIMGLIANAB

i pemisumig; utqnedum nostra corporai opera, patrimooia maiori
€x parte eerum propria faeta fticrist, nosque in eandein cum päiupcri-
ha» eoadidoiMin depresai. ' Deus iotercKctt primo praecepto Exod. XX.
atmalaera; nos autetn cnm detrunento pauperuiri fabricamttr: nam ia
ho» oportebaC coofcrre pccttoias idolis decoraodis iosumtas, dictitantes
•K oostra MBtenCia «t opinione, siinulacra dos ioxta com scriptiiris do*
oeve, licet Den« lo. XIV, 31* ita ioquattir: Qui mea praecepta teoet
effuaervatqucy ille 'est mei amans. Quainquam cerocDtes, verbuiD Dei
Boo parietibas alliiieiidum esse, sed pectoiSe semper foveDdum gestan-
diraicfiie» «ic tarnen voltimus Dei cuUoret haberi? Nam Deus non de
parielibus discitur» sed ex ipso« Memo accedit ad me, nisi patre tra-
Jiente; et: EiHint onines divioitus doctt. lo. VI} 44, 45. Huiusmodi
coeeitatum plenus est orbis. Has profecto et omnes alias co^noscere
KeH i^ras esse caecitates, atque etiam coofitert, nos tarn stultos nun-
qfnm evamsse» nisi Dens nos gravtler amentia percussisset » propterea
qaod huiusmodi mendaciis et impudentibus ranisque fabulb tribue-
imifus 8dem« Haec rero acoiderunt omnia, ut eo roagis Deum ac nos-
met ipso« nosceremus; Deumi ut eum qui adfligat idemque restituat,
otfiiM in polestate et arbitrio sint omnia rerum; nos, ut ccrnamus, quan-
tttli^sit omftii^ oostra facultas et* prudentia, ut nihil pretii habeat, nihil
vaieat» sed quum iraiidissimi sapientissimiqiie uobis vtdeamur, tum nos
inMofpit,' debilhet, occoecet« PÜam uni solique verbo suo vult obteui-
pcratum^ ut vita confornietur ad iUnd, quemadmodum in ena quisque
fimiilia henis exigit, ut ex sua voluntate et sententia gubernetur/ lam
ergo «(num nostris temporibus lucem sui verbi in tantum aperiat, ut
mtndadorum obscnras fallacias dispiciamus : lualilia, fieri palani recusans,
illttd iofareat; quumque adversus veritatem nihil poflleat , ad ai^tificia sua
veiera se recipit, cuiusntodi sunt insidiari, occidere indicta causa, falsis
te^ibtts, mendaciis et quolibet modo« Hie Yestra sapientia pulchre et
ohriatiano more egit, non patiens ex quavis criminatione pracconcs verbi
dirioi nullo iure prebendi^ vexart , necari. ^ Mam ubi tandein terrarum
ius fas est hommem inauditum hoc modo periroere, et siroul ac os aperiat,
iaiooshre: Silt! tu es haereticus aut nequam! toHatur iste, toUatur in
crutfi^m! Yos ita quoque muitum otii vobis pcperistis: nam etiamsi plebs
aliquamdiu concedat, ut eius doctores actione Praelatorum opulentörum
in-eustodiam tradantur, exagitentur, vexentur, haec tarnen in diuturnita-
fem non constabunt, sed muitis turbis excipientur» A qnibus incommodis
Vos cavebitis, si eos, qui sese invicem haereseos insimulant aut alio
modo «onvitiantur, alteros in alteros audietis et sontes postea punietis.
NthH enim futurarum seditionum efficientius prospicio , praeterquam
si tam temere e sacrificorum quorundam Airiosoruni delatione con-
ttnuo -praecones^ verbi divini opprimere ac trucidare properent, non
anttnadiFertentes , nt longis annis nos isti tam dura in bella graviaque
immerscrint, sed porro irritari sese patientes. Hoc autero non idco
scribebam, quod mihi praesens vita docentium curae sit: non dubito,

*i fYacc res afFatim illustratur epistola Bldui Foreri ad Zuinglium 8.
D«e. data. ti. XXEII 15^.

EPISTOLAE. MDXXIV. XIV. Sil

. ' * • ^

quin faln sna iia arceMat Dens» quaiido tempaa fi^rit ; aed iit reatrae
nanu» buiaamodi aederibus maneant iacoBtaniiaatae« Fanmlua non ealsit«
pra doroiouin. Quum Christus falsa crimina , sacerdotum freroeotiuin tra- -
ditionem toleraverit, eius quoque discipuli probe doceutur tolerare ; vae
autem istist per quos talia maleficia patrantur« Queinadmoduni eDiin
Hierosolyma nece Christi conscelerata dirum excidium subiit: sie niitla
poteotia tanta est, quin poenain divioaro pro oiiiaiiniuria luere eogatur*
Quam ob causam vobis primo conservale sanctum verbum Dei, ut fide-
liter tradatur nulla adniixtione idterpolatum ; seenodo cooservätr idem
▼ita et nioribus. Monieo eoiui Dei turpiter habetur, ubi homioes Chri-
stum quidem proBtentur, al secunduiu Christum non vivunt ideoque
duDtaxat Christi verbum respiciunt , in quautum emolnnienti aliquid et
lucri reduiidare videatur. Hoc euim nihil aliud esset, nisi quod ilU
spirituales specie agebant: Spirituales sese iactabant, ut libita carnia
contingant et obtineant. Sed vestrnm quisque reritatem adversus Deudi
etalterum exerceatis ore! Sive aiatis slve ne^etis, fidem datam nefallat
vester senno : nam sie Deum coletis in apiritu et veritate« Verbis diris
abstinete, crapulis, alea, scortis, adulteriis, mercenariis bellis; opem
ferte egenis, tutamini iure destitutbs,' öppressos, aliaque, ut Christianis
conventt, facite aut omittite ad praeceptionem verbi divini, omneqiie
tuDc praesidium vestrum atque solatium coUocatc in omnipotente, qiian«
turond' obiurgati. Kcque enim ins Tas est ulli domino iuiperare vobis,
nt ne rectam fidem , id est spem certissiniani in Deo reponatis omnipo-
tente; et si qnis t^Ha vobis imperare sustineat, respondere oportet,
Deo prius obtemperandum esse quam hominibus.

Saepius scripsissem ad Vos, nisi duae cäusae me revocassent: una,
ne malevoli continuo dictitarent, me humana solatia requirere apud vos,
quibus adhuc facile carebam (Deo gratia!), praes^rtim quum pii Ti-
gurini nihil praeter ius et aequuni de me fieri patiantur; deinde quod
Dei virtuti lubens locum relinqtio , nee margaritas poreis proiicere soleo^
sed ubicunque ianua mihi aperitur, non cessare. Altera causa, quod,
ctsi oninino ea mente fuerim, ut apud Vos raea in patria evangeiium
Christi doeeam , usque tanien impeditus fuerim periculis , quae mihi im«
portantur; non ut mihi aut de vobis tam male cogitem, Vos me tuta-
turos non esse, sed ut nemini occasio daretur tumultuandi, quo multos
metus est abituros esse , ubi potestas magis proceribus carnaliter spiri-
tualibus aurem praebitura esset atque pbsecutura, quam iustae apologiae
eorum, quiin yerbo Dei elabörent. Macti animo este et interriti! Deus,
qui TOS elegit, ut in eius luce' versemini , augeatur in vobis, et faxit,
ut in omni honestate incrementa faciatis nomenque eius per vos'extol-
latur et consecretur atque post hanc miseriam aeternis gaudiis apud
ipsum potiamini. Amen. Nolite vos mendaciis impudentibus ac prodi-
giosis de me rumoribus transversos agi« Haud aliter aolet tenebra-
riim potestas. Verum enim vero nihil aliud, volente Deo,' evincetur,
nisi ut in omni doctrina sqIi verbo Dei adhaeserim. Haercticum ine
qui vis rabula extemplö . dixerit , sed facere ne Satanas quidem cum iid
qtiiverit. Dens sit vobiscum. Ad omnia negotia , quibus inservire vo-
bis meae fäcultatis est, meaopera utimini atque imperale mihi , utre$trO

3S2 ZUIMOLIA«AE

populart (oam egd me Tdhii wfJh «x {Mrte fi^i^oham) fl fritri «tmiaiio
in ncistro praedilecto dominot Imu Ghruto« Tigtiri die Luaae poi^
Margacetae MD^XIV^ , .

14.

Huldrich Zwingli

an 4en Eersamen Landsrat und ganzen Gemeind aines Vaterlancb

der Gravschaft Doggenburg,

Gnad und Frid von Gott dem Vater und sinem eingebomen Sohn,
unsereu» lieben Herren lesu Christo, saiut dem heiligen ermanendea
und tröstenden Geist, Einem Gott, Herren und Schöpfer und Enthalter
aller Dingen seye euch zuvor, Fürsichtige, eersamen, wysen Herren
und gctriiwe lieben Landlüt. Ich sag Gott Lob und Dank, der mich
in die, Arbeit sines Evangelii gesteckt hat, dass er iich, für die ich
aliweg sorgfaltig bin, us den.egyptischen Finstemussen der irrsaligen
Menschenleeren in das wunderbar Liecht sines Wortes gefiirt hat, da*
rin ihr (als ich zu Gott hoff) Tür und für ersehen werdend den wun«
derbaren Ratschlag der göttlichen Wysheit, die den Mensdien, so er
über ein wys seyn will» lasst nach sinen Anschlagen und Eriindnussen
wandlen» bis dass er in solch Unwissenheit kummt, dass er, wie zu
Moes Zyten gercd^, nichts denn ein Fleisch wirt, bey dem Gott nicht
bleibt ; und so er demnach wiederum erlüchtet wirt , dass er die Walir-*
heit erkennt, sich verwundret, dass er je hat so blind können seya,
dass er die Verfürung des Tiifels und Fleischs nicht hat gesehen, die
doch so ofTentlich und unverschämt sich vor unseren Augen gespieglet
hat. Er wirt auch hiemit beriebt, dass solche Stockblindheit an dea
Menschen ohne besunderes Urtheil Gottes nicht hätte mögen fallen »
sunder dass Gott solche Finsternuss darum lasst wachsen, dass der
Mensch an siner eignen Unwissenheit und JVlisswandel die Vcrnihning^
des Fleisches, und harwiedruni das Liecht und GewUsse des göttlichen
Wortes erlernete. Als er selbs redt Deut. XXVIH, 28, 29: Wo du
aber die Stimm dines Herren Gottes nicht hören willst etc., so wirt
dich Gott mit Täube und Blindheit, und wüten des Gemüts schlagen ,
dass du zu mitten Tag tapen wirst, gleich wie ein Blinder in der Fin-
sternuss pflegt zu tapen oder greifen, und wirst dinen Weg nicht
richtig füren. Er zeigt auch an Levit. XXVI, dass er sin Volk nicht
so gar verschupft, dass er ihr nimmer mehr gedenken wöU, sunder
dass er sie so iang lasst befangen und' verbergen, dass sie demnach zu
Erkanntnuss ihrer Missethat und Blindheit kummind , und sich zu Gott
kerind und ihn erkennind, anrufind und er sie erlöse. Dies hat uns
der allmächtig Gott a'Ues zugefügt, damit wir sin Macht und Gnad, und
dargegen unser Bresten , Blindheit und Schuld desto heller erkanntind.
Ist das nicht eine grosse Blindheit gsyn, dass wir uns habend lassen
breden , ein Mensch sey unser irdischer Gott , und des Himmels und
der Hölle Eingang stände in siner Hand, und was er erkenne, das
gleich wider das göttlich Wort sey, das söllind alle Menschen halten?

EPISTOLAE. MDXXIV. XIV. 3S3

Ist das Bicbt ekie Rroase Blindheit Rsyn» da«! der allmächt^ Grolt» dcv
uns geschatfen hat» sich uns so oll kündbar bat gewacht, wie er unser
Vater sey» und zuletzt auch sioeo Sohn iiir uns geben hat? Der auch
selbst dasteht und uns armen Sündren «uft» sprechende : Kunimend zu
ttiir alle» die arbeitend und beladen sind: ich will euch ruhig machen«
Und wir sind bingangen und band uns an die Creatur kehrt, und Ton
Gott gehalten, dass er so ruch und grausam sej, dass wir nicht döi^
find zu ihm kommen. Und habend ihm wohl Vater gerufen, wir band
ihm aber nicht aus dem Geist Christi Vater gerufen, das bt, ww hand
ihn aber nie dafür gebalten, und uns nicht aller Gnad zu ihm versehen*
Denn wir band die Heimlichkeit siner Gnad nicht in dem erkennt , dass
er siden Sohn hat für uns gegeben, und hand auch das Seligwerden
nicht der Gnad Gottes zugeschrieben, wiewohl uns sin ebgebomer
Sohn Christus lesus wahrer Gott und Mensch durch Kraft sines Lei-
dens, das er liir uns getragen, erlöst hat, sunder wir habend aus un«
seren eignen Werken^ die so befleckt, vortheilig, eigennützig und när-
risch sind, unser Gerechtigkeit und demnach Seligkeit ermessen, und
sind also blind Richter in unserer eignen Saeh gewesen; gleich als so
einer ans sinem eignen Urtheil sich selbst für einen guten Sanger oder
weisen Mensehen schätzt« Ist das nicht eine grosse Blindheit, da die
göttlich Wahrheit, lesus Christus, diese beide Wort neben einander
redt: Ihr sind meine Freund, so ihr thnn werdend die Dins^, die ich
euch gebUt; und: sy ehrend mich vergeben, so sy lehrend Lehren und
Gebot der. Menschen : dass wir demnach alles, das Gott geheissen hat,
unterlassen, und das uns der Mensch rürgeben hat, angenomnien ha-
bend? Gott heisst uns einandren als lieb haben als jeder sich, selbst lieb
halt,, und zu solcher Vereinbarung hat er uns das Sacrament sines
Leichnams und Blutes geben, dass wir darin alle mit einander verein-
baret wiirdind, welches uns vor den Hauptlastren zum allerwenigesten
verhiit hätte. So ist die falsch Rott der Geistlichen kommen, und hat
das Sacrament der Vereinbarung in ein Opfer kehrt, das aber sie sich
iiirgabend zu opfren für uns ; also sind wir so blind gsyn , dass wir
ihnen glaubt hand , nur dass wir bey unseren Begierden und Anfechr
tungen bleibind , und dazwischend sdiläflingen durch Miinch und Pfaf-
fen Messhalten selig wiirdind. Und wiewohl er spricht, es sey vei^
geben: noch so hand wir bey der verwähnten geistlichen Kutten, Ge*
sang , Gemurmel , ja Füllen , Huren , Geiz wellen selig werden , aber
die göttlichen GeSot mit einem Finger nicht angeriirt. Gott schilt den
Geiz der Pfaffen im alten Testament, das dem Fleisch mit viel Dingen
naher war , denn das neue. Und wir hand den Muthwillen der Geist*
liehen unverschämt vor uns gesehen, und nichts desto minder ihnen
zugedienet zu ihrem Muthwillen; und das nicht allein, sundem auch
den Geiz, den sie uns mit der Lehr geleidet habend, ihnen gestattet,
und das den Armen vor Zeiten gegeben ist, und bey uns täglich sollt
gegeben werden , sie lassen einnehmen , bis dass unser Leib , Arbeit
und Gut den mehreren Theil ihr eigen worden ist, und wir arm mit den
Armen gemacht« Gott rerbiitet die Bilder im erstes Gebot Exod, XX ;
ZuinglÜ nniv. opera, Vol. VII. 25

35« ZUINGUAHAE .

und vir nacheod sie attcfa mit Naehtbeil der Armen ) dann wir an die
aoUtend i^elegt haben, das wir an die Gölzenzier ^[elienkt hand. Und
sprechend aus unser Lehr nnd Dunken , die Bilder lehrend uns f^kieh
als. wohl ab die Schrift, so doeh Gott redt lo. XIV, tS: Welcher
meine Gebot hat und dieselben haltet, d€r ist, der mieh lieb hat. Üa
wir sehend , dass man Gottes Wort nicht an den Wänden , sundern in
den Herzen stets haben und tragen soll , weilend wir iUr Liebhaber
Gottes geachtet werden. Denn Gott wirt nicht ab. den Wänden erlernet,
snnder von ihm selbst lo. VI, 44: Niemand kämmt zu mir, der Vater
hab ihn > denn gezogen ; und : Sie werdend all von Gott gelehrt« Und
dergleichen Blindheiten ist die Welt toIU la diese Blindheiten und all
andre mögend wir alle erkennen, dass sie wahre Blindheiten sind ; und
auch dabey bekennen , dass wir so thorecht nie wa'rind gewesen , "wo
uns Gott. nicht gewaltiglidi mit der Blindheit geschlagen hätte, dass
wir solohen unverschämten Lügen und Tandmären glaubt hältind. Das
ist aber alles geschehen, dass wir desto bass Gott und uns Icnitiod
erkennen« Gott, dass er der ist, der da schlächt und wiedrum gesund
macht, und in siner Gewalt und Wohlgefallen alle Ding stond. Uns,
dass wir schind wie all unser Vermögen und Weisheit nichts ist, nichts
soU^ nichts vermag, sunder dass, da wir wähnend am allerstärksten und
weisesten seyn, er uns kränkt, verzagt und blendt. Denn er einig will
dass man sinem Wort allein lose, und das Leben allein naeh dem ricsh-
te, als auch ein jeder Haushalter in sinem Gesind will gebebt haben,
dass es nach sincin Wort und Willen geschickt werde» Und so er zu
unsern Zeiten das Liecht sines Wortes solcher Gestalt öffnet, dass wir
die verführlichea finstren Lüg • darin erkennen mögend , so will das
bös Werk sich nicht lassen in Tag harfür ziehen , sunder schreit es.
Und so es wider die Wahrheit nichts .vermag, so kehrt es sidi zu sinen
alten Künsten, das ist heimlich hiadcrgehea, und umbringen unverhört,
mit falschen Zügen, mit Lügen und wie es mag. Da hat üwer ehrsam
Weisheit wohl und christeolich gehandlet, dass sie nicht auf eines jeden
Vertragen die Verkündiger des göttlichen Wortes will ohne Recht las-
sen fahen , kästigen , töden« Denn in welcher Welt ist das recht , dass
man. jemand un verhörter Sach solcher Gestalt solle verbergen? und so
bald er sinen Mund aufthut, schreien:, schweig, du bist ein Ketzer
oder, ein Bub; nimm ihn hin, nimm ihn hin und krüzig ihn? Ihr
habend euch auch damit viel Ruhe gestattet ; denn ob es gleich von
dem. gemeinen Mann eine Zeit geduldet wirt, dass man ihnen ihre
Lehrer durch Undertrag der gewaltigen Prälaten fahet, vertreibt, kä*
stiget, ynrt es doch die Länge nicht Bestand haben, sundem viel Un*
ruhe, bringen. Dess werdend ihr embroslen, so ihr die, so einandrea
Ketzer oder anders scheltend, gegen einandren verhören, und den Miss*
thäter demnach strafen werdend. Denn der künftigen Aufruhren sek
ich keine grössere Ursach, weder dass man so frevenlich aus etlicher
unsinnigen Pfaffen Vcrretschen gleich über die Verkündiger des gütt*
liehen Wortes fallen und mezgen will 4 und nicht sieht, dass uns di^
selben. so lange lalir in so harte, schwere Krieg geführt hand, sunder
lasst sich die erst noch weiter verhetzen. Und dies schreib ich nicht.

EPISTOLAS. MDXXIV. XIV. 3»

dMt mir uni dies Kcitlich Leben der Lehrenden sey (Gott wirf ihnn
ihren Tod wohl Gültigen» wenn es Zeit tst)f sundem dass eisere Hand
Ton soicheni Mbshafldel onvennasget bleibind. Der Kneeht ist nichC
Über den Meister. Hat-Chrbtus falsche Kundschaft, Hingen der
scfareiettden Pfaffen getragen, so werdend auch sbe lünger wohl ge-
lelut tragen ; weh aber denen durch die solch Uebel begangen wirt;
Dann wie* sich lemsalem Yerschuldiget hat an dem BIät Christi, und
ist jämmerlich zerstört, also ist kein Gewalt so stark nicht, er wirf
die Straf Gottes um alle Unbildzu tragen zwungen. Hierum so band*
habend das heilig Gottes Wort, dass es mit Treue und ohne Zusatz
lliepredigt werd, zu eim. Zum andren, so handhabend es mit dem Er-
füllen! denn der Nahm Gottes wirt übel gelastret, da man sich fUr
Christen ausgiebt und aber nicht christenlich lebt; und da man allein
darum uf das Wort Christi sieht, ob uns etwas Nutzen und Vortheil
daher entspringen möcht: denn solches wäre nichts anders, denn auch
die gleissenden Geistlichen gethan; habend sich selbst geistlich erzeigt»
damit sie die Begierden des Fleischs überkommen und enthalten möcb*
tiad« Sonder rede jeder gegen Gott und dem Nächsten die Wahrheit;
sey euer Bed: ja ja, nein nein! denn so werdend ihr Gott dienen im
Gebt und der Watoheit» Verlassend Gottslästruog , Füllen, Spielea,
Hurey^ Ehbruch, um Sold kriegen, helfend den Armen, beschirmend
den Bechtlosen und Verdruckten etc. Und andere christliche Studk
thund oder lassend nach Inhalt des göttlichen Wortes, und s^cjid
demnach all euern Schirm und Trost zu dem Allmachtigen , ungeacbt
wie ihr gescholten werdind« Es soll noch mag kein Herr euch gebie-
^teu, dass ihr den rechten Glauben, das ist, all euer Vertrauen nicht
Jlöllind zu dem allmächtigen Gott setzen. Und' wer euch solches ge«
bieten unterstiind, sollend ihr dem antworten: man muss Gott mehr
gehorsam seyn weder den Menschen. Ich hätte euch oft zugeschrieben,
wo mich nicht zwey Ursachen davon gewendt hättind. Eine, dass
meine UngUnster mich gleich ausgeben wurdind : ich suchte menschlicheo
Trost bey euch, dess ich noch wohl entbehren mag, Gott sey Lob;
zu eim , dass die Frommen von Zürich mir wider Becht nichts lassen
widerfakren, darnach dass ich Gottes Kraft gern will lassen walten f
und dennoch die Margariten (Bärlein) nicht für die Süw schütten, sun-
dem» wo mir die Thür wirt aufgcthan daselbst nicht fyern« Die ander
Ursach ist , dass ich allweg Willen hab gehabt selbs bey euch als in
meinem Vaterland das Evangelium Christi zu lehren ; bin doch für und
ftir verhindret worden von dem Aufsatz, der mir zugeführt wirt. Nicht
dass ich mein so übel oder euerthalb sorg, dass ihr mich nibbt beschir-
mind, sunder dass niemand Ursacfa zu Bumoren gegeben wurde; .dero
sich« (als idi besorg) viel begeben werdend, wo der Gewalt mehr die
hohen fleischlich Geistlichen hören und folgen wirt, weder rechte Ver-
antwurt dero, die im Gotteswort arbeitend. Sind wacker und uner-
schrocken! Gott, der euch erwäUt hat, dass ihr in sinem Liepht wand-
lind, der mehre sich in euch, und gebe, dass ihr in allem Guten zuneh-
mind, damit der Nahm Gottes durch euch erhöht und geheiliget werde,
und Ihir ü9fih diesem lammer ewige Lustbarkeit bey ihm bcsitziud. Amen.

>38B ZU1N6LIANAE

JLassetd eudi das frevel Lügen und wiinderbarlicfa fiagen » so anf vidi
beschichty nicht irreni der Gewalt der Finstemuas thut ihm nicht an*
derat* Aber auf mich soll sich, oh Gott wili^ anders nichts erindcnt
denn dass ich in allem Lehren allein dem göttlichen Wort «ey ange-
bangt. Ein Ketzer hat mich ein jeder Bochnr bald geseholtnnf aber
dartu machen vermag auch der Teufel mit ihnen nicht* Gott nry mit
euch ! Und in allem « darin ich euch gedienen kann » schaffend «nd ge-
bietend als mit eurem eignen Landmann (dann ich mich euer keinen Weg
verxich) und eignem Bruder in unserem' liehen Herren lesu CShrisln«
<3eben nu Zürich Montags nach Margarete MDXXIV.

XV.

ZUINGLIUS AD EGGIUM.

Gratia et pax a Domino« En' Tibi, audäcissime homo» repercus-
sionem non herde Te^.sed nobis, dignam! Tu eni'm mcreharis« nt
quicquid usquam est contumeliaruni, scommatum« laedoriarum in Te iace-
retur, .nisi nos decuisset has artes tuas contenmere potiust quam pro
•dignitate referire« Maro quae porro est insania, ut Te in«hici patiaris,
ut ad Helvetips de nobis scribas tam impiidenter» tamque tum inipure,
tum nequiter? An putas obscurum esse^ quibus impulsoribus id feceris,
et in quem usuin? Tune tam feliciter unquam in hac areoa depugnasti,
ut Victor abieris? Quam vis quid refert» ettamsi yictor abcas? An pro-
ptprea veritas non est veritas; an verbum Dei vim et iogenium suum
mutabity quod Tu quemquam daroosa ista loquacitate tna obruas? Con-
tentus non fuisti, quod superioribus pugnis victus abiisti? scilioet.novum
incendium excitare oportuit» qui ad hoc nätus est, ut omnia lurbet»
Hoc deerat factb tub, ut qui prius soliditatem tuam Omnibus notam
reddidisti, etiam animi maligoitatem proderes, quo muodus longa post
secula Effffii non modo stultitiam, verum etiam improbitatem exem*
pli vice ante oculos haberet. Tacebuntur olim Herostrati , Pleminii ,
Antonii, Catilinae et soli JE'^^ii, velut flagitiosorum ßäoQOif memora«
buntur. Omnis vita tua iam inde ab unguiculis impura fuit, lingua pe«
tulans, OS maledicum, vox impura, oculi libidinosi, frons impndens, ut
quae ista quoque auderent simulare , quae malitia quidem suasisset, sed
fractus conscientia animus designare prae muliebri formidine non.possct.
Cor tum habendi, tum gloriae cupidilate sicflagrans, ut iuxta propbelae
verbum paoem aut otium ferre nullo mo^o potueris. Nunc Romam
petis, paulo post, quod episcopus illic non es f actus, in Germaniam
redis, omnia mixtnms. Nee est, quod zelo Det te ista facere causeris:
näm quem ex omnibus mortalibus proferes, cpii tam scelestam vitam
doxerit, quam Tu. Venter ita ingluvieiet peni deditus, ut vel havpyiam
factum esse praestiSerit , si Momum DU audirent, yel asinnm , - cpiam
hominem« Quamvis quid attinet, humanam speciem circumferas an simiae ;
modo re non aliud sis quam belna , nee te uti alia ratione quemquam
puto, quam qu9 mulis et asiois utitur. Opportunus es ad omne facinus,
nullius enim te pudet« Tales frontes habere oportet cos, qui patruu

EPISTOLAB. MDXXIY. XVL 357

sensnm etoenint» et tyrannorum fvforeni induerunt. Vcrain quid 0a«
xum obiurga? Quasi vero Tu sensuin aliqucm honiini« babeasi autspes
ulla sit, te ulltus obiurgationein t sire blandani siveforteni» auditurum?
Dcpleratiorein hainMieni) ila nie DU ainenti dum uaiversam GeraaBiam
perlttfifaf noa video« Sunt qui aequiparari Tibi, stullilia» iactantiat
malilta posaimt; praeferri oeoio* Deliberaveram diu luecuiDf quam Te
amaoter convesire vcllera ; mX quanto magis cogito » taato magis vidco
nihil per bumamtatem Gonüci lecum posae« Nunc ergo» quum neque
mitibua neque acerbis reatitui potes^ nihil aliud superestf quam ut fu«.
ttiiario rapulea band aliler quam fugitiva mancipia et asini molavea»,
Kam ad Anlicyram quia eat qui releget? Quasi vero uUae Aoticyrae auf«
ficere possint « ut lam .perditum restituaot« Quum enim maxime r^stituia-
senty nihil niai ex iosano et fnrtoso atolidissimum et pessimum fecia-i
lent : talia eoim natura prius fueras, ^

XVI.

lÖH, VANTflüS ' FRATRI SUO HULD. ZUINGLtO.

Gratiä et pax domini nostri lesu Christi sit semper tecuro dile-
ctlssime frater* Mosti, quam infirma valetudtne utar, sie Deo volcnte;'
patienter fereodum, quod rix aliquando mihi persuaseram« Nimis lubct
luultum boni de vobis audire et reseiscere. Diu nie hercle a nullo fratre'
niaius gaudium percepi • quam quum Riidolfus mihi epistolam a Vobis
tradidit. Summas grätias pro litcris habeo benivolis. Vtinam referre
possemi Est apud nos iacerdos, noraine D. Arnoldus, (Vos eum, cre-
do, notum habetis) qui nos cunctos reformare el^subigere moütuVi mi-
hi maxime infensus» propterea quod bene Tigurinis et Vobis dico»
Pios fratres ubique triiducit. Me apud Comitia belvetiorum ea de
causa reum postulatum volebat. Avemus seire, ut Tiguri se gesserit,
quippe qui nlDn äudeat reverti. Perrouita quiritaturt dominos arobit et
machinatur. Mox profecto taedium sui creabit» quoniam dominis non
aunt ista iucunda. Haec apud Te roaneant propter fratres, quos odit
et persequitur etc. Carissime magtster Huldrioe ! certiorem me faeite ,
quoroodo ros se habeat , utruro verbum Dei apud Germanos proficiat an
deficiat. Spernmus, ürsurn^ mox ficri probum evangelistam, Votum
Deus secnndet ! Ut ne Vobis inficelus meus sermo sive scriptura mole*
stiam exhibeat, Domino Vos commendo, qui semper. propitius velit ad-
esse. Erater meus, lo. KoUer f. organofidus^ Vos per me officiose sa«
hilat* Friburgi 29. Aug. Salva sit uxor.. Vestra omnisque fiKnilia.

loh. VanniuSy Cantor, frater tuus.

1) Kot« SimUri: ^^ic Ani^ Originale, mihfqne nnllam dnbium scriptio*
Ais Encomii Eccii pertaesum Zuinglium calamum quoque abiecisse.* *m
Eccius^ hoc airtio binas Kteras in Zuinglium criminosas ad legatos Confoe-
deratontm mis«rat, nnas in Comitia Thermopolitana , alterat in Gynopolita-
n«. Alterutrae Zninglio bilem moverunt hac epislola inchoata effusam.
') Canonicns Friburgi Uitonum. ^) Berus in Basilea ?

358 ZUINGLIAMAE

16.

loh. Vannius fratri suo Huldrico Zuinglio.

Gratiam et paceni domini nostri Jesu CbrUti fit semper teami Ü*
kctissime frater. Mein herzaUerliebster Bruder wissen meiii sdileebte
Gesundheit von den Gnaden Gottes« Ich mtiss jetzt fllr pit neaiinea;
ich hätts etwann nicht angesehen* Ich wollt auch von HerKen getn
viel Gutes von euch hören und Temehmeü. Ich habe wahrlich lan^
▼on keinem Bruder nie grössere Freud empfangen » denn da mir B n*
dolf den Brief von euch brachtet Ich dank euch zum höchsten etiers
freundlichen Schreibens. Wollte Gott» dass ich solches uro emA könnte
beschulden. Es ist ein Priester bey ans, beisst D. Araoldus; lA roei^
oe» ihr solltet ihn wohl kennen. Der will uns alle reformiren und re-
iferen. Er ist mein grösster Feind von wegen dass ich Gutes von
denen von Zürich und von Euch rede. Er wollte mich fiir gemeine
Eidgenossen citirt haben etc. Er persequir^dte frommen Brüder all etc.
Wir wollten gern wissen, wie er sich zu Züriciv gehalten habe, dass
er nicht darf wieder darkomroen. Er klagt fast viel und lauft den
Herren nach und practizirt. Man wird sein wahrlich .bald müde, wann
die Herren hands nicht gern etc. Haec apud Te maneant propter fra*
tres, quos odit et pcrsequitur etc. Mein lieber Mr. Ulrich, lasst
mich wissen, wie es stehe, ob das Wort Gottes sich bey den Teutschen
mehre oder mindere. Wir hoHen , der Bär werde bald ein rechter
Evangelist. Gott gebe seine Gnade dazu. Damit iph Euch mit meiner
ungeschickten Rede oder Schrift nicht bemühe, so befehle ich Euch
dem Herren : der wolle allezeit mit seinen Gnaden Euch beywohnen.
Mein Bruder, Hans Kotter, Organist, lasst Euch freundlich saluti«
ren. Datum Freiburg, 29. Aug. Grüsset mir eure Hausfrau und
all euer Gsind.

loh. VanniuSf Cantor, dein Bruder»

XVII.

ANTONIUS PAPILIO •

AMICISSIMO IN CHRISTO VIRO, ÜLRICO ZtTINGLIO

TIGURINO EPISCOPO.

lems Christas I Gratis et pax a Deo patre et domino nostro lesa
Christo. j4ntonius Dubletus, vir utrique nosthtm, imo piis OnuHbii»
in Christo coniunctissiinus, a vobis rediens Tuas inthi red^dit litcrast

*) De Papilion€ atqne DubUio his in literis commemorsto eptstole Petri
de Sebiuilla Gratianopolitam ad Annejnundum Cocium sah 28. Dec.
notitiam praebet: «le ne dis |>as, que il ne aye merveilfeusement grans
latevrs d« r£vangife, Mais ils sont en petit nombr«. H en. y > denx grans
personnaiges a Grenoble le temps du Roy esCant a Lyon, L'nng ae appellc
Antonius Papilio^ le premier de France bien sachant r£vangile et en langoe
latine trcs el«gnant. II a translafe le traicbie' de votis monasticis k Ma<l«
D'AUh^oh^ soenr duRöy, de quoy te a eu beaucaup d*affaires avec^ues ccttc

EPISTOLAB. MDXXIV. XVIL 3S9

plenatf pii vereqiie chrisHaat afbctsi*; .«ivulqtte s6]m apevuil, i|«iaiilnai*

|icr Te sanistuitt eTaD|||[<i^Kiim siiuiii proiaoveat. Quam ut in TCf optime

ZidngUy gratiaui «la miseratiooeDeiis per ChnsHmi coofwiiiet» iodiea-

qiie augeat» quam cnixiasiiBe obaecninius« Ecfuideni dicere iian po$sufn#

«{iianto fpaudiOff ffuaDtaqu« consolalioDC cxuitaverit» Jiqiiefactaque sit

aoiiua BOAtra« ikui^ aceipinHia, furiacipenir Helvetiorum pa|;uai, Tiguri^

nos tMoa» belU& raedibusqtte aatos » ferasque patius quam bomiDes, cod-

iiMctam haac sccicratiasimae crudeliiati sceleratiareui avaritiam ad sin-

eerttm eTaD|i;eIii verbiua Mmel exuisse, bonaque fide> (eo praeserlim

tempore, quo tx, funesta bac exercttatione ubemmiis quaestus^ rediret)

Ghriflio domino v^rae pacia autbori sacramentum dixisse. Vere potens

est DeuSy ex lapidibiia istis «uscilare iilioa ipsi Abrahae. Hocque-nunc

ioprimis mirabile io •citlia noatris per verbum suum dominus eßeoit«

Quaeqnam quid mirabile- ease potost ,. uomensam iUaoi bouitalem repu-

fanti» praeter ipaun mirabiUujoeSectorem. domimin^? CeUrum» illufl

inpletiiRi noa Tid^tta» wk primt aistt qui araot Davisskni; k» ia oobia.

ludest« atpllamqiie facieute prudeotiam homiouro Deo, ap.ud ^em, quod

iiomwibus aanctum 9 excelsumqu» tsl, abomioatio detestatioque habetur.

Mio«re oeKOtio luorum » quarolibet. isquiuatas , fraternoque sanguioe

stilkmua» roauus vedium domioi, quod^ omoia porificat, cmundavit;

faciUua in efientos .bcUiA asiinoa gladia iKriaque incideiiie penetrabi-

Kor vfrTtta aeroK» Dei Iraiecil» quam in nostx(»rnm civiles mores cere^

oiOAiis, jritibusque auperstitiosi» speeiosam vitam irmmpete potuerit..

Vacb, vaeh iuatitiis nostrta, iuipiaeque- pietati ooslrae. Cum totanostra

daeinoeiaea prudentiai cum superstitiosa religione tot coenobiis, tot

seboUa, tot templis^ aimtt)acbris.y ritibus» leiuniia^ -volb ohduvamns in

iniquitatibus nostria » Deitmqu* axaccrbaoHi»» quicpe bo^ Abvaba« filios

existimabamus.^ et ^oriabamuVf videmua ab Oriente et oeeidente Mp*

gregari, qui cum Abraham et Isaac accumbant; nos autem exdudi fo-

ras. Quodque vehementissime dolendumesti tanta hypocriticae huius iu-

stitiae vis^ tarn crassum $peciosunique tectorium est, ut nostrorum

ocnli latentem sub bis impuritatem pervidere noo posstat. Tam multoa

praeterca Ronraoense illud ideJum. satelUtes pinnis gf^ojeris aibi «M^^A noa

comparavity ut misquam aulplures» aut poteotior^Sf. aut yersiitioirea«

quo& tamctsi Deua contrili»ruS sii cuta illorunx prinpipe Antißhristo , plu-

rinuim tarnen ChristOt ex Aegypta redeunti». negotii exhibent^ eoque

rem addu^xeret u( (quae. summa c^rtissimaque Chrisliano. spes est) nihil

hac i» re- ab homine quoquam expectari poA^it. Interim nihilo. secius

suae Domino rcli^uiae salvae sunt» indiesqu^ crcdentium numerus auge-

tur, jBifxx pra $9 q^isque» quoad Ücef ,. Chcisti negotium promoveot^ in

ikie PbrrliisUfin^ Töutes foia ki dite Dame Ta biea reconpens^. Car
die Ta fait Maistre premier de Reqüestes du PauJphin , et si est du grand
conseif. It n'y a point aujourdhul eii> France plus EvangeKque qne \k Dame
D*J!enf€», Elle a nng doctemr d« Paris, appell^ Maistre Michtl Eleymosi-
nar j lequet ne presche devant eile qne pasenent FEvangile» et toutes aultrea
aens Elle a diab«ate arriere. L*«itre eal de Lyon et se appalle Messir« An--
ihaifM dl» Mhu le eroy que til as en nouvelles de luy scripto^ car a hif
je mande mea knrea» et ii lea te a fait tenir.*« (Sii|U. Mss.)

3« ZUINGLUHAH

omiiM^pw oeeMiooei Ifltflndt qM fioMsthi apaittnrt saennii Imms
dmm vibraotf ifnamque posiimt latisnme tparipurt. Quod ad rezent
apectats eneelleati quidcm dob miaus ille iodicio estt quam forUma»
Verum (ut Dtmc eat remm statua) mulliCudne DCKOtiomiii obruitiir; ad
hoc, quod plerUque oitinibus nostruni iogeaiatn est, foro vtitiiry impo-
teatiaeque Bebemot illius cedere co^tmr ioterdom« Quanquam ai mtbi
ca esset authorilas (quam tu fcrrte existimaa) apnd illnm, privs, me a«i<*
thore» susque deque omoia miscereti profuadasque maria Torag^inea pe->
dibua ingrederetury Cbrtshim ducem naum aeqtiena» omai in illum unum
ape proiecta » quam ad Pbaroaem illum vel tantillum rtaptceret. AITu«
tttrum tarnen non desperamua domiaam» qui, quod in vhriadaniasimo re|(c
coepiti perflciat« Mam et clarissima mater * reete aapit, supraque fcmt'*
aarum nostratium consuetudinem supcvstttionibua vacat. Soror vero
regia» Alenconii et Biturigum dux» ' neado an quanquam parem habeat«
Ita me Deua iuvety ut in illa Tigere, rivere apirareque illum exiatimo,
cxistimantque, qui Dei sunt, apud nos omnea^. Superest, optime Zuifiglii
ut tuis tuorumque nos exhortationibua precibuaque adiuves, Noaque
Ticissim Deum patrem obsestemur per lesum Christum, ut magia ac magia
rerbo suo sucoessum in suorum cordibua praebeat« Salvere Te iubeat in
domino Michael jlranda^ Eleemosyn. Alencon. Sagiens«, Dampe^
truSy Se^inuSf Mati/ioeus ^ praesens Aureliaons, Petrus AmicuSy
vir egregie doctiis et christianusi omneaque qui sunt Christi. Gratta et
pax Dei et domini nostri lesu Christi cum omnibns Tobis. Non. Octob«
LuffdunL i&24* Conservus tuus in domino servus inutilis lesu Christa

ä^ntanius Papilio.
E re christiana esse Duölelo et mihi ridetur, si Liuiovicae Aadium
Cenomanorum Aagotismorumque duct, ehtiatianisaimi regia roatri, libmai^
de rera et falsa reltgione f quem seripturum te recepiati , dieaveria«

XVIIL

ZÜINGLIUS OEGOLAMPADIO.

■ ' • • »

Gratia et pax a domino. Rumor est, principem Würtemherffen-^
sem te sibi in usnro Evangelii iunxisse. Ego ab eo honiine aliquando
vehementer abhorrui ; verum si ex' Saulo Paulus f actus est, non aliter
amplecti possem hominem, quam fratres Paulum, quum resipuisset.
Quidquid in hnc re senseris iudica! nnm nos, si fldes adsit, cum illo,
quae mnximo sint emolumento rei christianne futura, tractare poteriraus.
Cupio autem in summa scire, posteaqüam de fide docuisti, ubi nunc sit,
et qua ratione tuto queam ad illum literas dare. Puta si sit in mante
Peligardii nam si in arce Twiel est, meople Marie, si voles, ad illum
inittam literas citra tuara öperam. Provocationem Ballhasaris ^ nuper
missam, aut excusam ostende, aut ex^niplar remitte, utrumque hoc no-
airo bibliopola tabellione. Plura non permittunt occupationes« Reliqua

*) Ludovica Sabaudunäis^ qmiai proprii eommodi stadia mox abaKeaa-
ruivtii rürcM^amtione. >) Margarita^ du.K Mmmeomi^ |>ost regiua NaiHsrra^f
auiica et iwlrona refurmaUirttm et «nadiiorum. ^} HubmuUri.

EPISTOLAK« MDlUBtir. XIX. M

. Huldrkhus ZmfifUus txku$.^

AD FBIDOLTNÜM LTNDOVERUM

BBEMGARTENSIUM CO NCIQN ATOREM,* SUP£R PUBLICA
DE 6RATIA PER CHRISTCM HALJUUGIN AXIOME ,

HULDHlCiU XlHNaUI.

Gratiai et pax a Deo pa^r el S^q fiiia im^eoito» dotnino nostro
lestt Cbristp , fräter in . 4o|^iQ9 ^ik<^.f H nipcU) domini es ! Tu qui-,
dem hactenus et niulla et ^raviat-^i^p fpr imprudeotjanii alye per auda-
ciani, in pu^am evaogelil dopljpriiiJHii^ in Tiguriooruin i et qui illic ver-
iMiitt praedicainus , cpfHumeliaia f ffnduti ; ad quae noa hac potissiinum
coDoi?iiiiii8 cauaat quod apcurarf Ullis le etmi aenteotia aerinoneni quqque
mulaturuRi« Ad qvae itam abeal ut aliQi|iii tacuisaemua» ut iain oliin eoo*'
siliiiiii fuerh per epistQlam te.amice coivreoiendi et, eam si minus au-i
dis«es, pauiatim igstaadi, tumadbortaado» tum arguendo, dooec deserla
^^gyV^Ot cKMitemtis camium ollis et pepooibiji^^/coelestis verbi roanna
aon soluro tuumi aed etiam populi yesiri palatum reficeres. At postea^
quam animus tibi coepit in dieiD magis ac magis ferocirei inutaveraii\
eonsiiium : meliiia esse ratiis , ai tibi i^tisr auperque tua sponte insanienti
defervere potiaa bileoi ainerem» quam scriptis meis extimularem. Sic
eoini et iinprudeoUa et furove agitari videbarist ui n^llae proraus Anti-
eyrae quiec|«iaitt tibi prodea#e poaseB^ Et sie proraus iconticul: ,. iatu4
iaterim aolatii babeoa, quod elai I^^aeoadas iosoleac^odo vincerest
bayd multum tarnen berbeacenti . Christo nooere » et . minus Antichristq
prodesse posses. Tlune vero, quasi paruni sit in quibuadam verbi locLf
dtssenaisse» et in homines genuioum exercuissei quum universam Christi
religionia aummani everterc eonaci et Christum ipsum blaspheuiare t^
non pndet: rumpendura es$e constans haetenus sileotiuro duxinius» n^
ad contumeliam Dei cOnniventes i prodttionis rei agamur et » quod oIin[i
populo Israelitico, nobis quoq^ie eveniat: qui dukn constaoter ,genleS|
quas iusserat dominus* expellere eessaret, ita iramDei super se^proyo-
cavit, ut drebro hostibus suis sit subiugatosy quibus imperare dehebat«^

^yCoetus. 9) jyotfhardyM sive LycosthBms. ^).D4 Fridotintu Lfmr
Anurus^ paa|or Br^mgartat^ iam ante aecnndam diapatationen Tlgucinaai
gloriatna erat, Zuinglium ac Tigurinoa tribus verbis seaie ad tilentium reda*
cturiim esse; non autem, quamquam invitatus, in disputationem compamerat»
stt] iam profectus medio ex itinere domum redierat Tigurini vero compe-
rerant, iit Zuingliuni iste et alios praeldicatorea de atiggestn haereseos criml*
natiis esset. Qua de causa Tigurini expostulaverunt ac Lind^nermn indol^
loquinm cum ZuIngKo provoetinint; Hie infitiari colloquinrnque veenaave
Tlgtiri, ubi iudtoea iMlnturas eaaet iniquoas alicnbi permiastt epiacopi et Qon-
foederatomm Sese pnwsto futiinim. Menae Augustt h. a. oratioBem^|i<^buerat
Therau)|ioli , quam Zui^glius faia literis argait ut sacris Uteris repugnanlein«

M . BOnCOUASAB

fh «H< iiirpiam iioUi wmAu, iiI talii, qaod setlksti tdikm^
rill in vcritateiii soBücfiMit, ttta iüa iQ'coclestem doetrinaai et tu Cbri*
•tum Dei Ttttginisifiie lUimn ccMutumelia oullo dissimulari pacto debct*
£n atitciii est » iit ad causam ipsam desceDdaroiis : Quum proximo Au-
giistQ apiid Helvetionim oostrorimi fl^ermas ad ccclesiamt quae illic cstf
sermonem fccbti, pabm a^scvorasti:* primtimy Chraturo aolummodo pro
cprum delictis esse passum, qui aiite se fiierint; deiode, per Chrislmn
nobis non alia delicta condoiiarty 4|uam quae baptismo akluitntur: aam
quae postmoduMi perpetl^a^MiiiMSi sacrmneitis eocleaiae elui oportere«
Quod ad primüm altkittt> brwtoi«(i«r qüidan , a«d claris tibi aote
oculos exponam , quam foede hie sts hallueiDatiis. Abrahame proiiiitti-
tur Gen. XV. In scrAme luo beimfibeiifQV öihoes tribus terrae» Quod
si ecciesia , quae ex genttbufl vcMsata ts^^ et eireiim plateas, per vicWt
apud extra urbein septa coHecta^ tt stmiiie Abraham! 9 quod Cbristuo
est, non est benedictai qaomodo omnes Irihu» terrae in eo erunt beoe-
dictae? Et contra, s» omoes benedietae sunt per Christum, cur tueam
posteris ipsiiis violentev aufers? Ad hübe mödiim omnem posteritatem
Abrahae percurre, et invenies perpetua ierit cum rerilMS praedtci, tum
ßpiris adumbratiüDibusque praesagiri y quöd Christus sit omnibus ^jnh-
tibus sahitaris futurus; et quod Israel domimim perditurus, genles rero
eum sint amplexurae. Quid enim pnlas Ismalflis et Esavi vepulsam aliud
fi^urasse, quam veterum colönaniih dectionem et^ quae geutibos factft
e^t, irincae noram locationcm? 'Quid lacob e» Mesopotamia uxoribuu
duabus, scd formosiore aliquamdiu stferiti, pulcherrima posteritate et
numeroso pecore dives, domtfm redlens^ aliud vel potiiisset isdicaro
quaiii Christum, qui oves tarn ex Gentibus quam ladaeis in unam eecle»
siam coniunctas, istuc unde ipse Tenerati reduxit? quod ipsum lesaias
pulcherrima simililudine stertlis aliquousque feminae, ac postea fecuu-
ditati rcdditae, capite LIV« expressit 1 quavum admodum multae, aed
Oinncs ad hnnc typum fuerunt; sie inquiens: Laiida sterilis quae uon
paris, decnnta laudem et binni, quae non parieba»: qitoniam pinres filit
desertae, quam eins quae virum habet* Quid sanctissimi Baptistae veiv
bum : Ecee agnus Dei , qui toUit peceata mundi t num falsum , auf Tuoi
jilicnius p<irasiti eneomium fuit? Aut ludaeorum patres, qui ante Chri-
stum vixcrant, mundus sunt, et nos «inndu» nou simioa? Si vero Chri-
sitis nostra qtiöqite rulnera sanavit, qui factum est, ut oobis eam sahif«
fem invideas? Et quum quidam gentiles aliquando ciipefent lesnm eoo«
venire loan. XIL sensit prae foribus esse 9 ut sahitis verbum Gentibus
qiioque annuntiaretur, dtxitque : v^nisse horam, ut filius bomiois cla«
rus fiat; hoc est, ut morte superata sahis in eins nomine omaibusfscii*
tibiis promitteretur. An et hoc frustraneum e»se putas? Postea ver»
quam a mortuis resurrexit^ et discipulis praecepit: Ite, inquiens, docele
omnes gentes, baptisantes eos etc« et praedicate evan^ciium omni cre»-
tMffae: num et hoc inane tibi videtur? Absit. Nisi» ut,est quorundaua
«udaoiay hoc dictum velisi ut gentes non aiot gentes 4 aut humanun
gentis desieri^ ereatora Dei esse. Mnm ludaeoruftn. Des^ tantum ^tf
nonne et Gentium ? Certe et Gentium est : Boiiianonun IlL Scd de boc
satis; nam ipse bic non obstinate constili^tr, vi audio; .scd Tbelonim

EPISTQUUE. MDXXIV. XIX. IM

■at€ loiqiMMi pdthuii, til aeqtwM (si modo aeqituni esset ifiioil ad^
seris) toUeres; hoc est» seiutem per Chrbluni patribus tantum promisi«
sti» ttt qui yere Christ: suot« grati essent et coolentir si vei hoc avfev-
reat» qttod Christus . eis semel fuisset salutaris; quo döode fieret, «1
sacnmieotorum' sigais » .iftiae v^lgus saccrdotttm non nisi magao vendk»
cooduclo murimire etiain frif^o ac soiDoiculoso, redenilisqtie preeulia
popttliia Cliristtaous coiomisaa sua exptare contcnderet. Quod istae voce»
tuae prodtderuBt!: Booa res est oRerre. Offerte pro vi vis et defunoti^l
Molite eos aiidire« qui doceiH: aon offerendnn esscf et eonsiiidest
Aea plane rein^tetii^isti: hinc lachrynae istae vestrae» Sed io vitm
redeo. Io hae opinioop soo admoduiii pertinaciler coostittsti i noaigiia«'
ras qiiafii iaipium esset , quaiwr|oe iudaieum et-^bbspheaium , eain adsC'»
rere« Sie ergo ah ea diacesststi, ut tergiversatiooia effugiui» tibi relta*
qaeres ; et ad secttndam sio. gladiatorio aoimo properasti , tanquaia eaal
aoD Biodo aeeurihus , sed et palmis et planlis defeodere coastitaeris t
videttcet» per Cfartstunt aobis non alia deUeta coodonarii quam qaae
bapttsoio abhiantar ; et qaae post . admiserimiis y expiari sacramenlia
oportere. Quao opinio qusim sit impia« et christtano homtac, aedaa»
verhi minbtro» iodif^oa» facile dioi aon potest. Qaideaim est Christttai
eoaeulearey ai lioc aoa est? praeaertim cam tot tamqae aMinifestoa
scripttirae loooa habeae » qaibos videae licet Christara pro omoilNis oah«
aiuai comaiissis anvXvrgwaußf hoe estt redeaitioaem ac pretium» esso»
Ilrrma ergo pnedirsoris vorbum considera: Ecce agaus Dei, eceeqm
tollit peecala roaadi» At quid dieit peccata maadi, si anuja originalo
peccatam luitt? aa peocaturo aliud non est» fpiaro originale? aleani
dicat peccata, nihil aliud intelligere debeamus, quam originale» quod
scilicet oamia peeeata siat originale peecatum tantum? ^orum atran«
qae quam sit Äsurdam» Omnibus est manifestum. loaa. III« sie legere
poterast .Mon roisk Deus filium suum in mundum» ut iudicet mondum^
sed ut salvetur mandus per ipsum. Qui credit in cum » non iudicatar«
Ecre maadma salvari per Christum; non tantum originale» aat etiam
baptismam praeoedens peecatum sanari* Deinde quod sequitar : Qui
credit in cum» non iudiealur ; te manu ducere potoit in ßdei cognitioaeni,
quod fide in Deum per Cfarislnm omni» peccata delentur» ita ut ae^ia««
diccatar qaidem qui Christo ßdunL De qua re non est hie ad saffi»^
eieatiam dioendi locua» ae fibrum potias videamat quam expostahtio-*
aem seripsisae* Ibidem I* cap. Lex per Mosea data est » gratta et ve«
ritas per ieeam Christnin facta est. . Quod si pef Christum non aisi
originale» et praecedentia baptismam peccata delentur: quodnam diaeri«
mea erit Moseos et Christi? praesertim qaum iuxta veatram opiaionem
cireaiiicisio apud priscos. hoc potaerit» quod apud nos baptismas : quan«
quam illa in venturo Christo » hie in iam accepto. Aat quaeoam esset
grali»» semel abluisse cum» quem scias mundum esse nulla rattone po»«
se? Gratia sie per Christum facta est» ut perpetua sil» perpetuo duret»
perpetuo expiet« Warn omne quod pater Chmto dederit» ad cum veniet;
et quod ad cum venerit» non eiiciet ioras loan. VL Veruntumeaad
laculenta vemamas. Christus sie pronuotiat» loan. XIV: Egosum via
verilaa et vita« Quandoqaidem ergo via est» per cum iogredi oportet

364 ZüIROLL/eilAK

« *

ia vilM^ Niim <|iit «Ib ingrediiintiirt ftvei suit «t krtrMtt. Ibftfcw
rurfum inqutt: Nemo Vcnit ad patrem nm per nie» Moo ergo per m^
cwimeDta^ ood per aliud pretium itnr ad palran « ifaam per Cbristiiiii«p
Ipie dixit, cpii et ▼eritat esK Nulla if^tur prorsua TTDitttr ad patrem
via« quam Cbriato. Istie: E^ ad patrem vadot et qutoqml peiierilia
io Bomifie röeot hoc faoiaro. Hoc se ipaum faetunim rccipil Cbristiiaf
quod in eiua ooroine petierimua* M ergo imquitatea nottrae sicat onoa
grave uos preniuot, per Christum lerari orabimiMy et ipae faeiet« qwod
0i«bimua» Mon enim dixit: Saeramentorum vi J^rabimaai, nee altt
fuacuDque re , aed me : cum eoim petierilis in aonine meo , faciam.
Gap« X VI. sie inquit: AoieUt ameo dtco robbt quaecmiqiie petieritk a
patre io nomine meO| daUt vobia» Hie patrem daturom pollieetar, qnod
paulo ante i|iae promiserat; indiseriminatim aibt tt patri, qu<»d oobia
dirinitus datur, attribttcn^* Deinde ai nobia a patre, cpMecaAqoe tandem'
oramua in nomine Cbriati, dtominturt cur noo delieteirfm Veoiam i»
eima nomine petemua? aut eur alia ri» quam per Oiriatum euro quaert*
mm ? Lucae XXIV. a|ierte legia i Cbristum apoatoKa et qui cum ei^
eraoty mentem sie ilhistraase t u( acriptoraa caperent c ae mox ex ipaia
oatendil» ut se pati^oportuerit, et resurgere tertia die, «t in noailnc
ipaiua praedicari poeoilentiam et remtssionem peecatomm io omnea gen-^
tea« Habes hie sola clarius, poenttentlam ef remiasioDem peceatorum
oportere io Christi nöoNoe praedicari. Nee est ut kic de origtnaü et
baptismnm pfaecedentibns cameris: oam in genere dnifl>i poenitentiam
et reraissionem peccatorum« Idcireo fiert nequif, ut resipiscenttbva
Chrisimn semel modo possis aalntarem ease dicere» sed pöeoiteoliam et
femissionem peocatorum in nnllo alio ralere coofiteri cogerb, quam in
Booiine Christi; oportuisse eoim, inqnit, in eios nomine poenitentiam
et rjpmissionem pecc^torum in omnes gentes praedicari« Acter. IV* per«
bibet Petrus, non aliud etäe nomen sub aole, in qiU> noa oporteat salroa
ficri, quam nomen leso« Qooroodo igitur'fli audes' adsererare, aacra«
»eatis abstergi rulnera nostra^ quae soliua Cbrisd aataguine curantnr?
Saoguts enim testamenti est, qui pro totius maltitiidinis aalute fuaua eat«
Vemm quid longius renn istam pencrutor? Cum norom lestamentuii»
ideo sancitum sit, ut aeterni iilii Det aeteroö sangnipe perpetaam aeces*
aionem habeamus ad Deum, et noa ludaeomro rifü eogamur Tacoarona
et caprorum cruore pollui potius quam lustrari; sed quottesctioque rul^
BUS accepimus, ad patrem chmemus, ut UK aui pretio raederi, hoc ost,
ignoscere dignetur. Veritas eiBl , qui in auo nomine postulare iussit.
Impetrabimus ergo: oemo enim est q«i negare poasit; i4em enim est 9
qui hanc riam ostendtt , quod et pater ; twde et se ipsum quoque fiietu-«
wum spoodet , quod alio loco de patre promittil. lam quid apostolontn»
testimooia produxero? qui toti in höc sunt, ut Christum omnibus gen-
tibus, Omnibus animi morbis, omoibus cooscientiae ruhieribus compro«
bent ease salutarem. At, ioqvies, omnia qnae adducta sunt aoo equi«
dem iofitior: Christus agnus est, qui peccata mundi tollit, sed semol
cuique toUit. Quis vero hoc unquam dixit? semel tollit, Nam cynod
"^mel tantum mortuus est, non istud continuo sequitur, quod semd
tum reconciliet* Ut enim aeterni Bei filiua est, its^ pretiüni sanguinis

EPISTOLAK« MDXXIV. XIX. 366

^iu« 10 pfwp^tuQoi 4iiBatt «A op^piMi omafai cxfcJiiiritiNb pedcata, non
Moiel» «€d stßvfw* Nam ad boa aemper vivit, aemper ad dexteram pa-
iris aedett ul acnnper plaoet instam Dei iraw« Neqiie hoc noatrun couw
aientuni est. Habea i« loai^. IL Filioli, haec acribo vobia ne peccetia«
£t ai quia peocaveritt advocaUiiii baberoua apud patr^m» lesttm Cliri-
atuin iiistuin » et ipse eat pjroi^tiatio pro peceatia noatrta , non solum au«
tem pro jioatria , sed etiam pro totiiis niundi* Primum , quibus scribtC
hif! loannea? nimirum fidelibiis; ergo et fidelibua» qui iani baptiaati baud
dubia eraot» Cbristum propitiatiooem promittit. Secundo loco, eum
dicit f et ai quis peccaverit : inaoifealuin eat 9 euin hob' de origioali niorb«
loqui. Hunc enin» non peccamua ipsi, aed peceavit Adam. .Poatremo
iterum audis Chriatum boatiain eaae, quae non aolum geotis alicuiua»
aed univerai orbia univeraa delicta expiet« Quod et ipae dulciaainia 8a*
maritae parabola döcuit, quum ipaum eiua quoque» quod aupra duoa de»
narioa expenauni esset» praedem facit« Porro quid aliud agit Paulna
per totani ad Hebraeos epistolain, quam ut viin iageniumque mprtia
Cbristi explicet? Ut acilicet Christus una quidem iiiorte rel obbtione
sanctificatoa» boQ est fideleSf in perpetuuni consummaverit : euhi vet^
runi boatiis opponena» quod illaa erebro iteratas oportiiisset ; ipsum vero
tarn sanctam, tan divitem» tarn denique absolutam esse oblaiionein» uft
.qui ea freti aint» perpetuo per ipsam ad Deuih accedant. Et propterea
aic inquit cap« XIII« Cbriatua leaoa beri et hodie» ipse etiam in aecula.
.Mon aliud pr.ooul dubio intendenst quam quod Chriatus aduafpic iiii|Ddi
eonsummatiooem tarn salutaris est, quam erat cum in cruce niactatua
apiritum redderet. Mox enim adiungit: Doctrinis variis et peregrioia
ne circuniferimini ! Optimum enim est« gratia stabiliri cor« Hiac aalutem
hominis pendere definiens» ai aola Dei giratia per Chriatum nitatur:
quam viam noyam novilerque instructam Christus patefcciti Heb. X.
Sob ergo Dei gratia felicitati restituimur* Porro gratia Dei per Chri-
stum sie firraata est, ut ferme iam debiti rationem inducrit« Qnomodo
enim non ouinia nobis donavit, qui filio auo non pepercit? Hoc autem
poatrcmum, quod maxime eontra adacrtionem tuam pognat« videlicet,
sola gratia Dei nos iustiQeari, npn sacramentis (quae tu libcnter magno
veoderes), Paulua tarn Romanis quam Galatia acribens, clarissime adsertt*
Mam ai aacramentia aboleri peceata potuissent , qui factum esset ut Chri»
stos carnen indueret, et non potiua sacramenta institueret, quibus ex-
piaremnr? At dices, sacramenta non propria, sed passionis Ghriati vir-
tute repurgare peceata« Cur igitur Aristotelicae oblitua ea maximae?
Propter quod unum , quodquo tale et ipsum magis. Si sacramenta icleo
purificant, q^od Christi sanguine aunt imbuta: sanguinis igitur est, non
aacramentorum,. criminum ablatio« Qui ergo Christi sanguine intrepidc
fidtint, peccatorum remissionem impetrant« Quod ai sacramentum acce-
dat, exterioria potius hominis informatio est, quam intcrioris« Ut enim
hie elementis nullis doceri aut fidelia rcddi potest ; sie iste quicquam
capere nequit , quod aensu non experitur« Ut ergo toti , hoc est , tarn
interiori quam exteriori homini Deua aatisfaceret (ut exempli cauaa di«
camoa) : cum, qui iam credidiaaet aqua tingi iuasitt bob ut animiun ab*
lui lac ratione ▼olueril (nam qui fiert poaael t ut incorporea aubatantta

305 ZUINGLiAKAB

•lemente ctorporco abloertftiir?) mi «l * cfmertor homo rtfibtlt sti^no
iailiaretur, quo «ius qaoque rei, qvae aqud' interioreni rel Mei luniin«»
▼el maoifeslo gratiae Dei varbo geritur, oerrior fieret. Quod Auguati-
aua rectc vidit, quum «lixit, eliam cjnum Terbiun aecedat ad elemcntuoi
fide lamen orania cooAci* Sed leve ait tarn AugiistiDi testimoatam quan
noatrunii niai verbo Dei dare idem habeatnr. Prima Petri cap. tcrtio,
sie scriptum est ; Cutus figuram referens baptismus nos quoqve nunc
salvos reddit, noo depositio sordium carnis, sed conscieotiae bonae re-
sponsio ad Dcunr per resurrectionein lesu Christi. Vidcs hie primum
baptisroum pro fide accipi : nam ea sola nos salvos reddit. Nee mirura
boe est aut iousitatüm apostolis, ut seilicet Signum pro signato acci-
piant: Paulus enini cum crebro id faciat, apertissime tauiea in Roma«
Borum epistola secundo. Quod et Petrus ipse continno adiunctb se*
quentibus Terbis idem manifestum faoit: Mon dispositio sordium camis»
inquiens; quibusaperte liquet, baptismum nos non salvos reddere, qua*
lenus corporis fiuperficiem sordesque abloit; sed quatenus conscientia
nostra.sibi probe respondet et constat, quum sese excutit« quomodo ad
Deum^ babeat; ae vitae in Christo certa est, quoniam ipse ex mortuis
resurrexit. Quid niultis opus est? Caput hoc esto : Sola gratia Dei
DOS salvos fieri ; id autem , cum ea fidimus* Ocius ergo cum tua ist«
in gratiam dei contumeliosa opinione facesse, qua saeramentis adseve-
rasCi admissa dcieri, non alia ratione, oportere. Et quandoquidem Lac-
tei|ns pkilam sie docuisti, non citra iniuriam filii Dei: per cum te oro,
ut resipiscas, menteni ab errore revoces, et in obsequium Dei mancipes,
ita ut nullius verbum apud te tantum valere sioas , quantum Dei. Quod
si feceris, iam novus homo fies et» quod prius ex hominum somnüs
constanter adseruisti, damnabis; cadentque de ociilis futs squamaye,
quibtts ablatis verum propius constantiusque intuebere; cuius faciem st
recte contemplatus eris, pudebit superioris audariae, qua tarn gloriose
nbsque verbi Dei auloritate non modo istum, sed et mukös alios errores
adfinnasli» Reddetur et animus tuus paulo humanior ac moderattor» ne
more qnorundam quotidie nova exeites incendia : nunc haereticos, qnod
Dei verbo nitunlur, nunc vero eosdem indicta causa trucidandos, voH-
ferans« Quorum furorem et freniitum dominus aliqurfndo dissipabit.
Quin potius hocage: si qunndo audias quod a fieiitentia tua abhorrcai,
contine paulisper iudicium, ad interim verbunf Dei consule» neque id
in lanmis, sed in ipso fönte et scaturigine, simulque ora, ut qui te
liberaltter adhauriendum invitavit, donet, ut cociestem aquam, hoc est,
scientiam pure haurias. Hie mihi haud dubie aliter pronoatiabis, quam
quum carnem et sanguinem consuluisti : omnis enim caro foenum. Quod
si contra in contumeliosro errore contumaciter persliteris , gratiam Dei
concttIcandO) et camis et sanguinis avdaces opinioncs adseverando: eri-
nns «t nos in te confutando constantes; neque sohim te, sed et alios
quqsdam indoctos doctorculos , quibus plus aequo hactenus indolsinius«
non alia, quam propter arrogantem itlorum stultitiam, causa. Terero
fama tantum , ,tam<^si vicina, notum^ qnum tanto fastu turs^ere negrat,
amice primum con venire placint, ut si per Dei gr^iam liceat, fratrrm
lucrii'aciam ; in nuUum alium usom , quam ut Dei verbo postbac fideKter

EFisiQSJou maxv. xx. a«r

kMmtl^ hboiiiib b^uMM liiirfflat;. ^fm ikMfr MWn IM l^Mm
eoM)e«iplati0 mimru oiovtaiius ctuMdMlii^ mou alia «ataplaMvaU ob*
ÜMi, i|UMi q«ae n eoeleH» «cdki oiwanw «im depipaipta» Foiiit
Dm« opiiaitti maxiioiM. AniM). Bom oMeule AmKsain b^Qo expoUular
tKNiem notlraiin, MBifM.ptr ocnupalioMft imaate aU|iie ^Ulurram»«*

Vaki Ej( Tlfliivo SO. die .QctoiMrU. Abm «6124.. H^cbridiM ZiilUi-
fUn ex «Di«o tautt ai lu-Clirkli paHim caaa Vflia.fna«! iMMuiaist

♦' .... •

BÜCEÄÜS ZtlNGLIO.

Gfalia et pax a Deo patre et doniino nostrb lesu Christo. Gratias
ago caritati tuae, qui tain sedtilo' prneniooendos nostros curaris quam
quuin forte serius praeinonueris. Erat nainque defiilltilm» ut einitteretur
adversarius * data cautione solita, et ut in nos posihac nihil scribat non
admissuiii per ccosores senatorios. Desperaverat d^ prae^idio Helvctio-
rum, causanique eins agebant inonnchi apud senatum irnj^erialeni Ess^
Ungae, Testatus est» se noluisse ioßimare neqne senatum neque po-
pulura, quorum dignitati ac nomini hodie nihil dero^aret: scilicet neque
nos ulla mala nota innrere; döctrinam tantum nostram damnare, quia
damnata illa esset a conciliis) Papa et Caesare, quibus cum oporteret ess^
dirto audie'ntem, non licere sibi verbis quicqunin nohiscum agere; s^rfpto,
si quiescere non possemus» debere, quae contra' nos cdidit, inipugnari;
ipsuni non esse defuturum causae suae. Cum ttar)ue pertiiiaeiter nej^a-
rct, vel coram senatu' solo et notariis excipientibus , quae dicerentuir
utrioque, nos erroruin, quos impegerat, convincere, emissus est. Non
enim sunt animis h tp ßovX^ omnes adeo immotis , nt ad recantationcm
publicam ausi fuissent compellere« Et ex plebe saniores satis dixerunt
confusum adversarium, qui nulla riitione potiierit adduci, ut ullo pactb
haerescos, cuius insimularat» coram aro^ueret; Interim satis tranquille
egimus. Senatus nuper idola quaeclam, nempe, quae in peculiari Vene-
ratione habebantur» submovit In primo tcmplo; mox qui ad mea<ti
ecclesiani pertinerit Oinnia submoverunt, nisi quod in parietibus nondum
sint oblitae imagines (quod tamep brevi curabunt), et in primo altart
dimissa antiqua serpentis aenei et Christi passi imagine. Neque enim
eo adbuc promoHt noster populus , ut tanta cum'autoritate'et tranquii-
Ütate undique tollerentur omnia» Antichristus magnam etiam adhuc tur-
bam habet et Antichrist! praedicatores a nu|iero tumultu primum cla-
mandi contra veritatem finem fecerunt. Spero excinphlm fValdshutiil'

^) Cotaradm» Traegerus , Provindalia prdii^a 4^iig!u«tiiiorum, praedicatores
Afganlorateiiseaad.di^putationem provocayerat, ac thL>ses in «am promttlga-
vmt. Ut praedicatores declaranint, ipsos parätoa contra disputare cum
Scriptlira, a«fse snbtraxit disputationi hoc praet4;xtii usus, ad hoc permisitio-
nem episcopi reqiiiri, iitdicesqiie idoneos deesses «i am coram talibna nonnisi
*^ disptitatiinim esse, ea deniqne conditione, ut rogns iuxta suecendatur
)^aqiie pattea comlmrantiir. Biacert nd^^H M&itilio centiim paradoxonon
*w«8«ii. 20. Oct. J524.

M8 ' . - cnumuJUünD

mrwm muRis «üktttfM toiMpn. ' JÜMeÜM mracdi'vide eil. Bt
t{iiibttt 'Mim «soMkinattt« fUtstalHrf ii> ittoracaU iiclork pqtiMSlHrw
^rt exilu^t bttiniles imtämusm* £|iiic«pu aosler ptHjcsp» tmvmm^
wgtttim Ohristi vtdcre wei cltiJiit smntM, ditionb Moguntinmß ÜMstis
€9t pratffe^tusi intlens .üKe Mrfii« aia^ Cfarisla, qoMi hie renaaw com
€hr»t». I» ^^m aiudi «mw alifwi- im praviadam. Teoit, coepliae sae*
▼irei «MUi qM^^dl iUiit» «pMloip is RkeOum «fakclo. Sed.pmeift
ialsuin esse, quod audiviinus. Sententiae tuae de arcendis pseudopro«
pbetis subscribo, quanquam ai^eo fiikiloiuious legere» quibus scripturae
locis eaoi certo niti- ceaie^s« Alteruin nuper obortuoi Dobis dubiuu
eit| acilicel hooio, qoi concilium |>etebaft, cvanji^eUci eoneilU capax non
fral» «oqiie dimifsus a Bobia fuit« Casus autem erat: Duxerai uxo-
reiUf quae antea patrui sui uxor fuerat, persuasus pecuoiola aliqua im-
petrare posse ses id utsibi liceret. Tale connubium quidnni ouUo pacto
admUteoduni nostrum aliqui censebaoty eo quod lege doniiai ^ev« XVIII.
Tetituni arbitrantur* Alii p^tabaot9 caritatem bic posse dispeosarey lan-
quain de externa re ; potissiiuum autem si ita privatis coosuli queat , ut
non magi^ .ecclesia offenderetur, quam illi aedificarentur. Si enim igno-
rautia divinae legis cooveDissenty iamque habereut liberos: cur oon per*
luitti debereul in eiusmodi connubioi in quali S. Patres placuisse domioo
negari non queat« Vetari eodem loci congressum cum'sorore uxoris,
ipsa vivente« et tarnen lacob duas sorores babuit uxöres; Abraham
etiam suaro sororero. lam non minorem esse cbristianis libertatem post
legem» quam fuerit illvi ante legem. Modo caritatis, quae publicum
privato commodo präefcrt, ratio non negligatur. Postremo non liquere,
an ducere coningem» qua<^ a|ite patruo nupsisset, sit revelare turpitudi-
nem eiua, ipso mortuo» qum etiam vetatur fratris uxor, scilicet tan tum
ipso vivenfe« Ut etiam a nobis .quietl tuae negotium fiat , quaeso bcvI»
bas» quid etiam bic Tibi Dominus revelaverit. Dominus Tibi spiritum
suum largius ac largius impertiat. Salutant Te fratrcs, Capito ac reli«
qui. Saluta nobis Leonem tuum cum fratribus et. coadiuloribus tuis
reliquis* Argentoraü prid. Cal. Nov. 1524.

M. Bucerus tuus.

XXI.

OECOLAMPADIUS ÄD ZÜINGLIUM.

Gratia et pax a Deo.' Fa^ciculum hunc literarum ex ArgentoriUo
roiscrunt fratres. Milii vix eÄci posse videtur, ut conspircnt in casUem
ceremotiias omnes ecdesiae» nisi comprovinciales quaedam : ncquc enim
patictur infirmorum ratio et varietas. Profecto non absque singulari
Spiritus sancti operatione in tlHs' dissidere mundum exitlimot nam si
per omnia in bunc usque diem easdem recepissent ecdesiae X quomodo
salva posset libertas cbristianorum assevcrari, quam alioqui Pscudapo-
stoli tVQuw$xoTig»g impugnanl. lios qui supra modum bic frigenius »

s) Cfr. hülofffeae expIfeatfOMa ad Zuinglü icHptaMii De D. Bakhasaris
labello bapttsmalL

EPISTOLAE. MDXXIV. XXII. 369

«t oullipm adhpic in abokndU abusibus speciroen exbib^iDits ^ non «mra*
idooei i qui de hac re consulaiuus ; scripsi tarnen de quibnsdam mcntem
ineain. Carlstadius libellis me non offcndisset, si fratribus pepercisset«
In bis» quae ad eucharistiam attinet, quantum ipse capio, a nostra sen«
tcDtia niliil abest quam in dulcissimo colloquio referebani. Quod mo-
rosior est in eerenioniis non ferendis, non admodum probo* De baptismo
parvuloruin libelluni nondum legi» nee excusum opinori sed quantum
ex atiU intelligo, prorsus toliendum censet, sed nondum subscribo*
Augustinus adhuc retinet me in senteutia sua , aliena fide quum da.tur
sacramentiim illis suecurri, ne imputetur peecatuni originale. De ea
re ubi nactus fueris otium, pro gratia Tibi data vellem copiosius ali-
quid traderes. Ut se res habeant roi; ifp^yoS ex suis, opinor» acce-
pisti. Excusat se Farellus j coactum se ad sacramentorum administra-
tionem accessisse ; ^ proinde milii satisfecit. Si vobiscum patronus eius
agit, per internuncium quae ad excusationem illius faciant, fac resciscat«
Luccrnalium epistolam ad ducein IVirtembergensem communicatam
Tibi esst arbitror« Quid acerbius diei potuit? quid et infirraius? ' Saira
Sit in Christo uxor tua, Leo quoque et Myconius* Vale optime et
fortis in domino. Bas« 21. INov.

Oecolampadius.
Schaff7iusium curabis Sebasliano Maier literas suas reddi.

XXII.

BLASIÜS FARERÜS

REVEREWDO MAGISTRO HÜLDRICO ZÜINGLIO, CONCIO-

WATORI IN MOKASTERIO MAGNO.

«
Gratiam^ misericorduim et pacem a Deo patre et domino nostro

lesu Cbristo precor Tibi, Huldrice, f rater omnium carissime in Christo«

Omnipotenti Deo laudes et gratias defero propterea quod suum sanctum

aeternunique verbum nobis miseris hominibus tarn inunifice palam facit}

atque in dies suam almam aeternamque lucem in roediis tenebris educit»

adeoque verbum suum per ^os hostes ipsos maxime äuget. Sed quo

Tu, omnium carissime fratet, de nostris actis, ad verbum Dei perti«-

nentibus, certior iieres, accipe ea summatim ! Haud ignorare Te non du««

bito, ut nos aestate suprema coiivocati fuerimus, tumque nonnulli de

coosilio terrae nostrae honot*abili delecti, qui nobis rogationem et ad«-

hortationem popularium sollicitam referrent, nempe desiderare et poscere

eos ut verbum Dei apud ipsos uno consensu praedicetur, Omnibus hu*

manis commentis et additamcntis repurgatum, nt discordia et accessio

caveatur nihilque aliud proferatur , nisi quod sacris scripturis V. et N«

Testament! obtiiieri queat etc. haec omnia Tu prorsus rescivisti. Ve«

^) Farellus clericas non fuit. ') Lucerna nimiriim scripsit 8. Nov. ad
Dncem, ut duos haereticos Lutheranos, quos Monte Belicardi concionari
sinebat, removeret; sin secus, se manu sua ipsum ^$m^ destitutoros. (Hott.
Hist. Confoeder. I, 227.)

Zuinglii univ. opera» Vol. VII. 24

370 ZUIKGLIAKAE

-tuntamcB haec sub.sacerdotibiis papalibus aon profccertint, sed a tergo
ministros .D«i observare perrexerunt, eosqueininiicc, imo fictis crimihi-
buft. iDsiinularc I unde discordia passim ioter - iniperitos oriebatur; sed
omni ex parte faisitads comperti sunt. At vcro tantttm dolis effeceniift,
ni epkcopus Abbati> ^ Abbas popularibur scriberct , ac Mauriliuni Mi*
Utum^ ratiüiÜanum^ necoon lo.-Doerinfft pnaXorem Henibergae et
lue nomine episcopi graviter aceusaret de quatuor articulis« Capi-
tulum etiaro -sustinuit) si populäres conccssissent» noa una cum verbo
Pci opprimcre« In hoc frequena-coucilium convocatur ad eumque ipsuin
dien» cnpitulum indicitur; qua de causa, facile est augurium. Verun-
tarnen capituluin putabat, hos articulos 'haud posse a nobis dilui; tunc
nos iis iradituro iri, id quod certis nuntiis resciviinus« Honorabili <H>n*
silio igitur in -diein lovis post omniuui Sanctorumconvocato, nos quo-
que arcessiinur« lam exorditur lo. Gifferus^ pr^eteciusj brevi relaliouc,
quam ob causam nos citati «imus; dcinde scriba urbanus Abbaus litcras
rccitat, per quas criminatus est priuio, nos eos esse, qui nuUas litcras
ab sua dementia missas proclamarent ; deinde recusarent dare pocnales;
tertio non obtemperarent capitulo nee ritus eins serirarcnt. Ista iion
passurum episcopum, utpote eius potestati damnosa« Porro queritur
capitulum multum dctrimentum veterum consuetudinum et rooruni« Ab
bis accusationibus Episcopi nos hunc in modum defendimus: Hoaora-
bile Consilium probe notum habere, ut nos postrema aestate cuncti con-
vocati iussique simus, unum aeternum verbi Dci tradere; quod uos re-
ligiosissime pro gratia Dei fecisse , ita ut <:uivis rationem reddere vcr-
bqque.Dei comprobare possimu^. Nee vero nobis persuadcri posse,
divinitus nol^is aliquid aliud .rauneris mandatum esse praeter verbum
suuni in cccIesTa perorandum, miuime vero, ut inopes urgeamus prac*
aertim de.causis excommunicatione non dignis. Nam haec imperia epi-
scopi in episcopi procuratorem , apparitorcs iudiciaque forensia cadere,
quorum esset ea cxequi. In poenalibus postulandis nihil nos ei debere
officii: nostca cnini sententia pauperibus tantum illudi; quemadnioduni
census ab iis, sie a nobis exigi pocnales inlentandas pauperibus. Quod
%autem.ad capitulum attincat, nos omni ex parte secundum eorum iussa et
praecepta verbum Dci suscipere» Cetcrum nos non capitulo tantum , scd
etiam tenuissimo fratri Christi subiectos et obcdicntcs esse velle, qua-
tenus Dei gloria nostraque conscientia nihil lacdatur; sin secus, nos
nemini, ne potentissimo quidera, niorem gesturos esse, sed soll Deo
'Ciiisque verbo« Capitulum denique in convcutu bene cognovisse noo-
nuUas xes, quas agere soleant, parum divinas; nunquam autem cum

^) Abbas, Franciscus, SangalK nuntiat Episcopo Gonskantienft mense Octo-
bri : ipsum quatuor sacerdotes KircJibergae , JVatwylae , Htinbwrgat et aä
Lapidem constitutos apud Praefectum postulasse qiuituorque articulos, dis
quibus rationem redderent, proposuisse; retulisse pra«r«ctum : Kirchbergen-»
sem et Wattwitensem solos appanusse atque appellasse Consilium |>iiiriuro»
quocum consaUare tumque responsiim dare velllsnt; tarn ipsum in eo esse, ut
Los quatuor sacerdütiis apud consilium postulet, iHfspohiUmque exactiun re-
laturum.

EPISTOLAE. MDXXIV. XXII. SVl

Tirbo Dci sie deftndtssei ut iussi fuerint. In hoc tursu^nobis, ut ätilesLf
▼eritis granter «^ommendatur, et capituli qucreiis respondetur: omnia
secundüm Verbuiu Dei modcreotur ; non placere exactiones et excoiif-
inunicaUoDes. ?(obis quoque in stiperiores articulos haec praescripta:'
Me ullas literas prociainemus sive episcopales sive papale», praeterquam
d^ causis matrinionialibus agentes» Poenalcs autem si episcOpus amplius
requirat, remittarous eum ad ins loci, ubi quisque habitet. Capitulum
quoque nos malae obediebtiae convincdt ; id autcm fiat cum rerbo Dei,
oon contra. Ita Deus vicit eiusque verbum denuo. lam audi porro»
frafer dilecte, ut impü quietem agere nequeant. Nunc Suitenses super-
bi$ grandiloquisque tabellis invehuntur, in quibus conantur omnes inter«
iincrc veritatis amantcs» quam vis Dcum sperem suos minbtros corro«
boraturäm victoriaque niactaturum. Ut autem rem, quae tua quoque
refert» prorsus^compertam habeas, in qua tui fratres cum omnibus aroi«
eis et popularibus muituni desudant atque in eo erant » ut continuo epi-
siolis coniitati a Communt in Wiidenhaus ad te pergerent, nisi hoc in
praesens dissuasum esset (Tibi quoque et iis cives in Wildenhaus aliique*
piures corpus, existimationem , opes addixerunt, si qua ingrueret nece^«
siias: res enini oronem expostulat contentionem) : evenit, ut in diemS«
Catharinae consiliuin nostrae terrae haberetur, ad quod legati ventf*
runt a Suitia de hereditaria lite, viri duo mihi quidem ignoti. Ibter
prandendum hi duo Suitenses de Te loqui coeperunt : Magistrum Huldri^
cum Zuinfflium esse furem et haereticum , idque Henricus SteigeruSy
publiculi scriba , excipiens altercationem cum iis nectere. Quod Georgias
Bruckmannus, tuae matris frater, ex parte ut audivit, suspicatus, dts
magistro Huldrico agi, de altera" mensa exsurgere, vehementique
cum iracundia in eos irruere, totumque conviviuiti sequi, grandem
conflictum timentes; quod omnino accidisset, nisi interyentum esset.
Tum poscere Georgius, ut ei propter ista verba ins stipulentur: nam se
talem ignorainiam praetcrmittcre non posse; magistrum Huldricum esse
Tirum honestum. Sic tumuUus extitit ingens, iis negotio se subtrahere
conantibus» Attauien verbis cohibiti sunt extemploque praefectus con-
silium coegit in plateam, ubi Georgio suaserunt, ut minimae litis gratia
hacc verba faccret ad eos: quoniam ii sint, qui magistrum Huldricum
pro füre et haeretico crimincntur , ipsum contendere : Magistrum Huld-
ricum tam probum et pium esse, quam utrumvis eorum; et nisi dicta
retractent, ipsos huius furfuris, et mendacii reos. Tunc rogarunt, ut
barum vocuni memoria servaretur. Responsum , id omnino factum iri ;
modo item ipsi facerent. Ex bis domum festinarunt. Deinde Sabbato
>cte Micolai praetor et senattis Suitensis tam truces misere tabellasy
quam hie videbis exscriptas, quibus nihil insolentius. Hac de causa
<^ifo serium cobvocabitur concilium. Propterea, frater carissime, ego
Te etiam atque etiam rogatum volebam, necnon Tui fratres et popula-
^S) quoniam res magnam Curam expostulat adeoque magni discriminis
€sse videtur, propere per hunc nnntium ad concilium patrium scribasy
<pia rationeputaveris utilissimum esse, quo imbecilli confirmentur ac
^ quoque mens in co negotio cognoscatur, quippe quum populäres
haec res admodum soUicitos babeat« Nam ego quoque cogito , grairiter

372 ZUINGLIANAE

iis veritateni proponere et cohortari, ut ne ininis ac terroribus abigrre
«e ab ea patiantur; nee dubito de successit. Qua de caiua precare Deuin
una cum onmibus fidelibus^ ut suam gratiam nobU largiatur» ut secüoduin
Toluntatern suam vivere possimus. Dei spiritus aobis cunctis adsit! A
me saluta Mag« Leonem eiusque diaconuin. Sahitem Tibi per nie nun-
tiant inpriuiis tui fratres et propinqui , nccnon onines mecum operantes
in vineto Doniini.

Scribebam ad Lapidein festinantcr die Veneris post Concept. Ma-
riae 1524. ^

Blasius Farer ad roandatum germanoruin tuorum.

22.
Bla3ius Farer dem Elirw. Mstr. Hiildriclieii Zwingli

Predikant zu Zürich im Grossen Münster.

Gnad , Barmherzigkeit und Friede von Gott dem Vater und unscriu
Herren lesu Christo wünsch ich dir. Huldreich, allerliebster ßrudcr
ip Christo. Ich sag dem allmächtigen Gott Lob und Dank, dass er
sein heiliges ewiges Wort uns armen Menschen so gnä'diglich öITnet,
und für und für sein heiliges ewiges Liecht in Mitte der Finstcniiss
lasst aufgehen, auch sein Wort durch seine eigenen Feinde allenncist
äufnet. Damit aber du, allerliebser Bruder, unserer Handel, das Wort
Gottes betreffend, berichtet werdest, so vernimm solches im allerkür-
zesten. Dir ist wohl zu wissen, darin ich nicht zweifle, wie man uns
in vergangenem Sommer zusammen berufen hat; und also da etliche
von einem Ehrb. Landrath verordnet, uns das ernstliche Bitt und Er-
mahnung der Landleute zu eröffnen : Nemlich dass ihr Begehren und
Willen wäre, dass das Wort Gottes einhelliglich bey ihnen gepredii^t
würde, ohne allen menschlichen Tand und Zusatz, damit Zwietracht,
Uneinigkeit vermieden würde, und nichts anderes fürgehen, denn was
wir mit biblischer Schrift des alten und neuen Testaments bewahren
möchten etc. Das alles bist du wohl bericht. Noch hat solches unter
den papstlichen Pfaffen nicht mögen helfen, sondern sind sie allweg
hinter den Dienern Gottes fürtichen, und sie unbrüderlich ja falsch-
lich verklagt ; daraus Zwietracht allweg unter den Unverständigen ent-
sprungen ist. Doch sind sie allweg an der Unwahrheit erfunden« Noch
haben sie so viel listen können, dass der Bischof dem Abbt, der Abbt
den Landleuten geschrieben hat und Mauritium Militum, von
Wattweil, auch loh. Döring, Bischof ab dem Hemberg und
mich , in des Bischofs Nahmen hoch verklagt um 4 Artikel ; audi un-
terstunden sich das Capitel, wo ihnen die Landleute Gestand hätten
gegeben, uns mit samt dem Gottswort unterzudrucken. Auf solches
ward ein trefflicher Landrath berufen , und gleich auf denselben Tag
auch das Capitel gestimmt; aus was Ursach mag mancher wohl merken,
poch vermeint das Capitel, wir möchten solche Artikel nicht vcraat-
>vorten; denn so würde man uns ihnen an die Hand geben. Dessen
Mrurden wir gewiss berichtet. Da nun ein Ehrs. Landrath auf Don-
nerstag nach Allerheiligen Tag berufen war, man uns auch beschicken«

EPISTOLAE. MDXXIV. XXH. ' 373

Demnach hub Hjins Giger, Landvo«;t, ao mit hupzcr Rede, warum
man uns beschickt hatte , und las uns der Stadtschteiber die Abbts Mis-
sivc, in welcher er uns zum ^sten anklagt, wir wärens, die keine
Briefe, von Sr. Gnaden geschickt, verkünden wollten. Demnach erwi-
derten wir uns, penales zu geben. Zum 3tcn wollten wir dem Capitel
nicht gehorsam seyn, und ihren Bräuchen nicht nachgehen. Das möchte
Sr. Gnaden nicht erleiden, würde auch seinem Bisthum einen Abgang
bringen. Demnach erklagt sich das Capitel viel Abgangs alter loblichen
Gewohnheiten und Bräuchen. Auf solche Anklagen des Bischofs Hes-
sen wir reden : einem Ehrb. Landrath wäre wohl zu wissen , wie sie
uns in vergangnem Sommer alle zusammen beschickt und befohlen uns,
das einig ewig Wort Gottes zu verkünden. Das hätten wir zum treu-
lichsten nach der Gnade Gottes gethan, das wir, welcher sie begehrte,
beweisen wollten mit dem Wort Gottesi. Aueh könnten wir nicht be-
richtet w^erden, dass uns auch von Gott etwas anderes befohlen wäre,
unsers Amtes halb, denn sein Wort in der Kirche zu verkünden und
die Armen nicht dringen , besonders um Sachen Bannes aicht würdig.
Denn diese Erforderung des Bischofs gehörte Ammanu und Waibeln,
auch Gericht zu, welchen solches auszurichten befohlen wäre etc. Auf
Erforderung der Penales wüssten wir ihm nichts schuldig seyn : denn
uns wollte dünken, es wäre allein auf die Armen gespielt. Sa wie sol-
che Gült geben, müssten wir auch Penales, wie vor, von Armen er-
fordern. Des vCapitels halben nehmen wir allweg ihr ^Geheiss und
Empfclil des Gottesworts an die Hand. Anders wollten wir nicht
allein dem Capitel, sondern dem allermindesten Bruder Christi unter-
worfen und gehorsam seyn , sofern nicht Gottes Ehre und unser
Gewissen geletzt wurde. Wo aber solches,, würden wir Niemand,
]a auch dem Gewaltigsten nicht gehorsam seyn, sondern allein Gott
und seinem Wort. Auch hätte das Capitel in der Versamn&lung
wohl gehört, etliche Händel, die sie brauchten, nicht göttlich seyn;
dass aber sie mit Gottsworl noch nie versprochen hätten , wie ihnen
befohlen ward. Auf solches ward uns abermals , wie vor , die Wahrheit
ernstlich befohlen, auch dem Kapitel auf ihre Klage geantwortet : sie soll-
ten alle Dinge mifr Goltswort handeln : denn sie wolltet des Piagens
und Bannens nichts. Auch ward un» «uf die vorgemeldten Artikel diese
Antwort: Wir sollten keinerlei Briefe verkünden, es wäre von BischiiU
fen oder Päpsten , es treffe dann eheliche Sachen an. Auf Erforderung
der Penales , spreche uns der Bischof weiter an , möchten wir ihm das
Recht vorschlagen, wo ein jeder wohnhaft wäre. Auch das Kapitel
möchte uns der Ungehorsame beweisen, doch solches mit Gottswort
und demselben nicht wider. Also gesieget Gott und sein Wort aber-
mals. Nun höre weiter, lieber Bruder, wie die Gottlosen nicht Ruhe
haben. letzt fahren die Schweizer her mit einer stolzen hochpräch-
tigen Missiv, in welcher sie alle Liebhaber der Wahrheit unterstehen
zu vertilgen. Doch hoffe ich aber zu Gott, er werde seine Diener stär-
ken und ihnen Sieg verleihen. Damit aber du der Sache, so dich auch
antrifft, gäuzlich berichtet werdest, in welcher sich deine Brüder, auch
alle Freunde und Landlcute sehr bemühen, auch auf dem Weg slrak

374 ZUINGUANAE

mit zugegebenen Briefen von einer Gemeinde zum Wildcnhaui zn
dir wollten I wo ihnen jetzzuroahl solches nicht widerrathen wjire. Auch
haben dir und ihnen die Landleute zum Wildenhauß, auch andere
mehr, Leib, Ehr und Gut zugesagt, wo es Noth treQe. Denn die
Sache will mit Ernst gehandelt werden» Es bat sich begeben, dass
um St. Katharinen Tag ein Landrath gehalten; ist allda für d^n ge-
schickt eine Bothschaft von Schweiz, von emes ErbfaÜs wegen,
nemlich 2 Mann , mir doch unbekannt. Als man nun im Morgenessen
ist gsyn, haben die 2 von Schweiz geredet: Mr. Ulrich Zwingli
sey ein Dieb und Ketzer; dess hat sich Heinrich Steiger, Stadt-
schreiber, angenommen , und mit Worten in Uneinigkeit mit ihnen kom-
men. Dies hat nun lörg Bruggmann, deiner Mutter Bruder, zum
Theil gehört und gedacht: es trifft ohne Zweifel Mstr. Ulrichen;
und aufgewütscht an dem andern Tisch in grossem Zorn gegen ihnen
drungen und der ganze Tisch ihm nach: denn sie besorgten grosse
Uneinigkeit, als auch beschehen, \yo man nicht dazwischen gelaufen
wäre. Demnach begehrte lörg, dass sie ihm um solche Worte das
Recht vertrösten : denn er möchte solche Schmach nicht leiden ; Mstr.
Ulrich war ein Bidermann, und ward ein grosser Auflauf: denn sie
meinten solchem zu entreiten. Doeh behub man sie mit Worten, und
besammelt Landvogt eilends einen Rath auf der Gasse, und w^ard also
lörgen geratben, um des mindesten Unfriedens wegen, er sollte zu
ihnen sagen: dieweil sie die wären, so Mr. Ulrich einen Dieben und
Ketzer gescholten hätten, redete, er: Mr. Ulrich wäre als gut imd
fromm, als ihr jedweder, und wo sie sich nicht entschliigen , niüsstep
sie solche seyn und diesere Worte erlogen haben. Also hatten sie ge-
beten, man sollte deren Worten eingedenk seyn.. Ward ihnen geant-
wortet: Sie wollten ihren wohl eiogedenk seyn, sie sollten dergleichen
thun; auf solches ritten si^ wieder heim. Demnach auf Samstag vor
Nicolai schickten ein La.ndammann und Rath zu Schweiz so ein trotzi-
ge Missive, wie du derselben Abschrift hie siehst, die doch hoch-
prächtiger nicht seyn könnte. . Auf welche bald eilends ein ernstlicher
Landrath berufen wird. Darum, allerliebster Bruder, w>ir meine ernsN
liehe Bitte, auch deiner leiblichen Brüder und Landl^ute: dieweil die
Sache grossen Ernst erfordert, ja auch grosse Gefährlichkeit darauf
steht, du wollest eilends bey diesem Boten einem ehrsamen Landrath
schreiben, als denn du meinst aliernüzlich^t seyn , damit die Schwachen
gestärkt werden, und man auch deine Meinung in solchem Handel verstehe;
dieweil sich die Landleut in der Sache sehr bemühend. Dann ich auch
Willens bin, ernstlich die Wahrheit ihnen vorzuhalten und. zu ermahnen,
das sie sich davon nicht lassen dräuen noch dringen; dess ich auch nicht
zweifle, es geschehe. Hierum bitte Gott mit samt allen Gläubigen,
dass er uns seine Gnade verleihe, damit wir nach seinem göttlichen
Willen loben. Amen. Der Geist Gottes sey mit uns. allen. Grüssc mir
Mr. Löwen und seinen Mithelfer. Dich lassen auch insonders grüssen
deine Brüder und Freunde, auch alle so mit mir arbeiten m dem Weingartea
Gottes. Geben zum Stein, eilends auf Freit. nach Concept. Mariael524*

Blasius Farer ad mandatum gcrmanorum tuprum..

EPISTOLAE. MDXXIV. XXIV. 375

XXIII.

RALTH. PACIMONTANÜS HÜLDRICO ZÜINGLIÖ

FRATRl SUO m CHRISTO CHARISSIMO.

Salus et gratia. Habet acl te, qqod enarreti vir iste in verho Dei
iinpeadio cordatus, et tibi non if;;notu9» Idcirco patieotcr audias euio.
Ccterum scribe mihi ' propter D^uip de baptismatc« Et s\ quid pecca-
Terim in te et Leonem^ dam delictum est; eondonate. Vale ac Leonem,
saiuta. Ex nidulo oostro Waldshut.

Tuns Baldazar.

MargarctJia Lei^ij respöndeat ad petita..

XXIV,

CAPITO ZÜINGLIÖ.

Gratia tecum fidelissime vir. Dei. Litcras tuas tero^s primus legi y
scd cursim et per capita taotum , quod interpelkindis machiois papisU^*
rum et saecrdotum acerriipa contentione obnitendum fucrat, sicut ob^i'*
XUS sum obßrmhtbsime. Publica collegiorum trium boua clam expor-
tarunt. urbe« Sena^us non oninis amat successum , sicut nobis apparet
et res- ipsa arguit. Idcirco vix tandem bene cursitando id confeci , ut
residuis ian) fugituris moram ioiicererp. Hcri eoim ödem dederunt, se
non hiQC abituros^ nisi bona omaia.huc reportarint. Neque tanicn serio
fugam. ineditaatiir. Iodu!;triam ^d movcndos opifices intendunt, qui
▼ictum diucnupi ab ipsis quaeritant; nostrum vero consilium. ad pacem
conservandam prorsus spectat. De prioribus binis tuis BucatLS rcspon-
dit» qui in tuam sententiam n^anibus ac pedibus conccdit, prideni autem
addictior fuit sententiae huiheranae ^ quam ego hominem acutum ac
diligentem putavi semper magis proountiasse tempori quam veritati^ ^
Tam diligenter semovitadorationera xi\q eixagitOtiag ^ etiamsi in reiiciendo
ff^icl^o satis rou]tus videatur. Atquc haud scio, an corpus essentiale
pani postremis s(:riptis incluseriti quae domi meae oecdum habeo, ne-
que si haberem legere vacaret» ad abitura succincto Craiandro^ cui
bas ad tededi. Quod vero ex nervo scripturaruro super gradibus pro-
hibitis dcfiniisti, mirum quam arrideat, quamqpam prosit hie noslris»
earitati committis iudicium. Inter carnem nostram et alicoam discrimi-
nasy aiBrmas honestatem publicam» ceu gnomonem obiecta diluis, per^
spicua brevitate» planeque circumspecte , ut publicis auribus olTerendiSi
ccnseara. Atque uxorem patrui ducere nef;^ est, a patruo inquam
vivo repudiatam^ Mam de adultera ducenda, deque praemortüi patrui
praeclare scriptura est. Super baptismo parvulorum accuratius medita-
biinur. Hic.suboriuntur, qui negent,. sed ex inerudita plebe, pcrmoti
opbor ex quibusdam libellis, quos necdum. viderecontigit. - Ad novi^
tatem enim yulgus nimit^m propendet. Concordi pcde tecum studebimus

^) Hac ini'vententift cernitur tolä'.fftfcers «eduiitas^ qua coneordiam'im*
petrare moliebatur.

376 ZVIN6LIAKAE

«mbulare , cuius fidein et cautionein diligenteni pernorimus* CootcndclMint
quidaiüy non decere christiaauin raagtstrali|in verbi corruptoret arcere»
moti, si non fallor, ex literis aut verbis Osiandri. ^ Cui errori ob*
•tabain pro viribus» quod ex aninio dolerel miseraui plebem dilaniandam
lupis sie nej^Iigi« Scripturis nitebar; tu composuisti inter nos« INolo
ab hominibus pendeant; at eontendo tuani bic opinionem illustraret quod
fciam te ab illius apiritu et scripturis pendere. Consensio magnas res
conficity adeoque studcmus continere animos ducum verbi « atqueinboc
communibus literis Luihero scripsinius» ' Subti'mide et reverepter tamen
et velut per insinuationem cobortainur» sepositis prioribust quae nunc
dominus velit revelare orbi» expenderet ad scripturam« Privatis equidem
literis ad Pomeranum^ et liberloribus quidem, quod illius placiditatem
pernorim , affirmavi , tuam istic eedesiam proxime ad scripturani loqui
et sentirei posthabita difficillima opioione totius» ut nunc est, cbristiani-
tatis» neque argumenta Wiclefi mibi displicere; quibus autem rationibus
tu populum eo perduxerisy ignorare me etc» Brevi nuntium recipiemus.
Si quid scitu dignum asportabit« curabo , ut scias« De bis bactenus.
lam postremis respondebo« Atque utinam tarn possem, quantum cnpio,
Duci ipservire, sed boc tempore diminufae sum autoritatis et existima-
tionis ob imposturain lo. lacobi* Quod partum est et nominis et opi-
niottisi pene concidit huius vanitate magis quam scelere, nbi scelerose
frigida mendacia asseverasset« Imminent binc inimici et acriores et
pluresy quibus nibil praeter oecasiop quominus. noceant, deest. Aniici
dexteritate mea in rebus perspicieodi» minus fidunt, eoque frigidius
assistunt periculose dimicanti cum adversariis« Qui quidem casus in hoc
prodest, quod nostri magis ad Christum propendere discant; verum
operara nostram Duci^ inutilem reddit, timetsi re nostra integra nihil
intnus videatur sperandum , propterea quod aliquid aeris publici- Franr
ciscQ de Siccingen concredttum, nee dum redditum sit, neque redden-
duui sperctuPi et quod phirimum in munitiones et propugnacula quotidie
insuinaUiry grandisque summa cuidam reipublicae promissa sit| brevi mu-
tuo nuineranda» Quid» quod eiusmodi a conscia plebe impetranda tint,
fama mox proderct consiliai instrueret adversarios alioqni tale quiddam
olfaricntcs« Cur igitur certissimuni hoc periculum ob iocertam plane-
que desperatam sporn obiremus? Vooo autem plebem selectos illos du-
centum et quinquaginta virosy qui in eiusmodi causis, una cum senatu
Consultant, quorum aliquos esse futiles consentaneum est. Imo nihil
rommittitur, nisi quod mox publicum tss^ debct. Ceterum, quo studio,
quanto animo, qua fide, meliores huius urbis il]i uostro fausta oninia
preccntur, nescio vel meditata oralioue proseqni, quäle contra odium
jn illius ditionis occupatores; ^ quod ille amicus credatur, bi vero de-
votissimi hostes evangelii renati. P^equo dubitant quidam, principeni
Optimum in cursu adiuvandum , quem adhuo haerentem in carceribus ne
jnonere quidem audeant, At vide, nii frater, ne quid pio studio pecce-

T '- '»■

^) Theologi Noriubergensis. «i Cfr. Plimi, bist. Protest. Systt^m. Vol.
I. 221 sqq. 3) Hoc spectat Dacem Wirl^nbergac , Huldricum. ♦) Fcrcfi-
fiundus rexy qui fFirttmbergam i'xpwgnaveraU

EPISTOLAE. mXTiXLV. XXIV. 377

Ollis* PemMignuni est negothini et pleoitm pcricnlo , spes dubia , occa«
sio belli cooficiendi praecepSf adversarii exercitaA et oinnibus rebus
instructissiini. Fortunae ^entes belli suromain tribuunt» nos a spiritu
domiai edocti voluntati divinae , quae revera et certissiroa serie cuncta
nioderatur. Sed nobis certo constare uequit^ nisi scripturis et illarum
spiritu, quae nos alterius Spiritus esse iusserit, quam Helias fuerit, qui
toties ignein coelestem bostibus iucutit , imo ministris re^is sui , quando
DOS ne ioiihicos quideni impuoe odisse poterimus» Doiaious me toties
ab bumanis praesidiis detraxit, Kt aniroo nUiic tremanii quoties eiusiuodi
quiddam co^ito; quaniTis una perpeodo, euodem esse Deuiu» qui olini»
eundeiu spirituni, eaodein doroini voluntatem, qutDavides, losiasetlebu
qaoque excitavit ad nomiais sui defeosionetn« Daniel Mag ad 12* laa«
roagistratu abibit, suificietur illi Nie. Knybsius^ eiusdeni fidei et aequalis
iodustriae» qui peius dolet Curtisanis, et priore fortassis plura poterit
pro tuendo verbo praestare: nam est aniroi sedatissiuii periode atque
constantissimi , ut hominem reipublicae gubernandae nahiin diceres.
Marl. Herlin reliquas imperii civitates in offieio pio continebit, vir
saoe aDiiao maximo , cui oobilis quidam Egolfus cogooniioe Redderer
adiunctus est, iide et aoimo pari, sed mioore eloquentia« Hos iu con-
siliuni partim adhibui taoquam certissimos amicos, qui putant faeile
confici posse pecuoiam a privatis; verum equidem qua sit ratione coo-
ficienda Don video« Quo quisque eoim ditior est, hoc et cautior, ne quid
imprudeotia de summa decidat ; adeoque nihil exponit mutuo , nisi ad
usuram censuum, et obligato prius pignore« Tanta cautio est Mammo-
nis iniqui. Duci non scribo, tu tarnen illi operam meam polUcearis,
quatenus piam ipse Christo praestare perseverat, qua pietate sibi ioß-
nitam roultitudinem assumpsit. Movam subodoror tragoediam« Terra
fauiiis viciniae censibus est oppressa. Scripsit autein lac. Slrauss% ^
bomo vehemens, citra culpam neminem pendere posse. Ad finem tarnen
•cerbitatem libelli condulcat, ita tarnen, ut videatur vclle inhaerere
bucusque assertae sententiae. Misina et Turingia ab eo homine conw-
mota fertur. Si quando otium est, vel per capita sententiam tuam et
consilium perseribas, qui nobis es omnibiis perquam observabilis. Re«-
eponde, an singulis Doroinicis, dum eonventiis agantur, coena Domiai
recoUnda videatur. Nos b^ctenus quidem observavimus. Oninia festa
abolevimus, et taatum agiintur conventus diebus Doroinicis; me tarnen
ridiculus scnipus habet ; quonam pacto dies vulgo distinguct ? numerarc
ordine difficile, et perlongum est scribere et loqui : Die lovis quartae
Dominicae roensis Decembris, des Christmonats etc. Bescribe aliquan-
do, et ride inutilem meam curiosilatem, qui vereor tarn levi occasione
reditura festa propemodum antiquata. Confratres omnes nostro omnium
nomine saluta, et nos adiuva precibuSt Pridie Cal. lan. anni 1525
niox sequentis«

WoJfgangus Capito.
*) Cottfer. ^ttinglii scrl^itum de libelio D.

4W , ZUmOLIANAE^

M D X X V. . •

■ • ■ • I. • •

ZUINGLIÜS AD FOEDEIlüM

RHAETIAE COMMUniTATEM.

GratuMTCf |»eeinaDeo ante omoia exiietimufl rotisy fortcs, grare»^»
priiiteiitei, honorabifes, sapieotes, cleiMlites» gratiosi, ^ectL Domiot
atqve io Deo fratre» ! Noo aoluin eonrai « quos ipse ad fidem pcrduxil,
S. Padas curam gessil, scd omniam eodesiaRniiny i. e« omnittiii fidelium,
oe qua iofidia^ disacnsia t«1 afaalietialio inter diseipulos Dei irreperci.
Pnamob causam spero etiam me oon dedeoere ad Vos scribere, pariiai
qnod cotnperi» nt Vos verimi , iovietimi Terbiim Dei recepieritis atipie io
coiapluriblis )ocis praedicari permittatis;-^ partim «fvod ego quoqae ex
episcopatu Curieosi suni onriundiis. Itaque Vestram sapieDtiam conspi-
ciiam Dei gratia exoratam velim , ut ne literas meas ideirco de-
•piciatisy quia me hostes Dei ac^veritatis praeter veruoi'tam indecore
flagttiosiim homiDem» haereticum, malefieum vocitaDt; qua in re Tis et
iniuria mihi infertur* Magnum me peccatorem esse baud infitior, sed
baereseos me omnes mei hostes frustra convincerc tentaverint vel male-
ftcii aecnsare« Quamquani opprobria tarn rabida placido cum aoimo
perfero! nam Doraimis noster lesns Christus praedixit, fore» ot hoc
ereniretV quemadroodum cum ipso -sie actum est« Atqui discq>ulus non
«st snpra magistrum. Nil ergo mirum , si mihi peccatori miserö tarn
iroroodica mendacia importentur. Sed vero haec ideo tantum scribebam,
vt ne meadacibus maledictis Vos induci patiamini ad literas-meas candi-
'das repudiandas« Vos, tergcminoruro Foedemm Tiri, oronibus partibus
inde a pueris mihi praecipue dilecti et coromeodati eratis , ^ utut parro
Vobis ' emolamento ; id quod muhis modis comprobare possem Vestra«*
timn testimoniisi qui peregTe mecnm versati nunc apud tos bona fama
tituntur honestöqtie suntioeOf me cognitum habentes, licet Vestrae sa-
pieatiae sim ignotus. Um nunc Vestrae sapientiae scribebam nullam
altam ob causam , nisi propter evangelium filii Dei « quo- negotio Dens
me qnotidie exercet per multum laboremi curam, sollieitudinem , insi«*
dias et obstacula ; attamen pervincit semper dorouus dominorum , cni
Sit laus et gloria. Hoc igitur nunc reputaadum propono Vestraesapiea-
tiae , quod ea probe viderit , ut Papae violentia verbum dirinum occlu-
serit, suppresserit et obscuraverit, ita ut reritate oios prohiberemur,
einsque locoinanem spectem obiecerit, per quam non solum teraporariis
bonis, quae indulgentiis, praebendis, coenobi» ecclesiarumque inanm*
sim'us splendori superbo , sed metus est , animabus nostrb fraudati simus ;
idque nunc ut cum roaxime, Teritate in medium adlata, muUis autem
Papae döctrina adeo praestrictb, ut erangelie noiint obtemperare,

*) Iiim 1520 scripsit ilf ^rf »fi«5 Segvr cum aüls satyras in bostei -L««tbcTi.
Anno 1521 reformatio in liaesck^ Maians tnchoabatur , seminaque eins nox
n omnes tractos Rhaetiae dUEerebaotnrw^ <\Yira, KiiciüioCer.)

EPlSTQLAft MDXXV, h 3»

qotbos multo plus mctuQ.quain iis, qut non <;ag|nttaiii habeal rerilalcoit
arbiti:9ps, .nenüni fas e^se eiusmodi hoiDiines iudicare i perroittendas nii^
aericordiae D«t.;.Ve8tra projjfecto sapienUa yidet, quo modo, se babf^
Papatuat^et Ticisaim quam plane yeritas. ubiqu« procedat». ita^l.lotaa
Papatus Dibil contra posstt, sed ad yiia et coDtumeliam« Becion ad
mendaeia. et cojrniptelas pecuniarias aese convertat ; ex quo timenilttai.,
ubi magiatratus eos» qui verbum Dei publice, traduot» non tutentur, ztr
tarnen in hoc aolum , ut auae doctrinae e verbo Dei rationem redd^tt
ut: non.Deua. suani ^atiam denuo aubtrahat atque in veterea errorq^
recidere patiatur. Quod si fieret, facile unusquisque aestimaverit» quant^
noxa in totuni . orbem Cbristianum et corporis et animi reduqdatura
esset. . Ergo cum constet, etiani apud tos esse nonnulios, qui sancttim
falliquc nescium verbum Dei probe et religiöse doceant , ut praesertim
honesttts, perquam eruditus ac iidei plenus Joannes Comander^ ver*
naculo nomine Darfmann ^ doctor urbis nobilis Curiae^ ^ mihi ab in*»
euote aelatc; et roorura integritate et studiorum assidaitate multum spe*
ctatusy aliiquemulliy quorum nomioa longum esset percensere (Dens
corroboret eos ad oinne bonum) : Vestra sapienlia admoveat manumt
ut iis contra verbum Dei nuUa ex parte vis inferaturi neque VosulHuis
cura sollieitety.si quis fortasse aliquaruro rerum adhuc imperitior laedi
flcac aut abduci opinetur ! Cfam si tandem homines veriiatem didicerint,
ea laetabuntur; et quod'primo horrendum duxerints postea ridebuni;
quemadmodum noster dominus -amatissimus lesus Christus dixit: »Quod
apud homioes est sublime, id apud Deum est abominaudum. " Inspictt^
ergo, verbum Dei in M. et V, Testamentivoluminibus saeris, atque ab
CO nequaquam Vos abigere stoite ! Naut Deus nos mendacio {allere^
suumque verbum decipere .nequit; homines autem decipere possnnt« ut-
ctmque praecelsi, utcunque numerosi. Considerate salutem H paceni
nostrarum coascientiarum^ quas in solo Dei verbo acquiescere licet,
ncque committite, ut iis unquara hoc evellatur et Papae avarum, faljax,
eaptiosum verbum rursns iuculceturl Nam sicut vates Amosus: Quum
leo, inquit, rugit, ecquis non formidet cum? ita, si Deus verbum suum
iDstructum producit: quis non auscultet et obsequatur? Deus suum aperit
verbum non citra gravem molestiam et mulctam eorum, qui aurespracr
bcre nolent ; magno autem eorum commodo cum exlerno tum interno , qui
obtempereot. Cuius rei monimentum est horrifica eversio Hierosalymac
proptcrea quod verbum, id est filium Dei non exceperunt, contrarium-
que urbis- IN inives exemplum, quae ad verbum Dei quum sese reforma«
re(, iBcolumis manebat. Quare pii, graves, sapientes, dilecti Dominik
»ollte Vos ioduci ab iis, qui clandestini falsis criminibus contra Dei
verbum , cootra praecones cius et contra homines ei pdrentes et obtem-
peraotes irritaot, turbasque concil/.nt ! Diabolus haud alitcr agere solct:
cum vieritate petest polktque nihil; ickirco ad sua arma confugit, quae

^ *) loäunes Dorf mann s. Comandere volle Bhenana, 1523 ab senatn Cu-
?*f pastor ad 8. Martini creatus huiic locum tenuit ad mortem usque 1557.
Auihglii et Vadiani amicua commercium Utterarum com utroque habuit. Per
^^*»n 1596 reformaUo coUo^uio in Ilkaz bäblto defens« victrix evasit.

3S0 ZUING«ANAE

#iiiit miendacia » turbaei confusioneii. Quamquam Ten cultores ab hostl-
iMks tert falsi insimnlentttr : inanifcsto tarqeo , qtii verbuni Dei ampte^
^uiitür> sese tim prabos praestant hostesque cootra Dthil efficiuot» ut
iAfiHities '(«ernaat I qui turbalenti sint, qui pacis Ghristiano more »ucto-
T^s;'^^^^madinoduin hodie quoque mcis DomiDis Tiguri evenit, qui
'dpiid tos deferuntur, qnasi seditionibus a^itentur, externa aiixilia aiti-
biant, ius negliganty raalefieia impune dimiUaot, aequa foederai* et
paefa conventa non suscipiant, qaae tamen omnia comtneDta et prae-
'ter veritatein dicta sunt. Nam pro pace atque in Dei gloriam hint
lade intolenbilia sustinuerunt, ut nisi usque discidium praecaverenf,
"baec taiia toleranda non fuissent. Quare nolite vos adversus probos
Tigurinos ulto modo incitari aut exasperari, sed confidite in antiqiia
Aobilt cbristiaoa cititate, fore, ut porro integre, sancte, honeste, cbri-
•tbne agai« Nolite quidquam decerneve in quemquam, priusquam au-
dieritis partem utranique ; ac Dens non destituet suos. Considerate
tandem, etiamsi Tigurum non ita integre et probe ageret, nullam tamen
omniuni urbem in orbe terrarum vobis magis opportunara esse ad omne
Testrum commodum et emolumentum , Testramque utilitatem Tariis modis
tantopere auxisse, quam JDeo Tolente adhue bonestorum Rhaetorum
perrouhi probe recordabuntur. Accipite has meas literas in optimam
partem , et si quid Vestrae Sapienttae inservire possum , mandato , iinpe-
ratOy quandoquidem bene consultum volens et Tigurinis et Rbaetis, tam
bene inter se congruentibns , si cum Deo gratiaque usquam occurrer^
possum, non coramittam, ut falsis delationibus ab sc invicem alienentur.
Dens, qui apud tos exorsus est infringere Papatum atque in sui intro-
ducere cognitionem, is dirigat et coufirmet tos, ut nos omnes Lieti
BOTissima die in indicium eins comparere audeamus. Amen. Tiguri
XIV. lanuarü 1525.

Vestrae Sapiontiae nobilis
promtus et fidelis cultor Huldricbus Zninglius»
praeco CTangelti Christi mei Domini.

Zwinglis Sendschreiben an gemeine drey Bünde in Rhätien.

Gnad und Fried TOn Gott bevor , Strengen , festen , firrsiditigen »
iehrsamen, -weisen, gnädigen, günstigen, lieben Herren und in Gott
Mitbriider. Es hat der hl. Paulus nicht allein Tür die er zum Glau-
}ien gebracht , Sorg gehabt, sunder auch Tür alle Kirchen , das ist, für
alle Glaubigen, dass kein Unglaub, Miss verstand oder Verargcrnuss
unter die liinger Gattes kam. Aus welcher Ursach ich hoff mir auch
nicht ungebiirlich seyn zu Euch zu schreiben, zu eim Tbeil, dass ich
Tcrnommen hab, wie Ihr das wahrhaft unüberwindlich Wort Gottes
angenommen und an der merlheil Orten frey predigen lassind; zum
andern, dass ich auch aus Churer - Bisthum bürCig bin. Und will
also Euer ehrsam Weisheit um Gottes willen gebeten haben, Ihr wöl-
lind mein Schreiben nicht darum verachten, dass mich die Feind Gottes
und der Wahrheit, ohne die Wahrheit, so uneerbariich einen Buben^,

EPISTOLAEr MDXXV. I. 381

Ketzer und Schelmeo scheltend: denn Iiierin mir Gewalt und Unrecht
beschieht. Einen grossen Sünder bekenne ich mach wohl, aber einen
Ketaer werdend mich alle meine Feind niciit mögen machen noch
Schelmen. Wiewohl ich solch ungezam Zureden mit fröhlichem Ge-
miith trag 9 denn unser üerr lesus Christus hat uns vorgesagt, es
werde also zugan. £s ist ihm selbst also gethan, und ist der liinger
nicht über den Meister; darum kein Wunder ist, ob mir armen Siin*
der ungemh'ss Lüg zugemessen werdend. Aber dies schreib ich allein
darum , dnss Ihr die lügenhaitigen Reden Euch nicht verargern lassindf
dass Ihr dadurch mein wahrhaft Schreiben verschupfind. Ihr sind mir«^
von den dreycn Bünden, alhveg auch von meinen kindlichen Tagen
har sehr geliebt und empfohlen gewesen ; wiewohl Euch das klein nu-^
Ucu mag, als ich aber wohl in viel Weg zu bezeugen wüsste mit den
Euren, die au der Fremde mir Beywohnung gethan, und jetzt bey Euch
wolil verwant und gehalten sind, denen ich auch bekannt, ob. ich
gleich Eu. Weisheit unerkannt bin. Nun schrieb ich zu Eu« Weisheit
in keinem andern Handel, weder des Evangelii des Sohns Gottes, in
dem mich Gott taglich braucht mit vil grosser Arbeit, Angst, Sorg»
AufsaSz und Widerstand; doch überwindt allweg der, der Herr über
allq Herren ist. Ibm sey Lob und Ehr. Und bring jetzt diese Mei-
nung an Eu. Weisheit , dass die wohl sehen mag , wie des Papstes
Gewalt das göttlich Wort eingethan , gewaltiget und verdunklet hat,
uns die Wahrheit verhalten ist, und an^dero Statt ein öder Schein dar-
gestellt, welcher nicht allein uns um die zeitlichen Güter, so wir an
Ablass, Pfründen, Klöster, KirchenhofTahrt geben habend, sunder als
zu besorgen ist, auch um unser Seelen gebracht hat; und das insunder«.
heit jetzt, so die Wahrheit am Tag ligt, und aber viel von des Papsts
Lehr verblendt, ihro nicht gehörig seyn^ wellend , deren ich gar viel
wirsch sorg weder deren, die die Wahrheit nicht erkennet habend,
von denen ich mein niemand geziemen zu urteilen , sunder sey der Barm-
herzigkeit Gottes zu lassen. la Eu. Weisheit sieht , wie das Papsttum
Sicht, und sieht aber dagegen, wie sich die Wahrheit allenthalben so
steif und fest aufthut, dass das ganze Papsttum darwidcr nichts vermas:«
sunder sich zu Gewalt und Bochen, auch Lügen und Vernüclen kehrt,
als man wohl weissl ; aber den allerringsten dero , die jczt eine lange
Zeit gelehrt habend, noch nie mit Kraft des göttlichen Worts über-
wunden hat. Desshalb zu besorgen ist , wo die Oberkcit die , so das
Gottswort predigend, vor päpstischem Gewalt nicht fristind, doch al-
lein zu Rechnung ihrer Lehr aus dem Gottswort zu geben, dass Gott
seme Gnad wiedrum entziehen und in die alten Irrungen fallen werde
lassen. Wo aber das beschehen sollte, mag ein jeder wohl ermessen,
was grossen Nachtheils der ganzen Christcnwelt au Leib und Seel er-
wachsen würd, auch mit wie viel Gefahr es beschehen müsste. So nun
gewiss ist, dass auch unter euch etlich sind, die das heilig unbelrogcii
Gotlswort treulich und ernstlich predigend, als insunderheil der ehrsauij
wohlgelehrt und voll Glaubens loannes Com ander genannt Dorf-
mann, Lehrer der löbl. Stadt Chur, der mir von seinen jungen Tagen
in viel Zucht und Fleisses wohl erkannt ist und andre viel, dero Wah-

882 ZUIN6LIANAE

tnen tu lang Mrärezu erzählen (Gott befeste sie in allem Goten!): io
lege Eu, ehrsam Weisheit Hand an, dass dienen wider das göttlich Wort
keinen Weg Gewalt beschehe; itrfd lasse sich hierin niemadd bediüre'ii,
ob einer vielleicht in etlichen Dingen noch unlicricht , sich meiift ver-
ktzt oder Terfiihret Werden. Dann so tnandie Wahrhifit zuletzt erler«
net, wird man dero sehr froh und 'fröhlich, und das man ztim ersten
grausam geschätzt hat 'wird man nachhin lachen : deifn als unser lieber
Herr lesus Christus spricht Luk; XVI, 15: das die Menschen hoch
dunkt, das ist beyGott etil Griiwen. Und worin man euer Lehrer Ver-
klagt, darum besehend das göttlich WoVt N. udd A. T. biblischer
fiiicher,' und lassend euch demnach keinen Weg'üicht darvon dringen«
Denn Golt mag uns nicht lügen, noch sein Wort uns feilten; aber der
Mensch mag uns fehlen er sey wie hoch er wolle, ihro'seyind wie viel
sie wöllittd.' Sehend an das Heil und Frieden unserer Conscienzcn, die
allein in Gottes Wort Ruh finden mögend^ und lassend euch das aus
den Händen niimmen reissen und des Papstes geitig, betrogen, ver-
fiihrisch Wort widrum darein geben. Denn als der Prophet Amos spricht :
So ein Low brlillt, wer will ihn nicht fürchten? also auch so Gott
sein Wort harfiir rüstet und stellt, wer will nicht losen und folgen?
Gott öffnet sein Wort nicht ohne treifenliche Beschwerd und' Straf
dero, die es nicht hören wollend, und nicht ohne grossen Piiftzen Leibs
und der Seel dero , die ihm folgend ; das bezeugt das jämmerlich Um-
kehren Hierusalems , darum dass sie das Wort , d. i. den Sün Gottes
nicht habend angenommen, und harwiedrum die Stadt Ninive, die sich
an Gottes Wort gekehrt, aufrecht blieben ist. Hierum Arommen, festen,
weisen etc. lieben Herren und in Gott Brüder , lassend euch die nicht
verführen, die mit heimlichen falschen Lügen wider das Gottswort,
wider die es predigend und wider die ihm folgend und gehörig sind,
verhetzen und verwirren. Der Teufel thut ihm nicht änderst : er mag
noch kann mit der Wahrheit nichts; darum behilft er sich seiner Waf-
fen; sind Lügen, Verwirren und Zerrütten. Wiewohl die Feind der
Wahrheit allwcg die der Wahrheit anhangend, der Unwahrheit schel-
tend, ist doch offenbar, dass die sich des Gottsworts annehmend, so
redlich sich darstellend und die Feind nichts vermögend , dass Kinder
sehen mögend, welche Aufrührer oder chrislenlirh Frieder sind. AJs
auch jetzt meinen Herren von Zürich bcschicht, die vor euch ver-
tragen werdend, wie sie aufrührig seyind, fremde Hilf suchind, Recht
nicht halten, noch Uebclthalen strafen wellind, gute Vertrag und fried-
same Verkommnussen nicht annehmen; das doch alles erdacht, und ohn
Grund der Wahrheit fiirgegeben wird. Dann sie um Friedens und um
der Ehr Gottes willen ein zeilher so untragliche Ding geduldet habend,
dass wo sie nicht für und für vor Zerrüttung sich fleissend zu seyn,
solches nicht hätte mögen erlitten werden. Darum lassend euch wider
die Frommen von Zürich keinen Weg verkehren oder verbittern,
sunder versehend euch zu der allen lobl. chrisll. Stadt, wie sie von je
Welten her ist kommen, auch fiirohin werde aufrecht, göttlich, ehr-
lieh , christlich handien. Erkennend nichts über jemand , ehe ihr beid
Thcil verhört habend ; und Gott wird die seinen nicht verlassen« Be-

EPISTOLAE« MDXXV. II. 3^3

denkend auchf duM obgleich Zürich «so aufrecht und redlich nicht
haadlete, das« dennoch kein Stadt in der ganzen Welt euch gelegner
KU aiiem eurem Nutz und Frommen ist und denselben -vieUaltigltch ge-
fördert, als ob Gott will noch meng redlicher Bundsmann wohl wbsen
mag. Vernehmend dies mein Schreiben im allerbesten ^ un4 worin ich
Ue. Weisheit gedienen kann, schaffe sie und gebiete! Dann ich guter
Meinung Zürich und Bund, die einandren so wohl anstand, wo ich
mit Gott und Glimpf iencn wehren kann, nicht möchte sehen mit fal-
schcui Darthun. gegcneinandern veruneinigt werden. Der Gott, der in
euch hat angehebt das Papsttum brechen' und euch in sein^ Erkanotnuss
eiunihren , der leit und feste euch , dass wir alle fröhlich an dem letzten
Gericht vor ihm dörfind erscheinen. Amen. Geben Zürich 14 Tag
lauuarii 1525. . "

Ue. ehrsamen Weisheit williger und getreuer Hui dr ich Z win-gli,
Verkünder des Evangdii Christi meines Herren«

lOANNES OECOL AMPADiüS HÜLI>. ZÜINGLTO S.

« •

Gratiam et pacem a Domino! Frater dilecte, heri Baidassar Valds-
hudanus.de baptismo parvulorum mentem suam mihi aperuit, quam et
tibi ut fratri communicaifdam existimo. Arguit: Quis instituit baptis^
nium? Christus. Ubi? Matthaei ultimo. Quibus yerbu? Euotes docete
oiunes gcntes , baptizantes eos in nomine patrls et filii et spiritus sancti.
ikcte quidcm. Cur ergo baptizamus parvulos? Baptismus signum nu-
dum est; quid tantopere digladiaraur pro signo? Signum certe est, et
synibolum praegnantibus et augustbsimis verbis a Chrbto institutum:
scilicet, in nomine patris et filii et spiritus sancti. Qui autem signum
extcnuat et eo abutitur, verbis Christi ad signum institutis iniuriam
infcrt. Quamvis significatum illius signi, symbolique obstrictio, qua
quis sc obstringat Deo in mortem usquc fidei causa, sub spe resurre-
ctionis ad vitaiii futuram, diligentius expendenda sit, quam signum. Sfcd
hacc significantia nequil convenire parvulis : idco baptisnuis parvulorum
est hedera absque vino. Obligatio fit in baptismate, quod hodie tcsta-
tursymbolum Apostolicum, et renunciatio quae satanae fit, et omuibus
pompis ulque in aquain, id est, mortem. Obligatio in cocna Domini
fit proximo , qua obstringo me ponere pro eo corpus et sanguinem ,
sicuti Christus fecit mihi. Et sie habemus legem et prophetas. ündc
arbitror nunquam esse recte consultum in Christianismo , nisi in suam
nativam puritatem revocetur baptismus et coena dominica. Hacc ille.
Uli sie respondendum opinor , uftu monuisti per literas : non esse prae-
eeptum, ut scrupulose inquiramus de fide; sed ut accurate adultos do-
ceamus, moneamus ac cohortemur. At vcrba Christi sunt, quaearguant
illum non religiöse formam illam praescrtpsisse , ut aliis verbis non iiceat
«ti ; modo ne quis sacrosanctac trinitatis fidem non explodat. Kam et

—^ ■ ■ ' . ,

p XVII. lanuarü scriptum esse appuret ex «o , quod OecoUn|)adius ac-
wpum heri a Bakh. Hubmeyer «pistolam mtmOrat XVI. lan. datani.

384 ZUINGLIAN AB

jipostoli in nomine Christi simpliciter bafplisaronl : nisi forte» quod iioa
videtur, altter bapiisariot et Lucas hoc posiierit ad discrimen baptismi
loaonis. Meque vero hoc dixerim, quod forma ycrboruiii dtspliceat«
Skul qtiod aliam introductain velimj sed hoc unum argueriiii, ne quam
superstitioDeni in verbis coUoccinus« SuAcit eoijn coram Deo, nos eMe
novarii Greaturam : coram ecclesia vero» nos e$se eerto et sancto syni-
bolo in album fidclium cooscriptos. Meque Christus iniuriam sibi exi-
stiiiiabit; quandoquidem per tempus infantiae ac pueritiae in potestate
parentum sunt, et sanguis illoruni requiritur de parentibus. Igitur cum
Uli fidcles fueriDt et fide iusserint, cur existimaretur iniuria Deo fieri?
Porro ubi adoleverint pueri et contumaces fuerint parentibus, maledi-
ccntes illis: Quare me circutncidisti? ant siinilibus, lex iubet occidi
Lcvit. XXL Mos eos lapidibus scripturae profligamus, et habeotes
coeqae dominicae symboUiin dignoscennis , num ratam velint prouiis-
sionem. Proinde non miror, veteres tarn gravem poenitcntiani ioiun-
xissc parentibus, quorum incuria pueri perirent. Si^nificantiam satius
opinor assequi, quam de ea posse disserere« Pucris autcm spiritum
Dei assecutis, ut plane mihi persuadeo, significantia non deest : niuodi
cuim sunt, et in filios Dei ac rcgni ex fliiis irae translati. Kam parcn-
tcs i>encdicuntur in uiillc niillia, si fidcles fuerint. Et credo, Abrahae
iidcm omni innocuae posteritati suae usque ad Christum profuisse.
Denique femellis in Iq^e absque signo profuit parentum fides. Valc
ia Domino.

III.

ZÜINGLIÜS VADIANO.

Gratia et pax a Domino. Non sinunt doctissime carissimeque Fa-
biane pro siti desiderioque suo currere stilum occupationes. Undc
per capila singula notabo. Libellus nostcr contra Emserum * a Leone
iraduclus est. Excudelur inier hebdomades tres ; bene traductum arbi-
tror : nam locis aliquot obscurioribus me consuluit. Editus est et aüiis
libellus „de Seditiosis," sed germanice, quem docti per epistolas sie
commendant, ut me ipsorum pigeat: nihil enim usquam utilius prodiissc
Slolidi adseverant, Durius adpello : nam quis tandem est, qui hacc, quae
illic traclamus, non videat perpetuo ante oculos fuisse versataJ Sed hoc
iortasse prcliura apud illos äuget, quod raordax hoc verum: omnes
ninlumus ab aliis cum periculo dici, quam a nobis. Sunt hi plane in
scoundo Hesiodi gradu; sed tunc ad primum accedent, quum ea, quae
vidcnt vere dici, sludent opere implere, obstare viliis, virlutes screre.
is libellus, quandoquidem nimirum iam ad vos adpulit, nunc non mit-
tilur. Edidit senatus nosler farrat^incm quandam rerum iam longo tein-
porc geslarum. « Eam itidem mittit vel socer, vel amicorum aliquis.

M Antibolon. ^) Argumentum aliquot negotiorum, ut parüm re vera
evenerint, partim conRcta, Consule et Senatu civitatis Tigarinae Confoed*-
ratis suis ex|*ositum excusationis caiwa ac defensionis. Haec »crjptura Y.
lanuarU prodät in publicum, (Vopgelini tabulae annales.)

EPISTOLAE. MDXXV. V. 38»

Ego exeroplaria pronus nuHa labeo amplius. Respondi ego ad furi-
buodoruiu isloruni Helvetiorum obiectiones aliquot , ^ qui mox ut lege**
runt sie saeviunt, ut omnes Cerberos, Euripos, Dioinedes et quidquid
unquani furiosum , superare Tideantur : nain illi ratiooe aliqua furuot mo-
doque 9 hie modus oullus est» sed fertur barbaries« Sebasüamis Abt*
zeller ' delatus est apud Abbatissam , quasi fraudeegerit, neque tantis
opibus polleat» quantis dixinius ; qua tauien re noo usque adeo video
reddi anxiam, quam quod mutata sententia nuoe vult Tiguri maueret
eum antea id sedulo negaverit« Äuget suspicionem» quod nunc perhibety
se negotiatiuDculam suam posse adprobe curare, si Tiguri maneat, an*
tea Vera id stremie negavit; vereturque dolum subesse atque ad hoc
iam est inteiita, quod si brevi non transmigret ad suos, et sibi et co-
guatae illusum esse putabit. Tuum erit , haec omnia cclare , sed hac
lege ut Sebasiianus ad tos transmigret« Facile istud apud pareotem
verisimilibus quibusdam efficies; nam praestat, Dominam observavissey
quam taedio adfecisse. Quae ipsa mecum contulit de hac re, ut iam
capis, ea lege contulit, ut nemo sciat praeter nos ambos. SaWos iube
omnes fratres; mone insuper, ne de non baptizandis infantibus tragoe«
dias excitent. Mam noshesteroa die, qua ad obiectionem eorum respon«
dimus, sie de Baptismo disseruimus, ut, qui aequis animis adfuerunt,
adserani, necessarium esse, ut mundus hanc sententiam de Baptismo
audlat. ^ Certum est, sie disseruisse» quoroodo häctenus neminem vide-
rimus. Sed Dominus iudicabit. Senatus super hoc decretum factum est :
Omnes liberos suos intra octiduum baptizanto, qui tincti non suat, aut
ex urbe imperioque toto migranto. Perstat C* GrebeUus% et pauci
alii, hi nullius momenti. Vale, servetque Te Dominus iucblumem cum
uxore et liberis. Wirtembergensem Principem , ut nuper feci , com«
mendo. Caesarem facilius est non habere vicinum, l{uam eum, quem
postis superare. Ex Tiguro 19. lan. 1525.

Huldrichus Zuingüus tuus.
Cttra perpetuo , quae lesu Christi sunt.

IV.

Petrus Finer ad Zuiiiglium

e Basilea post Invocavit 1526. med. Februario sie nuntiat: Mei
Domini Basiieae pandunt omnia coenobia et reddunt unicuique aspot«
tandum, quod intulit.

CHRISTOPHORÜS GRILL (GEILL) ZÜINGLIO.

Quod te amo, suavicsime vir, iubet singularis tua erga me bentgni-
tas. Quis enim non amplectatur, suoque id merito, qui tmmerentem tarn

^1) Cum scriptara modo indicata senatus ad Cantones dimisit ZningUi
scripta: Quinam sint , qui seditionum causam et matenam praebeant« ac
de baptismi testibus, quibns criminationes sui falsitatis coarguit. (Ibid.)
V er. £p. XII. 1521U 3) In publica disputatione cum Catabaptistis.
Zoinglü uniy. opera, Vol. VII. 25

386 • ZUIN6LIANAE

überibus beoeficiis esset proseeahis? Sed tua modestia ea estt quaenee
laudi maxiniae doch, quodeuoque benefeceril, nee cgo ila niagnificum
fccero (quarnquam tibi istud debeo) i si hanc (amen ob gratiam soiuro te
pluriiimin fuero adniiratus« Sunt pietas et morum suavitas quae praeter
InalTcctatam conditionem te oninibus maximopere coniniendant* Quoino«
docunque tarnen illa habent, non contineo me quin Tibi gratias again,
qut in rebus ineis tarn Studiosus promotpr fueris. Atque id quod tum
agcbatur, Senatus et reipublicae et altorum cooiuiodo niibi perinitli»
oon rccuso. Si aliquo id pacto fieri non potest, nihil est plane cur
ego desidcrciir, quod equidem mihi sum conscius, mea non sie amo ut aliqua
posthabere haud placeat pro meo commodo. Quod vcro quuro 2^i*
jfuri discederem, Basilcae tx^tcX^iumm esse aliquandiu, tibi • • • •
illegibite non, ut spero, te male habebit, si certiorem te facio, nie
apud Andream Cratandrum divertissc, ad quem, si voles, quod
referet mea signtRcare, Kteras dederis. Sahita vi tuo nomine Oecoloin--
padiufn\ quum vero literas ad eum i^ulias baberem, noiui hunc diutius
tiiolestsre. Sed nil aeqiie doluit, quam quod Leonem tuuin Basileae
non repereriiu : is entm pridte quam ego adveni abierat. Id poitridte
per Oecolampadium rescivi. Quod rcstat , Leonem saluta de me mul-
lum notus. Utrique nie phirimum debere sedulo poUiceor, quod tu
euraveris, ille promoverit liie. Neutcr est vero qui de me plurimum meritus
non sit. Si per negotia tibi licet et grnve non est, de rebus^nieis 9^
nie perscrtbito. Vale. Bas iL pridie Id. Martias.

• T. Christopkorus Grill (Geil^) Wiesbadiensts.

Christophoro ^ medico vestrati literas reddes i quae tuis sunt ad-
iunctae^

VI.

ZÜINGLIUS AD lODOCÜM HESCHTOM.

Gratia et pax a Domino. Non erat opus, optime rir/ ut anxie
deprecareris culpam, quae culpa non est, iam altera vice: priore per
Franciscum nostruni; altera per praesentium latorem. Hoc eniiu ha'»
bet Christianorum amicitia fratram dissimile niundi filiorura ainicitiae,
ut cum hi in gi^atiam redeunt, cunctanter se sibi imituo credant; iUi
Tero, discussis omnibus simultalisnebulis, protinus in fratrum numM*uM
recipiant, quos paulo ante hostes iudicaverant. Sic et nos inutiio facia-
mus. Quos unus atque idem spiritus in eandera gratiae fiduoiani con-
▼ocavit , idem sentiamus , alter afterius onus subeat. Quam equidem
condftionem sie tecum subiturus sum, ut nulla sit unquam aetas de
perßdia nostra querimoniam uUam habitura. Pollicere igitur de nobis
non uti de reconciliato hoste; sed uti de fratre, quo cum nulla uoquam
oRensio intercessit. Quae praesentium lator ad nos attulit, optime ou-
rata sunt. Verum, heus tu, senatüs noster indubie maiorem iidem ser-
vatunrs est, quam uUae possint literae; praeserdm hoc rerum statu, quo
ri vel iota unuin excideret, fieret tota Uias. Ut.ergo amicum ad nos
- ■ — -■ — -I-..II --' — ^ ■ "

^ Clauser,

EPISTOLAE. MDXXV. VH. 387

•

JDi0ist^, nuUU müttlikinn pignoribtU} qiiod e^idompro nmimo pignore
puto (vis enim tibi fidem haberi, id qupd pmtsie pl^runque coo^ientiae
postulanlj^: sie et dos eundem charissimuin et fidelissimuni fratrem nO'*
strum j^d te remittirous, qui ore ad os quid dicatur, omnia doo modo
referet, sed etiam ik^et tecum. Qubd porro ad me attineti De oibil a
Dobis babeas, hoc idco ehirographo nie tibi sie adstriogo, ut fratrem
fratri decett bis etiam legibus, ut si mea parvitas tibi uoquam vel hac
▼el alia io causa possit prodesse , ulli sim oec otio oec Degotio parci-
turus, modo 4^$erUi faypocrisi ad Deum fortem, yivum veoias ad bibeo-
dum. Summa : omuia eruot tibi iodubia , tuta et secura. Veruotamen
omnia nosti^a referet» quem duoc complicata epistola aiidies* Plura
000 permittit: epbtola, oec phDiora« Coram autem oraoia et aperte.
Vale, senretque te Domious gloriae siiae iocolumem. Aroeo* NibU
fraudis siibesse suspicator ; aut fraude mecum agat Deus : id quod nequit
fierL Ex liffUro Vlli. Martii 1625.

Huldrkhus ZuingUus i quaotuluscomque est, tous tamea tötus.

VII.

ZÜINGLIUS AD I. VADIANUAL

Gratia etpax a Dco. Legimus, carissime yadiane^ nAxiomata'' *
▼esira molta euio" gratulatiooe» hac potissimum causa, quod rem chri-
stiaoam vobis recte exploratam esse maoifestaot« Pia suot et docta , sed
prelura teoebatur oecessariis istis ad auodioas Fraokfurd. Mitto tibi
dooo ^Commeotarium^' oostrum, quem vix dicendis sudoribus taadem
effectum dedimus, io quo multa looge aliter tractavuousy atque fuerit
hactenutf observatum a multis« Tu diiigeoter omoia expeode. NoIuhm»
enim veritati ospiam vis fiat. Grebelius apnd oos est, ad factionem
«uam nusquam oota trahens quoscunque potcst, et Ministerium nostrum
SIC adcusaos, et calumoians, ut si maxime tales essemus, quales ipse
praedicat , Diinime tameo ipsum deceret usque adeo io bene meritum
iogratum esse. Tu Te coofirma , oe illius opiniooe abducaris : hoc
eoim pecnliare babetf ut ista taceat, quae ooa io medium adferimuf»
sua ogganoieos. Proximus ab isto, quem oiiqe io manibus habemus,
^^^tvsvLS Uraniensem queodam , ^ labor erit de baptismo, quem looge
aliter tractabimus, quam ulli vel veteres vel neoterici traetaverint $
Ifuamvis noo oos simn^trr« taturi, sed verbuui ipsum, quod tameo aliter
iotellectum oportet , quam hacteous factum sit. Gustum autem eiaft rei
facies io hoc Commeotario oostro. Vide,'Ut exciderit^ quod maxime
volebam, oempe causam adiuogere» cur liberato taadem prelo axiomata
000 siot excusa. £a est: lotere^ didicimus, quod ioter vos erat dissir
diuni per seoatum esse decisnm. Quod si niious ad buoc modum habet|
uidica, et ifem effeetam dabimus. Vale et booi coosule, quicquid scri*r
bimusl ioter eoim tot occupatiooes ac capitis dolores scribimus, ut oisi

^ ^) , Axionuita*? •) De vera et falsa religione. ^) VaUndnua Ccmpati
^^f* ab actis.

SSS ZUIN6LIANAE

Tidereirui ealamutn iilcedere» ferme igooraremus » quidiiain Bcret* Ex
Tiguro pridie Cai. Apr. 1525.

Huldrichus Ziüngüus ex aniino Tuus.
Coinrnentnrius mendosius exiit ; Tibi tameo satisfacere potest. Ha«
bes inendas post liaem quasdam. Mou relegi.

Epistola notha. ^

ZÜINGLIÜS AD FRANCISCUM KOLBIÜM.

Gratia et benedictio a Deo» nostro Doinioo. Franctsce carimme!
•pcdetentim ingredere negotium , et obiice prtmuai urso unuin modo acidum
maiiim inter aliquot dulcia, deinde diio, porro tria; quuraque vorare
troeperit, obiice plus et plus malorum» aeida, duicia ; tandem saccum
prorsus elTundens, mitia, dura, duicia, acida, cfruda. Siq omoia devo-
irabit, obstinatus poa eomroittere, ut abigatur et prohibeatur. Turici,
die Lunae ante Georgium. 1525.

Vester scrrus in Christo Huldrichus Zuingü.

^) Haec epistola extal apnd Salatum et in Tschudii collectaneis, Kirchs
ho/erus (in suo Berchtoldo Hallero , pag. 234-^236) anthentian diliiit his
argumvntis :

a« Non potest 1525 scripta tsse^ quo anno Kolbius non Bemae erat, sed
Werthhemii praedicator. /

' b. Tschudius et Salatus tempns variant, quando in Gomitiu de hae epistola
expoktttlatiim fnerit. _

e. Diverse narratnr, quo modo haec epistola prehensa sit. Una Itinn est:
interceptam esse baue epistolam atque in Septem pagomm concilio Lnceroae
(quando, siUtar) unum singulis legatorum exemplar traditum. Salatas
autem nuntiat : AHquando vir quidam honestus de quinque pagis Bemae
versabatur inter multos homines bellos, qui sbdalitatis causa coierant,
Hi tunc epistolam parum arridentem sibi communicarunt legendam» suo
praedicatori a Zuinglio scriptam.
d. Zninglius eruditis suis amicis latine scrtbebat, non yemacnle, non vt
servuSf sed nt/roler, atque solemnis epigraphe sie habebat: Gratiam el
pacem- a Domino ; vernacnlis autem in litteris : Fri^d , non Segtm.
Metapbora ab. urso desumta in epistoHs ad Hallerum usus est omnino»
sed urbanius aliquanto etlepidius. Ceterum hapc tritam figuram adhibebant
ipsi Bernates et iods et seriis.

Ad haec editor animadvertit primnm : Salati nuHam eue historicam fidem ;
deinde Tschudii Chronica per hoc spatium temporis maximam partem e col-
lectaneis constare, et nominatim excerpta e Salato inesse , non indicato fonle.
Hoc editor evicit in sna Apologia Secularium Refomationis. Tnrici 1820.

Ceterum fama, quam Salatus prodidit, coniecturam aliquam probabilem
anggerit. Ex epistola Zuinglii ad Hallerum a Bernatibns simile aliquid
fortasse homines quinque pagorum acceperunt. Inde epistola ficta, /cuius
argumentum quoque abruptum t^ po&iiuw olct) atque Kolbio HaUenis per-
mutatns. Quam probabile hoc- sit , elucet e Zuinglii epistola 29 Dec. Ii2l.

EPISTOLAE, MDXXV. VIU- ^

TLiB mehr als wahrscheinlich iinächter Brief»

Zwingli an Franz Kolb.

Heil und Sejgen Ton Gott unserm Herrn. Lieber Franzi gang;
all^mach in Handel und wirf dem Bären nur zuerst ein sure unter etlich
süssen Birren für y darnach zwo » dann dreyl Und wenn er anfacht in
sich fressen 9 so wirf ihm mehr und mehr Türy sur und süss 'unterein-
ander, zuletzt so schütt den Sack gar uss, mild, hart, süsSf sur und
ruch : so frisst er alle uff und vermeint sich nit mehr darab jagen und
vertriben zu lassen. Zürich, Montag vor Georgi 1525.

Uewer Diener in Christo Huldrych Zwingün.

VIIL

HULD. ZÜINGLIUS lOANNI OECOLAMPADIO

MARCO BERZIO, PETRO FRAUEN BERGIO, lACOBO IMELIO'

WOLFGANGO,* THOMAE,» lOANNI,^ PIISSIMIS VERBI

MINISTRIS APUD BASILEAM , FRATRIBUS

IN DOMINO CHARISSIMIS

Gratia et pax a Domino. Tradiderunt gentilium quoque docti, o
charissimi fratres, et in militia suromi regis commilitones, concordia
res parvas maximas iieri, contra vero discordia labi ac ruere. Quanto
magis qui unius eiusderoque Dei ministri sumus, ex eius precatione,
qua sie patrero obtestatus est : Oro ut hi unum sint , quemadmodum
t^o et tu unum sumus : colligere debemus , quod nihil aeque nobis fu*
giendum est atque dissensioi nihil sie adpetendum ut unanimitas et con-
cordia. Solent quidam exeropla postremo loco ponere, nos hie inter
principia ordinamus. Constat urbis nostrae pax, Deo gratia, usque ad
hanc diem tanta constantia , ut quae hactenus impulere procellae, frustra
se extulerint; sed huitisce tranquillitatis causam an putatis miniraam
fuisse ministrorum yerbi concordiam? Nulla inter nos porro est simul-
tas, nulla dissensio, invidia nulla, rixae ac contentiones nuUae, quae
aniraorum consensio undenam proficisci potuit, quam a Deo optimo
maxinio? An non sumus homines? Pati ergo potuissemus quod quique
patiuntur. Dei ergo munere factum est, ut nulla simultatis nebula, ne-
dum discordiae hactenus surrexerit. Cupio igitur ut amice monentem
audire non dedignemini, quem amicum soliti estis ädpellare. Audax
Gonsilium capio yos adraonendi, qui nos et eruditione et pietate multis
modis antecellitis ; sed vetat aequitas audaciam adpellari quod amicitia
est, quod amor, quod ipsa pietas. Nota est nobis clarissima urbs, noti
estis omnes yos : cogitari ergo nequit , me ulla alia ratione hoc quic-
quid est agere, quam pietatis, vestri, urbisque vestrae amore. Tentat
et nos Satan miris modis, sed adeo facile vincitur ut in ipsa victoria
liceat cognoscere tentationero esse^ quo nos adortus fuerat; sed, ut di-

'^) JVyBaenherg» 9) Geyer/ulk, concionator apud-Aiigitstinos. ^) Lüihar^
a^md Diseal^atos.

SM ZUINGLIAKAE

ximuSi TinoeDSi pronplitttdioeni nuUi quam paets et uniom^ spiritni tri*
buimus« Sic et tos decet aoiuatos esse« Tentamur autem nimc haud
contemnenda teDtatione, puta ipstus Eucharistiae discassione. Quae res
plaoe OOD tantos tuioultus dabit, quantos qiMdani s^eraottf si modo
myxfijvwfwr fecerimns» hoc est, io dunicattoae conseasum ; quem
quaedam infirma et imbellia aUoqni animalia dum faciunty crudelissimos
bostes sie teireiit, ut nihil ab eis mali patiactur*. Anales sie se ia
euneos stipant, uthaliaeeto omnero praedae spem adimant; sie boTes»
ursos, lupos ionocnae oves a rapiaa prohibent. Ca«|piistam Muniida»
rum regem aiunt daodecim filiis, raoribundumy duodeciro sagittas simul
alligatas singulatim äd firaogendum dedissAf tcnlavisseque omnes ex or-
dine rem» sed frustra. Tum patrem lorum abstulisse, siogulisque sin-
gulas sagittas praecepisse ut frangerent, quas omnes dicto citius frege-
ruot« Ibi senex intulit: Sic vos eritis perpetuo tovictii si j»aoem anio-
oemque servaveritis; /quod si quisque sua perget sequi coosilia* iam
^periistis, priusquara adesse quicquam mali senscritis^, Si inquam ad hunc
modum ffvyxQfjtiOf/idv faciatis, nemo yobis nocere poterit. At dicet
aliquiS} quomodo consensum talem faciemus? an non consentimus? an
oon omnes idem verbum'in manibus tenemus? Recte sanei idem ergo
sentite et syncretismus iam compactus est« Quod si adhuc dbsentiatis,
niinirum non idem vcrbum habetis. Nam etsi omnes idem literae ver-
bum habemus, non tarnen eundem sensum sequimur; non ergo idem
Terbum intcrnum, quod solus aniniorum cibus est, habemus.' Quodsiquis
admittat, ut nemo negare potest: videmus enim multos eodem verbo
tiiti ; attamen dissentire : consequens ergo est , ut qui eodem verbo
äd hunc uiodum digladiantur , eodem spiritu non ducantur. Quum ergo»
inter fratres etiam, non parva sit hodie de Encharistia dissensio» negari
non potest quin alii alii quam divino spiritui aurem pracbeant« Tentat
enim nos gloriae cupido, pavor mortis, et Satan ipse, qni oronia in
desperalionem trahere cupit. Docemus enim. partim ea quae gloriam
parent, partim ea'jquae rem; quosdam vero cogit metus', stulta qnae-
dam et a fide et a communi sensu abhorrentia profiteri; sed vos Chri-
stum non sie didicistis. Tale enim semper putavi esse ingenium doctri-
nae,' quam Tiguri, Basiieae, Argentpriiti proponimus, ut tranquillitatis
et innocentiae stUdiosos reddat; sed eins innocenttae» quae ex fide pro-
c^dit. Dum ergo ante oninia, quae in Deuni est, fidam doeetis, inno-
centlam autem quae ex fide nascitür : an non iam proram et puppim
complexi' estis ? an nön reliqua omnia ornamenta quaedam minime ne-
cessaria sunt ? Nam si necessaria essent ad salutem , Christus ea inter
prima clarissimis verbis docuisset. Sed rem ipsam nunc attingam. Cer-
tant alii, in Eucharistia corporalem Christi carnem edi, alii nullaro
carnem penitus adesse putant, pöstremi carnem spiritualem edi perhibent,
sie tarnen ut panis non tantum sit panis, sed simul etiam caro sit; aut
cum panis edatur, caro simul edatur: non enim clare possum ista attin-
gere, cum quorundam libellos non legerim. Videte nunc quid quamque
sententiam dictet. Veri)as dlclat carnem non edi : caro enim non pro-
dest quicquam. Nee est, ut susiirrooes quidam 4i<^ant, caro, id est,
carnalis intellectus. Nam Christus hunc sermonem respondit Iiidaeis de

EPISTÖLAE. MDXXV. VIII. ^

.«orporca. oarae eiiM cootendealjibuSf atque ipsorum degravalioAem Jevat.
Vuapropler darum est, ipsum 4e corporea caroe loquii cum djicit:
•Caro QOii protot quicquaio ; isli enim putabant haue eis proponi^
Fides uikil eget corporea mauducatione. Nam si Christum edimus^
id e^ty si Christo fidimus, non amplius esuriemus ^ neque sitieiuus ;
.nihil ergo eiusoH>di requirit fides » se ipsa contepta. Bestat crgo^
.-ut nietus istas si»iteatias de corporea carue tueri inooeat. Est eniip
4>rode;Dda ye^ritas » et hypocrisis in lucem traheoda. Vident quidaiy
iidejiiuni vulgum errori isti de corporea carne sie esse addietum^
ut ayelii posse .desperent : hi^c metus et desperatio obtioeudi victomm.
JVIaluBt /Crgo parcere cuticulae et yeritati, quam errori in occgrsum
jirodire. Hiuc simulatae istae yoces : Pretiosum corpus Christi et nor
bilis iste sanguis eius nobis adtniuntur; verba sanctissiuia et maoife-
stissiina nobis eripiuntur. Siiste Christi verborum sensus esset, Christus
haud dubie cUrius esset loicutus. Quasi vero quisquam igoorare queat,
en saoerdotibus paucissimos uoqnam fuisse, imo nullos, qui v*redereat
coFporeain carnem hie adesse ; quasi quisquam ignoret quid sit hypocri-
sis» qni iam fidelis est. Ut spiritualis onmia iudicata sie et vere fideli-
bus Omnibus con^tat, neminem iidclem esse qui credat corporcam car-
nem hie cdi, Eant nunc, et clamoribus oronia impleant quidam, quum
ex fide sciamus quotquot fideles sumus , corpoream carnem ne edi qui-
dem posse : ex sensihus vero nihil carnis percipiamus : is enim primus
semper prodidit etiam indoctis fraudem. Quum autem sie dicunt quidam :
Deus oamia poteat facere » ergo potest ut simul panis sit et caro : quid
quaeso prodest hoc portentosum figmentum verborum ? Quasi vero Dens
.unquaui fecerit i ut aqua simul esset aqua et ignis : aut ut leprosus ,
cfuaies mukös cnravit» simul esset leprosus et mundus; aut aqua, quae
in vtttum conversa erat» simul maueret aqua. Sic isti dicunt spiritualem
esse manducationem 9 et tarnen corpus edi adfirmant: aut panem dicunt
esse panem ac simul esse carnem; et has stultas opiniones ex timore
nataa tarn audacibus clamoribus conßrmant, ut si tam probe literis sacri&
firmarenty iam dudum vicissent. Obsecro igitur candidissimi fratres.,
ne in re tam aperta inter vos dbsideatis! Vincet, vincet veritas, quae
nbi tandem triumphaverit, eos qui obluetantur ludibrio omnium exponet,
Nolite inrati esse in quorundam magistrorum verba; nullius vobis au^
toritas imponat. Ecce, ut interim aliquid rerum qude apud nos gerun-
tur narrem l Tiguri omnes rem ipsam palam prolocuti sumus ; fidelium
▼ero nemo est offensus, sed et imbecilles quidam quotidiana doctrina
confirmati sunt, nemo obstat quam impii. Sentit vobiscum nobilissima
doctorum cohors, quae est Argentorati; sed ista nihil posse debeiit.,
potentissima omnium est veritas. Exploret.ergo quisque vestrum fidem.
suam.; haec iam scio discet frivola esse, quae hactenus de corporea>
carne loquaciter oggannivimus. Quid ergo causae erit, ut non omnes.
idem sentiamus? Audio susurrunculuro quendam apud vos esse, quimibi^
-intus et in cute notus est ; quem dicunt nescio quae dissidia semiujire.
£um oro ut vitetis: non enim servit Deo, sed suo ventri, imo pepi,
quoque. Permulta enim adultcria olim aut debacchatus est, aut saltem
debacchatus esse videri yöluit. Monehitis ergo tales , ut verbis parcant :

392 ZUINGLIANÄB

lide etenim nobis conslarcy quod alii clamoribas adserere oonentar»
Haee yobiscum optimi fratres coegit nie commeDtari tttm pietaa» •ton
amor: nonoihil enim rumoris ad nos veniti quiddam dissidioU apud vos
puUularet quod in h«rba utinam Dominus extinguaU Sed qtrid ago«
quasi quenquain ex yobis tarn procacem esse putem, ut cum Evangelii
detrimento putem contumacem esse futurum? Habetis OecolampadUuih
Tiruro eruditione ineomparabili, circumspicientia vero tali, ut si altera
parte pc ccet i cunctatione potius quam praecipitatione istud faciat. Pie-
tatem eius nihil praedico, ipsa se praedicat« Quanta enim pro Domino
pertulit? quanta quotidie infractus perfert? Eum quum habeatis, non
est ut quenquam metuatis vobis noeere posse. Unde quod veritaten
esse yidetisy ne reticete : sed tali moderaminei ne sues in vos conver-
sae proscindant; hoc est, prudenter dispensate verbum, ut fructum inde
sperare possitis, non excidium Evangelii. Boni consulite charissimi
fratres hanc nostram admonitionem : infans est et ieiona, sed bonis vo-
bis scio non displicebit« Constantes estote, videbitis auxilium Domini
super TOS. Vincet veritas , velint noiint qui contra nituntnr : atque ea
utinam feliciter vincatt sed Domini voluntas iiat. Oremus pro nobis
mutuo. Valete! Ex Tiguro, quinta die Aprilis 1525«

IX.

CHRISTOPHORÜS SERTORIÜS * ZUINGLIO.

In Christo pacem et salutero. Binas ad Te» fratrem roeum caodi«
dissimum, superioribus diebus tradidi literutas, quibus ut potui Tuis
in me eifusis munusculis gratum pro Tua munificeotia ostendi nie; sed
et fraternam piamque abs Te illic, de quorundam capitum iam iam pas-
sira enierg[entium iroplicitis nodulis, petieram resolutionem ; utpote Eu*
charistiae veritatei atque rei continentiai quo nonnihil inter Te Lu-
l/ierumqup discriminis adparet multis, de Baptismi usu, quo similiter
per diamctrum a Tua adsertione D. Balthasar aperte distat; denuo
lapideni de imaginum statuarumque demolitione diversum abs Te atque
Carolostadio agitari, plurimi suspicantur« Verum summis adeoquc
Tariis negotiorum Te agitatum procellis neutiquam dubitarim ; unde
non est, ut Tibi, jclarissimd viro uspiam succenseam. Imo potius, quod
Tuarum nie lucubrationum participem reddidisti, nii Huldrice ^ coro-
mentarium de vera falsaque religione transmittens , laudem Deo t Tibi
confratri uniee gratiam habeo amplissimam. Et muitis Tecum ut hoc
agam, imo obtundam virum alioquin in rebus Christianis occnpatissi«
mum, non est scribendi locus aut tempus. Ädeo et nos, quanturavis
pnr villi, crcberrimis obruimur pcricults; evangelii doctrinam, crucis
Terbum , ncdum Ministri a Deo legati, sed et plebs iuRma hominis
viam sulcantes, extremis viribus, at sinistris, siinul iniquis armis ' iam
iim in unum, quo nescio Spiritu, coeuntes fovere, tueri, atque manu
tenere passim satagunt, Äudientes enim , atque scientes imo et in cete-
ris sentientes se ipsos, proavos, denique posteros gentili ritu, ac iudaica

- ,- , , — 1 ^- ■ "^ — —^^^^^^^^^^

^) Vid. 0|)|i. I. 456. ') De belle Rusticomm,

EPIS70LAE.' MDXXV. IX. ' ^3

Iijrpocrisi^ praeter modnifi indispendiuin et aoiraae et fenioi omDiiun
cleluso«9 extcDuatoSt ooere ac iogo wiquo oppressbs, et quasiin ventum
inbere datot, aiiinio in e» serrttute irivere omnino ooludt, onei'a ChrU
stiano iodigna ferre renuuDt » servire diis, ut est in proverbio, alienis
respuunt, voce una oinnes clamant, reclamant, sua pottus quaerentes.
Et ut est hominum genuS} etiam pravurn atque iniquuniy Deo oportebat
magisy quam bomini olbedire. Magistratibus item reclamantibus et Prae-
positis, Sanctissimo seil» praeceiientissiniis, ntque ipsorum ducibus,
bominibus scilicet Christum eiusque evangelium et manibus et pedibus
impugnantibus , etiam in Omnibus obtemperare debere. lam tandem io
ancipilt re pendente, nee evangelium, nee pietatemi nee aequitatem de*
nique ullani prae se ferunt, sed feroei animo armis alterutri in sese
digladiantui^ sanguinolentis. Hinc castra, monasteria, doroosque exteras
metentes, atque spoliantes, bona quaeque diripiunt: illinc pagos» vilias
ac vicülos incendio perimunt ; scilicet iustitiae praetextu vindicantes sese
absque babenae uUo moderaminct atque mansuetudinis Spiritu* Porro
apud nos nediim furor iste , haec mala, Saevit pari dente Bavarum
äux impatiens, tumultuatur P^/a/i/ii populus, inquietatur piebs fVir^
tenbergae misella. Denique, ut ruroor est', tota Franconia commota
quaeque apud ae loca devastat, imo quod pessimum , ^vitatura dissei>
siönes ac* dissidia intestina exuberanty bis buc, illucque aliis indiscrimt-
natim prorumpentibus« Breviter, commixta confusaque sunt omnia«
Hinc timor, dolor, moeror et tremor, angtistiae ac tota tribulatio. Et
si dies calaroitatis et miseriae, dies apud impios tenebrarum et caligiais,
dies Doiifini, succensa quasi caminus, ut elaniare et ululare ipse quoque
possim cum Propbeta : r Aspiciamüs in terram i et ecce tenebrae , ulula-
tus. At merito istbaec maioraque iuste patimur : peccavimus enim ib
fratrem nostrum, Deum et bominem iustum, Dei verbum, Christi lesu
Evangelium atque doctrinam sanam, sinistre impatienterque amplectentes«
Restat, mi Huldrice f fusis e corde lachrymuKs, apud Deuro misericor-
diarum et totius consolationis patrem , indulgenliam quaeramus ^ ne simul
cum Sodonia et Gomorra increduli pereamus omnes« His tecum, oacto
otiolo, ludere placuit optime frater, ut vel nobiscum coromiseratus
mala , qutbus sumus circumdati , ut parturientes , deplores cum Tua iam
•renata ecolesia, atque nos.moestos, anxios, caecitatisque caligine per-
cussos Tu , miles Christi strenue, ac minister iidelissime cum tue
Leone mansuetissimo, confratre nostro candido, aliquando et quidem
ocyus literarum munim^tis in Christo laetificares, consolareris , deni-
que in vias Domini, scripturae luce, qua tactns es, errantes oves redu-
eeres. Vale in Christosanus, clarissime Huldrice , cum tua Ecdesia;
tui Christophori skdhuecerXBniisj atque in salutare suum vivum sperantjs,
eiusque precularum memor esto. Et Deum pro nobis ora. Cum per
otiuni licuerit rescribito frater fratri* Certaminis simul et altercationis
inter yadianum nostrum atque nomine Benedictum divi Galli adhuc
l^storem vacillantem, te inscium haud arbitror. Ubique incensa pugna.
Menuningae altera Maii ib2b.

Tuüs confrater integerrimus Christaphorus Sertorius s* g«

3M ZUINGUANAE

Tttum Leofient commilitoiieiii coofratrem acMtnivi carmimvio «al*
vum salutatumque io Deo opinioe noitro dioas.

iBscriptio : Clarissimo Christi miliii Huldrico ZuingUo Tifurir
norum epiacopo, fratri auo ayoceriter Teiieraado.

BERTOLDUS HALLERÜS ZUINGLIO S.

Cofnmendamus tibi , doctissirae Zuingli , D, Antonium Noü • c
Senatoribus nostris nuntium ad Turgaeos^ epistolam rtpo ▼ivain, qiiä
omfiia quae apud nos et acta sunt, et in dicm aguntur, addisces. Cc-
tenim libere poteris nuncupare libellos qtiotquot velis familiae Madia^
nae.^ • Nomina et condilioneni eorum ubi velis referet u4nioniuSf cui
oinnia tuto credere poteris. Laboravit aliquando mirum in modum pro
statuendo funesto hoc foedere Gallico. At nunc resipuil. Tu interiin
consnlas, num post Matthaei evang^elion apostolorum acta mihi prae
manibus accipienda sint, an epistolac Paulinae. Postremo Tibi gratias
ago , carissime iluldricef pro libellis tuis iaro saepius ad me datis.
Dominus omnia refundati qui per te omnia haec agit. lam Tale. JBer-
nae 6. Maii 1525.

A« Tutts Bertoldus HaUerus.

XI.

SALANDRONIUS »

IfOSTRO PIO J»ATRI HULDRICO ZUINGLIO.

Dominus Tecuro. Convenerunt fratres super oratoribuS arbitrisqne
ex Liga nostra mittendis. Si quando opus fuerit nominare , eos in
nomine Domini eligendos convenimus pia collatione, et nominandos a
Tevolurausinfra scriptos: i)E Foedere superiore: Nobilem IVolfiufn
Paulum in Füms , Praefectum croeritum Maien/eUi ; 2) e Domo
Deii lulium Tscharnerum Curiae; 3) e lurisdicüoniöus : Ulricum
Wolfium Miuenfeldensem. De ccteris et Christi et mundi negotiis com-
munis noster frater Lucius le certiorem reddet. Comnnder noster te
salutat. Grebeliani et Manziani spiritus et in nostris montibus Spi-
rant. ^ Si per otium potes, aliquid vel librorum rel literarum mitte»

1) Vir stndiosissimns reformationis , quI combnssit fpse miracnlosiim

Signum M«riii€ in Buerwn iS28. (Hott. H. £. II. p. US.) ') Haec ftiroilMi

|>raeeipiie stift'ragabatur Bemae reformationi, maxime vero dmudiuM Jlasars,

•cmn loinglio litterariam officium colens. Zuinglins priroo scriptum de

Bfiptismo üs dedicaturus apud HalUrum idcirto pcrconUtiu erat ; |io8te«

m«itavit consilium, eumque libnim misit ad Senatum et Commune Sangallense,

lumque familiae Maianae : Subsidium sive Coronidem de Eucharistiii, honoris

causa obtulit 17. Aug. 1525. Vid. Epist. 14. ^) Vid. de eo £pist X. 1517,

de quo SimmU Collectio non nnnrn ( Hott. f. 42f ) , sed Septem habet epistolas.

'^ Post dispntatlOnem Tiguri mense fan. 1^25 cum Catahaptistis babitam

jflayroccus. Curia orinndus, et Felix Mamius in RhaeCiam an cQntulere, ut

.•eclam smim ibt differrcnt. Manaius est comprehensus -«c Tigndnis tradius.

(A Porta Hist. Ref. Rhaeticae. I. 86— 88).

EPISTOLAE. MDXXV; Xin. 9M

üt taki acHioe mbhn^ aobit placeotes spirttiis iattmliis et axa^iaare «t
probare poMumif ; atqueia Chriato leau vive, coafortare et vioce»
&alvuni eaae pcretipio Leanefn atque uxorem tuaniy cum scitissima
atipie fesitviasiNia prole» in tui aoiini et corporis solaiiun bene TiTcrt
ppto« Mociu XV Mail 1525« Salandronius^ tuiia.

XII.

ULRICÜS BOLTÜS ' A FLAESCH ZÜINGLIO.

leaum pro salute appello, dllecte frater Huldrice. Gratias Tibi ago
pro librlsy quos mihi niisisti. Sicubi facultas esset demcrendiy paratus
esseni. Sed etiam alia beneficia, quae Deus tua opera in me contulit, reinu*
neraodo sum iwpar ; illi igitur, qui Te ducit, rem commendatani volumus«
Scito» frater dilectei nie tertio ad Te scripsisse, sed certiorem factum
non essci ut Tu, coniux tua et tota familla se habeat, nostrique omnes
fratrcs ac sorores TIguri, praeter hoc solum, quod mihi scripsisti in
refutationem articulorum Valenlini Comparis, Te mihi provisurum
essCi quod quidem proroissum non parvo mihi solatio est. Quamquam
probi homines hie me susceperunt in annum : at vehemeos adliuc sufSatiö
et interminatio oppugnatiöque cum multis pcriculis manet, quam susti-
nebani, nunc autem in spe siirn, fbre ut magis mao^isque res invalescat.
Brcttigovia tota cecldit, id quod tabellarii ist! renuotiabunt. Sin autcm
nie Tigurum aut in fincs eins translocare hiberel , id pro virili parte in
te meriturüs cssem ; nempe 9 quat^nus fieri po^set nullo verbi divini
detrimento. Me tibi semper commendatum habeas aicut, tua ope sive
divina, per tc confidebam. Saluta meo nomine tuain matrem familias,
nee non Hilariwn^ Barbaram^ Guilielmum Anderli^iuni cum omni
sua familia^ ac Leonem ludae^ itemque Plebanum ejusque uxorem, et
cunctos nostros fratrcs atque sorores in Christo , Magistrum Casparum^
Conradum Luchsinger ^ Conradum Rolobutz etc. Oro tandem»
quuin legem de arcendts a comiuunione S« C. sceleratis apud Ducentum
viros perlata publicataque fuerit, ut mecum communices, atque ootum
mihi facias, an frater meus occisus ' sIt, vel qua sorte utatur. Nihil
amplius praeter votum , ut Deus vobis universis omni tempore adsit.
Amen* Die Martis pentecostali. 1525.

Huldriatis Bollus praedicator V. D. in Flaescb , Tuus
obsequiosus Levita et frater in lesu Christo.

Inscriptior Pio, divinitus docto Huldrico Zuinglioi Praedicatori
V. D. Tiguri I confratri meo in Christo lesu. ^

XIII.

MARCUS MUREBÜS A WILA AD ZUINGLIUM.

Gratia, misericordia , pax, auxilium et solatium a D^o Qostro patre

^) a Lacfien Marchtae. ') Athtrlinus Bolt^ nautious in LßcheUt a G«ta<p
baptiatif inatigatua , S«ng:iiltnm iTcrat , ibiqne baptiaarat et ])raedicamt,
Domum reveraua in vfnculta Snitaam «hdiictua eat ibique eomhnst^a. (Bai?
linger. Haltmeter, S. Call. Gbron.) S) Haue epiatolam et proi^imam atiK
causa non pretium est etiam vernacn!« promere latine reddICaa.

39« ZUIHGLIAMAE

d domino lesn Christo. Soitote magDum scaadalum iiutare« nnltil
retrocedeotibus, * qui a Deo non suiit confirmati* Nod igooraris« iode
a cooveotu' GyDopedii graTvm penecutionem fi«ri, Ycbeiiicntiu5<pi«
•aevirt quam unc^am* Auctorem novit Deus. Uanin seio : Qui
mtnimuni scandalizat» d satius esset, lapide molart de coUo suspenso etc.
nemo mox maleficus habetur in etusnonien, in Christum puta , adeo-
que in eos , qui fidem Christi tenent. jLaudo Deuro , qui crucen
me sustinere tuU. Nam Christianis fatnm vexari ; scd ipsoriim noo
est aUos vexare. Famulus non est supra Dominum« Testis Deus,
me non laudis et gloriae causa legisse et lecturum esse, quamdiu et
cpiando placeat Deo. Sin autero Vestra senlentia Laico non liceat Ter-
bum Dei loqui, Vos per litteras condocefaciatis me orO| 'fratribusne
ego Terbum Dei proferre debeam annon, nempe verbum vitale quum
expetatur, num iussui Dominorum obediens cessare debeam, usque
dum Domini vclint aut a quo velint. Volunt enim, qui grata iis ac^
ceptaque praedicet, stvt missus a Deo sive non, Omnino vero, qni
ellgatur, eum inculpatum esse oportet etc. Qui vacet vitiis , insons
quisque primum lapidem iaciat etc. Qui a Deo est missus, is verbum
Dei loquitur. Omnino vero« si quis Domini verbum babeat, is efferSit
▼erbum Domini; et si quis somnia babeat, is enarret somnia« Me vero
Don pudet verbi Domini, quantum quidem eins mihi dederit. Meus
magister est , nempe Christus ; ego quidem infirmus , ille robustus.
Ego Vinco nihil, iUe devicit omnia. Ille novit, qualis baptismus meus
(cruciS) et quando sit futuros. Sin servo meam animam, perdo; si
perdo, obtineo. Dominus ita facit, non ego; nulla mea gloria. Aliud
fundamentum loeatum non habeo praeter Christum ; neque aliud locari
potest quam locatum. Inaedlficet ergo unus quisque. Ci^isque pro*
babitur opus, at igne. Quare aedificare permittatur, quemcunque lubet.
Opus enim probabitur et probatumest. Quisquis oculos habet, cemit.
Vtinam Deus aliquem e Vobis ad nos mittat docendi causa : nemo enim
apud nos rem aggressus, nempe sacrarum litterarum doctus. lam vero
si nos a Scrtpturae magistris doceri debemus, docebimini, sicut Dominus
loquitur: Cavete vobis etc. Aiunt, vos electuros, id quod non credam,
antequam nos*«me certiores feceritis. Num aequum est Paganos sincre
Paganos esse? Deus trahit, quem placet. Is solus indoctos facit dOctos«
Qni cemit, in eo mancbunt peccata; qui non ceniit, adipiscetur Tisuro.
Aperi, o Domine, caecorum oculos! O Deus meae sajp^tis, opitulare!
*meorum inumcortim est multitudo acerborum. Proximus, pessimus.
O Domioe, nc cunctare! me destituere nolil hoc oro te, Dens meae
•alutis, ne sinas os meum comprimii Tua laus sit sempiterna. Frater
dilecte! Potentes habeo infestos. Corrobora me. Domine! Imperarunt
mihi silentium. Tu loquere, Domine l Mea caro timet sibi. Christus

1) In bis comitiis (Tigurnm et Urania legatos nnllos miserant) MiMam
baberi imperatum matrimoniumqueClericoram sub poemi «mittendiie pr««bendac
intrrdictum. Simile edictirai in agros Sangallenses legnti Lucernatiim, Sui*
tensiitm , Gtaroaensinm iecerant , qui Rupert! Villae convencrant. ( Hutl«
IL £. III. 252 9q.)

EPISTOLAS. MOXXV. XIV. 397

Tictor evasit« Langoesoebani prte ttinore carois meae* Gon^lpicio
crucein. Guiaam destiData e^t ea? Crta; iu«a gloria; oon mea quideni»'
sed Domioi* Mondum gesto cruceni« Naw, ut Dominua uo^t, impit
eam tiiDcnt. Amor expeJiit timcM*««!« Iste aediflcati scd roalum opua«
Qpi verbym et audit et lacit, is architecto solerti aimilis, Quia est ille»
cedite. Coarguite ifitf etc« Mi ainicissimey scribite mihi cito i siinodo
vacat. Nam me ioterea puto oon iaiu lecturum esse, nisi coinpubum*
Traducor, quasi pacis turbator« quum ille ait: Id ooa veoii ut pacem
faciaifi , sed inceodium« An ita sit , scribite mihi« Messis ' magna 9
operarit pauci apud nos. Auxiliarey Dens! auxiliare» ut omnia cum
caritate agantur, noh cum rixa: pacem egositio» queniDeus praebeat^
non mundus; is yero sit victoria« Quid est niundipax, quid Domini?
Scribite mihi, orOt frater dilectissime ! Praedicator publice 'de pulpita
dixit, se typographo non posse non ducere alapam; errasse eum, in^
sinmlavit« . Hinc expetiraus consultum Vestris in litteris» num liceat
fortiter inniti. Nam si res veniret in disputationem ac testamentuitt
faisura esset: nos abiremus cum dedecore. Non scribo, quod dubitamu^,
sed ut fulcrui:! accipiamus inibecillorum causa« Moli» vir carissime !
cöntemn^re simplices meas litteras, sed excipite et audientiam praebete«
Si fallit sententia 9. ego me patiar de rebus divinis doceri» propitio Deo.
Facite ut spero ac mihi citissime scribite! Nam populus indiget duetu«
Lubebat raulta scribere vobis, verum deficit dies« Ne aspernamini, quaeso
per Cbristi passionem» meas litteras, attamen amice : nam ego ignera
aceendty immo non ego^ dominus; non in me solo, inmultis. Si probe
doceretur, friictus responderet operae, quemadmodum e superioribu^-
intellectum habetis. At vero Dominus est fortis meumque solatium.
Codsentiamus omnes, sicut nnus est Deus, unus Cbristus , una fides»
unum baptisma, una beatitudo« unus mediator in hoc, ut unius mentia
et voluntafis stmus. Eo nos cunctos adiuvet soter et pastor idemque
episGopus nostrorum animorum, ut suus spiritus nobis inhabitet. Cavete
scandala! Die lovis post Pentecosten 1525.

Servo in Domino , Huldrico Zuinglio, Praedicatori Tigurino salutem
impertiunt omnes fratres in Wila« qui in Domino sunt. Scribite nobis
pacem et gaudinm in Deo. A me, Marco Miirero Wilensi.

^ Inscriptio : Fratri in Domino lesu Cbristo » Magistro Huldrico
Zuinglio, Praedicatori Tiguri.

XIV.

ZUINGLIUS VADIANO.

Chratia et pax a Domino. Mutavi consilium nuncupandi Hbri : * con-
soltius enim visum est, vestris dedicari, quam Madiis Bernensibus; '
itaque istis nuncupabo , quod vestris daturus eram. Subpudet me taedii ,
quo plenus est über: verum sie factum oportuit. Tot bti mendacia

i> De Baptismo, Catabaptismo et baptismo infuitam. >) Cf. Epist. X.

398 ZUINGLIANAE

«oncmnantDt, tot strophis ae Yersutiis usi suat, nt nisi illa retexisseimis,
istis vero obtftitissemiis, nescio quam eonfusionem tandeiu pcperifteot :
quas nisi nii||as prodidissenius, pcrpetuo fuissent apud indoclaiii plebem
vgl>;aoaire cenati; oos iata sie diluimus« ut at nihiloinious facturi siiit,
Bostris h. e. ipsa veritate reclamante. Senatunt Testrum nostro nomine ,
81 licet 9 cotninonefacias, nullam eis pro sinceritate Evangelii tuenda
gravioreni adversitatem eventuram, qimin haoc Rebaptisantium ; iu sc in
•ninia verlunt , nisi maturissime oecurraot Consilio et Eeclestae OKattone.
Apud nostros tolcrabilis factas est tumultus eoruni, sed tantis sudoribus»
•t nemo pu lasset« Vidisti, roe acriter digladiart cum hostibus Evan«
gelii; oranes pugnae priores lusus fuerunt prae ista« Hie enim libere
noiebara iuvehii ne in eos exasperarero Senatum i quum isti interim nihilo
melius de nobis sentirent j disertis etiam verbis , quam de parricida ,
latrooe, füre, homtcida, praestigiatorcy venefico et quicquid scelera-
torum ac scelerum cogitari potest. Taceant Demosthenis Ciceronisque
Pbilippicae istis belluis sua rerba sonantibus. Vicit semper veritas* '
Ipsi Baptismum non sie expenderant ; cumque ista , quae hie vides ,
quamvis aliquibus in loeis fortasse nunc locupletius dixerimus, quam
antea, in lucein dareinus : stupebaat ad omnia, tametsi gustum suflicicntem
anlea in peculiaribus congressionibus capere potuissent , si iudieium
eorum non occupavissent adfevtus* At nihil profeeimus, tametsi quidam
destiterint, non quo animuni, sed quo nervum mutarent« Postea vero
quüni victi sunt, iain in ngruni profecti similes invenerunt labra lactuoas.
Öbstandui» ergo docebis esse gnaviter. Invenies in dedicatoria epistola
fliox post principia caussara , cur tam strcnue occurendum sit. Seditio
est, factio, haeresis, non baptismus. Siroul enim docent, Christianum
hominem non posse gerert magistratum, ac ad oronia sua flagitia meo-
daciaque oggaoniunt : Deo magis obedire oportet > quam honiinibus«
De* optimis oranibus ac innoccntissimis non aliter loquuntur, quam si
frifaucis Cerberi latratus audias ; omnem hominis sensum exuerunt ,
belhiarum autcin induerunt, atque hoc adserunt chrislianum esse. Vidt*s
ergo quid parent. Michael totum ferme triduum praestolatus est, ut
primus ad Senatum gratum , ut sperat , libelluui adferret« Precor ut illi
adsis , quo expensae restituantur : coactus fuissem proprium nunciura
meis sumptibus mittere« Quod ad me adtinet, nolo quicquam maoeris
ulla ratione ad me redeat, hocque edico atque iaterdico. Christo aervio
et eius Ecclesiae, non ventri, a nullis unquam quicquam auferre volui;
noiite ergo gratiam Domini nostri lesu Christi infamem reddcre. Mupcr
enim fuit, qui dixit : roe exemplaria chalcographis carissime venderc ;
is in Spiritum S, mentitus est. Hoc ergo ut vere dici posstt, coinmit-
tenduin non est. ^ihil postulo, quam ut nie Domino commendent :
gravissiroae enim nobis iani tenduntur insidiae, sed haee Tibi seri'a.
Mon enim omnes noruut, quibus autoribus, aut quo insidiarura genere
me adoriantuc. Commenda me Margarethae Zilinaei, da ei exemplar
unum, ac mone, ut cum liberis suis pro me oret. Res ista sie clam
Gustoditur, ut ne carissima coniux nostra, nee optimi amicinorini: nolo

^) Crr. histor. illustrationcs ad scriptum Da Baptismo 6tc.

EPiSTOLAE. MDXXV. XV. 399

tetm ezcitari tumuHum; at si rescirent aniici, fortasse non patientcr
ferrent. Audio interea quosdain ad Uoc esse ordioatos, ut ad oninem
occasiooem inlenti süit, si quo modo commode queat crimen .depreheodi.
Salvaro iubeo oxorem, liberos, Georgium Vadianunt* Parochus vcster,
si dili^cnter legeret hunc librum Dostrum , ac sedulö obstaret , plus
efBceret doctrina, quam Seaatus autoritate. Vak.£x Tiffuro2S Mali 1525.

Hiddrichüs Zuinglius tuus, etiam post hanc vitam.
Oecolampadius in carcereui cooiectüs est ^ 23 die Maii, si vera
narrare possunt baec mendactssima tempora« Christus ipse in hoc inno-
ccnte pioque homine captus« quotie^ejus captivilatis niemini , videtur.
Verum baec te nihil turbeut. Haec ipitia sunt malorum. Vae urbiistil
A Lacrymis, mihi credCy in adfliction^ huius iusti minus tempero, quam
si ipse incarcere stringerer« Erasmus Rot, ubi Commentnrium nostrum
kl manum cepit, uUianriiiäris eius quidam ' prodidit f dixit : O bone
Zuingü-^ quidscribis, quod]ipse priits non scripserim? Hpc ea gratia
9(Tibo y ut videas , quantuni nos fpiXavria in transversum abducat,
Utinara Erasmus siio stilo argumentiim nostrum tractavisset l iam per-
suasus esset orbis , ut ego non tanta invidia laborarem» Ego semper
iiialui delitescere » sed nohiit Dominus, cujus vohintas fint. Utinam
libellus uoster Erasmi titulo signatus esset i non cruciaret me pudor,
ae nietus vauae gloriae. Coram Domino loquor: posteaquam lecta essent
iib Omnibus nastra, vellemus nomen apud oiiines in oblivioucm abiisst«
Clareanus furtt non modo in me, sed etiam in OecoLj omnia uiovet*
Vide ut cordum cogitatiories revelentur^ cum Maria, h. e. hi, qui
Christi mater, soror et frater sunt^ persecutlonis gladio feriuntur.^ Quis
in isto tantam gloriae cupiditatcm esse credidisset? in hoc autem tantuin
malignSatis ac veneni? ^ Gratulantur passim doctissimi HelvetiiSi et
Helvetius ringitur propter Zuingliüm.

XV.

MICHAEL VIESTIÜS ZÜINGLIO. ^

Salve Theologorum decus eximium ! Supparasitabar aliquandiu
Gesslero meo, quo pacto raeas nugas horoini tarn docto, ut nihil supra
Sit, desigoarcm, quumhaec agens nihil de illo certi properoodum semestris
aeciperem. Nunc iacta est alea, Zuingli ornatissiine, neve hominem,
divino praeditum ingenio ac Christianis nato obtnndam — ad rem ipsam
pergam. Fecerat me vertiorem lacobus Aedilitius ChimopoUtanus ^
quidam de adulescentulo Pallados bacca, ut ilie tum literis euncleabat,
condonato, quem quam Tibi comniorari recensuit, Te, ut eius Maecer
natem alloqui decreveram. Affirmabat ille lacobus, hünccine ff^iUeu-
bergam profecturum, eo animo, ut ubi (quum alibi vigere nunquam
non clament) literas maturas esse audierit; non penitus, ut mihi videor,
abs re, quam nostrattum ferme omnis studiosonim ordo illucperrexerit,

'') Falsa fama. ') Postrema epistola Glareani ad Zuingliüm. reperitur
14. Febr. Ii23, adhac plena calidae amicitiae; postrema Erasmi 31. An|;.1523.
^) VitoduranusP

400 ZUIN6LIANAE -

ac mihi id cordi ^sse iagtnnp ac .llbere profileor. V«lini iptur (ne
barbiiruin diutius Hotncrus audiat) buccine Hospinianuni Leonardum^
oon nifii solo Aedilitio notum instigares» ut quoquo possh cilius eius
aninium acciperein , ac bona fide ductuin Zuingliano h. «• christkiuo
animö imbucrcs, ut Lutherum. revisere una fas forct, id Gcllianum
subinde pcasitans : comitein iucuodum in via pro vehiculo esse« Vale
Helvetiae nuinea omnibus admirandum » ac temerariam banc meam auda-
cia« aeqiii bouique consiilas , ciii familiaritati tuae obrepere diu eollibitum
fuissei , literis ultro citroqae obsi^natis« Iteruni vale boino hoiniuum
(absit verbo invidia) decus. Ex Bretngarto meo. Cal.Aug. i525>.

Michael Viestius Tibi ad aram usque devinctus.

P. S. Salvum Te cupit germauus meus frater lac. f^iesliiiS^ ae
meo. nomine Albanum Erhardum Canoni^^um salutato« *

Inscriptio: Ornatissiino Viro graecae latinaeque linguac periliMinio
Huldricho Zuinglioi Theologorum omnibus modis sumuio ete»

XVI.

lOHANNES COMANDER ZUINGLIO.

Gratia Qt pax augeantur etc. carissime in Christo frater! Primum
te scire volo tribulationes nostras ac tragoediam, quam nobis PseudO'»
papistae illi concitaverunt 9 ita ut Evangelium nunquani peius audierit,
quam nunc in tota nostra Rhaetla. Primum« omoes optime institutos
Verbo ad partes suas traxerunt depravatoSf hoc cauterio notatos» ne
seih in nostram conventionem unquam regrediantur. Deinde, utomnes
uno ore convitia in me iactitent innumera« Pars rcliqua civium attonita
titubftt, ac multis Evangelium in fabulam et quasi in nauseam vcrtitur*
Pars tertia Papistarum est in immensum gloriantium de schismate inier
nos facto; sed ut mensuram suam plane adimpleant« huic foco oleum et
atipulam administrant « ut grave oleatrnam Abbas S* Lucü^ Proootario
Curiensif cuius uxor rebaptizata nuper proscripta est, adiumcnto est
libris et quibus cunque potest auxiliis, ac totus hiiic sectae a consiliis

1) ThHHlortis Schlegtl^ abbas ad S. Lucii apnd Curiam^ vicarias Episcopi,
acerrtmus adversarius reformatornm Rhaetiae * catabaptistis adversas eos
opem tulit, atque cum Gapitulo Cathedrali aceusavit Comandruro aliosqtie
praedicatores EvaDgelicos Rhaetiae apud Comitia Foederalia haereseos pro-
pediem ante solemaia natalicia ; quam in criminationem decretum est coUoqnium
Ilantii ineunte anno 1526 habendum. Hac occasione disputaviC admodiiu
moderatus. Cum Comandro in disptitationem Berhensem devocati uterque
domi manserunt. Exacerbatus libertate fidei et circuniscriptione episcopalis
inris ac potestatis, comitiis Foederalihns 1526. perlata, Episcopus et Abbas
coniurationem ffecere mm lacobo a Mtdicis adversus Foedera Rhaetontm.
Abbas captus est, gladiique supplicio afFectus. Poenitentiam sceleris agens
cum confessione in loco supplicii adhne populäres suos commonuit , ut ne
largitionibtts alienis douiinis sese auctorarent: sie terram suam ^st conaer-
vaturos ^ss^ Ubvram; sin secus facerent, terram et homines perditum iri;
i|isum hoc modo corruptiim esse. Huius consilii negligentia Rhaetiam non
semel in calamitatem horrendam praecipitavit. (A Porta I. 92, 97» 130, 166,
170-173. Hott. Hut. Coafoed. IL 226—228.)

EPISTOLAE. MDXXV. XVII. 401

ctt » i{aateiiiis me dei^eant) ipsis quidem, me abactOi plane quocpie
illusurns. Proootarius ^sputatiooem parat acemmam (ut sibi videtur) ad*
▼ersum nie. Inde sibi gloriosaa victoriam pollicetur. Qua parta omnis
res in vado erit. Proseripti residebunt in nidos suos et ego vices eorcpn
degustabo etc. Fiat Toluntas Domini. Amen. Ceterum consilium
loeuin Tibi aperto, ut Tu melius aliquod feras. Primum sie statui re-
spondere: me noUe disceptare, hac ratione, quia saepius victi victoriam
Bullam parare possint, ntsi ubi perdiderunt. Naro si ubique vicerint»
tarnen victi erunt, nisi Tiguri perditam victoriam recuperarint. Sin
autem Ma^istratus omnino velit ut disputemus» assentiam hac conditiöne»
ut fundamenta sua in scriptis deponat (seil. Pronotarius). Et e^ contra
scriptis respondebo ita ut omnium pateant iudicioquae comportaturi
sumus. Obsecro igitur, ut Te nobis Astyanactem praebeas, cum res
poposcerlt , ne Evangelium patria et tota Rhitetia pellatur. Si qua
graviora obieeta fuerint (utitur en\m Andrea magistro) : ad Te defercntur.
Vale in Christo firiiMis<ir Ex Chur die VIII. Aug. 1525. Salutato meo
nomine Leonem et omnes fratres.

"lohannes Comanderj frater tuus.
Inseriptio : Piissimo iuxta et doctissimo viro Huldrico Zuiru/lio
amico sua observando^ .

XVII.

LÜDOVICÜS SIGUINIÜS (AL. SIGÜNIUS)

ZÜINGLIO

Christum salutare nostrum. Accepimus hisce diebus , Ulriche
optime, in manus nostras libellulum tuumi cui titulus, „de vera et falsa
religiooe," quem non solum graviter et acute, sed et pie salubriterque
ex scriptura depromsisti. Habebis tu profecto a praemiatore, qui in
eoelis Pater noster est, repositam coronam, quod charitatis mansuetii-
dinisque cuiusdam Christianae fervore Te adeo sedulo nobis, praecipue
in re tarn sancta, adcomroodas. Atque ntinani nostri Theologi, quiTe
modo ad ignem destinatum vellent, huiusmodi Tuum libellum auribns
defaecatis, naso extento, erectoque mentis iudicio legerent, et sie forte
Vttigum non a veritate ad mendacia , a spiritu ad literara , denique a
pielate ad impietatem, adeoque idololatriam impellerent. Hoc äutem non
solura de invidis Papistis loquor, sed de Ulis, qui, de Coena Te per-
peram loquutum esse, clamitaut; ad eundem modum vero de pane isto
loquuntur. Quasi nusquam liceat vere Christianum agere , nisi ubi
corpus in coena reperiatur, quum tamen nihil usquaih inveniunt, neqiie
in Veterii ncque in Novo iostrumento, quod ad impanatum Christum
pertineat. Bone Deus, quam applaudunt sibi ipsis, qui solum id rectum
et pium putant, quod ipsi primum docent et iubent, tanquam scilicrt
tantae doctrioae Priocipes ac Auetores! Summa esto: Quantumvis in-
saniat adversa pars , quo iure quaque iniuria tueantur hanc suam opi*
nionero, quanto cum odio desaeviant in nos et Lutherani, quos vocaut,
et Papistae: tamen non possumus aliteri praesertim absque conscientiarum

ZuingUi univ. opera. Vol. VII. 26

402 ZUINGLIANAE

DOJtraruDL periGuIo» du^^re et ftentire, q«ani qudd Scripttfa ^ qtfac
iiuipif(^ste .ca|*oeiii ne« tanMUuni prodesse icotit« Ccroiimis eqnidem 9
quam «uperstitios^ in hominibiis vcgoarit paois huius cultura; qaanta
•ecuriUte hie Cbrutum adorarit eüau totus muodiis , . et Papiaticum
regouqi adbuc sustentet atabiliatque esculentuni hoe fundanieatum^
If^itur reluctaotibus etiaiQ inferoruai porlis« iüis id reapondere cogimur»
qupd et Christus discipulis suis (qui aiinili modo camaliter carocm eius
iqaQducandain ioteUexerant) respondit: Spiritus estt qui Tivificat, «saro
nibil prodest* £0 autem modo prodest sua caro 9 quaodo spiriteaeit :
t^oc utilis, iroo orooium ^erum utilissioia est^ quia panis ilieest» oerope
spiritualis f , qui de caelo descendit , qui vitam dat mundo , qui bonis
replet esurientes, divites quoque dimiltit inaoes ; non corporalis, quo
ut memoriali passionis Christi utimur. Habes 9 quo pacto Teeum sen-
tiamus, Udalrice amaoti^siroe ! loducti in Tuaro sententiam nulla levi-
tatis nostrae ratlone non sie promotam Christi gloriam volumus 9 non
cogere, torquere 9 ut aiunt» Scripturam; sed sie Omnibus eommendare
fratribus , qui fidelis est ut spirituifl nobis suum impertiat. Spiritualium
enim Dens, spiritus, tantuni observator est; carnalia quaeque despicif.
Hi autem spirituales, qui nihil humani verbis Christi addunt, camaies ,
qui suis verbis denuo Christum incarnari volunt. Sed iitinam9 quae
spiritualia forent, nostri intelligerent Theologi» qui nuUo non tempore
spiritum iactant! Vale in Christo, carissime frater, et Christum pro me
ora. Rav'enspurgii in feriis praecidaneis Bartholomaei Apostoli.

Scripsimus ad te, frater^ non ut gravissima tua nostro confirraaremus
testimonio : nam non sufBceremus tanlo negotio ; sed quia familiaris ille
noster, qui has tibi perfert literas, Tigurunt se ire aiebat» nolumuk euni
ad te vacuum venire, quoniam charus es nobis propter Evanf^elium
Christi. Boni igitur consulas oro« Vidisti me ante triennium, quaodo
me tibi, ab Argenüna renienSf cum literis Buceri praesentabam. Ad
hacc pon uiuttis verbis et poscere et ambire volui tuam amicitiam 9 ea
quod ambo nos Christo addiximus: propterea enim membrum nostrum,
c^ro nostra ^ de carne nostra , adeoque de pssibus meis factus es.
Vale itcrura.

Ludoüicus SiguiniuSy Ganumdantis.

Inscriptio: Clarissimo viro ac Domino ülrico Zuinglio Tiguri-'
norum apud Helvetios Evangelistae, fratri in Christo amatissimo. Tiguri«

XVIII.

CÖNRADÜS MÜPPEIN ' AD ZÜINGLIÜM

Christi favorem pro sahite. Amplissime Vir, praesentium I^atoris
Matthiae Bodfner intentum benigne suscipias et velim et oro. Fertür
näiiiaue pastorale officium in liorgen vacare, ins quoque offerendi
eiusdem ad praestantissimos Dominos Turicenses devolutuni esse. Quod
quidem officium praefatus Afa///ii^2^ iam tibi comparens , summo conatu
providenduiu sibi adscribi (saltem si Dci benignitas faveret) appeteret.

^) Pastor Fadisvüae a 1524 — 28.

EPISTOLAE, MDXXV. XX. 403

E^o pariter evan^elicae doctrioae stndiosis semper favens, iam' dicti
MatMäe Titani, mores atque doctrinani novi hactentis inodestam atque
prolicuaia, homiaum quoque saluti snlubrem ac utilem. Quare supplici
precatu Te oro, si deceoter fieri posset, eum in hunc locuai promoveas*
Ipse enim primuin divinis, hinc tuis atque meis se offert iussibus ob»
tcinperaDdiiiiT, de quo minime diflido, quto id efficiat, quod divino cultui
atque hoininupi iDte^ritati conducat« Quam ob rem illum snmmopere
oro promoveodum accipias, quod itidem meis viribus in tuae benig-
nitatis dementiam acscuratissime recompensare curabo. Vale ex IVedi^
sc/uvil profesto Bartholomaei apostoli 1525« ^

Conradus Muppein obsequiosissimus tuus.

XIX.

10. GEBENTINGER, PANNI TONSOR ZÜINGLIO.

Gratia et past a Deo Patre et Domino lesu Christo. Dilecte et
fidelis roagister Huldrice ! Vos oro submissus , quum libellus ex proximo
colloquio de baptismate sit excusus, perlatorem praesentium unum mihi
exemplar mittatis; id quod demerebor, si qua possuni. Salutate a me
oobilcm Guilielmum, ' ac nuntiate, Memmingensibus obvenisse pastorem»
a Saiigallo Dominum Georgium ^ nomine« Antehac pastor fuit Riken-
bachi ThurgoviaCi admodum exiguae solertiae. Vix crediderim, eum diu
consistere. Memmingenses rursus afTectant Simpertum : ^ nam ecclesia
Feritatem verbumque Dei omnibus modis expetit. Valere Te iubet

loannes Gebenünger ^ panni tonsor Sangallv
et ibidem ludimagister. ^

XX,

FRANCISCÜS KOLB AD ZUINGLIUM.

Gratia et pax a Deo. In primis Te mi frater cupio valere in Christo
ac Patris sapientia et verbo. Credo alias dudum acceperis patriae nostrae
miserias ac horridas clades, quibus sanguisugi Antichristi saeviunt in
miserum agricolarum vulgus. Proltxa narratione egeret. Velim optinuis
Dcus faxit, aetatem meam tandem in patria consumam. Sunt plurimi
sparsim fratres Verbi praeconcs decollati , nihil vel verbo vel iure
convicti , nihil auditi« Acstimo diem vicino iudicii instare extremum.
Super haec omnia mihi gravissimuro fuerit , quod hanc materiam
de sacramento Eucharistiae tam sfolide, tarn pueriliter, tarn insipide,
tractant doctissimi nostri Wittembergenses ^ praecipui quoque omni
elegantia praediti Concionatores NurenbergenseSf quos credo videris ia
suis quae ad Senatum sctipsefe consultis« Succinctum super hac materia

^) Hoc ipso die iam Dieler icus TVannerus pastor Horgenae creatus«
') j4 Zell Argetuoratensts, ^) Georgius Gügi, (Schelhorn Hist. Ref.
Menimingae. ) ^} Schenkium, ^) Hoc epistolium hitine redditum non est
tanti, nt nativo sermone addatur.

4» ZUINGLIANAE

hie mitto cum praesentibus Pomeranum WlUembergensem Episcopiiiii *
(si priuft non videris), virum, quem alias legi in multis Spiritu DomiBi
actum , at hie omnino vacuum. Dominus Deus ait nobis . propitius.
Ego firmiter credo, quod secundum illud 1 Cor* I. eleclurua sit Deua
stultos aliquos ac infirmos, qua-i hie defiaiant, ut eonfundat doctos
WUlenbengenses et elegantes Nurenbergenses. Te ergo adhortatum
volo in Christo, ut in timore Domini sine convitiis, quo succinctius
potueris, occurras eis. Ergo Dei dono certus suro apud memetipsnm
«onclusi : hac panis et calicis communione nonnisi Dominicae passionis
memoriam fieri. Annotassem mea (mea opinione) argumenta fortissiroa
contra Pomeranum , sed fido et Te docturam esse unctionem snnctam , ut
nihil sui errorum non arguas. Domine Deus mi, da ruat hoc unum
omnium Antichristorum errorum fulcimentum! Reliquum, a Christo*
phoro scriptis petii ex Francofordiaj scire gesta, statum ac conditionem
Evangelii ac fratrum omnium« Utinam degere possemus vobiscum.
Bene vale, Deum time» et viriliter ages in finem usque. Gratias ago
super libellisy* quos mihi propinasti in proximo emporio. Retribuet
Tibi Deus tempore opportuno. Leonem cum uxore ac fratribus
domus eius , et tuam praecipue coniugem saluta nomine uieo > et
Enderlinum , qui Norinbergam crebro visit. Filium eius , cingulifieem
hospitatum hnbui die ac nocte pancis antehac diebus , qui seressit
Coloniam et in Brabanliam, Satis admirari non poteram licentiaro ,
qua cum duobus sociis utebatur: armata manu peragrabant regionem.
Alias nemo audet armatus ingredi« O mi fratcr , quam miseri homines isti !
Iterum vale. Raptim festinanter in Vigilia Nativ. Mariae, S. Sept. 1525.

Frater, Franc. Kolb.

XXI.

GUILIELMÜS FARELLUS ZUINGLIO

Gratia et pax a Deo Patre nostro. Si unquam sese obtulit laetitiae
et gaudii ratio propler persccutiones , eiectiones, et ficta in pios mcu-
dacia ob Christum, nunc quam maxime. F^am quid, quaeso, intentatum
reliuquunt impii? Scire velim vel unam rimulam superesse, qua pios
aggredi possiat, quam non sint perscrutati. Verum, si Deus pro nobis,
quis contra nos? Gratuior Tibi hanc Tuae fidei probationem, et perse-
veranlem in Te Christum, per quem stas, immo aeternum perdures ,
gratiam agnoscens, quanta in Te sit,. ac Tuas vires Christo et diviuae
gratiac, quod suum est, tribuas, Tuisque viribus qjiod oportet, ut sit
Deu^ Deus; et homo homo. Ea sunt tempora, ut ab aniicis sit quam
maxime timendum. Per iniinicos pius nunquam deiicietur (quicquid
saevi moliuntur bostes, nobis in bonum cedit), nee contumcliis superbit,
nee intenta sibi morte se fidit. Suspirare ad Patrem docent persecutores,
unde mira Dei et bonitas et dementia in Hlios agnoscitur, qui cum
pretiosum illum gestent thesaurum in vasis fictilibus, pressuris adiguntur,

^) Contra noviim errorem de sacramento corporis et sanguinis Domini
nostri lesu Christi epistola ad D. loh. llessum VratidavUus^m* Witten*
btrsat* 1525. Qui libirr latine et vernacule in iucem prodiit.

EPISTOLAE. MDXXV. XXIL 405

ae tciuere pcrdant : quas qui fugiunt nolentes Christi cruccm fcrre »
quid} maluiu, caccitatis et impietatis hob incurrerunt? Videmus, quam
l'oede aon pauci a Chriato ad Antichristum defeceruot». dum veotri inagis
et quieti studeot» quam gloriae Dei« Prius horrenda ob oculos erant»
quae et nunc sunt, divinae ultionis irae exempla » de quibus an resi-
piscentiae aliqu«i sit spes, oescio : videmuS} quid sit veritateai dissinmlare^
Deo et -hoiAinibus una inservife velle, in quot protrudat foedisaimos
lapaus ; quid deoique bon suscipiat defendenduni , quam diflicile errorem
autfateatiir aut agooseat nominis parandi amor, aut retinendae authoritatis
Studium. Sunt quos nemo non putasset ipsissimum Spirituro , qui tarnen
toti in carnem abicrunt, secum non paucos pertrahentes in perniciem;
qui utinam a se abduxissent populura in verbuui Dei, non tarn multos
perire Tidereums* Quod, cum Te non fugiat, fratrcs admone non
efTerri, sed cum timore verbum niioistrare, reputareque apud se, quid
aliis obtigcrit, ut omni cura vidcant ne cadnnt; quod non dubito Te et
facere , et facturum , sie ut nihil homioibus tribuatur , quantumcun-
que piis et doctis, sed soli Deo omnia« Vides enim quantum obsit
pietati humanae existimatio larvae, quam diflicile plurimi per hanc ab
errore avocari possint. Contigit eo die, ncc multum puto horam di-
versam (nox enim erat, quo tibi amici bona intcntarunt), et Vedasto
brachium spiculo , quod allabardam vocnot, transfodi? Ilunc^ quem
pietas et animi mititas aliaeque christianae dotes commendant, optarim
in Noüoburgo concionatorem , si ficri posset , aut alias puerorum
rooderntorem agcre« In qua re spero, te nonnihil posse, cum praefectum
dicant pium esse. Adnitere quaeso pro viribus , ut hac via miscrae
Galliae aliquid suboriatur lucis ! Non est quod dubites de viro : nam
uibil iu eo desidcres, quod ad id muneris faciat, quantum haec ferunt
tcmpora« Si certior ßcri vis, nemo hie Episcoporum est, qui illipietatis
non ferat testituonium. Audisti ni fallor , de immaturo Papilloms
traositu, super quo gestiunt impii. Christo sit gratiarum actio, qui
suae pictatis nos intucatur oculis. Tyrannidem non parvani apud Gallos
suspicor, quod fralres magis sunt muti, quam pisces« Commendatum
habcbis et lecum Myconius^ Petruin Bleu nepolem, quem gaudco
apud Ceporinum agcre. Faxit Dcus , ut dignum praeccptore tali
praestet discipulum. Gratia Dei tecum. Salutem dicito Myconio ,
Leoni^ et Gaspari, Salutant te Capilo hospes nostcr, et Bucerus y
ac Vedaslus hospes etiam Capitonis. Cum Francisco non per onmia
eonvenit. Poena forte meliorcs faciet , quos pracclara sui upinatio
reddidit insolcntiorcs. Vale, Argcnl. XII Sept. 1525.

Tuus io Christo tolus Guiliclmiis Farellus.
Inscriplio : Vigilantissiuio verbi Dei Ministro lluldr. ZuingliOj
Episcopo Tiguriuo.

XXH.

ZUINGLIUS AD BÜCERÜM

SINE DUBIO VEL CAPITONEM. SIML.
Gratia et pax a Deo. Non habemus apud nos Ilbrum tuum de

406 ZÜIKGLIANAE

Eucharistia» neque eum, quem Erasmus, recens edictit, cirius et argu*
meotum et tilulum ignoramus. Iste velientibus biUiopoHsoiitiiruBi ex
Nundinis Frankfd* tandein ad nos repet» ille auteni tuus velim citius
ad 008 transvolet. Cetera noo est scribcodi otium« Liberat dos ubique
DomiDus a malo usqiie in diein, qaeni ipse praefixit« Vale, et coostans
esto contra deos .istos : carnem j sanguinem i panem , vioam« £x
Tiguro 13. Sept. 1525.

XXIII.

HULDRICÜS CRAMERÜS *

MAGISTRO HÜLDRICO ZÜIINGLIO S. D. P.

Dilccte fratcr Huldrice ! Quod nuperrinie quum Tiguri eram ^ in
iiianum Vobis tradidi de anno iubileo, blanda prece peto, si. Vobis doq
molestum sit » iinpriinenduin curare : haec res enim a D. lac, Zieglero '
etiam atque eliam mihi conimendata est, ac deinceps negotium conducturus
suni duobiis libcllis, ut etiam Romae legantur. Porro, dilecte frater M.
Huldrice, mihi brevi abhinc a meis Dominis Tiguri id consilium repor-
tavi, ut in coenobio maneam usuramque capiam pcrinde ut alii. lam oro
familiariter, ut hac in causa mihi provideatis ac meos Dominos sollicitetis
una cum aliquot amicis meis, quandoquidem in Rüti nemini bono sim,
ut mensa mihi pro usura Tiguri praiebeatur. Sic operam litterarum studiis
daturum essera ; qua ratione, credo, fructus mihi constaret« Nee doq
ea mente essem , ut reddito peculio cocnobium me dimitterct totum , ut
postea operis aliquid suscipere matrimoniumque inire possem , prout
tempus fcret. Quare fideliter mihi subvenite hac in causa ! gratias
referam. Quin cucullum libens illico exuerem , quippe quem dudum
ea teneat opinio, fore, ut Domini mei dos omnes excedere iubeant;
multique in eo sumus, ut uobis ludimagister ^ citra moram obtingat.
Nam cum prae ceteris bene tractabimus opitulantibus dominis meis
Tigurinis. Vale! Saluta meo nomine consobrinam meam Annam, tuam
uxorem« Rliti 13. Sept. 1525.

Huldricus CrameruSy tuus fidelis frater' id Chrifto,

XXIV.

LUDOV. HÄTZER AD ZÜINGLIÜM.

Gratia et pax a Deo per Christum Dominum Nostruro. Obtnlit
nobis , Zuingli candidissime « bis diebus Silvanus Othniar , Ty-
pographus Augustanus f Epistolium stanneis typis excusum a lo,
Bugenhagio Pomerano ad Hessum quendam ( quem ut meos novi
digitulos) descriptum. ^ In quo negotium Christi et eins mensae tanta
dignitate tani magistraliter tractat» ut exoptarim mihi myriadas De-

^) Monachus in coenobio Rüii. ^) Landaueusis ^ vir eruditus, qui libros
edidit doctriDa r«rum varios, ^) JVolf^angus ChrotU , ipti ludimagister
Rnpvrtivillae erat , ii Zuinglio in coenohium Rüti traducttts, utvonachoa ibi
litteras doceret. *) Vid. Epist. XX. N. 1.

EPISTOLAE. MDXXV. XXIV* 407

tonMif <|in id (Ht ooDdigfium 6sset) cxplbdereal, hrviBcreok, imo
eMKacaMnfc etiam. Aspicio, lego, admiror. coecutieoies 'nteofagoa»
Cbristtiio'nobis alibi^ quamla dcxtris Pätris süiosteodent€9. Gogilo unnm
citnu loalioctu boe faettim esse possit; qoi^ Daemon aat qüae Medea
auas hie exanflaril vires« Subolebat eniniy inescire, unde bdec Lema
profc^eta .esset« £11 co^tando recordor sermonit ürbani Regii^- tfui
hoc totuin ne^tium aciieptuin ferre debes. Evenit enim ante aonuiii': quum
(ut scis) in Bavaria eram, et capto Castro AUgustam Teniy iocidiiiHis
ttinc forte fortwia in sernionein de libellulo quodam latinissinte desaripto,.
cui tttulus , si bene lecta habeo : Apologia Simonis Hessi coatra £p«'
Rcffensem etc« Ego arbitrabar Friburgi bunc esse natum. Urbanus
autem siibridens inquit: Ludovice ariolare, quis ipse Hessus sit? Ego :
Kon possnm equidem, nisi quantnin ex stylo coniicieDS reor» meipsum
Friburgi oovisse. Is vero impatiens (ut totus quantus quantusesf
ctq^idiAi auricolae bominum vivit ) 9 se sua frustrari laude ; En ait, ego
Stmoo ille Hessus. Eö, si uspiaia quicquani hoc aub nomine Tulgatum
offieodes ^ nostri Mattis tela esse scias« Ubi ubi sub fnco aut aliqutd
ago aut scriho , illud solitus sum adscribere nonien« Tu vero vide»
dociisainie Zuingli^ quam non se recondi patitur furibunda aurae sitis?
Quam ooo tenebras amat ambitio? Quam belle suo indicio (ut adagio
lerlur) periit sorex? ürb* Rtgius enim Hessus ille est, ad quem haec
Eptstola missa. * Is est V ratislavicnsis Ecdesiae Pastor, ipsus est
doctisaiinus ille Dootor. Audet enim suam veuenatam liirguam aon alio
paeto 10 Te acuere, quam hoc fuco. Mirum, quam odiat eos, qui aut
Tibi aqt Carolstadio^ ut vulgo dicimus, adbnerent in fade articulo de
Eucharistia, quam se iaetitat posse h ^tom^Wiff Scriptura omnes,
quotqtiot b«ius sententiae sint} refellere» si velletic Ego dico : Ita^s»
posset« Nön audet alio modo contra Teire« Pertiraet, ne humerissuis
iraiiqnatt quod ferre recusenK Declinat tuam na^qfrpicnf. Rogo ita-
qne Te per Deum immortal^m, rogant mecum plurimi honae fidei virin
ut aiio epistolio refellas illud« Potes pulchre. Aosam habes.. £xor-
diüni adest in Hesso^ et quod Utopiensem Ecclesiaift fioxerit» cuiu&
Pastor Sit. Belle agit : nam aliam non habet Ecclesiara^ Necessarium
est fingere, ubi vero caret. Pastor est, quemadmodum Suffraganei
cpiscopi sunt, apud Antipodas scilicet. Scio, Christianum esse pUirtma
dissimulare, multa pati, convitia cootemnere. Scio etiam non Gbvistianum
esse, ad Christi convitia connivere, quia nee ipse passus. est obprobri»
ia patrem suum, Math. IV. Tute scis, quid Te deceat^ ut depiagendust
sit suis coloribus et veritas vindicanda. Placet Te huius admoncre, de
vcrbulo nBenedictmus,*^ quod glossulavit Bonteranusi I« quQd vulgo
consecramus. Num benedicere est consecrare? Vide insaniam h^minum«^
Ceterum non video, quomodo possis recusare, quum id tot vere bonb
€t pii flagiteat viri, curoque id eliam Christo tuo debeajs et eius membris^

*) Sed Vratislaviensis YOemtnr Joannes Hessus; tuctor apologiae SOnon^
qwt Ulm 1521. epistolam contra Uatherum scripserat. (Frisiana Bibl.) Vero
simile videtur» Regtum Heiera adblescenti^ ioiportnniori forta^&e, aliquid
l^r iocam itnposuisse.

408 ZVINGLIANAE

liiiin koc pataim Augusiae ostentaturc Ecoet iMpiiiMrt, Uffty
ZuingUus invenit Pomeranum AchiUetn. Yidetiti «itinl» cpMn '
constaoter Pomeranus audeat dicere, Zuingtium noa esse ia ka^e rc
Thcologum* Ex grammatica vincitur eliam« Quid comniitfes Inrie,
qai in re tarn clara» in negotio tam aperto« hallucinaturf etc. Oronia
lUa praetereusda forentf ai aaltem obfuscaretur noihen luuni. Honm
enim ea et peccator coram D^o ; quod autem veritaa iUic laeditur» quod
oonscientiia periculum fit i hie labor » boe opus erit » ut resareiatiir«'
Kee boe eontenti: en adveait aliua Doctor e earcere de Inspruck. ^'
la primo satia bene de EvxciQiOtUf sermoeinabatort at iam oninino niesus
urbaniaat. Is atudens Urbano plaeere , interpretatur hoc epiatolinni
et facit germanum. Sic aemper aiuiiles habent labra lactucas. Nooduni
excusum vidi , niisissem alias — omnia eo , ut totua oiundus Tideat .Te
tantoruni errorum wagiatruin. Tu ex verbo Dei refelle , et vale eum tota
tua familia. Movi plurimutn, at nihil certi. Conataater fertur, futara
iam illico post Michaelein Comitia Caesarea« Catolus ipse non veaiet.
Commisit negotium suum ducibus quibusdam. Foedus furit adboe
«trenue. SalzJ)urgenses coloni forttter depugnarunt : • aunt eniai ab
universis novis depressionibus liberati, quas Langius* et eins praede-
eessor proxiinus excogitarunt. Nobilis ille Georg, Riegel com uxore
sua sese totum tuae mandat fidei, Valde sibi tiroet a principe Bavmro»
Adhuc carneum Christum edit. Ego non apud ipsum sumj ob cius
timorem. Vivo ut possum. Unicum hoc a Te postulo, ut mihi reacri»
bas ; et si quid in Te peccavi, clementer indulge, qnemadmodumy et
Dcus nobis libenter per Christum indulget. Erravi, fateort 0t posthac
cautior erot etpanlo prudentius agam. At, mi Htildric/ie^ nepraetereas
has impudentes Urbani tecbnas. Rescribe saltem aut unico aut altero
verbulo. Leo lud sanctus sit cum sua casta cooiuge« xAbbas Ci^
pelensis ^omisersii se mihi quidpiam scripturum. Posae^ ipaum, quasi
aliud agens, adiuonere« Mitto tibi hie epistolae huius quavis bovina
merda vilioris exemplar, et aliud Nicolai de Anuldorff* aeque sor»
didum. Literas tuas mitte SHoano OlAmar chalcographo. Curabit
illei ut habeam. Ego ut inprimantur faciam. Haec Tecum solus cum
solo. Urbanus enimt siresciret, plurimum mihi obesse posset« Parum
abfuity quin proprium misissem tabellionem ex aere quorundam fratrura«
Oifeodi a casu hunc. Vale et vive feliciter in G. I. D. N« Is Te
confortet, et servet castum corpore et mente adventui suo« Amen.
Datum Augustae ad diem 14. Sept. 1525.

Ludoüicus Häizer^ frater tuua.
Inscriptio : Viro tuxta pio atque docto Huldricho Zuinglio Tigurinae
Ecclesiae Episcopo fratri suo candidissimo«

XXV.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO S.

In Domino frater dilecte i Neque nobis adhuc facta est copia libelli

— - — — - ■ — - — ' — - - - - — -

1) Siephanus Kastenbor, >} Malihaeus Lamf^, primo episcopus Groriciae,
tum Arcbi«|n8copu5 Salisburgt.

iTOLAE. MDXXV. XXVI. 10»

■ostrt Ae Eocliaristia ; ^ at| quui» priaiaiii allsrtus fnerlty .|lroiritiiö nmlwt
cxemplana quaedamvobu afferri curabo« Tuus über' mihi pluriiiuiin*
placet. ' AdTCTsarii nostri » quod ncqueunl acripturä ac rationibus'
iroprobare^ subsannando rciicieiit, tarn stiilti, ut omoes sImIios credaDt^
ei noa a^oacentea suam stultitiam. Ille noster dubiae fidei fratery cui
legcndtim tranamiserani I respondit : paruin Theolo^iae, 'iiiiilUiin Pbilo-^
sophiae iDcsse noatris libria. Expectat mniiruiii , quid Saxenicwn
idolum ait reaponaiiruni. Verum interea magna pars iiifirmorüm in«-
▼eterato laborat morbo. Erasmus duos libros edidit» unuin adverans
SiUorem queDdam Carlusianum i qui aegre fert ediüones INovi
TestameDti altaa poat Hieronymum ; alterum, cuititulus „Lingua,** ^.
Diea scntentia libruin, digiiuni Jectiooe: in neutro nobis adversatur. -«-
Iinpreasit Froöenius et Grainiiiaticaiii Eliae Lcvitae^ Hebraei» non
contemnendae* c^ditionb libruni. ^ Miscrain Laiomi »belleboron'* ^
per Cfirisiapfiorum^ ^ sed inteIHgo nonduni perlatuiri. Ut. primuiit.
venerit £uchariatiae libellna » oisi nuntii deaint » participes voa eiuft
faciain. Sacrifici et consortea iliorum facile condooarent, quicquid
bactenua a nobis doctuni ;• unuui hoc dogma de Eucharistia, quod vel
Papti vei Luiherus tradidit, eonvelli noluot. Est enim arx et prae*
aidittni impietatis eorum, per quam recuperare aperant aiicceaau tem-
poruiu« quod nuper aniiserunt. Salvo boc idolo, nemo coa recteimpios
condeinnarit. Narravit mihi Christopborus ^ quid filii Beltal ad versus
te moiiti» et gaudeo , te ereptum e inanibus insidiantiuoi.-^ Hisce
tirodniia erudit Dominus, ut in maioribus certaminibus de aetcma vita
Bobiapromiasa nihil dubitcmus. Vale. 6/7ji/eae die XVI Septembr. 1525.

Tuus Oecolampadius*
Ea ipaa hora , qua occlusorus eram literas , attulit quidam literas
cum uno et altero libello, quoa mitto« «Sed nulli sunt, ai cum tuia
conferantur. Mitto autein et apologiam LiUheri nostro Gülielmo. ^
Iterum vale.

lo. Oecolampadius.

XXVI.

ZÜINGLIÜS VADUNO.

Gratia et pax a Deo. Omnem trngoediam nostram ex ordine reddct
Christianus i^ cui omnia memoravimus, praestantissime Vadiane» Res
ipsa atrocitatis plurimum habet, sed liipiter almus sua voce nutuquo

^) De genuina verbonun Domini: »Hoc est corpus meum* iuxta vetn*
stissimos aiitores expositione über. Bas, 1525. 8. ^) Siibsiditim sive coronia
de Eucbaristia. ^) yApologia advcrsus debacchationes Perri Äu^orij* — et:
nLitngua, sive de linguae usu et abusu.* CF. Füssit Epistolae Reff. N. IX;
^) ludaeaa in Germania natus, qui tanc temporia vixit mnitaque* Hebraice
acripsit, a Sth» Muitstero in Latinum versa aermone. Scriptum h. 1. laa-
datnm aic eat inscriptum : Grammatica Hebraea cum Interpretation« latina
Seb. Munsteri. Bas. ap^ Frohen. ^) Helleborum pro lac. Latomo loh.
OeCülampadii» Bas. ^) Froschaüerus. ') Vid. epiatolam proxlmam!
*; a Cella. 9) Friedboldus SangaUaksis.

mmiii sie* ref^^.at in eiut glorUm ctdaiie. Quod. senatatf paulo leatu»
cum pcrincUi isto depircheDso e^ , • nihil Te moveal ;• ttimulus fnit
tsta^cMsdfio ad rem.coostaatius posthae ^rendain. Incidunt nonoiioC|ttam
in cü^itateSyceH in »humana 4SOrpora TaletudineSi quas cordati fiias€ulii|u€
cires «ic dieind« €urant> et caveat, Hl salius rideant ease ac iitilius,
aoifttuDquMn incidere» quam perpetua sanitatc froi. Isttid enim eatttos
veddit* ac 'solUcito», hocTera supioos ac dissolutos. Medentur nunc
onroe» botti casui isti» iit nihil ais desiderafurus« Sed epce, cum iarm
baae «pistolae partem abaolvi, cum Christiane dcinum coilocHtus,
didici» oon proxime redilurum esse ad ves, uodc et huic epistolae nim
. f ui ausus , quae cupio , credere ; foravi dabitur fidus aliquis tabellio , cui
commitlere liceal ehäitam , animi consilioruraque nostrorum nunciam.
SuQt enim, quae et Te et vos omnes seire interest* ^iunc Binderum
moDui ut| queraadraodum petivisli, consceleratoruro istomm audaciani
describat. State immoti atque alacres , nihil veriti subventaneas istomm
niinas» qui nmbra se terrere putant. Moster Senatus nee un£ruem latiim
ccssit a proposito pietatis itinere. Et hi^quoruni instigatione creditur
Hclvetios f\uo8d:km subornari« vix biscere sunt ausi , ut equidem audio,
in Senalu. Scriba iste spurius ^ congerro soceri tni copiam loquendi
ruin* petivisset , consulquc ne^aret : audax tarnen beliua ordiri quiddam
fuit aus», cum iam de respondendo esset manifeste deliberandtim. Ibi
defimctus Consul Roesiius hominem accipere ; verum antequam quicquam
suariiin vcrsutiat-um profiHÜsset • sie est ceterorum quoque indis^natione
lapidatiis, ut nisi, vehementer infelix sitfuturus, discere merito debeat,
non maledicere vel blasphemare. Nihil est vobis metuendum, quemad-
modum ex literis nostris propedicm disces. Furiosas istas tigrides ,
bcniii^ne» si veniant, potestis tractare, ne seil, aliqfuid dissidii apud vos
pariant, nihil alias crndelitatein earum veriti. Salvos iube nostro nomine
fratres omnes, uxorem, iiberost Sertorium et loh« Gebeniinfferum.
Valc. Ex Tiguro 22 Sept. 1525.

Huldrichus ZuingliuSp tuus.

Additamentum Primum.

GEORGIÜS BiNDERÜS VADIANO S.

Non immerito qutdem tarn adversis rumoribus rerum nostrarum ros
perculsQs esse scribis Vadiane optime. Sunt enim, qui quum cntde-
liter allere non possint, quod ab aliis crudeliter actum aut dictum est,
rrudelius atque maiore atrocitate referant , ut Verbum Dei eiusque
praecones et assectatores omnibus odiosos faciant. At nos contra decet
semper imperterritos esse, ut qui soli Deo confidimus, atque utcunque
itle nobiscum agati semper recte agi« Verum plane noctuas Athenas,
ut dicitur, ferre viderer, si Te, qui et verbo et spirita doctior es,
docere velim; hortari tarnen licuit. Nunc itaque tragoediam omnero,
ut ut actu est, nostris verbis referam.

^) Sine dubio loachimus a Grüi^ iniaiicna Zainglii.

EPISTOtAE. MDXÄY. XXVI. 411

DnO sodali^ 9 alter textor, Isdio aAter » rinler '-porula secutn ccmwc-
neruBt (id quod iinus in fune cdnfessus est) : Zuio^lio lafMdibus fencistrns
perfrin^ere, niroiuin grätificaturi quibuidam » '^uibvti Zuin^Uus semper
adversus est. Et post horam oonam io platcam ab £ccl«sia dictam ut
veneruotf cöeperunt Custodem Henr. l/tinferum excitare bis vocibus:
Vbinain es? exi, tu lon^e Hacretice! apostolus es ipstar ludae; ac
deioceps Toter iiialedicta alii sacerdoti piraoi io cavea fodicare ac
discerpere* . Tum Zuinglii fores pulsare ita tticlainantes : Exi rufe
Lliil Utioain te\pei terra perdat haereticuiu, furem» vuUurcin vitu-
lariuiii , Tultureiii Glaronenseiii , iDuodi corruptorem. O si crux te
perdat \ Tarn crudeliter oinoia . ut Eriaoyas ac Furias ab inferis excitatas
esse rredideris e(c. Ubi turba tua parva ? De te fiet aeque ac de
Baptistis. Omnia auteiii siruulata'voce» ita ut ömnioo agoosd ooo pos-
seilt etc. Interea sursere Zuinglius ad ensem suuin ; visere; ao qiiis
escenderit lo aedes ; quuinque nerninem offenderet« nemioeni f olebat
suscitare, cogitabuiidus, qunntus exoreretur tumultus'y si ipse aut alius
auxilio clamaturus esset. Sic ip9i fenestrae onin<fs' diiflractae sunt. Tum
boroinibus: ^uid, ioquit, s cetera ti f vobis iticcum ?' Si quid hab^tis
niecum conrerre : quin acceditis interdiu? Üno rc^ercote: PutabaiUy te
absqiie timore esse, sie rcspöndit : Nee vero te' tiinerem, si tecuui in
nenftore foreiii opaco. Iste : Ergo descende ! Zuinglius: Si probus
e%^s ^ vcDirem. Ita iacfebant usque ^diris cum verbis et inimanibiis:
rVaCi vae! Nibil integrum restat ftiri» ut nön iam scriblere quidpossit.
Interea nemo vicinorum ullam vocem edidit: nam onines lere clerici
sunt, partim invalidi, ita ut nemo prodire vellet« Ego quidem etiam
loricam indutus venabulum arripueram; sed solns non audebani foras,
admodum dolens eorum inclamationcm : Ubinam tua parva turba? Sic
sero tandcni discesserunt vasta cum vociferalionc , ita ut nemo non
cogitaret de subsidiis, quibus freti essent, paratis. Prior quoque
Thorbergae, in suoqui eratcubili, quum nihil haberct quod iaceret nisi
cervicale: Zuinglius ad eum venit consolatum : ne formidet: bis talibus
adsuescendum esse. Quid multa? Zuinglius praesens aninio fuit atque
intrepidus« Postridie deprehensus alter in parvo dolio , quem in turrem
latronum coniecerunt; alter per cataractam evasit. Reliqua , quae maioris
ponderis erunt, in literis Zuinglii reperies. Ego occupatissimus sum
in traosferendo subsidio Zuinfflü\ voiui tarnen Tibi gratificari, quantnm
licuit. Yale in C. I. D. IN. cum contuge et liberis! saluta meo nomine
fratrem tuum Hieronymunty sororem Otiliam etc. Cavete sectas!

Georgius Binderus^ tuus.

AdditamentumSecündum.

Feliap 44berünus confessus est, se Luoae die post Bartholomaei
postremo circa tertiam horam pomeridianani in domum Ziromermanni
ivisse ibique botulis farciendis commodasse operam; quumque Petrus
Schmidj lacobus Grimm et Georgius Grimm una adessent, cum iis
deinde botulos comedisse. Circa horam nonam abituricntibus iis lacobum
Zimmermannura veterem hastam e piano suarum aediuni sumsisse ac
dixisse: se scire magnam caveam parorum» in qua pica haereret; an

413 ZUlNGLlANAt

lubitum Bit opituhri eam deCttrkiliiro ; iptiifii addixisse. Postbac
Bimulomnes abiisse atque ad Aiifcuslinianos Tcaisse; dolium ibi posituof
evertiase Ziimticrmaiiiittiit 'modo cororaemoratum ; deiode pooe S« Pctri
eompitum procesJisac ad^domuni Petti Sctunidii. Ibique dixisse:
Eamus nunc factum , qtiod addixisti; se taceote ilerum quaesisse, num
praestare vellet » quod dtxisset ; ipso anauente ambos ante poDtem
auperiorem circumflexisse; atqueio pläteam ccclesiae quam TeniMeDt: pro
aedibtts Krß/iü OeUutfen sunm «odalem basta cavcam deorsum raptarc ;
iit vero Bon suceesserit, iurare Zimmermannum : Ptoh Dei vulsera et
De! passiones ! Tu ruito ! atrociterque impingere qutoque ecrtc ictus.
Tum mulier foras iuterloqui admodura stomacfaabuoda ; itemque proxirous
accola. Atque ut Zimmermannus reetissima sursum praetercurrit :
Nos, ioquit, parva egimus; nunc magna moliamur! in lapidcs incidens,
quos hasta eruebat, Tel aiiter toUebat, atque quam immodice tarn dextre
in .Magistri Huldrici fenestras coniiciebat; seque desuper apud Hocb-
holzeri aedes adstantem stabulo etiam duos iaclus in muros fecisscy
oon amplius; Zimmermannumque turpissime maledixisse jroce mutata.
Quum autem Zuinglius foras compcllaret indi^nabundus, ^sum dixi^e
Fclicem : Utinam tc vulnera Dei violent, rufe Uli! ZimmermaDonm
vcrba borrenda iactasse, Zuiii^lium ronvitiando haereticum atque Gla*
ronenscm vulturein vilularium y ipsum autem pro sua pnrte plus tribus
vicibiis non deierasse , tarn temulentum quideni , ut non posset verba
reddcrc, praeterquam, quod dixerit: O si vulnera Dei omnes sacerdotcs
intcriinant! ^iulltim omuino aliud cousillum fuisse; qua« ipse et Zmuner-
nianniis intcr sese convenissenti ad caveam solam spectavisse et per-
tixiuissc, nihil amplius. ^

XXVII.

DUX ULRICUS WIRTEMBERGENSIS » ZUINGLIO S.

Vir conspicuc 9 dilecte, tiestimatissime ! Kostro ab cpisto1is^9 lonnni
Korwnesser^ latori pracsentium, in mandatis dedimus, ut nostronomioe

^) Haec nHditiitnenra vernnciilo sermone subiiingcre pretinm non est.
') Diix Ulrivtis I4^irumbergae inde ab initio imperii siü multos per annos
80ci«tatem hahebat cum Helvetiis confoederatis. Quum propter tyrannicam
dominationem ac praecipne propter caedem Joannis uh Hutleu , magnatia ipsi
ab aula, imperator foeduaque Suevicum inferrent bellum : auccessit Huldrico«
ut 10000 Helvetio^ ntilla concessione magistratuum in suam concluceret militiam ;
sed ii snnima ctiin severitafe revocantur. Praesidio destitutus'nnico ex-
pugnatiir eius ditcatus, et l.>{ricus Soladurum confugit, nbi propter Montem
Belicardiim in civitatem erat adscitiis. Austria occupavit eius terras, ita ut
Uli nisi separatam ditionem Montia Belicardi retineret. Pars Confoederatomin
quiun bahi*ret in animo expeditionem facere ad restituendnro ipsi Ducatam ;
a ceteris Cantonibus impediti sunt. Anno 152'4. iterum obtinnit, ut contra
interdictuni magistratuum exercitum compararet. Dux rcrormationem am-
plectendo sibi amicos impetraverat. Etiam Zuinglins» quiOucem abhorruerat»
lii fa vere coeperat ; attamen snppetias acriter dissuadebat. Exercitus Helveticus
probe aberat, ut urbe capitali , Stutfgardia , potiretur ; sed quum, ut
pi*iu8 domnm rcvncarentur : Dnci denuo necessitas obtigit ,

EPISTOLAE. BfDXXV. XXVIII. 413

DonnibQ Vobis nimliet» gratiofc petente»» tit ei.hac in causa fidem
Umquam jiobis tribuatii . propeososque Vos- praestetis. Cui officio
gratiose viceiiirepeodeinus. Dneliii. Die Martis poal Michaelis.' 1525.

Ulricus 9 Dux Wirteinbergae.
Inscriptio : Viro coRspiotso i oostro dilecto > praecipuo Domino
Huldrico Zuinglio» Praedicatori Tigurino» Ulricus Dei gratia Dux
Wirtembergae«

27.

Herzog ülrick von Wirtemberg an Zwingli.

• ••

Unsern Gruss zuvor,, Ehrsamer, lieber, Besonderer» Wirhabca
unserm Secretari, Hansen Kornmesser, Zeiger dieses Briefs, Befehl
gegeben, etwas von unsertwegen Euch anzuzeigen, gnädiglich begeh-
rend, ihm diesmahl gleich uns selbst Glauben zu geben, und euch in
solchem gutwillig erzeigen. Das wollen wir gnädiglich gegen euch
erkennen« Dat« Twiel Zinst. nach Michaeli« 1625«

Ulrichji Herzog zu Wirtemberg«

Ueberschrift : Dem Ehrsamen , unserm lieben besondern Herrn
Ulrich Zwingli , Pradicanten zu Zürich. Ulrich von Gottes Gnaden
Herzog zu Wirtemberg.

XXVIII.

F« GEORGIÜS PONTAKÜS * ZUINGLIO.

In perpetuum salve, «praeco veritatis altissimae! B.enedictus Deus
et Pater Domini nostri lesu Christi, cui iuxta copiosam suam miseriam
complacuit per te, dulcis Frater Uuldric/ie, quam plurimas animas,
qtiae dudum in tencbris ambulabant , Evangelio eiusdem Filii sui ad
lucem veritatis reducere, et ad semitas aequitatis, per asperas vias
impiae conversationi^ prius oberrantes, misericorditer revocare. Inter
quas et animulam hanc miseram, quam Satanas alligavit, nedum annis
decera et octo, verum plusquam triginta etocto post. te, vcluti medicuni
opportunum (quondam alias sibi non vulgariter notum) suspirare et
clamare fecit, cuius tamen curam, prout opus haberet, assequi se posse,
non sperat. Ita vias sibi undique circuroseptas intuetur misera. Quid
causae sit, solus idem novit, qui renes probat et corda, cuius iudicia
abyssus multa, quique terribilis est in consiliis super iilios hominum.
Olim, dum medela parabatur, declinabam; modo, cum maxime necessaria

cedendi suis finibus. Attamen interea sem^Hsr cum Helvetüs rationem
communicabat reformatis, auzilium «orum aifectans iTiiinglnqiie praesertim
hanc ob causam aroicitiam expetebat. Ulricus J534 demum Philippe Landgravio
Hassiae opituiiuite suos ilnes recuperavic atque tum continuo reformationem
incrodiixit.

*) Sine dubio hie F, Georg, Pontanus in coenobio Carthusianortim Basifeat
est idem qui scripsit Chronica sui temporis. Lectitabatur hoc in coenobio
N. Ttistamentum cum Lutheri scriptis. Bibliotbecam quoqu« habuit nqp
«xi»uam. ( Kircbhoferi H. £. IL 166. )

e$sfi 3 tam rcniMa vicletur , ul ^eam adqiisci nullatenus coocedatur*
Verum« €tsi verbuiD mIuUb prope sil io..q.rf i et io <!qrde iiico, quid si
taota Sit cordi^ et oris conlrido, ut j^c . praesenlissiroo verbi rcmedio
quis eani ailigare possit i aut curare praeter eum , qui , cuius vult ,
luisereturi et quem Tult« iodurat. Ita saue deplorafae sum aegritudinb,
ut estiamAi. medieus quispiara adesset experienti^siinus, prius de salute
praestauda dcsperaret, quam consuleret. ' Verum tarnen , quaudo mppbugi
a^oosco, et de tuis consiliisi o peritissime» nihil addubito, ne tibi videar
illud^re : brevibus summa m acgritudiois eeu fido consultori pandam«
Scis, nii Pater, quid religiosis huius seculi iam dudum imposuerit, quo
se putabaut nimirum poeoitentes, cum tarnen essent supra niodum in
Deum et . ledern eins sanctaui continue prae varicantes , et peccatores
coram Domino niniis«. Putabant se suis iQStitutis sanctificando^ » cum
tarnen. abominabiles essent coram Deo, ceu pani^us iinmundus. Breyiter,
putabant se castos'et continentes» cum essent i ut scis ipse, quaics«
^iec enim sane te latet morbus illoruin kac parte gravissimus» IntcUigis
nimirum, quid me torqueat« Quod si nondum plane: roga, quaeso,
confratrem quondam ordinis nostri , D. Nicolaum Feurstein y qui
deserta pastorali cura Domns Portae montis , ad te » ceu suuro patronum
nu|>er confngiens ad ea, quae sibitum potiora videbantur, in^repiduSy
ac (ut spero) fide plenus, se semel accinxit, Ecce is tibi de me refi^rety
quae sentiat; et quid illi modo scripserim, etiam tui causa. Qua-
propter, ne te diutius barbarie mea gravem, diligenter oro te per eum 9
qui te sibi .dign^tus ^s| eligere,in communem orbis utilitatem, ut epistola
saltcm brevi tuam erga me testeris cbaritatem, et quid iubeas fieri,
certiorem reddas, Tametsi parere forsan ndn concedatur illico ; vias
tarnen exquiram, quibus tandem hisce gravaminibus tantisper absolrar,
iuxta Dei placitum, et tuae sollicitudinis consilium integrum« Tandem
utens Divi Paulini verbis ad aeque Divum Augustinum sie oro.: Deus
misereatur mei per orationes tuas, et illuroinet vultum suum super me per
lucernam verbi tui, sancte frater , in Domino Christo unanime, Mrgister
meus in fide veritatis et susceptor meus in visceribus charitatis. Ainen. Ex
Eremilorio Carlhusiano Basileae minoris^ mctise Septcnibr. 1525.

F. Georg* Pontanus^ Nicodemianus Pharisaeus.
Inscriptio: Eruditissimo scribae legis Dei coelif M. Huldricho
Zuinglio , Tig. Ecd» concionatori famosissimo , nee minus inte-
gerrimo fratri.

XXIX.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Gratia et pax in Deo. Mi frater ! Mitto hie arrogantiam BaUhazari
patroni Anabaptistarum , ut pessime illos habeat hoc nomen« Quid
sunt enim aliud ? SoUicitus eram , ne fortassis aliquandiu a Te abscon*
deretur: nam et alii quidam diu hie habucrunt, antcqunm mihi oblatus
est, librum illum. ^ Tu pro fide ac sollicitudine tun respondebis homini*

*) Hohmeieriis »De Bnpttsmo Christimio Fideliiim , ' eni oecurrit co
libello, quem inscripsit: »de Dr. Balthasaris Ubello Baptismali. «

EPISTOLAE/ MDXXV. XXX. HS

Vcllem tarnen quam brevissimc BeA posset« Mihi caritatem neglig^ere
Tidentur, quae interpoetatur quid obseryjindjiim in* exterai9« Insuper et
Pomeranus^ echeoeide quadam niultos morabitur in re Eueharistiae ,
cui fac» oro» per alnun respondeatur» si Tibi doh vacaly'Sed non
ampliori libello» quam^iUe» ut prolixitate lector ndn avocetuv» Clat^
dius Canüuncula longa epistola et suniina rhetoricatione pepsuadere
ronatus eat Erasnw » ut adversum nos scribat. Quid facturus sit ,
ignoro; ' Urgent eum et alii. Itaque satis nobis erit negotiofrunu
Dominus adiuvet nos. Si quid me facere volueris, signifioa« Vale«
Bas. 2 Oct« 1525. SaluU fratre«,

luüaOecoiampadius.

DIEBOLDUS A GEROLDSECK ZÜINOLIO;

Gratia lesu Christi perpetiia sit Vobiscum i Magister dilecte |IuI4i;ice !
Oecronomus noster Tiguri Vobis ineas litteras» quas ad eum aliosque
oeconomos dedimus, Vobiscum communicabit. Velim ea in re agatis'
pro nostra fiducia , ut apud Vos degere posslm sub meis Dominis
Turici, atque ibi audire almum verbum Dei. A meis frotribus habeo
satis auxilii, iisque suppetit facultas dandi : melius se habent quaifi
unquam , quod opes terrenas et honores attinet. . Deus faxit,} ut ad eius
voluntatem insumant* Ad Cominendatarium ^ scripsi hospitii causa,.
Velitis oro meo Domino Consuli Roeustio et aliquot aliis Dominis .meis
propositum meum indicetis, ac meo nomine rogctis, ut ne averseroini 9
scd apud roeos probos aedis sacrae famulos me habitare sinant in terri-
torio ipsorum. ^ Sic me geram, Deo volente, ut ipsis placebit. Me
ccrtiorem facite, qua sint voluntate, quam vis placida et benigna quaeque
ab iis sperem vel potius prospiciam. At nieus frater ^ vobis triste fatum
auguratur mihique vobiscum apud vos habitanti, Id quod est in Dei
manu ; pro suo arbitrio Ret. Francisco ^ scripsi quemadmodum oeconomo.
Litterasy si lubet, resignetis ! De Ev^^ngelio quid scribam? Messis roulta ;
operarii pauci etsi sint, non tarnen docent ad aedificationera , sed potius
destruunt. Marchio de Baden et Germanus eius Christum diligenter
promovet, et nullum ad docenduni admittit» nisi exacte perscrutatus an
idoneus sit vel non. Permittit.etiam Pa^toribusconlrahcrematrimonium«
Bcne vale. Salvos die fratres in Christo et uxorem tuam. Die me
veoturuni , ut servet mihi promissa , saaa conscientia. Datum feria
2da Michaelis 1525.

DieboUuSf Dominus a Hahengeroldseck ef'Suls^f
Conventualis Eremi et tandem scindulariiis.

Inscriptio : Christ. Viro Ulrico Zuinglio Pastori Tig. fratri suo
in Christo dilecto.

*) Vid, supra Epist. XX, «) Capüo ad 0«cpl. 27. Oct. scripsit: »sene
Catuiuncuiat scripsinse melioraqu« sperare de eo. * 3) Schmidius Kitssnad.
^) Res|ion»um est eius opUtis : Aedes oeconouiicae Goenobii Einsidlensis
Tiguri domicilio ipsi concessae sunt alimentoqiie reditus aliquot coenobii ex
agrU TigurinU. *) Gatigoi/us. ^) Zinkius»

416 ZUINGUAJMAS

30*

Diebold von Geroldsek an ZWingli.

• ' Die Gnade leso Christi sey allezeit mit Euch, lieber Mstr. Ulrich«
Der AurinaBn zu Zürich wird Euch mein Schreiben, das ich ihm
und andern Amtleuten gethan, lassen lesen, da wollet ihr in (darin)
Jinadeln nach meinem Vertrauen, dass ich möge bey Euch ^yn unter
M. Hhrn. von Zürich und da hören das treffliche Götteswort. Ich
Jiabe von. meinen Brüdern genu^ HUlf und' sie vermögen' auch, mir zu
geben. Es steht bas um sie, dann je, zeitlrcben Guts und* Ehren halb.
Gott ^cbe , dass sie es nach seinem göttlichen Willen bra'uchen ! Ich
hab dem Commenthur geschrieben um Herberg. Ich bitte, Ihr
wollet meinem Hrn. Burgermeister Rösten und etlichen andern meinen
Hrn. mein Vornehmen anzeigen Aod sie, von meinetwegen bitten, dass
sie keinen Unwillen wollen ab mir haben, damit ich möge bey meinen
biedern Gottshausleuten seyn in Ihrem Gebiet. Ich will ob Gott will
mich halten, dass es Ihnen gefallen wird, und lasst micli' wissen , was
Willens sife seyen. Ich versehe mich sonst aller Gnaden und Guis zu
ihnen; aber meiü Bruder vermeint, Ihr werdet ein bös Eod nehmea
und ich mit Euch, s6 ich um Euch wohne. Das steht nun zu Golt»
der wird es machen wie es ihm gefallt. Ich habe F ranzen geschrie-
ben, wie den Amtleuten; möget die Briefe aufthun. De'Evangelio
quid scribam? Messis multa ; operarii pauci etsi sint, non tamen* docent
ad aediftcationem , sed potius destruuut. Marchio de Baden et Ger«
roanus eius Christum diligcnter promovet , ef nuUum ad docendum
admittit, nisi exacte 'perscrutatus an idoneus sit vcl non. Permittil
etiam Pastoribus contrahere matrimonium. Bene vale. Salvos die
fratres in Christo et uxoreni tuam. Die nie vcnturum, ut servet mihi
promissa , Sana conscientia. Datum feria 2da Michaelis 1525.

Diepolt, Hei^r zu Hohengeroldsek und Sulz,
Conventmönch zu Ein sie dein, et tandem Schindlenniacher.
Inscriptio : Christ/ Viro Ulrico Zuinglio Pastori Tig. fratri suo
in Christo dil.

* • • *

XXXI.

ZÜINGLIÜS VADIANO. ' .

' Gratia et pax a Deo. Narrabit ex fide, ut arbitror, qnae cum illo
commentatisumus, Christianus ^ noster, quem hercle virum bonumesse
arbitror, vel hoc argumento, quod tarn probe perfert, quae illi creduntur.
Promiseram vero nuperis Literis, ubi tutum latorem nanciscerer, quaedam
scripturum , quae non temere pössint onmibus committi ; ea Tu ex
Chrisliani sermone auguraberis, quem cum illo miscui.' Ac ne Tibi
aliquid desit, si forte memoria eius non sufficeret, mone illum , ut raemoret,
quae nos de literis et imperialibus civitatibus retulimus ; et qnae de
Principum ac Nobilium rapacitate quo tandem eruptura sit; pqstremo

■ , ■ 1

») Friedbold.

EPISTOLAE. MDXXV^XXXn. 4i7

quae de insulis Ae^ypäacis h. e. de domtbus maro eincfis inundanle
Niia etc. Coliigea autem ayDcretiamum boa tenere debere 9 eriam si
ioatruHientis dod liceatt tarnen fide« Malo ^im fdedus quod fidea aervat^
quam quod cum meinbranis putreaeit» beathyireaque sunt amicitiaey qnae
flde durant, quani ad qnaa instroinentis eogimur* Unde nobis apud noa
omnia- aecura et integra esae «on poteatia ambigere : nos enim una
eadcmque fidea* coniunxit« ^ Monuiraus , ut ubiconque possit, hostia
noatri Diaboli arma auferantuf, h. e. ut ea aboleantur, quae contra
Deum extructa sunt. Scribo nunc responsionem ad epistolam Bugen--
hagii Pomerani^ quam ille imprudenter niniis contra nos eßudit. Id
ubi absolverimus 9 ady. BaUh. fFalds/iutanumBcc\B^€i;tmrj qui stolide
nimis Baptismum Infantium et 'AvaßaTtrurfwv adultorum tractat» cum
multa S. Literarum iniuria ac violentia. Insimulant IViUembergenses ^
superciliosum genus hominum, Seriorium nosXtvan^ quasi conditiones
sive articulos seditiosorum agricolarum finxerit, quod ego in literis ad
Froschoverum tnde missis vidi« ' Sed fortasse nihil intererit, revellere
istorum falsam opinionefti. Medentur nunc omneaintempestivae furiosaeque
Lutheri invectioni» qua bis infelices homines non modo insectatus est
au t proscidity sed atrocissimis belluis obiecit. ^ Scripsit enim Mclanchthon
lingua germanica adversus eorum articulos Luthero nimiruni advocatus.
Oecolampadlus proximis literis monuit, ut calamum in procinctu babeam :
satis enim eorum futurum essCi qui contra nos de Eucharistia scribant*
Ego contra iussi intrepide stare » etiamsi monitore non habet opus.
Christiana res apud nos eodem scmper in statu est. Cunhardus Gre^*
belius cum Gregorio isto, ^ raotae mentis homine» Grüningae captusesti
ac in nervum coniectus ; quaesivit semper maus avibus bene ingeniatus
aiiquam tragoediam» nunc nactus est. Faxit Dens O. M. ut nihil eius
verbum offendatur: nam quidam soceri tales sunt» ut non modo parum
speij'sed etiam parum fidei illis tribuam. Vale. Ex Tiguro. XI Oct. 1525.

Huldrichus Zuinglius.

XXXII.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Salre in Christo, mi frater! Etiam nobiscum res eodem in statu
manenty njsi quod ol ag^ovreg xal (paQaüvig indies magis ac magis
obdurantur. Alunt certe aliquid , sed quid poterunt contra extentam
manum Domini? Mos illis contemptibiles , nee cogitant cuius aganius
negotium. Erasmum certum est scribere mgl ivxccQiariag, O misernm,
quam infeliciter calamo adversus r^ äXi^&iuxv avrä tpaViQta&Hoav
pughabit. Videor iam mihi videre, quibus argumentis rem sit aggressurus.
Tu cura, ut quam primum habeamus ea, quae Pomerano respondisti.

^) Hic appareC facÜe semen foedenim cum civitatibus Germanicis pro
libertate in r«bus civilihus et sacris tntanda. ') Cunf. £pi8t. IX. ^) Scripta
illa Lutheri sine liine et modo aeditiosos ruaticos proscindentia. ^) Vero-
aimiliter Georgias Blauroccius,

ZuinglU univ. Opera, Vol. VII. * 27

418 . 7UUtGUANA£

Victoriam emm o^vUm poUk^or nobis. Audio ftralM« Suevos'ea libello
Gonfirmatos streoue clamarc j proinde ora illorum prius obstnicada
quam Anabaptistaruui, quos i;«Gtiu8 iuxta Nazimizenum naraßanruniQ
dixeris. Hi epinii uti aordidiores in aogulis clamaot» illi vero auper
^ecta, insignes So^ihistae, iroo non Sophistae, sed arrogaolissimi Tiira«
sones, verbU quam manu pugQaGior€S>9 quorum proprius character
contemnere ac riderC} quae coofutare pequeunt« Vale. Basil. XII Oct. id25.

Tuus OecpUunpadius,

XXXIIl.

lOH. RHELLICANÜS ' ZÜINGLIO-

Salutem et cooscientiae pacem a Doroioo notf ro lesu Christo«
Tertium iam ad Tc scribo» doctisshne^ia/i^/^, idque swpev una dontaxat
re* ita ut yerendum esset, ne Tibi nauseam parerem, nisi tua iusi^is
humanitas et dexteritas iampridem mihi ianotuissety qua equidem Irctus
Qon dubitOi quio baud gravatim et hasee Uteras lecturus sis« praesertim
quod non temere » sed summa et tantum non Diomedea necessitate
ooactusy et hactei^us scripserim, et in praesentia scribam. Quod vero
nunc tertium scriboy id in causa esty quod ex hesterno colloquio tuo
intellexi, iieri vix posse, ut Linguaruni docendarum rounus mihi obtingat ;
propterea quod hebr. Linguam tantum degustarimi et tametsi graccam
utcunque didicerimy me tarnen Prophetiae niinisterioy quo Tu nuac in
LXX Interpretibus enarrandis fungeris, imparemesse; quae sane vera
t$se agnosco» Ceterum quod me ad praedicandi munus adscisccre curaSf
Studium quidem tuuro erga me pergratum est ; verum ea provincia mihi
non admodum couvenire videtury dum eam apud animum meiim pensi-
Gulatius expendo. Gravi enim virOy et in div« Literis exercitato opus
babety qui tpevSoanoctoXtov rabida ora obturare possit : horum enim
numerus nunc magis ac magis augescit. Atqui quum ego veoqwTO^ stroy
furiosis istis XoyofAaxicug par esse nequirem. At dices : quid igitur de
Te iieri velles? Bonarum Literarum professorero; idque hoc modo fieri
possety si Myconius Tibi succederet in LXX Interpretibus explicandisy
praesertim quuin tot negotiis districtus sisy ut huic rei, quae proprium
laborem requirity satisfacere nequeas; et ego in Myconii, locum surro-
garer. Tumy.inquaroy apta provincia utrique deroandata esse viderctur.
Myconius namque y cum doctus tum gravis vir y indignus est y qui
perpetuo pueros elementa literarum doceaty et scholarum pulveribus
. obruatury ^ dignus vero et idoneus, qui huic provinciae praeficiatur»
propterea quod cum in profanisy tum in S. Literis ita. exercitatus sit,

^) Joannes Mülltrus^ a loconatali, ReUikon in agro Tigurino , RhejllicanuM
coenominatus 1495. lucem vidit, litteris operam dedic 1517« Cracoviae^ iS22.
H^ietembergae y ubi pinra scripta Lntheri lattne reddidtt Gallorum gratia.
Unus de poetis sui aevi meUoribos fnit ac pbilologas. AKqaaliidiUp magtster
Monacborum LithopoH, a 1528 — 38 professor linguae Graeca« et Philosophiae
Bernae; a 1538 — 4t. inspector alumnornm Tigitri, tandem pastor Biennae,
ubi reeens ab adventu obiit. (Wirs, Hottinger.) '} Myconiiu tum scholan
Monasterii feminarum Tignri moderabatur.

EPISTOLAE. MDXXV. XXXIV. 419

iit Evangelium non soluoi in ore habeal, sed etiam vivat. Qoo fit, ut et

rnagnan apud onines autoritatem habiturus esset, E diverso mihi volupe

esset , si adolesceotirlos utriusqne Uteratunie rudimeotis , bonisque moribus

ilistituert deberem» denec el ipse ad prophetandi vel praedicaodi muniis

idoncus fierem : si quidem et aetas et indefessum booarum literarum

Studium intertm eloqiieotiorem ac eruditiorem roc reddereot« Atque haee

est caussa , cur nunc Tibi scribere instituerim : stfepe nalhque Tolui ,

eandem rem coram Tibi referre, sed in hnnc usque diem oblitus sum«

Tu fac consilium meum 9 non omnino pessimum» eotanimo accipias, <quo

Te accepturum sperarous, nempe ut proverbii istius memineris : Saepe

etiam plitor ^uit opportuna loeutus» Postremo Te per «hristianam

diaritatem oro et.obtestor« ut mei curam babeas, quantum per publica

tua negotia licet« Nam njsi brevi mihi prospectum fuerit de docendi

provincia» literss deserere cogar, dura necessitate» et cognatis meb

nrgentibus. Hi enim nunquam non hoc mihi obiiciunt : Plus quam dimidiam

patrimonii tui partem in literis discendis absunqpsisti, nee ullua adhue

disctplinandi finis est, etiam si yideas, nisi ollas el Cucurbitas lippias»

nuliam tui rationem haberi in eligendis literarum professoribus* Quin

igitur Te ad mechanicam artem appficas, unde yictum Tibi pares, Ego

Interim nihil habeo, quod respondeam, quam quod dicam, Dominum

mihi hactentis prospexisse, et porro prospecturum esBe. Vale« Tiff. ex

Museo nostro XIU die Od» ib2b. ad lucernam.

Tuus, loannes RheUicanus»
Inscrtptio: Huldr» Zuinglib Tigurinae Eodesiae

XXXIV.

LIJDOVICÜS HiTZER ZÜINGLIO.

Grath et paz a Deo nostro. Audio Te Pomerani arguroentis

respondisse,^ ZuingU carissime. Reliquum est, quod magnopere ex-

speotamus , quid nobis dederis. Expectant nobiscum roulti fratres

jiugustani^ ut ipst habeant, quod dicant. Facile enim non credis,

quam insaoiant , quanta tyrannide doctores illic saeviant in diversum ,

at cum Christo, ab ipsis sentientes. Quorum clandestina malitia me

exulcni fecit* Necessarium fore iudico, ut responsio tua a quopiam

transferatur ad nostram matemam linguam : nam me ab Augusta abeunte

editum est et Fomerani epistoKum vulgare a D. Steplu Kastenbor

▼ersuro« Ego iam adminicuiis Oecolampadii verto ea, quae ^de

gcnnino Verborum Doroioi sensu* perscripsit. Estque quod timeam

quippiam in nomen Regli peccatum mea negligentia, quod me certe

angit. Ita enim propitio Christo nostro instituam ntam, ut merito rae

culpare aut deferre nemo possit« Vale et yive cum tota Ecclesia et

familia tua. Bas. XVII. Oct. 1525.

Si Tibi non grave foret, rescriberes vel saltem duo amica verbula.

Lud. Hätzer^ Tuus, ut vis.

Inscriptio: Huldrico Zuinglio, Maiori et Fratrt suo. Tigurum.

»' Wi

1) Coof. Epiit XXIV.

«so ZUINGLIANAE

XXXV. ^

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Salve tni fraler! Erasmüs eerto scribere dicitur« Atnbrosium
de Sacramentis , ut persuadent Frodenianif coniineAda)>it, quem ipse
niiDqM?ni pro Ambrosii libro habuit. Quid si per opportunitatein et Tu
eonvinceres illuin noo esse eius autoris« cui dissiniillimus est. At quid
81 etiam aberrarit? Multise nobis Opponent, quanturo intelligo; proinde
magna fidacia in Dominum alacriter ad ea, quae ante nos sunt» procc-
damus. Mjtto Tibi Nordlingiacensis ^ literas, qui aliquanto nnti^atior
▼idetur,, tametsi nescio quid suboleam. Tertüllianum vult suarum
partium.' Strussius yult missas faciamus bominum doctrinas , quasi
Tero illis potius, quam Verbo Dei, credamus. Fac, ut quauipriiuum
babeam ca , quae Pomerano. respondisti. Nam et' nos. unuui alque
alterum excipiamus iratorum istorum, ubi in lucem prodierint. Lud.
HetJSßrus Te salutat. Vertit librum nostrum. ' Id quod non iussi
nee probibui« Approbabo tarnen» si quidem adversariis roolestura erit»
quodpopulo fumos suos prodi vident. Fortassis apud vos curabit excudi.
IN ollem tarnen publice divulgatum, quod donii meae transferatur über.
Vale bona spe Domino serviens. Bas. alt. post Galli (16 Oct.) i5?5.

Tuus Oecolampadiiits.

XXXVI.

CONRADÜS (KÜNZ) LUCHSINGER ZUINGLIO. »

Gratia» pax et misericprdia a iusto parente nostro sil nobiscuro.
Ameur Quod Vos, Magister Huldriee, vir amicissime» existimare
possetisy ultimum disoessum a vobis insalutatum» non in jnalo eat: nam
veteree fratres Vobis tenebo. Quod contra nullus diabolus Talebit»
Idem credo Vos facturos. Alterum de Rbellicano cognoscetis ex ipso.
Tertio de disputatione Claronae gratias ago Deo. Rudoifum quod
attineti scripsi ad ipsum» ratus» hoc satis esse. Et quidquid vobis triste
et odiosum, similiter mihi accidit; quod vobis iucundumt id mihi non
accus est. Quantumvis optabam, ut duos tresve dies apud me essetis
(nam Vos mnltum boni efficeretis): veruntamen non consultum videtur
hoc sustinere. Metuo recidivum conflictum. Haud lubet Vobis roulta
scribere. Scio nimirum huiusmodi scripta evolare. Meam mentem probe
■ostisi nihilque in me vos latet. Sed pro vestris litteris non aaUs prae
gaudio gratias agere possum. At vero ooster Hilarius aegre in cellam
Tinariam descendit ; qnod non pro foribus coenaculi reperit , ulterius id
non petit. Gratia Dei Vos non destituat ; estote constantes ! Praestat

^) Biüicanu '> De sacranento Encharistiae. De vero , natamK in-
tellectu verborom Christi: »Hqc est menm coqius , * - secandnm vetiistotruai
Patmm explicationem. Scriptum D. lo, Otcolatnpadii^ yemacute redditnm a
Lvd, Häztro 1526. Tigtiri apud Froschoventm. ' ^) Haec epi^tola et XXXVII,
latine redditae, tanti non annt, Qt ectam vernaculo aermone, quo scriptae
*Mnt, pro|>onantnr.

EPISTOLAE. MDXXV. XXXVni. «21

pugiiare quam aegreUre. Nihil ampliiis praeter boc : ooUte deesse
^evirp tnefkAndreaey eiuaque uxori et fainiliae, et monitis et conauetu-
dine Vesirat E^t fralris probi iiMtar mihi, cuius beneficia Deus remtmerari
Teilt. Salut^te eu|n meo ooniine» suam cQniugem et Vestram , Griirfinium ,
4ostum » Hilariara, cum sua uxore etiaro supra roodum ; quae Vobis
.oinoibus ctirae 5uot, mecum coromunicate ! Deus sit cum Dohis Omnibus!
.Dabam ad Lapidem^ die Sabbati post Galli. 1525«

Salutem.a me dicite Henrico üliagerOj Mobili Rudolfo — * — -^
Uxor mea Vos cunclos» ut supra dixi, impertit salute plus sexcebtupla«
;IIoc praesto Vobis,

Veater serms, utsupradcripsiy Canradus Luchsinger.

Inscriptio: Pio Magistro Huldrico Zuioglio» Ckmcioaatori Verbi
.Diviiii Xiguri, amidssimo suo et fideli fratri«

XXXVII.

CONRADÜS SCHINDLERÜS ZUING^IO.

riostram salutem et officiositatem amiee praefamur, magister dilecte
Huldrice! Siout Vobis scripsimus de Matthia, sacerdote paremus adhuc»
Dosque ambit haec femina, praesentium latrix, nomine eius maritii cui
Dornen Vrbanus ff^yssEglisoviensiSt civitate FUoduranus^ nostram
sollicitans praebendam. Quocirca Vestrum expetimus consilium. Si
censetis, eum sufBcere nostris desideriis : nobis eum conciliatei ac rei
DOS certibres facite in diem solia post Michaelis proximum. Idoneum nos ei
Tictum pracbebimus. Omni tempore nos vobis commendatos habetote*

Scribebam Contadus Schindlerus et uni versa paroecia»
quae est in Malus y terrae Claronensis^

XXXVIII.

OECOLAMPADIÜS ZUINQLIO *

Gratia et pax in Domino, mi Zuingtt. Circumfertur epistohi
quaedam Erasfni nomine, nopdum tarnen typis excusa, qua expostulat
cum amico arcani proditi, oralque sibi Christum parum propitium, si
opinio illa de Eucharbtia, quam nos asserimus, animo suo insederlt; *
et si qua volatilis cogitatio mentem ei^is tetigisset, quod potuerit facile
discutere, considerata caritate Pei et perpensis dir. literis. Obiicit nobis
Lut/ierumj qui et ipse Ecelesiam cathoKcaro in hoc rereritus. Stupeas
rationes vocat, sublatam camem, ne esset pffendlcuk), noa adorasse
Apostolos. Literas divinas pro se stare, dura dicunt: Hoc est corpus
meum etc. Ubi legunt , inquit , isti : Hoc non est corpu^L meum , sed
sin;num corporis mei? Quum maxirae nos torqueamus, aegre doceamus

■ »I

1) Genfer, epist. 41. ') ErMmus de Oecoiampadii scripta censnit in
epistola sd Miehael. Budaeum^ Episcopnm Ligeneosem, in hone noduar
,. £zortum est noyam dogms , in £acbarisda nihil esse ptaeter panem et vinaBi.
Id nt sit difAcillimitm refellere, fecit Oecoiampadius ^ qui tot testimonüsA
tot argumentis eam opinionem conuminiit«. ul seduci posse videantur etian^
electi, • .

429 ZUINGUANAB

ex aliifl loeb rei Tocabolmii aecipt posse pro Af^o tti i itnlle mtkuä
«rguamiu : Sic aodpi poMiiat haee veriNi ; igitnr sie acctpfeadb. Fnülra
citare nos dkit veteres 'ac orlliodoxot i quorum dku involTanw ,
fueenma i torqueamus quum nulluni locum eitennia » qui noB paiam
loquatur 9 ibi -esae eorpiis domini« Unde infert : Quare defiecreC ab
Ecdcata eatfaoliea? Haee ferme in ilfius epist. verba sunt, quibua facile
poterimus respondere, übt locus poslularit. Volui tarnen et Tibi sigai'
ficare. Non ut homineBi traducaa : expectandum eninit donec aoa se
▼oce prodat sorex ; et disperguntur haee inter aniculoa« Cetemni aon
dormitant adversarii » sed omnia attentant quae Senatus Basäeae in nos
exasperent » alioqui non adeo propitiuni« Ego nuper accusatiia sam
nulto Tehementias quam unquam« Delecti aunt Erasmus et Betus t
Theologis ; Cantiu^ula et Atnorbachius ex lurisconsnlds > qui libelli
mei censores » et eam ob causam Magistratua illos nuper interpellaTit«
Erasmwn ferunt graviter tulisse : Teilet enim buic negotio non involn.
Ceteri per se aatis animati auntf^ et calcare non egent. Glareanus
maledicendo strenunm Chrtstianum se praestitisse credit« Quidam ex
amicis arbitrati sunt: subducam me aliquantisper; ^ mihi nihil minus
in animo est. Proscribant oportet i Tel officio destituant ; alioqui haerebo,
quam diu concedet Dominus« Porro et Tu failari, ut soles» anino sis
semper. Numerati sunt pili capitis nostrif et, quid inquam, numeratae
eraut et setae porcorum, in quos non audebant ingredi daemones, non-
dum permitteote Domino. Arbitrio Christi, qui nos redemit, Tiremus
et rooriemur. Ferme langueo desiderio responsioois tuae in Pomeranum.
Fac, oro, ut proximo die habeamus. Gloriantur enim eo libello
etiam hi, quibus non patrocinatur. Salutat Te Heizerus. Vertit
libruro nostrum de Coena Domini, quem typographo ChristophorB
concrederet, si illi foret integrum excudere et in Temaculo comrauni
nostro , quemadmodum ille Tertit« Affuturus et adTigilatums ipse esset«
Vale. Bas. 22. Oct. (1525.).

Tutts

XXXIX*

BLASIUS FARER ZUIN6LI0

PRAEDICATORI TIGÜRINO.

Gratiam, misericordiam et pacem largiatur nobis Dens per lesuoi
Christum, Dominum nostrum. Nuper tibi pollicitus eram, frater ditecte!
apograpbum iurb, quod Toggio^ comitatui, Cirni SuUetUibus et Glara-
/le/ijidiff intercedit ; quod nunc miltebam per hunc tabellarium, nomine
Cuhharium Clauserunif scribam publicum Wallis Thuranae^ qui
etiam unam cognatarum tuarum de stirpe Zuingüna matrimonio habet.
Hunc. frater dilecte 1 excipe cum omni lenitate : nam i/e9e fideliter gerebat
in CTangelio Christi 1 Auxilium quoque et consilium praesta in suis

cansis, quas tibi certe enarrabit. De oegotiis, quae nunc inter nos

■^^ ■ — ^-^— ^^— ^-^— ^-^-— — ^^— ^— ^— ^^^

^) Ccpito ei suas aedes perfogio« Tigurini aatem professioncm Hcbraican
oMulerunt. (Hess, Occol. 116 sq.)

EPISTOLAE. »fDXXV« XXXIX. 423

«gimtttr , lfm kabeo seribere imitU praeter quod Duper iemel shiistre
rc8 cesMt^ in fsoasessu senatum cooti^ evangetium propter forinidtoem
SuUensiwn t^ Glaronensium^ ita iit aairoos iaducerent ad omaia in
-priatimmt usuin restituenda. Sed tamen diacordia inier cfosextitittanta,
ul DonauUi discederent interesse nolentea» ubi quid contra Dei verbuin
«fj^eretar« Rem itaque retulerunt ad paroehiaa« ut ad quas negotium
pertinerel in tabellts a Suitia et Clarona niissis. Tum parochiae uno con-
nenau alatuernnt in rerbo Dei maoere, atque rogartint simul Senatum : ipsos
seiref ut ante aonuro onines pastoreaoonvoearini atque iniunxerint ver-
bomDei praedicandum ; quidquid cum V« et N. Testamento approbare
poaainl^ in eo ipsos perseverare Tdle» tueri, viriumque et facultatum
inpendio propugnare« . Quod si aenatus bodie aliud et aliud crastioo
«ionaltlueret 9 sese non toleraturos esse. Videant, quam bene hoc iis
coiiveniat» Haec igilur sententia ad senatum posiremo habitum relata
€sl| atque opus rursus proinovit Deo iuvanle. Quamdiu autem per
dttos pagos nobis pacatis esse liceat» equidem nescio. Sunt horoines
in »nroero nostrorum magtstratiium aequo ctrcumspectiores. Si non Dens
ecelesias confirmet, yereoTi ut non pagis omnia concedantur postulata.
Sed tarnen nunc nobis quod dixi responsum contigit : omnia secundum
▼erbum Dei modice tractanda esse 9 sive Missae ritus sive alia. Missa
«nim in quatuor paroebiis abrogata est, idque voiuntatc parochiarum.
In Omnibus non licet ob inopiam verbi Dei; si Deo placet, in posterum
ettani tempore obtinebitur. Sacri panis quoque non iam cum tintb-
nabulo et ostentatione ad aegrotos processio est ; quaproptcr a Suiten-
sibusetCIaronensibusobiurgamur. Hoc autem omittitur, non quia ministri
circumgeslare noHant sed populus per Dei virtutem sie institutus est , ut
scianty in extemo nullam constare salutem 9 non ecclesiam Dei et
Coenam Domini conteranentes; verum eam magnifaciunt atque Optant nobis
perpetuo cekbrari. Quocirca etiam etiaroque consultum, abs te scriptum,
flagilamus9 ut res institui debeat. Vestram formulam legi 9 mihi admodum
placiiaro ; veruntamen ne sie quideni introduci potcst in Omnibus comi-
tatus nostri parochiis ob eam, quam modo audisti, causam; exorsuris
aulcm certamen magnum propositum esset. Mihilominus in spe sum
ibre 9 ut ceteri quoque ex tani christiana sanctaque nieditatione et
gratiartim actione commoveaotur ad vcritatem recipiendam. Unum
restat, quod me sollicitum habet 9 et tolli vix potest propter carnis
imbecilKtatem Deique inscientiam ; nempe hoc : Dens nos afflixit
pestilentia9 in qua homines tam male christianas opiniones horroremque
habeot, ut diilicile dictu sit9 quam sinistre sentiant de fato divin0 9 haud
intelligentes 9 nostrum esse omnibus horis desiderare9 ulcarne leremur
atque ad Deuui demigremus. Quamquam scio, carnem non eo per-
venire posse, cui mors est terror; id quod ipse salis sentio. Interea
probe perceptum habeo , nihil rerum humanarum accidere praeter fatum
Dei quam quidem sententiam pauci tota mente amplectuntur | dum
opinantur ab bomine homini ob venire, vel adeo a Satana; unde omni-
potentia Dei in nobis extenuatur. Nam quod vita hnpertüt (sine eo
nihil quoque vita praeditum est), hoc idem quoque rursus intcriniet9 si
placueriti sive hoc sive alio leto. Ex hac ignoratione Dei nönnunquam

424 ZUIBKSLIAIIA1&

frotres fnopta «olatii ab bomioibus biborant ; et qui ia Dct ratiooe et
lege fortiter maaenti quam vi« vehementissinie Dieua caraem afBictet,
ab aliis male vituperaotttr» iiaqii^ crimiiii nefaria ducitar aef^rotos visere
et Goosolari. Quod oiibi, fiiater aiMidssiiiie ! maxiinae eurae est 9 quippe
quuin sciaitij aon miaiaiam partem felicitatb aeternae ex eo pendere,
$i praeceptum fortiter teDeainus » etiamsi oos eumulatim oecideret.
Quareaevere Teadmonitum velim proptersaluteria otnaittaiChristiaaörunB:
Scribe aliqtiid mihi de tali horrore ac tergiveraattooe praeeepti dirioi !
Main tuae litteraeuiultoSf niiallor, corroborarenti quia taDta Tui est fauia
in Evangelio : nam aliquot sibi adm<>duin aapere videnturi quos noa
putassem. Bene noa quidem habemus per gratiam Dei; Ali autem, niai
identideni coofirmantur » per alioa reddilkitur timidi et caro desc|scit«
Quare graviter Te admonitum Telim etc. Mecnon 9 ut Tecum de rixis,
quae inter Comitatuai ac Suitenses Claronensesque obortae sunt» cum
viris rogo deliberes» qui talibus rebus cognoscendis idoaei sunt. ^ Nam
nobis quidem videtur hoc ins sociale secum ipsnro pugnare ; nempe
omnes articulos duobus priniis contrarios esse. Veruntaroen explorate
rem. Multis popularium gratum facietis. Age in omnibus aegotiis,
quomodo Christiaoum custodem et pastorem decet. Haec agens propitium
babeas Deuiu cum omnibus, qui Christi sunt. Saluta meo nomine Leonem
ludae eiusque familiam atqne tuaml Amen» Dabam ad Lapidem, die
Lunae ante Simonb et ludae. * 1S25«

Blasius Farer.

39.
Blasius Farer anHiddr. Zwingli, FrSdikanten zu Zttrich.

Gnad, Barmherzigkeit und Fried verleih uns Gott der Vater durch
lesuro Christum unsern Herrn. Dir hatt ich kürzlich verheissen, lieber
Bruder, eine Abschrift zu schicken des Landrechts, so eine Grafschaft
gelten denen ron Schweiz und Glaris hat. Die schick ich jetzt bey
diesem Boten , mit Namen Cunbart Klauser, Landschreiber im
Tburthaly welcher auch deine anerborae Freundinn, eine Zw in gl in
zur Ehe hat. Dieseren, lieber Bruder, empfahe in> aller Sanftmtithig-
keil! denn es sich auch treulich halt im Evangelium Christi. Sey ihm
auch beholfen und berathen ia seinen Sachen , wie er Dir denn wol
wird erzählen. Dei; Handel halben, so jetzt unter uns sind, weiss idi
nicht viel zu schreiben, denn dass es kürzlich einmal übel gefehlt bat
in einem Landrath wider das Evangelium, aus Schreken deren von

^] Primi dno articuli constituunt ; Omnes civea Toggii iuranto, ßest
)iac;ornm Suitiae «» Claronne utilitatfm vi honorem aitctaros eoramque damniun
defensuros esae , factis et consiliis opitulaturos. Si quis cum patria terra aiit
eiua loco, v«l regio terra« cum alia in disceptationem' venia t et'senatiis borum
pagoram appellet, ias ibi dictum accepturos aut ibi designatum. iudiceni.
AMi articuli volunt, ut ne quis aliuui in ius externum vocet, se^nnus quisque
uÜHui, ubi habitat, postolet; mutua aiixilia bellica propriis sumtibus; liberum
mercafum; incolumitatem omnis libertatis ac iuris prtstini, bonanua con-
•iludinum, fororum etc.

EPISTOIiAltf mXXXl^ XXXIX. 42»

Sckweiz und .61ari#, nUo A^m no ^W^ i|Bl«i»Uoden hauen aUt
Dinge wieder in. den alten Brauoh Mibrip^eek Doeh w4rd eine solche
Zwietracht unter ihn^n» dfua (»üiche veii fiinen:)ihiiKlen> und nicht dabey
^nrollteo »eyn» wo inao etwa« w;ider Qp.ttes Wort bandeln- wollte; und
brachten, also ihre Sachen vor diu G^eind^n i ' die denn solch Handel
antraf in den Briefen von Seh weis uiid Gla^us geschickt. Da wur*
den die Gemeiodeni ein)iellig eins bc^ 4Wh Wort Gottes zu bleiben,
ua.d .baten üueh dabey einen ehrb^iren Landrath: sie wüsstep wie sie vor
-einem labr alle Pfarrer beschiekty und Ihnen das Wort Gottes empfohlea
hätten zu predigen ; und wa^ sie mit AjUem U94 Neuem Testament be^
wahren möchten, dabey wollten aie ihnep Gestand geben und Leib und
Gut zu ihnen setzen. Wo nun ein Landr^fh betft eins machen wollte
und morgen ein anderes, möchten. sje nicht erleiden. Sie sollten auflugen
wie wohl es ihnen stünde« Also hra<^te m?» jhpep 'uf den nächstver*
gangenen Landrath diese Ant>rorU. piet ba| nui| die Sache wieder
einmal zu Gang gebracht mit der Hilfe Gottes«». Wie lang aber wir
von beiden Ländern unangefochten bleiben» mag «ich nicht wissen« Wir
haben kluge Leute unter unserer GewaH; wq. nicht. Gotjt die Gemeinden
stärkt, so besorge ich, den Ländern wi^rde alles vergönnt, das sie
begehrten« Dooh ist ]etzt:.abermals-4ic vorgemeldte Antwort uns
worden : dass wir alle Dinge nach Gottes Vfovt bescheidenlich handeln
sollen ; es sey der Messe halben 4)der a|iderer Diogen« Denn dieselbe
ist in 4 Pfarrkirchen abgestellt^ doch, mit Willem der Gemeinden. Unter
allen .Gemeinden mag es nicht geseheh^ aus IV^Ungel des Wortes Gottes ;
ob Gott will, so wird es auch. mit der ^eit .geschehen* Au^ mit dem
.Brot zieht man nicht mehr niit den Schellen und dem Pomp zu den
Kranken. Darum sie uns, die von Schvfeiz jomd Pilaris Übel schelten*
Diess geschieht aber nicht, dass es die Diener.nicht mehr wollen tragen^
sondern das Volk ist aus Gottes Kraft denpasfentimteowiesen, dass sie
wissen in äusserlichem Essen ganz keine Seligkeit stehe ; nicht dass sie
dabey die Gemeind Gottes und das Nachtmahl Christi verachten , sondern
sie haltens gross, und begehren stets solches von uns eingesetzt werden«
Hierum wäre meine ernstliche Bitte, du hättest mir einen Bescheid davon
geschrieben , wie wir die Sache sollten angreifen. Ich habe euere
Ordnung wol gelesen, die. mir auch vcohl gefällt; noch so mag es in
allen Pfarren unserer Grafschaft nicht aufgerichtet werden. Aus Ur-
sache, wie Du vor gehört hast, pie so es aber anfingen, >4iirden
.Stands genug haben. Ich bin. auch in. Hofnungi die. andern werden
,aus solcher ernstlichen und christlichen Betrachtung und Danksagung
auch bewegt, die Wahrheit anzunehmen. — Noch Eins das mich übel
beschwert , auch kümiperlich mag hingenommen werden aus Ursache
der lUödigkeit des Fleisches, und Unerkenntniss Gottes, Das ist dicseres :
Gott hat uns angegriffen ^lit der Pestilenz , darin die Menschen so
unchristJichjs Meinungen und Schcuhen haben, davon nicht zu sagen
ist, wie sie so böse , Meinungen von der Verordnung Gottes haben;
wissen auch nicht»» d<)ss wir sollten begehren alle Stund vom Fleisch
zu entledigt werden, und bey Gott zu wohnen. Wie wol ich weiss,
das Fleisch nicht dahin möge kommen, welchem der Tod ein Schreck*"

isif 4a« Ich wol w«(m. Hkh^f litfeiss'Mh aber wol, memaiia tiiehü
aöf^ gescbebeo ohue die Vei^l«Aiufig ^ttes, welche aber wenige
recht anöeliiiieii : deon Me menetf « es tob eiaetn Measebea den aadem
gefpiet p etwa i^oin Teufel. Aü9 welchem die Allroäcbtigkeit Gottes
in «OS Terdtiokeit wirdi dedn das er hat lebeiidi|[; gemacht (ohoe ibo
teit auch nichts das Leb«n), das whsi er auch wieder töden, so es ihm
Iteßiltf es sey mit diesem öder einem andern Tod. Aus solcher Cner«-
fcenntniss -Gottes leiden ef^ahn die Brflder Man^l Trosts halben roB
Mensbben. Bs werden atieh die, so aa der Verordnung Gottes tapfer
bleiben, wie gransam jach Gott das Fleisch angreift, roa den andern
Übel gescholten, und ihnen Tür eine Vermchle und Frefel geachtet, so
sie- die Kranken Iteimsuehen * nnd tHSsten, welches mir, allerliebster
Bruder, i(diwer angelegen* ist. -Denti ich weiss, nicht den mindesten
Theil ^er Seligkeit an dem Kg^n', so *wm der Verordnung tapfer an*
hangen , und ob - er uns schon auf etneh Haufen tBdete. Darum sey
rmstlich ermahnt^ unr ' ie^ Heils wilten aller Christen , schreibe mir
etwas von solchem Scheuhen und hinter sich Zupfen an der Verordnun|^
Gottes! Dann dein Schireiben möchte manchen starken, weil du so weit
im Erangelium verschreit bist : denn es wollen etliche gar klug seyn ,
die ich nicht gemeint hätte. Bey mir steht es aus Gottes Gnaden wohl ;
wo man sie aber nicht stets stttrkt, wei^den sie durch andere furchtsame
und ihr Fleisch abtrünnig. Darum Sef^ensstlich, darum emiahnt etc. —
Auch wie ich hiit Dir von der Si^Stten wegen, so eine Grafschaft und
-Schweiz und Glsris mfteinabd^ haben, ergrlinde wol mit Leuten»
die sich solcher Dinge ni tötend etc. Denn uns bedUnkt, das Landrecht
wider sich selbst seyn, nemlich alle Artikel seyen wider die 2 ersten.
Doch erfahret die -Sache. Ihr werdet vielen im Land einen Dienst
daran thun. Thu in alten' Dingen als einem christlichen Wächter und
Hirten ziemt. Hiertlft sey Gott empfohlen, mit allen denen so Christi
sind. Grilsse mir Leonem und sein Hausgesind, auch dein Hau^t«^-
sind etc. Amen. Geben auf Stein auf Montag vor Sim. und Ind. 1525.

Blasitts Farer.

XL«

W. FABRITIÜS CAPrrO ZÜINGLIO.

Recantavit Carolstaditis speeie dcclarationis sententiam snam super
materia Eucharistiae. Sancte iürat, se inrito, quae scripserit, in vnigus
exiisse, neque quicquam definiisse; ut cui duntaxat consilium fueritt
cogitationes siias incertas, causa inquirendae veritatis, in medium pro-
tulisse. LutherushvAa agcntisupparasitatur, qui agnoscit inscriptiones
opinantis citra assertionem esse. O Viros vere evangelicos 1 * Nam
Carolstadius ad extrenium iudicium Domini provocavit , lAUfierum
illuincommeritum publicum supplicium, neque hominem esse, sedprorsus
agere Cacodaemonem asseveravit , et tanien remiserunt uterque iuxta
illud : Habeto benevolcntiam cum adversario cito, dum es in via cumillo.
Mam appellatum iudicem anterertunt. Patrono Carolstadius, opinor, usus
rst vcntre sagacissimo , cuius res eiusmodi declaratione gesta est. Benc

EPISTOLAE. VIBXXV. XLI. 427

cecUit; slolida anrogantia niraft cius exciurit turbas « quaa turgcnte«
CMpoDitpadliciis veoler. Tu vafiro commcnlo pcrstriogeris ab utroque«
quod inoeitum Tibi propoaueris, et quod codein» quo Carolstadius^
argumento oonnixus sis* Moa edemus ridiculum tstuni libellums quo
9€ qaales auino aint Uli magnifiei ipld declararuiit. Adflerous acbolia
idonea» cum pmefatione ad praemOBendum lectorem» Aeque Tni obii*
viscemur , tametsi nostro nou ilidigea^ subaidio.

Ceteruia» cariasime frater in Deo» risus es Bueero etmäi ad«
anoaeiidus ciua industriaei cuiua es alioqui obserraBtissiinus» niminiiit'y
m HMiderala constantia scribas, quae iu poaterum scripturus es, nihil
ant quam mioiBiuin poteris stomacho tuo indulfi^eDs. Quo pateto» uti
caussa sumus, ita modesria quoque superiores erimus. Videionr ' obtinuisse^
articultt» fidei neeessarium non esse neque Luihero ipsi Denn im«-
paoatum ; qua libertale fa«^. quid obstabit amplius, quo minus auferaoiua
•cntenliam. Pomerano libere- ac diligenter scripslrous. Quas lileras«
liaud dubinm » omnes alii viderunt WiterAergenses. Quid respoosuri
mty aufpiror. Eins rcsponsiouis Te faciemus extemplo e^rtiorem:
iiani bis dtebus istiae ad nos iuvenis quidam redibil. Palaünus Eleclor
«um Iota ditionis suae nobilitate pro Verbo decrererunt , libertatemqne
dederont ' et loquendi et agehdi iufxta Scripturain. Talibüs praeiudiciis
Conveotos >^ii^M/a/tiij occnpabitur. Ad Perdinmtdum hinc magnifici
pectoris vinun dliristianum brevi mittent ; agetur etiam quiddam de Verbo.
Aula nniltum ad cognitionem veritätis aecedit. ' Tantum «oramus , uC
Dominus ministromm verbi dissidium abstineatt qua peste nihil Ttdeo
ffore pemiciosius* Video tarnen cogitationes quorundamad coatentionem
apectare, quibus ineotero precor meliorem«' In Palätinätu sunt, qui
aubscribunt sententiae tuäe , qui purissime sentiunt de coena Domiai«
Vale. ArgerU. die 28 Oct. 1525.

W. Fabriüus CapUo,

Bucenis et Hedio 1t plurirouni salufant in Domino. Amicissime
Te iubet valere FarelluSf cximii iudicii vir atque obserTaodissimoa
ZiungUL Myconiumf Leonem lud ac Ecdesiae toti nos noslramque
coromendes.

Inscriptio : Huldrico Zuinglio Episcopo Tigurinorum) amico et
fratri carissimo.

XLI.

FRANCI CÜIÜSDAM EPISTOLA AD QUENDAM

CIVEM BASILIEMSEM.

Diu nihil a nobis accepisti literanim, quod tarn turbulent» aetas,
quae omnia in suspicionem trahiti ut iuste nocuisse rideatury consultius
esse monebat opportune premere, quae non posses ad amicum opportune
renunciare, quam invitis avibus et te et amicum prodere. Huc enim Fentum
est, ut cum amico de reritate et innocentta commentatum esse frandi
▼ertatur. Sed accidit» quod me ad consuetam epistolam potnit^cogere.
Circumlata est per urbem nostram epistolae cuiusdam copia, quam'
Erasmo tribuebant , qui a Luihero et a Pont. Romano slat. I%jrä«i«

428 ZinnOLIANAE

iion abhorretf sed ncgnt aetrbitas» nwi auf Erasmi* luMP» »od sk
Erasmi; aut aliud alat in pectore bomOf aliud lia^iui cvepat; id qvod
parum libenter ex quibuadaai audHiius.. Diaaipaiitur aiiaul rtimorea.« aon
esse dubium de autore , sed oeque dt Ulis : cum qtiod ad Conradum
PeUicanufn sit ab iUo nissa ; ^ tum quad apud senatiuo vestrateni sie
publice, cum de Oecolampadii Itbro consultaAduin esset »^ praelect».
Quae oronia nie sie dubium et SstßQOV reddiderunt» ut luan bac in re
praeslolaturus simsigaificatioBemrpriusquam quiequamacciperestaluerim.
Qupdr eaini isla epistoia Erasmi sit, difficulter persuaderi possara»
quod quae hie adducunlur, qoo modo iofirma arf^uweota, sed ne orgu*
iiienta quidem esse videntur* Quid enim hoc valere debet:' Stupeum est
quod adducis; dum non probas qoapropter siiit sinpea? nee tu adamantioa
profers? cum noo rumpis quae stupea sunt? Hoc vero quam iiieptum
sit| quis non videt^ cum sie scribitur : Seniel austuHt carnem (Christus
seil.) ae esset offendiciilo ; ubihoc i^teaditur, quod semeltantura Gfaristtis
dixerit carnem nihil prodesse» ideoque-^ex illo loco non posse defeadi,
quod quum dixit: Hoc est corpus meum, debeat de eorperea came
non locutus esse intelli^i. Qvlhü vero aut hoc ipsum : Hoc est corpus
meum 1 plus serael dixerit ; aat quod'semel tantum dictum est ei, qui Deus
est, susque deque fern possit« Semel taaluBi dixit: Inter y^s noa sie
erits er^o licebit non nodo ambire Imperium, sed etiam Hnperaado
perdere? Semel tantum dixit : Ne furtum facias ; ergo lipet furari sportula
aut principum stipe? Quae de labüs Oei procedunt, irrtla fieri aequeunt«
Coelum enim etterram citiuspcrire oportet > qaam vocalam aut apicem
de verbis eius. Sic ergo est arguraenlanduro ; Semel diserte dixit
Christus: Carononprodestquicquam;igiturnusquam.praetMiiteam» Noa
enim dat Deus quae nihil prosont. Quod vcro circumstantiam istam
non sunt admirati discipuli, sua autoriute vel reiicit vel eonteninit. Qtüd
hoc esse dicas ? Praesertim cum paulo ante dixerit is qui scripsit :
Hactenus cum Omnibus Cbristianis adoravi Christum pro me passum in
Eucharistia. Si enim apostoli Christum in Eueharistia, ut iste, adora-
yerunt, nimlrum admirati sunt, cuius tarnen vestigium nullura vidcmus.

^) Erasmus epistolis ad amicos» Budseum exempli causa et Pirkheim^nua etc.
elociitus erat: OucoUmpadium suam sententaam: in S. Coena nihil esse nisi
panem ac vinum, tantis argtimentis conftrmasse« at si non credere oporteret
ecciesiae» non posset non in banc discedere sententiam. Litteras deinde per
appgrapha circuniini8it,qtiibus Romanum dogma de S. Coena defenderet, snamqne
fidero eonim, qnae haec ecciesia tradat, testificaretur ; nee irrito successu Basileae.
Oecolampadius retulerat hoc ZiiingUo , isque , ut refelleret Erasmum , banc
scripsit anonymam epistolam , cuius Basileae quoqne apographa vnlganda
curavit. ( Hess , vita Erasmi et Oecol. et siipra epist. XXXVIII. ) ') Sic
res tulit. ' Pellicaniis serraonem fecerat de similitudine , quae inter Erasmi
sententiam de S. Coena et Zuinglii Oecolampadiique inttrcederct, locosqna
ex Erasmi scriptis laudaverat, in qua de spiritnali f^ntiimmodo frtictu S.
Coenae dispiitaverit , cor|)oralemque tacitum praetermiserit. lam ErasBi«»
epistolam scrjhit acerbis ctun opprobriis refutaturus. ^) Degennina verbomm
Domini: ^Hoc est corpus meum' — expositione^ Praevia censura (episl^
XXXVIII) imblicationem senatus pennisit.

EPISTOU[E. MDXXV. XLI. 4»

Si Vera ädmh^ hob wsA; «si «ob* adoravernnt : non de ea •latuenuiC,

quod aoa rMepiiMs. Men'«ft*arfa leire; Discipuli non suot adioirati;

ergo EaidiarMtiafB noo sie ooliiamiitf ut dos« Quis enim nostrum ad-

iniratiQiie conteotua est? adoranitia cdam, id qood oomen ipsuip gratiarum

actioaia notat. lam hoc : iubeimir esse spiritoales, quasi caro sie exhibita

ofiiciat epiritnni, quam leotum sil ae tardum nullo negotio videtur. Hia

enim verbis: caro non pMMlaat quieqnam» nemo putat» nisi qui vel

errat , . vet in viam reduei non vult » in geoere carnalem int^Ucetun»

daninari ; sed eam opinionemi quam ludaei de eins camc conecperaolf

nenipe 4fiia putabant, se ad earnem istam corporeara edendum cogi* —

Cum Tero bic dieitur: Christum hoc toto sermone hoc agere ul spiri-

tuales «aimus, iam ad argumenti snpunam spectalur, qua hoc porro

intenditur, ut Christo fidamus; sed aon sie accipiebant ludaei^ ut per

earnem edere intdligerent Christo fidere, sed dentibus iam glaucoma.

camis horrebant. Christus ergo hane erroris occa^iooem sustuliti cun%

dixil : caro non prodest quicquam. Hano ergo vöoem quum semel

dederitf <in perpetuum non est earnem suam corpoream. daturus deotibiia

commoliendara. Et quod hie quaeritur, an caro sie exhibita officiat

spiritui? prodit, non esse Erasnü: is enim plane videt obstare spirituali

intellectui, si te putes earnem hoe conririo edere: ludaei enim cum

in hac easent opinione, non capiebant Evangelii Tim. qua hie depraedicatur»

Mon magis ergo ipsam capiunt, qui adhnc in eoram enrore teneotur«

Discipuli vero Simone advocato dieupt» se credere, h. e« fidere Christo:

ipsnm enim esse fiitum Dei vivi. Adde quod haec caro, quam istt sie se

camaliterfi sed invisibiliter edere adserunt, vel hac una ratione spirituaii

intellectni obstat, quod nee fides nee sensus huic optnieni unquam acee»

dunt, etiamsi oris audacia aliud laetet, suadente nimirum hypocri^i;

quae ut iideli peritoque iudicio possit imponere ipsa yiderit. Modo%

inqnit, ineffabüu Id istis Terbum Telamonii acutum est, fauc omn^

eonfugiiMrt; cum Scviptura vineuntor, cum fide, cum sensu, iam in haec

adyta se ireeipiunt: Modo quodmm in^abiU. * At Christus lux est,

haecque potissimarum inoavnationis eins caussarum una est, ut umbraa

hypocrisinque proderet ac aboleret. Qui ergo tam impenetrabiles dentio

tenebras produxiiiset ? Qui fieret ut hypocrisin firmius quam unquam

fuldret? Quaüe enim maior est hypocrisis, quam cum se omnes opinari

quiddam. simnlanl, quod vere nuUns opinatur? Omnes voluimus videri

credere Christi earnem hie edi; at nemo credidit. Prosequitur Epistola :

Caro est, sed nuHis obnoxia sensibus. Quomodo ergo caro est? Dicist

quomodo ista, qua amictus Christus coelos adiit? Sed in ea adsidet

dextrae Dei. Commentum nostrum haec sunt; sie citra scripturam,

fideni, sensum r^ponsamus, cum contendere quidem Toluoins, sed citra

▼eritatem« Iterum sequitur : Pignus est divinae erga nos caritatis ,.solatium

expeetationis. Ego pignns semper existiroavi esse arrhabonem Spiritus»

qui in pectora nostra deraisso Christo Dei filio fidimus« Haec de nöstro

dioimns ; Commemorationem appellavit Christus non pignus; ipse pignus

Mt quatenus mortem subiit, non quatenu^ dentibus in paterno solio per

figmentum manditur. Rursus cum dicit : Solatium est exspectatioois :

qwieram, eoiüs solatium , oculorum an animi? Mon oculorum : inrisib^*-'

4» . . ZUniGUAKAB

«om adtcmiit vorm: modo teil. «nflCabUL Ammi «irgo ^hlran
«eliquum sil; at ifuouiodo potest aoiaani earOt ii|mciuM|ue ralione Tuoetf
consolari? Spirituni esse oportet^ quod animae poMil intidere. DiciiBt:
kace Philosophica atiol boo 'i'beologica ; . qua» vero isla a Delpitia aiat»
▼d de propitialorio e aiedio ChenikkR allala : Pigoua eat dirioae crg»
oo»caritatisy solaliuia expectationis. Quid antcni attioel, aovttiii qivNidaaa
cfNiimolieiidae eaniit nodam fingeret ^Mi dicamMat caraem apiritttalitcr
edii cum carne anima baud plus vesci posaiC» quam ovis» Alque ad küne
luodum loqui nihil noa pudet : caraem apiritualiter nes ediroua« . m*
quod edere pro fidere iam accipiamua» sed carnem ipsam earneani,
eorpoream, seoaibilemi apiritualiter et inaenaibiliter noa edere adaeriwost
eum tarnen Rom. Pont. Berengarium aliud confileri coegerit. Posi iaU
aeqnitnr : Lilerae divinae pro nobia faci unt. Habemua : Hoc eal eorpna
meum , quod pro robia datnr de. Si bic tropum ooo admillimus, tadrni
Opera Chriatum lapidem facimua: ipae eoim lapia est; nee babemua quo
eontentioso alicui'satis facere posaimua» quod noa sit Upis Cbriatua»
ai bic tropum non recipimus. Tarn entm a senau ac fide abbc»rret Ckriati
earnemedi» quam Cbrialuro esse lapidem. Si dicaa : Christus sie loQitun
est : dicam ipse : Christus quoque sie locutus est : ego sum vitis. loannea
dixit esseagnum. Ipse Christus iterum dixit lobannem £ vangelbtam filium
matris suae, Neque hoc aegre evincunt» qui tropum admiliunt» quod
rei voeabulum aoeipi possit pro signo rei: manifeste enim ab eis stnC
Seriptum. Circpmoisio adpellalur pactum quae modo signom est pacU»
Agnus vooatur Paßsm^ qui modo Signum fuit Paesa etc. quemadmodum
Oecolampadius vester et Zuinglius publicis monumeotis probarunt»
Sed et istudnon est praetereundumt quod nemo sie arguit: verba isla
sie possunt accipi» ergo sioaccipiuntur; sed sie prodeunt istit qnatenua
ego Video. Caro corporea non prodest quicquam» ergo tropum e%9i^
oportet in bis Ferbis: Hoc est corpus meumt sicut et aliis multis locia
plana et aperta Fcrilas aliquo in looo eogit eadem verbatropiee inlelligere.
Probe enim collighur : Christus apud Maltb. interdücit a virga » ergo «pud
Marc, tropus est, cum Ule prodit indiilsisae virgam ; imo uterque locus
fieri tropus citius potest, quam quod. in attero loeo nolimus recipere«
Quid ergo portenti est, quae rede dicuntur et coUiguotur« sie invertere»
idque demde elam amiculis compertiri? Praeterea quod negat apud velerca
inveniri, quod quisque dicat ibi non esse corpus Dominl, audacter fadt«
Legat enim de Consecratione» dist. prima, et ibi: nt quid; et-videkil,
quid Aufuslinus loquatur. Veruntamen iis praeleritis, quid reÜHt
hoc argumento niti ? cum quanto minus tales sermones apud Teterea
inventmus, tanto roagis pateat, tarn stultam opinionem ea aetate non esso
▼nlgo receplam. Dicuntet alii: Uiamur iis uooibus % guibus Christus
esi usus. Benesane, dummodo apud eos loquaris, apud quos loquebatur
Christus, et eo sermone quo usus est Christns. Sic enim fiel« ut tarn
aurtum quam sermonis idioma nihil aliud mentibus quam tropum ingerat«
Nunc vero, quum tropico sermone uteris apud eos, qui tropum Ignorant t
Tide quam impudens et perfidus sis, sipravum sensum haurire permittas,
qui ad tropum non penetrant? Haec Inquam omnia, quae iste aliquis
inepte nimis effutit, inducunt, ut nuUa ratione credam Entstni esse

EPlSTOiaiK^ ItlXKXy. XU. 181

Adparel alteriiu eiiiiisda«! eufiy «ftt* M mtb. 4iUläui Ipelfo ktkunim ei«e
^rtU Quod aiil«m bmiis ^i$tolaeiJ«fftip»4mtiini Tuluisfe Jerlur jtlpud
seaatum» ut iCQ/i£e$üm ßrasi9^$s ^ BerM^C^iUiunculaf Amorbaekius
oensoras libri Oecolamjkt^dü Aoi cooaliMif .> »rlia swpicioM noa caret««
Ei'osmutn emm exeipioi w Hebr« lilcrannii^iiu» tuediocrif cognitia
ooatigil* QuidaläquaesoinboGcaiiipf^faQiwit? Alioa oon niodo.Si^iiU
Mf. sed etiani aacrantm el bummuifuiy Uterarum ferme nidis» Quomodo
•oim Ursa lilcvas diaceret? Alii duo: lAiria cansuld auAt foriasae tum
asperiiaodi^ venuii quid ilUa «um acheroaliamia bebr. literariifB? Quam
quisque AoriCt arten haue exanetal» Proniait FabiuSy lum artes ia
samraum evehi posse» quum .de ea parki eiua iudiceaU Cogita qulii
qaaeso e direrso, ai Cänthu9cala. quidda«! 4fi leudia» aquaeducUbua »
nancipio accipieiido aUquid pmpaiiaelf €t Mec^lampadiuni Saoalua
eoQstituiaaet eius libri ceonoiMi ; an boo Qiuea in cacbianoa baud aliler
erumperetia» quam ai colburiiia ipdula soa prodiret? Gralia Deo ai.vere
babctia tot viroa» qui d0 Oecoiampudii a^riptia. cenaene posaant, aed
vereor nimia» quod. in boa argpunento rtquiritUTf Oecolampädimm
recliua non aolum «rbjs vaalrae^ aed orbia doctoa iudicatiirnm » quam
ttilius iudicium aubilurum fi9a^ Cur.queeao- ad iata noa arma conver*
timua? An excidit, quanlvm OöVica» qui »et eruditioui et pietati sudamua»
laboraverimua » ne ulUiia..acr^tia: via Aeret? m in pauoorum iudieio
ataret» quod aacrQMiIctum'eal? ui acripiNffia «ea gererelurt mm ancto«
. ritnte? Orbi^ autetti et ooaciliffrwq mr prfiial^diuiiia coqaenaum? Aa
eniro conaensus dici debeti ubi non solum nemo conaentit; sed ne aentit
quidcni? Quantum auteih huiua epialölae autor Ecclesiae iudicioi orbia
conciiiorunique «onaeqflvi tribuat» iuter.pmaia/videre licet« -^ Cur enim
sie, tum de PeUicani^ tum de sua aententia scribit: »Censebas eiym»
profitendum in Synaxi ease eortuia D^minu-caeteru» quomodo.aii illic,
Deo qui novit oninia comnitleiidim.'eaaai'i.Egai ivevo hoe tuao aentctttiae
adiiciebaiu 9 mihi istbuc videri aimplinittkii qli^d iia . yitareaiue vartt
dÜBcukalum lab34rinthi| ai faa eaa^t *h— bi ehrfsliano ab eo diaseolire«
quod coneiliorum autoritaa, quod oranium ecokaiarimi ac p[entittm con*
aeusos tot iam seeulia eomprobaaad. ** Haotenua ilk. . Videa mi N« qmd
autor bttius epistolae domi aentiat; quid fo^ia loquatur? .Vellet aio
aenlire, quod in Synaxi esset corpua» aed. quoroodo iatbic eaaet Pco
eommitti? Cecidic ergo apud eum iata de tranasubstantiatione opiaiö;
eecidit et ista de sensibiU camia eaut quae Berengario est obirnsa»
Quantum ergo putaa apud hunc valere ludieium Eccleaiaef quem audia
paUm aliter sentire , sed celare quod per tyrannidem periculoaum est
profiteri. Curigitur isti licet pro sua opi^ione sentire citrft iudicium
aut teslimooium S. Literaram quod* Ecclesia Bora, non* sentit; . et
Oecolampadio oon licet tot scripturis ireto sentire quod verum est?
Unde enim tarn ille ficCua (ut arbitror) Pelecanus quam fictua Erasinus
sie audenl pronuaciare» Hoc nobis simplicissimum videtur 1 si profiteamur
bic edi corpus, sed non ad huoc modum, quem tradunt Pontifex et
Ecclesiae orbis consensus : an boc sentimentum scriptura fretum est?
At dicerent : sed propter autoritatem Ecelesiaruui non edicirous quod

431 - iX .TfiOnQLiJIHjlB '

•itttfUm.* Diiöifif ^f(i!i ^m&4»t9 oMMMum oriik, qiMllit est Test»
ooBseoMM, ppopter EcdeJhiifl^ Metülceai« Ifi«! noD obstarenl alifidl
lenliretM; -e^o anfiniMi YVtfltflf Mm est titie ubi est eccteme sententia.
Sic et onmiimi nfcvlaKilBft iMdavi dieare ^mihis rii^ti debet : Si liceret
per autoritatant po|itifieby^«oole8iaey coAaiKönm^ per metumi Dttiiqiiain.
craderem i$thic edi Mmem» Hie elt iaie vestet» eonaeiiaiia oiAiSf con**
cäioPttor etc« Quin aKuA addam : iit ille iurat per Gliristai», ae muqiiaiii
ÜMsae 10 hac opinione , ut noo pntaret hie ease corpus- Domioi , ego
^•qoeiurabo: ocmpe Gbri^tum itiilii irasci hebere, si noB hi qui baoc
de carae corporea spiritoAliter edenda perpetuo opmionein fingnnt , 'id
bac aola cäuss^i faciant, quia uon ciMÖftf iMiicedicoifNis, sed propter
meturn Iudaeorttin''coDfiteri nou audeot. Quid itiulta? Spiritnalis oinDia
diiudicat« Tu ergo, amiife mi, omtiia dtli^nter excute, et quid bae iuf
oomoedia venim sit prihio -quoque' teiTip^re reaüncia* Mos enini hie
tenemur veri desiderio, böO' qttod aliquid- de sententia nostra simua
imniutaturi ; si Et'iasmus tum Oedotampnälo ' dissentiat bac in re ,
si senatum ad vim extitat» ai eloqaeotiae flumen untTersufn in eum
derivet; sed ne perpeluo adsuescafnto oiftniuin oommenta pro Teris
babere« Consentit in Oecolampadii ZuingÜiqUe senftentiam orbis*
etiain eorltm« qui reelamant, sed profiteri pigcii - Hoc vobis persuasum
sit, qui Basileae Cbristum Colitis, solos ZvunjfÜum^X Oecolampadiufn
huius disputadonili onus sustinc¥e posae si 4bodo scrtptiiris res ag;atur ^
sique doctiS} qui apud tm atnit^ ollu^ est ÜMna. lam raie et da operam^
ne Senatus acrtptunie iaii]^aret^ sed pMMt ex €hr. 98 Oct, 1525. *

t .

OECOLAMPADIÜS Zl/INGLIO.

Gtatia a Cbrislo mi fratin^i ^'ost ablatos a bibliopolis per Senatum
UfaeUos meos nibil novi auditunttk - Maaaatur et secreti quippiam aiitur.
RumoRNilus est, ne eiieienduinv« At ille perpetuus. Gregem tenet
Irepidacio* Ego spem in-DMiaMiita babeos, indignura arbitrör a sttva
raspiacre; Unde et in die 'Onmium Sanctorum, ut diem festum lagereni
tomsanctis viventibus, Goenoin dominieam aliquanto simplieius celebrare
coepi« Fieri poteat^, adversarii iterum exulcerati« Unde autem non
exasperantur, nisi forte .infortuniia nostris? Fama est, occasionem r^
ßo%A^ ab Erasnü literis et Carlsladü levicula revocatione praebitam :
nimirum veiinspecta fiatula saltabunt Fauni. Placuit ultra modum, quod
responsom Erasmo. ^ Reinitto avriyga^v. Sic oportet spiritus
illos mendaces diiudicare. Hexerum Tibi conimendo , ab j4uffustanis
amicis non parum ob f. dem dilectum , tametsi inde eedere coactum »
potentia et autoritate impaoatum quam crueifixura Cbristum diligentiua
praedicantiura , spirituique eius resistere non Taleotium; et iideui nunc
acribunt, ideo proscriptum, quod Tibi ac Leoni feeerit negotium^ et

^) Nota Simleri i » Copiam hanc contüR et correxi ex Autographo jimtoris
Zuinglii inter IVIsc« Hott« in BibL Carolina, ^ >> Verosimiliter epiatola pro-
xioie data.

EPISTOLAE. MDXXV. XLIH. 433

ex Catabaptialaram numero sit i q.uum plane €*ogDOscani illum pridem
resipuisse, vobisque addictissimuni. Fortassis ubi coram vobis se pur«
garit ) licebil ei et Augtistatn facilius reverti. Nihil adhuc ex con«
suetudine eius displicuit. Librum de Eucharistia versum sceiiin afferet«
Tuo consUio in ea re uteturt ntim edendus vel supprimeodus sit. Seb*
Meyer hodie sistitur Senatui, ignoraturque caussa« ^ Praesagit animus
roeus nescio quid sinistri. Ouinein enim lapidem movent iz^goi^ et
quaeunque possuul nocent. Tu hilari aniuio vive ac triunipha de baptistis
novis. Vale. Bm. IV Nov. 1525. «

Tuus Oecolampadius.
Inscriptio : Huldrico Zuinglio, pientissimo in verbo et opere Ministro
Christi I Tigurinoruni Antistitii fratri suo*

XLin.

AMBROSIÜS BLAÜRERÜS ZUINGLIO-

n Gratia et pax Christi. Alias me Tibi multis purgarero» ornatissiine
Zuiogli! nain audio» de quibus nie apud Te accusent blaterones quidanif
quos omnino melius et candidius de me sentire conveniebat. Mune unum
hoc Te etiam alque etiara oro ut Henricum hunc Turitrium roea
caussa conimendatum habeas. Vir est sincerus et bonus > primus
pueritiae meae formator, non omnino pessimus, ut tum ferebant temporai
cuique hoc nomine plurimum debeo. Et cum abunde sibi magnam
gratiaro relatam putcti si per roe Tibi adcuratius commendeturi ingratus
mihi videbar, si hominis desiderio non facercm satis. Te igitur iterum
atque iterum quantum possum maxiine obsecro et obtestor , ut intelligat
meam oommendattonem apud Te oonnihil yaluisse» et vel tenuis conditio
et tuo benefioio obtingat. Hacteüus satis feÜciter laboravit in Verbo.
Id quod apud Vos ant Vestros hoc faciet felicius» quo ^udebit liberius*
Vicissiiu ipse nunquam deero officio » si quem Tu mihi posthac in hunc
modum commendaveris« Vale mihi carissime frater. Sahitat Te ger«
manus frater mens Thomas. Salufa Leonem tuum nostris verbis et
Hezerum si istic est. Cui cum hie visus sim nescio quas Scripturae
sententias parum dextre appositeque tractasse : miror cur prius me
traducere quam errorisadmonefe voluerit. Sed de hoc alias. Plura
non possum — et Tu nunc scio congressum adornas cum Baptistis tuis »
qui utinam tarn nihil officerent evaligeiieis studiis garrulitate et pertinacia »
quam nihil possunt Sdripturis et veritate. Christus per Te etiam hac
▼ice, ttt hactenus, vidcat. De ^ebus bostHs certiol*em Te faciet Gregorius
noster MangoUus* ' Ora pro bobb et nostra Ecdesia, ut liberemur
ab incredulis et perversis hominibus. Ex Constantla IV. Nov. 1525.

Tuus Ambrosius Blaurerus.

*) Sebast. Meyems sapreiAo anno Berna pnlsus Bastleae versabatnr, nnde
»«nc cum Catholici eztrudei« moliebantnr. •) Grwgor. Mcngohus Tigiirinus
(«hronioa Constantiae scripsit hotitianque pisciuai in lacubus et fluvib.

ZuIngtU univ. oiiera, Vol. VIL 28

434 ZUIMGLUNAB

xnv,
OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Christo , nii fratcr. Nihil hae hebdomada inno-
vatum est. Sebastiano Maler quoque nihil accidit ia iudicio, tainetsi
Satauas teotarit quippiam, ut hinc eiicerctur, queniadinoduiu Farellus;
adeo hospituni habenius rationem, veri Sodomitae! Mitto revocationem
Carlsladii; sed ita palinodiam cancre, noo fuerit revocäre. Quin et
tenuia arg;un)eDta, quibus nunc opportune utenduin ccnset Marlinus ^
contra ipsum veritati patrocinantur. Landgravium Hessiae ferunt
scripsisse Marchioni Badensi : constanti sit auinio in re Evangelica et
se Evangelizantes tutaturuni. Idem ferunt de Palatino. At nos non
ponemus carneni brachium nostrum. Ilczenim quidam ex Augustauis
aniicis fideliter mihi coininendarunt. Dabo igitur operam, si quid Uli
fortasse ex pristinis moribus consuetudine nostra decedat. Bene eniin
quotidie exerceor, et res cum literis est» quo vivendi instituto vaoitati
tacile renunciatur. Marravit mihi ineptias et insaniara Catabaptistaruro.
Gratiae Deo sunt, qui Tibi astitit , et pro sua misericordia non derelinquet.
Yale. Bas. XL Nov. 1525.

Tuus Oecolampadius.

XLV.
ALEX. SITZ

DOGTOR IN ARGENTINA * ZÜINGLIO.

Gratia Tibi et pax a Deo Patre et Domino nostro lesu Christo etc.
dilecte fratcr, mi Udalrice. Cum prompto ex Ruilingen ad Te scripsi
roeam et inentem et statum ; qua autem et occasione non .possum
' non sperare ad manus tuas devenisse. Postea vero paucia dicbus.
Plebanusex villagio Oöerhusen, semimilliari a Ruilingen ^ vir i|uidem
bonae vitae» of^timus ecdesiastesi qui propter pericula prae^ertim veris
Christophoris nunc rure viventibus timenda , ad.Rutlingen ad veros
sui stipeodii coUatores sese dederat, nihiloniinus .tarnen frequentissime
suani visitabat ecclesiam et fideliter pascebat gregem suam. Uno auteni
dierum et completo sermone dum in . templo existens « prob dolor !
capiebatur a regulo in Urach atque post multa tormenta passuSf nullius
autem professioub reuSi ductus est ad Stuigartum^^^l ad.veram, ut
aiunt , latronum speluncam 9 suam exspiravit vitam , nunc in arbore
pendens, secundus cum quodam presbytem altero eodem die siiniliter«
Quorum uieraor esse velit, cuius super omnia inefTabiUs est misericordia.
Hinc! vero rumor increpuit , ne in RutUngen ex Confoederatorum faucibiis
tutus suam vitam ducere possit nee ego, nee quisque alter Evangeli-
santium. Quid multis? Civitas erat moerore et angustia obsessa, nee
id iufortunii ducebam expeetare % acquiescens consilio nostri Salvatoris

^) Tractfltiis scripsit de thcrmis Badensibus; d« homimim vi et natura;
de ftoinniis 1515, in quo scripto pra«sertim etiam geiierosa et iageniosa cogitata
poliiici gtfiieris insunt.

EPISTOLAE. MDXXV. XLVI. «3S

llalk« — IdMT eripui me ad Ar^niinamy ubi ccdesiastica Tita mihi
pcrsumioe plactt« Sunt mihi tValfy» Capito ccterique coofratrea
amiciasimif cpiod mihi omoium esset iucuodissinum cohabitare eis» qui
adeo strenue in nosiro Christo militant. Sed medicomm multitudo me
plurtroum molestat i qui et ipsi penuriam clamitant ; quare roinimum
victum et amicium acquirere possum« Qua autero inopia prius verser t
ipse perspicue cottsiderare possis ex ea velitatione et iniuria, quam prius
ex istis sacrilegissum perpessus« Quare, dilecte mi frater et consolator
optime pauperum, per tuam veritatem, pietatem et fidem Te obsecro«
etiam atque etiam exerOi memor esse mei velis, curam tuis fratribus et
primatibus promovendo , si con^ruo salario assumt possem in eorum
Physicum, aut in Bern^ aut Salodoriy quos audio medicos affectare,
quibus nunc earent. Et si quid de me boni pollieeris, profecto non
falleris: fidem optime conservabo. Mam in Cura diligentissimos ero
omniuni, idque pro certo de nie ipsa fama praedicati non minus pau-
perrimis propter Christum quam nummosis propter nummos« Sed ceterum»
quod et omnium diligentissime Te exoro , ut praesentem gerulum
nomine meo commendatum habere velis, si eum ad quandam famulaturam
promovere possis, sicuti ab eo accepturus stes. Nam ad unguem eum
probavi , qualis integerrimae sit fidei omnium diligentissimus serms ;
nulla negligentia in eo. Insit paupertas eins cordi tuo. Quiequid in
eum beneficii collaturus sies, haud altter quam in rae ipsum collatum
putes velim« »Sed petilioni meae acquiesces, sieubi optime possis, et
spero indubitato, eum alterum tuum fore credas velim, quem peculiari
iure Tibi ascribere possis, cum omnium mihi optatissiroum esset Tibi et
gratifirari et benefacere haud aliter quam altert parti animae meae ; et
si quid impelravero, certiorem roe reddere velis ad Argenünami dili-
gentisiime Te rogo« Vale ! die Martts post Martini 1525.

Alexander Sytz y^Hociov in ArgerUina. *

XLVI.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia » Christo , mi frater. Ut nihil rerum nostramm Te fugiat :
arcessiti sunt heri a Consule et Tribu&o Plebani Albanensis et Leonar«
dinus, ' petitumque est ab eis, ut iuXta veterem consuetudinem sacrificentf
ut ipsi vocant missent, vel etiam a ministerio verbi desistant. Albanensi
nihil erat in promptu, quod causaretur, paratus igitur cedere, quam
impietatera adniittere , ni plebs intercedat. At illius quantula fides?
Leonardinus manitus literis conventionis suae indicavit, se nihil inter-
mittere, quod sui ofßcii, et iam olim excepisse id molestiae. Quid
futurum sit, nescio* Miror, quare non et me vocarint. Fortassis in
libello meo offens^ros se existimant, quo roe commodius ag^diantur«

^) Nota SimUris Num ^ic ille Medicotheologns est» ad quem ZuingHus
d. 4. Frlir. 1527. grave« dedit EpistoUrn? £pp. Oec. et Zu. fol. 196. —
Vero similaiift tid«tiir esse Cbristoph* Grill, aut etiam aliui. '} Ad 8.
Leonhardi fuit MarcuM B^rnuM Pastor.

436 ZUINGLIANAE

Gerte Tidemusv Satnoaiii omnein movere laptdciq« £o die itemm
coenam adoroavt Doroiniram, ut videns populiia nostram siinplicttatem
et üiDOceDtiam» nihil suspicaretur gra%'e« Quaadoquidefn semper ciamaiiC
Papistaei dos tollere omnia Sacramenta, cogit necetsitas, ut re ipsa
iodieemus y quod docentibus minus, credunt. Urbano (Regio) ut
. moDuisti, scribam diligenter de Uoctione, neque Ule aegre fered etiamsi
non obtempcraturus fortassis« Retulit Ludovicus (Hexer) quaedam
de Testaniento luculentius et copiosiore spiritu in disputatione proposita.
Fac» orO) per otium » ut studiosis rommuniccntur. Mequeunt eniut
singula referre auditores , protit dignitas rei pottulat» Salvos opto
fratres omnes, Leonem^ Myconiumy Ceporinum, Et Tu cum uxore
laetus esto> nee Te moveaut nostrattuiu conatus ! nihil contra Christum
poterunt. Is si plehem hie sibi deiegit, eam suis pastoribus reget.
Bas. XIII. Nov. 1525. OecoUunpadius.

XLVII.

CAPITO ZÜINGLIO.

Gratia Tccum. Tuas accepi. De Myropola videbo. Witeniber^
genses nos mi^re traducunt tanquam blasphemosi haercticos, seditiosos,

28ores omnis humanitatis. Belli homincs huc profecerunt, ut errantes
ratrcs, qui id impendio efilagitant» non digncntur adrooncre, scd passim
llt^ris odiosissimis proscindant. Rumor huc allatus est| Mogunliniun
duxisse uxorem, quem esse vanum au^uror. Verum gaudco, Papistis
esst quod ringantur. . Responsio ad Pomcranwn roirifice placet, sed
in altcro ternione mediam cartulam non niisisti. Cura , ut bibliopola
huc libros tuos in .tempore mittat ad tVo^fganguni Cephaleum, Ego
fide iubebo: naoi praestaret, ut in tempore hie etiam legerentur. Saluta
Myconium et reliquos fratres. XIV. Mov. 1525.
Proxime scribam; modo occupatissimo nihil vacat.

Capito.

XLVIII.

DIEBOLDÜS A GEROLDSECK ZÜINGJ.IO.

Pax a Deo Patre et Domino nostro lesu Christo , -Magisirr
Huldrice dilecte ! Vestrae litterae eximia nie laetitia perfudenint , per
quas vestram mentcm apemistis et quam gratioso animo Dontini mei
Tigurini erga me affecti sint, ita «t nie pro civesuo habere velint, ut
Conventualem sacrae Eremi*- Laudihus quoqne celebif» Dedm» quod
Terbum Dei tarn ingenue tenent, sperans Detmi eos corroboraturum
esse intam divino instituto. Magistro Frari'zio scrvpA^ velit äliquis
prccibus^eis obsequens Sulzam venire, ubi fratrem meum Gangolfum
reperire oetur die solis post Andrcae» eaque hebdomade; postca cum
loco se moturum esse.^ Quare vide, ut-quis veniat, si cpmmodum sit;
tum ego veniamjDeo volenle. Doctor. «S'/£i/*jsei[ ^ dielt,' Confoederatos

■•««-

*) D. Siürzel^ Consiliariiis A.uslriacus atqiie in acfionibus de seditione
^sUcorum ad Kheiium legalus ad }Iclv«tios confoederatos.

EPISTOLAE. MDXXV. XLIX^ 437

cum meia Doittinis Ti^rinis io posleruni Aolle convciitus »gere «Ttis
de rebus; quod contradicebain aon credeos« Certiores me reddatU,
quaeso. Mai» sl hoc ita esset, Doiiiini müUum mali ex' hoc augiiranturt
ul vobis Dco voleote referaui. Geriiianuni uieuai Gangölfuin^ quem
dicuul saeiFire ift EvaügelHiin , iudicare libere noa possunii cum sit
frater; spero tanien plus pietatis in eo reperiri, quam de eo dicitur,
Fac ut possim venire, et ego ero paratua. Resignate Magistri Franzii
epistolaiii ! Sic Deus Vos velit sibi commendatos habere. Salutale omnea^
oostros probos aiiiicos et gratias agite meo nouiine Doaiüio MoeusliQ
Coosuii« Datum Sulztae^ die Mercurü. ante Cath<^rinae..

DieöoäuSf Dominus a Hochgeroldsech, ei,Si4^^

Conventualis S* Erenü,

XLIX.

W. FABRITIÜS CAPITO ZÜINGLIO.

Gra ia et pax a Deo. De Filio PraeposUi^ curavimusy necdum
tarnen quicquam certi rcsponsmu est per niyropolas : oani primo cum
duobus polioribus egimus« Uterqne - ministros modo habent. Mune
expecio respousum ab alio quodam minoris quidem nominis, sed pii
adwoduMi y et bio nOster Thomas de subito abitionem suam nunciavit,
ut prorsus excluderer ab agendo. Qubd si res familiäres- Pr/ie/?oji/a
satis suppctunt, paciscendum videretur pretium liberalius pro convicti^
videlicet , ut simul adesset medicis nostris qui propediem ex atipeodio^
Keipublicac profitebuntur» modo Dominus faveat nobis. Nam ad purum
rcparare coliapsa uondum potuimus. Kustici rationes omnes perturbarunti
et Comitum vicioorum tyrannis truculcnta desaevit» ut minus possint
nostriy quam alioqui possenty atque omnis occasio obsistendi adversariis
favet, qui modo oiunia iinpediunt, praeter Verbum.

Cupio scire eventum disputationis , ^ tametsi victorem esse Teritaten^
nihil dubito. Mobis praesidio fuit ad versus istam pestem externa persecutio»
qua deterriti homines in pare negotium > et in hello otitim sectantesu
mussitant et lalcbras circum^pectant y uisi Dominus per Verbi usum
assidui^n aditum ipsis praesepii^ty sicut abunde praeiieptum existiroo«
Nam advigilavimus diligentissimei et iam novit ecciesia tola inconvulsam
veritatem. Mon alligant * vim salutis elemento aquae > quemadmodum
Anabaptistae illi assolent, sed eo inaugurari hominera, alquein coetuii^
recipi christiannm qui pro tempore sint victuri vitam poenitentium e(
referentium acceptam Deo per Christum sauctifioationem suam«. Pari tss%,
iure baptismum, qua priscis eircumcisio, quo signo tarnen octavo die
pueri Hebraeoruiri in populum accensebantur. Praüterea munus Apostplis
praecipiym esse usum aq functionem Verbiy eoque pro%'ectiori aetati
observierunt, unde Dominus iUis praecipue praedicationem demandariti
postea baptismum. Qui enim fieret aliter apud rüdes? Modo autem
inehtKita in multis'fidey cur nos pueros nostros non dignaremur consorlia

— iiiii,,iiiiri. PJiWI ■11,1.. ^11 m ^

^) Vc^stmiUter Praepositi Frigii Tigurlni. <) Cam Catabaptistts
6-8 Nov.

138 ZUINOUAIfAE

i^OftrOt quo« iperanm« Domini etse» quia pucri, ioquiti Teitri mocH
quia «ancti sunt pueri christiania pareiitibu$ nati, ergo signo aancti
populi cupide doDamiis« Baec est oosirae Ecctcsiae fides, aeque est»
qui a ,iiie vel teDuissiuiaiii susplcioneniy ut ad crassum iUun erroreui
aliquatenus allttderem, audierit, utut quidam aut aliia feinere de me
traduDt, aut sibt ipsi perperani persuadent. loteotis eoiin scopo Chri-
atiaaiaiiiif qui raearet de exterois tantopere cogttare. Mos instum
•cimus fide sua Ticturum; illi argutuli, ut vim Spiritus sibi oeculUHD
4eelareat9 aqub pauculis ac teiupori destinato alligant.

JVlienberffenses f ttniio 9 oos haereticos , sehbmatieoa t seditioeoa,
booarum literarum osores pronuneiaat» et talibus elogiis literts suis
passim dignantur, quonim elToeminatufn eooatuin rideo. Mam otiosis
bominibus assentatorum turba, quibus stipati suat, amentiam tantam
conciliat. Sunt eniin imbecilliores, quam ut inipressioncs adulatorum
ferre possint, qui vix a loage niinas hostium acceperint. Iscre ducunt
periculuiii fortunarum atque capitis nostri» quo aos caveado per Cbristum
occupatissinii sunius. £xoriatur aliquis futilis, qui aos deferat aomioe
iinpietatis ! huic coatinuo creditur. Aecedaat multi boaif qui iaaoceatiaiBi
fidem et alflictiones aostras testentur» praelerea si quid ad reiB) amorent
quoque bonaruro, ut vocant, literarum! ii extbilantur magao cachinao»
quasi I iaquluatf ab Argentina aliquid boni tue possit. O neglectam
earitatem! toties per Christum obtestati nee dum meruimus, ut erraates
laoaerenty et audeiit insimulare literis suis iraperiosis haereseos crimine
oronium maximo. Quoties oravi , per literas expostularent, obiurgarent»
Terberarent? aobis ab amids vu^nera fore gratiorat quam oleum adrer*
aariomm. Ubiboc Evaagelii: Si peccaverit fraterl iater Te et ipson
illum corrige? agnoscis reliqua. Hue scripsit quidam iuvents iaaoeen-
ttssimusi qui modo Witenbergae agit» ad lacobum * tludenünufn^
dolere se» quod b hie agat iater haereticos corruptissimos 9 qui sinC
autores seditionumi quamlibet dissimuleati osores boaarum literarum,
cupieates Terentium explosumi et aescio quae Hebraea ia locum sub-
atituta etc. Hosciae fratres agaoscamus, qui aveat aostro pudore, quam
gloria Domiai, se oblectare? Gerte homiaes se produut, si aihil aliud.
His diebus Nurnbergenses huc scripseruat ad potiores, doIei% ipsis
civitatem tantam a Coacioaatoribus ia haeresia de Encharistia illara
iafaadam detrusum. Id quod cursui nostro moram aliqunui oectit ex
integro impediri noa poterit. Nos de Eucbaristia aecdum proaun-
cianmusi et tauiea Ecclesiae fere intelliguat veritateni. Sic fert aostr«!
ratio y ut occupati meditaada Christi morte pro aobis obita obliviscamur
ioterimt quid sit sub paae; deiade aon esse articuluni fidei, ut impaaatuai
corpus credamus. Hoc receptOi per se modo sie colltguat: Ergo oon
adesti si aihil hie prodest, aeque ad rem est, ut adesse credamus. Sub
Palaünatu pii alioqui defiaieruat coatra aos, quos velut medii amicis
literis teatavirous placare* Quibus denctis, ut modo sumas illis coo«
testati, aos aut vivos aut mortuos fore rictoresi magaa aostrts partibus
accessio facta est« ProrocaWmus ad Colloquium , quod oobilitas »üb

*) B^drotum^ Prof. classicarum Unguanim ArgtHioraii.

EPISTOLAE^^ AIDXJI^V. L. 139

Palaünaiw anibit« Nam hodie Iheras de ea re suscepimos« Tnciimbeim «
summo studio, nactique colloqueodi facultatein ^ non vidco« cur oc n
vioceremus in taiii aperla ac bona caussa. Noster CaseliuSf ^ queip ad
YQaq>OTVQavvov^ roiovtovg abmaodavimus , caiissa rcfereodae pacisf
adhitc est io itincre. In horas exp^ctatur. Totam ex nobis fabulam
rescies. Responsionem tiiam prubamus; verum praestaret» ut impressor
per Biuilienses recentes tuos libros.huc in tempore mitteret« Sero
enim veniunt, et postquam novitatis gratiam exuerinU Nosti huius seculi
fastidium et alioqui turbam ac tacdia libelloruro inutilium» qui prae-
occupant. Mi Zuinglij toto pectore ad studia pacis propendamus,
quia nee dum victus ac triumphatus est Antichristus et miscris quolibet
tempore tormentum est conscientiarum dissidium Episcoporunu Faci
ut modcstiam tandem caussae optimae adiungamus ! nan ardentes carbones
in illorum capita congeremus, ipsorum illos pudebit tandem, nisi prorsus
cum pietate et caritate etiam frontero exuerint. Libere scripturus sum
ad istos, sed praeter talionem , utut me literis suis acerbissimis prosctndunt,
Vale XX Nov. 1525. Farellus^ BuceruSt fßc. SlapulensiSy loh.
Rn/i^Sf Vadaslus et quidem Symon^ omnes Galü et contubernales
ac hospites mei Te salutant« Deinde Bucero nescio an vacet scribere,
qui cras praelecturus est : nam alternis diebus ille novum » equidem
e^o vetus Instrumentum praelegimus. Myconium et Leonem iubeuius
salvcre plurimum. Accurate ut scribam, neque ingenium neque tempus
fert. Tot diripimur occupationibus.

V. FahriiiiLS Capito.

lacobus SUipulensis se noniinat Antonium Peregrinum et Ri^ftis
Solninum : nam latere cupiunt , et tamen paeris noti sunt. Eiecit eos
e Gallia tyrannis Theologorum.

Inscriptio : Huldrico Zuinglio Epbcopo Tigurinorum , viro ac fratri
in Christo carissimo.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Gratia et pax a Christo. Quae hie agantur , mi frater , narret
Heizerus. Unum Te latere noiim , quod avfinatQiiitc^ mei libelhim
roeum exceperunt paiyim amice ; quandoquidcm iam antea tuam sententiam
profligatam sperarunt, et m'ea astipulatione qualicunque vident repulluiare.
Civiliter tamen, pro veteri consuetudine agentes, prius miserunt librum ,
quo nostra «sciiciunt, nc inaudituin condemnarent* Itaque respondi illis
parce» amice et intrepide, etiam secusquam merentur. Curabo exeraplar
describi, ut et Tibi communicem. Videbis, hostcm nihil praetermittere

^) Georgias Chaseltus , Prof. linguae Hebratcac Argentorati , Vitcbergam
iiiisaits erat , qui ad pacera et concordiam cum Helvetiis cohortaretiir.
Luiherus respondit: »bic nullnm dari auxilium ; defensores vel uniiis vtfl
alterias sententiae dtaboli sint, necesse esse. Qiiomorlo possit Cbristo cori-
mnne quid esse ctim Beliale ? fixistimari quidem , con vitüs ahstinendnm esse ;
^aed qqo pacto respondere aut contra dicere , ai non liceat dainnare ? iriqne
couviiiari habetur. ^ (Luthtfri epistolae , editae a De Wette. IIL £pist. 76>).

' 440 ZUIMGLIANAE

ad ffabilienduiii regpaum suoin. Npstri hie omoia suo more ap^at* Et
jiisi Dominus plebeciike suae bencfaceret » olim de ca actum foret.
Won poterunt diu tegere latens uicus. Repente aliquando et interopestive
dolorem auuin levabtint* Fieri potest» ut in foveam incidanti quam aliit
parant. Jielzerus cetera. Vale cum domo tua- et fratribus. Bas.

24. »ov. ms,

Tuufl 0&:olampadius.
LI.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Deo ! roi frater. Quid Tibi in nostra ad fratres
Suevos responsione ^ displiceat si^nificea. Mihi sane illi craasissiroi
videntur, dum non solu^ signis, scd et verbis, divinam tribuunt maiestatem.
Fortassis Tibi non taiitum erit otii, ut legas^quid utrinque scriptum.
SufTurari tarnen poteris quacunque occasione. Praestat enim scire»
quid obiiciant adversariti qui non sunt contemnendi etiam minimi. lo
hoc certe ipsi impingunt non mediocriter , quod nos supra modum
contemnunt. Cetenim hie nihil novi. Suffraganeum Magistratus ooo
iuvabit, ut ministret Verbo. ' Proinde reliquos vigilantiores esse
oportebit* Literae adiectae Christophoro reddanturi ex ArgtrUorato
venerunt et ante octo dies in alterius literis, ad roe tarnen redierunt«
Vale cum uxore et fratribus. Ludovicum Hetsxrwn admone, ut oportet^
libere. Quod si Te neglexeriti fac sciam. Vale optime. -26 Nov. 1525«

Gulielmum quoque a ^e// carissimum » si adhuc Tecum est, multum
meo nomine saiuta.

Tuus Oecolampadius. *

LII.

V, FABRITIUS CAPITO ZÜINGLIO.

Gratia Tecum ^ mi ZiiinglL Suh Pßlaünaiu iuvcqes aliquot satis
alioqui pii per impanatum irritantur. Conspiraut modo et libros abunde
satis fortes scribuiity sicut ex Oecolampadio fortassis accepisti. In
Bucerum illorum KoQtMpalog amanileuter scripsiu Equidem respondt
civiliter I sed maioribus pervis» quam nuper ad Popneranmn^ quod
illius invectira niagis quam alterius calere videbatur. Mon reservavi
exemplum : nam intra unam noctem celerrime confeccram. Invitavi eos
ad Colloquium» quod fortassis annuenl, Interca tarnen caii^im nostram
miris degravanf odiis. Neque est locus aliquis idoneus conventui,
quam S« Marchia Badensis^ quem omnes illi praeoccupaot, non aliter
atque solent infesti hoates, dura incursione munitam arc^m obruuut potlus»
quam statis machinis« Piobis aoriter erit invigiiaqdunn , et nos quoquet
retenta oaritatCi nostris consulamus copiis. Ad belluin ingens natum
iuccndiiim assurgit> quod Dominus pulchre» duip voleti ve| quiescentibua

If ■ »M^pl.l

^) Epistola ad fratres per Sueviam Christun aniiHneiaatea, ii%« 9.
'} Ttlanu}nius Limperger»

EPISTOLAE. UDXXV. hJU. 4U

Aobu, resriogueti Fnöurfum Brisgaudiae 'hmxem in« ribi
Cum alina Coiveraitat^ caussam agam, iadice VnIgOy qui nunc Ulis
Mpieotibus dociius aCque certius pronunciat» Main ineptitm (yttendatn
libellum roeuin ouper corobuMenioCy st vera ad oos refcruntnr« Proximia
occup^tisrirous de Baplisnio fidem nostram deliaeavi , quae tuae per
oronia conveoil« Eleiiieota enim esse eieroenta perintttirous» et illi viin
Doroiiii Servalorts stultissime alligaot aquulis« Caussain Bapttsmi atqtt#
Euebaristiae satis traoquille adhuc agtmuSf nist quod peregre impugnaniur*
Si quae pireceriinus de satrapis atque orbis praedootbus, quam terram
siat futura aestate perditurii ad Te diligenter scribenius. Vicissiin Ta
adinoneaSf etiamsi paruin ad oos attineant* Autumaot vuigo odstirae
inprtmis retpublioae iiupendere p^riculuin, et divisis modo Ilelveüis.
Verum cor re^s in iiiauu Domioi. Valc. 26« Mov« 1525. lHjfooniwn
et Leonem lud cum Ecciesiae tuae fidelibas mioistris aliis iubeo in
Domino valere ac pergere gnaviter,

#^. Faöriiius Capito.

LIII.

BEBCHTOLDÜS HALLERUS ZÜINGLIO.

Gratia et paii a Deo« OpportuDissiroe misisti, frater et praeceptor
eandidissime» libellum tuum contra Pseudobaptistas, nimirum non ininu«
pro nostra quam tua sollicitus Ecclesia, Nam ad diem dominicum
proximum Act* cap. 18 et 19* cum prae manibus babeam: quid mihi
tua interpretatione, quae plane tua non est, sed eius» qiti per Te omnia
agil» charius accidere potiiit? Utcunque et Thomas et ego delati simus
apud Te» eo tamen insaniae nunquam devenimus, ut puerorum baptismunf
negaremus. Collocuti sumus saepe de hac re , sed illius animi nunquam
fuimus» ut Catabaptismuin afßrniarcmus« Seducit multos Scriptiirarum
plana allegatio BallazarL At ubi ex Te iniposturam et praeter eam
Testament! rationem vidcrint, procul dubio aliter sentient« Sed ut Te
quietioreni reddam: Senatus nostri decretum est» ut, quotquot rebapti-
sentur, aut quippiam sua temeritate attentent, iamiam sententia lata est,
ut proscribantur.

Laureniius Hochreuiiner ^ Gallensis f e Pseudobaptistis roire
dicaculus fiiium habet apud noS} qui aiiquando, ut imprudentcr, ita et
importune, absque omni iudicio, apud complices et convivas de Baptismo
efFutit , quem T/iOfnas JVyitenbachius sie compescuit, ut ne os apcriret.
Patrem illius exspectamus, et ubi primum Bernam venerit, extermina-
bitur. Paucissinii, imo nulli ferme sunt, quibus Catabaptismus placeat.
Cottfabulantur multi, obiiciunt ex Actis excmpla, quibus non Baptismi*
instilutio sed fructus verbi per Apostolos praedicati indicatur; sed quod
sint , qutbus ex corde placeat , nullös scio« Fabiano loquere » ut e
scrupulo libcretur. Trempitun tuum admone, apud quem omnia potea»
libello tuo. Praeterea ubi Seb. Hofmeister apud yo% fuerit, fac ut et
ille fratrt sup apud nos ad ravim scribat! nam et is Gallensis illius
con^ortto gaudet» Id Tibi tandem, ut uno verbo antmum meum habcas
integruniipersuasum sit de me : quandiu Domino piacuerit gregt Bernalum

«42 EVHIGLIANAE

nm pmeesse , nihil temere atteotabo » «eiftie adserani , ted dodiomni
cxercilata dcxleritate in Scripturis utar» Oecolampadius nie secnodo
admonuit , item et Bucerus n qui et Tibi cOBsentiuot » ne hanc contai^iooeni
proserpere sinam. Qiiod si T/winae •atisfactum nondum fuerit t ut
tarnen non eredo» id efficianif ut omnia ad Te scribaU Ceteruni quid
de Episcopo Hönsteiiensi actum sit 9 ex ore omnium audie». Myconium
aaluta atque illi gralias age de fraterna adinonitione. Filius suus optinie
ae habet» aed interira caveat Pater« ne Marcoljo illi quippiam com-
nendet: nam literae interceptae sunt in quodam pago nobis vicino» et
ad Senatum nostrum delatae« De tunica et pileo num receperit« nondum
constat. Mihi filius est et frater Felix ille Mt/conius; nilül de eo
turbetur pater. Sat est. Tu nie commendato utcre 9 atque omnia
mecum a^e 9 quae Domini verbum et Ecclesias proniovere possunt.
Vale» ocyssimp ea hora, qua Claudius a Madiis et iiteras et libeUum
obtulit. 29. Nov. anni 1525.

Bertoldus HaUeruSy ex aniroo tuus»
'^ et discipulus et frater.

LibeUum tuum nondum legi cum iam primum in manus meas venerit.
Sed meutern meam nunc habes de toUi Catabaptismi caussa» ut potius
emoriar, quam yel rcbaptisem, vcl rebaptismo consentiaro. Et nunc
MidiO) Trempium quoque libeUum recepisae. Sed si perotium liceat,
acribas illi. Scribat et Scbastianus fratri suo. Interim salutabis
nomine nostro Leonem^ Casparem^ Myconium^ Nicolaum Fürsiein^ ^
JJaUerumj et omoes, et si quae digna scitu fuerint aut neressaria,
cum Uallero nostro communica. Postremo« ubi consultum Tigurinis
tuis videbitur, oratores ad nos mittere, facut mittatur vcl unus eloquens»
et mirum in modum conducet. Omnia boni consule.

LIV.

lOH. RHELLICANÜS ZÜINGLIO-

Salutemet conscientiae paccm a Domioo nostro lesu Christo. Quum
disoedcrcm abs Te, cart5sime Ztiin^li, in niandatis mihi dcdisli, ut si
qunndo Tibi scripturus esscm, brcvitati studerem, qiiod equidcm facilc
in praescntia a me inipetrnbis : naw yäg XaxofVixai^ yQaxffOfAaim Primum
Te scire vcliiii» me non admoduiu invitum LithopoU agere» eo quod
hie aptiorcm locum privatis meis studiis habcam, quam Tiguri aliquaodo
habuertm in vitrici mei aedibus. Porro« etiamsi vix unus aut alter ex
Monachis» quos erudio , ' fructum »ementi dignum faciat« complurcs
tarnen altos discipulos habeo» de quibus spcm concepi, fructunt aliqua
ex parte labori responsurum esse 9 inter quos puer quidam est» qui se
monasticae vitae mancipaturus erat « nisi Dominus yerbo suo nos
denuo illustrasset ; siquidem is bouaeindolis et spei est» si» ut coepit»
perseveraverit. Ceterum si maior mei usus Tiguri esse poterit, tui
ofiicii est curare 9 ut illuc remeem. Postrerao» est hie sacerdos nomine

Vi lohanrmm. ') Bhtüicanua monachis LifhopoU magister
dalua, sicut fVoi/gaHgas ChrotU monachU in Hüii.

*EPISTOLAE. liDXXV. LV. 44S

Peta^ius ex Hegoma «na tem uxore et 4 liberis pulsus, qni Tc oiipcr
Ti^ri convettitt quum literts a Luclisingero Senaloi Tigarino recldidiu
Is tameyi contlmie nanibiis laboret» oihilominus ina^na inöpia premitur*
Quapropter Te aMknmopere rogatain TeKm, ut ei de praedirandi efficio«
quaotnniTw yili, prospieiaa, Ua ut et praedicando, et manuuni laboret
eo iaeitius sibi Tictiini parare possit. Quod beneficii si in ipsum con^
Inleris, «Ml niinus f^ratnm mihi fnerit, quam ai in nie ipsnni vontulitsca«
$uod ii de reiiquis Stainensium rebus certior fieri cupis, ex Luch*
singero * inierro^are licrebit« Valc, ac Ceparinmn niea caussa pbiriiniim
aaUere inbe. Salutant Te Ticbsiin Leonßt, et Adrianus. ' Slainiae
Tifurinonan die Lunae poit Andreae festuin 1525«

Tttus loannes X/seUicanus.

LV,

lOANNI OECOLAMPADIO ,

BASIL. EVANGELISTAE, FRATRI SUO CARISSIMO.

Gratia et pax a Domino. Legi doctissimc Oecolampadi libnim
Breniü « ^ tali iudicio mihi credc , ut nisi Ludovicus ^ me rcfecissct
Capitonis tnisque verbis, quod videlicet epistolam ad tc dederit tum
aniicam tum eliristianam , ma|;no impetu fuerini homincm ducturus.
Canssa est 9 quod esse eloquens videtur, linguas mediocriter doctus;
sie tarnen pessime eolli«:ity sie impudenter tumultuatur, nee in loco :
sie Tim facit sacris literis t sie eam pcrtricta fronte cladem nobis
obtrudit, ut, nbi, Ut diximus, tua nos verba retinuissent, omncm de

*) Comradus Luchsinger » oeeonomus coenobii Lithopoli, *} I4^irthi$.
^) toannes Brenz ^ ex urb« imperiali, fViia, Sueviae^ oriundus, bonis littsris
H«sidelbcrgae staduit , ubi Oecolatnptidium unum suorum magistrurum ,
MelaNchthoNem , Buceruin « Schnepfiuin , Fechtum condiscipulus habebat.
QttDin Lntlierus ibi iil7 disimtaret, eum Brvnzuts studiosissime aasectari
coeptt, codunrfitationes In libros N. T. et scripfo elaborare« et ore pror^rre.
Arnios 2i fiato praedicatiira Halis Suevomm obtigir. Inter certamina, cum
adversariis ob*^unda , cum mansnetudine et prud^ntia rerormationi et tili
oppidi et Sueviae omois opitulabatur ; sed iNi|iortunam vehement iam imitans
Lutheri adveraarium aese doctrinae Zuinglii et OecolaiU|iadii de S. C. obtuliL
Oecolampadii scriptum : « De genuin« verborum Domini : Hoc est cor|m8
nenmt inxta vetustissimos auctores expositione, cuius subtilitatem et trNU-
quillitatem hostes qiioque laudabant, Tbeologis Suevis» suis pristinis discipulis
ab ipso, ut expenderent, commcndatnm , Brenzius nomine 1) praedicatorum
Suevorum scripto invasiv acerbo, Syngramma de Cotita Domini contra I,
Oecoianapadium inscripto , quem Itbelhim Zuinglius ' his litteris tantopere
indignatur« Oecolampadii epistolae, et quem contra edidit libellus: Anti-
syngramma ad Ecciesiasfat Suevos, contestabantur denuo suam menfem vere
christianam, Brenzins idem colloquio Marburgico interfuit, unns omnino
Ltttheranorum Theologorum maxime industriorum et conspicuorum in certami-
nibns cum Catholicis et Reformatis. Per multa discrimina defu^it 15^7 virei
im|iertales. Ad introduceiidam et atabiliendam rerormationem in linibus Wir-
tembergae phirimam o|>eTam contulit. Obiit 1570 annos 71 natus. £ius scripta
mimerosa sont» tum exegetici generis, tum dogmatici et polemici. ^) Hez^rus*

444 ZUmGUANAE

* • '

€0 spem abiecissemna. Tua super dimidiam partem lej^iinus: coofestim
tnim Ludovict^ repetüt» ut ad te reniitterct. Soiida sunt tua, scd
quaeiUe» nisi alius sit} quam oratio prodit, naso suspendet. Dispeream
si unquam, quicquaui mihi visum est fastuossus aut stultius. Bonus vir
est BreniiuSj qui praeceptorem ntaus quam canis saora veretur? qui
nobis bypocrisia, seditionem» etquidnon iotentat? qui iuvenili audaciac
ubi parum eloquentiae iunxit» sie inconsulte prosilit» et. bona nomina
calumniatur? LuÜieranus docior est» qni hoc uDuro noruot, quamvis
Bcripturan» ad quod vis torquere, ac inciviliter tumultuari, trtbuBitiis
clarooribus noo rooderala eloquenlta ne^ocium a^ere. Liber si exeat
a cfaalcog^rapho aliquo» dabia operatn,. tit et tuus simul prodeat« Ibi e^o
et alius apud nos respondebimus ut di^num erit, nee taineo ita» ut tibi
aliquid sit propter niodestiam desiderandum , sed leviter atque ridicule
perstriogeniua tironem islurni audacem^ ut post cautius pugnare discat ;
lusum faciemus potius quam triumphum ex eo. Tu, ut adsoles, constans
esto \ nostri enim quoque constantes sunt« Bernalibus enim petentibus ,
ut vel in una aliqua aedicula missain patiamur, nuliä parte cesserunt«
Mittetur Tegatio a noslrU- sid Berneuses eodem modo, quo ipai ad oos
venerunt; qui cuneta» quibus hacteuus presserupt quidam Helveiiorutn
urbeni Q9Stram, exponent, ut arbitror, petentque ut publicae tum paci,
tum doctrinae caelesti consulere ordiamur. Christophorus ^ ad 4 diem
Deceinbris, Germanis" librum tuum ut det^ prinrom conatum roolietur*
Dabit ver proximum turbas imniodicas, sed principibus noo urbibuSy
si modo c^utae sint. Brachia ne remittas l nemo pro iustiore causa
pu^oavit unquam atque no;s. Quid vero quod adversarii sunt multi?
Vinceti vincet omues veritas , et adperientur eogitalion^s cordium,
prodetur hypocrisis, ubi ubi tandcm fuerit hactenus nbstrusa; surget
ittvicta invictis omnibus veritas. Accedtt opinioni nostme muodusferme9
non malignus iste, sed is qui in coelis quoque scriptus est. Vale et
pergc! nihil est, quod non possimus per Christum* Hoc exciderat:
Istud uuice specta, ut a tarn fusa contentione BrenCium ävoces, et intra
cancellos pugnarc compellas : Caro non prodest quicquam etc. Hetz>cro
idcm comuicndavimus ui ad te scribat. Ex Tiguro Kalendis Decembribus'
IVIDXXV tumultuaric.

HuläricM Zuinglius tuus.

LVI.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia Christi semper Tecum , mi frater. Tuum de Brentia
illo uieo iudicium , heu l nimis verum mihi videtu». Fuit ille ante annos
paucos omnnim, qnos vidi, mansuetissimus. Sed quae illum extimulet
Erinnys, ignoro. Vereor Absoloni , ne capillos rhetoricationis suae in
damnum suum maximum nutriat» Dens, precor, meliora det. Satis
illum admcLui, liquidem monita non spernit. Admonitus autem est et
per fratres ArgefUinenses ^ niaxime per Capiionem. At circumfertur,

1). Froschovtnu.

EPISTOLAE. MDXXV, LVII. 445

nt audidf iilferiiii in Marchionatu Brentii ad Bucerufii arfojfdDtiar
epistola in nostrum libriim , quam tarnen nondum vidi. Solliciti sunt
fratres Argentinenses si in colloquium res deduci posset, et ego optarem«
Valde enim ol^sistunt absentes, minus praesentes. Porro» si omnino
deploratus fuerit amicns, et libvuro edi curaverit, sequens consilium
tuum faxoy ut videat» quid sit iuveniliter in rebus tantis ludere. Mire
animum ineum recreavit civiuro tuorum constantia» qui tanta eum fide divinA
colunt, neque prudentius agere possent. Quis enim eontra, si pro nobis
Deus? Qui si non, esset pro bis, qui in ipsum fidunt, pro quibus futurus
tandem? Utinam Basilienses alic]uando imitentur. Sed admoduni teneri
sunt , ne quid aliud dicam. Sufrra|°;aneus noster ^ aliura suCcessorem
recepit pro suggestu» (in quo nibil periculi) suffragajieum Frisingensentj
ni fallor , Ximov. Succedet fortassis et in initiandi officio. Fenint
autem et Tregerium Augustinensem provincialem Cuncturum hie con-
cionandi munere. Ut video, timet sibi Satan, ^xpectamus quid novi
a Cohiitiis nostri legati allaturi sint. Minantur enim adversarii, qui
tamen absque voluntate Doniini nibil poterunt. In quo nostra spcs
esto. Vale cum Omnibus Tibi in Christo dilcctis. Bas. 6. Dec. 1525.
Fasciculus literarum.ab Argentorato non potuit antea transmitli.

loanncs Oecolampadius.

^ LVII.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a. Christo , carissime fralcr. Accipc et alterum
fasciculum, roagis forte desideratum, quam iucundum, certc non con-
temnendum, ne scilicet ignoremus, quid et quantum valeant adversarii,
egregii iili Spirituum pensiculatores. Bugtnhagius in nie scribit ,
redarguturus conscicntiain meam » quod perperam veterum prbtulerim
sententias. Strenue*agunt, et, uticgcs, non permittunt extorqueri, noo
esse articulura necessarium. De originali peccato non faciunt Tecum ,
et hinc potissimnm Te aggredi molientur. Megotium vereor mains inde
suborietur ; proinde amice pro mea simpHcitate monuerim , ne quid
temere» vel subito. INeque ego satis intelligo, quid natalitii pcccati
nomine non admittas. Muni omncs pueros ita puros velis, ut etiam regni
introitui per gratiam Christi sint idoneiy an puros quosdam asseras per
subsequuturum Dei donum. PröcHvitatem sane peccabdi» opinor, fateberis
in pmnibus propensiorem , quam antequam prior Adam peccarat. A
Pelagianorum sententia libens , quantum per scripturam possum »
recedo. Doleo» quod super eo argumento non uberius superior^ anno
Goram' Tecum egerim« Mam in itinerc quaedam in mentem venerant;
at nihil ambigo, quin ubique per Christum dexterrimum sis acturus

*) TelamoJiius Limpergerus^ episcopiis BasiUae siiffrflgunetis , qiiiira ad
|Mirlcs Evangelii acceasisset « loco motus est ; successit D. Augustinus Atarius,
Suffraganeus Frisingtnais , cui Oecolampadiita £vange1ium conrestira commen-
da Vit. Markis aiitem adver\arium acrem Evangelii semper se geasir et in
Victoria reformationis 1529 Basilea proftigit in Bavariam. ( Hott. H. £. )

446 ZUINGLUNAB

militenif ubi ubi Te organo usurus est. Sacerd^te« jirgentinmses m
Capitonem et civitatem Argeniinensem valvis leniplorani quaedan in*
scripseruot, ut involvant beilo. Sed qua^ siiit| ignoro» Quid noQ facit
insauiens Satau? Vale. Bas. 7. Dec« 1525.

lom Oecotampadius.

LVUI.

lOH- VANNIUS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Dco. niinquam audivi, carissime HuldericAe$
qiiod iis defiiisses, qui ob Christi oomen persecutioDes passi sunt; nee
def'ucris Heinricho noslro i ubi rescieris > quae et ipse passus est
propter Evaugeliuiii. Mon seincl de uno loco io alium e&* perse^utus,
carceres expertus e^t, et boooruui teinporalium iacturam noo pa^vam etc»
Eain ob rem ipsnni ob Christi oostrum aiiiorem susciptto« nee apud
in^ratuin beneficia. ]ocal)is etc. Si aliquis apud Te Btaureris ^ fuisset
obloquutus, quod teniere tuam de Eucharistia seotentiam iinpugDariot t
noii crcdere. Satis modeste de hac re locuti sunt, et si.DOii probaruat*
non tarnen oinniao inßciati sunt. Pendent adhuc. Munquani male de
Te senserunt , ut ex literis Afnbrosii melius intelliges. Gratia Dei
Tecum. ^

Tuusi loüiines Vanmus.

LIX.

ZÜINGLIÜS, AMBROSIO BLAURERO.

Gratia ex pax a Domino. Extorsit summa iniustitia hanc epistolam
Grcgorius Mangoldus , doctissime Ambrosi > subinde opprobrans ,
Tc nihil unquam iiterarum a nobis accepissei ad quem tarnen bis iam
scripseris. Equldem non sum iniinemor, ante annos aliquot gratissitnam
abs Te accepissei cum quadam copia Fabrilis epistolae. ^ At quod nun*
quam ad Te dederiui lilerasy incertus sum: manet enim etiainnunc in
mente nostra spectruni epistolae cuiusdam ad Te missae* Fieri tarnen
potesti ut invenerim, quae ad Te daturus essem, uiateriamque contra«
xerini » nee tauien calamo exceperim. Sicque spectrum ad haec haereatf
quod in effectum , aut in opus nunquam exiit. Utcunque res habeat»
ini Ambtosif si quaudo tenacius epistolas promo» vitio non yertendum»
ipse, haud dubie, pronunciabis , ubi tot occupationes ac turiias expen-
deris, quibus continuo adobruimur. Sed et hoc, quod stilum nostrtiin
perpetua quaedam yerecundia tcnet» ut haud femere adeat magna nomina«
Sunt enim 9 qui ambiri aliquid apud se arbitrentur , si ab indignis»
epistolis interpellentur. Deinde amicos soleo non temere facere. Quod
si videam aliquos endem esse lidc praeditos, quam nos praedicamuSf

''} ü/oiireri cUudicabant in sua sententia de Eucharistia; Bacerus, anücns,
multum in eos valebat. Hoc aut«*m nihil oCFecit amititiae Zuinglii cvm
his fratribus« ') Sine consule et di«» s«d ante Oec. iSZS* Conf. Ef^ aeqn.
3) Conf. £p. XLI. A. 1523.

EPISTOLAE. MDXXV. I.X. 447

lam HOB hbbramiis io eorum amicitiam recipi« Gerd enim sumüSY nö^
istis esse gratos, quum Ttdeaot dos citra fueuia veritätis provinciaiki'
obire; satis est nobis superque arrhabo Spiritus : euni ubiteneri videmusy
iam obsignata sunt nobis oinliia amieitiae iniinioienta* Sic, cum Te
videain ex fide Cbristi negotium agere, non dubito» me in amicorum
Tuorum albo aeque esstf atque ipse in meo es. Vannius^ communis
nostcr amicusy tämetsi aliquaudiu nibil inter nos literarum dilafum esl^
locuples tarnen testis erit, quoties Tui memoriam apud se feceriui per
epistolas. Subvisus es proxima epistola quiddam agnoscere» quod
satisfactione opus habeat. Desine, uii Ambrosia quicquam apud nos
vereri. Mon issuni, apud quem tu purgari debcas', etiamsi liberrime
quaedam in nos eiacülasses. Neque rursus tarn teoiero sum animo (rc5
^ala x^Q^) u^ facile plagam accipiat« Quod utinaih quaedara magna
nomina sie servavissent , quam nobis unice ciistodita sunt , babereC
profecto Cbristi populus longe melius, et Anlicbristi turbae deterius,
quam babeant. Tu , mi j4m6rosi ( avocat enim nunc me secunda concio»
isto die habedda) sie de Zuinglio persuasum babeas, ut nihil antiquius
ducat bonorum amicorum thesauro, sicque abesse, ut amicitiam Tuam
aversetur, aut declinct, ut se beatum audeat ducere»^si creberrimis abs
Te obruatur scriptis. Agamus strcnue negotium Dei, et ridebimus,
simul amicitiam crcsccre et firmari; si deinde in aliqua re dissentimus,
civiliter atque intra amicitiam contendamus, non WiUenbergice ^ ubi
fastuosa sunt omnia, minacia, tyrannica. Commode ipsi inter nos in-
fantium more, tenuibus rcmulcis, praeiiä committamus» Adplaudant alii
factis suis magnis flatibus, nos ista flocci faciamus« Omnia boni consule,
et roe Tuum ex animo ßrniiter fide. Servet Te Christus Ecclesiae suae
incoluniem. Ex Tigiiro X. X)ec. 1525. Salvos iube nostro nomine
Thoinam coramunem fratrcm, Vannium^ Meulislioferwn^ omnes.

Huldricus ZuingliuSj tuus«

LX.

AEGIDIÜS A PORTA , ' ZUINGLIO.

Diu est, Pater pientissime, quod in votis erat ad Te scribere«
Nempc non alia de causa, quam ea, de qua et in praesentiarum. Scd,
ut verum fatear, veritus sum tarnen viri haud vulgaris pondcris
vultum. At haue ipsam pusillanimitatem in menretipso modo reprehendo»
quandoquidem recolo Christum ipsum, Dei iilium, absque personarum
dclectu humillimos quosque suscipere ac fovere. Quod si iile facit
omnium Dominus, ut Psaltes docet, inquiens: iliuminare, et non confundi
facies accedentium ad cum : qui fiet ut ad eius ministrum accedere non
audeam? Persequebatur et olim Paulus Dei Ecclesiam, et tarnen inter
eundum a Domino percussus ac prostratus, audit Doroinicum praeceplura
de convcnicndo Anania, deque suscipiehdo eius consilio, quibus ille
auditis mox surgens explevit omnia. Esto, non sim ego per omnia
futurus Paulus, quod nihilominus in manu Dei est; sis tu mihi Anauias,

^) Monachus Augustinianus in Como«

448 . . ZUINGLIAHAE

ac'wrbo dirige errantein in via salatia« Annof dudc agitur qaartos
siipra decimiiro 9 t\uo } zela quidem, mea seatenriay pioy sed noo sectindum
acientiatRy subduxi meinet a paFcatum patrocioiOf cucuUunique nigniliit
quem Aiig;u6tiniaauin feriiot, ex aoimo suseepit ratus cum PelagianU
aaiutem oporibus ineb mihi posfe parare. Dedique operamt ut ai noa
fiereiii vel doetus, vel pius, certe pro docto ac pio haberer 9 in tanlum«
que egi 9 ut iam seplennio fungar evangelizaodi verbi Dei rauncre t
proh pudor! tn quanta bonarum litteraruoi igoorantia. Ego nihil quod
Christum saperet sapicbara; nibilque fidei, omnia operibus tribuebam«
In bis confidere audactcr ac strenue docebam; et quis recenaeat yenena»
quae etego iu agro Domioico seuiinavi? adeo ut citra omne meodacium
fateri posaim 9 Ecciesiain Dei me esse perseqnutum. Sed noiuic bonna
Deus servum suum perire in pcrpetuum ; prostravitque roe penitus«
Meque ampliua luroeo oculorum meorum mecuro est, oeque muta reliqnit
labia ; quin potius ad ravira uaque claniavi ; Domine quid me Tis facere?
Tandem audivitcor meum egregiam illam vocem : Ingredere ^iHuldricwn
ZuinffUunii et ipse te instruet, quid oporteat te facere« O praeclaram
vocem! Sensit in hac voce aniroa mpa pacem inelTabilem« Quaesüf ne
me putea ludere* Tu enim« inio non tu, sed per te eruet roe Deus de
laqueo venantium« At quid dico ego 9 me ? qiuindo vel quia spero
fratres aliquot mecum adducere. Haec eo dixeriro, quo i|!iares interea
et loca et gentes, a quibus valearous sanam doctrinam inibibere. Nobis
et Graeca et Ilebraica lingua sunt oronino abstrusissimae, atque admodum
parum de Latina habenius* Volumus tarnen et illas, si fieri poterit*
primo taiucD omnium Christum addisccre. — Hunc nihilominus adventum
nostrum ultra festum dominicae Resurrectionis protraherous, siquidem
hac proxima quadragcsima futiira iuxta salutarcm obedientiam Verbum
Dei praedicabimus« Tu interim nostram huiuscemodi causam t ulpote
tuam, imo Christi, fideliter tracta* Cuius, o si merear laetum aliquod,
priusquani hinc abeani, nuotium accipere, (abibo autem intra mensis
unius terminuni ) quam maguificas gratias Deo deberero ! Tu si quid
scripseris, operimento dirige'ad Andream AIo9Uinum eompatriotam,
Mec plura« Bene vale in Domino« Comi XI Dec« 15^5«

Tuns Egidius a Paria 9 Comensis.

LXI.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Patre Deo per Christum. Bene sc habet ttn » mi
frater. Aliena culpa morbus commodum natos divexat , quos tarnen
sola Spiritus Sancti novitas curabit ; curantur autem omnes ab illo
afRati. Arcana, quae perscrutari non est fas, Deo relinquemus. Sojponum
autoritas neutiquam terrebit. Praebuerunt enim specimen et gustum
s|ii Spiritus. Argentinensibus fratribus , quae iubes , solito diligentius
scribam. EccU epistolam, \ quam renütto, nondum legerani, tametsi

^) Eccii litterae ad Helvetiorum Commune contra Otcolampadutm et
Zuinglium.

EPISTOLAE. MDXXV. LXII. 449

copia eius fdcta fuetit fere omnibus Canonieis et validiorlbus loimicifl«
qua se oblectarent. Itaque hodie obvio Ccmsuli de ea re mentionem
feci, et obtuli me ad respoodenduin Domino. Nihil edim Dovunif
nihil seditiosum , nihil bonis nioribus adversarium docuirous« Facillimum
haereseos quempiara arguere. Me non detrectare dixi colloquium vel
Disputatioqemfccii) imo.'neque eorum, quoruin calces EcciuJ ui solv2it
indignus esU Verum noilem temere, contra monita Christi periclitari«
Mirabatur de Te ille, quod superiore anno non. disputaris cum EcciOf
cupitque audirci quem nunc exhibiturus sis» Respondi» mihi bonam
spem esse, Te minu^ timere« quam ego timeam. Certiora enim nostra
esse« Ceterum non ignoret t quid olim Constantiae actum et quid
fVormaliae attentatum. ^ Dominus, qui nos vult esse simpliceSf idem
iubet et prudentes. Haec cum illo. Quod si ad senatum vocatus fuero»
eadem dicam. Sed non facile me vocabunt. Et quis est miser ille
Eccius , ut castra Dei Israel . blasphemet ? Quem timeamus ? Annon
susceptor noster Immanuel est? Quid faciet Papista insanus? Si negaverit
cum Lutheranis transsubstantiatipnem , iam ecclesiam suam n^gavit«
Quod si illam sequetur, niinimo certamine confundi poterit« Sed iungat
se LiU/ieranisl si verbo parere voluerint, confundentur non minus«
Si noluerint , non poterimus cum tarn immundis loqui« Bono igitur
animo simus« Vivit Dominus, qui loquutus est per Prophetas, nobisque
OS et sapientiam promisit ; esto , nunc simus piscatoribus brutiores«
TJtinam cras adesset dies! Sed significabis quam primum, quid tui ia
hac causa decernent. Oportebit semel in faciem resistere Pseudoprophetb.
Vale et de fidei meae constantia bene spera« Bas» 19. Dec. 1525«

Tuus Oecolampadius*

LXII«

lOH« RHELLICANÜS ZUINGLIO.

Salutem et conscientiae pacem a Domino nostro lesu Christa«
Percepi a Leonh. HospinianOj qui recens Tiguri fuit, Cepor'uiuni
Dosirum e vivis excessisse, Zuing^li carissime, quod quidem milii non
potest non dolere, quum apud animum meum verso, qu«intam Iltcrarum
iacturam fecerimus, qui tam docto homine privati suuius« JNeque vcro
Ceporini manibus suam feliqitatem iuvideo , quod ii iam eo bono
fri^intur, ad quod assequendum nos aspiramus. Imo Ceporini mors ob
hoc mihi tantopere dolet, quod videam bonas literas ruinam minari»
quum docti viri praematura morte passiui decedant, et nemo sit, qui
vel literas amet aut colat, sed scelerata principum tyrannide opprimantur^
et fariosis vulgi tumultibus exsibilentur« Quae res nihil aliud portendere
mihi videtur, quam Deum sceleribus nostris et ingratitudine iratum esse,
propterea quod in tanta Evangelii claritate, tenebras magis amemus
quam lucem, et quod partim linguarum dono abutamur, partim vero
capitaliter odio habearaus. Hactenus de Ceporini obitu« Paucula nunc

^) Nempe cum Hussa et Luihtro.

Zoinglü univ. opera, Vol. VII. 29

450 ZUIN6LIANAE

•addam, quae a Te mihi ficri cupiam. Retulit mihi idem Leonhardus^
sejn Regii cuiusdam aedibus Te convenisse, ibiqtie inter cetera Te ex
4iteratis convivis , qui tum simul aderant , interro^asse quemnam in
Ceporini locum substituere velleot; tpm illosrespondisse, Rhellicanum;
idque Tibi non admodum displicuisse, modo alius etiam» qui Hebraice
doceat y substituatur. Quod sane haud in vitus percepi, Nam praeterquani,
quod parum vel nihil fructus apud mooachos «f/ei/ie/ije^ ^perandum est ,
effrenis coruodem Abbas oumem, ut dicitury lapidera movet» quo in
monasteriuni suum restituatur, ^ sive per faSf sive per nefas, eamque
ob causam nii nisi wx^i]fiBQog hie futurus essem. Quapropter etiamsi
tuae humanitati non dii'fideremy quin mei rationem habitura esset, Tolui
taincn hac scheda Tibi significare» Te mihi quam gratissimum facturum
esse, si operam dederis, ut provinciae graece docendi praeficiar. Ubi
enim hoc factum fuerit, latiorem exerccndi ingenii campum, et ansain
quoque discendi Hebraice nanciscerer« Siquidem non solum graece
docendi mihi animus est, verum etiam rhetorica et dialectica praecepta,
•et eorundem exempla in bonis scriptoribus latinis enarrandis docturtis
essem, ita ut iuventus non tam linguas et bonas artes disceret, quam
quo ordine quaeque tractanda essent« Vale. Leonem et Megandtum
mco nomine miütum saivere iube. Stainiae Tigur. postridie D.
Thomae 1525. Raptim ad lucemam«

I Twxi loh. RhelUcanus.

LXIIL

ZUINGLIÜS VADIANO.

Gratia et pax a Deo. Non ambigo, clarissime Vadianet quin tua
civilitate iamdudum feceris , quod ipse tam per occupationes i quam
tabcIlioDum pcnuriam, ut faceres, non oravi, nempe ut Scnatui vestrati
gralias uxoris nostrae nomine agas pro munere et splendido et conimodo.
Balthaz,arem apud nos in nervum esse coniectum » iam oliin haud
dubito Te audivisse, de quo Binderus commodum scripsisse reliqua
admouuity praeter hoc quod ipsum adhuc latuit« Hesterno crepusculo,
quod fuit 22 Dec« hora quarta, per Praeconem accersor in Praetorium*
Ibi convenerant» qui ad hoc per Senatum constituti fuerunt; prodit
Balthasar et apertis clarisque verbis recantat errorem de Catabaptisrao ,
de non habendo Christianis Magistratu; excusat se» nunquam in eodein
ftiisse errore plane t.estans. Eodem modo de communitate et sanctitate ,
qua isti se iactant incontaminatos esse. Res ad magnum Senatum
Diacosiorum est reiecta » qui nunc ista hora habetur 23 Dec. ante
meridiem. Scripsit quidam apud Budani (habet enim furnum (Ofen)
in fronlispicio libellus) pro nobis advcrsus Pomeranupn; qui mihi libellus

*) Abbas Lithopoli^ David a PFinJcehheim ^ Abbatiam pro anniiaria per-
sione niagistratui Turicensi cesserat ; mox autem noctu cum thesanro et
documtfntis deftigit ac Ratol/cellarn se coiitiilit. Qiitini restitutio in Abbatimn
iiiipetrari non iK>tiierit, .praedia in Gennanico solo Sita Monasterii Austriae
tradidit itaque diuturnam litem inctftdit.

EPISTOLAE. MDXXV. LXIV. 451

hoc articulo redditus est ex Augusta per HeizenuH^ qui nunc apud
ao» est« Urb* Rhegius fluctuatt quae res mihi satis magno testimonio
est j Teritatem de Eucharistia Augustanis quoque probari : ut eoim
nobis videtur viro ingenium esst^ Chamaeleonta nonnihil refert» Obstant
Luiheranl et LtUherus ipse nobis comaiinatur haud dvilius, quam
agricolis rusticis fecit, Habemus Argent. Basti, et nos eius fundaraenta.
Dii boniy quantum frigus, quanta in sua autoritate spes? Sed bene habet:
sie debent mutari ac se in omnia vertere, qui veritatem aut exploduntf
aut deciinant* Victoria in roanibus est> utut saeviant Pontifex^ Ecciif
Fabrik Lutheri^ Bugenhagii. Comitia Augustana roire eluduntur
Caesaris Ferdinandique artibus; null! ferme Principum principatiorum
aderunt, etiam Episcopi Colon. Treuir. Mogunl, non aderunt. Ego
arbitror, vix tandem his redditam esse narem, ut monarchiam Caesaris
olfacere incipiant. Bernam missa est Senatus Ducentorum Legatio«
Quid responsi auferatur, expectamiis. Videmus nosfra tempestate quantum
possint studia» quae iam Heluetioruni oranem occasionem impediunt«
Da enim eorum concordiani! et non modo per discessionem 9 aut si mavis
desertionem 9 Caesaris vis imminuetur, sed et Gallus e vinculis educetur :
taotupi est in Germania Caesaris fastidium. Veruntamen sie est in
fatis. Consilio cuiusdam» quem Tibi pauIo post nominabo, factum est»^
ut Bernam sit legatum 9 efflagitantibus nonnuUis y qui isthic Deum
timent. Res magni moroenti erit, si recte volent consulere« Haec ultima
Tecum« Xu interea bene spera etc. Sabbato ut supra» ( 23 Dec. 1525. )

Huldricus Zuinglius.
In margine: Commendo tibi hanc Hermanni filiam, ut eam patri
commendes» Hoaeste sane apud nos lana teiaque Tictum parat, duriter
victum quaeritans; sed sunt, scio, omuium hac tempestate copiae in
angustum contractae» Quantum licet ac fieri potest ne desis oro«

LXIV.

CLAUDIUS MAGIUS • ZÜINGLIO.

Mea sit Vobis oiBciositas promtii sempcr addicta. Scitote, Domine
carissime et probe amice , Vestras litteras ad me semel et iterum missas
bene habco perceptas. Quod meum fratrem attinet, is nostri quondam
scribae public!, iVica/tfi «fr/ia/Zeri, viduam duxit, Vobisque maximas
gratias ago pro impensa opera. Sicubi hoc poterimus remunerari, nos
cunctos habebitis p.iratos. De «Itero negotto, spero omnia pulchre
coneiliatum iri. Auspicia bona* Certum habeo , Vestros dominos ,
qui hie i'uerunt, nostros iogenuos socios esse, et candide quoque dimissos;

^) Fauiilia Magia praesidium praecipiiiim reformationis Bernde fiiit.
Bartliolomaeus iam 1523 patrocinatus ertkt Brunnero^ Pastori Ho€cbstetfen$i.
Claudius fuit familiaris Ziiinglii; eius filia, C/ora , monialis orciinis Doininicani,
in insula Bernae suburbana , quae hoc i]>so anno e coenobio excesserat et
cum BullingtTO litteras communicabat, 1526. Praeposito, qui miinus ahdica«
verat, Nicoiao a IVatteiirueil nupsit. lacobus^ Claudii frater, Prafpositi a
Wattenweil sororem e coenobio Koenigsfeldett sab idem tempos nuptam
dedtixit. De alio fratre hie sermo est»

452 ZUINGLIANAE

id quod Vobis refereot« Viderunt voluntateni , qua in ciTitatem honcstam
Ti^urinam afFccti sunius cum spe, amiciliani inter dos in dies auctum iri«
Vestri legati facile cogoitum haben! t qua mente niaior pars apud nos
adhuc Sit* . Mei Patres Conscripti proxinio die Veneris Domino Bercii-
toldo Hallero munus denuo prorog;arunt. Multae machinationes tentantur
ad eum depellcndum ; non autem, ut fretus Deo spero, succedet, lUuni —
et propraetorem sua merces nianet; id quod Vobis meus hospes nuntiabit,
cui coram dixi. Si quid mihi porro scribere lubeat, hoc facite per
certum nuntium, ut epistola mihi non aberret. HactenusI Dens Dominus
Vestram valetudinem prosperet, ut peragere sancta placita cius possitis.
Bemaei die lovis ante festum natale.

* Vester omni tempore promtissimus Claudius Maffius*
Ittseriptio i Magistro Huldrico Zuinglio 9 meo dilecto amico Tiguri.

64.

Claudius May an Zwingli.

Mein allzeit willig Dienst etc. Wisst lieber Herr und guter Freund,
Eure Briefe so Ihr mir nun zweimal geschrieben habty habe ich Ter«
standen« Meines Bruders halben t der hat unsers Stadtschreibers
Miklaus Schallers sei. Frau genommen, und Dank Euch auf das
höchst der Mühe und-Arbeit, so Ihr gehabt habet. Wo wir das alle
könnten verdienen , sollt Ihr uns willig finden. Des andern Handels
halben hoffe ich, werde sich alles wohl schicken. Der Anfang ist gut.
So versieh mich, Euere Herren, so hie gewesen, sind unsere lieben Eidge-
nossen; seyen auch wohl abgefertigt, als sie auch sa«en werden, und
haben gesehen den Willen, so man zu einer ehrlichen Stadt von Zürich
trägt, in Hoffnung die Freundschaft werde sich mehren zwischen uns
von Tag zu Tag. Euere Boten haben wohl gesehen, was Willens der
Mehrtheil noch hie bey uns sind. Meine Hrn. Rath und Burger haben
unsern Hrn. Berchtold auf Freitag vergangen auf ein INeues bestätet
zu predigen. Man sucht viele Ränke, ihn zu vertreiben ; aber ich hoffe
zu Gott, es werde nicht geschehen. Den — und Landvogt ist ihr
Ding gemacht, als auch^ mein Wirth sagen wird: dem hab irhs von
Mund gesagt. Wo Ihr mir weiter schreiben wollt , so thut das bey
gewisser Botschaft und dass mir der Brief gewiss werde. Damit ver-
leihe Euch Gott der Herr Gesundheit, dass Ihr seinen göttlichen Willen
möget verbringen. Dat. Bern Donst. vor Weihnacht 1525.

Euer allzeit williger Claude May.

Ucberschrift : Meister Ulrich Z wingli seinem lieben und guten Freund
zu Zürich.

LXV.

W. FABRITIÜS CAPITO ZUINGLIO.

Gratia Christi Tecum» fortissime heros. Plurimum solatii literae
tuae attulere nobis de tua Ecciesia soUicitis, qui tiraebamus, nescio quid
faumanius casurum in pectora infirmiora ob lapsum IVaUzJiutanorunK

EPISTOLAE. MDXXV. LXV. 483

Vicniiae cnini roalum dos ▼ehementiua attiogere solet. Verum tantum
abeaty ut aliquid nobis.diyesserit, ut et nostrani pariter ij^naviem istiße
•ubfulcias« O carissiuie Zuingli ! quam semper trepida vi de Ballhasare? ^
quoties arctissimis amicis de hoiuine dabitanter locutus sum , quoties
dubitavi de aoimo gloriosuli? siquidem notus est ab aonis multis magis,
quam uUi bono probatus. Nuncprimum, quia coneutitur adversis» ia
spcm venioy homiuem vere Dci esse» qui per praesentes afllictioDes
apparatur^expolitury absolvitur; modo furiosam rebaptbaodi pervicaciam,
et impoteotem » qua Tehemeoter laborat , philautiam depouat. Det
Dominus 9 ut in gloriam suam omnia. De WaUxhiUanls in spe sum,
in locum eiectura yerbum Dominus rcstttuet, quia cohaerescere quorun-
dam pectoribus nihil dubito audilum Christum, qui otiosc non latitabit;
erumpet oliui cum cautiore fiducia. lila modo via dissidium exciudttur,
quod ex tuis literis agnosco peius extitisse praesenti clade. Gratia Deo !
nostram Ecclesiam eius generis tragoedia necdum tangit. Verum aliquid
inonstri quidam alunt, quod nuper efFujissent, ni metus externae perse-
cutionis prohiberet. Eos facere nostros quotidianis ofßciis conamur.
Quod ad constantiam nos hortaris , habeo gratiam. Cohorfatione tali
opus est; non omnibus fateor, infirmis tamen, maxime conduciti imo
et firmi gaudent audire alibi similia dedisse pectora Dominum« Vantssimos
hie terrorcs spargunt, quasi nostra fides formidabilis esset eximie Satanae.
Seimus nasci domi nostrae omnes hos rumores ; et sunt tamen qui nostrae
IJeipubiicae male volunt, sed incutere mala hoc tempore an satis comroode
possinti necdum scio« Adeo habent, quo per hanc aestatem exercendi
yideotur. Movi et plebis mobilitatem , sed anchora nobis Christus
est, eoque intrepide pergimus« WaltzJiuiana defectio ne piluro quidem
Bos turbat, imo sentio grandescere fidem in multis. Enshehnenses
pergunt pios trucidare, et Eloelii nostri tantis pestibus favent» Dpminu»
eos dissipet ac perdat!

Cum pharmacopola conveni , qui plane probus ac integer est.
XVI aureos pro vietu poposcit. Neque alibi uspiam minus dari solitum
asse verabat. Homioem veruin putamus, et ei ministro non esse opus
scimus. Eoque «uscepi ad Te scribendum; Tuum erit respondere,
an bono viro haec conditio probetur, nee ne» Nam quod Pharmo-
€t>pola de fideiussione petierit, per me agetur« Fidem dabo pro iuvene
commendato per Te perquam libenter. Fere exciderat: ad biennium
loeaodus erit: nam ait, minoi|e tempore nihil commode fieri posse.

Qualia virsit loh. BurkarduSj exiniecta schedula facile cognosces,
tametsi anoQ^ta monasticae vitae nihil attigerunt illi, qui haec sug-
gesseimot« Praecipuum , quod per Marl» Herlin probari potest , furtum
est fmaiepti et aurei cruciati* Nam civi, qui adhuc vivit, mira fraude
ii{iposaer«t , et in aliqua summa frumenti defraudaverat totum ; quod
abstulerat, reddidit coactus manu illius. Neque ei tutum esset hie
agere« nisi permutata Teste* Raperent cum sui adversarii in ius«

Bucerus anno superiore , caussa parandi victus Pomeranuni
verteodum r^ceperat. Taedia multa devoi'avit. Vertit. Excusus est

*) Vid« expitnatiooes ad Zuingtii scriptum de Btäiasaris libello baptismalL

454 ZUINGLIAMAE

Über BasileaC: Quam Studium hominis fVUtenb^rga probainra sit,
experiemur brevi« Ccrle quaedam meliora reddiditi 6t nunc in hoeest
idem ut exquisitiora coUigat. Verum, mi Zuingli, oro pluriraumy quam
fieri potest, frigidissime agas, si quid agendum ad versus Yqa(poxvQai¥9ov^
toiovTOvg. Modestia et causa nitamur, sicut ipsi autoritate et opinione
cruditionis« De Baltasare^ quem Tecum captum aiunt a Magistratu
überall detineri custodia, speramus felicem exitunu lustitia et cbaritas
in talibus iudicibus locum habent, neque deserent indefensam caussain
veritatis. Et omnino consultum arbitror, ut nihil, quod severitatis
etiam iustae suspiciooem habeat, cum eo tentetur. Gloriosuli illi norinf
denientiam cbristiaoissimi Magistratus. Gravatus haec multis scribo
tarnen« Tu boni consule. ArgenU VI Kai. lan. 1526.

V. FabrUius Capiio.

LXVL

CONRADUS PELLICAT^ÜS ' ZÜINGLIO.

Sapientiam ac fortitudinem in Christo Domino. Aperuit mihi
Oecolampadius noster, amicissime mi ZuingUj mysterium instituti tut
de me subornando loco pie defuncti Ceporini optimi et eruditissioii
viri. ' Cuius functionis si parein me iudicas, tuo id periculo feceris*
Ego certe, ut nescio quid exigendum sit a me, ita non integrum habeo,
quid praestare possum. Sum enim homo impeditioris tarn iinguae quam
ingenii, ut nihil magni ausim de me cuiquam poUiceri. Verum oro»
ut de ta re scribas latius, ut sciam quidpetatur a me, et si id, ccrto.
Quanquam autem iam dudum viderim, subsistere me in hoc vivendi
genere diutius non posse : immiouitur enim indies numerus fratrum
christianorum in coenobio meo , et multi ferventer instigant quibus
obsistere nequeo, ut vestem mutem. Expectavi tarnen Domini vocationero,
qua in opus suum exposcar alicubi ; nuUa habita ratione emolumenti ,
ied tantum utiliter coUaborandi in propugnando Evangelio et proximia
serviendi pro gratia conferenda vel collata. Fuit mihi hactenus satis
quieta conditio et opportunitas magni et utilis laboris praeter prae*
lectionem publicara. Sed subsunt causae non sperandae diuturnitatis ia
opere meo. Sed et suspicor etiam Senatum nostrum non gravatiin
dimissurum , si reuuncieni ei professionem meam. ^ Instant armato
consiiio ut non spernam conditionem, de qua subiodicas, etiam amicissimi
raei. Et cgo Tigurinorum fidem et probitatem magnificam inaximi
facio, quibus servire pium sit et commodum. Denique Dei voluntate
rem agi non dubito. Cuius dispensationi et gratiae me totum tradidi,
nuUa alia ratione vitam instiluere cupiens, quam ut illi probandam
aperem. luxta carnera quidein ac sanguinem difficile abstfsahor a genere
vivendi, cui per 33 annos assuevi, nunc ajs^ens 47inum annum aetatis.
Sed si per Dei voluntatem Ecclesia Tigurina ine vocabit, ad opu»
Domini, cui cum eiusdem gratia quoquotuodo sufficere potero, non

^) Cfr. Episf. VI. anni iSZ2. '} Ut professor Ungaa« Hehraicae,
^^ Professor fuit Theologiae.

EPISTOLÄE. MDXXV. LXVIIL 455

TidcOf qua ratlone tergiversari possini. Itaque rai Zuingli pro de bac
re 3cribas mihi, et scito, nie votis tuis capide obsequuturuiu 9 si in
gloriam Dei putaveris me posse quippiam. Basileam quidem satb
adaiuavi et aino. Sed domini vocationi obsistere non debeo, cum id
per coDscientiam libere queam. Quantum attinet ad Status roei deser-
tiooem, quem iarodudum Papae renunciavi et Christo vivere concupivi,
nunc primum spiritu quodam certiore afflatus diutius non differami
buiusmodi vocatione permotus ; multis etiam aliis exemplum ut
fratribus detur« Nescio tarnen si quid tentari possit ante an^ariam
praesentem finiendam, — -— tarnen Domini Senatores obsequium meum
exigere volent, quibus hactenus non invitus scrvivi. Sahitat te impendio
concionator noster, ^ quem nosti, tui amantissimus, qui et ipse mallet
scrvire alicubi Doniinis Tigurinis, quam hoc vivendi genere inter tarn
cunetabundos frustra clamare et vivere. Vale vir optime et eruditissime
in Christo« Ex Basilea die Innocentum 1525.

Tuus ex animo semper Conr. Pellicanus,
Inscriptio : Fideli servo Dei et Ecclesiae Tigurinae Huldrico
ZuingUo amico carissimo. (Responsalis ad vocationem.)

LXVII.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Christo, mi frater. Escfieri nostri ' coUoquium
mihi non contigit. Abierat enim, antequam illum advenisse cognoscerem*
Cum Fellicano egi diligenter ut cognosces ex eius literis ; roaYlom eum
hie manere, sed excucuUatum. Impudentia Diaconi foetere f ^ castra
Dostra« Innocentem adhue arbitror, quamvis coniectus sit in vincula.
Valde autem oculati sunt adversarii nostri » suas interim trabes nescientes.
Ceterum in caussa Ecciana probatur mihi consilium tuum. Ego non-
duiti annui) nie alio loco, quam hie, redditurum rationem. Hie paratus
sum. Senatus me nondum vocare dignatus, et amicis videtur inconsiiltum,
si ipseaudiri petam. Respondebo autem, si vocarint, ut scripsisti. Si
epistolam tuam censes publicandam , sat fuerit ineo nomine monuisse
opportune lectorem, me officio in tempore non defuturum« Expecto
quid Wuienbergenses parturiant, quos certum aiunt contra nos scribere ;
et tunc opportune etiam a me perstringetur Eccius^ qui non serio,
sed dolo, congredi cupit, Precabimur Dominum , ut suo negotio adsit.
Vale et Hetzerum saluta cum ceteris fratribus. BasiL 29. Dec. 1525«

loannes Oecolampadius.

LXVIIL

LUDOVICUS HÄTZERUS ZUINGLIO.

Gratia et pax a Deo per Christum. Tuo nomine, observandissime
Zuingli , loquutus hodie sum Chunrado PeUicano , quam potui

^) loannes Luthard Lncernas. ') Verosimiliter Conradus Escher ^
Senator, unnseonim, qui Vulsuram vulturis conscripserant. Obeundis satrpe
Ifgationibus adbibtbatur.

U6 ZUINGLIANAE

officiosisftiiiie» ITarravi coromoditates acdiuin, item desidcriuni oniniuin
bonorum virorum , qui apud vos miilti sunt » Interim etiam aptam
occasionem » qua a »uperstitioso cucuUo liberetur. Videbatur plant«
risu ftto adsentire, et mire ei hane ipsam vocationem arri'derei licet
«tiam semel aut iterum (ut decet^ ingemuit, timens, ne non sufficerc
possit. Quum vero doctior non praevideri possit, ae id lubcns operis
aubire spopondit, si modo certum sit, aiebat. Ego tuo nomine proroisi f
Tibique a Senatu cöllocatam esse potestatem doctum quempiam eligeodi ,
quem certö» ut meum iudieium fert, doctissimum habes. Ego feliciter
ßasileam venii nisi quod ter imbellis ille equulus mecum sese humi
prostrarit* Oh quam levavit optimus maximus Deus 9 ne fregerim crus
gut aliud membrum. Gerte non mirum , etiamsi corpusculum meum
Infirmum alias prorsus interiisset. Johanni Oecolarnpadio fideliter
oronia commissa retuU» Fert magnam Senatus infidelitatem« Solus
laboraty solus est. Quid multis? Dignus ut in pistrino pro multis molat.
Deus vero ^ semel vultum suum ostendet« Vilheüno a Cella die, me
adhuc mandatorum suorum recentem habere memoriain ; faciam quam
diligentissime* Vale! peoultimo Dec* ld25«

Ludovicus Hätzerus.

LXIX.

SIMON STUMPHIÜS ZÜINGLIO.

Pax Dei et gratia Domini nostri lesu Christi Tecum. Amen.
Confort^re et esto robustus in Domino Deo nostro. Vide obsecro, mi
ZuingiL^^ quid tragoediarum pepererit nobis MarU Lutlterus cum
suis libris editis, Ecce nunc tibi tribulatio, dolor 1 afHictio et angustia
undique* Quam gravia et intolerabilia fere patiuntur plurimi ubique
terrarum propterLutberanam factiooem) propter Christum vero redempto-
rem nostrum vel nihil etiam« O Domine Coeli et Terrae , et Pater
lesu Christi» Tu nosti, quod non mentior, O Domine lesu Christe,
bonum semen coepisti seminare» nos servi tui dormivimus; ecce nunc
damus poenam nostrae igpaviae, quos semper vigilare et orare docuisti.
Culpa haec nostra est* Ignosce Domine, igqosce quaeso, et subveni
nobis servis tuis, in niedio mari periclitante navi, ne pereanius. Supra
quam par erat de homine triumpbavimus , gloriain , quae soü Deo
iramortali et FiHo eius unigenito unice debetur, Uli attribueptes, supra
Mosern, supra Apostolos, supra Christum ipsum exaltantes hominem
adliuo monachum , qui punquam etiam suae doctrinae respondit ; cum
tarnen Christus, unicus praeceptor noster, coeperat facere et docere«
Totum mundum concitavit, nedum seduxit, nunc ipse dormit securc.
Hoc profecit, quod nusquam nunc licet pure anquntiare Verbum Dei«
Multos quidem scripta sua feceruot Lutheraposi, Christianos autem
nuUos« Ex discipulis iudicatur praeceptor, Non enim docuit ipse
regnum Dei et Christi, scd mundi. Sic etiam Discipuli eius omnes ex
liUthero docti, non autem O'ioSiSaxvoif primum quidem sedulo quaerunt
. regnum mundi et ventris, deipde Dei et iustitiae eius quaesituri ad Kai.

Graecas« Quare ego nunc, putas, inceriis vagor scdibus (Deo auif^in

EPISTOLAE. MDXXV. LXX, «57

gl>atta, qul sie me enidit) qui bene currere coeperam fere ante septeimiuin,
Domino dirif^nte gressus meos, sed fascinatus illius scriptis £t alioriitn«
Aratias autem ago Deo meo, per Christum leaum, qui me reduxit ad filium
auum 9 unicum praeceptorem nostrum , qui est via , veritas et vita«
JUaenchiacenses f Lutherani facti roa^is quam Christiani, autore Luthero
sua quaesierunty non quae Icsu Christi. Ideo Deus mc abe^it, ne cum
illis perirem. ^ Deus aperiat illis oculos, ut resipiscant. Et Tu» roi
Ziunglit et frater carissiuie, bene cucurristi ante quinquenniuro, quando
etiam me» uti Paulus Timotheum suum, germanum filium agnoscebas«
Postquam autero uterque Lutheranus esse coepit, resarcita est vere Chri-
stiana charitas, non ex parte mea. Desii enim ex gratia Dei illuniinantis
corda nostra adhaerere eins factioni ante annum, et tum etiam Te
admonere coepi et dehortari, cum Tu prior me adhortaius esses. Plura
alias» Pugna pro nobis , Clementissime Pater. Is Te confirmet,
Coofide Frater in Domino ! bene conßde ! Simon Stumphius , nun-
quam Tui immemor per omne exilium meum. ')

Datum expunctum in Originali.

LXX.

SIMON STUMPHIUS ZUINGLIO.

PaxDeiTecum. Amen. Salvus advenl Basileami at valetudinarius;
sed melius habere incipio. Hoc unum scias, Senatum interini in absentia
mea omnes concionatores convocasse» atque illis praelcgisse mandatum
illud ~Vetus superiore anno editumi ut purum Verbum pure praedicent,
seniolis omnibus Doctoribus. Quod faciendum est» si a Deo doceri
velimuset eins agnoscere voluntatem, non hominum opiniones. Christus
unicus Magister omnium nostrum, qui timemus nomen Domini magnum
et terribile. Satis aperte» apertissinie» ipse enim lux est, Scripturam
aperuit nobis credentibus in cum, dicens; Omnia quaecunque Tolucritis
ut faciant Yobis homines« boc et vos facite illis. Haec enim est lex et
prophetae. Hanc unicam regulam si prae oculis et in manibus habuerimus,^
omnis divina Scriptura et V. et N. Testamenti nobis clara erit, qua
contempta omnes nostrae commentationes eam obscurant. Ideo summe
precandum, quod praesens admonui niille verbis, ut Deus ipse praestet,
quod pollicitus per Hierem. XXXI, ut det ipse legem suam in visccra
nostra et in corda nostra scribat. Fidelis est Deus et iustus ut praestet »
exaudietque orantes cum fide.

Simon SiumphuSt servus Christi.

Citius forte opinione onmium adero apud Vos. Tu, mi ZuingU,
sis oculatus, neve credas falsis accusatoribus, Tel de me, vel de aliis ;
sed meniento, quod Te admonuerim per Deum. Si peccaverit frater,
argue eum inter Te et ipsum solum etc. Tuum est, ferre infirmos»

^) Pastor Hoengat^ ciii propter conciones fanatico spiritu turbukntas
abrogatiim erat monus. Vid« Op|i. Zu. I. p. 529. ') Haec epistbla et pro-
xima qnando datae sint, indicium deficit; aed in hone annum probabiliter
incidnnt.

458 ZUIMGLIANAE

quemadniodiim et Christus tulit discipulo^ siios. Nee habe« potestatem »
ut solus aliquem excludas, aut excludi patiaris quidvis etiam peccantcni
a Senatu, quod attinet ad vitain et doclrinam de Christo« Tota Ecclesia
id faciat cum tuo spiritu in potestate Christi, 1 Cor* V* Nemo roe
laesit» Sed Deus humiliat» ut exaltet. Recordaret quod Paulus do vis-
simus apostolorum restitit Petro, qui capul esse videbatur, in faeiem.
Nusquam tamen vldemus, Petruui indij^ne id tulisse. Deus vult, nos
iDvicem esse membrai soluui aulem Christuui suorum esse caput.
Gratia Dei vobisrum.

Inscriptio: Ulrico Zuinglio et Nicoiao BaoarOj mihi carissimis.

LXXI.

ZUINGLII TESTIMONIUM

PRO DOMINA GENERE SCÜLTETA, QUONDAM MONIALI

AD TRAIECTÜM.

Haec est summa eorum, quae dicere habeo : «Dominus Administrator
a Geroldseck ^ me semel cum Magistro Franzio ' beatae memoriae ,
i'^rum cum Mag. lo; Oechslino et Mag. Erasnio ^ ad Traiectum misit«
atque in praesentia hoc mandati dedit» ut monialibus ibi cantum cocno-
bialem et antelucanam remittamusi eiusque loco S. Scripturam vemaculo
•ermone lectitandam imperemus , iisque etiam permittamus saerum
niatrimonium, st quae eontinentiam aegre tolercnt, ac si recte romiini,
dotem importatam recipiant, cum aliis pollicitis benevolis. Plura seiet
Dominus a Geroldseck et Mag. Erasmus. *

Vestrae Sapientiae promtus et obsequiosus
Huldricus Zuinglius*

71.

Zwinglis Kundschaft

für Frau Schuldheission, etwann Klosterfrau zu Fahr«

DIess ist die Summa, die ich sagen kann : dass Herr Pfleger von
Geroldsegg einist mit Mstr. Frantz selig, änderst mit Mstr.
lohannes Oechslin und Mstr. Erasmus mich gen Fahr geschickt
und auf dermalen eins uns empfohlen, den Klosterfrauen daselbst das
Kloster und Mettegesang nachzulassen und an dessen Statt die Heilige
Schrift zu lesen in teutscher Sprache, auch ihnen zu erlauben, die hei-
ligen Ehe, welche nicht möchte minklich (reioklich?) leben; und, bio
ich recht eingedenk, Ihnen auch ihr eingebracht Gut heraus zu lassen,
mit anderm freundlichen Erbieten. Weisst Herr von Geroldsegg
und Mstr. Erasmus weiter zu sagen.

Euer Weisheit williger und gehorsamer
Huldrych Zwingli.

«) Cir<;a 1518. ') Zinkius. ^) Schmidius, *) Hoc testimonium Sinm-
lenis in hunc annum inseruit, non iudicata cansa.

KFISTOLAB. MDXXVI. II. 459

M D X X V l;
I.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia et pax a Deo, carissiine frater* Nudiiis tertius scripsi^
qiiia Sit Fellicani aniinus, et quod meum in re Ecciana coDailiura. ^
Sed quia fortasse tcibellio ille diutiua in itinere moratur, volui et per
hunc breviter si^ißcare* Persuasus est PeUicanus et tuis literis
accersitus propcdieni ad vos advolabit. Scribe igitiir ei vel paucis»
Quod si hanc conditionem detractabit non video, qiioinodo unquam a
•uperstitiosa illa secta liberetur» ' Hodie illi et Hetzerus tuo nomine
loquitur. Ignoro autem, quid illi responderit» Sed babebitis bominem
eumque non poenitendum ac tractabilem, quem invitus hie amitto« Sed
malöeuro a^ere bona conscientia isthi«, qiiambic superstitionis patronum«
Ceterum Eccianas litcras nisi a Te habuissem, nondum per Senatum
fuisaent comniunicätae. Neque amicis consultum videtur» ut scribam
Bon vocatu« a Senatu« Ingratum eoim quibusdam quicquid acripsero,
tametsi nec'hoc ignoro } ai tacuero, quod imputaturi sint pusillanimitati
neae, quae tarnen» Deo laus, nulla est. Hoc unum me premit, quod
fidis hie destitüor coasiliariis » et molem negotii fere solus porto»
Prospiciendum mihi in exasperautissima illa domo. Verum Dominus
rem moderabitur. Tu perge, et nugacissimi Eccli dolos sapienter
^etege* Non habet enim Antichristus impndentius aliud niancipium. —
^imon ^ ille, qui literas reddit, permisit hie puerum suum sacro lavacro
dmgi , tametsi principio Catabaptistis multum tribuerit. At quae DQrainus
pridem ignovit, nos neutiquam refricabimus, ut et Dominus nobis nostra
debita condouet. Vale cum uxore tua felicissiroe. 1. die lan. 1526,
X Tuusi loannes Oecolampadius.

Saluta et WUh. ZeUium.

Inscriptio : Hiddrico Zuinglio , omni virtutum geliere claro ,
maxiraeque Christiana literatura praestanti, fratri suo carissimo.

AMBROSIUS BLAURERUS ZUINGLIO-

Non tarn iniquus sum publicis studiis, ornatissime Zuij^gu^ ut ea
vetim privatis meis commodis quicquam remorari. Scio , Te totum
hoc, quodvins, fratribus vivere, ac proinde etiam mihi, qui, quicquid
uUi usquam fratri Christiano, mihi factum lubenter puto* Gratuni tarnen
fuit Mangoldi nostri officium , quo candidam illam et vere amicam
epistolam Tuam ad me iropetravit. Sciebat nimirum , se nullo alio
nomine magis me posse deuiereri (si tarnen hoc quicquam sua referl^
quam si eiusmodi mihi argumenta Tui erga roe animi afferret, qui qualis
aliquandiu iam fuisset, non satis coniiciebam, praesertiin in tarn pertinaci

^) Hoc Sfiectat disputationem üb Eccio paratam. ') De ordine Discal-
ceatonun. ^) Probabiliter Stumpfius. Genf. £pist« LXXI. anni 1525.

460 ZUIMGUANAE

•Ucntio« Non quod diflidereiii sinceritati Tuae, sed niendaciorum licenCia
roe morebati siöiul et improbissinii quitl:fiii caluiuoiatores, qui eliam
optime facta pessime interpretantur. Sunt , qui immodtcam in ine
roodestlani} 3unt qui caelibatuin, sunt denique» qui, cum nihil aliud
possunt 9 cucullum tenaciua adhaercntem reprehcndunt f atque in liunc
ine pietatis nonnihil collocare putanL Quod ultimum Te quoque, istorum
caluraniis adductuni 9 suspicari audiebam; tametsi acgrc credereint adco
Te praepostere agere, ut conscicntiam meaui ex veste, non vestem ex
cronscientiai cuius non una solum ratione testata Überlas esset, metiri
Teiles. Nunc vero, post acceptaui epistolam Tuam, omnia vana fuisse»
non obscure video, ut iam nulla mea apud Te opus sit purgationet quam
propterea nuper meditabar, non proptcr quicquam liberius in Te dictum.
Mam isthoc hactenus nemo ex me audivit, ncc audiet unquam, nisi
forte (quod absit) secus quam huc usque docueris Christum. Dissen-
limus a Te, ingenue fateor, in Eucharistiae dogmate. Quid tum? cum
idterim de usu modis Omnibus inter nos conveniat. Nihil hie durius
pronunciamus, quod quidam impie faciunt; praescrtim cum nihil sit
aut minimum periculi , agnoscas hie tropum, aut non agnoscas. Etsi
labefactando regno Papistico vestra sententia longe sit eflicaeior; in
quam ipsi etiam ultro discedemus , ubi Spiritu sup certiores nos fecerit
Christus, sine euius onoxaXinfßH nunquam hie fuero securus. Ut cnim
multa me movent ad admittendum hie tropum, alioqui toties obvium in
Scripturjs; ila nihil permovet, cogitque, ne non audeam dissentire.
Proinde Eucharislia recordandae mortis obitae pro nobis argumentum est,
in quem solum usum nos utimur utrinque, nihil sollicitii quid pani in-
•cludatur, quandoquidem verba nobis, non pani, dicta novimus, sicque
tranquillam reddimus Ecdesiam nostram* Quod si etiam facerent isti
quidam, qui vincendi studio magis, quam veritatis amore hie tantopere
depugnant, minus iam turbarum, plus pacis habcremus. Mira et accr-
bbsima parturiunt nonnuUi, quae magno nuper aniini dolore vidimus.
Digladiationes sunt ica&' VTUQßoX^P t^fayucal^ ut risura sit posteritas,
si qua futura sit, nostri seculi rixandi amorem, quod ob concordiae
Signum lantas discordias concitamus. Exeuditur nunc Augustae nescio
quae determinatio declamatorum Sueviae et Rheni ^ adversus Oecolam-'
padium^ meum virum; semel et vere dic^m, Optimum et eniditissimumy
qui titulos muUos, etiam vobis consentientes, multos nihil repugnäntes
una involvet, ut demirer temerarium hominem. Faxit Christus, ut in
ipso landem pacem habeamus. yannius ^ permittente nostro Senatu,
Memmi/iffam profectusest, eTangelizatunisillis tantisper, dum proprius
rontingat Apostolus : nee enim patiemur hunc prorsus a nobis divelli.
Zidcciiis nunc locum illius implet, quanquam vix potuit- adduci. Tu
ora pro nobis et nostra Ecclesia, quae satis pcrgit grat'iter commota
ab Anabaptistis turbatoribus, nee ad uUa mundi elcuieula sahitcm alligat,
sie vero valet caritate , ut omnes agnoscat Sratres , qui de Christo
Christianice sentiunt, nee ob leves caussas dissentit, aut inique loquitur, de
Vobis inprimis, apud qiios manifestus Evangelii successus, quem Christus

^) S^ngramma — aiictore Bretuio.

EPISTOLAE. MDXXVL III. 461

ioclies ina^s magiscpie fortuoet» Vale mi carissimc frater » quem sie
anio ut ne — Salutat Tc geriDanus frater nieus Thomas» Saluta Leonem^
Ceporinum^ praelerea reliquos Verbi coniniystas. 5 lan. 1Ö26. Plura

nunc peroccupat Epistolam» quam hie vides» redde obsecro

nobili pioque viro Wilh. a Zell cui abs Te plurimum cupio eonimendari«

jämbrosius Blaurerus tuus.
Constans apud nos fania est, te nuper nianibus ac pedibus obstetisse»
cum ScAatns ad Helvetioruni petitioneni nebulonem istum absolvendum
dttccret) qui aestate tua caussa in vincula coniectus erat; id quod ctiam
iion pridem unu» quidam primae apud nos autoritatis valde pertinactter
affirmabat« Fac sciam negotii veritatem.

III.

OECOLAÄtPADIUS ZUINGLIO;

Gratia et pax a Christo » mi Zuin^li« Si yales, bcne; nos vnlemus
et solitis favoribus excipimur. Nonnibil sane tuo nomine solliciti sumus»
ut valeas. Fama enini fert } Te languere adeo 9 ut et a coucionibus
abstinere cogaris« Quod si ita est, consolationeni et Tibi et nobis a
Domino precamur. Fac igitur, ut quamprimum nos bac soUicitudine Übe«
res« si bene habes. Scribes praeterea et PeUicanOj si illum Ceporino
subrogatum vis. Nihil eniip moratur , quam ut literis tuis vocetur«
Hodie obtuli libellum supplicem Senatui. Exemplar misissem, si de-
scriptum foret. Grato animo si hie disputetur, vernaculoque sermone,
iiidice yerbo Dci, convocatis et aliunde viris doctis, in arenam me
descensuru«! recepi. ^ Eccianos dolos aliqua ex parte palefeci. For-
tassis pcrferetur Lucernam. Mondum Senatus a me responsum petiit;
proinde etiam non vocatus per epistolam compareo.

Missus est huc libellus Billicani cum epistola Urbani RegiL '
Verum in eo . nihil tractant solidi« Libellus meus non est ; alioqui
advolasset Tigurum. Uno argumento contra Teriulüanum et nos
gloriantur, nempe: si dicamus, corpus esse iiguram corporis, cogemur
etiam dicere, figuram sanguinis pro nobis traditam, idque ronltis verbis
frustra contendit. Nam si de imagine Maxinüliani dicam : Hie est
MaximUianus qui genuit Philippum, , quid urgebit intelligi 9 quod
figura genuerit Philippum* Vellem tarnen apparari similes tropos e
Scriptura« Nam illum ex Exodo: Hi sunt dii, qui eduxerunt te ex
Aegyptos Tellicant. Frustra quoque exercent se in diluendo, quod
agnus sit victima transitus. Ferunt praeterea, Suevos nieos suas nugaa
cum magno plausu extrudere Augustae^ quibus necesse fuerit respon-
dere. Ignoro nunc, an aliquid libro dempserint, Tel adiecerint; alioqui
praeveniri illos curaremus. Misi literas Augustam^ ut certior reddar«
Fortassis amici ad Te primum mittent. Agemus communibus consiliis,
quandoquidem ita nos Deus iunxit. Multis diebus ab Argentinensibus

^) Bema pro Lithopoli Basileam locom dispntationi suaserat ; sed recnsavit
aenatns Basileae. ^) De verbis coenae Dominicae et opiniomim varictate
Th9ob* BiUicani ad IJfb, Uegimn epistola« Responsio Vrbctni ad eundeji.

462 ZUINGUANAE

nihil literaruin acccpt. Insuper quis Curiensis disputatioois exitttSi *
fac sciainus : oam tardiiis alioqui resoienius* Heizerus se Tibi commeodaf •
Et hunc, qiii literas reddtt, consolare» et consiiio adiuTa. Vale et brevi
ad nps scribe. BasiL 12 lan. 1526,

Tuus Oecplampadius.
Suevi mei post responsionem iterum apud oobilem quendam coa«
venere, et» ut aniicus qutdain indicavit» insigniler cooteinpserunt; id
quod Tu niiiiiuin verax ^vates praedicebas» Age ounc, triumphent ad-
versario ncc viso Dec victo. Certuin est, praecocia gaudia in moerorem
desioere, ni Dens veritateni homines propter peccata sua ignorare velit.
Fertur et Melanc/Uhon quaedam concepisse in luateria IvxBcquniagm
Si vacabit legere, uberem fiaariyanf proventuni futurae dabunt nimdioac.
Pari facilitate veritas iiiultos et paucos vincet. Scimus, cui credimus.
Vale. Salvus sit et Wilh. ooster a Zell cum domo tua et fratribus.

IV.

ZUINGLIUS » AD PELLICANUM.

Carissime Pellicane! Dici non potest, quantum hilaritatis hauserim
ex tuis literis, quibus sentio te ad nostram petitionem noo nihil propen-
dere. Satis est, te taptum temporis in carcere hnuianarum tenebraruin
delituisse* Tametsi non ignorem, ubi ubi sis, ibi lux sit. Scis enim^
cui credidisti : alacriter aliquando lux est contuenda tibi. Quamdiu enim
pectus sibi quidem probe constat , hypocrbeos autem vestitus aliud
mentitur, ipsi nobis nimirum sumus conscii, quo animo conseientiain
audiamus aecusantem et defendeotem. Tu igitur, optatisrfme homo,
nequeo enim calamo et per epistolam prosequi» quam tu nobis Omnibus
unus in votis sis, quaodoquidem urbs ista , quae te deperit, tibi sit
moribusque tuis comroodatura, velis ac remis ad nos propera. Quid
enim tibi multa pollicear , qui te experiri omnia , non tuo sed meo
periculo cupio? Per Dominum loquor, cuius et caussa loquor, nihil
aetati tuae, nihil studiis, nihil humanitati e venire accommodatius posse
quam Tigurum. Conditio vero haec est : Leges quotidie hebraice
certum aliquem librum : Exoduro nunc ordimur; nee praeterea quicquam
tibi oneris imminebit. Annuus proventus meo aequalis est, 60 aut 70
florenorum, aut fortasse 80, domus elcgans atque opportunissima. ^
Occolampadius et Hezerus viderunt eara. Per totam vitam nemo te
expugnet, nisi tanta utaris petulantia, ut ferre nemo debeat. locor.
Nulla enim aegritudo, morbus nuUus, nihil penitus malorum tibi poterit
accidere, quod hanc conditionem infirmet. Vacationes tres sunt, quae
plus quam uiensem singulne longae sunt: feriae, Dominica dies et
aliquot alii , ut putem quartam anni partem vacationi patere« Rem
domesticam si ips^ curare statueris , praesto est domus, ut diximus«

^) Disputatio, qnam Optolampadius dicit, Ilamiae, non Curiae est habtta*
') Hanc Epistolam Zuingiii servavit nobis Pellicaniis in Ghronico sno , ubi et
contenta prioris eiusdcm £pist. ad enm , sed perditae , exponit. ^} PtUicauus
scripsit ad civitatem: »Promissa et servata copiose«*

EPISTOLAE. MDXXVI. Y. 463

Sin minus, apudalios eris, donec tibi res tuae commodent» ,Atqiie e^o
ipse tibi liieas aedcs patefacio* Inp;redere9 exi, ul lubet. Oiiinia in
tua erunt potestate. Cucullae ridentur apud dos, sedsi perpetuo utare(
prorsus autem nihil, si adferas ut ponas. Cucullato autem tibi venienduin
est ad nos propter instantem tumulkim, tyrannorumque improbrtatem ,
non apud nos, sed apud alios saevientem. Scio tibi non magna esse
promittenda, qni mediocribus pro maximis uti didtcisti, sed me totum
tibi promitto cum bonis rl doetis omnibus. Senatus vcstcr, si quid
abitione gravabitur, indica, qua ratione Senatus noster debe<it cpistolam
ad Testrum temperare, atque/ operam dabimus, ut per eius petitionem
tibi -permittatur, quod alioqui ne^aretur. Orant Te, LeOy Myconius y
lo. lacobus Ammanus i Riid. ColUmis^ Meg ander ^^ omnes. ' Mec te
ulla ratione retineri patiaris. Non ignoraraus, quid c]ialcogr«iphi tentaturi
sint. Verum tu lucrones istos nibil moraberis. Vale. Tig. 12 lan. 1526«
i. e* quo te Dominus vocat.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia tecum carissime in Domino frater ac praeceptor. Literae
tuae varie me aifeccrunt« Gaudeo impostorera ac mancipium gloriae
captum , sed inconstantem hominis meutern vehementer abominorl '
Expendit argutulus Christianum Senatum nihil temere, nihil pro merito,
sed placidissime acturum omnia , qua modestia christiana abutitur«
Coniicere nequeo , quorsum sit evasura caussa eins. Diniissus caUim-
piabitur , ac de illata vi magnos triumphos excantabit , et oneri erit
rctentus» ^ Verum solatur nosprudentia integerrimi Senatus, et spiritus
Domini, quo es praeditus, mi Zuingli* Exitum tragoediae tantae ad
nos commode perscribas. Senatus noster hodie firmior est , quam
hactenüs, Scholas nondum habemus. Speramus brevi aliquam medio-
critatem. Ne Missae redirent, loco primissarum, ut dicunt, christianum
agimus cönventum in quartum modo menscm, idque in singiilis parochiis
quotidie. Adest frequcntia poptili : primo verbum auditur ; postea
spatium fit orandi in silentio , ut. quisque iuxta suum spiritum Dominum
precetur. Experimur vohmtatem Domini hoc fuisse : nam cedit perquam
feliciter. Formatur Ecclesia christianis affectibus quae pridem nescio
quid impietatis spirabat. Cum apothecario transegi, ut per bienniuui
iuvenis, quem commendas, apud ipsum ageret : minori enim tempore
nemo facile instituendum admittit, et in victum unius anni 16 numera-
remus aureos. Me obtuli fideiussorem: nam hoc poscebat. Vir est
christianus, et rei medicae non vulgariter peritus, si amicis credendum.
Nam mihi cum eo nihil intercessit consuetudinis, at bonum esse virum
nihil prorsus dubito , quare iuvenem quantocius mittas* Farellus te
plurimum salutat, qui est fortissimo pectore, et bostis Dei impanati ,
a quo summam papisticae abominationis pendere putat. Convcntum

1) Addidit Pellicanus : , Amici con Stentes ad mortem u^qiie. * ') Bal^
thasar Hubmeierus it VValdsliut. ^) Id quod evenit.

464 ZUniGLIANAE

novum Principes indixenint Spiris agendam ad Kai« Maias» Interim
apero otiitiii. Inanes iiiinae futuri belli circuinferunttir, qiiaa Magistratus
noster non contcninit» sed nee timet inagnopere. Domini voluntas fiat.
Hartmudius de Kronberg hie est, exul ob Chriatuni) aroplissimis
exciusus poMessionibus, ^ cui Doiiudo coDStaotiain ac loo^aniroitatein
donet I qua ei inpriinis opus esse videtur. Is Te saiulat per dos.
Ecclesiam nostram Domino coinmeDdetis. Vale in Domino. 15 lan« 1526.

F. CapUo.

VI.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Gratia a Christo. Si Disputatio omnino habenda est, mi Ziungli ,
nam hoc fama fert, cui ego nooduiii habco fidem, conducibilius fortasse
esset , aliquandiu premere epistolas edeodas , ut impudentiam adier-
sariorum nervosius confutcmus. Imo displicet hoc coQsilium, quando-
quidem foret nostris viribus confidere, et multa inter rem ac spem«
Cratafider curabit mea Argentorati excudi, si exemplaria illi dedero;
addirtus autcm illi sum ob aes alienum, ut non teroere alteri typographo
servire, eo invito, possim. Maluissem cum Christophoro ' convenisset.
tlespondebo Billicano pro itiea tenuitate copiose et diKgenter. Urbanum
publice negltgaroi privatim acrius admonebo. Et quoniam Suevorutn
meorum meminit, habebunt et Uli Ipcum. ^ Addam et sermones duos
apologelicos , quibus multum odii detergemus, siquidem aures essent
auditoribus. Non multum referet , etiamsi exemplaria non communi«
cabimus alter alteri, quandoquidem utrique fidei et caritatis primari<i
cum est, quae non sinct periclitari, tametsi mallem, Te semper iudicium
meis adhibuisse. Sed necessitati parendum. Vereor , ne hie tandem
eveniat, quod eventurum timui, ne frustta laborarim, et gloria Dei non
aliter enitescat, quam quod inexcusabiles futuri simus in die illo. Ora
igitur Dominum, ut nos clementer respiciat. Is et Te cum domo tua
ac fratribus diu nobis servet incolumes. BasiL 25 lan. 1526.

loannes Oecolampadius*

VII.

CAPITO ZÜINGLIO.

Gratia Tecum, carissime frater. Lutheri libellus, quem „de aervo
arbitrio"* inscripsit, iam hie excuditur, perquaro argutus ac pius: nan
aliquot folia legi. Erasmi nomini vehementer oflSciet', plurimuro aiitem
conducet pietati. Nam quis usus spiritus et gratiae, si qniddam nostris
vhribus per se tribuatur, sicut Erasmus modiculum istud suum tribuil.
Quam mihi dolet, virum tantum non habere reliquas dotes. Maxime
autem acerbum est , quod ad elementum panis ac vini nos revocet «
etiamsi talis videri nolit. Pura sententia passim recipitur. Obstaiit
episcopi Sueviae quidam , pars aliqua bene sentit. In certamen ardnum

1) Post ratttm Sickingensis. <) Frosckcwerus. ^) Brentins «t ecdesnstae
Suevi propter syngramnia. Genfer. epistoU III.

EPISTOLAE. MDXXVI. VII. 465

deducemur, vereori et tarnen propterea simolare fidein, cuius rei nallam
habeinusy non possumus. Verum , si quid in me situni, cautione uterer
magna 9 ne quid ultra praescriptum verae dilectionis. Omnia donarem,
omnia dissimularem uni caussae intentus» quae opinor, declarando subinde,
repetitis vieibus, potius quam lacessendo adversarios, subsistet. Nam
fprmido me tenet perniciosissimi dissidii , adeoque putarem , nostra
potius confirmanda in ^posterum , quam illorum praesidia infirmanda.
Sinas, roi frater» priores in nos incurrant illi. Umbone veritatis protecti
gravissimum impetum secure feremus. Qua nioderatione concordiae locum
relinqucs, quae prorsus dissipabitur, animis utrinque odiosius intentis«
Video fore, ut occultis anfractibus ad veritatis confessionem deflectant«
quam rimaro apertam ilHs cupio. lam nesciunt subsistere , qui nos,
dum ipsi elementis cobaerent, ob nostram libertatem damn^nt; nos contra,
qui potius Papistas, quam fratres tales initio respeximus, invicti bactenus
obstitimus, ut qui christiano affectu, gustum veteris salivae referentes^
pertulimus« Pomerani über in Oecolampadium ad nundinas veniet.
Is erit aut caduceator aut fecialis* Tum integri utramlibet conditionem
accipiemus, et orbis nostrae parti malorum sementem non tribuet, sed
illis , qui nitro pacifice ac pie conantibus q^iXovtxaig obturbant. Hie
agimus more nostro , lente et frigide 9 sacerdotibus cursum nostrum
remorantibus, qui ex concordia Galli et Hispani spem conceperunt
amplissimam. Adeo nbrunt sibi solatia fingere vanissimi isti. Dum haec
scriberem , literae perferuntur , quibus amicus significat , rem apud
plerosque ad indicendum Concilium spectare, cuius potissimum rei gratia
huc Spiras sit Imperator venturus ante Kai. lulias. Id quod aeque
subventaneum ac stultum est. Quid ad nos enim istorum consultatio?
Verbo Domini connitimur, quod et invictum et aeternum* Vale, et
Leonem lud^ Myconiüm et reliquos fratres ex me plurima salute
impertias. lubeo tuam uxorem ac piam prolem valere in Domino.

De Apotbecario scripsi non semel; cum quodam pio et industrio
coDveni. Annis 16 pendendi aurei, sed ut biennio in suum ille conWctum
se daret. Citius enim absolvi omnia non posse affirmabat. Praeterea
eo pacto ad talem usura explorandum etiam alibi in biennium astringuntur.
Quae PraeposUo dicas, cui cupio bene ex animo. Fideiussoribus opus
est, quos ego curabo: nam me illi obtuli.

Ceterum respubliea nostra multls auditis minis tranquilla etiam nubc
est, neque serium bellum expectat. Erunt forte, qui praedonum more
fugitivo pugna et privatis damnis cives afilictabunt. Et tarnen nihil
contemnitur. Quae ad urbem tuendampraesidioessepossunt, apparantur
fortiter. Nullum militem conduximus. Adsunt parati in hoc, ni fallor«
Duces, quos in stipendio senatus habet. Concordia est hie inter Cives, qualis
aliquot annis vix fuit. Senatus omnium optimus, superiorum Senatorum ad-
inodum exiguum quiddam superest, quod sit propensum Papisticae factioni«

Stephanus^ Liechtstallanus ^ vir pius et integer , innocentia prae-

^) Siephanus Sioer a Diessenhofin^ Pastor Liestalli reus postulatus erat,
quod nomine rusticanae plebis epistolam seditiosam ad tribus civitatis Basil«'ae
Zuinglii univ. opera, Vol. VIL 20

466 ZUIISGLIAIHAE

fiertim moruin et scieoitia' pietatis inagous, in vioculis modo d^tinetiiTf
defereate illum ac prcM;uraote Stuatu BasiUen^iL Uptiumiu viruio
Satan in argumentum dissidii parandi inter ilias coniuiictai» reftpublicas
obiecit. Mam ilJi ad virn, nostri ad cuiuslibct ius, et alteri allvris in
hpc aegerrime couvenient« Ora Dominum cum Ecclcäa» «fuac Tecum
est, pro hoc fortissimo milite Christi , ne opprcssuj» rebu« advci&is
deficiat, Iterum vale 2S lan. 1526.

JVilh. FarelluSf lac* Stapuiensis et reliqui fratres Te plurimum
salutant , bene mea familia Te optat agere quam ielKsisj^ime. Bucerus
idem quod ego de respondendo fVirlenibergeaslbus orat. Sed pro
voluntate Domini et iuxta consilium spiritus» qui in ie est. agas» nobis
permlttentibus« JMostram libuit indicare ratiuuem.

y. i'abritius CapilOy taus.

VIIL

BÜCERUS ZUINGLIO.

Gratiam et Pacem, Agit apud nos pia quaedam mulier, Barbara
ex Salgans^ quae ex primo isthic coenobio uupsit pridem Martina
Hag y boiiiini Tibi quam nobis nokiori , quamquam tandem , non sine
Ecclesine nostrae incommodo 9 nobis plus quam satis innotuerit. Is
nuper diem suum obiit , filiolo et aere alieno huic relicto. Haec ipj»
innocentia innöcentior, et ove minus sibipotens prospicere, debet nobis
tanto esse commendatior» quanto ipsam agnoscimus Christo magis deditam,
suique curam ipsi commisisse. Est autem Domiuo deditissima, et se
ipsa penitus exuta. Ratio vero, qua iuvari possit et iure debeat, est,
ut Scnatus vester acciperet alcndam , postquam proventus Cuenobii » in
quo agcbat, sibi» ut audimus, usurparint« Meque euim obesse ilU debet,
qaod ma urius ex solitaria illa vita in matrimonium coucessit. Hie sane
nulluni discrimen habetur eorum, qui niature vel sero monasteria de-
seruerunt : siugulis aequa portione, babita tauien ratioue aetatis, pro-
spicitur anuuis reditibus. Si vere viduam , et so.ide pium uiuliereiu,
quaeque aliena ope egcat« ut quac niaxime, volueris iuvarc, haue iuva,
et cave a marito qui erat ipsam acstiines. Cuius caussa erat ut Tibi
irasceremur, si ulla tibi ratione possemus irascij quod non initio nobis
illum suis coloribus pinxeris, et foenura in cornu moustraris. ideiu
iu>bis usu venit ntgi töv q^gaV rov XctfintQ* ^ quem nobis citra commea-
dationem miserunt 6i ßiTxevßiQyioiy quam nihili tarn sui amantcm,
qui si posset, nobis multum adeo negotii exhiberet, Assertores carnis
Tibi commendo sie tractandos, ut memineris« primorcs iam non tani
carncm asserere, quam a vulgata nostra verborum exppsitione videri

consignuverit. Argentoratum defugit. Senatus Basileensis sollicitabat eius
prehetisionem adeoque posthac supplicium capitale ab senatu Argt!ntorat«rnst.
Stoer siiam innocentiam usqiie atiseverabat. £veatus causa« est ignotiis.
{OchSf Historia Basiter V. et Houin^er.) Crimen non poierat prubari,
ZuingUique dfprecatio muUum \ alebat. Conler. Epist, XXI.

^) Fruuciscus Lambtr^iu,

EPISTOLAE. MDXXVI. X. 467

Teile Tindicasde verba Christi. Etiam babebis rationem infirmoruin,
quos oon reiicies a caulis Christi, si fucus eis fiat a summis, praesertiiu
praetextu verborum Christi. Denique ita scribesi ut Christi gloriam
solaniy quae tum iilustrissiina est 9 quum ipsius imagioem, summa cum
caritate, prae nobis ubique ferimus, quaesisse videare. Hie iam ludos
parturiuDt nostri literarios. Obsecro , mittas nobis rationem 9 qua
vestrum ludum instituistis , et. quo pacto decreveritis vestram pubem
instituendam. Male hie audimus apud IViUenbergenses quod Studium
linguarum niaturius adhibendum censeamus » neque declamandi latine
tantuoi tempus tantumque Studium instimendum nobis videatur, h. e. quod
latinam non graecae atque hebraicae linguae praeferamus. Optamus
vero magnopere tuain hie agnoseere sententiain » quam nobis proximo
nuntio scribes: nam spero brevi ludos nostros instituendos. Optiine
vale. Salutant Te fratres. Saluta nobis Leonem tuum , ac alios«
ArgenU 29. lan. 1326. M« BuceruSt Tuus ex animo.

IX.

CAPITO ZUINGLIO S.

Debemus iniseris commodo esse, mi Zuinglif praesertim apud fratres
et niaiores nostros. Quod ine iuipellit ut scribam pro misera vidua
Martini Hag^ qui olim apud vos agebat, et hoc biennio nobiscum ,
non quidein optima fide atque integritate, quod bene sero rescivimus.
Is obiit diem. Uxorem reltquit pauperem, quae ex monasterio ditionis
urbis vestrae. Simplex mulier est, et claris natalibus, cui modis Omnibus
subventum oportuit. Et liberalitas Senatus vestri talibus 9 ut hie fama
est, peusione annua providit. Haec autem nostra eiusdem Monasterii»
sed pridein egressa , antequam per Magistratum licuit. Quae res ei noa
erit fraudi apud aequissimos vestros Senatores. Simili conditione nobis
coiinueudasti aiiquando Marcum loannitaniy quem iuvimus fideliter»
cui, sicut aliis, nibil denegabitur, imo dabitur certissime, et hoc brevi*
Rescribe, an Senatus nostri literac ad vestrum illum amplissimum sint
aliquid ponderis habiturae; et curabuntur. Pro modo illius scriptoris
apothecarius inventus est, cum quo pactus sum pretium pro unius anni
convictu ; sunt aurei 16. Tempus constitutum in biennium. Vir est
probus, etexercitus, ut ferunt. Scribit Oecolampadius disputationem
futuraih. O diem felicem ! quanto triunipho decorabitur veritas! Utinam
ad Senatum nostrum vestri scriberent, quo ex nobis aliquot mitterent.
Sin minus, equidem per me curabo, ut adsimus auditores, qui in opta-
tissima scena nuUas simus partes habituri. Vanum est, quod nugigcruli
de concordia inter Imperatorem et Gallum circumferunt« Vale in Domino«
29. lan. 1526. F. Fabritius Capito.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia Tecum, carissime frater. Colligi, credo, tribüs articülts n^v
agTooä(}3C(uaiv et Deuui iiiipanatum repugnare labor est utilis, sed vereor»

466 ZUINGLIANAE

De pro conditiosibas pacis vehemeotius agas. Quod si mihi omnino esset
animus eiusinodi conandii testarer oon es^ articulum fidei alterutrum
credi^e; alterum Teruni tarnen esse, ac repugnare oppositum necessarüs
articulisi ut fratrtbus via ad dos redeundi dod praecludatur. Horoines
samu^s* OHeDsiooem accipinius facillime. Et videDtur modo quidain
ex grege advershriorum ad dos recIlDare. Sentio Galliain omDiam
oiaxime illum unicuin articulum detestari. Disputatio Eckiana repaodet
multa, quam superbus Suevusf non omittet. Spero dos etiaro affore ceu
spectatores iucundissimae comoediae. Fama est, BaUhasarum traditum
Enshemensihus» Dominus viro turbulento — — is io koris detnde
adversis firmum det animum ! Enshenien^es oegaot, se ullum Evangetii
caussa trucidasse, quod persuadent nemini. Sed ea vox indicat fore
quiddam lucis in posterum et otii. Fracti sunt truculentissimi hostes, ul
olim apud veterem Ecclesiam. VtiDam et nos grati essemus Deo , et omoes
adpublieam utilitatem, quatenus gloriae Ciiristi coniuncta est, respiceremus.
Vobis consistorium est, et usus io dubits variis raatrimoniorunu
Diversificamur in coniugio leprosorum, quibusdam asserentibus vioculum
iDsolubile iuxta illud : »Quod Deus coniurtxit etc. Mos a Domino
solutum aestimamus, qui per Magistratum separat, quos coniunxerat.
Item omnino in morbis perpetuis, quibus nulla spes est usus marltalis.
DeindeaD lex magistratus civilis prohibeat, quo miuus consobrioi legitime
cohaerere possint, qui quidem lege Mosaica uon astriuguntur , et quod
Moysis olim nunc idem ins est; tametsi vicinius videretur caritati,
ut suas leges ad divinas corrigeret. Sed quid interea , anlequam id
factum , an privatus aifectus impune esse possit offendiculo , repugoando
receptis legibus. Quae tu sentias <t serves , paueis nobis iudica.
3. Febr. 1526. F. Fabriüus Capiio.

XI.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia Domini tecum , carissime frater. Per Oecolampadium
arbitror literas meas resignatns. Id eniin fore ex tiiis prioribus ad m«
intellexeram. Nani ei copiam tuarum legendarum aiebas fecisse. Faror
Ducis JV. ^ hie magnus est. Qui hinc ad regiinentum Imperiale deputa-
bitur, band dubium, in commodum eins incumbet. Nobilis iuvenis lac^
S turmius designatus est pro assessore, ut vocant, pius iuxta ac eruditus. '

^) Pf^irtembergensi». ') lacohus Sturm ^ nobili genere j4rg€ntoraunns ,
natus 1^190, Geilero et Wimphelingio praeceptoribiis usus erat, unus de
principibus civitatis , et facile primus doctrina , eiciquentia , prudenti« et
constantia, qua rempublicam patriam per multa discrimina feliciter gubernab^t.
Gerebat potissimum causam Germanorum superiorum Evangelicae partis apiad
Imperatorem et in Comitüs. Cudi Tiguro et cum Zuinglio praesertim a 1529
ad 1531 arctior ei necessitudo intercedebat. Conditor inprimis reruin
scholasticarum Argentorati fuit perpetuusque moderator. Obiit 155S. Quum
Granvellus« Minister impertalis , per occasionem, quam iltnd Interim dedjerat,
dixisset, defectores a vetere fide igni poss« cogi, ut haeresin abdicarent: sie
respondit : Vita possnnt privari, non autem cogi ad fidcm. ( Adami. SIeidanus.)

EPISTOLAE, MDX^VI. XI. 469

Est modo Uli luo Principi tempus maxinum. Adveraarias puer et iniuslusy
prneditua indole, fateor, sed doo optimis stipatus eoasiliariis. Caesaris
et GalU diuturaum bellum, Pantificis RoniaDt perfidia/ qui nunc Gallis
coosentil, nuper viniitius ainicus Caesaris , praeterea bona ista existiinatio,
curp publice ferant, exilio et miseria modo edoctum t%s^ iu lege Domini
Principeaiy qui sub rebus prosperis tyrannuni oUm egerat: doji «uim
defeudimus, quae iuvenis aniino quam iudicio plenior desigoarit. Ciri-
tates Imperii ferme verbuiti receperuat , praesertiro foederis Sueviei ,
quare ab inipu^aaudo detioebuntur. Tantum studio sibi ducat praebero
specimen Principis cbri&tiani, nefastu» ne insolentia fortunae, ne satel*
litum ebriosorum inutili eaterva plebem et se gravet^ Nam postquam seipel
veceptus fuerit, erit tutior praesidio vestratium quam suis viribus»
Ditissima monasteria levabum penumm et rerum diffi^ultatem^ubi potituA
fuerit iterum imperio«

Luther'h epistolaiu ezcusam WUenbergae nostri imitati sunt«
Cootingunt utrinque parum decora« Maiorem animi moderationera
charitas christiana requirit, quam Uli mutuo exhibent. Carolstadiw
gloriae est sitientissimus, LaMeri^ ingenii dexteritate et usu antecedit«
Miras anno abhinc quarto tragoedias €(Wolstadius excitavit, qui
statuit, manu quam verbo potius pugnare. Tu demolitus es 8tat«a5»
sed post praedicationem, sed Ecdesia beoe insiructa. Christum optime
docuisliy et quae Christo obstarent» antiquasti, dum Ule alterum tantum
agere videturi et pro rebus nihili tantopere desudare, quasi in istis
prora et puppis rei sita esset« Caroisiadius fortissime contendit,
pueros, antequam voce instructi fidem possint profiteri, non esse bapti-
sandos. Conquirit undique multa. Nobis consuetudo et ratio est ut
baptizemus; qua autem fide ex libello per Bucerum edito cognosces«
Fuerunt, inio etiamnunc sunt, qui infantes nolunt baptisari; sunt qui
nolunt amplius esse susceptores ex baptismo. Mos contra verbo pugnamus,
quo minus aliqua necessitas libertati irrepat; contendimua tarnen esse
utilissimum 9 ut baptisentur t ea enim occasio erit in reliquum vitae
addbcendae religionis. Balih. IValthusanus infirmis r»tk>nibus nititur,
quasi abuteremur divinis vocabulis baptisando infantes» et grandiusculas-
tingendo, qui pariter impii esse possiot, non abuteremur.

Legimus obiter pridie libelluni Luiheri de statuis abolendis et de
Eucharistia. Quid dicam? Mulla obolent, multa fastidio » quae inlbe-
cillitatem rixandi indicant ; tametsi talis adversarius* aliquid roerealur«
Carolsiadius alienissimus esse videtur ab animo christiano : tantopero
ad gloriam perrumpere studet« Scio quid ipsis IVitenbergae ineptientibus
ego tum confessor utcunque occultus pertulerim. Quae tarnen de colendis
imaginibus asseverat LutheruSi magis adhominem adversariumperdendum,
quam ad r-ei verilatem dixit« Nam usu et experientia didicimus, in
templis imagines aliquot seculis adoratas. Mec tarnen vepugnarim»
domos privatas pingendas impune historiis saoctis , caussa mereoriae
excitandae. At u|;»i caussa audiendi verbi convenimus, h. e. in templis,
specimen certe impietatis praebent. Liberius dicam ; Illerebrae sunt ad
ipsani impietatem, Nos templa aliquousque repurgaviuius. Senatus
Qoster beri sacerdoliolum in usus, pauperum coavertit ; hac via facta

170 ZUINGLIANAE

inradenius cuneos bostium iofestissimos cum maiori spe ▼ietotiae« O te
felkem sub tanto Seoatu, et tarn alieno a grege PapUticOi quo dissi*
pando aetateni prope iosumimus. /

Luthero scribam intra biduum, quocum ne comm^tariSf mi frater»
ParcaSf obsecrO} iofirmis et otium duIcUsiiiiutn ne tibi invideasi qood
nunc itnpendis rebus optimis. Posteritas , si notneo spcctarenius *
exactioris censurae erit, quae Uli plurimum tribuet, qui roinimum omDtuin
arobierit, praeiertiin quorum iDonumenta extitcrint, ut tua sunt exlatura»
Nam genium spirant posteritate louge dignum. Nos prophaais propc
laboribus uati videmur, uisi non prophaouni est, quod extcris rebu#
peragendis) etiamsi fratrum caussa, perit.

Carolsiadius me ireterem hospitem alloqaio oon diguatus est 9 dum
hie quatriduo delitesceret. Quae isla libertas , qui spiritus i quae cbaritas !
Nosse fratrum errorem, et praeseutibus non indicare, sed scribere in
absentes, siquidein in nos scripsisse videtur, quae in duplices Papislas
•eripsit: ita eniin auiici eins ferunt. Commovit et nostram Ecclesiam,
quam parvo iterum libello compacavirnus. In Eucharistia quae sentiamus
ex Buceri iibello vide 1 Nam avocamus Ecclcsiam a contentionibus : id
enim est, quod res est, oblique asserere. Apud Imperii Civitatcs
{Norlinffae et Norimbergae) quidam concionatores ^ agitnt incon-
sultiuS) quos puto caussani dedisse, ut nunc pleraque ferveant studiis
acerrimis. Norimbergae ludimagislcr apud Tßieobaldi templum, negavit
Spiritum Sanctum et filium esse ncqunles Patri, qui ob idpulsus et eiectus
est. Sunt, qui Sabbatum assevcrent servandum. Sunt, qui legis onus
Universum nostrae conentur libertati obtruderc; et siiniles tarnen habent
labra lactucas« INos pergimus simpliciter in Christo asserendo* In
facie Christi gloriam Dei cognoscendam docebimus , a contentionibus
alienissimi* Obsecro te, Huldrice carissime! qua hactcnus via instetisti,
eadem perseveres. ^ihil enim tuorum legi, quod improbem, tametsi
leviuscula interim ego fortassis aliler putarem dicenda. Verum si diocre
conarer, satis scio, me tantura consequi non posse. Quod sis fornii-
dabilis Luthero ^ non vero dissimile videtur: nani tibi mirus est usus
lectionis, ardens animus et spiritus in Dominum confirmntus. Id tamen
auguramur magis admirationi, quam invidiae tribuendum , qui te scntiat
praemio magis quam odio dignum. Accusamur hacreseos Carohta-
dianae apud Imperii Senatum per sacerdotes profugos , qui modo
negotium Reipublicae nostrae machinantur« Scio nos non citandos,
nisi persuaserint sibi , nos non ^%i6^ venturos propter itineris pericula ,
ut nbscntia nostra vincant. Comes de Hanow libcrrime edixit, ne
pro animabtrs amplius sacrificent sui sa(!^erdotes, qui me evocavcrat»
sed Senatus obstitit, qui ncscio quas insidias mihi metuebat. Propediem
tamen in Agrum Argentinensem et viciniam expatiabimur dissemiuaturi
verbum. De coena Domini singulis conventibus repraesentanda consilium
cepimus, et per aliquos, non per totam Ecclesiam; tametsi absit paulum
ab instituto Christi et apostolorum consuetudine , quod ille cum paucis
coenani, hi cum multis, sed incuriose egeriot» Imo nunquam meminerunt»

*> ßilUcanu^ et Oslander praecipae.

EPISTOLAE. MDXXVI. XII. 471

nbi per occMionetn ad Corintb» semel» ut scias, non summatii in eo
usii ronsistere« Libertatem ii^itur, ut alia^, hoc item usiti tueamar!
Diveraitateni aon iniprobo , modo utique discessum sit ab Antichristo f
eoert'itore aaimarum liberartuii, qui vivificat roortuas et revera/vivas
occidil. Quod vero panis si<^oum corporis Cbristi in coelo absentis
vere maneat, neque esseutinle corpus adsit 9 Ecclesia nostra prius
reeepity quam verbi ministri oinnes consenlirent.' Pometano Bugenh.
•cripsiy te haeteuus ttwm TViclefo ronsensisse, sed pepercisse id spargere
in vulgus» habita imbecillium ratione. Delineavi etiam, qua nos via bic
insisteremus» Lutherum litcris communibus, sed vereor, ne nimium
reverenter scriptis, oommonefecimus, ut modum tueretur, et nemultum
iasumeret opcrae in rem niinli* Quid enim obtinet, qui obtinet, carnem
Christi vere panem esse, dum caro nihil prodest. Respondit literis
privalis , nihil asseveraodo , relicta inquam in medio controversia..
Ke4fue videtur aliud acturum, quam ut ostendat Carolstadii argumenta
infirma; tViclefi autem et tua frigidissime solvit in libello, quem ad
IValdenses soripsic. Gratia Deo, qui nobis ubique ostendit infirmitatem
hominum, quo sibi uni gloriam et salutem acceptam referamus. Nam
neg;are non possumus, plurimo usu fuisse vehementiam hutheri^ qui
et iidei roateriam dcxirrrime tractaverit. Dabit et dedit Dominus alii^
sua quoqne dona. Carolstndio nunquam potui multum tribuere» quod
est in^cnii amartilenti, praelracti, pertinacis, et idem inconstantissimi ,
qui nulla in re captum infirmorum respicit , sed quacunque via ad famam
parandam erumpit. Hnec tecum familiarius, quam fortassis oporteat,
et' incondite» ut in buccam venerunt* Vale* VI Febr. quo tuas acce-
perim datas ultimo lanuarii, quas mirortam expedite perlatas. Ecclesinm
tecum et fratres omnes saluto. Bucero tuas mitto legeudas, qui modo
vertit postillam Luthcri in Evangelia quaedaro dominicalia. Turegii
nomen ins^enio tuo illuslra , cui et Christum debet« Iterum vale*
Signißca mihi, an masculam prolem habeas*

Capito.
Inscriplio : Clarissimo Christi confessori et apostolo Huldrico
Zuioglio Tigurinorum Episcopo.

XII.

OEGOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia et pax. Literae tuae , quibus tropi rationem indicasti, frater •
carissiroC) super modum placuerunt« Mon est mihi cura, quomodo
Veritas vincat , et maledicis istis bestiis occurratur. Respondi Billicano
et ISueviSi * opinor , satis copiojie. Cratandcr hodie supplicabit Senatui,
num possit impetrare» ut hie excudantur; quod si denegabitur, tum
alibi tutiu» erit« Oportet enim, ut modis omnibus humiliemur coram
Magistratu, quantum per Deum licet. PelUcaniis expectat adventutn

*) Ad Theob, Biilicanum , Nordlinganum , concionatorem : qninam
verbis coenav tlienum sensum infcraut -r- et: ABtis3'ngramuia ad Eccle-
siaslas Suevos,

472 ZUINGLIANAE

TribunI plebis, et tunc, opiüor^ maturabit ad vos her. Dura mihi
proviacia , perpetuo hie sub talil^us a^ere. At Dominus prospicict ia
tempore 9 nee peruiittet» tentationiS^in ultra vires nostras increscere, qai
et Te eustodiet. Liber mcus eomplectitur arcus XIV, quantum coniecto«
Argcntinenses valde timent, ne 8U[^ra moduni advcrsarii per nos pre*
mantur, unde minus placabiles sint fiituri. De qua re et nuper scripsi.
Est periculum a spectatoribus Papistis: nam si adversarios convincemus,
plebem illorum in Doctores alioqui christianos exasperabunt. Ubi igitur
in paucioribus locis erunt Episcopi» facile rerum necessitndine etiam
pauci Uli desiderabuntur. In sununa : Res tota est in manu Dei, cuius
gratia negotium prosperabitur. Nondum scioy quid Badae sit decreturo» ^
Omnibus modis disputationem impedtturi sunt, etiam si cras faabenda.
Aliis autem viis nos aggredientur. Sed nos timebimus Dominum, cuius
negotium agimus, et bene tuti erimus. Vale. Bas. 7 Febr. (1526»)

Tuusy Oecolampadius.

XIII.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia et pax , carissime Zuingli ! Quandoquidem in ore sumus fere
omnium, et tripudiant £re/i/ii et Äe^/i , atque id genus: nonnulli etiam
ex bis languescere incipiunt, qui videbantur pie sentire« Urgendum est
opus Doniini, urgendum« Tu, non dubito, dabis ad nuudinas tua.
Habes enim Typographos ad manum. Videtur mihi facere ad rem, ut
et mea , quae Dominus dedit , non desiderentur« Hie obstat Satan«
Tantum impetravit Cratander a Senatu, ut plane nihil omnium, quae
ex mea oflicina, sive ea parva siot, sive magna, bona vel mala, excudat.
Igitur a Cratandro Über ero. Scripserunt Argentinenses ^ ut mitterem
iid ipsos exemplar« Verum id integrum mihi non est, nisi Christo^
phoro ' minus fuerit integrum, laborem illum suscipere. Egö pro
exemplari nune nihil peto , nbi mittat exemplaria quacdam sponte«
Cuperem autem Uli tantum otii esse« Imo Tu pro solicitudine, quam
habes in Ecclesiam Christi, si possibile est, eurabis ut locus sit et
nostrae lucubrationi excudendae« Nunc nihil adeo angit, ut quod videam
principem tcnebrarum , ne lux progrediatur, omnem movere lapidem«
INostrum erit, ne cedamus. Persuasum enim mihi est, Dominum noUe
nos ulla in parte ignavos. Igitur urgebis, quantum potes Chrisiophorum^
ut hunc laborem suscipiat, qui absque dubio nihil illi incommodabit ,
et piis non erit inutilis« Hae autem de caussa valde mihi gratum erit
Tiguri impressum iri, ut et Tu gustum eorum, quae scripsi, capcre
possis : nam, quantum coniecto, ut perlegas non sinunt negotia. Erit
autem omne Tibi ius, si videris quippiam gloria Christi indignum, ut
in totum reiicKis. Non enim hodie nobis et gloriae scribimus, sed
Christum regnare cupimus« Satagat itaque Caritas tua , ut et libclHs meis
isthic excudendis locus sit« Opinor autem illos Tibi non displicituros«
Quam vis autem decretum Senatus nostri non usque adeo carni qrucifugae

^) Iq Comitiis, de disputatione. ^) Froschoverus»

EPISTOLAE. MDXXVL XIV. 473

adlubescaty noD tarnen franget, ita Christum precor, animuni) ut ab eo
annuntiando desistam, Ceterum quod benedictione vestra inopiain nieani
relevare eupitis, gratias habeo magnas et vobis et Christo, qui huoc
vobis animuin dedit. Sat mihi numnioruni ad aliquot menses« Sunt
privat! quidain cires, qui obtulerunt et ipsi« ,Sed libenter excutio inanus»
Honestius et cbristianius fuerit, aliter rein dotnestiam instituere, quam
cuipiam esse oncrosum« Tibi nunc gratias ago. Oro Dominum» ut
fortitudinem tuam eonservet. Si fieri potestf ^cura, ora» urge et insta»
ut libelli istbie exeudi queant« llezerus, qui Te salutat, Christophoro
•cribit» quibus conditionibus asccndat. Ego nihil pretii peto. Vale*
Bas. 9. Febr. 1526. Tuus Oecolan^adius.

XIV.

ZÜINGLIUS AD ABTZELLANOS.

Gratia et pax a Deo , ampli , honorati , prudentes , dementes ,
gratiosi, dileeti Domini! Ii^solenter adinodum mihi accidit, quod apud
Vestram Sapientiam publice culpatus sum, quasi Vos, meos clententes
Principes reipublicae convitiatus esscm indecoris vocibus , et liceat
praefari honorem ! hnereticos vocassem, quod non minus a me abcst,
quam ut orcum dixerim caelum. Nam per omnem meam aetatem niagnißce
et honeste de Vobis, meis Dominis Abtzellanis^ et loquebar et existi«
mabam, hodieque, ac volente Deo ad exircmum nieuni spiritum. Sed
non ita pridem evenit, quum contra Catabaptistas concionarer, ut haec
verba facerem : Catabaptistae nunc probis Abtzellanis tantum molestiae
' et negotii facessunt', insoleutiaque tania utuntur, ut nihil probrosius.
Ecce, Domini dementes, qua cum modestia ricem Vestram dolueriin,
quod Vobis Catabaptistae turbulenti tantam sollicitudinem crearunt.
Et vero suspicor, Catabaptistas ipsos m'ihi talem rumorem apud V6s
conflasse: nam multa eiusmodi agunt, qune Chrislianos veri nominis
parum deceant. Sic Domini dementes, Sapientcs, per Deum obsecro,
me apud totum Commune excusntum habere velitis, ac si tempus ferat,
coram uni versa concione hanc epistolam recitari iubeatis. IN am per
Deum, nostrum omninm sotercm, asscvcro, Vos c niea cura et anxielate
in periculosis his temporibus nunquam elabi, et si qua ratione Vobis
praeter ceteros inservire possem, opcrae me non parsurum esse. Ad
haec qui nunquam inimicos meos his talibus incessebam , roihine tandc^m
in mentem venerit, Vos pios, sapientes Dominos tam importunis con-
tumeliis onerare? Tantum. Dens Vos incolumes servet! ipse mendaciis
tam effrenibus moduro ponat, quac ubique sparguntur; quod tarnen certum
est indicium magni cuiusdam periculi, Vestramque Sapientiam una cum
tota civitate vera Christi fide conttneat. Accipite meas litteras in optimain
partem ! non enim pati potcram , ut mihi tam turpe mendacium insideat.
Torici, XII. die Febr. MDXXVL

Vestrae Sapientiae officiosus Huldricus Zuinglius.

Inscriptio : Piis , prudentibus , honoratis , sapientibus Praetor! ,
$enatui et universae Civitati Abbatiscellanae» suis clementibus, gratiosis,
dilectis Döminb.

474 ZÜINGLIANAE

14.

Zwingli an die Abtzellcr.

Gnad und Fried von Gotti hoch^earbte, ehrsame, weise i gnädig,
giiostifj^ei liebe Herren! Es^koiuint niireig^nlich Tiir, wie ich vor Euer
Weisheil öffentlich gescholten sey, als ob ich Euch, meine gnädigen
Herren, gemeines Lands, bescholtcn habe mit etwas ungeschickten Worten,
und, Urlaub vor Euer Ehre, Kezer genannt habe; welches als fern
von mir ist, als dass ich geredet habe, Hölle sey der Himmel. Ich
hab all mein Lebtag herrlich und ehrlich von Euch meinen Herrn von
Abtzell geredet und gehalten, und noch heut bey Tag, und ob Gott
w^ill bis in meinen lod. Es hat sich aber in vergangener Zeit begeben ,
da ich wider die Widerta'ufer gepredigt, also geredet habe : die Wider-
täufer geben jetzt den biedern Leuten zu Abtzell so viel Mühe und
Arbeit zu schaffen, und treiben so viel Muthwillens, da^s ein Spott ist.
Sehet, gnädige Herren, mit was Zucht ich Erbärmd hab mit Euer
Weisheit gehabt, dass Euch die verwirrigen Täufer so viel Unruhen
gestatten. Aber ich zweifle eigeiilicrh, dass mir die Widertäufcr selbst
solchen Lcumden bey Euch aufgeblasen haben : dann sie thun der Dinge
viel, die christenen wahrhaften Menschen nicht wohl anstehen. Hierum
gnädige weise Herren wollet mich um Gottes w^illen vor ganzer Ge-
meinde verantwortet haben, und hat es Fug, auch diesen Brief vor
ganzer Gemeind verlesen lassen« Dann ich bey Gott, der uns alle
erlöst hat, sage, dass ihr mir aus meiner Sorg und Angst in diesen
gefährlichen Zeiten nimmer kommet, und wo ich Euch vor andern je
gedienen könnte, wollte ich mich nicht sparen. Dazu hab ich meinen
Feinden all mein Tag nie solches zugeredet ; ^vas wollt ich dann Euch ,
fromme weise Herren, und eine ganze bidere Gemeind, mit solcher
unghanderRed beladen? Mehr nicht, dann seyd Gott befohlen! Der
wolle uns solcher fräfncn Lügen abhelfen, die allenthalben werden
vorgegeben , das doch ein gewisses Zeichen ist einer grossen Gefahr ;
und EUier Weisheit sainmt ganzer Gemeind in wahrem christenem Glauben
behalten ! Versteht mein Srhreiheu im besten ! denn ich solchen unehr-
baren Lug nicht hab mögen auf mir liegen lassen. Geben zu Zürich
XH Tag Hornungs 15261

Euer Weisheit williger Huldrych Zwingli.

Ueberschrift : Den frommen , fürsichtigen , ehrsamen , weisen
Ammann, Kath und ganzer Gemeinde zu Abtzell, seinen gnädigen p
günstigen, lieben Herren.

XV.

NIC. PRUGNERUS ZÜINGLIO

Gratiam et pacem a Deo exoptat. Significaveram pridle Tibi condi-
tionem meam et prosrriptionem , quae, ut praetexere solent nostri, iussu
Helvetiorum facta est; ^ cum tamen nihil adversum nie habeant, ut c't

*) ^'icolauB Prvgner , )>rimus pastor reformatae iidei , in Mullhsusen.
Oeeolampadiiis crimini dnrit Fabro expulsionem eius. Parocbia Btnnfddat^
in o|>pidulo Argentoratcnsi , ei mandata est.

EPISTQLAE. DMXXVI. XVII. 475

literis figtllo civitatis rounitis testaotur. At cgo, quo nunc diTertafii,
Dondum apud me coD5titui. Si locus apud vos vacarct« ubi ubi gentium
esset» mihi signifaceres, quam potueris ocyscime. Capitoni scribe vel
ffcdioni! oaiti aoimus est hos primum adire« Rem omnem narrabit hie
grammatopborus. Tempus me deficit. Vale, Zuingü optimCi et
nie eomraeodatura habe. Mul/iusii 16 Febr. 1526. Salutabis meo
nomyie Leonem et ceteros fratres.

XVI.

lOANNES LÜITHART ^ ZÜINGLIO.

Gtatia Christi Tecum. Si mihi in hominem aliquem etiam furibundo
animo grassari licerct, liceret maxiroe in Te vel uaicum« Damnum
enim gravius nemo mortaliiim hactenus mihi intulit, quam Tu unicus
Zuinglius* Qualc ioquis? Omnium dcnique adversitatum , periculonun
et laborum usquam perpessorum umim habui compugnaotem » commili*
tonem et collaborantem PeUicanutn^ illum Tidelicet quem Tu modo
mihi aufers 9 et cüius copia me privas, et ita privas, ut me solum in
medio nedum luporum» imo Iconum, relinquas. Vae mihi soli» cum in
aliquam incidero advei'sitatem ! quem euim habebo me fulcientcm ?
Veritatem dico in Christo, et non mentior: gravius damnum inferre non
potuisses, et mors ipsn Icvius esset, quam me solum inter tot aspides et
Lasiliscos relinqui. INec aliquid supercssc video mihi nisi mortem ipsani.
Pfon Tibi invideo, quod tmnn tuorumque negotia promoves. Id autcm
me male habet, quod cum tanto meo et aliorum malo atque dispendio
tua promovcs. Uti licet privilcgio, sed sine alterius praeiudicto. Tu
igitur, si hominem tantopere a Te lacsum reconciliare vis, queraadmoduni
et obligaris, eo pacto continget, ut aut Pellicanum restituas, aut alium
huic similem surroges, aut me pauperculuni una posl Pellicanum ad Te
revoces. Manere aitiplius nee possum , nee volo ; vagari autem per
mundum in Verbi praeiudicium perhorresco. Interim tarnen nee vos
Tigurinos gravnre f^\ to. Hoc unum pcto per Christum lesum, et eius
fidem, obque hanc quam intuHsti lacsionem, fac ut snltem in aliquo,
etiam minutissimo, pago locus mihi patent a Doniinis tuis. Spero, Te
non frustra laboraturum. Ceterum meam neocssitatem, mcumque animtun
in Te et alios fratres viva vox PelUcani latius referet« Tu me interim eo
pacto recommendatumhabeas, quo auimus meus Tibi iunctus est, et vale.

Ceteris fratribus animi mei promptitudinem annuntia cum sahite*

Frater lo. Luithart^ tuus Confralcr in Christo.

XVII.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Fax et gratia a Christo. Venit tandem, mi Ziungli^ optatus et
toties evocatus PellicanuSi quem non est opus ut commendem viris tanta

m I ■ ' ' ■ I * .IM ■ ■ ■ ■ I ,^

^) Joannes Luithart^ Lucernas ^ foit praedicator in coenobio Disculrea-
tomn Basileae, nbi Psilicanus Gaardlanus , qui ambo reformatiom ap«rte
favebant»

476 ZUINGLIANAE

huinanitate et pielate priicditis , oiaxime cum fll« inoocentia et virtutibus
facile alioa commeDdare valeat« Fieri polest , ut primb nienaibus 9
adhuc oleat roonasticen» sed statiin se accominodabit moribus vestri«. —
Arffenlinensium re» bene habent, taDtum Capitominnt valido corpore
est. Bucerus respondebit publice Brenlio : nam BreniU quaedam
epistola impressa^est, quam ille Bucero scripsit in re Eucharistiae ; at
Buceri responsiooem non adiunxerunt ii qui ediderunt. Vide aimplici«
tatem Sueuorum! LiUhetus quoque RiUUngenses a favore oostro
dehortatus est epistola, quam uondum vidi, poUiceturque ad versus nos
ingeotia. Verum quid contra veritatem praevalebtt caro? BilUcanus
nuper ad me literas satis prolixas dedit, et videtur nonnihil accedere
ad sententiam nostram. Mavult tarnen »llegoriam admittere quam par-
tium metaphoram , et dicit » portionem bonam Epistolae ab Urbano
suppcessam. Iterum videmus, quo candore ^erantur res ab adversariis;
et quum ipsi tales sintf reiicere tarnen in nos conantur dolos! De te
qiieruntur, epistolam ad Rutlingenses editain, * quam tarnen non miseris
suo Domino. — In nostris „ Apologeticis *" scis tibi omne ius: agitur
enim communis causa. Non possum et hoc non sigaificare» plerosque
male interpretari, quod non consentias in disputationem hie habendam«
neque Tiguri egredi velis. Verum hi, qui ita loquuntur, nee tui nee
mei rationem habent. Mihi nondum persuasum est, usquam instituendam
disputationem, sed nihil aliud agi, quam laqueos poni. Nam si veritatia
amantes forent viri illi, quanto compendio ad illam pervenire possent!
Orabirous Dominum, ut et nobis spiritum consilii subministret, ne quid
vel agamus vel omittamus, quod non ad sui nominis gloriam spectet. Brevis
enim est haec vita, et ajihelandum est ad ea, quae speramus, et speranda
aliis praedicamus. Vale, laetus et fortis in Domino. Basileae mense
Febr. 1526. loannes Oecolampadius.

XVIII.

HENRICUS WERDMÜLL ERUS ' ZUINGLIO.

Salvere tos lubeo, dilectc Magister Huldrice. lam dudum Vos
consulturus eram de nieo pu?ro,^ utrum opificium cum doceam, am

*) Ad Maithaeum Alberutn , pastorem Butiingenaem. 16 Nov. 1521.
') Phira apologetica scripta : Oecolampatlii diio sermon«s sacri ; rf!S)ion8a
Bil/icano «t Begio data, Antisyngramma adversus Sutvos una sunt edita,
qtiortim tituhis jipohgetica, ^) Uenricus IVtrdmulUrus , Ducentumvir ,
1532. Senator; uniis scrrptoriim Vulsurae Vulturis. ^) Otto fVerdmulierus ,
tuifc 14. annomm, Thomam Platerum praeceptorem babens, studia litterarum
simitl et opificium exercebat. A Biillingero Aaji/eqm , misstts 1531 Argtn»
toratum profectus tres ibi annos philosophiae et philologiae insumsit; inde
iSlS Vitebergam se contulit, ut Physica, Ethica et Mathematica perdisceret;
n«cnon aiidiebat l«ctiones Theologicas a Luthero et Melanchthone. Magister
•rtiiim liberalium 1539 pedibus Lutetiam ivit , ubi et AurtHani philologicas
scholas habebat« Eodem anno Basiham profectus ibi qiioqtie eiiismodi schoks
cum institueret , mox 1540 domnm vocatus professor Phitosophia« , deinde
Archidiaconus et Canonicus, 1551 obiit. Extant opnscula eins et philologica,
et theologica practici generis. Gognomen ei aliquando r^ormaiori scholQt^
idebatur. (Atbenae Rauricae.)

EPISTOLAE. MDXXVI. XIX. , 477

malores sumtus hnpendani) siveBiblia eneniy sivealiter litteramm causa.
Main equidem eliain in hac sententia sum : ai quis discat ionocenter vivere
corain Deo et honiinibus , ut omnium Optimum id Studium sit. Sed
Bihilominus expelo vestrum benevolum consiUum et scripto responsum.
Vos facile intelli^tis nieam nicntem ; attamen percontamini puerum quoque
ipsuro. AUerum efiam puerum una Vos aecedere iussi. Mater eius
quum mihi lavaret, dixit, se imparem esse diutius ei alendo; iam Prae-
positum Einbraceosem ^ et alios poUieitos esse, comparare puero disci-
pUnam nullis matris sumtibus, quod tarnen in praesens iieri non potuit,
bibliaque Hebraica ; neque hoc successit« Oro igitur vos eius causa «
ut ipsi consulatis quid faciundum. Sabbati ante Oculi MDXXVL

Henricus IVerdmullerus 9 Vester fidelis amicus.
Inscriptio: Pio MagistrOf Huldrico Zuin^lio«

18.

Heinrich Werdmttller an Zwingli.

Gott ^\%%s Euch, Heber Meister Ulrich. Ich han Euch lang^ist
vrollen fragen meines Knaben weß;en , ob ich ihn soll ein Handwerk
lernen lan oder grösseren Kosten mit ihm han; es sey jetzt mit der Bibel
XU kaufen, oder anders von der Sprachen wegen. Denn ich auch des
Sinns: Wenn einer lernte unschuldig leben vor Gott und der Welt,
das wäre das allerbest Studiren. Aber nichts desto minder begehr ich
euers freundlichen Raths und schriftlich Antwort. Ihr versteht wohl
meine Meinung ; doch fraget den Knaben selber auch. Den andern
Knab han ich auch heissen mit ihm gan zu Euch. Seine Mutter hat
mir gwascben , und geseit : Sie vermög ihn nicht langer bey ihr zu han ;
da hatte der Propst von Embrach und andere ihr verheissen , den
Knaben bey der Lehr zu han ohne ihren Kosten , das aber bisher nicht
hat mögen seyn; und eine Hebräische Bibel zu geben. Ist auch nicht
beschehen. Und bitte Euch um seinetwegen, ihr wollet ihm auch rathen,
'was er thun soll» Samst. vor Oculi 1526.

Heinrich Werdmüller, euer treuer Freund,

Ueberschrift : Dem frommen Meister Ulrich Zwinglin.

XIX.

ZUINGLIUS VADIANO.

Gratia et pax a Deo. Est, honoratissime Consul, hoc ipso die
per Senatum JucxoaUap decretum , ut Catabaptistarum coryphaei in
eam turrim, in qua prius delituerunt, coniiciantur, pane et aqua deli-
cientur, donec aut spiritum reddant aut manus. Additum quoque, ut
qui posthac tingatur, prorsus mergatur: lata iaiii sententia. Sic tandera
tentata satis patientia erumpit. Socer ' Senatus misericordiam nequicquam

^) Br§nnwaldii$. ') Jacobus Grebelius^ Senator, pater Conradi^ socer
Vitdiam , reus donorum a Principibias eztemis acccptorum securi percitssus
est 3. Oct. 1526. Repudiata deprecatio veniae hie ad filium eius captum pertinet.

478 ZÜIKGLIANAE

^ iiiiploravit. Mihi Tcbeinenter iocorrigibilis bominum aitdaeia tum dolet»
tum displicet. MoUein crepuodia reuascentis, Christianisini huiusmodi
«xeiuplis iuaugurarii sed Üeus non sumus, cui sie piacet futuris malis
prospiccrc, ut olim quum Petro nientientem Ananiaia subita atrocique
iiiorte trucidavit, quo nobis fallendi audaciam omnein» qui tanien nullius
rei aeque gnari suinus, ainputaret, Audisti forsan, Bernenses tarn
Tigurinorum quam Uelveliorum petitiones ad Universum ditionis totius
populum reiccisse, Responderunt Burgdorphium et quaedam aiia quae
adversarii spcraverant adversum nos consultura, secundumnos, nempe,
Tigurinis ioedus undique servari debere sacrosanctum. Vis inferenda
uullis etc. lam a Bernensiöus et Glaronensiöus mitia et fidelia omniai
i'Xpectamus: oani et ad hos Senatores duo missi sunt expositum caussau»
uuiversnm. Excuditur Oecolampadii ad Suevos et Bilücanum re«
spousio sivc ovTiCvvyQafAfjia nunc apud nos. Aegre potest absoivi ad
uundinas Frankfordenses* ^ostra hie habes. Billicanus querttur,
{ib Urbano iustam epistolae suae partem subtractam esse ad Oecolam-
padiurn. ürbanutn suppudet epistolae; ad eundem nunc missa epistola.
Ueo gratia, s. ars sit, s. ex sententia scribant; nani si ars est, caussae
ineluuot , quam arte auxih'antur ; puta : si hac vice Oecolampadii
Sjuingiäque animos deniulserimus , ne constantius in nos scribant ,
\inccmus aliquando, dummodo negotium trahntur. quacunque ratione.
Facile ergo cuique licebit vnovXov videre. Si vero ex sententia, iani
gratum adeo nihil uobis poterit accidcre: uam si angeli £;audere possunty
quum peccator aliquis resipuit, quanto magis gaudebimus, Iratres ad
bouain mentciu rediise. Lutherus per epistolas inter Suevos strenue
puguam sustinet; sed quid eliiciet, veritate se tam aperte insinuante?
Staut a nohis veriias et proprietas. Erasmus scribit adversus Lut/ieri
„servum arbitrium" (sie eniin is librum suuni, quem contra Erastni
diaTQtßi)v scripsit, adpellavit) tumultuarium libellum, quo triuniphos
Lutheranoruin non nihil uüiiuat« Verum, quod ad caussam attinet,
ifiXkvya sunt« Ego paginam uuam vidi; in ea impotens est Erasitius%
verbo absit invidia ! adßngit enim Luthero^ quae honiinem admisisse
nemo crcdet. telecanus nunc apud nos est, homo pius et doctus.
Rei christianae optima speramus. Argentina constans est et unanimis.
Vale cum omnibus l'ratribus. VII Martii 1526. ad lucernam.

' Hiddricus Zuinglius^
XX.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Neutiquam Te indigna res fuit, Frater Carissime, praelusisse Pin-
daro« ^ Felieiter enim tcsscra cecidit, si cui unquam, idque tempore
opportuno. Sunt enim quidam, qui pro Poetis et Oratoribus se titulis
et gioriationibus venditant; ii hodie deplorant, per Evangelistas Christi
( ilii autem sie conteuitius nos appellant ) extinctas , sepultasque

^) Pindari Olympia, Pytbia, Nemea, Isthuiica Bas. 1526. 8« prulogo et
i>iulooo inätnicU a Zuiiiglio. (Mise. Tig. III. 367-37J.)

EPISTOLAE. MDXXVI. XX. 479

niusas orones , et hoc nomine invidiosos nos reddere nituntur) fi vel
seiuel 5ubaiussiteuius „Christiauaiu philosophi.'M dlg 5Ut itaaäv a seculari
s;ipieiitia dissidere. ^ Uünam ilU uon taiu veotri consulerent, et iuveHlutis
parein liaberent rationem , atque nos grcgis coinuiissi premit cura 1
liiiniruui uon essent fiifitfßifWiQOu Tu, ut in reliquis, ita et iniiac causa,
teuipestive iratribua infinuioribus , patrocinio Tup, praesto es. Nos
stdiliosi, nos bonaruiu artiuiu pestes, nos vitioruin lernae, nos licentiae
iiiaf> btri Ulis sunius. Sed Deo gratia , vel Te solo incolumi vindicabiinur :
ita eniui spes est in Domino, quem docemus. Pacem enim ac caritalem
docebiuius etiani cum ininiicis, quam illi, ne cum amicis quidem, et bene
volentibus , servare possunt. Artes laudabimus , ita ut artibus iure
obveniat bonos. Pro vitiis et licentia crucem praedicaturi sumus«
Interim vigilabit pro uobis Christus, et subsaonabit adversarios noslros,
siqiiidem nos recta illum iotuiti fuerimus , nee adoratum cum mundo
iverimus Baalinu Ignosce Frater t^ ntQiTTori^Til puto enim praesentem
lue loqui Tecum, non scribere.

Porro, ut TO nQOoiixtov arridet, ita et xaraggotpfj ac colophon;
sed ulira conquestu^ sum cogi me tarditate quadam, ut laboribus immo-
dicis, nieo pcriculo , provinclae meue satisl'aciam. Et est in me, ncsrio
an superbia au levitas, quod servire et aliquid conferre in publicum
cupiam ; et proi'ecto nullae simt vires , tantum abest ut respondeaut :
unde bonae valetudini nonuihil dccedit. Atqui non est quod querar:
scio enim^ me quondam niagis laborasse, et pcrpetuum fuisse valctudi-
narium, unde praesens imbccillitas couHrmaUo quaedaui vidctur* ^)uod
prof'eoto non aliunde, quam ab eo, cui servimus. Et coucedat ipse,
ne torpcscamus unquam, sive diu, sive brevi servieuduui sit« . — ^ii-
hilouiiuus divina Tua Paracnesis profuodius me ailmouuit« A^idcbis
Crataadrum diligeotissime omnia curaturuiu« Et ego advigilabo« lam
nonniuhum rei'erebat, licet ofiicinam Christopbori ^ invisere non posses.
Cousilio Domini evenit ut Hezerus laborarit capitc. Tu ulceribus,
Indiguae euiiu simt sordcs meae, quae Tuas Tibi horas suflfurentur«
I'^ortassis videor Tibi xukaxivuv] atqui alieuissimum est a me« Etenim
lucubraliones Tuae ita mibi arriserunt , ut meae plane non possint
arridere. Solus Brentios^ BiUicanos eX Rcgios compescuisses ! Quid
ego solicitus ? Verum tarnen , cum in lucem prodieriiu semel , satius
luerit , vel non dimicautem non i'ugere , quam inaniter gloriabundis
hostibus temere cedcre* At, cur Tu me, tarn immeritum, laudibus
Interim celebras? — Utinam in bonum Evnngelii Ci^risti cedant illae !
Quid enim mihi prosunt indigna praeconia? Extimularent quidem, sed
sera parsimonia fundi« — Tu cresce in immensum! ftia^num mihi fuerit,
paulatim progredi, modo non retrocedani. Vere enim dixerunt Patres:
Pluribus intento, non est in singula sensus. Quid igitur niirum, si
meae foeturae deformes? Gaudeo tarnen: nam licet verbis postremu, ^
sum, certus tamen sum, nihil me dicere, quod inglorium Christo nostro
et quod non igno:.rat libens Pater ille benignus.

PellicanOy viro carissimo, saluiem meo nomine dicas, et bene-

^) Froichoveru

480 ZUIKGLIANAE

dictiooem a Domino. Nunc non vacavit ut scriberein. Ubi cucullum
exuerit , non erit mihi re.i^iosum , hominein litteris salutare. Fecit roe
ilie ineodacem« Scripsi enim amicis Argentioensibus , illi congratulantibus,
qaod ve5teni exuerit. Atqui non diu ineDdacem sinel. Nugabor et haec
Tecuniy mi ZuinglL Praesaga nimirum mens eorum fuit, qui Uiingero
scripserunt^ librum pessimuin isthic excusum iri: nam ipse facile sub*
scribo. Etenim nunquam existimassem , tarn depravatum exemplar ex
aedibus meis proficisci. Spes tarnen in Domino est, quod et sterilis
septenigeminos paritura sit. Proinde crassiora quaedam errata mitto
eniaculanda. Sed de bis cum Hezero* Salvus sis cum fratribus Omnibus«
Vale. Basileae ?• Martii 1526.

Tuus Oecolampadius*

XXL

CAPITO ZUINGLia

Gratia Christi Tecum , fidelisstme frater. Diligentiae tuae gratiain
babeo. Literis ad me, pro capto fratre, ^ usus supi« Grata est salus
per Te nunciata. Mitiores habituri^s est iudicesi si rem ad iudiciuin
dedueent adversarii \ quod facturos miniroe credo , propterea quod
atrocissima accusatione persequi citra testes , imo reclamantibus passiiu
Omnibus , perquam difficile hie erit. Mutatae sunt hominum opiniones.
Pridem habebatur sccfleratissimus , modo vir iustus ut est melioribus
Tidetur. Profuit magnopere gravissimum tuum testimonium. De Moniali
Bucerus totam fabulam scribit » et commendatitias a Scnatu nostro.
Pia foemina est. Utinam per occasionem adiuvari possit. Dabis operain
pro misera. Divitiae huius Reipublicae a multis celebrantur, sed re vcra
sunt intra mediocritatem. Cum agricolis vestratium tolerabilior pro-
pediem ratio erit. Hoc etiamnunc tempus est perturbatius. Florebuat
piae Respublicae , quatenus conieotura consequi possum. De Gallo et
Caesare consentiente ' magnas spes meditantur adversarii, quos Dominus
perdet; contra vero, si novi iudicium Domini, non multum me fallit ,
quantum Antichristo ex ca concordia mali sit eventururo. Nam Galli
piissimi ad iter se accingunt obviam ituri Regi, et nomine eiectorutn
Christianortim aequissimas conditiones postulaturi. Bene sit. Nos
semper morimur et tamen vivimus. Uli de salvatore et salute impotenter
gloriantur, et tamen indies etiant atque etiam pereunt. Quid Sueviae
et huius viciniae concionatQrcs meditentur , habes ex Buceri literis.
IN OS contra dabimus operam, ut Optimum quemque nobis aggregemus,
siquidem Domino visum est, ut scindamur , tametsi nos in unitatem iidei,
ritra animi vitium , volente Christo coUigamus. Bucerus epistolae
Brenlii rcspondit. Non video contcndendi finem. Oro Dominum,
det nobis fortiter, si usus foret, persistere, sine quo nihil possuinus.
IJteras Senatiis ad vestrum celeberrimum Senatum pro Barbara illa
Monacha mittimus. Fac miserae, quod officii nostri est. Pro tuis
vices reddemus, ubicunque dabitur.

*) Siephanus Stoerius^ Liesta/Unsis, Cfr. Epist. VII. *) Dicit pactum
Madritanum, per quod Franciscus I. rex e captivitate lib«ratiis est.

EPISTOLAE. MDXXVI. XXIL 481

lodocus Brenwaldius conunendatissimus est nobis. Ghraece studebit.
luvenis est elegaotissiinus simulatque obsequeaTissiinus. Det Dominus ne
expectationeiii probissinii parentis fallat. Fratres nofnine nostro iubeas
salvere plurimum, PeUicanum^ Myconium^ Leonem ludae^ et pro
nobis ora Doininum. Argent. 7 Alart. 1526.

V. Fabr. Capilo, tuus ex aoimo.

üxoreni tuam et prolem, qua te Dominus benedixit^ opto valcfe ia
Domino. Gratulor tibi testimonium Domini : nam hinc apparet , Dominum
Gontestari, se tuum coniugium approbare^ qui meum fortassis reieciti
tametsi obsequentis atque ingenii placidissimi uxor contigerit.

XXII.

BÜCERÜS ZUINGLIO.

Gratia et pax. Usque Badam Suevorum et IVUtenberg^nsium
Stupor et supercilium , ne dicam pervicacia , et arrogans fastidium fratrum
nos preinit. Struss quidam, ^ de quo fortasse antea audivisti, prae^
dicavit primum Halis^ prope Pontem Oenif inde Isenaci Thuringiae%
honio» ut seil, apparet, sibi confidens, et non tarn humanus, quam vult
▼ideri Christianus. Est is nunc Badae. Dicitur palam pro suggestu
Oecolampadium nostrum proscindcre, atque ut a primo toxico, onioium-
que praesentissimo» cavenut Christiani, plenis buccis inhortari. Est illic
inatrona, primi Aulae Praefecti uxor, pia admodum et nostrae senten-
tiae; quae potissima causa e^^titit , ut illic h?iesev\i Struthio* Huic hanc
refert gratiaro, ut cuius illam novit sententiae, palam pronunciet baere*
ticam, et prae caeteris nocentissimam. Vide, ut referant isti spiritum
Christi, quem sibi solis arrogant! Unius dici iter est inter nos, et
salutatus non dignatur nos resalutnre. Brcntius \!i\e ^ olim anima mea,
sive curavit , sive permisit epistolam suam quandam ad me, ^ parum
bumanam, edi, cui oportuit responderc; sed ita temperavi rem, ut a
contcntione videar abhorrere« Cum ipse concitatior bellum Sacraraen»
tarium indiceret nostris huiherus^ aperte satis, quantum vehementia
illa displiceret, testatus est. Totus, observande Zuingli^ furit Lutherus.
Tu, quaeso, totus mansuescas, ac ut furenteni fratrem tractes, blandiendo
nimirum ut illi vera ostendas. Hoc et causa, quam agis, postulat-^
et iudicium, cui illa approbanda est. Sunt in eo Principes et alii viri
boni atque graves , ut colloquii copia fiat. Id impediretur , si et nos
bostes veilemus esse. In quaternione V. fatetur, inter panera et corpus
Christi esse unitatem non Naturalem, non Personalem, non Opcratioais;

^) Videsis historicas anima dversiones ad Zuinglü scriptum contra istum.
*) Apologia , qua fidei suae atque doctrina« circa Christi coenam , qnam tum
ipse, tum alii ecclesiastae Argeminenses profttentur, rationem simpliciter
r«ddit , atque citra «lentem depellit , quae in ipAiim epistola quaedam /o.
j&renrü ecciesiastae Ha//e7<ji5, inscio, ut creditar, auctore edita» crimina
inteiidit. ArgentiMit, 1i26.

Zuinglü univ. opera, Vol. VII. 31

482 ZUIINGLIAINAE

sed Sacrameotalem. Ex eo, si mihi scribendum esset, conarer oste»*-
dere, inter nos convenire, ut re ipsa, revera convenit. Misi quod Ule
iussa coDteDdit recitari haec verba : Hoc est Corpus » et eo praesentem
Christum statim , etiam impiis« Piis siquidem et nos Christum prae-
sentem esse et edi fatemur, sed per fidem; et panem non esse, neque
dici Christi Corpus , nisi Sacramentaliter« Etsi de Luihero parum spei
superest: tamen magna de innumeris, qui illi adhuc adhaereant. Ne
hos aliencmus. Et ita instituam, ne <rwo^o»^ö^oiv post me relinquam.
ÜVfißdkki, ort ßovlofiai. Pietatis tarnen sententiae non deero* Tua de
hac re avide expectanius. r- Ceterum ut iterum viduae causam apud Te
agani , de qua nuper respondisti nobis : illi Barbarae nomen est«
Patrem habuit Marquardum a Saigons^ Baronem, qui plurimum
temporis transegit in aula Principis Siffismundi. Huic fuit oepos
Georgias de Saigons^ qui habitavit in Ortenstein ^ prope Curiam
Rhaetorum^ quam arcem Pater huius nostrae olim extruxit. Matrem
vero habuit Margr. a IocK% quae familia supra Curiam habitavit.
Octennis fuit cum commendata fuit Coenobio BeraWf prope IValz^
hudum. Hanc ad se pellexit ante plus minus 12 annos Domina Catharina
a Zimmern^ praefecta coenobii vestrL Quae cum non posset impetrare,
iicet iterum atque iterum tentasset , ut abbas S* Blasii , sub cuius
autoritate est illud coenobium Beraw , in translationem Barbarae
consentirety tandem eo res perducta fuit, ut si renunciaret suo coenobio,
provisa in vestro, Abbas a repetenda illa desisteret« Hinc factum est
ut Domina Catharina cum suis convenerit atque dccreverit, Barbarae
per vitam suam quotannis dare 10 modios frumenti, quos ait vos
MUtt vocare, 10 florenos, 10 amphoras vini (apud vos dici ait Eimer)
cum leguminibus, quantum satis illi esset, quod tamen postea daudum
illi fuit decretum* Ceterum nullne praesentiae, quas vocarunt, ipsi
decretae sunt. Huius provisionis certam ipsam reddiderunt per literas,
item Abbatem S* Blasii ^ quo ipsam oportuit proficisci et priori suo
coenobio renuntiare. Quod et factum est. Huius potest tibi totam
historiam narrare D. Engelhardus Schoenbrunncr ^ ac alii Canonici
illic. Si Praefectam roges Coenobii, en illi cum iniqua sit, nihil aequum
respondebit. Sed poteris rcscire ab aliis ita, ut scripsi, illam receptam
ab ipsa Praefecta et Capitulo« Quare certe aequitas postulat, ut viduae
et desolatae non negetur pie viventi, quod promissum fuit ad obsequium
Antichristi; neque debfet illi obesse, quod se matrinionio mnturc dedidit,
aut etiam quod maritum habuit parum probatum, de quo quid taudcm
cxpcrti scimus, nuper scripsi. Oro itaque te per patrem viduarum et
pupiilorum (nam sie vidua est et pupvllus, quibus non sit teruucius) ut
dili|c;entius explores, quid illi possit impetrari, et mittemus eam cum
literis commeudatitiis nostri Senatus. Plane hie nihil minus illi, quam
cuivis alteri daretur, et non sumus tam christianici quam vos. Vere
haec mulier pia est, et ipsa iunocentia, quam qui negligit, Christum
ncgiigit. — In Domino vale, et saluta nobis fratres, Lconetn atque
alios , atque nostrum Pellicanum, quem hortare ut nobis scribat,
quomodo se habeat decucullahis. Salutant te fratres omnes.

M. Bucerus^ tuus.

EPISTOLAE. MDXXVI. XXm. 483

XXIII.

L. T. * ZÜINGLIO.

Meam salutem amice nuntio Yoluntatenique optunam, Domine ditecte
et aflSnis. Vos cerjtos facio 9 noslros legatos commoduin a Coinitiia
Luceroa rediisse» quae de Genevensibus praecipue gesta sunt, ' atqti«
ut accipio , Confoederati nostros legatos exiguo honore affecerunt«
quod rnaxime ineritis praesertim aeeidit» Mostri ergo Confoederati
venient Beroain» dehortaturi a civitatis iure, quod cum Geaeva con«
Iraximus ; id quod multi iique hooesti riri nostrae civitatis iadign«
patiuDtur 9 et quanluni audio, libere aliquando cum iisagetur dice*
turque : si nobis faciendum quod iis lubeat, mox tutorem nobis imponaot*
opus esse. Deinde mihi vir probus aliquis retulit, ut oostri Confoederati
in Comitiis decreverint atque inter se convenerint, Vos in praestitutam
diem Thef mis comparere debere 9 ibique Mumerum Vobbcura disputare ;
ac simul sermo fuit, vestrates Vos adacturos esse, nt id faciatis«
Quod si verum sit, admoneo 9 caveatis per caput Vestrum, ut ne Thermaü
veniatis : nam commeatum in Vobis nequaquam servatum iri 9 scio«
Propterea 9 inquam , ca vete Vos. Murnerus 9 nebulo 9 Lucemae p'ropalam
de suggestu voce manuque elata sie vociferatus est : Zuingli l ego abdico
Tibi corpus et bona 9 teque convincam corruptörem miserae plebis
Christianae etc. Mox alia ulterioraque resciscam9 quae Vobis nnutiabo»
ut primum fieri poterit. Tantum! Dens sit Vobiscum. Datum B.

Perjgratum foret, si mihi apographum trium edictorum mitteretis
a Vobis memoratorum 9 quum erit Vestrum commodnm. Salutate a me
Vestram uxorem dilectam et consulem Roeustium omnesque bonos
Christianos*

23.
L. T. an Zwingli.

Meinen freundlichen Gruss und alles Guts zuvor 9 mein lieber Herr
und Schwager! Ich lasse euch wissen 9 dass unsere Boten jetzt ab dem
Tag von Luzern kommen sind 9 und ist solcher Tag fast von der
Genfer wegen gsyn; und als ich vernehme, so haben die Eidgenossen
unseren Boten kleine Ehr angethan ; und insonders so ist eben den recht
Schuldigen beschehen. Also werden unsere Eidgenossen gen Bern
kommen und wollen uns von dem Burgerrecht mahnen 9 so wir mit denen
von Genf gemacht haben; dessen mancher Biedermann in unserer Stadt
fast übel zufrieden ist 9 und soviel ich hl>re9 so wird man einmal deutsch
mit Ihnen reden 9 und Ihnen sagen: wenn wir müssen thun, was sie
wollen 9 so müssen sie uns bald einen Vogt geben. Demnach so hat
mir ein Bidermann gesagt, wie unsere Eidgenossen auf dem Tag be*

^) Ltonhard Trempiua^ maritus sororis Zoinglü Bernae. ^) Berua et
Friburgurn 1525 Genevae contra Ducem Sahaudiae tutandae c^usa ius castüUa-
num ( Burgr«cht ) fecerant. Geteri Helvetii eonföederati iam haue societa-
tem dissolutam volebant.

484 ZUINGLIANAE

dcMossen» und abgeredet haben, dass Ihr gen Baden müsset , auC einen
bestimmten Tag, und da werde der Murner mit Euch disputireo ,
und ist dnbey geredet, Euere Landleute wollen Euch dazu halten, dasa
Ihr solches müsset thun« Da sag ich also dazu : -wenn das wahr ist ,
so hütet Euch bey Leib und Leben, dass Ihr nicht gen Baden kommet !
denn es würde an Euch kein Gleit nicht gehalten. Und das webs ich ;
darum so hütet Euch! Der Murner^ der Läkcrsbub, ist zu Luzern
öffentlich an die Kanzel gestanden, und hat mit lauter Stimm und auf-
gehabtem Arm geredet: Z wingli, ich sag dir ab an Leib und an Gut ;
und will dich unterrichten, dass du ein Verführer des armen Christen-
¥oIks bist etc. Ich werde bald weiter andere Mähr vernehmen ; deren
will ich Euch berichten, so bald mir möglich ist. Nicht mehr, dann
Gott sey mit Euch. Geben zu B.

Ich 'wollte gern, dass Ihr mir eine Abschrift der drey Mandate,
so Ihr mir angezeigt habt, zuschicktet, wenn es möglich wäre etc.
Grüsset mir euere liebe Hausfrau und Burgermeister Röusten und
alle guten Christen.

XXIV.

ZUINGLIUS VADIANO.

Gratia et pax a Dbo. Octavins ille fiorens ^ invenis est humanarum
divinarumque literarum impense doctus, omnia coofert, omnia colligit,
nesciri vult, ac in obscuro latere, quod hoc consultissimuni etjaronunc
videatur. Fabrum neutiquam graviter accipimus: meruit enim apud
■OS stultitia, ut lenius tractaverimus, ac vcluti iocis repernisserimus ,
at in loco: aderunt enim et seria. Ad Cnl. Maias absoivetur opus. '
Descriptum epistolae vestrae non alia ratione extorsinius , quam ut duum
fortius valeat testimonium. Vobis apud dos omnia semper erunt tutissima.
Bivrekilvov ^ vestrum, si possumus, in scenam protrahemus. Protinus
enim computnri ac metiri iussi , quid aut quantum addi ad epilogum
possit : exemplum enim totum sub auroram in prelum anianda verain.
Proderit vehementer argumento noslro harum insidiarum retectio. Ex
B^T/i^ literas acceptmus a fratribus cum piis tum magni notuinis, apud
ipsos palani iactari. . • • nos eis videri, si Saden^ ut baptizeniur , eamus,
Bertoldum suum domi responsurum esse de doctrina sua , postque
Eremitana Comitia, ad qu<ie I^c^nü sui nihil attiileriot, ad Diarosios
nihil hactenus esse relatum. Vide nunc quid audcant Oligarchi alque
Faber. Mos omnia diligentissime agimus. Mittit enim Senatus ad onmia
Comitia tum epistolas tum expositionem nostram de disputatione, atque
ea parte, ut tabelliones in media Comitia incedant, Consulique toto
spectante populo tabellas offerant, Negare epistolam Tibi non debui,
quam vis hoc ipso die grave quid adcidit. Sub auroram concionem

^> Heitricus Bullingerus. •) Ad lop Eccii /iri tntfuXfUmjv inigoXi,p id est
nnnquam transtnissiim epistolam responsio ZuingliL In extreme: Data cito
Turici ultimo liie Aprilis anni MDXXVI. ^) O&waldu^ irendelinus , Frae-
dtcator ecciesiae Co^nobialis.

EPISTOLAE. DMXXVI. XXV. 485

* habtieram, hora vero 8va in Exodo aliquot locos pro mo^e exponendo
rursus iiicaliieraiii) hora vero 9a, in balneas cum concessissein ac scari-
licassem , domuin rediens feruie ' defeci spiritum ; iotra tarnen horam
respiravi, sie tamen ut geniitibus abstinere difficulter potuerim, qui ex
pectore infiriniore , quam vultus proderet, exibant. Hora vero 2da
posimeridiana somnus nie soUicitavit ; dormivi , nunquam interdiu id
fortissimo iucundissimoque Deo indulgens. Ubi expergefactus sum »
iterum antiquus Zuinglius sum. Haec Tecum , quia Medicus es« Nam
tua suiu usus mediciua, qua roonebas oliih, ut saccaro rosato vel per
niensem hepatis aestus frangerem; cumque tantopere , flagrarem ter intra
tres horas incensus, succurrit tuum consilium ; protinus iubeo uxorem
teniperare venenum« Equidem, mi clarissime P^adianCf utcunque sollicitüs
suin apud omnes vigilando, infractissimus quoque sum animo : nihil ex
nietu ago , sed istud unum cavco , ne optima plebs Helvetica horum
nebulonmn, Fabri videlicet atque Eccioruniy strophis connnittatur, id
yauteni Oligarcharum perfidia. Utcunque enini res cadat» lucri aliquid
accedet Perdinandicis nostro dissidio » quod ego propediem spero
sublatum iri. UI. Kai. Apr. 1520. //. Zuinglius tuus.

XXV.

lAC. SALANDRONIUS ZUINGLIO.

Grntia et pax a Deo lesu Christi tecum. Veniet ad te> doctissime
ini Huldricßie , loannes Blasius Episcopus in Melans^ * qui
post Comandrum vita, moribus et doctrina herbescenti Christo apud
Hhaetos fions irriguus fuit> et oves suas Christo ita lucrifecit, ut abrogata
IVlissa et idolis sepositis nunc coeperint Christiane Uidgis vivere, quam
vel cives nostri, vel alii> apud quos Evangelium praedicatur. llle pius
frater iuxta literas novas Ligae in pastorem electus deiecit e nido impium
istud et crassum Papae pecus Licent. BarthoL Castelmurf^ qui diu
magna prius invidia niota apud primores et iropios, tandem occasione
arrepla , ex instructione Cacabiy ^ in Comitiis cum t)roxime habitis

*) lo. Blasius « Falle Monasteriali, nnus de )iriniis et fortissimis refor-
matoribiis Hbaetiae , Pastor in Midans ibi Missam antiqiiavit 1526 , quo
nomine r3ecanits Casielmur , quem demoverat , eum accusavit atque hissum
nd Blasuini efFecit, ut in Festum Paschatis aut Missam instauraret aiit solum
verferet. Blasius aliquamdiu decessit ac Tigiirum se contulit ; postmodo
reversus ad suam ecciesiam praedicabat , ut antea « nihil sollicitatus , «d
parocbatiim Ciiriae deincle provectus. Scnpsit 15'|2 aliquot dialogos contra
episcopum aulauiqiie eins in viilgiis ; ««"d adeo ignoniiniosos , ut supplex
veniam exorare deberet. Obüt 1550. ') Bartholomaeus Casielmur e B^rgeUo^
Canonicus ac Decanus Curiae, infensissimiis reformatloni , in colloquio Ilantii
dictitavit , Biblia satis hene ab Hieronymo versa ; non iam opus esse
Hebraicorum Codiqum. Ibidem latine loqtii quum ordiretur, inclamatum ^t:
Teutonice, teutonice ! Respondit ; Equidem didici latine loqiti. Quodsi nesciti^,
•gednm vos quoque discite! atque Comandrum hunc in modum compellavit:
9, Domine plebane sancte Martine audite me. ^^ Tum iis, qui latine callebant,
in risuoi eii'usis Cas.telinur nihil moratus suam loquelam latinam forti animo
|iergebatt ^) Verosimiliter de Episcopo Curiensi sermo est.

486 . ZUINGLIANAE

acerrioie et ut haereticum« et illi similliranm io Flaesch^ accusavit e€
detulit, Tandem vicitimpietas» ut posthabitis precibus, iure, KterU
Xit^e, et quod ip^e Rhaetus oatus, iussus sit pius frater missare aut
«)edere beoeficio et proscriptus a terra et regione trium Ligarum abesse ,
dictis ad hoc feriis Paschatos. Eorum igitur tyraunidi obtemperans
et ne quid saevius tentaretur in suos subditos, ad Te, ut Rhaetiae nostrae
patronum, et beni^nissimum fratrem divertit expectaturus futura coniitia,
•perans niitiora fore. Interim refocilla tuis consolationibus , et tuis
consiliis adiuva fratrem nobis omnibus et carum et utiiero. In hoe enim
•cripsi , ne Tu putares (id naroque tinmit) falsum , ut multi nunc occumint
et nobis iinponunt, et ipsum esse erronem. Si quid i^tur huic feecris»
facies ut nobis carissimo et ^atissimo fratri. In Engadina simili
furore proscriptus est Phil. Galitius% ^ et Leonein alium ea temcritate
a^gressi perficere non potuerunt » prohibiti pluralitate amicorum et
•uarum ovium in Löwin ^ ubi recens est electus in pastorera. Proximus
est Comander noster» si quid niinis impiorum crcdendum. Cacabus
mira et nia^o aestu coquit. Dct Deus ut ipse tandem exedere
cogatur homo in dies magis impius. Operam mutuo collocant ipse et
Ludov* Tsc/iudiuSj ' Ströly et Victor. Quare observandissime rat
frater, quibus, potes, non desistas succurrere vel consulere nobis.
Dominus lesu Christus det, ut diu nobis incoUimis vivas, et eius manu
flustenteris. Tscfiudius certe apud suos proximum ex Berna rediens»
sparsit , futuram esse disputationeni in Baden , quo Tu sis venturus.
Fac, si verum est, sciamus« Commenda roe Leonif Sebastiano et
lob. lacobo. Catabaptistae verum apud nos nidum parant, seroel professi»
Don ex Deo fuisse suum negotium ; nunc relapsi , a vestris tarn miraculose
e turri liberatis confortati, contumaciores quam unquam prius. Hoc heri
expertus non ab infimo illorum. Deus omnia in suam gloriam vertat.
Curiae in Feriis Paschalibus. 1526. lac. Salandronius tuus.

Inscriptio : Meo dilecto Domino et Fratri Mag. Huldrico Zuinglio.

XXVI.

LUCIUS TSCHARNERUS AD ZUINGLIUM.

Gratia et pax a Deo. Reverende Domine et frater in Christo f salvos

^) Philippus Galliiius^ coi Saluzins quoque eognomen» Puntvilla oriondns,
e mre vallis Monasierialis f a quo praecipue £irgacfiiiirm refonnatom est per
aaevas quidem vexationea. Diu corporalfoi praesentiam Christi in S. C.
defendere pergebat. Postquam plares parochias Rhaetiae admiaistrasset ,
pastoris munus in Curia ^onsecntus 1558 Confessionem Rbaeticam eonsignavit,
qtiae inxta Helveticam diu symbolicae fuit anctoritatis, quamvis nunqiiain
tyi>is excnsa. Decessit e vita pauper. Tigiirini fUium eius Gedeonein
aascepenmt ahimniim facuUatemque ei praebuerunt colendae doctrinae.
•) Ludovicua Tschudi, iunior. V. Opp. I. pag. i7t. Doninatnm Ortenstein
in* ßhaetia emerat, ubi nonnnnquam degebat. Aliquanto post eum vendidit
Comnioni , atqoe ab episcopatu Curiae 1528. castellum ac dominatum Graxplang
emit in agro Sargantifio y ubi non maior aiinis 30 demortuus est anno 1530.
Adolescvns magis reformationi ( Vid. epist. XL. anni 1523), procedente aeUte
ob rationes « quas cum episcopatu habebat Curiensi , et Gallica stipendia
merens, Catholico cultui magis favisse videtur.

EPISTOLAE. MDXXVI. XXVI. 487

eMe nos sciatis et incolumes ! Deo laus. Quod Idem de Vobis Vestris-
que resciscere exiniio mihi singularique gaudio crit. Mea cara pia uxor
et e£;o omnium suiiimas Vobis gratias agunt pro magna Vestra moleslia et
opera, quam nostri causa sumsistis, Omnipotens Deus Vos remuneretur*
JSec vero loogum tcropus praeterlabatur r dum beneficium reddamus.
Deo gratias ago, qui tarn bene mihi auxiliatus est muliere pia et proba»
quae meös mihi liberos ita caros habet» quasi ex ipsa procreati essent»
ac reor, me quoque erga ipsam facere» quae iucunda siot ac grata,
Mecnofi Domious ab Ortenstein y Ludovicus Tschudi^ ante tres
hebdomadas Bernae fuit, atque in meam rem egit. — Enarrat deinde, ut
Bartßiolomaeus Magius y lacobus Magius ^ levirsuusi eiusque soror»
Praepositi uxor , in placandis ipsi cognatis uxoris suae operam
jiavent» itaque finit: Venit ad Vos pius christianus doctor, antchac
episcopus in Malofis^ ^ qui praedicavit de Sacramentis et Missa idque
nihil aliud quam verum, perinde ac noster episcopus praedicat quotidie. ^
Uic nunc repente contra omne divinum ius et aequum relegatus est a
Ilbaetis e terra; sed spero a Deo, non in diuturnum. lam ex animo
ctiam atque etiam oro, fraterne cum recipiatis, ut studia possit persequi.
^00 est pecuniae inopia, quae virum premat. Episcopus noster lilteris
Vos certiores faci^t de ejus causa. Salutate meo nomine candide Vestraui
uxorem, Rilarium^ eius uxoriem, Leonein..* Uociorenx Sebaslianumi^
lo. Itico/mmf ^ Dominum Casparem in Ptocheio. ' Datum Vigil.
Pasch. 1526.

Vester semper paratissimus famulus Lucius Tscharnerus.
Idem scribit ad eundem die Martis post Margarethae de afTinium
suoniui reconciliatione, gratiasque agit, quod Zuinglius hac de caussa
ad Bcrchtoldum Hallerum Bernam scripserit^ salutemque sui Episcopi
pii aliorumque fratrum nuntiat.

26.

Lucy Tficharner an Zwingli.

Gnad und Fried von Gott. Ehrwürdiger christlicher Herr und
Bruder wisset unsere Gesundheit. Gott sey Lob ! Solches um Euch
und die Eueru zu vernehmen wäre mir gar ein sondere grosse Freud.
Meine liebe fromme Frau und ich danken Euch am allerhöchsten Euerer
grossen Müh und Arbeit, so Ihr um unsertwillen gehabt habt. Der
allmachtige Gott gebe Euch den Lohn. Auch soll keine lange Zeit
verscheinen : wir wollens Euch beschulden. Ich danke unserm leben-
digen Gott, dass er mich als wohl versorget hat mit einer frommen
ehrlichen Frau: denn sie mir meine lieben Kinder wohl als lieb hat,
als wären sie von Ihr kommen. Ich achte auch, ich thue ihr, was ihr
Lieb und Dienst ist. Auch so ist der Herr von Ortenstein, Lud!
*l*8chudi, jetzt vor 3 Wochen zu Bern gsin und in meiner Sach
auch gehandelt, mir zu lieb. — Er handelt hernach weiter, wie der alte

^) Joannes Blasius, ') Comandtr, ^) Uo/rnei^urus. ^) Amnumus.
') Meganden

488 ZUIMGLIAN

Bartholomäus May, scio Schwager lakoh. May und desseo
Schwester, des Propsts Hausfrau, sich um die Aussöhnung der Anver-
wandten seiner Frau mit ihm bemühen ; und endet also :

Es kommt zu Euch ein frommer christlicher Lehrer, gsyn ein
Bischof und Hirt zu Malantz, der gepredi^et vom Sakrament und
der Mess, und nichts anders dann die Wahrheit, und wie unser Bischof
predigt auch täglich. Der ist jetzt zumal wider alle Gotts Recht und
Billigkeit erkennt von Bi'rn deren aus dem Land. Ich hoff aber zu
Gott, es^ werde nicht lang wahren. Da ist mein ernstlich fleissig Bitt
an Euch, Ihr wollet ihn brliderlicli annehmen, damit er weiter studirea
möge« Es ist kein Mangel am Zeitlichen seinetbalb. Unser Bischof
w^ird Euch in seinem Brief berichten seines Handels. Grüsset mir treu-
lich Euere Hausfrau, Hilarium, seine Frau, den Löwen — Doktor
Baschian, Hs. lakob, Herrn Caspar im Spital. Dat. in VigiU
Pasch. 1526.

Euer allzeit unterthäniger williger Lucy Tscharne r.

Eben dieser schreibt Zwingli Zinst. nach Margaretha 1526 voo
der Aitssöhnuni^ seiner Anverwandten • dankt ihm, dass er dessw^egeii
Bcrchtold Haller zu Bern geschrieben und vermeldet seines front*
mcn Bischofs u. a. Brüder Gruss an ihn.

XXVIL

ZUINGLIUS VADIANO.

Qratia et pax a Deo. Quae apud Claronenses suggerenda enmt,
mature monuimus, ^ ipsi quoque in id intenti, ut paria fiant inter4pagos,
quemadmodum prudentissime scripsisti; sed vereor, ne ante Comitia
Maia referri possit. Nos hercle stimulis nusquam parcirous. De Ber-*
nensibus narrabit Gebentingerus* Summa responsionis eorum est : Ad
Helvetios desciscere a nobis nolunt et foedera inviolata custodire simul
volunt. Satis responsum est. Videbis hac responsione plurimum incre-
menti facturum ts^e Evangelium. Speramus et alia quotidie a Bertuk
ad nos reditura ^%%e nihilo utiliora. Fuit hisce diebus apud nos ex
Suevia Cunhardus Hermannus Miqorita , cuius memoriam in Epistol«
ad Albn RuÜingensem fecimus, qui nunciavit, nostram, imo vero veram
de Eucharistia sententiam Esslingae ferme ab omnibus accipi, etiam
Primatibus et Amphictionibus , qui isthic ins Germanici Imperii nomine
reddunt. Quae hoc die cum Scriba nostro ' acta sunt coram Senatu de
Eucharistia, item narrabit Gebentinger^ Ampliatio hello hofnini data
^st ad mensem. Aliarum rerum nihil est, quod Te magnopere refer.it
scire, quam quod vehementer admiramur, oon eundem habere spirituni
Catabaptistas ; apud nos enim non tarn crebro moriuntur, atque apud
vos. Sed damus hoc vestris propter sqU intemperiem. Salutat Te LeOt
fratres omnes, Tig, 3 Apr« 1526« Huldricus Zuinglim tuus,

— ■ ■ . ' ■■■ ■ I . !■ T

^) In conventu populi, die sotis ante primum Mi|ü inssnm erat, ut clenu.
Dl praebendis miilctari velit, nihil praedicet, pmeter quod e S. S,. $c\^l |>ro<*
bare. Mox autem iastinctu quinque pagorum recUnabat paullal.o maior parp
in pristinum morem. (Tschudi, Cbron. GUron.) ^) Am Grüif,

EPISTOLAE. MDXXVI. XXIX. 489

XXVIII.

CAPITO AD ZÜINGLIUM.

Gratia Christi Tecum. Frater integerrimime atque fortlssime. lani
oblato ountio, quid ad Te scribam, de subito noo occurrity et est tarnen ,
nisi fallor, de qua re nuper scribendum ad Te visuin est. Anabaptista
tuus IVUhelmus apud nos fuit, hömo in specieni perquain honestus et
pius, sed non usque adeo fidei adamantinae« Mam quae inter nos doiiii
ineae communicaviniuSy perperain invulga vit. Ter provocatus de Baplismo
loqui, oblique de suo dogniate loquendi necessitatein declinavit, et tarnen
iniplevit urbein, nos illi concessisse, ac esse confessos probare nos exosum
istius dog;ina : sed dubitare nescio quid. Hac forniula loquendi indicavit
tiniore tyrannidis a vero asserendo nos cavere. Indicto 'inter nos
colloquio discedit homo meticulosus, conscio Zellio nostro, qui tainen
de disputatione nihil scierat, cuius admonitus fuerat per suuni hospiteuii
hominem quavis inuliere iraeuudiorem » atque ainantissimum rixarum.
Tum inipulsi cum illius hospite per triduum egimus, hac tanien condi-*
tione, ne acta ederentur: nani aiia conditione nobiscum congredi noluit»
quem nihil puduit in os convitiorum non iactare. Putavinuis oninia
esse transacta. Interea funios iterum spar^it. Papistae per ferias
pnscales publice nusi sunt confessionibus audiendis indulgere. Fuerunt
autejn duces huius trngoedine turpissiroi. Praeterea variis modis irritare
vulguui tentarunt. Diligenter enim Student in motum aliquem publicum
rem deducere. ^os contra tranquillitati studemus> qua melius Tranguntur*
Apud Senatum bis diebus as;emus. Stephanus ^ adhuc cnptus est, cui
literae tuae plurimum profuerunt , et nunc quoque prosunt. Bene
speramus. Pracsentium latorem de fratribu| Slessiae audies. Fide-
lissime referet omnia , et pieraque non ingrata. Vale. IV Apr. a. 1526.
Itivenis apothccarius belle valct et proficit. Afflictae res GaUiarutn
Evangelio moram aliquam facient. Dominus tandem suos respiciat !

V. Fabritius Caplto.

Tua legimus ad Billicanum. ' Moderatio ista animi tui plurimum
habet momenti. Gratia Deo > qui calamum tuum t&m apposite nioderatur.
Pirklieinißrus in Oecolampadium scripsit: ^ nam declararc voluit
Orbi, quam nihil de signis ac rebus fidei ipse intelligat. Fratres Slesiae
tecum faciunty tametsi in forma loquendi paulum variant, cui rei mcde-
üii^ur responsio ad BiUicanum.

XXIX.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia Christi tecuni i tni frater. ' Probatur mihi stratagema , quo
0dversar!us fatigandus» Acutum quidem telura> et, si esset qui perite

<) Stoer. (Cfr. Epist. XXI et VII.) >) «Ad Tfuobaldi Siilicani et
Vrbani Eh^gii eptstolas responsio H. Ziiinglii.* In extremo: £x Tiguro
Kai. Marm MDXXVI. 4o. ^) BiUb. Pirkhaimeri de vera GhrisU carne
«sl vero eina sanguioe ad loh. Oekolampaäium responsio. 1526.

490 ZUIMGLIANAE

ac fortiter in hoslem vibraret, valde utile commoiistrasti« Nain hoc
unum perpetuo haben! in ore : Habeinus verbuni, "Evdvpia tüv ngoßa^
toajpifAwv XixofV. Fenint ii» qui a tVUtemöerga huc veniunt, Sueuorum
Syngramma in vernacuio sermone denuo illic ekcudi« iina cum expo-
aitione Lulheri in 6. Cap. loh. Veoerant autem nuper ErharduS
Heffenwaldus et Slesita quidam. Illum nostii et olim suis coloribus
depinxisti; rediit titulo Doctoris insi^oitus. Hie vero caudidus homo
CBty et quantum mihi vidcor, sinceri iudicii; propediem Te inviset, et
inira Tibi n^Qi rov ygatporvQcnnfov nunciabit. Papistas probe imitari
Incipiunt. Libros nostros exciudunt 9 ut sui soH legantur , et parte
ad versa non audita vincant. Ut autem ad hoc, quod dicere volebaiu,
redeam, utile videtur expectare et differre responsionem nostrani, donec
videamus 9 quid MarUnus dederit. Interim fortassis et Disputatio *
celebrabitur, de qua frequcos hie mentio, sed mihi videtur periculo-
sissima« Non quod caussae diffidam» sed quod locus suspectus et niinime
aptus» praesertim illo tempore» quando confluit liceniiosissima hominum
turba in Thermas. Nee ignoro ßdcm et plurimorum animos in nos,
qui si veritatcm discere voluisseo^, non exclusissent tanto tempore pios
inonitores. Ceterum fidendum erit Christo, indicante die consilium,
prout gloria Christi exposcet« Ubi certius aliquid de Disputatione
cognoverist fac quamprimum mihi significes. Basilienses mei tardius
mihi indicant, quod scire in rem meam foret. Nee obticeas, si quid
me faoere voles. His dicbus pascalibus plebs cecinerat Psalmos , sed
prohibita a Magistratu. Recreavit Papistarum animos» quos communis
cantium nobis numerus plane coufecerat. Sed gaudebunt ad momentum«
Vale. Bas* 9. Apr. — Saluta Pellicanum cum ceteris fratribus«

Tuus Oecolampadius.

XXX.

MICH. VIESTIUS ZUINGLIO.

Gratia et pax a Deo. De Baptismate nuper edocens nihil non
roboris^ adversus Catabaptismum menti vacillanti et dubiae contuleras.
Tarnen et nunc nescio quid audiam inferri) sane primo adspectu rüde
et inauditum, verum intus et in cutCi vereor, ne fomes lateat« qua
arte simplicibus facile imponi est. Tu autem t dummodo inter occupa-
tiones poteris , fac plenius intelligam ; videbis rae ita conaturum , ut huic
spiritui ora contundam. Fertur inter quosdam, Scripturam infidelibus,
Don credcntibusi datam, quibus ego hactenus restiti ex Paul. Bo. X.
15. Nihil tarnen prodesse possum. Nam tenacem fore episcopuui ad
Titlira habemus, in doctrina» quippe non alias rixosum» sed humanum
etiucundum. Visum est Te consulere, ut loca ostendas, quibus edoceri
possint scripturam consulendam etiam credenti et iam arrhabone spiritus
obsignato. Quosdam audio > qui dicant, se in ceterum non oraturos.
Nain Spiritus id officii agat. Rom. VIIL Cum enim citra peccatum
vivanti Dens in se oret: nam huius spiritus iam omnia agat, quo aut

» ■ - .im ■ ■ I ■ I ■ I 1 . 11 11 M ■ I ■ I ■

EPISTOLAE. MDXXVI, XXXL 491

ad orationem , aut ad sermoDein ducantur : idem enim agit ille inhabitator
Spiritus, Hie video tot apertissiina loca tantoptre reclnmarcy item et
ipsutn morem Paulis quo nunc inter lachrymas, nunc vero in cicpreca-
tionibus dicit se Rom«, Philipp, et cetcroruin meinoreni. Quis lalis
Spiritus, qui non Patreni oraturus sit. lain renituntur: CocI. Patitetn
omnia agere citra nostros clnmoresy qui iuxta praedeslinationem as^at,
Don ad nutum orationis nostrae. Verum non diffiteor : si huc devcntum
esset y ut homo alias ab Adam morbidus iam spiritu citra peccatum (quod
isti ganuiunt) ducereturi dubium non esset, quin iam idein eademque
▼eilet Dens Deique, hominis huiusce inhabitator, spiritus. Hacc ine
post tuaiu admonitionem monent, ut hanc rem adeo infidcleni, omnique
christiano ordini adversam , etsi antea mihi plane persuasisscni , hoc
acturum esse nie, si Deus sinat: nunc plane abhorream. Dens auteiu
omnis sapientiae fons, in quo reconditi sunt huius thesauri, det nobis
idem sapcre in Christo lesu Domino nostro« Amen, Ex Oberglatt.
Tu de Lege et Evangelio nuper dieebas. Tacitum apud m^csset :
modo memoria sufferat; verum (quod doleo) elapsum est» Cum autem
frugi sit, vellem siguificares literis,

Michael Viesüus tuus.

XXXL

ZUINGLIUS VIESTIO.

Gratia et pax a Deo. Venit ad nos, mi Michael t haec foemina
quae quaenam sit, ignoro, vehementer obsecrans, ut Te per literas a
Catabaptistis avellam« Cui ego primum constanter negavi quod petebat,
subindicans quam multa non ante multos dies tecum super ea rt
disseruerim; at vicit importunitate sua mulier, ac istas inter meas occu-
pationes extorsit, quibus ego non tantum volo te ab illorum hominum
hypocrisi deterrere : nee enim ad hoc satis idoneae sunt aut instructae ;
quantum foeminae satisfacere, quae te asserit nondum esse retinctum,
sed metncndum esse, ne longa istorum hominum consuetudine rapiaris
in eorum vesaniam. Quid quaeso multis tecum agerem ? Christianus es.
Quid ergo Tibi commercii cum his, qui se a Christianis separant? At
dicunt: Mos Christiani sumus, ii vero quos creditis Christiani non sunt.
Quis oro vobis id indicavit? An cognitores estis cordium ac renum?.
Quum Christum constanter corde teneai^t, ore confiteantur, operibus
aemulentur, quantum Dominus dat, quur iudicant innocentem fratrem?
Quot enim putas myriades esse in Ecclesia Christi, qui vitae sancti-
monia, inorum probitate, oris parsimonia, praestantissimos Catabapti-
starum antecellunt? Attamen uthoc interim illis donemus, excellere eos
sanctitate: quis quaeso spiritus eos docet, mox ut tantillum super alios
promoverinti efferri debere? An Christus huius arrogantiae auctoreis
adducitur? an Apostoli exemplum praebuerunt? Quae uiiquani Historiae
prodiderunt quosquam ab Ecclesia christianae plebis secessionem fecisse,
inox ut pauto meliores essent promiscuo populo? Fecerunt hoc ]Viona-
choruni factiones, sed numquid propterea meliores erant, quod tanti se
'aestimarent ? ' Taceo blasphemam Catabaptistarun loquacitatem , quae

492 ZCINGLIANAE

omnem omoium roalcdicorum viriileotiam superat, arrogaotiani slultam»
siinulatiooem pervicacissimaiii ; quid epim non faciiiDt ut videantur ab
hominibuii? Deinde facile abstinent inagoa pars illoruin a deliciisy quod
ex infiina desperabilique piebis coUuvie ad hunc portum appulerunt, ut
ex obscuritate sua nobilitatem faciant. Quod si eis facultas adsit,
Sardanapalos videas ac Heliogabalos luduin* ac iocum esse prae istis.
Scio Grebelium^ utcunque peieret) npn aiia ratione aniinum a paren-
tibus despondisset quam quod non suppeditarent, quantum illius liceniia
postulabat. Vexat mentem huinanain, 'nisi vehementer contra hos im-
petus ac ventos iirmata est, ^loriae cupidilas. Earo omnes celant,
iuniores tarnen paulo infelicius : semper enim deprebenduntur. Quo«
circa mentis oculos adperi et vide, quid cbristianum homineui deceat,
pon quid isti faciant aut loquantur. Cupit haec focmina te in Urbem
reduccre. £^o operam nicam ac fidem tibi semper polliceor. Vale«
\. Apr. 1526.

H. ZuingUus*
, Inscriptio: Michael Wuestio» aniico suo haud vulgari ad manuau

XXXII.

CAPITO ZÜINGLIO.

Gratia Christi tecum. Scribis , ut admoneamus , quae in tuis
Lucubratt. novissimis niutata veUenius. Id liberc praestabimus. Muta
oobis hortatoribus auiuium niutandi : nam argumentis dcnsis ac perspicuis
caussam agis absque convitio. Esto talis in posteruni. Violenti ilii
scripturarum tyranni si adoriantur Te convitiis , suo certe iibpetu
frangentur, Certe meliora nescio quo pacto expectarcm in tam diiScili
et odioso argumento. Iterum monemus, tonitrua et saxa rotantibus
adversariis Tu lene istud fundere ne cesset. Magnam enim argumenti
vim in caussa fidei pacata mens prae se fert, qua Scripturarum firma-
menta roborantur. Nos lucem, /|uia vero nitimur, amamus, illi tenebraa,
quia auctoritate personata valent, afTundunt sedulo. Det Dominus» ut
ubique gloriam Dei quaeramus. Victoria Tecum stat, mi Zuingü^
<fuia stas a puritate Christianisnii, nisi verbum suum a mundo Dominus
adimere velit. Grata sunt» quae nuntias de Bernensibus* Speramus
et reliquos acccptiiros. Senatus noster bis diebus cum Sacerdotibus
perfugis clemcntissime tcntavtt rem compositam » sed omnino frustra.
Caussa pietatis concordiam diremit, cum illi nihil concordiae admittere,
quod pietatem resiperet, dignarentur. Ardua minantur» sed yana prorsus.
Stultuli enim litcris aulicis fulti tantopere • ferociunt« Brevi ambieat
conditiones modo reiectas. Comes de Hanoiv cives nostros arte
turbat. VeIit2|,tiones gliscunt publici belli. Hodie apud Senatum de
reliquis Missis antiquandis (5 enim quotidie peraguntur) agemus» eoque
paucioribus scribo. Biicerus et religionis fratres te salutant» cumprimis
FareUus et Gerardus Riifus » quem nos Toluinutn nominarous :
latere enim voluit. Heidelbergae et passim emergunt» qui in Ei^cha-
ptstia carnem quaerere omittunt, Suevos cum suo syngrammate die 14
nothhelfer (bis Septem auxiliatores postremae QOtae) app^llaotj coA'-

EPISTOLAE. MDXXVI. XXXUI. 493

tunieliae caussa, Tel porius ladibrii: nam a nostris abest aDimus ad
iniuriam. Math. ZeUius nobiscum facit, sed magna tandein difficultate
eo perductus est. Sunt, quicoram nobis subscribunti absentibus amicis
aliud affirmaot« Cuiusmodi fucos contemnimus , nisi quatenus eis ad
commoduio Ecclesiae abuti possumus* Vale. Argent. 16, Apr. 1526.
PeUicanwitj Mt/conium^ Leonem ludae, et reliquos fratres plurinia
Salute iinpertior. Capito tuus.

XXXIII.

ZUINGLIÜS AD SENATUM BERNATÜM.

Gratia Vobis et pax a Deo religiös!, graves, conspicui, sapientes,
dementes, dilecti Domini ! Precor Vos quam instantissime rursus, ut meuiD
responsum ad litteras meis Dominis missas, sed caput meum attingentes,
cum seria maturaque consideratione recitari velitis nc perspicere» ut ego
nequaquam disputationem abborream, sed eius appetens concedere locum ^
neqneam; id quod nnnc exponere Vobis liceat.

Primo Vestra Sapientia inde exordium capit , quod raei Domini
omni occasione obtulerint sese edocendos etc. Omuino vero« Etiam
ego semper ad hoc me obtull oficroque hödie et quam diu vivam. At
nemo dicere possit) me spopondisse meam cuiqunm praesentiam, quocunque
quivis vellet. Sic enim sine dubio me Constauticnsi Episcopo praesto
esse debebam ad GotUieben^ ^ eius nienteni et sententiam cognoscendi
causa. Hac de re licet nos coram orc Tiguri doccre vel scripto, quomodo-
cunque placeti ac nos Tiguri responsum dare, quemadmodum antehae
etiam episcopo Constantiensi de Missa et Imaginibus per litteras datum est»

Deinde polliccmiui tutum commeatum mihi sociisque meis et cuuctis,
qui forte citra periculuui vcuturi sint. Ita quidem habent Vestra pro-
pria verba. Hie a Vestra Sapientia übet audire, quis landem cognoscere
debeat, quid citra periculum sit, quid non. Annon summi iuris erit
octo pagos cognoscere. Tum vero quinque pagi suffragiis praevalebunt.
Mum hac via non sub potestatem quinque pagorum venirem, atque inde
noxa redundaret?

Tertio spondetis Vos tutum commeatum maxima, firmissima, optima
forma, quam dcbetis, potestis et valetis. Haec vestra sunt verba; sed
non satis facerent mihi, ctsi Thermas ire vellem. ^iam scio, quotqiiot
ecclesiae Pontificiae addicti sunt, claniare, me haereticum esse; idcirco
mihi non dandum commeatum; aut si unquam detur, ca niente dandum,
ut non servetur, sed ut ex arce mea eliciar. Tum cito dictum erit:
Non oportet, non licet, non fas est ei: nam est haereticus; quocirca
nostrum securitatis promissum ratum babcri nequit.

Quarto bunc demura articulum adiicitis: hac tarnen conditione, ut
omnes commeatu dignos sc praestent; quod quideiu communis est nioris,
ubi nullae sunt insidiae. Sed hoc mihi non sufficeret Thermis. Simulac
enim dicturus essem , Papam esse Antichristum, clamor fieret, me com-
meatu indigna locutum esst ; tuuiqne iudicium quinque pagorum sententiis
inclinaretur, quod mihi nullis uiodis aequum est.

^> Thermism ') Sicut Urbanus fVcUs Fisslisbachfnsis.

494 ZÜIlSGLIAnAE

Quinio Vos providere vultU in oppido et comltatu BadenOf ut ego cam
mels sociis tracter, prout oporteat proniissaque exigat iüneris securitaa.
Sio autein secus : annoo iudicium penes quinquepagos foretnumero plures?

Sexto praefectuin Thermis cum vigiati vel Iriginia honestis virlsy
Tigurum inittendos esse, qui Thcrmas mc deducant; quod eodem redit«
quo superiora. Main ego sub potestatem quinque pagorum redigerer 9
queniadnioduin satis est uionstratum. Oppiduin et ager Badenus tantum
oon valeret , ut quispiam e quinque pagis rationein eins haberet.
Praeterea nunc non ita egistist ut antehac Eremi pronuntiatum est»
Tum ea rescripta erat sententia, ut si arbiträrer, me tutum non esse,
roei Domini numerum niilitum roecum Hiittant custodes. Quomodo haec
iam consonant? rerum arbitrium penes quinque pagos esse; a Praefecto
me deducendum, et : penes Dominos meos esse manu suorum me deducere»

Septimo Vos meorum Doroinorum legatos rogastis, ut Vobiscum
consideant formamque tuti comnieatus quam optime una concipiant.
Mulla respondeo forma opus esse. Annon auditis locum mihi iustum
non esse. Quid raulta? Musquam locorum comparebo, ubi quinque
Pagorum, Lucernae^ Uraniae^ SuUiit Transilvaniae^ Tugii aliqua
est potestas; et si Vos disputationem , ut spero, Tigurij BernaCy
SangaUo locaveritis, tum demum de securitate a quinque Pagis agi
patiar, si qua terra eorum ditionis traiicienda foret.

Octavo Vos per has littcras fidem Vestram testificatos esse vultis.
Perinde ac si Vestra Sapienlia aliquid agat, a quo suum nomen veliC
cautum esse, vel quomodocunque hoc acceptum vultis. Optimam in
partem per me licet« At ego Vestram Sapientiam de hoc scripto meis
Dominis ad eroendatlonem subiecto monitos velim : Si uUo modo in
fraudem sincerae religionis, quam profiteor, meorum Dominorum ac
meam me eum deferret qui disputationem reforniidaret , quum locum
tantummodo reförmideui iis decausis, quae iam sequuntnr: ego quoque
hoc roeum scriptum et proximum, per meorum Dominorum legatos ad
Vestram Sapientiam missum, typis excudendum curarem, et quocunque
possem , dimitterem , ut vulgo yiniquitas cerneretur. Equidem nihil
magis expeto quam liberam disputationem, sed ita institutam, ut primo
per litteras ad Vos datas declaravi. Iam' vero si nolitis locos medios
destinare , quorum Vobis optioneni feei , sed loci conditione nie adducere
in suspicionem , quasi mihi metus esset de mea doctrina , cogor utique ,
tain inalam opinionem declinare , atque omnibus arbitrantibus , hac re
sc laedi, in ius comparebo eius loci, ubi domicilium est meum, nempe
Tigurij secundum foedera.

Mono meorum Dominorum caussas, qoas aperuerunt, tacetis, ad
Vestros quidem Dominos relaturi, veruntamen significautcs, eos Vobis
omnino non sooticas videri, Primum facite illud ! bonn ßde referte meorum
Dominorum causas, quare Thermas me mittere nolint. Tum nuUus
dubito, Vos tantum hominum piorum reperturos esse, qui probe in-
telligant , eos rebus honestis , rectis , pacatis operam dare. Deinde
benigne meas quoque causas indicate, quae et universac et singulac sepa-
ratim satis idoneae sunt, non ut disputationem prohibeant, sed ut locum
^Biutcnt, affatim auditas.

BPISTOLAE. MDXXVL XXXIU. 49$

Nullus locus mihi aequus , ubi quinque pagi praedoitiinantur >
propterea quod

1. iiy quos dixi pagi m^ caluinniati sunt tarnquam haereticum, pro«
scripseruDt 9 meam doctrinain demoaruotf combusserunt « probris <ne
onerarunty prorsus inaudita causa.

2. Et nunc maximci dum quoquo versum litteris me designant pro
haeretico , deceptore , seditioso , ut Curiam , Rhaetiam inferiorem et
aliorsum; quod manifestum praeiudicium.

' 3. declarant quoque, disputationem sese non ideo decrevisse, ut ab
sua vetere fide absistant, sed viam ut anquirant qua Zuinglius ad silentium
redigatur. Quod item manifestum praeiudicium. Facile quilibet inde
cogitaverit, quae mihi spes ibi, quae fiducia sit, ubi anquiratur via me
comprimendi, non nitro citroque rem conferendi*

4. lidem pagi me prehendi iusserunt contra ius foederale. Qni tan-
dem mihi tutus ab iis 'esse possit commeatus?

5. lureiurando sese obstrinxerunt, ut eam fidem insectarentur atque
e medio toUcrenti quam profiteor.

6. Cum Fabro aut Eccio prius consilia agitarunt de disputatione »
quae neutrius partis esse deberet, idque dam Dominis meis et me«
Atqui alter eorum, nempe Eccius, palara dictitavit, nos Confoederatoa
cunctos esse Tultures vitularios ; quapropter nostri maiores bellum patrium
susceperunt ac Dco iuvante victoriam reportarunt« Quum igitur hos
duos Pontificios eminentes, hostes et convitiatores inclitae Confocde-
rationis insuper praeclaros appellenti probe cerno, quousque odium
mei increverit.

?• Foedissima scripta Fabri et Eccii libere venire sinunt, atque
in Comitiis hinc inde transportant , mea auteni responsa nee audire nee
videre volunt.

8. Duobus annis abhinc adversus Eccium et universo^ meam mentem
aperuiy ut nullo pacto nee Thermas neque Lucernam iturus sim«
INihilominus disputatio inscientibus meis Dominis » scientibus Fabro et
Eccio 9 eo soll indicta est, quod non aequum esse ante duos annos satb
cognorant, unde insidiae et consilia meis Dominis mihique noxia iusta
coniectura prospiciuntur. Quarum causarum profecto singulae probae
mentiscuique, ut puto» satis magna et idouea videbuntur» nedum cunctae,
ad me cxcusandum non de disputatione , verum de loco , quo meos
Dominos ac me vi adigere volunt, quam vis multoriim aequorum locorum
Optionen! fecerim, idque tempore.

Has aliasque causas Vobis indicabam, Domini dementes dilectii
ut Vos bona mente commoneam, ne quis Vobis fucum faciat, quasi
disputationem averser, non tantummodo locum. Quid tandem refert?
Mutctur locus, quoindicavi, et apparebit, disputationem timeam necne«
Mam si quid tali loco per Fabrum et Eccium proponeretur mtnbs
cbristianum : haud sane intactum dimissurus essem. Quare, Domini
dementes, dilecti! per Dcum Vos obsecro, sollicite consideretis , quae
ad pacem conducant, non quae fraudi sint nobis. Quoniam tot insidiae
struuntur, equidem prorsus non in rem ingrediar coecam. In sponsione
denique Vestra securitatis tria potissima plane desiderantur : ut sola

496 ZUINGLIAMAE

Sacra Scriptura fons et fundus hab6atur; ut nemo iudex verbo Dei
imponatur ; ut de oinuibus moinentis nunc praecipue controversis
Itbere» aperte, nuUo interdicente disputare liceat. Itaque loco quam vis
decreto etiam necesse.erit haec diligent^r constituantur. Sed postrenio
nee de coinmeatu nee de articulis agere attineti si disputationem Thermis
baberi obstinatum sit* Tbermas non veniam. Etiam etiamque consi-
derate» quam cito turbae exortae fuerint, et quam aegre sedentur,
nobisque Pontificios merito suspectos et Curtisanos, quos etiam Con-
foederati communi consilio procul esse iusserunt, eius praesertim generis,
cuius Eccius et Faber* Deus nobis impertiat gratiam et concordiam pro
sua vobintate ! Amen. Confidite mihi omni ex parte , ut uni probissi-
moruni Christianorum et Confoederatorum coufidere aequum est« Tiguri»
die 16. AprUis. MDXXYI.

33.

Zwingli an den Rath von Bern.

Gnad und Fried Ton Gott bevor, fromme, feste, ehrsame, weise,
gnädige liebe Herren. Ich bitt Euch aber zum allertrungenlicbstcn ,
Ihr wollet meine Antwort Euch auf die Schrift, Meinen Herren zuge-
schickt, aber mich antreffend, mit Ernst und reifer Betrachtung vor-
lesen lassen, und ermessen, dass ich keineswegs wider, sondern an
einer Disputation bin, aber den Platz keineswegs erleiden mag, als idi
Euch jetzt in der Antwort berichten will.

Erstlich nimmt Euer Weisheit für einen Eingang, wie sich Meine
Herren allweg entboten haben, sich berichten zu lassen etc. Ist wahr.
Ich hab mich dessen auch allweg entboten, und entbiete michs noch
heut bei Tag und dieweil ich lebe. Aber niemand kann sagen, dass
sich jemand entboteu habe, wohin ein jeder wolle, oder aber ich müsste
ohne Zweifel dem Bischof von Konstanz auf Gottliebcn seiner
Bericht losen. Hierum kann man uns wohl mündlich zu Zürich
berichten, oder mit Schrift wo man will, und wir zu Zürich Ant-
w^ort geben, wie dann voruial auch dem Bischof von Konstanz von
der Mess und Bilder wiegen Antwort in Schrift gegeben ist.

Demnach entbietet Ihr Euch des Gleits auf mich, meine Mithaften
und Alle , so ungefährlicher Weise mit mir kommen. Also lauten
Euere eigenen Worte. Hie will ich gern von E. W. hören, wer
doch erkennen müs^e, welches unsrefahrlicher Weise sev oder nicht.
Ist nicht das allerbiiligste , die S Orte darum erkennen ? Und da mögen
die 5 Orte allweg das Mehr haben. Kam' ich aber nicht solchen Weg
unter die Gewalt der 5 Orte? Und demnach folgte Unrath daraus.

Zum dritten entbietet Ihr Euch Geleits, in der höchsten, kräftig-
sten und besten Form, so wir thun sollen, können und mögen. Also
stehen Euere Worte. Diese Worte thäten mir nicht genug, ob ich
gleich gen Baden wollte. Ursache: Ich weiss, dass alle, so des
Paps'cs Kirche anhangen, schreyen, ich sey ein^ Ketzer; deshalb soll
man i. ir nicht Geleit geben. Wo man mirs aber je gebe, solle man es
darum thun, dass man es> nicht halte, sondern mich aus der Gewahr-

EPISTÜLAE. MDXXVI. XXXUI. 497

same damit bringe. Dann wäre gar bald gesprochen: Man soll*, uian
kann und mag ihm nicht Gleit geben: denn er ist ein Ketzer; desshaib
unser Gleit geben nicht Kraft haben mag«

Zum 4ten thut Ihr auch erst diesen Punkten darzu : Doch mit dem
Anhang, dass sich jedermann gleitiich halten soll. Welches zwar ein
gemeiner Artikel ist, wo nicht Gefahr bt. Aber mir wäre er gar
nicht genug zu Baden. Denn sobald ich nun reden müsste: der Papst
ist der Antichrist, würde liber mich gcschruwen, ich hätte iiogleitlicfa
geredet; und wurde demnach Erkanntuuss darum in der 5 Orten Mehr
stehen, das mir all weg ungemein ist.

Zum dten wollet Ihr versehen in der Stadt und Grafschaft Baden,
dass ich sammt meinen Mithaften gebührlich und gleitiich gebalten werde.
Antwort: Wo aber das nicht beschahe, stünde es nicht aber in Er-
kanntuuss und Mehr der 5 Orte?

Zum 6ten soll der Landvogt zu Baden mit 20 oder 30 redlichen
frommen Mannen gen Zürich geschickt werden, dass sie mich dannen
gen Badcii begleiten. Gilt gleich als viel als vor: denn ich käme in
Gewalt der 5 Orten, wie genug ist angezeigt. Stadt und Landschaft
Baden vermöchte nicht soviel, dass ein einiger aus den 6 Orten etwas
um sie gßbe. Dazu habet Ihr jetzt nicht gehandelt, wie vormal verab-
scheidet ist zu Einsiedeln. Da stund im Abscheid eine solche Mei-
nung, dass wo ich nicht vermeinte sicher zu seyn, möchten Meine Herren
eine Zahl Knechte mit mir schicken, die mich bewahrten. Wie siehts
nun zusammen? Die. Mässigung der Dinge soll an den 5 Orten stehen,
auch soll mich der Landvogt begleiten — und Meine Herren mögen
mich mit ihren Knechten begleiten?

Zum 7ten habet Ihr Mr. Hrn. Boten gebeten : dass sie mit Euch
niedersitzen , und eine Form des Gleits zum allerbesten mit Euch setzen.
Antwort: Es bedarf gar keiner Form; höret Ihr nicht, dass mir der
Platz nicht gemein ist? Kurz mit offenen Worten: Ich will an keinen
Ort noch End, da die 5 Orte, Luzern, Uri, Schweiz, Unter-
waiden, Zug einigen Gewalt mögen haben. Und ob Ihr die Disputation
als ich holFe, gen Zürich, Bern oder St. Gallen legtet, will ich
denn erst lassen von Versicherung vor den Orten reden, wo ich durch
ihr Gebiet fahren müsste.

Zum 8ten wollet Ihr Euch in Kraft dieses Briefs bezeugt haben.
Gleich als ob Euer Weisheit etwas vor Ihr habe, vor dem sie Ihre
Ehre wolle bewahrt haben ; oder wie Ihr das wollet meinen bestes
Verstands : lass ich bleiben. Ich will aber Euer Weisheit hie mit dieser
Schrift auch gern , mit Verbesserung meiner Herren , gewarnt haben :
sollte die einigen Weg zum Nachtheil dem wahren Gotteswort, das
ich lehre, und meinen Herren und mir, mich dafür wollen ausgeben,
.aam ich die Disputation geschoben , so ich doch allein den Platz scheuhe,
aus Ursachen wie jetzt kommen wird, so wollte auch ich diese meine
Schrift, und die nächsten bey Meiner Herren Boten' Euer Weisheit
überschickt, im Druck lassen ausgehen und allenthalben hin, wo ich
möchte, verordnen, damit männiglich sehen möchte, was der Unglimpf

Zninglü univ. opera, Vol. VIL 32

«gS ZUINGLIANAE

My» Ich bin keines Dings gieriger » dann einer freyen Disputation,
doch mit denen Gestalten, wie ich erstlich in der Schrift an Euch hab
hissen langen. So nun Ihr die nicht wollt an gemeine Orte legen , die
ich Euch vorgeschlagen, sondern mich mit dem Platz verdacht machen,
sam ich mir bey meiner Lehre fürchte, werde ich je genöthigt, solchen
argen Wahn abzulehnen und biete hierin allen, die sich damit wollten
meinen verletzt werden, Recht in dem Ort, da ich gesessen bin, nemlich
Zürich, nach Inhalt der Bünde.

Zum 9ten lasset Ihr Meiner Herren TTrsach , die sie angezeigt haben,
seyn, wollet die an Euere Herren bringen, doch so bedünken sie Euch
weder Statt noch Fug haben. Für das Erste. Thuts; zeiget Meiner
Herren Ursach getreulich an, darum sie mich nicht gen Baden schicken
wollen! so habe ich keinen Zweifel, Ihr werdet viel frommer Leuten
finden , die wohl sehen werden , dass sie mit redlichen , wahrhaften ,
friedlichen Dingen umgehen. Fürs ander, so thut so wohl, und zeiget
auch meine Ursachen an, die alle und jede insonders stark genug sind,
nicht, die Disputation zu hindern , sondern den Platz zu verändern,
vrie oft genug gehört. Und sind diess die Ursachen :

1. Kein Platz ist mir gemein, da die fünf Orte obern Gewalt haben.

2. Dann die genannten Orte haben mich einen Ketzer gescholten,
ausgeschrieben, meine Lehre verworfen, brennt, mich geschmäht, vor
Verhörung aller Dinge.

3. Und jetzt in Mitten dem schreiben sie mich allenthalben hin
für einen Ketzerischen, VerTührerischen , Aufrührerischen etc. aus,
als gen Chur, unter Bündt und anderswohin bcschehen. Ist ein offen
Vorgericht.

4. Bezeugen sich auch, die Disputation nicht darum angesdilagen
haben, dass sie von Ihrem alten Glauben stehen, sondern Weg suchen
wollen, durch die sie den Zwingli geschweigen. Ist auch ein offen
Vorgericht. Mag auch ein jeder gedenken, was mir da zu hoffen und
vertrauen sey, da man Weg suchen will, mich zu geschweigen, und
nicht Bericht zu geben oder zu nehmen.

5. Haben mich genannte Orte empfohlen anzunehmen , das doch
wider die Bünde ist. Wie sollt' ich mich denn iill Gleit an Sie lassen ?

6. Haben die genannten Orte sich bey ihren Eiden verbunden, den
Glau1>en zu durchächten, und vehen, den ich predige.

7. Haben sie mit Faber und Ecken erstlich Anschläge gethan von
der Disputation wegen, die doch unpartheyisch seyn sollte, und das
hinter Meinen Herren und mir. Und hat aber deren einer, nemlich
Eck) öffentlich geredet, wir Eidgenossen seyen alle Kuhgeier; daruni
unsere Vordem Laudskrieg angehebt und mit Gottes Hilf gesiegt haben.
So sie nun die zwey grossen Päpstler, Feind und Schälker einer Lobl.
Eidgenossschaft erst zu dem allein die Hochberühmten etc. nennen, seh
ich wohl, wie yecr der Hass über mich gewachsen ist.

8. Lassen sie die schändlichsten Schriften Fabers und Ecken frey
wider mich feil haben, fergen auch die auf den Tagen hin und wieder,
und meine Antworten w^oUcn sie weder hören noch sehen.

9. Hab' ich mich vor 2 lahreu gegen E ck und raänuiglich aufgethan.

EPISTOLAE. MDXXYI. XXXIV. 499

dass ich keineswegs weder gen Baden noch Luzern wolle« Noch
so ist die Disputation wider Meiner Herren Wissen» und mit Wissen
Fabers und Ecken» an den Platz gelegt» den man vor 2 lahren wohl
▼erstanden hat ungemein seyn ; daraus Aufsatz und Rathschlag zu
Machtheil Meiner Herren und mir billig ermessen wird. la dieser
Ursachen ist eine jede besonders, vor einem jeden Frommen» als ich
hoffe» gross und rechtmässig genug» ich geschweige all miteinander»
mich zu entschuldigen» nicht der Disputation» sondern des Platzes, den
man Meinen Herren nnd mir mit Gewalt aufbrechen will, so doch ich
yiel die gemeinern Platze fürgeschlagen habe» und das bey guter Zeit»
Die und andere Ursachen zeige ich Euch» gnädige liebe Herren an»
dass ich Euch guter Meinung warne » dass mich niemand fürgebe , als
ob ich die Disputation cntsitze» sondern allein den Platz. Was liegt
denn daran? ändere man den Platz, in die ich hab angezeigt» so wird
man sehen» ob ich die Disputation fürchte oder nicht. Denn wo etwas
in solchen durch Faber und Ecken sollte furgebracht werden» das
nicht christlich seyn » würde ich keineswegs unwiderstritten lassen.
Hierum gnädige liebe Herren wollet um Gottes willen ernstlich be-
trachten» was zu Frieden, nicht was zu Machtheil uns dient. Ich werde
schlechtlich » da so viel Aufsatzes ist, in keine blinde Sache nicht gehen.
Es sind auch allweg in Euerm Geleit die 3 treffenlichsten Punkten aus»
gelassen : dass allein biblische Schriit der Brunn und Grund seyn solle ;
dass man keinen Richter über Gottes Wort setzen wolle ; und von allen
Artikeln, die jetzt treffenlicb im Span stehen, frey, unverholen, auch
ohne Einrede, disputiren wolle. Desshalb ob gleich der Platz geord-
net» würde auch noth seyn, die Dinge eigentlich zu bestimmen. Aber
endlich darf es weder von Gleit noch Artikeln zu reden, wenn man
die Disputation überein zu Baden haben will. Ich will nicht Baden*
Betrachtet allweg hiebey , wie so bald Unruhe entstanden , und so
schwerlich hingenommen wird, und dass uns die Päpstler billig arg-
wöhnig sollen seyn , und Curtisancn , die auch gemeine Eidgenossen^
abgestellt haben» voraus die ab der Art dann Eck u^d Faber sind*
Gott sende uns Gnade und Einigkeit nach seinem Willen. Amen.
Versehet Euch allweg zu mir» als zu einem getreusten Christen und
Eidgenossen zu versehen ist. Geben Zürich 16 Tag April 1526.

XXXIV.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Chratia et pax a Christo» dilecte frater. De disputatione habend«
nondum certior factus sum. Tu» si potes commode» significa» et con*
silium communica. Amici omnes dolos suspicantur et pietatis remoras»
quas aliqua ex parte videre licet. Heri in Bibliopoliis conspexi locos
communes Eccii^ in quibus determinat» non esse disputandum cum
LtUhero et Luther anis% adductis in hoc ridiculis rationibus. Sanxerat
autem eximius ille M. N. ^ haereticos comburendos. Ex hoc apparet»

^) Magister nosler.

500 ZUINGLIANAE

quo candore disputare'aobiscum petiverit simplex homo, quos nondiim ^
Tictos terhacreticos vocat. Firieimeri slultum libellum niitto, quem
05 CoDciouatoruRi Norimbergensium existinio , quibus tarnen eum ex
aDimo favere non crediderim. Coepi respondere personato aiiiico.
Poteris et Tu indicare, s\ vacabit tarn inepta legere, in quo urgendutn
censeas« Cavet satis, ne tceuiii confligat*. Opportune taxabuntur, qui
nostros libellos apud se divendi non patientur. Quid si ita Domino
placuisset, per tales adversarios aperire verbo suo fenestrain ? PeUicanum
taluta et uxorein tuam atque religionis fratres. Vale. Basil. 19 Apr«

Tuus Oecolampadius.
Pellicano die, Adamum Pelri nondum mihi loquutuin.

XXXV.

ZUINGLIUS VADIANO.

Gratia et pax a Deo. Sub ipsam horam, qua literas abs te acci'»
piebam , Gl. KadUme^ absolvcbatur haec nobis ad omnes epistola >
quam tarnen pennissu Senatus , qui eam prius inaudiit , evulgavi« ^
Ringentur isti, ac ultima comminabuntur; at frustra. Mitte ergo reliqu;!
exeniplaria Abiz^ellam. Consilium tuuui ae Hessii mox retuli ad
Consulem Roesüufn\ is se dixit, de eo cogitaturuni ac ad 25 d. Aprilis»
si videatur, relaturum. Non dubito, quin referat, neque etiam dubito^
quin aut legatione aut literis aliquid agatur. Baden etiauisi vellem »
non permitteret populus Tiffurinus. Aegre tulerunt multa Senaliis
pars, quod me 'Bernam aut «S*. Gallwn obtuli ituruni esse* Videtur
et vobis congruere , ut Pagis adversariis quid sinitle respondentis :
Futsse vos seniper in Disputationibus Tiguri; ibi satis doclos esse, ncc
habere opus latiore Disputatione etc. etc. nisi ali*is locus eligatur. De
Laurentio Badensi nesciveram ; percontabor omnia ^ et amicos Bet»
nenses commonefaciam. Cluronae spero , Evangelium propediein
melius habiturum. De ea re quam nupcr volebas, iterum nionui; spero
et meos ad comitia Maia venturos. Qui Legatus futt in eo Conventu
Eremit quo furor iste exputus est in viciniam vestrain atque vos, negat
strenue se quicquam scire, nedum adsensisse. MeUingerus^ Consul
Basiliensis , dixit ad Roestium nostrum , cum nuperrime Eremi
fuerunt: Si Zuinglius non veniet Baden y vereor neque Oecolant-'
padium venturum esse* Est enim non usque adeo aequus Evangelio
Meltingerus. ' Equidem spero, tam AbtZeUanos^ quam vos in hanc
sententiam ituros, ut si omnino disputandum sit, aliquis ex nostris locis
huic operi destinetur* Id cum aliquot alios quoque pagos non dubit^nnus
facturos esse, fiet, ut quod isti in praeiudicium Evan^elii statuerant»
ad incrementum cedat. Scripsi hie Episcopo Herisoae* Obsecro, ut«

— a- ^ ■ — ■ — ■ ^ ^^ — ^ ^^».^„^^ ^ ^^ r— M!^

^) Huldrici Zuinglii ad XII. Helvetiornm pagos omnesqiie roederis eias-»
dem socios de BaHensi disputatione Maio mense inchoanda epistola, data
die 21. April. 1526. 1%. arciis in Quarte. ') Afe/rin^er, consol, prohibebat
rePormationem oninibus modis, remque ad ultima profligavit, ita ut civitAs
refürmationem 1529. vi extorqueret, ipse ex urbe aufugeret.

EPISTOLAE. MDXXVI. XXXVI. 501

quae literis adiuncta vides, certum aliquein tabelHonem oactus, cum datur,
ad liominem transniittas. Comes Hanoviensis duri^er suos habet. £a
res compulit queiiidain bonum ac opulentutn paganum civitatem Ärgers
torati emere, id quod ei per leges iicebat; cunique id Coiniti indicaret»
eiusque iiAperio renunciaret, in carcerein ab eo couiectiis est. Quod
ubi resciverunt Argentoratenses j 800 milites, equites 100 cum machinis
6 emiseruDt. Comes elapsus 6st arce , novus homo Argentoratwn
rcductusi ac in ipso triumpho supra maximam bombardam per urbem
circiiniductus. Heidelbergae iocipiuDty qui Christum praedicant, videre»
quid sit Eucharistia. Haec ex Capitonis literis. Probantur fratribus,
%{\xske conlv^ Suevos 9 BiUicanufn^ Regiuntj quaeque recens de Eucha-
ristia germauice scripsiums Oecolampadius et ego. Bircheimero
Noricorum Consuli respoudebit Oecolampadius y in quem oomioatim
scripsit. Eccius quosdam locos explicuit communes , ut arbitror ,
Melanchihonem imitatus, misere tarnen , in quibus admonet , Culherum
ac Lulheranorum f^enuSf nou disputatione, sedigni, ferro, laqueisque
superanduni esse. Vide quo tendat Mostrorum consilium. Oecolam-
padius vidit librum. Vale, ac, ut soles, vigila. Tig. 22 Apr. 1526,

Huldrf^c/ius Zuinglius.

XXXVI.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia Christi tecuro. Confortemur in Domino , frater dilecte ,
qui suos in aeternum non derelinquet. Videmus enioi insanientem 0)undum|
et Organa Satanae liberrime saevientia , nimirum ut Christus vipcat
gloriosius. — Amicis nequaquam consultum videtur , ut aliquid coram
Senatu agaiii, non accersitus; eo quod aliquanta eins pars facieni uieaui
fert aegerriiue, id quod referre pudet. Deinde, si quid edidero, iuno-
ceutiae et modesttae nostrae praeiudicaturum censeot. Existiniabimur
euim rompositis fraudibus manus iungere ; omnia euini in pessiuiaii)
parteiu interpretabuntur, etiani quae sanctissima. Maxime impedit, quod
Basilecnses severissime prohibuere y ne quid ad Helvetios referrem ,
nonien eorum vel minimo digito attingctis; atque adeo, si vel gratiosos
Dominos Basilecnses dixerim , periculo cariturum non est. JNondum
vel verbum de disputatione mihisigniHcarunt, plerique nullam exspectant.
Inimici plurimum glorinntur inivixiov ngö fiäx^iq ädovreg^ Quid arro-
ganlius Epistola Fabri?^ Quid mendaciis uoquam fuit plenius? Ea,
vereor, ne minus tempestive ad Te perferatur; propterea, exemplar
Impressum cuiusdlim Canonici, clam communicatum mihi, curavi, per
tres, intra duas horas, describi, ut si nondum acceperis , eures tarn
impudentia mendacia Senatui indicari : nam ex illis fraus maxime
manifestatur. Mon ausim credere, tantam licentiam mentiendi unquam
fuisse. Si haec impudentia coram Senatu Tuo legetur, confirmabitur
ille spero. Ceterum in causa Eccii scribo Epistolam ad PeUicanunu
^am in vernaculum versam, si placet, cura invulgari. ' Non detrecto

>> £|>istoU Fahri ad ^uingUum l6. Apr. 16$6. ^) Non evenit.

502 . ZÜINGLIANAE.

tnimavyxtpSwiVHVf sed noo videtur iDihi coDSuIhim. IVoo est mihi
animus euodi Baden f nisi vis quaedam illuc cogat. Tigurunt^ Bcrnam
et Sanctum Gallum accedere non dedigaabor» übt constilerint eondi-
liones quas proponis. — Doininum precamur» ut suo negotio adsit.
Vale. XXIV. Aprilis 1526.

Tuus OecolampadiuSm

XXXVIL

N. MAGISTRO HULDRICO ZÜINGLIO. *

Domioe dilecte gratiose! Uous amicorum meorum bonorum a ne
petivity ut Vobis facinus Vicarii Fabri scripto enarreiD, quod Lindoriae»
quuin parodius ibi ecclesiam ipse administrabal, commisit. Eo igitur
monialibus quoque operam dante peccata confessuris, aeeessit una eamm
Bon vilissima illa quidem» sed hooestis parehtibus oata» Quomodo auf quid
ex ea compererit, initto ; captam utcunque diutius teouit et induxit feminam«
ut inultuin pecuDia^ coromodaret adeoqne suas torques anreas pro eo
oppigueraret. Ubi vero sui taedio et satietate affectum Timm sensit»
redditam volebat pecuniam ; iile autem deridere et quasi stultulam
circumagitare, quod tandem merito dolens probum civero invocavit, ut
cum fraudatore ageret in hunc modum : si non ei sua restitneret» se
suum bonorem pro eius exposituram esse 9 suisque fratribus et cognatis
acceptam iniuriam conquesturam ; citius enim quam isti nebuloni baec
remitteret, quum talem culpam ex eo susceptam haberet, ipsam se lusura
totum cum eo profligare ac prorsus conficere Teile » eumque auxiliö
cognatorumi ut hominem perfidura et flagitiosum» exterminare finibus
Tel adeo trucidare. Haec tum civis illeprobus, e quo ipsemet audiTi,
anitnose et Tehementer Fabro denuntiavit omnibusque eum conTitiis
proscidit; qua ratione compulsus debitam dissolvit pecuniam , ac r^ddidit
torques et ornamenta. Unde divinum spiritum eius et sanctitatem cogno-
scere licet, ac pro columna episcopatus, praesidio ecclesiae et expiatore
Septem peccatorum mortiferorum existimari talis debet. Ad baec ego
ipse Lindoüiae degebam, quum eodem pauper tiro et Bacchans Tenit,
ac saepius audivi praedicare et loqui : si quis sacerdos plus uoam
praebendam habeat, eum non magis tuendum esse, quam virum plus
una uxore utentem. Quod multi ex ipso audierunt et ego Lindoviae
multos indicare possum, a quibus propterea quotidie adbuc male audit,
turi>em hominem et roendacem eum iudicantibus, qualis est profecto
satis superque 'spectatus. Nomen huius feminae , si scire lubet, ab loanne
Klotero facile comperietis. Attamen oro per fidem vestram, rem pro
arcana habeatis et silentio sacro commissa, ut nee bonae feminae, quae
sine dubio inprimis honesta, omnibusque hominibus iucunda et grata,
neque mihi incommodura inde ac nemini ofTensa nascatur. Mec vero
hoc de eo scripsissem; quoniam vero tam inipie ac obstinate contra
sanctum evangelium ac Verbum Dci citra uUum roetum ac pudorem

^) Haec epiMtoIa cnm XLI — XLIII et LI non tanti videbatur, ut gemino
semione in lucem prodirent.

EPISTOLAE. MDXXVI. XXXIX. 503

pußnat, 81 quam opem ferre possem ci com suuJhsecIts opprintendo ac
deleado« taroquam Turcae, bona, credo, cum cooscientia nuUaque,
religiooe ünpeditus, oihU omissurus essem.

XXXVIII.

ZÜINGLIÜS VADIANO.

Gratia et pax per Christum. Hoc scribere possura , per occupatiooes
me nihil posse scrihere. Capita haec accipe : Fdber scripsit adversus
priorem epistolaui meain , qua profectioneui ad Baden oego. Ihi
homiDem louge magis ludicre accipio, quam prius uaquam. Clarona
praedicatum vult Evangelium. Si quts cpiscopus legem eam contempserit»
in exilium relegator nisi veniam petat, qu2|e nna tantum vice dabitur«.
Contra vim Evangelii nee sibi praecipi quicquam patientur, nee aliis
praecipient. Si Dtsputatio Badensis quid pariati quod verbo Domini
repugnet) non vult populi)s quicquam de illo vel rogari vel praecipi.
Foedera omnibus ex fide custodient. Si Tiguro^ vel cuiquam pago
▼is fiat, ei auxilium praestabunt, qui vim passus est. In provinciis
iudicandis hoc servabuntf ut ubicunquc Tigurini non adsidebunt» nee
ipsi adsideant. En tibi quod sudavimus! FriäoL Beldius vir supra
modum sagax et eloquens consilium dedit; difficulter vicit haec sententia,
XX tantum votis. Bumpuntur Madii^ ^ Tschudiij ' et id genus auri
voragines. Minantur nova Comitiai sed nequicquam; si modo Dens
pergit esse Deus, quomodo hactenus fuit. Custodia! vos Dominus a
malo. Senatus noster negat me Disputationi BadensL Ipse liberam
sed blandam Epistolam scripsi ad haec Comitia. Lucerna ista, quae
paulo minus quam tenebrae lucet, audax est et praeterea nihil« Saluta
amicos omncs. Si quid novarum rerum rescietis, meo sumtu trans-
roiltite; nunc enim vigilandum est^ ne somniculosis aliquid incommodi
obrepat. Vale per Christum lesum Dominum Nostrum. XI Mail 1526. ^

H. Zuinglius tuus.

Libcllos istos amicis distribue! variisunt, nee idem genus omnibus
missuni.

XXXIX.

CASPARUS CHURRERUS * ZUINGLIO.

OvXdsgixff t^ ZoviyXiw &vv,
Ti&avftaxi nors 6 üavXo^f oti ol FaXatai, ovxfaq raxiwg futiti&eivto

^) Marcus Madius^ Praetor, praesitliuiti Catholicoram inter Glaronenses.
Sept. 1525 legatiis Tigurum ivit, abrogationem reformationis postulatum*
Obtit 6. Sejit. 1526. Successit in eius lociim lo. jieblius, Zuinglio filii compater.
*> De Ludovici Tschudii ^ maioris, filiis Fridolinus , Ludovicns, iunior;
Meinradus, Aegidius Historicus« lustiis, Melchior, militiam Gallicai« tulerant,
dao pmetores , seniores, Htnricus et lustus^ adversarii refonnationis, ex
i525. demortui erant. 9) Vid. supra epUt. XXXV. N. 1. ^) In Actis
dispatationis Thermppolitanae occurrit Magister Caspar Turrerius Graecus
pro Churrerius» Sine dubio nniun mendorum typographicorum , quibus illa
acta scatent. J

SM ZUIN6LIANAE

dno ro9 TtaXiaccvrog tov X^tarov kg ixBQW €vayyiX$0Vf avg tivtg iaffl^ig
npo(pijtcu iraQaaaoVf iv iilv pda fiiünj iatlv iSiaiq nagadoctaif aviv
naar^Q ivaeßtiag^ i^anoQHV röv Xoyov ayiov tov &tov {iptüeiß xal tov XDioraVm
"Oaov füP ovv iifitig xal trtjfHQOv dSvQfO&ai ^i^Ao» tov Xqiotov Swafu&cc^
ii Tig iavl niang hi ayXaä rolg äv&gtmoigf xal vovg 6 aya&og xe xaXo^
T€f iX&HV ttvag tovroig rotg ;|fp6yoi^ iifiäv , oi fiiv naotpf tijp roi
XgiOTueviafiov etfaißeuxv anotpigovait oi re ov nagiQyov ilvai otbvra»,
Üti tag iffvxiag tivav ävd'gf^tav, tüv Xgi^tutvdiVf noXkptg xal noixUoi^
äioXoig toiQ tov duxßokov SiOfiotg StapLOva^ MaXi^a Si tovto yiviaO'cu^
OQWfuv ex TJ^ tüv yhattüv tivcSv twv ^tvixSv al&qiag^ niQi iav Ofuog
^avfiaatäg fieyaXogQfj/iovowi xofinoq>a;ceXoQQtjfiOveg ol &ioXa)Mi^ *0v-
Siva Si Vfiäv dt) vvv xqIvm ßovkofiaif aXXa uaXXav nc^gaxaXtia&cu ^
äaneg aSeX(pdg tä adtXfpä nouXv tua&t. EvQtpca Si aviSrfV iv toig
ßißXoig Siafucgtfixevai ae nigl tijg (fgicitag DJkijfVix^g^ no&iV tuü täiß
aXXiov \jrvxcu oXexovtai^ xal tov O-avätov SiaXiyxovtcu. Tovto xa&eXetv
Sh tovg navtagj Saoi XQiatöv ana^o^t&a. 'H yaq ätaa&aXia iatl xal
ßXaacpijfiia xata nv&vfiatog toi ayiov^ ij fiiv ox atpf^ijaetai ny» ovt€
iv toi/t ta t(S diwvif oSt€ iv tä fii?J^ovtif xal toaov iyw fiiaai aihfiv r^
aüißnav aov S^ä Kgiatöv^ oaov aTiwtätifi nXayxtfj and t^g äXtj&Hag
tov Xqiütov xal nvtVfAotog^ IlaQaxaXü ae toiyaqovv Siä tfjg inuixiiag
tov ^JfjaoVf ixti toaovto woßtQÖv Siä Xqiatov xal tiJv aXri&Hav avtoü
aiiaqtiav aov yivdioxw&ai^ xal fjetavouv ntgl r^g ävoiag aav* ixelvog
yccQ fjfjtäv eivixa ti&vijxi , älXa naqayivov daq>aXiqg. 'Hfntg yä^
naQovteg -d'Uav t^v aXiid-Hav tilg ayiag ygatf^g aXXriXoi iniiii^aofuv
ix tyg qgaafiog iXXrjvix^g^ xal tov nvhvfiatog tov &eov ßovX^fiata
iifSoxT^aofifv toig naaiv av&q^noig. Kai o &wg toyto$g r^fiüv nagiat^^
^uiiiriv. ^JEggtaco^ ^Px trig BaS^v'£Xoviti(09.

KaoTiagog 6 Xovggi^g^og.

XL,

SALANDRbNIUS ZÜINGLIO,

Pax Domioi tecunu Paucis scribo ad te, doctissiine nii Ulrice!
Dam magna et plura nobiscum egit Dominus in proxima Diaeta iq
Davuas^ quae orania tibi singulatim referre qiincius ille potest, Blasius
frater noster, qui non satis fidem, pietatem et buniaiiitatem vestram
apud nos extollere potest« Tandeip ius impetravit it^, ut si qui qui4
quneslioois contra eum movere voluerint» appareaot apu^ ludices con-
stitutos in Maienfeld f etiam aliorum, non suis, expensis et gratia
ordinatos, Speramus tamen neuiineni appariturum aut apparuisse. Mam
ista hebdomada data est ad audiendum, Philippo ^ officium praedicandi
et patria ademta iterum adiudicata. Tota liga neminem ad Thernias
Dioclelianas mittet« Ob hoc insaniunt Papistae. Vcrbum Dei magis
atque magis incrementum et amorem apud nos habet« Christi res
lamiam onmino tuta« In Omnibus proximum Cacadus cum 5ua fece
siiccubuit. Det Deus, diu iaceant victi. Nos sedulo monemus frätres

«) GaiUiio.

EPISTOI.AE. MDXXVI. XU. 50»

ttl coelestem orentpatrem, ne quid 5inistri aut fraudis ctmtihgat Oeco^
lampadio et Berchtoldo^ quos ftiturae disperditioni Badensi adcase
audimus. Velit Cbrislus sua gratia piissiinis nieDtibus adesse sua vir*
tute, ut cum gloria verbi sui redeant« Amen. Salutant te Comanderf
Lucius * et ceteri fratres. Si quid editurus est Sebasiianus ^ cootra
Cacahum aut Scurram ChristisMnum BerrCf fac sciam: nam sunt
apud nie multa, quae ad rem facerent, quae transmiltam. Valeet vive
in Christo lesu doctissime mi Ulrice, et fratres omoes nostro nomine
aabiUto. XV Maii 1526.

Salandronius f tuus.

XLI.

lACOBUS SALANDRONIUS ZÜINGLIO.

Mi frater amice» dilecte Huldrieel Hac ipsa hora rem comperi»
quam Tua opinorreferre, quum Faber postremo libello minatur postremam
responsionem transferrein quendam iuTenenr, eumque doctum iinguarum.
Est adolescens Emsä oriundus, balneo sulfuraio^ cui frater, nunc
Camerarius Capituli cisrhenani, Roschachensis ^ Ma|a;ister GuiüelmuSf
pastor Montigali sive Oberrietj inimicus veritatis et hospes vulpeculae,
ex AbbatiscelJa expulsae. Is hunc lacobum Lipsiae et Vileber^ae
doctrinis cviidirndum curavit, ma^oopere conlideDtem , belle succinctum ,
despicientem , inteinperaatem , gloriosum , scortatorem et pot«'itorefn ,
Tehementem hostem et convitiatorem Helvetiorum , ut loquuntur de isto ,
qui una Vitebergae fueruot, atque ego plenius percontabor. Hoc postremo
Quadragesimali aonus praeteriit , ex quo compulsus a fratre inaugurandum
se dedit, atque in examinibus loquaeitate sua tantum honorem obtinuit.
INam proterve liiilherum convitiari audebat atque etiaro praeceptorem
suum Philippum traduecrei a quibus propter suani nequitiara orisque
impudeotiam non ita prnefercbatur fortasse talisqne habebatur, qualem
semet ipse habet. Forte fortuna Abbas a Clivo S. Lucii interfuit exariiini
et recepit eum illic ludimagistrum, ac postero tempore procuratorem
Consistorii, facienduro. Hoc lacbbus amplexus coepit graeee et hebraicc
legere , nee ita inseite , quantum nos quidem intelleximus« Ego et
Coniander non audivimus. Ego noram eum Proteum ac nugigerulum ;
intemperans linguae est et qualis est, talera se praebet, vita et doctrina
Impiissime, ita ut eum Abbas ipse tandem abdicaverit. Nuper demum
lectpram Tubingae obtinuit, ac longa epistola soUicitatus est ac precibus
^agitatuß, ut Thermas veniret in partem triumphi ab Haereticis repor-
tandi. Haec epistola ad Abbatem aedis S. Lucii missa et leota est ab
Ja. Brussolit qui mihi narravitin praesens, et si ludimagister fit Abbatis,
ut ppinop, yidebo, ut hoc et alia per eum exscribere liceat. ?)arrat
quoque mihi, ut Faber Abbatem supra modum laudaverit et excitaverit,
qui uni|s tam fprtiter haeresi novae obsistat. Ouinem industriam adhibebo,
nt ah'quid surripiam» Mitto tibi hoc epistolium ab isto lacobo lona^ ^
^^■— ■ ■ ■ ''-.■■■ ■ i.i . ■ . ■

•) Probabiliter Tscharnerus. ') Hofmeisterus, ^) lacobus lonaa
flebraeus est in catalogo dispntationis Tbermopolitanae inter comites Fabri.

500 ZUINGLIANAE

nico quondam discipulo, hie Curiae scripCuM amo ante ptltlremiiai
Quadrafi^iniale ex suo bospitio» quum co^oosaeli nie nos ian ludi-»
maffistrum ease Monasterii« Mea quideni exiatimatione rix ahra. rudi-
menta evasit is unguis, vcheinenter expediti sennooia, io lileria aalem
ac rebus sacris temocio carus. Cum tantus vir factus est , ulteriva
indagare lubet. Honorem Therniis eum collecturuin crediderim , ut
Christianus Berre Ilanüi. Nudius octams in Capitulo Casielmurus
in valle ThonUeschf concionatus est Cazh t»nk immaniter et contutneliose»
ut verbis consignatis in ius vocaretur ab universis Thomleschgtia«
Prima die non comparuit« Veneria dies, altera« Mire bellum argumentum
enascetur Utzio Eggsiein ^ et sodalitio Comiconim.

Buldrice uniee! nuntium nolis vacuum redire, quin aliquid eertum
de Thermis comperiamus. Hie tabellio ante octo dies tibi litteras iara
redditurus erat (undeciroo Maii). Tum qua hora proficisci oportebat,
aiTectus est valetudine« Tantum ! Deus sit omni tempore vobiscunt
Omnibus» Saluta mihi omnes fratres! Raptim« Die Martis in feriia
Peotecostes. MDXXVI.

Blasius in Malans praedicatorem agil perinde fere, ut pridero»
quoniara nemo de criraine eum postulat« Bene adhuc habet» Dcw
auxilietur verbo suo!

Tihis deditissimus laeobus Salandranius.

XLII.

GREGORIUS MANGOLTUS AD ZUINGLIUM.

Salus in Domino, Clarissime Vir! Communt bono mrsus aliquid
▼obis iddico. Primum, quod mihi D. Faber die Adscensionis post
ineridiem tres libellos per unuro famuloruni suorum in aedes meas muit
ac dixit, quoniam proxime officiosusjpsi a Vobis libeilum apportaverim t
nunc me rogare, ut gratificaos item vicissim suorum libellorum unum
Vobis properantissime transniittam; buius se ministerii rependendi probe
tnefnorem fore. Ego me promtissinium exhibui et respondi, me vobis
c;ito vel citius cito missurum tsse^ et si lubituiu sit, ita, ut eo ipso die
in vestras manus veniat.

Item Tiri eruditi in Fabri aula festo Adscensionis coenati sunt atque
inter varios sermones unus de sex scribis eins, nomine Sebasüanus 9
in baec verba erupit : suum Dominum , Fabrnm de disputatione satagere ;
aed omnes labores frustra fore : nam fieri non posse , ut vestri articuli
e S. Scriptura confutcntur, nisi' forte de S. Coena; quapropter apud
alios malam gratiam iniit, sed hoc parum eurat. Eodem die Ascen-
sionis matutino Docti in S. Stcphani ad orationem Diaconi se contulenmt
et arrectis auribus intenderunt. Tum Diaconus ita se gessit, ut omnes
praecipuos articulos de Praedestinatione, de Merito, de Fide compen-
diose enarraret, quod vulgo quidem gratum, doctis autem sine dubio
dctestabile erat. Post prandium iterum in S. Stephani inferfuerunt
Goncioni , finitaque concione aliquot Mag. Ambrosium ' in choro

*) Eggsttin ThermopoUtana^i disputationem satyrice adumbravit. *) Blatte
rerus^

EPISTOLAE) MDXXVI, XLIIL «07

accesserunt , inter quos Dr. Balthasar ^ Tubingensis dtxit » ut ip^l
ex animo doleat« quod Ainbrosium quoque taiii iiiiscrabiliter Luiheri
errore decepttim videaU Hie respondit: cum ipso potius gaudenduin esset
quod ex Antichristi'dominatione liberatus civitatein Christi impelraverit.
Ueinde Doctor coepit de Merito disputare» sed ab Ambrosio breviter
depulsus cootinuo in articulum de S. Coena iocidit ea opinione»
Christum ik>d passurura fuisse ecclesiam suam hac in re taradiu errare.
Sed alius, etiam Doctor Tubingensis, excepit eum ac sedavit interiocutus,
errorem fideiibus haud nocere» dum dou discedaot a Christo. Postea
Ambrosius viros gravissime oravit, ut si ab Seoatu amplissimo iuvita-
rentur ad colloquiura cum fratre Infesto (Feindselig), ut obsequi
Tellent. Cetet-a Vobis fortasse Ambrosius ipse scribet, Tel ego proxima
Qccasione coram enarrabo.

Item frater Blandus (Holdselig) in Ad^eensione tarn temerarius,
impudens et furiosus fuit in sua concione» ut maxime mtrandum esset, si
non Spiritus Dei magistratum regeret, quod monachum de cathedra non
deturbasset populus. Nam ab initio protestatus est, ipsum velle Domi-
Dorum Coftstantiensium edicto Stare et nihil praedicare praeter S.
Evangeliuni; eliamsi culpetur, tamquam si secus faciat, eiusmodi voces
ipsum nihil attendere. Item dixit, ipsum ter sollicitatum esse^ ut dispti-
laret cum Praedicatoribus (quod, ut dicamus quod res est, mendacium
est : nunquam disputatio petebatur, sed colloquium) ; iam vero sc cogitare
Thermas; eo igitur veniat, quisquis habeat quod de ipso queratur, et
catis responsi inde auferat; ipsum nullum articulum servaturum esse, sicut
nullum servaverit unquam, qui non inde ab aevo Petri et Apostolorum
ad hodiernum usque diem Ascensionis anni XXVI perstitisset ; aliaque
admiscuit insolcntia verba, quorum non capax est cbarta.

Item ad diem Veneris post Adscensionem Senatus misit 9d Fabrum
legationem de convocandis Doctis atque eorum delectu resciscendo.
Faber renuntiavit, nondum omnes una esse; quum autem venerint, in-
dicatum iri. Eludentis esse iam boc Senatui videtur, !ic suspicantur
Donnulli, Fabrum dilationem fncere velle usque ad diem Lunae, tumque
praetexere, parum morae superesse, quam Constantiae trahere possint«
Valete ! Dabam Constantiae die Venerb post Adscensionis. MDXXVI.

Tuus ex animo Gregorius MangoUus.

XLIII.

GREGORIUS MANGOLTUS ZÜINGLIO.

Dominus Tecum! Certos bona mente Vos facio, me crastino, post-
quam a Vobis discessissem , D. Fäbro libelium misisse ; eum accepisse
▼enenato cum risu et hac voce : Bene estj ac per famulum iogentes
mihi gratias dixisse, quod ei tuos libellos tarn propere et fideliter appor«-
larem ; si quid ojBcii contra prae&tare queat, ^ese non praetermissuruni ;
idque merito mihi persuadeam , velle. Idem quoque tum per suum
famulum octo libellos a me pretio emit ac suflfraganei famulus quatuor»

^) Sine dubio Antonius Pirata praedicator templi Gathedralis Gon&tantiae.

m ZU1N6L1AMAE

Item scitote » Fabrum advcrsus primutn libelluin yestrum scripsisse , ^
«criptumque nonnuUis legcnduin dedisse ac deinde Tubingam typis
excudenduoi tnisiMe, nunc auteiii cum auxilio quoruodam sociorum in
ve^itruni quoque respoiisum replicare , frctum fore , ul vestra omoia
scripta e vertat« Item laetaatur multi probi et pii bomines» quod Fer-
dioandicorum artes tarn beae perspicitis , itique malitiam et infidiam
Fabri et Eccii vestris Htteris deoudastis, quippe probe intelligentes,
quid sileae sub specie disputationis molituri fuissent. Sed ex eo, quod
de Yulpecula scribitis» coniectamus, Vobis idoneam rei notitiam %Mit^
atque curam Vos adbibere» ut LUhopoli diiigenter prospiciatur.

Item postremo die Mercurii episcopus legationemi in qua Faber
quoque conspiciebatur, ad Senatum nüsit per eamque dixit, ipsum magna
discordia huius temporis considerata numerum excellentium doctorumque
virorumper litteras evocassc, per quos colloquium Tbermis institueretur,
ad controversias dirimendas; et si Constantiensibus non esset ingratum ,
ipsum edicturum esse » ut Constantiae coogregentur ibique ab ipso
emittantur. Quibus postquam foras egressi atque rursus introvocati
sunt 9 senatus in hanc sententiam responsum reddidit: Amplum Senatum
magnam voluptatem ex inccpto Cleinentiae suae percepisse, neque uHo
^modo iis adversuui fore» si Eruditi isthic congregarentur Constantiae ;
sed quum adessent, indicatum velle; tum honeste cum Dominis actum
iri douis, quemadmodum ritus ferat. Hoc unum tamen summopere expeti ,
ut Eruditi/ cum praedicatoribus urjbis colloquium placidum habere velint,
quoniam id maxime coire debeänt, ut pax concilictur inter praedi-
catores discordes. His auditis legatio discessit atque episcopo petitum
retulit; nihil autem ad id responsi datum est. Unde quidam colligunt,
citius Eruditos non in urbem admissurum eB%e episcopum , quam ut
colloquium fieri pateretur.

Item pVo certo nobis scripsum est, foedus Salisburgi octiogentos
pedites ac duccntos equitcs perdidisse ; qui apud uos quoque vulgaris
rumor est. Item fertur apud nos atque etiam per epistolas nuntiatum »
Turcam per ir\feriorem jiustriani prorumpere et supra Carinthiam
processisse atque inde multa hominum millia abduxisse.

Item hodie Friderici ab Firnes famulus Ingolstadia huo vcnit
ac dicit, Doctorem Eccium ab eo poposcisse, ut unum diem iter difTerret ;
se velle cum eo Ingolstadio Constantiani equitare» quod ipsum dene-
gasse ; quum aliquot milliaria ab Ingolstadio iter perrexerit , ei duoa
Eruditos e Saxonia ob viam factos dixisse, Constanliam se prolicisci,
ut quidam putant, D. Emserum»

Item » hodie » Sabbato , sex Praedicatores apud Senatum summis
precibus orarunt, ut ab episcopo exigeretur sermo inter ipsos et fratrem
Infensum habendus coram Eruditis, qui hac nocte et crastino aiTuturi
sint; et quod eum coarguerint, hoc ipsos repetituros esse coram Eruditis

^) Faber aiUisyngramma edtderat contra Zuinglii epistolam ad XII pagos
foederis Helvetici , in quod^uingUus respondit sub hoc titulo : Alterae litteraa
Zuinglii ad D. lo. Fahrum, Antisyngramma etc. repellentes etc. In fine^
Tiguri 45. die Alaü MDXXVI.

EPISTOtAE. DMXXVI. XLIV. 809

Omnibus« In hoc nihil definite responsum ; at proniissum , de ipsts nihil
decerni« Ergo scire non licet, quid agatur. Raptitn.

Gregorius Mangottus*

XLIV.

CAPITO ZÜINGLIO.

Gratia Christi tecum, carissime in Domino frater. Catabapfistas
modo eicperiinur. Nihil vidi praef'ractius» Hodie apud Senatum con*
gressi sumus cum Idiota. Mos contumeliosissime excepit, sed respon<*
dimus placide, sicut decet Christianos* Vir alioqui probus est, qui
candide hactenus Christum professus est, et fere alienus fuissc l'ertur a
turbis' Agricolarum* Inter convitia freqüentia asse verabat , nos esse
ipsissimos Pharisaeos, qui foris initio sumto probitatem et Christinnisniuih
ad externa ligaremus« Quod sie collegit, quia nihil docuissemus, nisi
demoliri statuas , altaria > tcmpla , eiicere Monachos et JVlonachas
repugnantes ex coenobiis^ abrogare Missas, et id genus» reliotis con-
scientiis eorum laesis^ eoque remetienda omnia et in alium vertenda
ordinem seprorsus scire. Item se audisse a nobis : qui satagit^ ut Missae
abro^entur, is beatus erit etc.

Hie vidisses adversarios exhilaratos, exortum esse qui Missam
defenderet. Mox respondirous de ratione doctrinae et Christianismi ,
quae suapte natura omnia contraria perderet, quod in Christo llducia
cum operum confidentia - cohaerere nequeat. Ad -singula annuit et
comprobavit Missas esst oronino antiquandas per Magistratum. Ita
illis tanta expectatio semei excidit. Adhuc est unus eins sententiae, qui
modo confessus est errorem 9 et ingenue» quod res est 9 profitetiir,
quem apud nos biduo formandum reservabimus : nam tales firmissinios
esse oportet, ut adversariis iniportunis per omnia queant satis facere«

Legimus epistolam tuaro, qua Fabrinae respondes. Hui! quam
apposite, quam scite omnia» Duo nobis ^xempla sunt, quae per urbem
inter amicos obambulant. Sed scribit Oecolampadius ^ Senatum Bas,
contendere, ut adeat provinciam disputandi Literis securitatis acceptis«
Spero fore vos securos post tantam imposturae apertionem, tametsi
videor certissime videre id esse 9 quod coniecturis tantum colligis, de
instituta laniena bonorum. Dominus suis adsit pro gloriae suae patro-
cinto. Adversarii vobis non committentur : nam de ludicibus prima
quaestio erit, quos nolunt Uli, nisi suae sortis.

Ceterum , nü Zuingli , Barbara de Salgans misera haec ipsa vos
adit, profecto digna, cui patrocineris : nam audies quiddam sibi de
proventibus Monasterii competere. Advenit aliünde , sed inserta est
in rationarium istarum » resignata sua conditione superiore. Fac sentiat
charitatero tuam sibi non defuisse. De rebus Galliarum scripsit,
opinor, Oecolampadius» Hie agitur de reliquis missis antiquandis.
Det Dominus ut omnia ad gloriara suam. Vale et fratres pinrimum
saluta ex nobis. urgent, XVI. Maii 1626.

Eucharistiae veritas hie vulgo intelligitur«

/^. FabrUius Capito.

610 ZVINGLIAHiAE

XLV. ,

BÜCERUS ZÜINGLIO.

Gratia et pax carissime Zuingli. Donet tibi Dominus praeseotem
agonem certare feliciter, ut neque te ipsum ac alios fru5tra in periculuin
adducas , neque oecasionem propagandae gloriae Christi praetereas.
Orarnus certaininis eventum quam primum nobis scribas. Hane viduaui,
de qua aliquoties Tibi scripsimuSf certe dignaro tuo ac bonorum oumium
patrocinio» qua est fide et crucis tolerantia. Tibi diligentissime commeo*
daraus, quae ipsa tnndem, persuasa bonorum consilio» tos petit, canssam
suam ipsa edoctura. Mon quidem primum apud vos illa facta Monacha
est, sed illecta per vestram praesidem, cantus fortasse caussa» atque
inducta taodem» ut suo coenobio renuntiariti constituta ipsi canonica
portione, non primaria quidem, at tolerabili tarnen; ac ideo tarnen ad
yestrum Coenobium coepit pertinere » quare Caritas non feret, ut extorris
penitus habeatur. Meque debet Uli fraudi esse, quod roature nupsit^
quod certe praestitit fecisse, quam imitatam suas sodales diutius illegi-
limae libidini indulsisse. Sed nee Mariti culparo decet praestare« quae
illi placuit. Ergo sis huic, quod af&ictis omnibus esse soles, quodque
huius integritas et fides profecto meretur, atque effice, ut vei niodic?ulaiu
Provisionen! accipiat. Parvo vivere pridem didicit. Omnem causam ab
ipsa audies plenius« Capito idem etiam literis tecum agit, nequaquam
acturus, nisi haec digna esset, cuius caussa nobis esse cordi debeat.

Nos tandem ctiam Catabaptistis incipit Dominus probare nondum
defunctis certamine tsum Pqpistis, ac simul hostilia expectantibus ab its,
quos paulo ante fratres gloriabamur iunctissinios. Heri corain Senatu
cum quodam Catabaptista congressi sumus , qui ut vir bonus semper
faabitusest, ita acerrime nunc nostra condemnat nosque insectatur, volens
baptismo suo semel ablucre omnem rempubb'eam« Hunc pugnantibus
cum reliquiis Papae, 5 reliquis Missis, Dominus interiecit. Dominus
in suam gloriam omnia dirigat, et vos servet a tantis et tecbnis et insul-
tibus hostium, ac scribe quamprimum licuerit, ut res vestrae habeant.
Peranxii enim sumus. Math, ZeUii nostri sententiam de Eucharistia
ouperis literis Tibi scribi petebas« Puto Capitonem id fecisse. Nobiscum
conspirat , at coram plcbe tantum usum docet , et se nolle definire ,
quomodo panis sit corpus; ease multos modos essendi affirmat, quod
nobis satis est« Satis enim intelligitur, quid ipse sentiat, eoque adducta
res est, spirituali manducatione inculcata, et carnis inutilitate evicta,
ut Signa signa nostri habeant. Ut nemo a iugo desiliret, oportuit nos
bic et in aliis ire , quo per hunc ac alios potuimus , non quo semper
voluimus. De qua re et Oecolampadius edoctus est. Sed utinam non
niaior esset ab alio quopiam, quam ab hoc, remora. Gratias tanien
agimus Domino. Adorationem omnes fortiter excludunt, carnem nihil
prodesse, et iidei manducationem solam salutarem diligenter praedicant;
etiam verba Christi ita efferunt, ut re ipsa signum signum esse, ac
praeterea nihil, satis declarent, Teque ac Oecolampadium praesertiui
Matthaeusin coUoquiis diligenter defendunt, deplorantes LiUheranorum
hac in re pertinaciam. Optime vale et Christus reddat te in gloriam suam

EPISTOLAE. MDXXVI. XLVIII. 51 1

Tictorem et hac vice. Ss^utant Tc no<tri. Saluta aostris ▼erbis tripissiin
Symmystas tuos, nomioaüia vero PeUictPium, Leonem ac reliquos.
XVII. Mail. M. BuceruSt tuus ex aniiuo.

XLVI.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Bono animo et tos 5ilis fratres ! auxiliuiii praestolabimur a Domino«
Is 8U08 Dou derelinquct. In primo congressu Omnibus viribus urgebo,
ut ad idoneuni locuro con venire possimus ; spero autem exScäphusani^
si cetera constent secura, non displicituram. A^nte prandium non voca-^
bimur« In templo aiunt es^e apparatum sellarura. Berchtoldus nondum
▼enit, neque Hessus jibtxellensis. Adversarii autem multi. Deo laus«
Legi epistolam ad Berchtoldun%f et placuit. Mihil omittemus eorum»
quae iubes, si disputandum. Sed ob unam caussam vitabimus disputa-
tionein, si fieri potest, ne» si bene cederet, id nobis damnosuni, quod
Don adsitis. Utinam esset aliqua via, qua buc adduci possetis, sed
nullo modo velim vos periclitari. Valete. XVIII Maii.

Vester Oecolampadius,
XI.VIL

BOVILLUS ZUINGLIO.

Salve Zuingli amatissime. His literis Te certiorem facio, nos
hodierna die rem feliciter incepisse, speroque Deuni virtutero verbi sui
inter Philistaeos daturum;\quapropteri si fieri potest, advola.. Pugna-
bimus strenue. Nemo adest praeter Oecolampadium et Scajffusanos. ^
Baptim ia TAennis Baden.

(Lud.) BoviUuSf tuus.

XLVIII.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Salve in Christo mi frater. Basileenses cives pro nobis solliciti
iusserunt abstineremus a Disputatione« Sed nuntius non venit in tempore.
Heri enim roane, ut audistif coepimus, Deo laus, non infeliciter. Quam
aegre audinnt me loquentem ! Consul et Senator meus ' strenue egerunt»
ceteris legatis denunciantes severiter, nisi mihi dentcopiam loquendi in
bis, quae necessaria sunt: unde bona spes, posthac maiorem aequitatem
nobis impartituros. Ceterum neque ^nos* neque causa periclitabimur ,
Domino suamgloriam, quam salvam cupimus, neutiquam deserturo. —
Tu Interim bono sis animo. Non potuimus sermonem commode ita
flectere» ut in alium locum pertraheremus disputantes. Submittuntur

1) Magister Ludovicua Oechsli ^ Henricus Ling^i^ Conradus M^erli^
GapUnus. (Acta Disp. Thermop.) ^ Adelbergus Meier ^ Consul, «t Urbauus
a BuMHen^ (a firuna) ordinia Senatorii. (Acta eadem. )

612 ZUINGLIAMAB

aobis alii fratres a BasUea, SuffroffiPieus^ti Franciscanus ^ cum
suis comitibusi quoruiu adventuin exspectare co^^imur: malubseoi euiin
cojitiouatani disputatiouenii ooo ignorans, quid interiin technarum pariant
adversarii, quos Dominum prostraturum spero. Vale, et ut prosperetur
negotium ora. Baden. 22 Mai.

Oecolampadius.
Assunt et Scaphusani mea senteotia fideles. Literas ad BJiaetorum
Curiam accepi; multum expedit id dolorura praesentire« Salutant te
fratres omnes«

XLIX.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Gratia Christi Tecum, mi Frater. Piunc, uon tarn nostro» quam
Tuo noiuine aolliciti sumus. Quia enim Ber/i^i/ei sciveruut legem illam,
ut intelliges, et Te traduxeruoty quod hie comparere nolueris in taiito
conductu : visum est mihi 9 et bonis quibusdam fratribus , siquidem
citra periculum fieri possit, ne abesses disputationi. Noo timemus caussne.
Etiam adversariis nostris impudeutia Eccii ooerosa est. Berc/itoldus
exspeclatur. Suffraganeus ood veoiet. Adest Bovillus et FiscaioriuSj
cum alio quodam j viri e^regii. Timemus , ne eivitas noitra iotestiuo
hello laborare incipiat. Quid si litterae securitatis pro hac vice cassarent
coniurationes qiünque Pagoruni et Bernaiium^ usque sub finem
disputationis et reditus ad propria» inserta particula ista litteris : noo
obstantibus quibusvis coniurationibus et couilonatis iniuriis Omnibus ;
aßerresque Tecum comitatum L. virorum a lateribus ; insuper et propria
edulia Tecum aiTerres. Non video enim, quod possimus vel scriptis ,
vel alia ratione» t&v avrmaXiav ora obstruere. Quod si fieri non potest ,
haud video, quonam pacto unquam similis se offerat opportunitas. Si
periclitaberis , periclitabimur omnes Tecum. Sed Tu fortasse plura
nosti, quam norim ipse. Vide quid sit in gloriam Evangelii Christi,
cui vita , quantulacunque nobis superest, dedicata esto. Vale XXIII. Maii.

Oecolampadius.

VADIANUS ZÜINGLIO.

Salve vir doctissime. Dictu mirum, quam nunc adversarii Uli tui
se$e efTerant frivole, quam plaudant pueriliter, et quam streune encomium
victoriae praevortant. O immortalem Deum nostrura! unum horreo,
ne magnum malum daturus sit fucus iste, non sane tibi tuisve, sed his
qui per imperitiam et inscitiam nihil non admirantur. Hoc die ad nos
allatus est libellus quidam, qui dogmata tua undique excerpta pro libi«

^) Augustinus Marius et Joannes Lüthard. Porro : fFolfgangus IFeis^
senburg^ Plebanns Nosocomii, Mikg, lacobus Imtli ^ Plebanns ad S. Hiildiicif
Marcus N ( Bersius) Plebanus ad S, Leonardit Thomas Gyr/aik, Praedicator
-pud Augustinos.

EPISTOLAE. MDXXVI. U. 513

dine, Eccii responsiooibus praeponit et veluti Dialog! fabellam texit^
«um te duduin accepisse a fautoribus tuis puto. Quid illi reapoodeas?
Cum satis aese ipsuni Eccius prodat, tremulo calamo, vili depubioney
et looge maxime prostituta conscieotia. Sed de Eccio et suis piget
scribere. Soiius Öecolampadii nie niiseret, cuius sincerissiroae aurea
Thersitas illos et Stentores tanto taedio sustinere, pauxillo fortasse fructu
compeiluntur. Sed praestiterit fortasse et hoc sustinuisse, quo magis
deinuin sophisticae tergi versa lioni sese caodor yeritatis ausit oppooere« <
Certuin est eaim apud roe : victoretn abitururo ex illa harena OecoUun^
padium 9 etiamsi victus videri debeat Corypbaeis quibusdani , qui
Triariorum pugnam ab ocio illius et niaturiore deliberatione tandem
erupturam esse 9 noo eernunt« Sed de Bernensibus quid acceperioi
magno dolore , exemplo Tibi indico literarum , quas Bernensis quidam
ad Scultetum (arbitror) Lucernanum seripsit ad Baden 9 quibus, 4}uoniam
deest inscriptio nomeoque» nee satis rei gestae argumentum cohaeret»
parum fidei adhibeo. Precor tarnen te (quando id magni referat),
certiorem me facere de ea re iliico velis, neque sane expensis parcere,
quo nobis ad manum sit» quo certa fide aut interpretari factum 9 aut
mendacium confutare pro veritniis defensione possimus. Misimus
hactenus senatorios viros duos : quibus comniissum ne quid aliud ad illos
referant » quam quod frequentissimis suffragib decretum est , nempe
pincere oobis disputationes , quae veritatis vestigandae gratia fiant ;
Interim dos accepturos defcnsurosque, quicquid aut illic aut alibi darae
scripturae testimoniis nitatur. Sunimopere mihi consultum videretur» ut
Constanüam et Argentoratutn evocares in stativa ut scilicet in
promtu calamum haberent,.paratum in omnis hypocriticae ostentationia
conftttationera. Quo non tu solum» qui longe gravioribus sat esses
fortis, sed praeter Oecolampadium etiam» illi subsidiaria auxilia libellis
suis mitterenti quibus palam denegata est hactenus disputandi copia.
Vale, et iliico» si poles, dos de rebus omnibus facito certiores. Nuncio
nos liberaliter consulemus } quemcunque roberis. Apud SangaUum
XXV Maü 1526.

loachimus Fadianus^ vere Tuus.

LI.

GREGORIUS MANGOLTÜS ZÜINGLIO,

Gratia et pax per Christum a Deo. Omnes hie fratres bene sen-
tientes magnopere cupiunt audire » ut disputatio Thermopoli ineat : nihil
enim eius nee ore nee litterb nobis renuntiatur. Pontificiis quotidic
epistolae veniunt; unde spem concipiunt laetam, fore, ut regnum ipspruni
restituatur et erigatur; gloriantur magnopere , Oecolampadium de viotum
esse, Vosque lacessunt, ut etiam proficiscamini Thernias et victoriam
aequalem referatis. Hoc ipso die , quo haue epistolam scribebam ,
Doctor Georgias N. Physicus Ueberlingensium a D. Menlisho/eto
litteras accipiebat narrantes, D. Fabrum suumque Pastorem Thermts
scripsisse, Oecolampadium tribus in articulis iam superatum ipsosque

Zuin^lii uniy. opera. Vol. VII. 33

Sl% 2UINGLIANAE

victores esse^ ac sperare paucis diebus negotium cum co coDfectum
forc; Oecolampadium infantulum esse» qui quum compclletur trepidet ac
plorare incipiat. Similiter Faber Domino Wolfgango ^Homburg
scripsit Oecolampadium tribus io articulis superatum t%iit. Huius rei
testimoniuni suppetit. Kam Piobilis Hans Ricfdi^ civis Constantiensis ^
litteras fegit Homburgi in castello ; is nobis conimunicavit ingenue.
Scripsit INobilis Paulus Hürussen a Memminga filio, Turcam con-
«tare Budam captam habere niagnisque cum viribus petere Viennatn.
Item Suevicum foedus Salisburgi damnum haud exiguum accepit,
Alia hoc tempore non habemus scribere. Si quid autem nobis certum
erit« quod vestra intersit, haud cunctabimur scribere Vobis. Quod idem
contra Blaulerus uterque, ZuicciuSf Menüshoffrus et ego expectamus
a Vobis, ac Deo semper Vos comroendamus« Dabam Constantiae die
Veneris posi Trinitatis MDXXVI.

Vester semper officiosus Gregorius MangoUus.

LH.

COMANDER ZUINGLIO.

Gratia et pax Christi, carissime Zuingli! Quae nuper ad nos de

disputationis exordio scripsisti, ipsissima sunt, quae prius augurabar

futura, quod sciiicet omnia pro sua modestia peracturi forent hi boiii

viri, veritatis avidi. Sed quid nunc nostri Pontificii agant et dicant,

audi. Vicarius noster ad Baden sc recepit ab initio disputationis , nee

voeatus, nee roissus« lllic totum hoc tempus auscultando perseverat»

Deinum iani proxime praeterita feria sexta servum equestrem huc mittens,

et litteras magnum triumphum narrantes, quem roane die Sabbatho in

onmcs passim ( erant enim nundinae ) spargebant , sub tali tenorc :

Oecolampadius victus iacet in arena prostratus ab EceiOf berbaro

porrexit et palinodiam cantavit, de Sacramento, de oblatione Missae,

et de invocatione DiForura. Vulgus ut ad credendum praeceps est«

omnia haec, ut verissima, acceptat, äuget, promovetque. Interim a

multis Christo aequis rogor , quaenam fama ex Baden ad me ferat.

Ego certi bonique nihil habens respondere cogebar silere, aut eadem

dicere cum Pontificiis, nisi quod a quodam pio viro audieram, nihil

penitus adhuc profligatum aut finitum, nee primura deEucharistia problema

transactum esse. 'Hac regula Papistarum triurophura roetiri cepi, eo

quod triumphus ille ingens acta in Baden $ totis duobus articulia nondum

adorsis, excederet. Hac sola coniectura vires resumsi, consolana fratres,

ut talibus nugis nihil moverentur etc. Ceterum, Carissime, de hac re ut

gesta sit, et quae in rem et consolationem nostram aliquid possunt, fac uC

quantocius ad nos veniant, quatenus, Deo praestante meliora et veriora»

impudentium rictus ifuatoiuCHV queant. Vale ex Chur V lun. 1526.

Tuus, loh. Comander^

jäbbas S. Lucü audita fama pro suo stomacho ad opp. Baden se
festinans recepit, ut allatis Eccianis arietibus et copiis et telis, in me
aciem vertant et totum onus belli. Cupio igitur magnopere, si quid ex
illa Disputatione exceptum aut transscriptum habeas, mihi concedas.

EPISTOLAE. MDXXVI. UH. ' . 615

LIIL

CAPITO ZÜINGLIO.^

Gratia tecum» dilectissime frater ! Anticbristus modo speciein praebct
Ultimi cooatus : oondum enim proDuntio an serio moliatur) quae pra« se
lert. Ratisbonensi foederi t/^iejizr mandatum dedtt tuendi 8€ auctoritate
5iia cnm roagniftca potlicitatione, propediero se adfore Germanis sedi-
tiosam illam doctrioam (sie Evangelium nominant) radicitus evulsurum«
Episcopus noster famam sparet» se emere avenae saccos 8000 in vicinis
oppidis pro ingenti equitatu excipiendo Tabernas y atque hospitia
inscripsity aedificat equorum stabula in singulis arcibus suis. Ridieuln
ronsilia ! Solida praeterea non frangentur larvis ; tametsi equestri excur*
sione lenta proelia ducturi videantur. Quod quidem consilium quam illis
tutum sit ignoro » nisi omnino Dominus cor pavidum et ad rootum
foliorum trepidum dederit. Ferunt ad haec, Brunsoicensi Duci Heinrico
datam potestatera atque mandatum impugnandi Sajcones* Episcopi
oupidissiuie plurima minantur : nam est eis vis ingentissima pecuniae«
Mihil dum apparet veri. Conventus Spirae institutus talia consilia con-
firmabit, atque in apertum producet, modo spes sit illis Tietoriae«

Expecto rebus publieis acriorem digladiationem imminere quas ante
diviserunt. Nulla est Rhenanae Proüinciae^ quae ex animo cum
nostra faciat : minores undique coneionatores exauetorant metu per*
culsae expeetati niali ; babent Principes pro se edicta Caesarea blaspbema,
ne vel scripturae lectio relinquatur plebi, quae quidem in ventum tandem
abibunt. Sed ea, ubi nervus belli u e. pecunia tyrannos non defecerit,
ut sunt propenso animo ad noceodumy vicinis rebus publieis eruni
materia bellandi. Nam dicturi videntur adversarii : „Mos imperio Gaesaris
luxta praestita iuramenta obsequentes prohibemus novas doctrinas» tos
Interim pergitis libere illas asserere, qua ex re noster quoque populus
inßcitur. Necesse est, ut aut nos in vestram sententiam aut fos in nostram
concedatis. Ceterum , qui possumus voluntati Gaesaris ita iubentis
repugnare? Proinde, ut publicae concordiae consulatur, Tolumus ut
eiectis concionatoribus pristinas ceremonias reducatis , quo possumus
utrique edietis parere Caesarianis et in concordi religione iterum con<-
iun^i.^ Quod si ita egerint, quot putas perduraturas ? certe rarissima«
Erit Argentina j Ulmaj Norimberga in hac vicinia, et tres forte
respublicae apud Saocones et maritimos. Quae in confinio HetveUomm
sitae sunt eventum vestrum sequentur« Quantum modo spei de Helveiiis
divisis istinc conceperinty nos hie experimur« Mutuam videres gratula*
tionem ceu de certissima vietoria , quem cursum stulto hoc Hbello

^) Haec epistola cum tribns aliis « qoas tabelUo aliis ab Oecolampadio et
Farello portabat, a Praefecto Badenae, in cuius carcerem propter dicta minus
verecunda de Maria nbductus erat, ademta, a Legatis Confoedenitonim Ibi
resignata, Fabro, qui ▼Prnacule reddat, tradita atque ab hoc male et falso
reddita cum animadversionibus divulgata. Plus historica« lucis dabitnr apud
tertiiim Jibellom Zninglii contra Fabrum saper commentitio Übeilo, quem
novum nuntittm inscripsit. Cf. epist* LIX«

516 ZUINGLIAMAE

reinorati sunti quo utcunque doli advcrsariorum ostenduntur« Quod si
huiuano coosilio rem gerereinus, concideremus plane: tanta timcndi
luateria undique se aperit. Veruui , quia uoviiuus quam profunde apud
multos radices egerit verbum, speraiiius multoruai coDstaotianii a quibus
qui uiodo ceciderunL propedieui erigeutur«

Matu sumptuosum et prolixuni bellum non ferent, et mediocri nihil
agent; summa $umniarum, poulil'ex cecidit cum suis satellitibus» extur»
bata existimatione eius e pcctoribus homiuum, quem leniter subfuiciunt
propuguatores impanati Cliristi. Haec libuit de publicis turbis ad te»
qpas video perquam evanidas esse et miuime duraturas ,• nisi quod
uioUiores Interim coacidunt, sed fortiores resurrecturi novuni bellum
GaUicuin timent, unde consilia plcraque in diem proferuntur« * liilcrea
Dominus verbum latius provebet. Audi novam versutiaiii Satauae!
Superioribus diebus ex Anabaptistis unus prorsus illiteratus ex Brw(/eld
(oppidum est sub ditioue Senatus nostri) huc adductus est; is palaiii uos
coutumeliis proscidit et professus est, se nos ad palinodiam redacturos«
Advcrsarü in Senatu plausu magno stultum exeeperunt , et curarunt
nostris assentientibus, ut ter aut quater corani Senatu confertissimo age»
rfiiius. Capita dogmatum sunt: „Mullum m'agistraturo esse Christianum»
Pueros non baptizandos« Meminem piuni suscipere arma posse ad Im-
perium ma^istratus. Diabolum et impios omues demum salvandos fore. '^
Interea convicia in nos iactavit: impios esse Papistas, nos impietate illos
Oiodis infinitis excedere, neque peiores nobis uspiam extitisse, neque
etiam in postcrum fore. Pronuntiavit Interim, anno septimo abhinc ad
diem adscensionis hora duodeeiina, iu primo articulo horae, finiendum
seculum hoc. Tandem post acrem obiurgationem verbi, qua houiinem
gloriae desiderio insanum flagellavimus, abmandatus est dABrunfeld^
hac lege» ne quid in vulgus de suis dogmatibus efferat. Verum interea
mtra de se praedieavit, quemadmodum nos vicisset ac reddidisset eliugues,
atque eruditos omnes casuros prae spiritu suo; plerosque ad famam
talcm commovit. Senatus lussit ultimo» ut praefectus eius loci homineni
0)>i»ido eiiceret% Factum est; eiectus venit huc, heri adfuit concionanti
MaUliaeo Zellio^ et mox duo verba aegre elocuto reclamavit acer-
btsshne. Praeleeto enlm loco aliquo Deuteronomii in eos qui üeo noa
audiunt etc. exorsurus sermonem futurum, dixeral: „Vidcte quanti
periculi sit noo auscultasse spiritui in scripturis loquenti.*^ Tum llle
Anabaptista : «Tu mentiris, fvaier Matlhaee t in spiritum sanctum.
Praecipio tibi huius virtute, ut descendas et mihi de sensu spiritus verlora
locuturo cedas locum.^' Oboritur totius ecclesiae commotio ad hanc
unam vocem, civis quidam iniecta manu furiosum ad magistratum per-
duxit y sequebatur ecclesia , quam Matlhaeus aegre partim retinuit«
Offert se nebulo ad poenam talionis, atque ardentissinie effla{>itat, ut et
nos in vincula coniiciamur quoad causa fincin sit sortita. Exclamat de
turri: Praedicatores vestri cadent, imo iam ceciderunt. Vide, quantae
inteinperiae hominem sinipHcem et sibi confidculem agitent. Non nihil
inde molestiae sentieinus sed extra omne periculum : praemunitae eniin

^) VId. Sleidanus ad ann. 1526*

EPISTOLAE. MDXXVI. LIV. 817

ftiint ecclesiae nostrae quae summam Cbristianismi proprie norunt ac
tenent probüsime. Haec tibi scribere libuit. Lutherus Suevorum
8yii*;raiiiroa in Gernianicum vertit ^ et cominendavit magnifica praefatione,
in qua Tu et Oecolnmpadius perstricti estis , eui velim respoDderi
argumento tali per Oecolampadiiim quäle ex ipso agnosces: Dimiruin
iit reiiceret causam in Dominum nos eo modo tentantem, cum libera
professione, quanta Dominus per illum praestilisset » ut propemodum
iiupra hominem crederetur ; proindtf dementer huic malo mederi Dominum
postquaro eum reliquit in tali errore, et permittit ad tantam obliviscentiam
charitatis recidere ut tradat Satanae, et Satanam dicat quos deberet lege
charitatis pro fratribus agnoscere«

Mondum nobis copia facta est: nam impressor Hagenauensis ad
nundinas usque vult celare« Adornavi insidias et spero me propediem
nacturum copiam. Tum mox habebis: nam respondendum erit* Misi
Oecolantpadio quae Lutherus in epistola ad quendam sunm sectatorem.
O humanam fiduciam! sie potest erigere cristas et prae se contemnere
quem vis.

Orat impressor noster ro t^iq Hv^tjrtianag myyQafifict* Si quod habes
ad nos mittas, aut certe ut hoc biduo potes pauculas horas operae seriae
subfurari, quas in hanc rem colloces. Mam vehementer opus esset ut
catastrophe disputationis extaret. Oro vacuum hunc fratrem ne remittas.

Fama sed incerta vagatur primam Pannoniae urbem a Turca
oppu^natam his diebus » praeterea fusos equites Suevici foederis a
Saltxburgensibus* Adhaec Mediolanam arcem 5000 peditum cinctam
quoad Borbonius advenerit, qui Ducatum iam occupabit; qone certo
argumento sunt, satis alioqui fore quod agant homines tumultuosi. Si
quae de rebus Bernatum certa habentur aut spes quascunque praevides»
fac nos ut per nuntiuro hunc sciamus. Vale in Domino 9 fortissime
Christi miles et frater« Argenünae XI lunii 1526. Buccrus et fratres
te salutanty praesertiro FareUus.

* F'. Capito.

Inscriptio : Huldrico Zuinglio suo in Domino maiori observando.

LIV.

OECÖLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gratia et pa:c a Christo, mi frater. Salvi domum pervenimus,
magna piorum omnium expcctatione et gratulatione. Vereor autem,
ne forte horarum gaudium sit et Satan vertat in moerorem. Nondum
prohibiti sumus a concionibus, id quod in discessu HelüCtiorunt
Proceres commisisse dicnntur legatis. ? Or«indus est Christus, ne suos
dcserat, brevique sub pedibus Satanam conterat. Habeo tibi gratiam
pro frcquentibus literis et s<ilutationibus in Baden ^ quibus mc Dominus
non mediocriter exhilarabat et confirmabat. Exemplar Disputationis

^) Bugttiltaßenius vernacule vertit hoc scri|ititm ; Lutherus autem prologo
instruxtt. ( Sekendorf ). ') Praedicatores £vang«lii volebant ^pulsos reli«
gionisque moreni pristinum rvstitutum.

518 ZUIKGLIANAE

BuUum Basiliensium legati impetrare potuenint, qtiod plerisque hie
perquam iogratum* Hasce literas doini inveni« Üröanus amicitiam
oondum solvit. Vale. BasiL XIL lun. Tuus Oecolampaduss.

LV.

CARISSIMO VIRO , HÜLDRICO ZÜINGLIO,

TIGURINAE ECCLESIAE EPISCOPO , FRATRI AC

PRAECEPTORI SUO.

Gratia et pax a CbrUto» mi frarer» Nondum consilib et decretis
adTersariorum noslrorum , imo hostium veriutis , obtemperatum est f
ut a auggestibuB depellainur. Docemus entin et concionamur * plebe
rerbt dominici admodum aitiente. Exemplar Disputacionis Seaatus
aimirani postulabit« Orandus tarnen Dominus t ne Satan perpetuo ad-
Tersans aliquando praevaleat« Fama est, quomodo Papistae nbique
mire mentiantur, ac yictorias suaves de nobis iaetent, quod profecturom
eaussae nostrae spero, si quando reteg^antur eorum mendacia, et fidem
penitus amittant. lara mitto responsionem contra Pirkhaimeri insanias. ^
OrOf nt aliquis yestrum» PelÜcanus vel Myconius^ vel alius quispiam
fidelisy advigilet ut pure excudatur, et si quid mutanduro, vel tollendum,
Tel alio modo corrigenduro , Tuae censurae id est coromissum. Ad-
iniscueram aliqua verba de congressu nostro Badensi, sed ea itenim
delevi. Expediret tarnen alia ratione invulgari, alia quapiam epistola.
Gloriantur enim , se unico Irenaei dicto evicisse duas propositiones
priroaSf quod citatura a me-est contra impiam illam papisticam Trans-
substantiationero. Praeterea^ neque Morinbergenses multnm admonendos
censttt» quare libri nostri prohibeantur illic; paucis tantum in haec Terba
conquestus suro , non multo ante linera« „ Refutayit, inquam, et Zuin^üus
yycopiose» Verum belle isthic agitur. Plau5tra convitionim e civitatum
i,vestrarum portis egrediuntur« per quas non ingrediuntur innocentinm
9, apologiarum vel triobolares corbiculi. Ceterum liaec Deo iudici et
yyveritatis defensori curae erunt.^^ Tu, si quid habes« mi ZiüngU^
quod ad veritatem proroovendam facit, pro Tua sollicitudtnc cnrato. Vale
cum fratribus , et PeUicano rem meam comroenda , ut Typographo adsit*
BasUeae. XX lunii 1526. Tuus Oecolapnpaifius*

Profuit hie nobis, Bernaies tam dextre in servando BercfUoldo
SUO eKisiie« Mon ignoramus et San-Gallenses officii.^ suis restitutos,
MMhusani quoque non sunt deterriti, Ut AptzeUani et Glareani
et Scapßiusani babeant, nondum didicimus.

LVI.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Salve in Christo, nii frater. Epistola tua cum libcllo Lutheri '
reddita fuit post abitionem mioistri mei; et quia nionuit tabellio, ut

*) Ad Bilih. Pirkhaimer epistola et r«s|ionsio eiichAri»tica prior. Has,
151^6 8. ') Quod hatfc verba Christi: Hoc «st cor|ms ni«un, adbuc inco-
Ittiiii« sint contra fanaticos.

EPISTOLAE- MDXXVI. LVIII. 619

•criberem » retinebo epistolam Lutheri^ donec veniat minister meuS)
et describati et tunc cum proximo nuntio remittetur« Nunc non videtur
opportunum, ut Uli respondeamus« Fama enira est, quod XVI Chartas
praefatus sit in librum Suevorum^ quae ubi receperimus, licebit et
innocentiam nostram et Scripturae doctrinam dilucidam orbi declarare«
Deo lausi quod Ecciesiae . nostrae non multum curant, quicquid ille
contra nos blateret. Bene vale cum tota Ecclesia Tigurina. fi^i^.
XXIII lunii»

Tuus Oecolampadius.

LVII,

HÜLDRICHÜS ZÜINGLIÜSr CONRADO SOMIO

ECCLESIASTAE ULMENSI, FRATRI SUO CHARISSIMO

Gratiam et pacem per Christum. Haberem charissime Conrade
plurima quae scriberem , si abeuntis tempestivitas opperiri tantum posset.
Unum hoc scias, mihi fratribusque cunctis probari libellum istum ac
modum, quo tu de eucharistia apud ecelesiam tuam tractavisti. Dbpu-
tatio Badensis apud multos, qui etiam Christi Evangelio sunt parura
aequi, male audit« Berna firmior et post disputationem facta, quam
antea fuerit« BasUea tantundem. Id quoque te oro» ut primo quoque
tempore moneas Urbanwn Rhegium^ me non admodum nuper literas
eius ad roe accepisse: nunc non fuisse respondendi spatium, sed brevi
longam de originali morbo sive peccato ad ipsum daturum esse epistolam.
Conimenda Uli cum Evangelio ecclesias nostras, cum eorum Episcopis!
multis enim petimur modis, sed Dominus fortior est, non modo quam
roinae, sed etiam bellis ipsis. Mira est in urbe et agro Tigurino in
Evangelium consensio. Deo laus et gloria. Oecolampadius salvus
est, ptique omnes salvi; sed enormibus contumeliis adfecti ad suos
redierunt. Is qui istam adfert dimidium est animae mcae, narrareque
poterit omnia quae apud nos aguntur. Vale ! Oremus pro nobis mutuo
in charilate: ßdeli enim oratione omnia superabimus. Salva sit omnis
Ecclesia Vestra. Tiguri, 2. die lulii 1526.

LVIIL

ZÜINGLIUS VADIANO.

Gratia etpax per Christum. Accipe carissime Vädiane rerurii quas
Te nunc scire refert copiam. , Comitiis ad exitum lunii habitis haec acta
sunt, si forte minus fideliter omnia retulcrint legati vestri. Monuerunt
hnperatorii^ ne Uelveiii occasionem dent Galliaruin Regi violandae
pacis , atque hac monitione volunt honori suo consultum. Faber
petiit et obtbuit literas ab Helveüis quibus tcstantiir, ipstim strenue ac
fideliter rem gessisse ; id vero apud multos Principnm , quo scilicet ßicilius
intelligas pecuniae collectionem , quam non modo Episcopi et Abbates
formicarum ritu coacervarunt , sed Principum etiam nonnulli. Idcm
Faber ^TO publica concione liberavit Helvcüos m^vcXo Disputationis :
nihU enim opus habere iudice , quae olim sint ab Ecclesia iudicata ;

520 ZUINGLIANAE

▼ulpeculam sequutua i quae dum iivas impetrare nequiret, eontempstt
quod non essenC niaturae« Quin, quod inagts ridebis, iactavit, publice
an inter pocula me fu^t, se amore veritatis ab Ecclesia stare: nam si
Lutheranus esse voluisset» potuisse ditissimuni reddi Luiheranorum
promissionibus, Munificentissiuios ^%%^ oportet Lutfteranos^ qui Fabro
peeuniam poUiceantur. Ubi hie serino auditus est, prorupit quidam ex
Helvetiis (nomen exploratorem fugit) alioqui parum aequus Evangelio»
in hanc indignationem : DU istos perdant« Nunc video nequam esse
homines: Luther ani enim adeo tenues sunt, ut praeter egestateni nihil
possideant» Berna allatum tsse dixit rumorem Madius CUaronensis;
imo verum esst dixit: Berchtoldum denuo iureiurando adactum, ut
nihil quod postremo receptis articulis adversetur, depraedicet« Mentitus
es| impudens homo* Nam pro Evangelio feiiciter certatum est XXVI
die lunii , BercfUoldoque missandi onus ademtnm , propterea quod
Missam Baden defenderit non esse sacrificium. Constituti LXXX
aurei in annum et 20 modii tritici, 8 vero baiulationes vini, Sawn
vocamus. Sacerdotium canouicale ademtum, sed sie, ut duobns annis
eum fructus sequantur non aliter, quam si vita excessisset.

Hunc iuvenem de gente Heuensium ^ natum Tibi eomroendo , ut
in SttO ei eonsilio adsis. Medicus medicae cupidus. Indole est, ut
optima, ita pectore sagaci. Latinam linguam mediocriter callet, atque
Hebraicam, Graecam degusta vit. Si ergo videbitur commendabis hominem
Leoniceno Ferrariensit ut is studiis eins consulat ac officio iuvet.
Si praestandum erit, praesta. Nos pro eo quoque praestamus sive apud
Te, sive apud alios. ,Cupio Teeum esse propter quaedam, quae sibi
non vult credi epistola quod charta sit, animum esse oportet dictitans,
qui ea ferre possit. Si ergo licet, aliquando ad nos venito. Ncc
tarnen urgeo» Vale» III lul» 1526,

H. Zuingüus.

LIX.

BUCERUS ZUINGLIO.

Gratia et pax, fortissime Zuingli. Quod Capito noster saepe magts
ad iuvandum miseros, quam prospiciendum rebus suis propensus est,
praeter pericula, aliquoties iam luculentam rerum etiam iacturara fecit.
Ex sacrißculis ille noster praeclarus nuncius est, qui ob Evangelien
exulant, vitae inculpatae, nisi quod non valet siiiiima ingcnii dexteritate
et soleat nonnunquam vino superari: omniiio enim est c<ipite, ut nostri
aiunt, non bene obfirmato. Hunc igitiir ut simul aleret et nuntio uteretur,
impensb Cephalaei ad Te misit, qui Icgatione ist«i tarn egregie functus
est, ut per Friburgum ubique spargatur, et ineeperit hie cantela esse:
tandem proditionem nostram patefactam, et dcprehenstim in nostris literis,
quid mall moliamur. Hoc scilicet adhuc, inter reltqua , fatis nostris
deerat. Scripsit Helvetiis Capito graviter, ' ut mihi videtur, satis,
quae indubie videbis. Cetcrum a fVittenbergensibus non est, quod

^) Ah Heuen? <) Quod attinet epistoUs Wettingae interceptas.

EPISTOLAE. DMXXVL LIX. 521

per me aequi aliqiiid expectes , qui iam non minori , qaatn forte Tit
ipset illorum indi<;natione ^avor. Praeeipue male propitium habeo
et dira mioantein Ponieranum^ cuius psaiterinin veritate consptircavi«
Voliierat io me 5cribere, scd statiüt Hercules ipse, cum Omnibus monstris
simul congredt. Tu die Pellicano^ vocatum in periculum ipsum, me
proditurum huius mei peccati autorein. Alii narrant, postquam ingrati
adeo sumusy et tauti dissenticutium a se sanctimooiam facimus, dixisse
indigoaotem, sibi posthac victurttm, et nihil deinceps scripturum« O
Caro, o Satan, quae nobis negotia facessis ! Nobis pergendum erit in
adserenda gloria Dei, et videbimus arrogantiam istara cTanescere.

Tota Hollandia et Frisia per Radium ^ et alios quosdam pure
iam sapit, resipiscunt quotquot et per Flimdriani, Brabantiam atque
Geldriam sunt Christiani. Apud Saocones et Norinbergenses regnat
adeo Lutherus^ ut plerique in bis nostris nundinis nihil nisi Lutheranum
▼oluerunt emere. Vide, ut facile ex hominibus deos facimus. In ditione
Marchionis Badensis efficit Strauss quidam , ut nostris libris edicto
Principis interdicatur« Is omni septimana unam coneionem in nos habet t
et nüper cum argumenta ipsum deßcerent, tncepit cum lacrimis hortart
plebem ad precandum, ut Dens Teilet Christum sibi in pane servare»
e quo si ipsum contingat eximi, actum esse de Christianismo« Ibi
rordatus aulicus et probe sentiens dixit in aurem primario inter Principis
senatores: SinUhio noster hie videtur facere, quod nautae solent, qui
tum demum ad precandum hortantur, quos vehunt, cuirt arti suae et
remis difBsi, imminere iam naufragium sentiunt« Ita iste caussae suae
vidcns naufragium adesse , nee potens argumentis et per Scripturas illud
avertere, convertitur tandem ad preces. Equidem nullum pro hac re
vel Pater nosler dixero, satis habens, Christum regnare in coelis. Ita
stutti improba sua insectatione eiBciunt, ut veritatis inde homines red-
dantur et curiosi et^amantes. Norinbergensis Oslander ' dedit tandem
ad nos 9 post diuturnum silentium et multoties provocatus , literas , i
signiPrans, se carnem adserere praesentem, de nobis vero dubitare;
ronsilinm suum esse 1 ut per literas de hac re commentemur, si quo
modo possimus in eandem sentcntiam conspirare« et dissidium hoc inter
nos amoliri. Bescripsimus ei libere, quod sentimus et docemus, et
otpostulavimus cum eo de iniquitate, qua illic per Magistratum libris
iuis et O colampadii iulcrdictum est legcndis. lonae WUlenber"
gensi ^ miseram tuum primum in Fabrum libclhim, in quo meministi,

^) Io, Bhodius, rector CoUegii Hieronymiani ÜUraitcti^ qiii 1523 episf ol«m
Carntlii Hoen Zuinglio tradidit, 1537 pastor Nordtni in Frisia arientaii.
(Gerdesiiis. ) ') jindreaa Hosentnderle ^ per euphemiam Qsiandtr dictus,
1)98 in Gunztnhauseti ad Norinbergam natiis, litteras didicit Vitebergae;
deinde dociiit in coenobio Aitgiiütinorum , ac praedicator factus est ibidem
1522 tempti I^anrentio dedicati. Axper , insolen« , pervicax animns eins
as.«idue religlosas a;^itahat rixas. Illud Interim expiilit eum 15^8 Norinherga ;
professionem Theologiae Begiomotui ade|Mriis ibi 15J2 dirres^it e vita. Intro-
ditxit mrsns , inprimis Scholasticüm in thfologiam Protestantium, Contra
Zuinglium scripsit tpistoiani apofogeticarn rusticis convitiis foedam. ^) Juuus
Jonas II93. in Nord/iausen natus, unus primontm adiutorum rcformationis

Mi ZUINGLIANAlä

Te CHiD Luikero facile conventurum » citra ioterceMiooeni illiiia, et
monuerani , ul paci ac coocordiae rcstituendae vellet dare operani.
Reicripsit , se legisse tua et Oecolampadü omoia , aed tain foriia
HOB deprehcodUse« ut a simplicitate verboruin Ooiuini cogaot recedere;
qiiare si ad npstra conoiveret, ligari se blasphemiae ; cogitaturum tarnen
de pace: nam hodie adhuc, Te» Oecolampadiuni^ ac ooa, ut fratre^
et amicos suos coinplecti, doctrimiin auteoi oostrain haoc ouoquain ae
probaturum« Statui reacribere, bis parum respondere» quae agit uiodo
et scribit Lutherus: oos ooo posae agooacere ex spiritu Cbriati atudiiini
illud esae, quo ille totum Christum ia oobis Satauam facit, ac eoixius
Bobis omnem fidem derogat, quam nili fere Papistae* Nos, cum aliter
fieri Dequeat, bob postulare, ut nostra probent» quaodoy ut aiunt, uon
possuBt ea dob blasphema agnoscere ; damoent nostra , sed Scripturta »
eisdemque sua probent; taotum sioaot ab Ecciesiis et Bostra legi, ut
possint ChristiaBi , quorum iiidicium est , oranibus probatis , bona
amplecti ; ueque damoent , quae ^%%^ Christi in nobis inficiari nou
possunt, ob hoc dogma: nos id vicissim facturos, orantes, ut nos
tandem Dominus in unitalem spiritus adducat. Equidera certo scio , si
tantura Tua et Oecolampadü possent passim legi, breri videremus
paucissimos Christianos a partibus advcrsariorum staturos.

Quid Capiio et ego cogitaverimus de responsionibus vestris ad
prologum LuiAerij ad Oecelampadium perscripsi. Capiio noster
fere luscus factus est; quod Uli immissum est, ne nimium lascivialy
mire alioqui petulana et a cruce alienus« Vix vidisti bominem, cui
plura accidant« Equidem soleo illi dicere, multo carissimum ipsum
Deo esse, quem tot tamque variis flagellis caedat* Salutant Te fratres«
In DomiBO vale cum tuis et saluta nostro nomine PelUcanum^
Leonem , Myconium ac reliquos, Vale iterum atque iterum.
Argem* IX lul.

ü/. BuceruSf tans.

LX.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO

Gratiam et pacem per Christum. Non est, frater carissiroe, quod
hostium metu, minus aperte , quae opus, literis commendemus, aed
Interim conseotiamus, ut Dominus docuit, adversariis, ne illi negotium
facientes iudici tradant, et iropediatur Evangelii cursus, ut salutationem
in via dtscipulis vitare, ita et nobis supervacaneas literas non scribere
consultunn Et iterum nihil nobis formidabile , sicubi postularit usus ,
quandoquidcm et mors lucrum nobis erit. Meque Tu aliter in ^ratissiniis
literis tuis admones. Respoosum est Toig tifiäv ttQ^aßiwru. Exemplar ^

Lutberanae, Praepositits ac Professor Theologiae Vitebergae. Lutberum
Wormatiam comitätus est et Marburgum li29 , eique opitiilatus in vertendis
Bibltis , refomiator Lipriae , Halarum , Coburgi. Suis in atnis expiravtt
Lttthenis ; ips« obiit 1555 , ab Erasmo magni aestimatus , Melanchtboni
similiur quam Lathero (Adami).

*) Actorum Disputattonis Badensis.

EPISTOLAE. MDXXVI. LX. «23

a scriba Lucernano opioory in ordinem redigendum et comitiis proxiniU
cum aotitypo conferendum , per oostrum ootariuniy et sie commuoi-
canduni* De auferendis autem Mo vis Testamentis nihil audivi quod
decrctunii et piroinde paruiii aniice exceptus est libellus» quo contra
Fabrum id cavere studes ; id qifod pridem intellexbti« ^ Optimo
placet, ut commonefiat Ecclcsia, quid sibi liceat in iudicandis dogmatis.
Sed libellus tuusy in cum usuro conscriptus, mihi redditus non estf
quem fac ut quampriinum accipiain« Litteras enim tuas solas reddidit
fVilhelmus* Porro nostri in sua perstabunt sententia, ubi in proxinia
venerint comitia» neque nos amovebunt officio» nondum lectis üa, quae
disputata sunt« Atqui Interim novo a Spirensi Comitio rumore terrentur
meticulosi» et Imperiale mandaturo res novatunim putant, cuius exemplar
mitto. Sic Christus nunquam suos securos esse Tult» quamvis non
multuro me movet « quae bioc inde minae ; sed pusillanimi gregis , et
bona ex parte ad pristinas glandes propensi y yacillatio suspiciones
ingenerat* Eins itaque fuerit incrementum dare, qui plantare rigareque
nos praecipit. Hunc oremus.

Scribenti haec Cratander fascem attulit litteramm , quas nunc
simul niitto. Tu cognosces facile quid sibi velint ; neque meo consilio
eges. Equidem non video, quomodo, LiUhero si non respondeatur»
nos fidos Christi ministros fateri audeamus? Bucerus sapientissimuni
consilium dat» cuius ad me litterae tuis iunctae sunt. ' Monent Baoari

t ■ .

■■■■■■■ I '

1) Ad ttniversos Christi fideles, Helvetios praiesertim epistola, tit impiiim
Fahrt conatum, quo non recens tantiiminodo scriptis Übris, verum efiam N.
T*-ftfameiili codicibus incendtiim molitur , caveant. Die 30. Innii 1526.
') Bucerut ad Oecolampadium, 8 lul. 1526. »Habes hie prologum illum
l^aleafum (praeftirum Syn^rammati Suevarum). Sed ita nobis videtur oeciir-
rendiim , af iitfrqiie tn et noster Zuingiius scribatis , et uterqne nostra lingna.
lacfat f*ntm Luiherus in illo amoeno prologo suo» quae adversus nostram ftdem
in libello contra GaroUtadium, nem|ie altera parte, „contra caelestes prophetas'
»cripstt, a nemine adhac deiecta* Velim igitnr ZuittgUus scribat Kbellum ger-
manica lingua, in quo amice« sed tarnen graviter Lutherum admoneat,ne nimiom
sibi ft«lat, et agnoscat« se in hac causa non bono spiritn dnci. — Tantum
oro, ut sanabilem ihi Luthervm fingat, ac tractet ut fratrem, quem erroris
qiiidcm velit admonere, idqne graviter; sed ifa, ut non Luiherus tanttim«
verum etiam lectores omnes non poMint non agnoscere , ex sincera tum
r.hrisii, tum eius dtlectione omnia proficisci. — •* In priore parte ZuingUa^i
libri velim, ut Lutheri coniectnras refellat, crebro monens, ne velit dominari
inClemm, neve extingnere Spiritum, aut contemnere Prophetias, aut£cclesiae
iudicium sibi et suis arrogare solis , quo« , ut apparet , minus |>ossemus ferre ,
quam £piscopos atque Academias, et non velit ad vim converti, diflisns
verbo, quod ipse, sui, hactenus fecerunt, curantes per Magistralus libns
vestris interdid, cum prostent qtiibus Übet Papistis; quo pacto prohihuerunt
contra Paulum ceteros diiudicare, et dominos se ftdei nostrae fecerunt. In
altera parte iam nominatim solvat argumenta Luthtri^ quae nituntnr quatuor
illia locis : Hoc est corfias etc. Panis , quam frangimus etc. Rens erit corporis
et sanguinis etc. et: Probet se ipsnm homo etc. "* Nee sinat reniorari se
man convitionim et sannarum, in quo ista innatant. Urgeat autem diKgenter
ubique de üs ipsis verbis : Hoc est corpus meum etc. quod et veritas operum
Domini et analogia fidci non sinant sensu coq>orali ca accipere , sicut nee

524 ZUINGLIANAE

cuiusdam littcrae, Luiticrum dixisse, una opera^omnibus nobis sc relle
respondere , ubi satis insanitiini fucrit. Est et hoc specinieD , ctiiiis
Spiritus sit. Epistora eius ad RulUngenses cum nuntio Argcntinensi
periit, . Pars ea, qua nos perstrio^iinur 9 dcscripta niecuiii est« Mittam
illam, siquidem Tibi opus fuerit. Mon enim totam dcscTipsi. Pirrk"
haimerus ininacissimus est, et probationeni spiritus inci intermiDatur,
atque turbas per^e excitatas. Quid dicam? Iratus est, et terrere vult«
Atqui D0.4 speoteiDUS 9 quid Doinious , fertanturque qui iiierentur.
Melanchi/ion PirckJiaimero dixit, «oisi smpsisset» se voluisse seri-
bere.*^ Id quod io gratiam illius arbitror dictuiiu

/• Jonas scribit Buceto: „ Adnitar pro viribus, ut de pace hie
cogitetur. Incitas eoiin plane curreotem ; sed hanc doctrinam noo pro-
babimus. ^ Vides ut oranis rauodus saeviat« Sed fortissima est veritas.
Cura ut Capitonis litterae ad Doroitios Helvetios r^^ddautur l>er coniinodos
DUDtios. Et quid mihi faciendDtn scribito. Parabo nie ad scribenduiNt
sequenti hebdomada, distincto syngrammate* Buceri littcras ad nie
niittito. Praeterea et Christophorus nioneatur, ut maturei ea quae in
Bllibaldum. Saluta Pellicanum^ Leonem^ Myconium et Fratres.
Vale. Basileae XII. lulii 1526.

Oecolampadius o üitatoq.

LXL

THOMAS A HÖFEN AD LEONARDUM TREMP ,

BERNATEM ET AB HOC AD ZUINGLIUM.

Salutem optimaroque Vobis praeountio voluntatem, honeste, cordatet
inprimis care et bone amice ! Ut ArgerUorntum. deveni« disputatio Ther*-
mopoli Aargoviae habita partim, quantutn ad suinmam rerum pertinet»
prelo exierat, * cuius D* Capito aliquot exeniplaria Mag. Huldrieo Zuingilo

illa: ,,Tn ea Petrus »^ ae aUa innnmem. — — Ea, quam poterit, Tnlgaritep
tractet; nihil anguatioris philosopkiae admittens, sed ne Patres qoideni, niai
obiter, eitet. 8eni|ier enim adversarii noMa obitcinnt, qvod rationem se-
qnaorar, et Patres hominea, et quod ab istis verbia» tnnqiiani indietia, ad
alia loca diUbamur. Quare diligenter indicandiim , quam impium ait , id nobis
vitio vertere, qnod ntiqne nihil aliud est, qiiam a luce arcere» et vi detinere
in obsearo. — VeliC tantum Zuinglius *- et optime haec et aupra votnm
praestabit. Utafnr eo Rpiritn erga hos, pro hontm ratione, quo erga Fabrum
pro etiM mttone nsns est. Sed velim etiam in titiilo amicam ad Luihtrum
•V adnonif ion<»ni , ne veritati ohstrqiAt, rt confiitutionem ,»qiiatuor argtinivn-
torum de S«icrain<rnto contra caetestes prophef «s )ioltic«ri ; et mox , in
praefatione ad chrtstianum lectorem, elevare eum dinsidium, quod ita velit
nos Dominus probare, tum ostendere, quam invitus cum Luihero congre-
diatur; sed ita volnisse Dominum, se id factunim, ut tantum gloriae Dei
»tiiduisse vid«atur. Sic ager« Dominum , ut soU ipsius vvrLo credamus ,
fiullis homimim commentis; ut ab uno Deo et nulla autorit.lte humana pen-
di^amus. Haec optamus acrtbi a ZuingUo,*^ (Hott. Hist. Ecel. VIII «
238«3Vil.)

^) Thomas a Ho/tn, sectmdus ah actis reip. Bernensis, declaraverat snum
Studium pro refoimatione iam 1524, quum ipse et Lewtarduä Trtmpitts eon-

EPISTOLAE. MDXXVI. LXII. 825

miltere volebat. lain Wettiaga« ad Thcrnias tabeUio prostralus est,
Jibrique et litterae, quae ferebat, ademta et resignata. In hoc legati
Pagorum XU coolbederatoruiii , postrenia diaeta Therinu babita, cod-
turoeliosani epistolani ad Capitoneiii dederunt, isque vicissiin responsum»
qiiod ex iociusis exemplaribus videre licebit9 quae una cum libello
disputationis ad Vos roittebam. Si quid ad me missuri estis, mittite
epistolani in inei Doniini Lumbarti aedes, inscriptam ad Thomam a
Hojen^ habitanteni apud Frnedicatorein ad S« Martini, nomine Ciin^'
prianum. ^ Argentoratt, die Lunae post Margarethae« '

LXIL

lOANNES GEBENTINGERÜS ZÜINGLIO.

. Graüa etpax a Deo, amice, dilecte Huldrice^ Magister. Seitotei
meum D. Daciorem ^ Vobis lubenter scriptururo » si non tantis
negotiis esset occupatus. At tanien mihi mandavit, ut Vobis referrem,
qnod Senatus minor maiorque ^ decrevit, foedera cum omnibuSi tum
Tigurinis iurata fideliter et bonleste conservare» sed fortiter et eon*
stanter iu vcrbo Dei manere« neque ulli cedere inde abigenti. Nostro
Senalui amplo litterae Dominorum Tigurinorum praeplacebant , ac
brevi reddetur responsum. AbbaüsceUani hesterno die Solis comitia
habuerunt convenitque inter eos, ut neminem ad Missaro eogant, nemi*
neni dehortcntnr , a niilla civitate sese abalienent, sed foedera fideliter
teneant, nullique vim inferant, sed persistere sinant quemvis in eOf
quod conscientia eius probatuni habeat; verbum Dei volunt habere t
idque a sacerdotibus pracdirari« cuius rationem reddere queant. Coifcio
tempestatis causa infrequens admodum fuit ; nee yero inft Heiter hoc
accidit. Ita enim apparet, inferiores quoque cohortes (Roden) melidrem
mentcm induere : ^ nani exteriorespridem siraulacra, missam, ciboria remo«
veriint ; quibiis praesentibus haec lex tanto pluribus suffragiis perlata foret
Antichristo nequidquam obnitente. Hie recipitis, quod mihi nuper com*
modnstis, apographum. Salutate ex me vestram uxorem et Mobilem
GuiUclmum^ ^ si adhuc est apud Vos. Mens D. Doctor Vobis mox
scribet, idque nunc fecisset, si per negotia liceret. Tantum. Dens
Vobis Omnibus adsit. Dabani die Lunae post Margarethae. Omnia
raptim. MDXXVI.

loanries Gebentinger^ Tudimagister. ^

rionalortm Domintcanorum itisimulassent falsi, propterea qnod eius doctrina
Evangelio contradic«r<st. Sub nomin« ficto Ant, Halieus ipse auctor libri
erat sie inscripti: ,,Qaibus praeiudiciis in Badtn Heh. sit disptitatum , **
atqiie non agnitus a tegatis Helvetiomm maximae parti disputationi inter-
fuerat. ( Bern. Mausol. et Siml. Msc. )

^) Symphorianu» PoUio* ^) Hane, epistolam proxime seqnentem et LI. band
pretium videbatur latine redditas vernaculo iterare sermone. ^) Vadianusm
^) In oppido S,' GaUL ^) Quoniam Abbatiscellat concio populi habita erat,
atqiie exteriores oohortes ( Roden ) , nt remotiores , |>er te mpestatem , ad-
modum infrequentes compamerant. ^) A Zell, ^) S, GaUi.

536 ZUIN6LIANAE

LXIII.

FRANCISCÜS KOLB ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Deo Patre et Domino nostro lesu Christo! Optime
frater, congratulor veritatii per quemcunciue triuniphet« Pius Deus
taDcleiii ab ouiai fteductioue Antichristi dos eruat. Aiuen. At timeOf
quo«! Caput hoc forte serpeutis non facile ae sinat terere sioe Christi
sangutoe* Mam sicut san^uinem credit, sie san^ioem sitit« Quid tuis
ad Senatum nostrum expediveris scriptis, nescio; hoc certe seio, quod
gravi mulcta inhibitum sit libroruin venditoribus, ne apicew vel Iota
scripti Tui , aut Oecolampadii vendant. ^ Clamant fortius contra ,
quam damarunt unquaui concionatores nostri: Verbum Domini , verbum
Domini darum est et simplex. Ubique est, et carnem assumsit, et
seciMii ubique habet« Nolunt Christum hie vel ibi, nee etiani ad dextram
Pairis demonstrari ; sed ubique. Timeo, mi l'rater,, quod Dominus
Deus valde velit confundere eos. Tiitieamus i^iiat omnes , et ne
gioriemur in bis, in quibus plus timere oportuit, et humiles gratias
allere. Hoc mihi in Omnibus nobis valde est detestabile : Clamamus
quutidi«'« nihil innitendum Patrum vel Sanctorum scriptis, Canonicis non
adprobaiis, quia errarint Saucti aliquando, et errare potuerint. At
nuilus uofttrum uUo convinci . vult errore« Timeo vere futurum illud
lesaiae c. 29. Peribit sapieiilia a sapientibus eins etc. eo quod populus
ore appropinquat, et labiis ^lorÜicat, cor autem longe est a uie, dicit
Dominus. Quare futurum aestimo , sicut in prima institutione Ecciesiae ,
quod suscitaturus sit Deus idiotas, et mundi stultos, qui confundant doctos,
el iu lide nos faciant unanimes. Quanto studio in pluribus locis sacrae
literae frequeutantur, Linguae quoque exercitantur , at, instar aedili-
cahiiuni Babel ubique coufundimur, contendimus, et carnales invenimur«
Est mirabile apud me iudicium , et in silentiö secretum. Keliquum scripsi
Berchloldo Bernensi^ quomodo de^am in otio Nurenbergae; si mea
e^cat upe, uicparatum esse venire ad se. ' Esset mihi satis bene provisum
cuaialiisfrairibus meis, quibus Domini resignarunt claustrumcum Omnibus
bouis. Sed quia uon possum convinci, ut credani, quod multi, cogor,
nesciu quando, iteruni destinari in exilium. Tu Interim age, si quorsum
mci Ciiiieris locorum. Vale. Datae Noricae XVII lul. Saluta meo
nomine Leonem cum fratribus et sororibus Christi.

Franciscus Kol6, vester in Christo«

Scripsi loanni Honecker ^ satis ardue. Epistolani non clausi, ut
legas; lectam claudas, et si tibi videatur mittenda, mitlas.

Inscriptio: Strenuo militi Christi Udal/'ico ZuinffliOf praecipuo
Ecclesiastae ad manus«

* ) Hoc interdictum Norinbergae pronuntiatum est. Epistola» de qua KMims
hie loquitur, sine dubio ZuiugUi est „epistola ad celeberrinian quandam
Gvrminiae civitatem. ') Revocabatur Aprili 1587 Bernam* ^) Jo Honeg^
gertiSt Seultettts Brtmgartat^ partium ibi GathoUcamm, oniw praesidnm in
dispiitatione Badensi. BuUingeras insectabatar«

EPISTOLAE. MDXXVI. LXVI. S27

LXIV.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Sdlvt in Christo. Mitto Fabrilia, ^ frater carissiroe, io quibus sibi
similia est versutissimus ille. Intolertbili ineodacio traducit Berchtoldum».
Capilonis verbuin antevortere Disputatiooetn, ut opinor« Fiirkehren
vertit : pervertere verkehren. Ignoro, tarnen certus suni, innocentiorem
illiini nostrum, quam ut velit iota unicuiu depravari. Oninia, ut videbis,
nialigDissiiue ioterpretatur. His artibus iale regnuni firniatur. Respondi
Epistolae LiUlteri* Nunc ad Syngraiunia repastinauduin accedo« '
Christus assistat nobis spiritu suo. Senatus perniisit, ut Typographi mea
exeudere possint 9 modo nihil pericuiosi contineant« Pirkahnerum
ineuin expecto. Vale« XVIIL luh

Tttus Oecolainpadius*

LXV.

ZraNGLIÜS VADIANO.

Gratia et pax per Christum. Accepi tuas et Gebenüngeri literas ,
charissime Fadiane ^ quibus vestram in Domino constantiam primum ,
deinde Abtzellanoruni quoque profectuni hinc capio, quod intemae
Tribus, quas isti Rodas adpellant» quae nimiruro ante omnes adfuerunti
sobbiescunt. Dabit Doiuinus increuientum isthie ubi dicebamus : Arida
telius ac . sterilis est. Vos modo in Domino consistite. Habereni
cquidem niultai quae Te cupiam seire» sed non fert ocior tabellionis
abitusy ut vel gustum exhibeam. Unum hoc in summa dico : Mendaciis
geritur res ac vanis confictisque terroribus. Sed pulsat tabellio. Vale,
ac sah'os iube Christianum , Georgium contribulem tuum , ^ omnes.
Rumor erat, Bombardalatios vcstros tanquam de improviso ad nos veoturos
t%w ad XV diem lulii. Nihil patiantur se remorari. Tig. XVIU. lul. 1526.

H. Zuinglius^ tuus.

Victoriam auferent urbes, quas liberas et imperiales Yocanti tantuiu«
modo ne quicquam timeant quam Dominum.

LXVI.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia et pax. Fabri libellum ^ nactus sum« Imposturam hominis
Donnihil produxi in apertum per libellum , quem Senatus modo diiudicat, ^
Mam literis Heloetiorum motii mihi praecipue, gravissime indixerunt»

*) Fabri scriptum : „ Reeens nuncius. " ') Ittstnm rfsponsum /o.
Oecoiampadii in D. Mart. Luiheri ezpositioii«iii d« Sacramento , cum
brvvi rtffutatione syngramniatis aliquot pracdicaromm in Suevia d« verbis
Goenam Üomini attint-ntibiis. ««• Oro audi«ntiam. 152G. Basil«ae apnd TVio-
mam fVolßum ; eoilemqne anno apud Froschoverum Tigiiri lifo. ^) VadiaKum.
^) Reccns nnntius. <> Relutio et explicafeio rrcentis nuntü et nirabiUü rt^ve«
lationis, quam H. Io. Faihtr nuperrime indagavit.

528 ZUIN6L1ANAE

ne vel literas de hac re* neque ad Helvetios neque ad Principesy scriberem,
ipsis inconsult». Lucernates duram epistolam secuiiclo in nie ad Senatum
liostruin ftcripserunt, iied exeinpluiu niearum ad te simul iiiiserunt« Unde
mihi firmissima caussa adrersus quadruplatorein illum. Adulteravit
interpretatione, invertit ac detorsit glosseinatis omnino ad contunieliain,
incttavit Heloeüorum in me aniinos, nisi fallunt me omnia, graviores
illos in se propediem sensurus. Main quae respoudeo, Visum est mittenda
esse Pagis singulis. Ecquid tandem'fidei dabunt illi, qui contra fidem
publicam autor fuiti ut clausae literae aperirentur; deinde qui inter-
pretatione periculose falsavit ; tertio, qui ad calumuiam vel dicta can-
didissima rapuit ; postremo t qui literas in me Helvetioruro nomine
instituit, quae duntaxat nuntiis ac latoribus mearum niinitentur» et alias
ad nostruni Senatum clam mCs quibus accusor atrocissime et reposcor
ad poenam» adeoque iilis minaciores magisque vanas ad Senatum Imperii. ^
lanit gratia Deo, vertentur rerum vices. Qui me perdere statuit, periit
plane. Consecuturum me spero, ut optimi Principes sint hominem fai-
sariuni amplius non laturi in senatu atque consessu suo. Tantum vereor,
ne con ventus dissol vatur» priusquam ex nostris meas nugas fuero consecutus*
Deinde prelum dies aliquot oecupabit. Quo pacto verbum pergat9 ex
nuntio satis intelliges: nam coram vidit omnia. Hessus iuvenb plane
viriini agit. Saxo duos habet concionatores* Marc/nonis Badensis
concionator agit niagnifice, praeclarissirae autem omnium fie^ji Eccle-
siastes« Quae modo nieditcntur quidam , ut futura expectata , tibi ,
quia nuntius hie obtigit 9 Iibenter participo : sunt enim argumentum
divinae erga nos bonitatis* Ferdinandus et Episcopi si non desierint
urgere Caesareum edictumt et ita perrexerint odiosissimis technis verbum
oppriiiiere« videtur foedus coaliturum inter Respublicas et Principes,
nimirum «S'/ar^^'/ie/n, Hessum^ luliac. etc* Meque deerunt potentissiuit
Coniites. Quae quidem admodum secreta adhuc habentur. Ceternm in
literis interceptis nihil est periculi, postquam sum copiam nactus. Magis
stulte fortassis, quam scelerate scripsi, Vale. j4rff, XXIV lul. 1526.

r. Capito.

LXVII.

ZUINGLIUS VADIANO.

Gratia et paxper Christum. !.*remissam diligentiam tuam« CK Vir 9
non exosculor modo, sed etiam/veneror atque demiror. Lantus ^ qui
legationc ad A bt zellanos funcXus est, praedieare, cum omnium civium
tuorum, tum maxime tuam libcr«ilitatcni ac munifirentiam pro dignitate
non potest, bonus äc incorniptus mehercule Vir. Capitur nunc consilium,
quomodo sit cum /46lzeUanis agendum, quibus Oligarchi iam aperte
imperant. Poenitudo apud nostros prorsus nulla est propter quorundam

^) Legiiti XII Pa gorum ad Senatum Argentoratensem Tkermopoli. Vigil.
Petri et P«uli. Capiio ad legatos Pagorum XII. Argentorato 8. lul.
Capitonia epistola ad Lud. Serum ^ Gan. Basileensem» de negotio CoUo^pdi
Badensis.

EPIST0LA5. MDXXVI. LXVIII. S29

Pagorum repuIsanK Berna fuit apnd dos , ae Basitea. Ex Spyrm
ante dies quatuor nuDcia habui, quod plerique Priocipes nolunt Fabrunt
in suo coosessu ac senatu adsidere» quod faaclenus fecerat» Perdinandi
sctlicet a consilUs : similcs habest labra lactucas. Id quoque cum
cautione creditum est, quod Tu quoque preraes nisi cum es apud
tacitos : Priocipes aliquot in hoc esse» ut si Caesareo mandato pergat
urgere et coatristare Evangelium Perdinandus ^ ipsi cum rebus publicis
conveniant. Imo speralur» foedus confcnre, si, ut dictum est, nihil
quam saeviatur. Cum Abtz>ellanis arbitror hoc agendum , ut non
solum de Sacrameoto interrogentur, sed etiam de Evaogelio, quo scilicet
loco siot illud habituri aut quo modo defensnri. Est enim mihi spes,
ubi Comitia frequentiora fuerint, posterius hoc ex abuodanti accessurum
t%%t. Tu, si posterius dissuadeas, cum datur, indica« Reddemus Te
atque alios 'simicos protious certiores, ubi Senatus super ea re decce--
rerit , quo mature sciant omnia amici* Nam si hooeste ad diaetam
posteriorem quaestionem respondebunt nostris, iam ea fama plurimum
iuvabit negotium Evangelii. Nemo enim hactenus a nostris hac in re
exctissus aut requisitus est« Maxime tamen apud vicinos vestros ac
Durgoios ea fama pr oder it.

Rhaeti articulos puto XVIIL rogarunt ante dies decem aut duodecim,
qui omnes Episcopatui ruinani conciliabunt* ^ Evangelistae isthio uxores
ducunt impune. Caesar magnis pollicitationibus nititur eos ad partes suas
pertrahere. Quid futurum sit, brevi sciemus. Helveüi non satis sunt
concordes. Vale, ac salvum iube D. Augustiniun^ Zeliuniy Chri^
Siianum^ Sebastianum^ omnes. Excuditur nunc Responsio tertia ad
Fabrum super libello mendacissimo. Murnerum olim statuimus perti-
naciter contemnere. Vk Aug. 1526.

iH. Ziunglius.

LXVIII.

ZUINGLIUS AMBR. (AÜT THOMAE) BLAURERO.

Gratia et pax per Christum. Rogasti nuper (quo nuncio iam excidit)
Dum aliquid aba Te literarum accepissem, nunc respondeo, me tum
nihil accepisse ; unde Tibi videndum, cui eas c^edideris, de quibus
percontabaris« Ego nullas accepi post eas, quas cum apologia vestra
mittcbas cumque Epistola ad Guiüelmum. Huic praesentium latori
omnia credideris. Vir egregie bonus est , atque amicus mens minime
vulgaris , quique me Omnibus modis nonnunquam iuvit« Quae bis
Fabro respondemus haud dubie vidistis ' adea esse, quae ipse recens

*) 24. lun. 1526. ') Apologia Ministronim evangelii Christi Constantiae
adversas menda'cium in eos iactum post dispiitationem Badensem, per Amhrosm
Blaurerum 17* lan. in templo S. Stephani habita, in qua etiam disseritur,
an aine iudicibus legitimis de rebus Christianis dispntare fas sit. Hoc men-
dacium in eo constabat, quod ferebantur praedicatores ConAtantieiises recu-*
aasse cum Eruditis qui per Gonstantiam Thermopolin proPecti essent atque
cadem via domiäm rediissent , disputare* ludices fidei tantum eos reiecerant.

Zuinglü univ. opera. Vol. VII. 34

530 ZUINGLIANAB

iDendaciter ac caluoiBiote inFabriüum^ Capitonem atqoe alios eoofinxir.
Reepoodet et Capito. Absoluta est Hespoasio Oecolampadü ad
ßUiö, Bircheimerum y aed ego oullam etiamoum liabeo : alatuerunl
eaim preinere usque sub Dundinas Franco/ordenses» Ex Spyra audio,
artibüs orniiia per Pootificios et Imperatorios tenlari, sed constaotes
esse Saxonam^ Hessorum^ Mekelburgens. et Badensium Priucipes
cum civitatibus. Subindicatum est quiddain, quod ad proi'ectum £van-
f^elit faceret, si per^eret; sed hac lege, ut Dulii mortalium conimuDiceiii. *
At praeest suo oegotio Dominus : etiamsi Evangelium in paueos recidat
Prineipes, nihil amplius faciet eorum ira atque persecutio, quam quo-
rundam, qui ex Badensi disputatione ultima comminabantur bis, qui
ab Evangelio staut. Rumor ad nos perlatus est haud vanus, Mediolani
arcem a duce Burbonae teneri cum Papia firniis Hispanorum prac-
sidiis. Copias autem Ponlificis (en tibi Caesar Rom. Pontificem!) <ic
Venetorum non longius a se mutuo abesse, quam quod noctumae
stationes committantur, Helvetiorum exercitum pone istos esse. Vale,
et quae putas e re Christi et nostra esse, significa. Salutem precare
ZwikiOj quem ex crure audivimus vehementer laborare* Salvos iubc
yanniumy ceteros. Tiguri^ XI Aug. id26.

H, Zumgliu3j tuus.

LXIX.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Christi gratiam, dilectissime frater. Qui literas reddit, mea sentcntia
pius vir est, et ita mihi a Bucero commendatus. CoHoquio tuo rehri
dcsiderat. Ceteruro fasciculura tuum primo nuntio CapUoni mittam ,
qui et ipse Fabrilibus technis obviam ivit, amandaturus nuntium ad
Status Imperii. Hodie et in die Laureotii psalmodiae germanicae in
teniplo meo a plebe cantatae sunt. Praesenserunt hoc Sacerdotes ex
concionibus meis eventurum, eo quod de iubilis spiritus et oris qtiaedam
ex Psalmis dixeram ad hanc rem facientia. Unde et apud Senatum
egcrunt, si impedire possent, et impetraverunt edictum a Senatu, ut'
ostiatim prohiberetur cantus, de quo ego adhuc nihil sciebam. Verum,
ut in vetitum nitimur omnes, ita ubi excusat pietas, audaciores reddimur.
Frustra prohibuit Senatus. Quid inde futurum sit ignoro. Pars malorum
in Caput meum recidet. Quae libens feram, siquidera ferenda. Nihil
a me iussum est, sed ostensa gloria Domini. Quod si Dominus coeptum
hoc prosperum fecerit, rei Evan^elicae pluriraum profore spero. Orate
Dominum pro nobis. Yale. XII Aug. Oecolampadius.

LXX.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia Tecum. Quae tu Fabro respondes, maiorem in modum me
defendunt , et gratia Deo , quod ex coniecturis tani cerlum colle^isti.

*) Vid. Epist. LXVI.

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXL Mi

Hodie misi 2 Exemplaria Spyras^ Landtgravio Hassiae% qui Verbum
inordicus tuetur, et lac. Sturmio ^ nobili Senatort nostro. li norunt
homiois vaoitatein, et tarnen graviter obtinuit, ut ex selectis esset, qui
totiiis Imperii necessitates dispicerent* Tu roeam fortunani) nam sie
loqui übet, boni consule! suo se astu ille impedivit. Duabus chartift
plus detexisti technarum Fabriliuniy quam ego fortassis decero. Spero
fore, ut agnoscaut tandem, qui sit, quo animo et qua fide agat cum
gente tua et nostris iiOQOootpoiQ Prineipibus. Nam subolescit multi#
fraudulentia nebulonum, et inprimis Fabri. Audies, opinor» iudicium
Dei mirabile: deiicietur ex arce existimationis in summum contemtum«
Vale, nii Domine et Frater, et quae videntur in rem nostram mone
fideliter, ut soles. ArgenL XVIII, Aug. 1526.

V. Capito-.

LXXI.

PETRUS GYNORIANUS (AL. GYNORAEÜS)

ZUINGLIO.

Gratia et pax a Deo Patre, et Domino nostro lesu Christo. En
mitto ad Te, eruditissime Huldrice ^ fraterque in Christo charissime»
Eckianum de Missae sacrificio figmentum,^ iam recens excusum, ea
potissimum, ratione, quod post Ludderum (ita enim toto ferme libro
bominem nominat, et in hoc uno a typographis peccatum est, quod
alicubi emendarint) neminem odiosius perstringat, ac crebrioribua in-
sectetur convitiis, quam te. Sed quid non audent Thrasones illi, quo
Principum aliquorum gratiara eblaodiantur? O caecitatem, Cimmeriis«
ut aiunt, atriorem tenebrisl Quo perveniunt tempora nostra? Verum,
similes habent labra lactucas. Iam si qui inter legendum occurrent
barbarismi ac soloecismi, atque id geuns alia Eccianae officinae orna-
inenta , quibus totus fere liber plenus est , ne nostrae hoc oscitantiae
impules velim, quod plane nihil immutare consilium fuerit ; sed ut
exemplar sua manu descriptuni habuit, bona fide excusa sunt omnia,
nisi quod Augustanum Senatum ofTendit nominatim. Ita mihi visum
est, quo dictio argumento tractando probe responderet. Dispeream ,
si unquam quicquam ineptius legeris. Dictu mirum, quanta virulentia
tractet omnia, quamque imbellibus adoriatur rem ipsam argumentis.
Et ita insanire oportet lumina illa orbis. Addidi huic libellum quendam
Geruianicuni , lohanne Denckio quodam authore , ^ qui hie agit ,

'^) Ad Si$;ism»ndum Poloniae regem, de sacrificio Missae contra Luthe-
ranos, Ubri 2. 1526. *) Joannes Denk, Bavarus, uniis ingeniosissimorum
virorum sui temporis, quem tarnen pbuntasia iuvenilis transversum egit, ut
aliqiiamdiu Catabaptistarum fautor et adiutor esset, atque hoc nomine partibus
contrariis per odiam sacrum invisus. Basileae aliquamdia corrector apad
Cratandrum et Gurionem in notitiam venit Otcolampadii eiusque lection^
frequentavit. Oecolampadii commendatione consecutiis est Norinbergae munua
docendi, unde propter sentiendi libertatem pulsus Muhlhausium Thuringiae
venit. Ii28 iam decesserat de vita. In epistola ad Oecotampadium quadam

633 ZUlINGLlAiNAE

Jforimbergae proscriptus, ob ocscio quas factiones, hoino mire
pestilcDS ac lubricus, qui non paucos seducit» ut sunt Augustani curioti.
Et inter caetera dicit, Scripturain miniiiie nobis necessariain ; Daeniones
' in fiue ^tiam saivandos» iuxta Origenis dogina ; nee ullam adhuc £cclesiaii|
^%^\ et ut in summa rem intelligas» e rebaptizatis praeeipuus est. Haec
partim ex eo audivi» quanquam nebulo post mutarit verba ; partim ex
aliis, et noroinatim ex Balthasare Pac'unontanOi ^ qui mira de iilo
bomine retulit, quam pestilentia prae se ferat dogmata. Dein, ubi ego
eum Balthasarem videlicet opinabar solVisse Augusta^ convenerant
simifl; quid tractarint Jiescio« Hoc unnm me non fugit, quantumvis
fccantarit Tiguriy opinionem suam de Baptismo minime sibi displicere.
Rogavit me, cum Augustam venerat, quo adirem secum Concionatores,
quos antehac nondum salutaram, ob niutuam dissensionem super Euch. i-
ristia. Haud gravalim homini parui ob simulalam humilitatem ; at ubi
in congressu viderem vafriciem» et quod Te proscinderet, ac velut
tyrannidis in eum exercitae insimularet , mox adserto Tuo honore
faominem acriter obiurgatum reliqui, cuius rei non paucos adnumerare
possem testes. Sed quicquid sit, plerosque suae farinae apud nos ferc
pernio vit, ut credcrent. Sed quid attinet haec referre? Caeterum, legi
proximis diebus literas e Wutenberga Augustam mbsas , quibus
iiitellexi, Lulherum in Te scribere, in utraque Kngua, nempe Ger-
manica et Latina : quae res, si ita est, mihi admodum dolet, ob aennilos
nostros, qui ut phire^ sunt, ita sane potentes, Quanquam non nesciain,
Deum noslrum, cuius causam agimus, ionge potentiorem, qui dissipabit
consilia Gentium, et ad nihilum rediget* Vale, mi charissime liuidricej
ac Petrum Tuum Tibi comnicndatum habe, ac Tuis semel literis exhilara ;
ubi 2\ sevcrioribus paulum feriatus fueris negotiis. Sigismundus Gry^
mius * plurima Te cum Leone nostro salute impertit. Homo ut est
totus candidus ac pius, ita mire Tibi favet, ut etiam cupiat commendari.
Huius unius liberalitate ego hucuoque Augustae maneo, alioquin^uon
unum diem raansurus, quod roei mores ac Augustanorum ex diametro
piigneut inter sese. Proinde tu aliqinndo mei memineris, orOf quippe
cui inurbana urbnnitas ac parum fcstivi mores notiores sunt, quam ut
depingam. Leonem meum plurimum nieo nomine salutabis, dicasque rae
literas suas suavissimas recepisse; dein PeUicanum nostrum ac Myco-^

ingeniio cum candore fatetur, ipsum errasse in muUis. Nec^'t^itudo inter«
cedfbat ei cum Ludovico Hezero^ pariter ingenioso« Ri'liquum ent uniiin
«Iterumque eius opusculum, quibus egregia sensa et cogttata iuzta cum phan-
taKiae vagis e.rroribas conti nentur. I'^adianus in cpistola ad /o, Zuivcinm
iS'iO. enm bis verbis depingit: «In Deiig^io illo ornatissimo iavene omnia
profecto ita erant eximia, iit aetatem etiam vinceret et seipso maior videretur.
Verum ita abusus est ingenio, ut Origenis opinionem de Jiberandig salvandis-*
qne damnatis magno cotiatu defenHeret.** { Hess ^ viia OecnlampaHit.
png. 140. SimU Msc. ) Hae literae spirant odium sectarum , eos qui nostri
nun sunt deCormare gaudeus.

^) Vide illustrationes ad Zuingtium de D. Balthasaris libro haptismati.
') Sigmundus Grimm , typographus Augustae VindeUcorum , apud quem
Gynora^uSj fortasäe Corrector, habitabat.

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXII. 633

niunu VhVEckianas legeris nu^as, tu eas Leoni nostro comrauoicato.
Valc iteruni. Tuinultuarie ex j4ug. f^ind. XXII. Aug. 1526^

Vix vacabat, ut cursim rcle^crcm, urgente nuotio.

Petrus GynorianuSj luus ex antmou

Adiunxi tili» libellis hunc, quem Oecolatnpadio ordiuavi. Tu, ut
priuiuiu poterist transuiitte. Missurus quoque sum iVolph. Capitoni et
Bucero Artfentoratwn^ quare libruin tuum p^nes te aervato.

LXXII.

PETRUS CONZENÜS * ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Deo Patre etc. Tandem et e^o ausus Bum.jSuifit;li(>
aures suas roolestare, quem alias ia mille occupitioaes scta distracUiiiu
Quae fiducia eiusmodi facinoris me ceperit, ne mireris. quidem« Nam
tu qui sisi ampUu» igoorare noo debeo, posteaquam Ecciu$n ipsunv de te
verba sua resonaotem audivi« Ceterum gratas tibi grntias^ mi Zuinglii^
ag;ere debet epistola mea pro bbellulo, quo nuper per equitera quendam
Bernensem me donare dignabaris , quo i te autore el datore , iure-
gloriorf eunderoque legisse opgido operae pretiiim erat. Nam haec erat
mihi pretiosa tritici mensura» quae equidem in tempore veoit. Faxit
Dens O« M. ut longaevo tempore hoc mensere/fruamur. Porroin diea
nunc Dova fata iqoramur mi^eri Bernates. Nam clanculariae nunc apud
B08 apiraat mtoaei quosdam seilicet laakimos brevi osliatim disquisituros»
•i forte apud quempiai^i nostrum eins generis libelios inveniantf quorum
aspergine veneranda religio aostra iamiam tarn aegre paUescit. Quibu&
inveatis ultrices flammae vel semel irapdnant sileotium« Hie tu tibi
4savetO| Zmnffiiy oe qui eiusmodi fariaae lihelli apud nos ofFendaDlur,
qui\te autorem produat» cfuaodoquidem propter Te alioquin nuilti pessime
audiamus, dum muiti Meronum nostrorum hoc sibi iam eerto persuasuin
habeat , simplicia ingeoia nostra nuac maxime per te seductum iri ,
esseque te unum et sohim> cuius ope exitialis Christiao isjmis ille vires
auroat. At tibi aihif sint curae ranae itlae (quantum ad noa adtinet):
aurdis enira auribus praeterimus illas. Tu semper contra audentior ito>
et Bos in orationibus nostris tibi aequaquam deerimus. Sed receptui-
cano » ne meis fabulameotis tibi bonas horas «uffurer. Bene valeto«
Ex Erlenbaehio XXIV. Aug. i526.

Petrus CanzenuSy ad aram usque tiiu».
Moa aum scriba; ideo ignosces, scio.

■ ^1 mpw«Pi^^i»— ^M^— iiw^i^i^-^^'^^irii'^^'^^i^

^) Petrtts Kunz i a Schoenihal cognomine ,, oriundas ab ErUnhach in
Si^benthal, ditionis Bernensis» ubi aate refoFmationem iam pastor eam bae
in valle sei^bat« Eum Senatus Bernensis cum Hall^o in disputationem
Thermopolin nusit ; 1535 suhsidio seni ac debili praedicatori Francisco
Kolhio Bernam vocatns est eiqtie successor destinatus. Ex üs fuit , qui
Buceri sequaces ad Lntheranum dogma de S. Coena adpropinquabant ; ex quo
inter praedicatores Bernenses tis orta. Grandaevua obüt post aanum 154t«
(Bern. Maasol. ^. 177. sq.)

S34 ZUINGLIANAE

■

LXXIIL

HÜLDR. ZÜINGLIUS PETRO GYNORAEO VIRO

PIO AC DOCTO KUNC AÜGÜSTAE APÜD SIGISMUMDUM
GRIMIDM AGENTI, FRATRI SUO IN DOMINO

CARISSIMO

Gratiatn et pacem a Deo per lesuni Christum. Noo potuisses
•nimi tui in me candorem gratius probare doctissime Petre, quam pia
ifta .sollicitudine» qua putavisti oonnihil referre ut Eccii (non dtcam
audacia aut maii, sed oe hominis quidem: hominem ^oim quid attinet
Tocare » qui faumanitatis omnem sensum exuit ? ) blaodimenta mature
haberemu». Temporis enim occasio summa est. Debemus tibi pro
ista opera plurimum ; non hercle quod animus sit homioi impKssimo
occurrendi» qui sie ebrius est» aut forsan epilepticus» ut in medio
•ermonis curriculo sibi excidat. Id quod vel uno isto patet exemplo,
quod primo intuitu deprehendimus, (Solemus eoimp quum Tel non vacat,
▼el piget librum a carcere ad roetam percurrere, ad catastropham aut
epilogum converti) quod ante iinem Hbri de sacrificio Missae ad huno
modum ppsuit : Sed has ventositates haereticorum non pertimescanms.
Wam non opus erat iactatores illos trilitteros Hebraeos ( dispeream enim
si Zu'mgüus duas primas lineas Biblfae noverit secundum idioma
linguae Hebraeae, quam ita tumide iactat) secundum Hebraicam ▼eri-
tatera legi in Genesis i quod protulerit vinum et panem: nam et Bybliae
oostrae Latinae omnes sie habent. At vero Melchisedech rex Salem
proferens panem et vinum : erat enim sacerdos Dei altissimi etc. Vide
primuiA quot hie barbarismi ac soloecismi in tam breri sint oratione«
qiiibus liquido deprehendimus hominem nullam grammatices partem non
ignorare» tam apud Graecos quam Latinos. Deinde cur obmisit istum
ioßnitivum, qui neccssario scqueretur hoc rerbum : opus erat, Postremo
in Genesis oblitus est: libro. Taceo ventositates» lilteras» Byblia ,
Bybliae , per y. Quae audio non admissa esse chalcographorum oscitantia ,
aed autoris ignorantia. Quod äutem ad meam Hebraicarum literarura
inscitiani pertinet, ego mihi eam nunquam sumpsi; nee graviter» credo»
quisquam feret inscitiam adeo peculiarcm omnibus ac familiärem obiici.
Quanto iucundius esse pntas, cum nobis tarn sinister et ater homo in-
scitiam eius rei obiicit, ad quam ipse nondum sie pervenit, ut iudicare
possit? Postea quid opus erat ob tam insigae roendacium tam imprudenter
•ese diris devovere, quod ncsciam duas primas lineas (tametsi ipse
aesciat quid sit linea» fi^xog videlicet änkarlg^ ut Gellius habet; qua
voce indoctissimus Onager pro versu est usus) Bybliae secundum
Hebraicam veritatem, quum interea potuerim usque ad quartum etiam
Tersuni proficere, postquam didicit me adeo rüdem esse huius linguae?
Perspicuum fit faac deieratione, quod omnes isti mentiuntur, qui dicunt
Ecciumy quum apud congerrones suos sit absque aliis arbitris, solere
quoque non modo pontificem Romanum, sed Romam ipsam vilipendere.
Nam nisi speraret umbram suam, posteaquam emigraret, Romani pontificis
beneßcio servari» non temere diceret; Dispereamp si ZuingÜus noverit

. EPISTOLAE. MDXXVI. LXXIU. 635

duas liaeas ; sed maturius deliberareti aalequam adeo periculosae derotioai
9Mit dcderel. Sed haec interiin ioco tecum. Quae sequuoiur, seria
suDt; i4eo cavc fuidiaapg» Quuin disputatio Baden est habita, in qua
tarn nobiles fueraat dpctorea» ul etiam Lusciniae^ oomeo habere noonulli
sint di^ni : sie est coosessuin , ut quidam i qui r^ axv&Qwnoifiri row
futtinov xal ßadvttßh tov ntiywvog Heliain referret, vita vero Luciaoi
Ltapitbam» non longe sederet a Fabro istOi qui specie ac moribus boc
8uf(gerere potuit quod dicitur ; et quod de Helia scriptum est» videlicet
quod corvieuiD paveriot; ut barbatus Helias, Faber Corvus videretur.
Cumqite aliquando Eccius^ qui in suggesto nescio quas moles verboruni
▼olutabat» in Hebraicarum literarnm roentionem incidisset : Quid« inquit,
Oecolampadi » Hebraicas voees iactamus ? Adeo dudum didicimus
Uebraice loqui, ut ferroe dedidicerimus. Ac simul magouin codicem ante
ae habens» stridet quiddain Hebraicum; si vultis dicam etiam Graece ac
Latine. Hie non forte fortuna quidam aderat» cui scmper suspecta fuil
Eccii complicuoique procacia» qui tum non longe ab Helia et a Corvo
sedebat. Cumque Hebraicam istam , Graecoquelatinam cantilenam
finiisset EcciuSj aclibrum e suggesto demitteret ad manus Corvi, ratus
ille noster quod res erat, nimirum esse glossis» ut vocant» interlinearibus
iartum: occurritf offlciosus futurus scilicet, ut librum exciperet, ac in
struem librorum (quam istt tantam habebanti ut decem lacertosi baiuli
aegre simul toUerent) reponeret. At obstitit Fadere ac librum clausit.
Annuit ergo Petrus iste formidolosus (erant enim omnia metu plenissima)
discipulo istiy qui notus erat pontifici, ut sumptum librum adperiat.
Obtemperat bomo» librumque explicat. Ibi adparuit insignis ista prompti-
tudo Eccii. Fuit enim exemplum Hispanicum , ' quod ipse nondum vidi 9
habens Hebraica » Graeca .et Latina , sie unum alii iraposita , ut. nobis
olira pueris Catonis moralia Germanica expositione intra versuum spatia
posita drcumferebantur. Sic deprehendit bonus iste vir doctissimorum
doctorum proraptitudioem , quam nostri mirabantur perinde atque pueri
lunonis avem. Vides hie cur merito ignorantiam nostram Eccius exibilet.
Loripedem enim rectus deridet, Aethiopem albus. Ipse enim sie trilinguis
est, ut omnes treis legere possit, ac stse coram rudibus doctissimum
praedicare, non praestare, Noluit enim , vehementer a Senatu nostro
invitatus fide publica, Tigurum ante biennium venire, ac nobiscum
Gonferre» Sed nunc Baden scribit nos venire noluisse; non alia puto
causa, quam veritus, oe ipsum Graece sibilantem aut Hebraice sfridentem
intelligeremus. Baden arbitratus est se nactum esse, qui ad precationem
eius possent dicere Amen. Sed iam ab bis seriis ad alia transeamus.
Hoc tantum addito, quod Berna, Glarouay Basilea^ Scaphusia,
AbbaceUa^ et Sanctogallum nihil sciunt de commendatitiis istis, quas
domum retulit ad Baioariae regem« Arbitrpr aut nee reliquos pagos,
nisi forte paucos, aut certos salteni homines. ^ Balthasar iste, de quo

^) Ad Oihmarum Lusciuium pertinet, Canonicum ad S. Marci ^ugtistae
Vindelicorum^ acerbum calumniatoreui reformationis , qtii disputationt T/ier-
mopoiuanae interfuit. ') Sine dubio Complutensis editio. ^ Litterae
commendatitiae nomine Pagorum duodecim datae sunt 8. luhii. Pagi quinque
sibi sumunt, nt omnium nomine suo consilio agant.

£36 ZUINGUANAE

Donoulla per epistolam , sie egit apud nos. Elapsus ex oppido f^aidskuoi^
Tiguri apud viduam quandam subiit. Senatus ubi id rcscivit» suapicatus
hoiiiinem idem monstrum aliturunii quod reliqui Catabaptiatae» eoque
dam in urbein irrepsissey striogi hoininein iubet» ae in praetorio libera
cosiodia aervafri. Poat tertiuiii vero» quartum, aut nescio certo quem
diem, iubet subito Engelhardunij Leonem^ Myconiuniy Sebasiianumy
Msgandrum^ alios, et ine adesse. Ubi veniroua, exponunt qui e Senatu
ad boc coDstituti fuerant 9 quomodo Balihasar dudum literas ad se
dederit, quibus poUiceatur se Zuinglium suis scripturis superaturum
de baptisino. Quid roulta? Congrediraur, Ibi obiicit caecus Storno 9
quod ante aonos aliquot de Catechumenif docendis tradideramus in libro
sexaginta Septem Conclusioaum. Noo eniro intellexerat nos islhie in hoc
t%sej quod pueri etiaronum aeque atque olim fidei rudimenta doeeantur.
Quod ipse adbaptismum retulit, parum prudenter; quasi dixeriin meuni
esse consilium » ut mos non tingeodi infantes postliminio redueatur, cum
ego de more imbuendi pueros fidei rudimentis locutus sim. Ubi se hac
parte videret erravisse, blandulus fuit« Processimus post multam con-
flictationem » in qua testamentum istud perpetuum a^pioseere Doluit.
Ventum est ad eaput secundum Actorum, ex quo probari, Christianoruni
liberos ioter principia censos esse ad Ecclesiam. Cumqiie mnlla reapoo«
saret, ad claram atque disertam responsionem eliciebam^ ut diceret,
anne concederet pueros istos in Ecclesia fuisse, nee oe» At nequie»
quam omnia tentabam. Ibi ingenue fateor, cum et istum locnm
li Corinthiorum deeimo: Patres nostri omnes in Mosen baptiiati aunt»
etc. admoverem, ad compellenduni eum, ut agnosceret pueros continerif
etiamsi eorum nulla prorsus nientio fiat; illeque noUet dicere« vel noBf
▼el etiam, mc vehemeotius invexisse in hominem; sed noil alia rct quain
quod Catal^aptismo suo nliseros cives suos traxerit in dissidiam, quod
iam ipsos perdiderit. * Hoc ad magnum temporis modum ubi duraTit 9
sie homo redargutus ac superatus artem novam orditur; postulat ut
Leo^ Mj/coniuSy et Sebastianus sibi dentur, ut cum Ulis ^olis conferat«
Sperabat arrogans homo, istos ad se blandiloquentia sua pertracturum«
At ubi neque sie videt procedere consilium , eosdem iteruro impetrat ,
ac post multas versutias huc desceodit, ut dicat se recantaturum. Id
autcm Senatus non cogebat, nisi non voluisset ab urbe abire: nihil enim
gravius statuebat in eos» qui catabaptismi causam deserere noluissent»
quam qiiod relegaret. Veniunt Interim Legati imperatorii| f>ostulantes
homioem ad supplicium 9 qui eis breviter negatus est, per legem qua
cavetur, ut qui ob aliquam noxam civis in nerirum coniiciatnri ob eam
solam reus fiat« Sic peccavit in hominem istum Senatus, defendit ab
impetitione Caesaris, tanquam civem. At htc succurrit, eum fuisse in
nervo, antequam in liberam custodiam sit positus, Utcunque res habeatf
über tum erat, cum congrederemur , diuque postmodum in Praetorio
über adservatus fuit. Scribitur ergo revocationis forma , non ex prae-
scripto Senatus , aut quorumcunque 1 sed sua ipsius manu. Cumque

^) Partes Catabaptistis adversae aub ftne» anni 1588. Aastriada open
fcrcbant ad oppidom capiendun.

EPISTOLAE. MDXXVI, LXXIU. »37

ipsam in temploi eni Abbatiae nomen est, praelegisseti finito sermooe,
quem nos ad populum habiieramus « protinus abnegat reTOcationem
coram toCa coociooe ; occasionemque dicendi se naetum esse putans t mulU
adducit contra baptisnium infantium, et Catabaptisiinim muoit» Ific famai
constans ftiit (sed ego divinationem arbilror) clam eum hoc doctum
esse, quo inotus aliquis fieret; spem enim habebant, me protinus absoluto
•ermone abiturum* Coniicitur denuo in nernini, tenetur isthic mensem,
ant longius. Ibi tandem sie ait : Dicit se prorsus ignorare, quod
rerocationem vitiaverit , ac si aliter sit locutus, quam promiseriti se
jiliquid a daemone passuni esse. Concinnat novam rcvocationem* Nof^
ad aroicos ubique adcurrere, orare, ut misericordia homini impertiatur
deturque Senatus; datus est. OlFerentique sese ad palinodiam, decretum
per niisericordiamt ut disertam revocationera faciat» qua facta i ocius c
finibus facessat. Hie ego, ego inquam , Engelhardiun ^ Leonenty
Megandrwn^ coepiscopos, adeo ac oro, ut pro homine precibus velint
apud Senatum nobiscuni intercedere: nam si protinus post revocationem
eiiciatur, periculum imminere homini, tarn ab Helvetiis nostris, quam ä
Caesare« Audivit Senatus preces nostras, ac post revocationem quam
ex aniuio facere simulabat , quum nihil minus esset , spatium ^ latendi
immerenti dedit » donec occasione inirenta tutus abire posset. Qua
data, per Senatorem quendam, virum in Evangelio Christi fidelissimum,
abiegatus «st clam , ut eins abitionem ne cives quidem senserint. Vide
mi Petre, quo eandore simus hominem prosequuti, quaque perfidia nobis
respondcrit. Nam ut primum Constantiam venit, apud ministros Terbi
sie nos calumniatus est, rictoriaraque suam de Catabaptismo iactavitt
ut ncsciani an nullos in odium nostri traxerit. Tain incauti sunt quidäm
ad hypocrisis deprehensionem. Nos omnia dissimulavimus. Abiens
bonos istos viros sie movit, ut decem aureis eum donaverint; quum
ipse plus auri secum aut cum uxorcula habeat, quam omnes isti argen ti.
Sic abutuntur nostra simplicitate , qui pietatis simulntione quaestum
iaciunt. Verum quod homo iste usque adeo me proscindit, mirum non
est : vidit enim ab initio nos ab illius animo ac moribus abhorrere. Nos
dexteritatem spectamus in hon^ine , ac mediocritatis Studium ; in eo
autem homine (falli cupio) nihil quam immoderatam rei gloriaeque sitim
deprehendisse visus sum ipse mihi. Proinde susque deque facio, quic-
quid iste in aurem aliis de nobis susurret. Hoc certe dubium non est»
eum Comici istud impleturum esse: Hac non successit, alia adgrediamur.
Extinguat omnipotens coelesti rore hunc aestum gloriae, qui in cordibus
quorundam fervet.. De eo vero, qui contra nos tarn Germani^e quam
Ijitine scriberena^lr^C ivjpnQiatiag dtcitur, ^ puto te parura esse sollicituro:
Dulla enim in re possumus certiorem nobis polliceri victoriam. Noiunt
quidam fellis impatientia patientiam nostram ferre, quam tot petiti con-
tumeliis satis arbitror piis omoibus probanmus, ac non aliter, quam
foeminae (ad quarum iracundiam cum non movearis, furunt) isti saeviunt.
Incident ergo iig fuXafmvyop aliquando. Tarn longam aliquando ocium
iiacius epistolam scribere potui^ qua veterem, sed quid veterem ? aeternam

*) Lmtfwrus.

138 ZUINGLUNAE

irideres amicitnin oibil remisiMe« Leo Taletuduiariiis ferme est« Somnui
est inter omnes, qui vel rerbo« vei lectioaibus praesunt» coorordüi.
PeUecanus uxorem duxit« Collmus% ac loannes Amfnianus lecüont
Graecankae praefecti auot| optinii doctiaaittiique iurenes, quos ambos
tibi arbitror esse notos. Oecolampadius tarn corpore quam aoioia
maf^is ac iiiagis valct, Deo sanctUsiiuum honiinem utrioquc saff^iDaate«
Augescit ubique EvaDgeliuiD. Vale« ac Sigismuoduiii patronuiii tuua
Dosiro nomine salvum iube. Urbaniun item Hhcgium, ac a vpone pro-
pcdiem libelturo nostruni de Original! peccalo habitiiruni esse» quem ad
com scripsimua. Tiguri% pridie Caleodas Septembris«. 1526.

LXXIV.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO-

Pax Christi Tecum > roi frater« Non est , quod nos perturbet
obsistentium nobis ferocia. Anoon pacem, ut praeccpit Dominus, prac-
fati sumus ? Monne de gloria Domini agitur? Quos Parenics? quo»
amicos ? quos doctores ? quam creaturam agnoscemus ? Mcquaquam
essemus veri nepotes Phineae. Si vindicari cum mansuetudine poteric
gloria Patris, non patieniur» ut immites iure arguamur. Sin zeUiro
docebit unctio , relinquenius Spiritui suum inipelum« Expectabimus
tamen quidnam scripturus ait AlarünuSy ^ orabimusque ne genio auo.
indulgeat. Mitto hie » quae caluniniis Fabri Capito nosler feliciter
respondil. Nescio« an germanica legerisi quae multo feliciora sunt.
Xylotectus hinc nigra vit post festum assumptionis die 4^. (6. Aug.),.
Christiane quiderot sed magno cum cruciatu. Saepe illum invisi aegro-
tantem, sed confuso sermone balbutientcm aegre intclligebam; imo plane
intelligebam, Christum in pectore ipsius inter dolores summos regnare.
Accepit tuos libellos pro quibus gratiam habeo. In Pelri Gynoraeiy
quem Albancnseni hie dicebamus, fasciculo nihil inveni praeter Ubellum
Ecciiy qui qualis sit, itatim et ego cognoscam. At nihil ilie dabit»
quod non ipsissimum referat Ecciuni, Vale. III. Sept.

Tuus Oecolampadius*

Ilic tibi commendari cupit» qui litcras reddit. *

Inscriplio : Ulrico Zuinglio, Evangelii fidelissimo ministro apud
Tigurinosy suo dulcissinio in Christo fratri.

LXXV.

HÜLDRICHÜS ZUINGLIUS MICHAELI CELLARIO'

APUD AUGUSTAM CHRISTUM PRAEDICANTI.

Gratiam et pacem a Domino. Acgrotamus (ne inauspicatum sit »
oro t istud epistol.ie auspicium) et nos, fortissiiiic Michael, te iam

*) Ltitherus, ') Versus , qui in originali iterum «st deletus. SimL
^) Michael Celiarius , praedicator Auguatae f^indelicorum\ qui Zuinglii sen-
tontiam d« eucbaristia cum parte praedtcatorum ibi amplexua erat , prae mbt«
Caesaris infesti iiSO auTugit atque cum ceteria A531 aomn rapetäit loeom.
( Sechen dorf. )

EPISTOLAS. MDXXVI. LXXVI. C39

diuluroo lakoraote norbo. Uoum enim corpus cmn suDuSt habebimos
et coromunein oinniuni roalorum scosuni. Atque o si maous ego sim «
quae oiiinenif aive pharmacis sive faclis iocantationibuSi dolorem abstern
^ere queain. Id vero cum nequeamt mcdicum illumf qui vere aalvator
et est et dicitur» obtestor, ut sanatum roinisterio suo restituat; aed hae
le^e» ut eius volnntas, non oostra fiat. Cum enim innocentes caedimur»
nosti^o booo fit 9 ut exploret Deus, au ip$uni diligamus ex toto corde et ex
tota aoima. Quam vis, quis est iooocens? cum etiam astra in eius coa«
•pectu immuoda sint. Praeparat oos bac ratione Deus futurae vitae,
Qui enim praesentem dili^unti futuram aniittunt. Prudens ergo, nostri-
que boni aroans 9 vitam islam tot amaris acerbisque miscet » ut eo
propeosius eam ne^H^amus. Kam si omni:i oobis ex sententia evenireatir
quis non roordicus quarovis lubricam atque deciduam retineret? conti«
Tero quis non volens ac lubens eam abiiciat, quae nunquam sine ad-^
flictione est? Sic tu, mi Michael, noli aliter tecura reputare, quam boo
ipsuro moroentum quo cruciaris esse disciplinam, non levem et snbveo»
taoeam, quae verbis fit, et cum aura plerunque perit; sed efficacen»
verani ac praesentaneam : qua docearis rooriendi, muodumque Tilipen-.
dendi artificium , quod supra omnem artero ac ne^otiationem est. Quid,
enim divitibus buius mundi, cum tot 9ese laqueis, iuxta Apostolum«
implicant, aliud deest, quam moriendi mundumque deserendi artificium?
bunc enim st nossent aut possent deserinre, no^ se tarn alte ipsius
cowmerciis crederent. Docuisti alios strenuc, mundum esse negligendum,
adversaque mediocriter ferenda ; nunc experiris, quid docueris« Facile
est etiam Scoico, neduni Cbristiano, ma^nifice, dum nihil patitur» de
patientia philosophari ; sed patienter ferre, ea tandem est viva philosophia.
Sic cogila tecum : Verbo aliquandiu voluit te Deus praeesse in Evanf^elio-
suo, at nunc rem iubet praestare. Extra periculum imbeile et suspectum.
est magnifice de fortitudine loqui ; in ipso vero periculo constantem
esse ac immotum, hoc tandem fortis est animi argumentum. Det tibi.
Dominus ineoiumitatem animi, ac pacem : Amen. Salvos iube amicos
onineis nostro nomine , maxime Sigismund. Grimmium , et Petrum
Gynorianiim, qui nunc apud illum est. Vale, et convalesce in Domino.
TigurL 17. die Septembris. Millesimo quingentesimo vigesimo sexto.

LXXVL

CHRISTOPHORÜS FROSCHAUERÜS ' ZUINGLIO.

Pax Dei Vobiscum, dilecte Magister Huldrice! Certiores Vos
facio, bene se babere Fran^ordiae de Evangelio Vestrisque scriptis.
Multa Testrorum librorum exemplat*ia singulatim venum dedi hominibus ,
qui undique anquirebant. Hoc autem vehementer desideratur in Vobis j
quod non commentaflos scribitis in evangelia et epistolas, nee prophetas
vernacule redditis etc. Nihilque repcriebam Vobis aut Oecolampadio

*) Christoph. Froschauerus^ Bsvams, 1519 Tiguri oificinam typogniphicam
exstruxit , in qua omnia pene scripta Zninglii excusa sunt. In mercatn
Francofordiensi multua rem feliciter gessit ac dives obiit 156^ Hanc epi»
stolam vernacnlam satis hab«mus latine versam prelo maadare.

iW ZUINGLIAI«Ate

ädversarinm praeter unum librum a Fabro factum, * quem Vobis mitto*
puod attioet ad Tendendum , non malus 1 tiit iiiercatus ; male autem'
numeratum mihi mercis pretium. Praedicator Francorordiae ' plurimam
Vobis salutem imperlit. Tantum l Dcus sit Vobiscum ! Dabam Franc*
fordiae 18. Sept. MDXXVI.

Chrisiophorus Froschauerus*

Lxxvn.

lOH. HANERÜS ' ZÜINGLIO.

Oratia'et pnx. Multis iiominibus ch^rus es Zuingli emditissime ^
potissimum Tero , quod animum Infractum adversus tot aemulomm
assullus geris, atque ioterim nihil de indefesso adserendae rerae pietatis
studio remiltis. Quae res etiamuum fecit, ut qualtbet quaesita caussa
«micitiae tuae demerendae occasionem captaveriin. Verum cum se doo
alta hoc item tempore mihi obtulitf nisi quod communem hunc atque
lidum amicum baiuli loco nactus sum, committere nolui, ut is vacuus
meis ad Te literis rediret. Soripsi autem non aliam ob caussam, nisi
quod cupiam, his literis obsidibus christianaro atque adeo verfm intcr nos
eonstare aniicitiam« Feceris i^itur pro tuo candore si me intra amiconini
tuorum ratiocinarium admiseris. Malta sunt, mi Zjuingli^ quae nia^s
Tellern Tecum coram ac praesens comuientari» quam hisce liieris; curabo
etiam, si ulla comrooditate fieri potest, ut Te quandoque conveniam.
Interim quaeso hoc feras ex me patienter» ut liceat saltem per literas
te morari, et studia tua interrumpere » quoniam coram confabulart non
licet« Dedi etiam ad Oecolampadium literas, ubi super commoni
Testro negotio hominem sum inhortatus, ut citra morsus ac deotem,
quantum niaxime per cum fieri potest, adversariis respondeat, remque
ut hartenus piis. tantum agat ratiooibus, ncqne patiatur euiusqne iramo-
destia ab hoc se institnto abduci. Idem quoque Te oro ut facias. Mara
•i iustis tantum arguinentis caussa haec sub initium tractari eoepis^ett

^ Fabri christianii confiitatio sex articntomm ZuingNi a Christo alieni ,
firopositii in disptitation« Badensi die !6 Maii 4to. Tiibingae die 4. Bept, 1536.
') lonmi^s Httiier, ^) loatines Haner ^ ]iraedicator Franccfordi ad Moenym,
dfinde Noritthergae , unii.s dt^nissimomm et intimorum amicorum Zuinglii.
Taintiim non ignotus in quinque epistolis ad Ziiinglium magiii ingenii et iudicii
vimim s« praestAt, liberae simiil et pUcidae mentis. Huius 0|»era praeci|rae
4>fFectiim eilt« ut colloquium Marbiirgenae haberetur. A Gessnero scriptum eios
Indicntiim huius tittili: Propbetia vetus ac nova h. e. wtrm scriptiirae inter*
pretatio de sincera cognitione Christi, deqne recta ia illum fide« Lips. ISIt«
qui liher pro «»o, quod bae epiatolae de anctore testantur, gravis argumenti
recogniliiqiie digaus vidctur. Videatur etiam eins epiaLola, quam eodeui die
tfd Oecoiatnp€iUium, quo ad ZuiugHum scripsit. Ad ßucerum^cri^sit De*
eembri 1329: »Ego cvrtt; primus fui, qni Hessoram Principi, operas meas
aollicltantt , conciliandarum partium calcar adhibui t idque sab prioribus
Spirensiibus comitits. Interim idem hoc per|>etuo agens, ut, qnatenus seil,
per veritatem fteri liceret, vetus in Ecclesiis concordia, bona omnium pace^ '
coiret; vt*r«rai a m^ hactenus et a multis mecum, quod constat, quorundam
^lervicaci obnitente impotenti«i fmstra tentatuo eat*^ (SimU Ms.)

EFISTOLAE. MOXXVL LXXVIL Mi

DOD iD tarn cxoMoi abiisset tragocdianii de qua re alias ad Tc forte
commodius. Nunc acire le voio, quabtum ipse mihi videre videor,
adhuc multa deesse nobis, quae ad Evaogelii profectum, ac sioceram
Christi coi^Ditionein attinent« Nam estal htc pius multoruin fuerit conatuSy
ässecuti tarnen nequaquam videotur, quo iiiQdis oraoibus cooteoderunt »
atque ut hie secreti Te inei partieipein reddain i nondiiiu tidemur
sapieiitiain loeuti inter perfectos. Quod si perpetuo lactis psrrticipei
eriinus et propemodum repiierascimusy quis niirabitur, si praedicationis
stuhitia perpetuo etiaiii oßeodet inultos. Quomodo autein in huoc moduin
gentium plcnitudo intrabit? aut quomodo 9 quod reliquum est Israel t
satvabitur? Non quod erucis scandalum evacuari cupiam. Absit! Sed
quod crucem sie praedicari velim, ut Interim nihil decedat gloriae Deii
quin ut huius omnis bonos uni deferatur Deo. Nisi enim egregie fallaft
non minus erucis 9 quam carnis praestigiosa^ verbo absit invidia» super-
stitione tencmur; atque ut hie me capias, stat firma Christi sententia :
Caro non prpdest quicquam, non sohini in pane, sed etiam in cruce : non
enim exahata in cruce caro servat sed Dominus. Non enim , qui
elevatam in cruce carnem videt, sed qui credit in Dominum, non perit«
Sive ergo carnem quis in pane edat', sive e cruce pindentem spcctct»
nihil illi prodest» nisi credat; modo fides non in carnem sed in verbura
velatum carne fertur. Est enim ex auditu verbi Dei, non quod nuntii
niinisterio nobis affertur, sed quod intra nos loquitur Deus« Habet er^o
fidi'S suum obiectuniy non conditam et unilain verbo carnem^ sed condens
ac creans omnia verbura. Dens ergo verbum, spiritus est, qui virificat;
caro non prodest quicquam, ut quis hac vivificetur. Plön enim sie data
est pro niundi vita, ut nobis vita ex carne sit, sed quemadmodum legis
Justitutiones dictae sunt sanctum mendacium: ita quoque Christi caro
mundi vita, cum tarnen vita non in carne, sed in verbo carnem uniente
posita sit. Rectius ergo carnem vitae Sacrainentum dixeris, quam vitam*
Si enim Christi caro, suapte vita i. e. creata, suscitata non fuit , neque
novata, sed per potentiam vivificatoris spiritus; neque in nobis oerte
vel vttae vel novitatis conciliatrix erit, sed qui suscitavit lesum Christum
a mortuis, vivificat quoque mortalia corpora nostra per inhabitantem
suum spiritum in nobis. Consequens ergo est. carnem etiam divioara
vitam nostram non esse, sed vitae mysterium. Mon enim verbuin sie
unitur carni, ut interim confundantur Substantiae. Manet ergo carni sua
raortalitas, manet et verbo sua pariter vivacitas, undc lohannes de f^erbo
loquens: in ipso, inquit, vita erat, Verbum scilicet dcsignans, in quo
vita erat, non carnem , quam verbum posterius induisse scribit. Proinde
fidei nostrae ratio hoc habere videtur, ut verbum sit vita, caro vero
▼itae symbolum atque adeo assumptus ille a Deo homo. Magnuin- ilbid
pietatis mysterium de quo 1 Tim. IlL in 6ne. Mon enim caro est, quae
vivificat, sed vita, verbum; non sanguis, qui emundat, sed purificator
•piritus, non denique assumptus homo, qui servat, sed ipse Salvator
Deus. Ilaec videtur esse brevis quaedam verae pietatis summa , et totius
Scripturae compendium. Hie enim suus constat bonos Deo, sua nobis
commendatur gratia, et sincera Christi cognitio nobis proponitur. Is
enim, quatenus Deus est, veritas est; qnatenus autem homo est, veritatis

542 ' ZUINGLIAKAE

et gratiae symbolum est. Haec, roi Zuingli^ ideo ad praesens paucis
ad Tedare vohii, ut esset nobis posthac amplior super hac re cumroen-
tandi opportunitas, Cupio autem, ut Tu mihi in eo mentein quoque
tuani brevi prodas, ut vel tuo caiculo mea probes, aut rectiora doceas,
et sauae doctrinae statim suni concessurus« Haberem ))lura , sed quae
alio tempore, ad Te ibuot. Tu ioterim Hanerum nominis tui obser-
Tantissiinum sincere amai etrescribe, ac vale. E Fraoiof. XIV Kai.
Oct. a. 1526.

Tuus ex animo loannes »Hanerus.
Nurinhergam me cönferam ; eo fac mihi literae tuae per fidum
aliquem nuntium destinentur. Idem ego contra facturus sum. Leonein
et pios ouines salvos esse cupio.

LXXVIII.

OECOLAMPADIUS ZÜINGLIO.

Gratiaiti et pacem per Christum i carissime ZmngU* Hodie mihi
öblatus est libellus iste Strussii^ ^ turbulent! hominis» et non minus
arrognntis , quam ad contentiones et disturbia nati. Suis clamoribus
Marchionatum Badensem diu moratus est, quo minus vere agnosccreti
quid de Coena Domini debeat sentire. In Te magis insanit> in me vero
mitius« Ante aliquot menses, quum minaretur se scripturum, bene Uli
Tolens monui , ut alio se verteret» siquidem scribendi animus esset:
nam huic provinciae impares habere humeros. Quod ille sie interpre-
tatus est» quasi forniidem ipsum. Unum in libello meo carpit, quod
fsseruerim, nihil no vi in Eucharistia fieri, quod mentis humanae captum
excedat, quod exponit, quasi panis dominicus nihil discriminis habcat
a communi et vulgari pane. Declinavit tarnen, ne in me scriberet
dilTusius, sed totus in Te vehitur. Operae pretium fuerit paucissimis
illi respondere, imo non illi» sed Marchionatui Badensi quamprinium
Gonsulere. Pridem caverunt nimirum illius opera , ne lucubrationes
nostras, sub Principatu illo, vendere liceret. Quaerendus erit aditus.
Absoluti erirous ab omnibus maledictis, si ostendatur, quoroodo scripturam
ille contra se non dissoivat, et pro nobis stare sinat. Unde futurum, ut
in ip^uui omnia convitia casura sint.

Praeterea nihil hie novatur. Pestis nondum cessat. Quantum iu-
commodi civitas ex fulniineacceperit, alii, opinor, indicarunt. Lapsum
enim in turrim , in qua sulfurn, salpetrae, pulveres, et alia quaedam
ad belli usum pertinentia, turrim a solo funditus evertit, et cum iusta
parte muri disiecit , vicinosque viddemiantes perdidit , animas opinor
XVIII. Ita ut admoneamur turris Siloe. Sunt et multi Inesi, et domus
pleraeque in suburbio graviter vexatae. Benedictus sit Dominus in
^mnibus operibus suis. PetUcanum meo nomine saluta, et precare illi

^) Contra crrorem importnaum Mag. Huldrici ZuingUi^ negantis veram
pmes«ntiftm sanctissimi corporis et sanguinis Christi in Sacrameoto D. lacobus
Straussius etc.. 1526^ 4tQ. arcua IV. Vid. illustrationea ad ZuingUi scriptum
eontra Siraussium^

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXIX. / 543

felix coniuf^ium. Quid si alius qukpiam isthic, tuo Donüne, impudcDtcm
Siruihionem pront meretar dedolar^t? Id mailem/quam quod ipse
responderes. £xpt<!tabi8 eoim quid Lutheras prolaturus sxu Vale«
Basileae XXIV« Septcmbr» 1526.

Tons Oecolampadius*

LXXIX.

CAPITO^ZÜINGLIO.

Gratia Tecum , camsime frater. Malam gratiain Bueerus interpres
Pomerani iniit. Main aotequam Pomeranus per ineptam illatn epistolanif
ad Silesium quendam scriptaiu, deckiraret, perspicuae veritati Eucha-
risliae se adversari » vertit hie psalteriuro illius , et io Ps. CXI quaedam
de Eucharistia non absurda quideni illa , sed paulo obscuriora , latiua
quam scripta erant » explicuit ; unde videtur Pomeranus Stare pro
Teritate. Quae indignitas illi iotblerabilis apparet» ae roodis Omnibus
repeilenda. Proinde orationem soripsit gramem ac querulam « qua reum
agit suorum librorum depravatorem Bucerum. Ridicnlam videbis
Iragoediaro. Mam modo Buceras in publicnm eaussam dicet, non sine
Deo» opinor. Pudet me vicem istorum , qui se tantopere produnts
diminuendo uomini ac famae, crucis praedicatores timent. Mon quod
cxousem Bucenany qui stoltus putavic serio scribere, quod Pomeranus
oblique scribebat; nempe permissum esse BucerOt ut mutaret. Quae
%'erba civilitalem mutuam requirebant, scilicet ut hie noster illi rcscri-
bcret : Indoctior sum, quam quod ausim vel Iota detuis rautare; quin
bene mecum agitur, si suffecero, quae dixisti prior optime latinis auribus,
in Geruianam ceu coloniani traducere non pessime« Istud esset candoris
theologiei, lam vero rusticus noster simpliciter accipit, quae Rhetorica
figura in aliud dieuntur, commutat, variat, vertit invertitque omnia»
quatenus plebeium lectorem putavit referre. Atqui tum maluissem i
suas scntentias seorsim exposuisset lectorii sed obsequi ooluit, confir-
matus peruiissione tarn sincera. Ergo apologia apologiam parietf
qua dubiis lectoribus ob oculos fumus spargetur. Videbis masculam
responsionem etc. Joannes Rhodius uxorem duxit apud Frisios.
Veritas Eucharistiae passim nota est. Turcam felicissime pugn<ire
nuntiant. Det Dominus, ut ea calamitas nostrorum superbiam huniiliet.
Fama hie est, Badensem Disputationem edendam depravatam praei'atione
ac peroratione Scribae LucernanL Verum efficax veritas facile pro-
pumpet ex stupeis eiusmodi vineulis. Catabaptistae nounihii turbarum
dant, qui brevi, ut vidctur, evanescent. Neque pkis habent Armameuti ,

Juam panaeeus Deus Papistarum, qui quidem in horas expirat. Mihil
fUtheri videmus. Postquam minis et contumeliis nihil proficit, videtur
ae in silentium abditurus. Erasmus epistolam iratam ad me scripsit»
eui nihil respondeo» ne senem irritare videar, qui IVUtenbergensium
frater est, et nos tanta diligentia symmystas ex albo piorilin eliminavit.
Philippus fertur non dissimulare, quod Lutheri aerimoniam in Erasmunh
utpole virum optime meritum de boois literis« parum probet. Mulla
amplius ratio pietatis; bonae literae totum fundum existimationis posj»ident.

5U ZUINGLIANAfi

'Ho* rero admirabiinur eniditiooem cum pietate eoBiuaetaiB. Vak is
Oomino carissknc firater. ArgtiU, XXVI. -S^t. £526.

Vi Fab. Capito,
LXXX.

URBANUS RHEGIUS ZUINGLIO.

Quae de peccato origiaali ^ nominatiiii nihi dedicaati » charissime
Frater, magna saoe aniroi Toluplate pellegi« LibcUo enim exiguo , ai
folia spectes; sed iDKenti» u ttnm ponderai latia supercpic deckrastit
aioceriua Te sentire de peccato originisy quam auspicati aiot quidam»
quos haC Tua lucubratione placatum tri, nihil dubito« Etat sit, quod
anale cautus lector et invidua calumniain rapere possitt ut est diea liaec«
Cum enim quaerisi an Chrbtua Universum genus restitueriti an ecdesiam
tantum ? respondendo antithesin facis Adami et Christi , atque operum
utriusque» Teque potutsse respondere ais» tantum Christum profuisse
sanandOf quantum nocuerit Adam peccando; mox addia : Moluimua
tarnen istam sententiam profcrret quod nonnulla obstenti et non video
an aliqui eam tenueriot. Haee sunt, quae prima fronte duriora vide*
bantur ; non quod de Tcj viro docto et integro» quiddam ainistri
suspicer; sed quod Titilitigatoribus vereor ansara praeberi calumniandi»
quasi Origenicum quiddam subsit« Origenea enim hoc Apostoli textu
Hom« 5. permotuSf adseruitf sanguine Christi non unam tantum hominuna
partem, sed Universum omnino genus perpurgari tandera et salvari«
Iste igitur sensit« efficactter tantum profuisse Christum» quantum obfuerat
Adam» cum omnea tam hpmines, quam Daemones tandem salventur«
Id quod Tibi multae lectionis homini iampridem librum mfi ifJuBnf Origenia
kgeoti obviam venit« Remedium Christi etiam pro mille mundis ser»
vandis efficacissimum esse dicent ; ceterum remedii partieipes fore eoa
tantum, qui credunt, credere auteni nonnisi electos Rom« 8« Act* 13*
Proinde universales illas ad credentes tantum referrij non ad quosKbet«
Quod de filiis Abraham promissionis ratiocinaris, non displicet. Denuo
kgenti si quid occurrerit, quod scrupulum iniiciet, ad te perscribam.
In traoscursu enim atque in media turba libellumy ut primum exhibebatur»
raptim legi. Verba Marci XVI • contendis non intelligenda t$$^ abso«
lute, sed de adultisi qui Evangelium audierunt. Cui qiiidem seoteotiae
obstant nonnulla , quae iam non vacat scribere prae negotiis. Quid
autem dicemus ad hanc generalem apostolicam sententiam? Mon potest
ikri» ut quis Deo placeat, nisi fide. Credere igitur oportet salvandum*
Salvari neminem scimus nisi in Christo sit; Christo inseri non nisi fide
posse arbitramur. Qui Christum non recipit, huic non datur potestas,
qua iilius Dei Rat et haeres. Porro in salvandis fidem propriam exigi ^
non suflioere alienam vel ille locus ostendit Habacuc 11, 4. — Haec
rapui verius, quam soripsi, urgentibus me negotiis in loco ad scribendum
mtnime idoneo. Proin boni consules turaultuariam scriptionem. Scribam

^) De peccato origiaali declaratSo Huldrichi ZuingUi ad Vrb» Bhegium,
i4. Aug. 1526« Svo«.

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXXI. 545

brci^i ad te fiishis, charissiine frater. Qtiod ad Euchamtiam attinet,
jiuffusiae nihil est periculi. Veritas triumphat, mussantibit« nooatrlUs«
sed oiliil efiicieatibus, quippe e^i-e^e ioeptieutibus in re non intellecCa.
Vale uuice frater. Saluta ex nie Pellicanumy virum Optimum, Leonem
et reliquof Verbi ministros« — Sententia Exodi 23» 15, 4it ab Eccio
opponitur^ Tibi videtur repognare propter verba Deut. 16, 17« Fac
iotelhgam, quid velis, quando scripsisti ,. oppositum potius intelligi eius
quod hactenus intelteximus« Augustae XX%'III Sept. 1526.

Tuua, ü)rb. Rhegius.
Rana et Agricola honi viri sunt. Si quid peccant, non peccant
malttia in caussa nostra de Eucharistia.

LXXXI.

COMANDER AD ZUINGLIUM.

Gratia et pax per Christum, cartssime. Urget temporis angustta,
ut vulgariter tecum loquar. Dndum Tibi scripturus eram de Com-
inunione, qua ratione Vos Tigäricum aegrotis agatis. Nunc autem
aliquando scribam necesse est, propterea quod lues apud nos ingruit.
Rebamur, Coenam Domini sive Eucharistiam ecdesiasticam satis esse
per annum saepius celebratam, nee privata opus esse in aedibus pri-
▼atis propter aegrotos, utpote soeios communitatis. Et mea quidem
opinione aegrotorum comrounio ab excommunicatis originem trahit, qui
per carnalem impiamque vitam exclusi, morte imniinente, in communionem
sanctorum sese receperunt et Communione testimonium confessionemque
reddiderunt, ut ne pro exclusis et damnatis post mortem quoque habe-
rentur; inde igitur esse panem moribundorum causa reconditum et in-
clusum, quum extra Missam consecrare neminem paterentur. Hac de
causa igitur communionem totiüs ecciesiae fiagitabam, per domos autem
aegrotis nihil aliud nisi solum verbum Domini adhibere soiitus con-
solandis et instruendis. Nunc autem praescripta veniunt Basilea et
Constantia , qua ratione eucharistiam apud aegrotos peragant ; haec
legunt nostri, et nonnulli item quoque rem tractari volunt; sed in
eeclesia lübildum constitutum. Hinc hacreo in angustiis tristitiaqne
contrahor quadam sentiens, multo magis consentaneuni Script uris fbre
rationique, nuUa si ageretur eucharistia privata: sie enim excomniuni-
cati niulto fortiüs commoverentur ac lerrerentur communioque reÜgiosius
obiretur. Nihilominus expectare volo consultum , si forte hac in re
errem , ut nieam sententiara corrigas. Deus sit Tecum , tuainque proroget
vitam, nobis parvis et male peritis auxilio et consilio. CuriaCy die
2. Octobris. MDXXVI. Tuus loannes Comander.

81.
Gomander an Zwingli.

Gratia et pax per Christum, carissime. Urget temporis angustia,
ut vulgariter tecum loquar. Ich hätte längst zu Dir geschrieben von
Zuinglii univ. opera, VoL VII. 35

SI6 ZUINGLIANAE

Her CommuDion wegen« wie Ihr zu Zürich niil den Kranken Eurli
hieltet f und jetzt muss ich aber einest schreiben« Ursacb, dass der
Sterbend bei uns eiitbricht« Ich habe die Meinung, das« des Herrn
INachtmahl oder Eucharistia» in der Gemeind gehalten, genujssain warct
so inans zum lahr öfter beginge und bedürfte der gesonderten nicht
in den Hausern von der Kranken wessen« so sie doch in der Gemeinsame
vrä'.ren. Auch ist meines Bedünkens die Communion der Kranken von
den Bä'DDi^en 'hereingerülrt*l| die durch ein .fleischliches und uncSrist-
licrhes Leben ausgeschlossen , und so sie mit dem Tod angeiochten,
wieder in die Gemeinschaft der Gläubigen gedrungen , und mit der
Couimunion bezeuget und geöflnet 9 dass sie nicht als die Ausge-
schlossenen und Yerdärouiten nach ihrefai Tod auch gehalten würden;
und aus dein sei herkommen , dass man daa^ Brot den Sterbenden zu
Dienst habe ein verschlossen ^ so sie ausserhalb der Mess niemand con-
secrir^en Jiessen ; und darum habe ich nun auf die Comnmnion der ganzen
Gemeip4^ gedrungen und in den Häusern bey den Kranken nichts andersi
denn allein das, Wort Gottes zu Trost und Unterweisung gebraucht*
letzt aber so kommeQ Ordnungen von Basel und Konstanz» wie sie
die Eucharistie bey den Kranken handeln, und das lesen die unsern« und
wolleos ejtliche auc^h haben, und in der Gemeine ist es noch nicht auf*
geri9htet, u^d stecke also in Angst, dass ich ganz betrübt bin. Denn
mich bedunkte viel gemässcr der Schrift und ordentlicher, man brauchte
kein privatam Eucharistiam : es wurde die Bannigen wohl viel härter
, bewegen und erschrecken , auch die Communion in gr<(ssenn Ernst
behalten. Doch will ich warten auf die Bescheidung 9 w^o ich irrte
hierin, dass du mich weisest. Gott sey mit dir und strecke dir dein
lieben, uns Kleinen und Uebelberichteten zum Trost und Unterweisting.
Aus Chur den 2. Tag Oct. 1526.

Tuus loannes Comander.

LXXXII.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Gratia et pax a Deo patre , per Christum« Dilecte frater!
venundatur hic blasphemiarum et maledictorum lo* Fabri Über , ^
qui nescio an Tibi redditus sit. Nihil impudentius usquam prodiitf
planeque refert iosaniae Badensis speciem. Quid Tibi faciunduni sity
nieo consilio non e^es. Spiritus enim Domini suggeret. Nisi bestia
illa in omnibus aulis obambularet , contemoenda ' foret plane« QuU
enim falsario^publico, tam aperte mendacia obtrudenti, animam suain
crederet, nisi qui decipi velit? Ei enim dignum obtingit operculuni«
Porro, quum laboret in hoc, ut et ego a Te dissentire videar, et
quaedam de invocatione Saoclqrum a me concessa asserat in Badens!
disputatione : statui , libello edito ^ ecclesiae mejae rationem reddere»

^) Vid. epist. LXXVI. n 2. ^ De invocarione Sanctorum /o. Oectflan^
padUi in aliquot ad versa riorum ac praesertim Doct. Fabri futittss obiectionea
responsum, pro conciont: dictum 1. Mov. di« omnium Sanctorum. d. Bas. «526«

EFISTOLAE. MDXXVI. LXXXIII. 547

Scio eDiiD f nos jinultis teniporiLus non dissensisse in ullis Ecciesiae
dogmatis. Fortassis et alia qtiaedain obiter relellain 9 siquidcm nos
gratia Uomint non dereliquerit, ut inconunodus liber Fabri coniinodo
nobis sit. Litteras ab aniicis Argentinensibus non potui citius ad Te
niittere. Vcreor , obscuriores litteras Buceri j quam ut intelligns.
Itaque ille noster , et lacobus Sturniius » Senator Argentinensis.
Adversarius autcm infensissinius est Faber. Vides itenii. quid non
attentet ad perdendos nos.

Tanto iuipetu Turcus urget» et nihil curae erat Principibus, quam
ut pauci quidam Evangclizantes pessundarentur. Sunt qui Turcum
existimant a Papa adiutum et in Hungaros evocatum, coniecturamque
habent ex nioneta Fiomana, quae in castris Turcicis militibus dispen-
satur 9 et quod Turcicae mnchinaey victo Gaüorum rege, in castria
Papae repertae, et quod interceptus Pnpae ad Turcum legatus. Sed
incerta illa isunt. Bella Italica satis docent, num pro parte Christi
stet, et niaximei quod satellites eius in £van&;elium Christi ita saeviunt. ^
nbndum pestis desiit , quam audio et isthuc prorepsisse. Vellem 9
Studiosos maxime primum praescrvativa non contemnere , et deinde
absque metu agere« fiam bic potissimuni perierunt meticulosi, et salutis
suae coutemtores.

Si dissuades ne Fäbro respondeara , fac sciam ; et si librum nondum
accepisti, mittam. Credo autem quod primum amici miserint. Struthioni
responsum esse aiuntf et Carlstadium a concionibus esse Tabernis
Rolienburg. ad Tauberim. Saluta Pellicanum , Myconiumy Leoncfn
et reliquos fratres* Vale. Basileae 6. Octobr. 1526.

Tuus Oecolawpadius*

LXXXIII.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Salve in Christo, mi Frater. Vitus, qui litteras Tuas reddidit et
Lutheri puerilem libellum , Argentordtum proiectus est. Scripsi
Fratribus qui illic , ut consilium suum coramunicent , quod nimirura
facturi sunt. Meo sufFragio Lutherum adorieris, quo rclatrante col-
latrant omnes, et obmutescente obmutescunt et sui. In Urbano Regio
Augustani plerique constantiaro desiderant. In enarratione XXVI.
Cap. Mattfaaei recte se gessisse dicitur. Dominus illi ulterius assistat.
Sychardum^ autumo gratificatum Fabro ^ et Episcopalis cuiusdam
aube ambientem indignis praeeoniis Clefnenlem celebrasse. Factum
poenitendum non probo. Ex Cantonibus Helvetioruin nnu fuerunt hie
alii, praeter Scaphusanos et GlareanoSj qui citra Evao^elii mentioncm
iurauientum foederis amplexati sunt. De reliquis nihil auditur. Com-
nieudo me Tibi et Fratribus. Vale. XIII. Octobr. BasiL

Tuus Oecolampadius*

^) Dam Turcae irriimpnnt in Hungariam , bellum intnlit Papa cnm sociis
rege Gallia« et Venetianis Caesari in Italia. ^} lo, Sidiard , philologus ,
eüitor CUssicomm aliquot

548 ZUINGLIAINAE

LXXXIV.

CASPAR MOSAGER ZÜINGLIO.

Extaat bioae adhuc literac eodem arg^umeoto« Uois Erasmus
||;rahilatur reduci regi et Galliae landein reddito. ^ Mox in his de
cerebrosa Bedae censura et Suioris tragocdia nonnihil tractat. Akens '
exorat apud Paria inentu m , ne Bedae et Sutoris libri vendantur. Sed
qiria faniae et nomini tuo nihil derogant, quod ut proprium utrainque
habes curae mihi est, non opus esse ut transscriptas mittercm, arbitratus
sura^ Apud bonos et doctos, quorum non pauei sunt ParisiiSy bcne
audis ; a morosis , quibus nihil rccti fit» nisi qu9d quaesluni sapit,
execraris« Vale. Saluta Ecciesiam lesir Christi« Ad XVI Oct« 1526.

Casparus Mbsager^ tuus amiculus.

LXXXV.

ZÜINGLIUS AD B. HALLERÜM.

Vide y mi Berchtolde , quoniodo perdoctos habemus hostes » el
quibus artibus res ab illis geritur. Reniitte» si habes amanuensem, qui
describat; sin minus, retine hoc exemplum: nam fratres, qui Parisiis
sunt, multo labore penelrarunt ad eam atqiie ad nos miserunt. ^

Huldricus Zuinglius, tuus.

^) 16 lun. ') 25 Iiin. ^) Erasmus ad Faculutem ParUUnstm* „Sülttfimi,
Magniftci Doctores et Frntres honorandi! Equidem speravi, si pugnans ad*
versus Luthernm defecissem, isthinc mihi venturas suppetias ; et si hinc viribus
factionis, cum qua decerto, fuibi»eni proAigatus, apud vos mihi tranquiUiiiii
portum tutumque refagium. Nunc isthinc veiiiunt libelli amarulentiores , quam
unquam scripti sunt in Lutherum^ a quoquam vestrum. Ego ne defic«'reiii
ab Ecclesiae consortio , me ipsüm apud Germanos ex gratissimo feci invidio-
sissimum. Provocavi in me Lutherum , quam vt^nenatam bestiam Über eius ,
quem ad vos mitto, declarabit. a) Totius factionis (quae potentior est,'
quam qiüsquam credat, et in dies invalescit) fremitus, minas, convitia famoaa,
ac furiosos libellos iamdiu perpetior. Aggjressus sam provinciam viribus
meis maiorem , sed mOrem gero Pontifici, Caesari et Principibus. Audax
facinus, praesertim in hac parte Gefmaniae ! Quid proFecerim, testantur
ipsi, qui clamitant, neminem magis ohstetisse Evangelio, quam Erasfhutn» —
£t quasi parum esset Lutherauoruin vim sustinere, cum Zuinglianis^ qui
in Encbaristiae negotio a Lutheranis dissidvnt , bellum erat suscipi«ndum.
Qua quidem in re non instrenuam operam navavi in Conciliabulo , quod niiper
habituni est in Baden ^ civitate Helvetiorum. Id indicabunt Über et epi&tola
quam mitto. Ea germanice versa fuit, recitata coram universo CuuMlio, et
in huius urbis item Senatu. b) — Et baec pro viribus agentem, cum Veatra
eruditio me sublevare debuerit, a tergo adoriuntur plusquam hostifiter iSirlorejr
et Jfedae, ex quorum libris dici vix possit, quantum animorum accesserit
Luthtranii et Zuingiianis. — • — • Quam exuUant Luüierani, dum tales legunt
libellos? — — Haec si meam tantun^ Tamara laederent , tolerahitis esset
iaetura ; nunc confortatur causa Lmheri et theoto^ici nominis odium exacer«

a) Erasmus: de libero arbitrio; Luiherus : de servo arbitrio. h) Haec
epistola in Actis Disputationis Theruiopolitaiiae arcu Rr extat.

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXXVII. 549

LXXXVI.

BERCHTOLDÜS HALLERÜS ZUINGLIO S.

Mitto hoc oiiDtio ad Te , carissime Huldrice f exemplar de quo
norissime ad Te scripscram, cum quo ut agas, quateous iarulgari comniode
possit» tuae prüden tiae committo. Peccatur siquidem in Rcwpi. Christ.»
ubi haec sepulta manere debent, niaxime cum passim, tum vero noAtra
urbe glorientur Papistae encomio ante victoriam. ^ Utcunque igitur
Tibi visum fuerit, comiiiunices. Veniet ad Tc Jac. Immelij, qui me
melius omnia rel'eret. Pestis adhuc grassatur et 6cholae Magistrum e
▼ivis abstulit. Optarera ers:o virum aliquem nliaturum et linguarum
peritum , non modo pro docenda iuventiite abecedaria , sed ut noistrac
inscitiae commodaret. übtulit Oecotampadius Marcum quendaoi in
Hebracis doctissiroum , Pellicano cognitum. Impedhnento nobis erunt
Oligarchae , quominus babeamus virum ad rem christianaro proficuum*
Pro tua igitur sollicitudine in omnes ßcclesias nos admone» ut in omnibus '
Dei ^loriain promovere possimns. Ceterum Trempius noster convaluit
a pestey quae et Thomam ab Höfen corripuit ; speramus tamen, sine
pcriculo vitae. Pastores in Argovia audimus omnia impoctune agere^
adeo ut villani illis caedem et mortem minentur quotidie: alioqui non
foret consultum paci publicae. Admone aliquando Jaannem in Sur et
reliquos Tibi probe cognitos. Papia fertur misere post oppugnationem
rombusta, occisis omnibus milltibus Hispanis et Italicis; Mediolanum
nunc, ut audio» aggrediuntur. Interim eo devenimus utt nolirous velimus,
coronatos fastidire cogarour« Postremo quae Benedicio -a Briiinow
commiaeram, de coena scilicet iuxta Missam erigenda» deque fundationum
dispensationey ne praetereas. Vale felicissime. Salutat Te FranciscuSy
Tilmannus, WaUenwilus ceterique omnes« Profligatus est Cata-
baptistae filius Laurentii HorriUiner ex urbe nunc denuo cum
lixore« data capitis sententia» ubi ubi redierit. Gaudent Papistae» nos
ab huiusmodi hominibus traduci. At in mutuam collationem consentire
ooUint. Interim nos Tibi commendabis« Manda» quid velis. XVL Oct.

Tuus ex animo» Berchtoldus.

LXXXVII.

ÜRBANO REGIO, APÜD AÜGUSTAM CHRISTUM

ADNÜNCIAWn» HÜLDRICIIUS ZÜINGLIÜS.

,Gratiam ac pacem per Christum. Recte putavisti, excidisse nobis»
doctbsinie Urbane » Origenem in häc fuisse sententia » quem ante

batnr. Apiid istos Beda me mngnifice contemnit, idqne facit t'iito, qnia non
stun talis, qualem ipse fingit; qui si essem, res ipsa indicaret» quantam in
orbe tempestatem ezcitare posset Erasmus, — — Somniat Beda profiigatam
Luthtranam factionem. Utinam esset! Tantmn prooemia snnt, nescio quem
finem habitura, si talibus modis res peragitur. Si vestra prudentia pernoscet,
quo in statu res siot per universam Gertnamam : m« iudicaretis maior« favore
dignum, qaam exhibent Sutor tt Beda, (Plurade Sutore et Beda videsis in
Fuessli fiptstolarnm Reff. N. IX, aut Hon. Hist. £ccl. T. VI. p. 605 — 9.)
^) Verosimiliter scriptum Thomae ab Höfen super ThermopoL disputatione.

550 ZUINGLIANAE

omoe« olim diligentissime » io his s«*!!!««! quae hodie circumfeninlur ,
legiinus. Sed oblivioais baec arbitror causa fuit» quod cacodaemoDibus
quiddnin proinittere videtur, quos in ratioocin nostram non adiuitlimua«
Hi eniiti per Adainutn doq corruerunt, i^itur Dequnquain resurs^ent per
Christum. Verba Marci synecdochica sunt, ac de iis modo inteltigiiDtur,
qui audito evangclio non crcdiderunt. Praecessit enim : Praedicate
evangclium. Qui ergo praedicato cvangelio credunt , inter beatos
locantur; et contra, qui praedicato evangelio non credunt, diris man-
cipantur« Nequaquam hoc electioni praeiudicat. Nam et qui ad Christum
veniunt, per patrem huc trahuntur : haec est electio; et qui ad patrem
veninnt, ab ipso eliguntur. Sic tarnen, ut per Christum, sahitis piguus,
ad se tandeni veniaut, cum eis fruendum est perpetuis bonis. Firmaui
eBtm esse oportet electionem, etiamsi, qui eliguntur, per unicuui Christum
adducantur. Eligi enim oportet eos quoque, qui ad Christum veniuot,
et electos per eum in gloriam regni ingredi. Ipse enim est via,
verilas et vita. Sic et iste locus , quod sine fide impossibile sit aliquem
Deo placere, synccdochice intelligi debet, de his modo qui verbum
audiunt, ac resiliunt, aut qui audiunt, ac recipiunt. Qui vero per
aelatem non audiunt, his universalibus tion continentur. Apud illoa
enim nulia est praevaricatio, cum nulta sit apud eos lex. Si vero ex
Chrisfianis prognati sunt, iam virtute testamenti filii Dei sunt; sin ex
gentibus, iam nihil decernimus« Quanquam, ut ingenue fatear, mihi
magis arridet ea sententia, quae virtuti mortis Christi omoium inno-
centium sniutem acceptam fert. Sic enim paria sunt: ubi abundarit
dclictum, ibi exundavit gratia« Si quaeres, quomodo p^sstnt haec
fleri? hoc modo. Quicquid uspiam mortalium nascitur, saivum est per
Christum. Ubi vero tandem pervenitur in legis cognitionem, eaque vel
negligitur vel contemnitur, iam sequitur felicitas aut calamitas aeterna.
Si dicas: Quid ergo phis est Christiano, quam impio? Multo per
oninem modum : primum, quod Christianis exponitur evangelium, prae-
dicatur innocentia ; dein, quod dum nos peccamus, habemus qui pro
nobis advocet, quo monente ac castigantc perpetuam agimus poeniten-
tiam. Isti posteaquam a gratia exciderunt primigenia, nesciunt quomodo
instaurnri aut possint aut debeant. Si vero legis opus faciunt, quod
in cordibus eorum scripsit Dens, iam et isti salvi fiunt. Signum enim
electionis est, Deum amare ac metuere. In adultis ergo sie requiritur
fldcs, ut ea nisi adsit frustra salus speretur; in pueris ac innocentibus
eliainsi fidem non habeant, non tarnen magis est eis metuenda damnatio,
quae eis quorum parentibus dicebatur : Malcdictus qui non fecerit omnia
vcrba Icj^is huius. Qui tarnen salvi ficbant , quanquam legem non
agnoscereat ; tarn abcst) ut quod lex iubebat facere potuerint« Synecdochae
igitur sunt huiusmodi sermones. Atque is ex istis locis unus est, qui
nos mordutur , ne salutem temere profnnoruni liberis polliceaniur ,
tametsi non multum obstet. Nobis sntisfuerit, uon nimium curiosos esse:
posteaquam Christianac familiae liberos scinmus verc esse rcdemptione
filii Dei liberos. ,,P^on adparebisin conspectu meo vacuus**, interim hunc
sensum habet: „P^on videbuntur vullus mci frustra:** IKT* K/,
Dp"^! ''3&9 quemadmodum in Exodo vidtrc licet. Hac enim promis*

EPISTOLAE. MDXXVI. LXXXYIU. 551

«ione imx^ii o &idg persuadere» ut ad se veninot: aunquahi epim
fnisira Tenturos. Aliquando vero istuin prae se fert« quod sine munere
adparere non debeant. Et hunc sensum ornnes sequuti auBt, tarn Hebraei
quam Chriatiani, cuqi nonnihil avaritiae in recessu häbera vidcatiir.
Locoa istoa ubique excute» et videbis oos bqo temere esse locutoa, el
vim passivi verbi hoc requirere« Tametsi non oeseiaro » ilHs nonnunquam
Passiva f quamm rarissime, vice activortuoy quo modo Graecia, aecipi«
Is ergo locus, qui est Deut. 16« 9 Non videbitur vultua meus fmstra»**
magis videtur absolute, quam in consequentiam positusp euor et Hebraei
Pasuk poat eum habeant, quo aonnunquam etiam noa in periodo utuntur,
icio« Sed isto loco priorem sensum» quem diximus, videtur habere
diTinua scrroo, ut sit sensus: Cum ad me venietis ip nawigrigt^, »o«
frustra venietis ; ut xut änoamnfia$v obinittalur ; Ego cnim refieiam
▼OS« Quomodo Christus loquebatur, cum diceret : Venite ad me omneft
qui laboratis et onerati estis , et ego refieiam vos. Ac dein iungatur ;
Quum ergo venietis , quisque munus quantum Domions dicabil nS'YSS^
aecum baiulabit« Qui ergo nihil habebat, nihil quidem adfciebet , sed
gratiam referebat« Haee Yolociler tecum , mi Urinmet Utinam epistolae
maturiori tempus fuisset! Sed docto tibi pauca totum sunt pelagus;
haustum enim si babeas , ipse iam bibis« In Eucharistiae ve, gratulor
▼obis, te nostrum esse factum« Verum gratiam meretor novitass brevi
eoim spero omnea, qui adhuc obstrepunt, tropum, qui aullo ne^tio
▼ideri vobis debebat, visuros ts^ß, ae sententiae nostrae simplicitatem
ae clariUitem, Una est spiritualis uianducatiö , quo filio Dei, pro nobia
delitato, fidimus, non duae; quarum altera nescio quod verborum
flgmeatum prodimus, earnaliter, corporaliter , spiritualiter« Vale,' ae
eooatans estol noli deseiscere ad hoc secutum, quod Augustae perhibenl
vehementer pollere; moneque prinoipes, thesauros omnes ecclesiae in
Tureae ezpugnationem esse expendendos. In hunc enim Hsum aliquando
colligi praetexebaot Pontific^; citra' enim hunc ecplesiae (iam loquor
*wH isti) thesaurum, non est ubi hauriatur, quo in hunc uaum opus est,
praesertim in Germania« 16« Octobr. 1526«

LXXXVIII.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia Christi. Degustatp libellö SirtUhionis Badensis respon-
den.dum videtur, non hominb gratia, qui binc insolescit, sed propter
caussae patrociniMm , cui deesse non poteritis, Seripsit enim pro captu
auo satis leliciter, i« e, in caussa desperata non pessime. Inconstantiam
tibi et mutatum nomen exprobrat, qui pro Zuingli ZuingUiis; et quod a
me in literis ad ipsum Christi minister, apostolus et forte fidelis electum-
que Dei Organum nominaris, id urit hominem scilicet invidiae Oestro
excoecaturo« Locuples ipse argumentum est respondendi. Vitae in-
stitutum et nomen comniutavit : nuper factus est Döctor lacoius ex
Fratre lacobo* Dominiealis enim fuit, et i^escio quot in sectas ro'mmu-
latus de Censibus inconstantis^ime seripsit. Fac l,eo noster libellum ,
qui extat, legatl inveniet contra Scripturam et publicam tranquillitateni

552 ZUINGLIAMAE

hoinineifi proliuntiasse. Is Isnacis capitis reut agebailur ob plebem motani;
precibus Lutheri donatus est per Principein Saxoniae, Moniti feruotar
Badenses^ ut sibi ab eO| tanquam a pestilentissima ooxa, caveant* lo
Badensibus Thernus hac aestate quidani SaxOy clartis» ut aiuDty ima^-
nibus, palam nebulonem, contomeliae caussa, vocitavit, et crimen aliquod
in illuin se probattirum affirmabat. Fertur turbaris a^colis dixisne: „la
posterum non audietur Dux Hans, «ed Frater Hans.* (Es wird nicht
mehr gelten Herzog Hans, sondern Bruder Hans.) Libelii» eius de
Ettcharistia assentatio est : Wittenbergenses^ quos antea Hvidus mordebati
dcmereri studef . Huius modi leni articulo forent obiicienda , tanquam fama
auctore ac rumoribus rulgi didicisses; sie tarnen, neTe auctocem consti*
tueres : nam molliores sunt, a quibus ea accepimus, quam qiiod tcstificari
▼elint, etiarosi verissima sint. Atqui des operam, nii ZuinglU gravitali ac
moderationi; habita ratione quid Te deceat, peragas fabulam illam« Scrir
bitur ad roe, placidum vestruro träctandi genus profuisse plurimilm. Ndlim
tarnen quiddam decedat, modestiae gratia, veritati. Praeterea libellum
editum ai3 nos des cum Hteris ad Priocipem Badensem ^ qnibus rogabis,
ut ins fiat, Tua atque Oecolampadii publice vendendi. Mos omnia per»
ferenda studiose curabimus. Fucus iste diu niolestns non «ritt quam*
Übet blandis officiolis qnosdara sibi devinciat : nam pulchre incipit » si
▼era scribunt aroici, demereri adversarios« Utraque sella excutietitr.
Lutheri sermones iu nostro Conventu legimus in coofirmatioBcm duhi«
ladtium fratrum , quos evanidis Ulis rationibus abs se absterret prorsös«
Quidam ex his, mediocris venae homo^ Si legit, inquit, quske JZuiafflius
ti Oecolampadius toties acripserunt, vehementer contumeliosus est;
ai noD legit et adeo damnat incognita, superbissimus. Gerte aliud dicere
nequeo, quam quod hominem reheroenter prodat. Tractandus est
▼irHi praeseotia, sed tanquam frater, quamlibet nos tradat irahis Satanae«
Ex spiritu Domini sunf, quae interim docet de gratia, lege, evangeiio
et id genus ; ex carne aatem , quae contra de miserabili pane auo
destomacbatur« Bile incita mens — meliotn nequit. CominiseratioM
itaque dignu» quam odio potius vid^tnr. Age candorem praestes, Teraf
dotes hominis agnoscas ingenne, et quid in hac caussa humanitus patiatur,
ostende suaviter, et, ut soles, perspiciie. Ab odiosis interim abstine,
sicut de origine motorum agricolamm, de iotolerabili arrogantia, et id
genus. Nam omnino^ praesCat, ut ceti sanabilem tractes. Capita tibi
oCulatisstmo frustra indicarem, et spatio excludor. . In Missam omnes
madiin^is iterura dirigemus, quae argutissimo commento, ceu tibieinat
his diebus subfulta est ; ruet tamen Christo auspice« Fa vitia publica
Interim propius animadvertetur. Magistratuni in dies robuatiorem
Dominus dabiu Exhilaravit nos maiorem in modum frater iste, ex quo
de spiritu tuo eximia cognovimus, et forte augtistiora cooiecimus^ quam
feferre sufficerct. Benedictus Dominus» qui det, ut isto tenore consumas*
Ecquid probas, quae in Fabrum fabricnviinus? Probasses forte« si
conventu^ Principum de subito non desiliisset. Ea enim caussa ratio
nostrü tota inverda est. Fortissimum sensissel anta^onistam, et erant
idonei adiutores parati« \At XVII. Octobris a. 1526. Leonem et
fratres omnes in Domino salutea ! Vicissitn , si quaodo , ut soles, vulgaria

EPISTÜLAE.. MDXXVI. LXXXIX. 553

•ori|Mms.i omnes noMros ministros ex Te iube salvere : buiiismodi
officiolis infirmi r^tinentur. Alioiiui qtiae prodi noiis, privatim indiecs!
Uxorein tuani, sororem probatissiinaiii » ignotain licet a facie, nobis
absentibusy optamus in Christi cognitione pergere, qtiurn in Te Christo
aupüiMe ndeatur« Coinministra enim est verbi, quae tali scrvit apostolo«

K, Capito.

LXXXIX.

OECOLAMPADIUS HÜLDRICO ZUINGLIO,

FRATRI SÜO CARISSIMO.

• ' » •■

Salve in Christo » carissime Zuingli, Tametsi virulenta Fabri
malediicentia siipra inodum blasphema sit, et Christianorum simpUcitatt
Donnihil damnosa, nescio tarnen an expediat» si niox^ei respondeatur*
Gerte indtgous est , quicum sermoneni ullus conferat bonus. Munc
autein gemioandum laborem ne suscipias. pifferri responsionem operae
pretinm mihi videtur. Fama enim hie est, ut narrabit Christophorus ^ ^
acta Disputationis ^ edenda cum praefatione et conclusione, quarum
atttörem existiroant Magum Constantienseniy Suffraganeum inquam —
Summa earum est:

Praemittitur salutatio satis honesta. Deinde , in ipso limine exordii
invebitur contra novos Prophetas, maxime Lutnerum^ quonim perversis
doctrinis et haereticis. dictis , cum . Sarramentorum contemtu » prara
Sacrarum Litterarum interpretatione, Conciliorum derisione, Missarum
abrogatione, Conressioniim, Ceremoniarum Ecciesiasticorumque Statu-
lorum abolitione, et potissimum Sanctorum invocationis praetermissione»
fidem religionemqiie nostram conspurcari dioit, unde seditiones, rebel-
lioaes, scandala, errores« vastitates, sanguinis eifusiones etc. Conque«
ritnr, nihil profecisse Capitum Ecclesiae Christianae, Papae et Caesaris,
admOnitiones 9 doctrinas, bullas et edicta ad cmendandum Lutherum^
qui tanta cura deterior factus sit.

Huius Tu obcdientissimus discipulus diceris» qui hoc apud Helvctiosy
quod ille apud Saxones, egeris, Lu/Äeru/zz^ae commendaris in seriptis
Tui». Proinde laxis frenis, dtmisso LuÜiero^ Te insectalur, his quae
apud Fabrum leguntur convitiis » brevi tamen quodam compendio«
«)Ea propter toties admoniti sunt Tiffurini, ut resipiscerent, qui ex
Tua of&cina respondenies inexorabiles fuerunt. Tu quoque nullis vel
doctrints vel admonitionibus curari volueris, confugiens ad Scripturas,
quas, pro capitis Tui sententia» ut Tibi commodum, contemtitf oninium
interpretationihust dilaceres. Deliberantibus itaque jPlelvetiorum nuntiis,
quo paeto huic malo occurratur, obtulerunt, scse sponte , nonadvocati«
tres illi, Ecciiis, Faber et Murner ^ ad convincendum Tc, et petierunt
aibi disputandi copiani fieri , quod conccssum , et consensu quatuor
Provincialiuin Episcoporum decretum. Promulgatus est locus dicsque
dicttis. Invitati Episcopi cum Doctis. Multum laboratum est apud
Tigurinos Tuos, ut et Tu compareres« ac alii Vestrac urbis Docti.

^) Froschouerus* ') Badensis*

Mt ZUIN6L1ANAE

llertimqae poiit oblatuiQ sccuriutis suninae diplom r^mM excantioiie
venire coiitciiisistis. Haec fere in exordio.

Deind0 promittitur Dispiitalio edenda « nl excepU est. per Noiarioa«

Ad iinem promittitur Catalo^us eoruni , qui Tel mihi vel Eccio •üb«'

aeripaerunty fü narratur fabula Fabrik dolentis, Tua absentia ae inaif^ni

fratidatiim virtoria^et quoroodo librum auiim obtiileril« Reüitatur etiaiu

de Murnero ^ quod nuntios Helvetiorum iudices auoa feeeril, etiam

eutn vitae periculo, et ipae quoque libellutii obtulerit» in quo XL

DomiDibua Te infamem se probaturum gloriatur. Subiicitur postremum

^on<:lusio, in qua exprobratur Tua absentia, et eonderonamur noSf qui

romparuinius 9 quod baeretica docuerimus et, quamvia victi, erudirt

noiuerinius ; proinde mereamur haberi pro baereticia, iuxta Patrum

praescripta. Ipst autem tanquam Tictorea decemunt quaedam, postbae

inviolate servanda. Scilicet :

I* Evanj^eiium volunt doceri ioxta Patrum sanctorum ioterpretationci»»

quatenus priscis iaudalis consuetudinibus non adversetur; non ob*

lemperantes autem punieodos.

IL Ne quis admittatur ad praedicandum > nisi ab Ordinario prius exami-

netur et idoneua iudicetur«
in« Ne quid in Missa et commnoicatione Sacramentorun , aliisquo
conatitutionibus et con&uctudinibus , ntpole ieiuniia, orationibus,
confessionibua , oblationibus , feriia, anniveraariis pro defunclia,
innovetur, aed oninia serventur ut a Patribus accepimua* Minantiir
poenam non confitentibus ante Communionem , et aub utraque
specie communicare petentibus.
IV« Punituros ae dicunt eos, qui esu eamiumt Tel alionim prohibitonMi

cibortim, aliia aunt offendiculo.
V* Typo^raphis lex datur, ne iibroa vel picturaa excudant, niai per
Ordinarios exaniinati fuerint et adniissi« Insuper nibtl Luiher^mwn
Tel Zuinglianum ematur vel vendatur, vel dono detur in terra
ipsoruni. Praeter Praefeetös conatituentur observalorea (i. e. pro-
ditores).
VL Si quis eieetus fuerit ex uno Caiitone propter praevaricationem
in iani dictas constitutioneSf idem eieetus esto et ex aliis Caoto-
nibus , neque bis » qui fagerint metu poenae » iiUua apud ipsoa
securitaiis locus sit«
Ecce, Uli Frater, sapientiam mundi, quam nimirura inritabit et in*
fatuabit Dominus« Bene spero de Basiteensibus ^ <|uod non sint
aubacripturi , nisi Dominus eis totus iratus sit. Igitur» sive edantur
aive non edantur acta , cum praefatione et conclusione ab iltb
Sanctissirois , dabitur occasio maior respondendi cum mansvetudioe
Tehementi. Mam si acta non edentur, prnetexest Te frustra tanto
tempore expectasse , ut una opera sattsfacias duobus exactoribus ; sin
edentur, mira^commoditas erit respondcndi.

Mallem autem ut consuleretur, quid cum Luihero agendum» cuius
arrögans ingeniura si quo pncto esset placabile citra veritatis praeindi«
rium 9 utile forct si ei parceretur« «Si enim contingeret illam praefationcm
';di , possct concordia sua et breri scripto nOn paruui iuvari pioruin

EPISTOLAE. MDXXVI. XCI. 555

caQüa; tametsi tili non ab hoinine pendeant. Quid el io actis ubique
nobiscum male aiidit. Porro, .quunn ooja aliunde ^raTiua periclitemor
quam ab bis, qiit Lutherutn seqiiuntiiry videtur adhiic consultuin coo-
i;redt cum illo« Mihil eniiii babet aliitd, quam quod perpctuo ' soiial :
Hoc est corpus' oleum. Media via esset, %\ Struthionem acriter per-
ttriDgeres , et mansuete iu caice libri exponeres, Martini quoque
•criptis satisfactum » quae leviter confutabuoturi si ostendaturt qualia
sint« — Sedquid ego sus Palladem? Age, ut soles, viriliter, et Dominus-
suppeditabit servo suo tirtutem multam. Vale. Basileae XVII,
Octobr.^ i$26.

^ Tuüs OecoUtmpadius.

xc.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Salve in Christo. Bogavit nuctor libelli istius curarem excudendum*
Porro quum hoc typographis nostris non sit commodum propter
Censorum austeritatem , ne aliud dicam ; indignum autem foret et
ooxtum Ecclesiae tantorum nebulonum iraposturas non detegi» qui nobis
ubique gentiuip niaxime obstant, quominus Verbum fructificet : rogo
igitur« mi Frater, per Christum» cuius in hoc gloria quaeritur, ut isihic
vel per Christopborum vel^ aliuro eures evulgari. Vir bonus est, qui
seripsit, tametsi nomen suum non asscribat. Gratificemur in hoc nostris
Constantiensi et Frisingensi SuiTraganeis, ut vel insaniant, si eiiien-
dari noiunt. fieue habe cum Ecciesia tua , mi Frater. Bas. 19« Oct.

loannes Oecolampadius ^ tuus.

XCI.

OECOLAMPADIÜS ZUINGLIO.

Salve in Christo.- Intra paucos dies ccrtiora nös opinor de
Wittembcrgensibus cognituros. Expedit igitur tardius respoosionem
pararc Martina ^ et Interim orare Dominum, ut spiritu suo nobis
assi.^tat, ne quid ininisterio nostro iodignum agamus. In Struthione
opprimendo quid Interim utile iudiqcnt fratres Argentinens^s ^ ex Capi^
tonis literis intelliges. Me nihil aliud mpvet, quam ut Marchioo^ltui
per Te consulerctur. Quin neque Fdbro mox responderi velim ob
caussam, quam nuper cum Christophoro scripsi. Quantum ex amicis
expiscari licet, nostra civitas pracfationi et appendici Actorum Badensis
Disputationis non subscribet. Spero autem , quod et alios Cantones
quosdam suac sententiae suffragatores habitura sit, ut inritentur per
Christum impioruni consilia. Dominus spiritu suo in dies magis ac
uiagis. Te^roboret. PellicanUm et Leonem saluta. Adiunxi et meas
quas ab Argentinensibus accepi literas tuis, ut illorum animum ipse
ediscas uberius. Praeterea nuUo tibi opus calcare. Vale. Bas. 20 Oct.

Tuus Oecolampadius.

566 ZÜIMGLIAHAE

XCII.

- HULDRICHUS ZÜINGLIÜS lOANNI VANNIO,

COM8TANT1AE CHKlSiUM PRAEDICAHTI.

' Gratiaiii et pacem a Domino. Calculum ferunt sie tecuin a^re,

ut lebto decuiubas» charissitnc f^armi; qui iios dolor band parum ad-

llciu Moo enini ignoranius, quam acerbas sit eius na^o^ixfiidq. Sed

ad hiuic DOS inodutii exercct et inacerat Dens: te nobile Evangelü

ors^anuin ac fidcle sie excarniRcat, ut probet aune ipsuin ex toto corde

dilij&(as ; nos vero tentat « an conipati sciamus ineinbro male adfeeto.

Quaroobrem tibi ferendo ad coinmiserationeni flectendus est is, qui

exaniuiat ac reficit; in cuius manu sunt oninia, Ipse enim nisi cruciatus

daret nostro bono, non dixisset: Capiili capitis vestri oiuneis numerati

sunt; neque Apostolus eius adperta nos voce certos redderet eiusdem

rei, sie pronunciando : Scinius quod diiigentibus Deum omnia coopcrantur

in bonunu Atqui hoc ipsum, quod nobis feliciter illius prudentia cedit,

irequenter latet, dum adhuc non est ad terniinum perventuui ; sed ubi

iinem tenucrimus, iam tandem sentiscimus, cur quiequam feccrit« Ipse

inter tot turbas orbis, urbis autem nostrae procellaui nunc omnia con-

cnutientem, crcbris etiam ^emitibus pesteni aut morbum aliqueiii oro ut

mihi sit male propitius; sed necquicqudm omnia i surdo fabulam narro.

Dbi Tcro exitus adpetet» iam per speculum et transennam videbimus

quem in usum quodKbet dispensavertt. Sic et aegritudo tua tuo tibi

bono infligitur; id autem aliquando scies. Haec hactenus» Monpit

Buper aniicus^uidam, quam male audiam apud quosdam propter prae*

varicatoresy aut potius proditores, quorum hoc seculum est fertilissimuro»

quasi eorum persecntio ex nobis sit, autore scilicet. ^ Quam famam si

▼era esset t tam abest ut deprecarer, ut etiam iaudi darem ac gloriae; si

▼idelicct huic nialo exitium possem adscisccre. Quod nisi tollatur, urbi

«altem nosirae exitiuui adferet. Sed non ad hunc uiodum res habet*

Mos neque violenti sumus , neque tumultuosi ; sed in hoc unum

inlenti, ne quid per seditionem ac turbain tentetur« Saluta frates omnes,

praesertim Zuicciunij Blaurerum ac Menlishoferum; dicitoque nos

propediem, si modo exituni hoc ni^gotium invenire potest, scripturum«

Mittito prima occasioue literas istas communi amico ac fratri, Guiiieliiio

a Cella, ac quantum Dominus dat convalesce« Uxorem quoque saluta*

Spl^iiri, 29. die Octobris 1526.

Vide mi Vanni , quid occupatissimo acciderit. Nuper hanc Epi-
stolaui inter curas multas ad Te scripserain , cumque iam si^nanda
esset, turba Epistolarum factum est, ut copiam Epistolac Erasmicae
aut Tibi aut forsan Guiüelow consignaverim. Quamvis in hoc non
peccatum sit, quod Erasmicae Epistolae copia ad Vos pervenit, sed
in isto, quod haec non siuiul couiitata est. Boni ergo coiisule, quod
hie admissum est. Et si forte ad Guiüelnium dicta copia esset niissa ,
da operaui , ut quac ad cum est cplstola luittatur. Sed arbitror eius
Epistolam rectc iusrriplam esse. Vale. XU Mov.

. *) Sine dubio lioc S|H$ctat Baltha&artm Hubtneierum*

EPISTOLAE. MDXXVI. XCIV. 557

XCIII.

OECOLAMPADIUS ZUINGLIO.

Gk^atiam el pacem a Christo, dilecte Frater. Displicuil oostrta,
quod relir|uift fortasse arridebit. Ita bene vaticinatus es ,^ Doininimi
ronsilia impioruiii dissipatiirum. Salva eniiii sunt hie nostra» siquideiii
ooQ subscripserunt nostri Disputationi BadensL Argentini Fratres
crebro instant, ut Luthero respondeattir. Mitto litteras Bucerif £dG*
Itter adoionentis, quas le^ito. In una re licebit excusare Mariiniun^
nenipe, quod vereatur, ne qua vis verbis divinis fiat, et ita aperiatnr
fenestra « omnia sacra semel profanandi. Alioqui non video , quomodo
boni cöosulainus quod scripsit. Si mihi esset exemplar Lutheri^ peri-
elitärer utique, an obieetionibus eius respondere possem« Itaque Tu»
serrata inodestia, seoinmatisque et convitiis niissis, perge, et quam-
priinum potes apolo^iam matura; quod utilius fuerit, quam ineptissimo
mendacissimoque "Fabro horas collocare. Miss! sunt hodie ex Argen»
torato libelli duo SiruthioniSj in quem usum ignoro; fortassis at
deprehendamus errata crassiora / et t^ iüi obiiciamus. Verum quid ia
alienis vitiis tarn oculati esscmus? Mitto excmplaria, quibus si non habes
opus., fac, ut ad me redeaut: nondum eniifl legi. ^ Praeterea si libellus
de Suffraganeorum imposturis a Typographo ad excudendum non susci-
pietur, satage, ut et ipsum recipiam. Petitur enim ab autore. Verum
cxpediret illorum fraudes et stolidltates detegi. Qui hie io Cathedrali
eoncionatur, lieenter ineptit, et» immodica adulatione» quis sit« etiam
pituitosis osteodit. ^ C/iunradum Felücanum in Christo resaiuu«
Vale. Basikae XXX. Oetobris«

Oecolampadius.
XCIV.

AMBROSIÜS BLAURERÜS ZÜINGLIQ.

Gratia Teeum! Nunc, per eerebri gravissimum flaxum, qui me diu
iara doiiii eontinet, nihil possum, mi ZuinglL Hoc unum Te pcto,
ut hune caecum fratrem nostrum ' cum uxorcula commendatos habeas;
simul et aliis Christianis Fratribus, qui istic sunt, christianice commeo-
des. .Dires: Quin vos hos vobiscum fovetis? Ccrte, mi frater, noa
decst animus, nee nobis nee picbi ; et magno dolore Line dimittimus
tarn pios et stnceros homincs, ad quorum ingressum nobis benedixisse
videtur Christus. Sed N. noster fractus nescio quibus minis Comitis
a Sulz» ablegandos duxit , scilicet etiamnum homines magis tiuiens ,
quam Deum ; et nos mutare non possumus , quod is lieri decrevit. Age

*) Augustinus Marius, ^) /o. Rehmannus^ Thurgoviensis ^ in Waldshui
«dueatus , pmedicator in Klttigovia, Gomes Budolf a Sulz viriim crudeliter
«mbobus ocnlis privavit «tque cum duobus aliis , quibus digitos mutilaverat ,
Waidshut um remisit. Oppido capto tynipaais ac tibiis praectdentibus eduttus
«St. Tigiirum ei administranda sacra^ in leprosorum hospitio commisit.
( Mise. Tig. IL 33 sq. )

AM ZVINGUANAB

igilur mi ZuingUy cbaritatis officium eliam nunc non Ulis soluin, sed
etiam nobis alacriter exhilie« Hypocaustulum aliquod et cubiculiiin ut
^abeant forte in vacuo coeoobio» diligenter cura. Mos vicissiin, quibua-
cunque occaaionibus poterinus , Tuis .pliin petitiooibus noo aegaiter
ioservieiiius. Leoinius epistoiam Erasnü ad Magistratus nostros. Mire
placuit, nisi qiiod vebeiuenter dolet, Erasmi res ep lapsas, ut nuoc
pracsidiuni siiiiiii io illos tanta Sducia coUocare cogatur^ a quorum
rastris iaiii dudum transiiigerat. Haec DomiDi iusta iudicia, ut se ipsos
tandein vel invisi prodant, qui.tot^ intiodo iniponere coaantur. Subolent
mihi iiiibellis hoiiiiiQüiojiis bellae marhiDae, quas tniras et praestigiosas »
at non itideui firinas videbitnus. Mulla speratur Ecclesiae tranquiUilas,
quaiiidiu isti qiiidam apud Principes valent , qui Ciiristi negotium
non ex roosrieotia ^erunt, sed suis ipsorum commodilatibus Student.
Vale, Uli ornatissiuie iVater* Ae^re ista scripsi per adversain valetu«
dinem« Salutant Te fratres omnes, inprimis germanus meus. Salota
Lconem^ Pellicanum^ adolescentem Hieronymuin. Conslanüaem
4 MoT. 1526,

Tnus» Ambrosius Blaurerus»

xcv.

HÜLDRICHÜS ZÜINGLIUS BERCHTHOLDO

BERNEINSIUM EVANGELISTAE S. D.

Gratiam ac pacem a Domino. Equidero, fidelissime Berchtolde, sie
s^ntio verum esse i quod Paulus dicit : Dolere sibi » si quando non
evangelizet ; ut et mea medioeritas , §1 quando periculorura metu aut
quorundani pigritiae fastidio capta» cessationeni ac desertionem medi-
tetur, prae eo, qui mentes exeitati ferias agere non possit« Tani abest
ergo, ut pro vobis non adviplem, ut etiam si noUcm nequirem. De
locis autem» de quibus quaerisi ad hunc nos sentinus roodum. Quod
i. Cor. 15. Paulus dicit: Quid er^o facient, qui pro mortuis bapti«
xantur? Si porro mortui non resurgunt, quid inquam pro mortuis
baptizantur ? sie expedimus : Besurrectionem interdum accipi pro
publica mortalium omnium coram throno Christi comparitionci de qua
Matth. 25, interdum pro imniortalitate animae; quae sie Hebraico more
a Ot)p sur^endi verbo vel consistendi adpellatur. Ut losuae 7: Mon
poterunt filii Israel consistere ante hostes suos. Vbi Hebraei habent

Q^p<t Graeci vnogijvai f hoc est, consistere; Latini vero , stare.
Sive ut resurrectio jnortuoruni perinde valeat atque mortuorum vita,
quae alibi agitur, sive auimarum duratio aut perseverantia. De Hebraismo
alia quoque exempla invenies aliquando in iis adnotationibus , quas
Leo ex ore nostro prae aliis probe excipit, tibique impartitur peculiari
amico. Moüib enim quibusvis earum copiam etiamnum fieri. De re
vero ipsa exemplum habes Christi» apud Mattb. 22: De resurrectione
vero mortuonim ., non legistis quod vobis a Deo dictum est? Ubi
manifestum est» Christum non loqui de carnis resurrectione» sed de
imniortalitate animae. M am exemplum quod. adducit de Abraham ^ Isaac

EPISTOLAE. MDXXVL XCV. 599

et lacob, »od traliit ad camis resurreclioaem , »ed ad anitu^c Imraor»
UlitateiNt «um ait : ooo eul Deus Deus inortuoruin , sei vivorum.
Huc ergo penelrat Christus , ut probet« Abraham, Isaae, et lacob vivere,
Non eoiiii posset hoc exemplum carois resurrectionein probare; sed
quod aDiiiiae doreot ac vivant» postquain corpora posueruot. Ad hunc
eri^o inodum occurrit Apostolus sciolis istis, qui nunc perinde atque
tilius teifipestate prorepuot» ac dicunty sonino quodam anünas sepeliri
ac teueri usquc ad ultimum iudiciuin. Quod quid aliud sit, quam
animae iminortalitatem Degare, non video. Mos er^o erat ^entibuf
quoque (nam et omnis ferme cura, quam dos pro mortuis gessimus, a
priscis gentibus ad no^ est trnnslata) non aliter pro mortuis tingi,
atque nos eorum monumenta lustrali liquore humectamus« Probat igitur
ex eorum ritu, animas esse immortales. Mam si minus hoc permittant,
iam coDtradicere publicae coDsuetudiDii qua quidam pro mortuis sese
tiogant. Qui si roortuorum 'animas crederent siroul cum corpore
extinctas^ non baptizarcntur pro eis. Non quod Paulo probctut* isla
baptizandi consuetudo ; seu ut adversarium suo lugulet gladio , cum se
ritum observare inficiari nequit, quo se putat mortuis prodess^. Uode
eolligitur ; Ergo mortuorum animae viviint : estis enim pro eis solliciti.
8i Ycro nunc dicas, videri tibi Paulum eo loci de publica resurrectione
loqui : respondeoi me non inficiari, propter omaium doctorum huius
loci cxpositionem, Apostolum de utraqne resurrectione promiscue loqui t
sicut et Christus Matth. 24. promiscue et de ultimo adventu suo,v et
de iis quae per eam aetatem , quae est inter priorem adventum eiu^ ao
secundum, eventura sunt, pleraque disserit. Ut interim non dicam»
quae Paulus in hoc loco de corpore spirituali dicit, posse de anima
potius quam corpore sensibili intelligi; sicut et alio loco dicit, in Christo
habitare omnem plenitudinem divinitatis corporaliter. Mon quod Deus
sit corpus» sed quod corpus Apostolo accipiatur pro essentia; velilque
dicere, per essentiam Christum esse Deum. Sicut Germanice quoque
dicimus: er ists lyplich (corporaliter is esl), id est, ipse vel ipsissimus
est Erus. Consimilique hie modo dicat: moritur corpus animale sive
terrenum, et resurgit; hoc 'est, vivit, mortuo scilicet terreno corpore,
corpus spirituale, hoc est, ipsa animae substantia. Sed quoniam multa
videntur obstare, quae isthic loci habentur , nihil temcre adsero; simul
etiam ne ridear Manichaeis adhaerescere , qui mortuorum, hoc est,
carnis resurrectionem negant. Quae tamen ex aliis probari locis posset,
etiamsi iste locus de immortalitate animae tantum tntelligeretur. Sed
ut dixi , tutissiraum est agnoscere , . quod Paulus resurrectionem mor-
tuorum in praesenti loco promiscue accipit, nunc pro publica resur-
rectione , nunc vero pro animae immortalitate. Quod auteni nemo
▼eterum hoc de immortalitate animae prodiderit; sed omnes per omnem
kudc lociim resurrectionem carnis intellexerint, efficit ut tibi liberum
rclinquam , quamcunque sententiam sequi. Ego aütem in isla sum ,
quam adeo multis exposui* Veteres enim , quos ego Tidi , quum in hunc
locnm veniunt , adparent pauIo tepidius rem gerere , praeter unum
Arnbrosiunii qui videtur in ista esse sententia. Sic enim super bis
Pauli Terbis: Quid et nos periclitamur, ait: et subauditur: Nisi quia

SM ZUINGUANAE

• >■ • •

speramus futuram resurreetioDem t sicut supra memoral. Sccuri enini,
quia poft istaiii niorteai vera vtta scquetur, pericula non tiineoC elc.
Hacteiius Ambrosius. Alios sensosy quorum hie veter«# roeniinerunt t
non est cur tibi, alias inulta le^enti, adsigneni. Expende auteiu, quae
dicinius-, ad iustaiu biiancein ; el videbis, non ab re in hac me esse sen*
tetitia, SccHindum vero locuin» qui est 1« Pet. 4, Malern esse putamus,
qtiales Porphyrius multos esse apud Homeruni existiinat; puia non
taui difficilein, ut prima fronte adparet, sed simpliceni ac planum, si
seniionuro ac troporuui 'Schemata recte nobis perspecia sint« Ad quae
dum hallucinaiiiur, haud aliter fallimur, atque hi qui strenue quidem
currunt; sed extra oleas, quod dicitur« £st auteui hie eius loci seosus.
Mirabuntur, ut novuui et peregrinum: quid patientur gentes, cum voa
non concurritis in eandem cum ipsis intcmperantiae luxuriam, ae inno-
centiam vestMui calumniabuntur ac despuent. Verum rationem reddent
ei, 't{\x\ constitutus est, ut iudicet vivos ac mortuos. (Quod nunc
scquitur, confirmatio est, ae veluti ngoaunoSoai^f quod Christus oitinium
niortalium futurus sit iudex, tam vivorum quam mortuorum). Ad hoc
cnim mortuis quoque adnuotiatus est (sie cnim interpretanda est Graeca
TÖx , ivvi^*ytXiad'¥i^) ut iudictsUur, quod ad carnem attinet , Tulgari
more, quo iudicabuntur omnes homines; spiritu vero per Deum vivant*
Vide hie primum, Christum mortuis adnunciatum esse, quod isti inter-
pretati sunt non pessime : Mortuis praedicatum est evangelium. Perinde
enim debet intelligi, ae si nobiscum dixissent, mortuis adountiatus est.
Quid enim evangelium praedicari aliud est, quam Christum animarum
salutem advenisse adnuntiari? Sic ergo mortuis adnuntiatus est', et bis
qui in carcere erant, ut idem Petrus 1. cap. 3« testatur, cum mortis eius
pretio captivitas redempta est , quam victor secum duxit ad superos«
Et hoc est, quod in symbolo eonfitemur: Deseendit ad inferos« Ut
nervum istic comminueret, hoc est, mortis suae l'ruetus ae vis iis quoque
profuit, qui apud inferos tenebantur» Si vero nunc intra te quaeras :
Quomodo igitur prodierunt? amicti corpore, an nnda soltunmodo aniniae
habentes corpora, hoc est, an pura spiritus substantia? anteaqLiu in
verba prorumpas, oecupat Petrus quaestionem »at av&vno(fOQä¥ ^ hoo
est, per praeventionem vei oecupationem, acdicit: ludicabitur quidem
et eoruin caro, qui Christo victore liberati sunt, tunc cum omnis caro
ludicabitur; interea vero spiritus eorum in Deo per Christum vivunt
ac laetaotur. Dein vide hoc quoque, quam belle probaverit, Christum
vires ae mortuos iudicaturum, Petrus. ' Dixitenira, ad mortuos quoque
pervenisse evangclii medclam. At simul innuit , carnem eorum non
resurrexisse ; consentaneum ergo esse , ut in publice carnis iudicio
iudicentur; postremo, inde earnis resurreetionera hie fundari ac probari«
liaec fortasse brevioribus, mi Berchtolde^ quam requiras; sed ia tsto
tumultu, qtfa fronte plura exigeres? Gratia Domini tecum« Salrum iabe
adfinem meum Trempittm^ VadivillioSj Lupulumt M odios ^ omnes»
Mam Teleraanus frater charissimus epistolam fert. Tiguri , 6. die
INovembris. i520, I . ^

EPISTOLAE. MDXXVI. XCVU. 561

XCVI.

OECOLAMPADIÜS ZÜI^GLIO.

Salve in Christo , carissime ZuingÜ, Certum est Dtspiitationem
impressain. Rotwilae vidit eaiii EgfnunduSy ^ notarius noster, quo
usi SUI1IU8 in Baden ^ et noiiicn suuin subscriptuin agnovit« Fenint
Struthionem revocasse in Baden praeseute Marchione; nihil a utein
super ea re scripserunt Argenünenses fratres« NordUngenses Billig
Conus scripsit JBucerOf se non posse nobis repugnare. ' Auguslani
amici scribunt, Regium nostrarum esse partium» h. e. Christi, idque
male habere Ranam et Agricolarn. Mitescit ut audio Landtgravius %
Prancfordmi et Vangiones consentiunt. HoUandini tuain erudi-
tionem niirantur« Interim aspergimur hinc inde et traducirour ut omnium
niortalium pessimi; sed quanta non ferrenms, ne a veritate abalienaremur?
Eccius libcllo famoso et convitiorum pleno Constantiensem urbem et
pientissimuin JBlarerufn perstrinxisse dicitur. Turca Pannonia
relicta et illaesis Melanastis retrocessit. HaUweyda quidam, Comes
praccipuus regni Pannonici% qui male auditi tanquam Turcam ab-
duxerit , Proceres convocat , ipse diadema regium ambiens. Eodem
autorc ferunt , Syriam et Aeggpium a Turca ad Sophum defecisse.
Sed pauci credunt« Vanum praeterea tradunt, quod tantam crudeli-
tateni Turca exercuerit, ^ quidam TcSy xporovyritfy publici» invulgant
literis» quo plebs magis expilari queat« Ferdinandus Lutheranus*
non est, sed omnium teniplorum ac monasteriorum ad A thesin vasa
aurea et argentea conflat» Turcam scilicet expugnaturus. Hie non est
aliud, quod gravius me angat, quam quod Magistratus fert tarn diversa
hie doceri. Adversariis plura licent, quorum nos puderet. At fortasse
Domino placet, ita nos exereeri. Indoctiores sunt, quam ut cum eis''
contendatur. Interim tarnen seroper suam cantilenam canunt. Proxima
hebdomada tres postremos minores Prophetarum prelb commendabo«
Vale. Bas. IX Mov. 1526.

Tttua Oecolampadius.
XCVII.

lOH. HANERÜS ZÜINGLIO.

Gratia et pax« Dedi e Francofordo ad Te litcras , Zumgü
eruditissime, quarum auspicio coeptam inter nos amicitiam perpetuam

*) Egmufidus Ryhj$€n. Hanc famam Fahri tantnm libellaa contra
Zuingiium pvpererat. Acta disputationls die 28. Maii 1537. a Mumtro
vulgata sunt Luvernae. (Siml. ) Sed nirabile est, quod Egmnndas in iis
nomen suum se consp«xisse opinabatar. *) Thtobiddus Bülicanus , a Luthero
iam tÜS. in di^putatione Hei(l«slbergensi reformationis causae conciliatus iam
1S22. conahatnr fVUne^ quae est urbs Sueviae imperialis, orationes refomia-
torias; expidsiis autem, ac Nbrdlingam d«latus, huina oppidi reformator extitit.*
De S. Goena ab una sententia transiit in alteram. (Gerdes. Sekendorf«)

Zuinglii univ. op«ra, Vol. VIL 36

W ZU1«GLIANA£

esse Tolu!» quibus etiam oravi, ut quam prirouin fieri posset. Tu contra
aninium mihi tuum quoque testarerisi atqtie adeo, si non pluribus,
paucis certe rescviberes« Quod cum a Tehactenus dilatum, oescio quo
consilio aut eventu, video: commodum putavi Te iiudc iterum roonere»
ut ßdi nuntii copiam nactus, officium non neglii>as. Prodidi Tibi prioribus
animum meuiu, vero coactius» et quasi per transennani» communicaturus
cetera I quam roox prioribus nieis calculo tuo occurreris. Vale.
E Neroberga in die Martini 1526.

Tuus ex animot loannes lianerus.

XCVIII.

CAPITO ZUINGLIO.

Gratia et pax» carissime frater« Te ex lit^^ris amici istinc ad filium
SUU19 tii ig> tfiäv YeyevrifAiva /la&ivcu navv aarpig Jioyt^oui&ay quae vos
scire plurimum referty ut uos affecti simus. Felicia enim candide ,
quibus expedit, exponuntur; ad versa autem, si qua isthinc nuntiantur,
comroodius ferimus, umg äSeXtpog b äkij&i\g naot^ttyayiv. Habes igitur,
dum scribis pro occasione nunc graeculain nunc hebraicam voculam ,
aut integras interim sententiaS'y quibus tenebras incauto lertori , imo
nasutissimo interim adversario affuhdcs. Verum, quia interim niaius
est argumentum y quam quod invulgandum sit temcre, huiusmodi te^rrc
poterisy si quod sqribendum in meutern venirct, notulis bis adiunrtis
efiingas quoque» non, inquam 9 epistolam inle^raniy sed illa, quae
intellectai reliqua prodere possent. Queniadmodum (ex. gr.- id scribo)
narraturus Tibi per literasy qua spe modo alantur Papistae, sine exordio
de repente scriberem. *£lniSceg ovSi a/wcgäg^ ovSi ntQuqyag oi &ie

ijSfi fii» ixpvrau Caussam accipe ^2?2Cn "T2Cl/nir *^2 Facile autem.

1 i o g f s e tov oXov cupaviaeup. Haec modo bic circumferunt. Sed
sunt inania. Vide xarayiXaatoiv CapUonem qui sie Tecum inepte
nugor t Atqui vehementer desideramus tuas , quibus nostrae Ecciesiae
velut apostolus es* Neque externa illa contemnenda : quocunque enim
paetO) ut Christum et publica commo^ promoveamus, conandum est«
Praeterea videntur hac cautione scriptae literae nihil negotii allaturae.
Nomen equidem« haud adiiciam, neque tu timni« Adhaec signa eius«
modi notae videntur elementorum peregrinae linguae. Obsecro, utaris
ingenioy aut hac nostra argutiola, ut interea de Te ex Te sciamus.
Ceterum libellus Fabri ^ quo Zninglium traducit , multis ridetur.
Plerique interim hominis stuporem ridcnt, nos interea ne legimus qui-
dem ; tantum abcst , ut aliquid possimus statuere. De Luthero varia
expectatio, qui interim friget; evaniüis qutdem coniecturuUs adversum
tantam lucem G^aditnr. Quid nobis videatur operae pretium fore, nuper
attigimus. Nuntius y\ de quo nuper , ncc dum rediit ; in horas ex-
spectatur , ex quo scies omnia per nos , auspice Christo. ^ Holivias
yitrvmvTcg non soluni persequuntur Christum 9 sed furiosis mandatis
plebcculam adigunt ad observautiam Papisticae impietatis. Quos quidem
auctorcs scelerum Dominus perdat. Amen. Hie alioqui satis in cursu

EPISTOLAE. MDXXVI. XCIX. 563

est Verbmn Domini» mcHoraque in dies nobis pollicemuK Quo pacto
TfiXiXovfo& ^QoSotiu Vfiäw To Sixaari^Qiov iipvyov ^ scire cupio« locef-
tisstma pler^que affiriiiant, et adversarii neuliquam inclinant creduli-
tatem in par^m veriorem« Haec potes manu amanuensis tui» quem
modo peritissiinum habes, tutissiiiie. Salutat Te nostra Ecciesia tota :
siquidem votis ^elcberrimisy pro aniiiio tuo, favorem Domini aequalem
precantiir» ncqi^ sane Ecolcsiam agnoscimus aliauii quam quae Tccum
Domino serviu Vale. Xll. Mov. 1526,

Tuus » quem in Dopino nosti* '

XCIX.

CAPITO ZUINGLIO-

Gratia et pax. Quod eadem toties moheO) carisstme frater» t)oni
cottsule. Cura id a i^e impetrat de Verbi ac fratris optimi successu
sollicitoy qui nihil in yptis-prius habeam y quam ut l^iguri verbum
Domini per Te diu ac )f]rno>s^iinc provehatur, cum aedificatione etiam
reliquarum ecclesianim« In Lutheruni scripturus es. Res ipsa ita
fieri efilagitat. IModum v\ serves» vehementer refert , ne cum furente
insani<is. Tota WÜtenbci^a h. e. plerique^ palam in Te^ Oecolam^,
padium et nos loquuntur aof rrime* Sunt, qui illic nos fortiter dcfendant«
Sunt rursusy qui istorum inmudentia maledica ad nostras ab Ulis partes
concedunt: quippe sciunt, faVi naturam esse 9 cum viribus suis nequeat,
aliorum calumniis niti. Adeo ^epugnat Lutherus autoritate nacta potius^
qnam Scripturarum nervis. l^h. Melanchthon videtur nihil in vos
actnrus, Odit cruentas pugna^i pro sua Interim yocatioce, sie enim
loquitur «' profana potius tracl^bit quam ut cum tanto iurgio divinik
immorari deberet. Haec a Mßriino Ceüario ^ didici , qui tunm
potissiroum nomen» ob Cbristi §)oriam, acerrime asserit. Habet tanien
sua dogmata: ilhistrandam totain gentem Israelitarum ac terram Cha-
nanaeorum hie possessuros 9 in t^rrena etiam potestate praesignes , si
rite bominem assequor s praestare Baptismum parvulorum eliminatura,
sed usurpandum modo 9 dictante caritate» quae externa omnia dispensat«
Et id genus. quaedam. Interea taif^en ad caritatem appositissimus est.
Totus huc spectat 9 ut 9 «umma Christi sal va 9 mutuo nos feramus ;
daturum Dominum in posterum maiorem lucem gratiae* Cum Luthero^
post multa de Eucharistia contulit, fed reiectus est repente, tanquam
cum fastidioi sed citra contumeliam fumen. Libri tui et Oecolampadii

t) Captis Ciitab»i>tistis contigit , nl e earcere aufugerent. *) Capüo.
3) Marlinus CtUarius, qui posterius cOgnomen Borrhaus sumsit, Stnttgardiae
1499 natus litteras diHicit sub Reuchlino Tubingae; Melancbthonis amicitiam
deinde iniit; in partes autem Catabaptistarmn per Siubnerum pellectos circiim-
vagabatur Borussiam ac def^nrlebat eorum doctrinam etiam scriptis, victum
pfirans opiftcio fenestnirio, Mox autem perspecta in quam inciderat fraude
omnem riirsus indiistriam in atudia«» Utterarum contutit » Argentoratumque
prof«ctu8 aliosqiie inlocos t«ndem 1536 BasHeae professoris munus impetravit,
nnns doetissimonim Orientalistanim sni aevi. £ius scripta sant philosophici,
mathematici» philologici , dogmatici generia«

«64 ZUIM6LIAMAE

prostant Witienbergae^ et sunt qui Icctis subficribiint, adeoque Lutfierus
ineditatur sUentiunit si ex animo oronia loqtiituri tanietsi Line aiiiatorcs
suofl magis inflammet. Verum plerique certuiii liabent, Organum Dei
esse j et hac in daussa desipere » ut sie uni Dea s;estorum glorta oninis
tribuatur» qui eum talibus aflectibus tantuni Spiritus sui donum comuii-
scuerit. Quare operae pretium fcceris, et ex re Christi, ut respondeast
sed moderatissime , neque ex primo ealore. Optarem e»o delinearc
Te, quae huius esses post alterum mensem editurus, ut refri<{erato
afFectttf quo forte cales» ceu iudex tuain foetnram per intirvalhnn
respiceres diiudicandam. Eo quidem pacto sanissiuia prodiret, quae
alioqui fortassis morbidum quiddam spirabit. Siuiili iudicio LiUlierus
nott scribit, et noxiis studiis distentus est: proinde sui aroorem rcf'crt,
quicquid hac in re conatur. Fiaec scribo, uii Huldrice ^ ut ardenlior
de favore nominis tui, tametsi facile coniicio, id me frustra scribere,
quia per Te es praestaturus » quicquid vel temperatissimum iudicium
exiffere potest« Qui hasjpertulit, mirißce Te colit» cui dare literas tarn
*accurate efflagitaoti oportuit» Hominem igitur amice interpellas« De
techna Episcopi proxime scribemus : nam certani nee dum deprehendinius,
aliqua tameo est» quantum exploravimus* Argent. XIV Nor« lö26.

F. CapitOj tuus«

ZÜINGLIÜS OECOLAMPADIO

AC FRATMBÜS ARGENTINENSIBUS , MAXIME CAPITONT.

Grratta et pax a Deo* Quid, carissimi fratres, pater fUio suo
lodoco per epistolam significaverit , equidem ignoro. At hoc srio,
quicquid tandem scripserit vobis non magnopere curandum ^^*»m Trahit
enim hominem adfectus fratris, quem, ut nostrorum vitia postremi
discimus , bonum aut saltem aequabilem virum esse putat , cum sit
Gatilinarii gregis perditissimus. Sic autem atf iatiag res habet»
Habuerant comitia ^ Ssgfiomfixc$g y ^ quibus con venerat, ut S. P. Q.
Tigurinum denuo hortarentur , ut vel unam Missulam admittereot.
Id ubi Bernam nuntiatum est ^ per eum , qui legatione functus
fuerat/' qutdam eandidus ac fiddis Urbis nosträe amicus, sie oceur*
rit : Quid frustra sumitis operam? Nonne videtis in diem minus ac
minus proßci apud Tigurinosf nee immerito. Dicitur enim non modo
apud istos, sed passim ac vulf^o, Missam e^t missam faeieudam. Tum«
qui Legatus fuerat: Mon fuisset, inquit, istud temere a nobis decretum ,
si non essent Tiguri^ qui precibus, quam vis tacitis, nos expugnavissent«
Hanc vocem amicus indicavit. Quid ergo nobis oscitandum erat?
Omnia ergo circumspicientibus , videbatur ulcus istud Pensionariorum ,
immo proditorum ac praevaricatorum , aliquantum exulcerandum esse ;
niasime cum omues liquido viderent, cuncta in Comitiis fiia&oSoauc
corrumpi consilia, neque hoc solum, sed etiam eadero rationc cgnducf
fua&(Hp6govg , ut Evangelio resistant , quoniodo principibus contra

^) Badae. *J Casparua a MuIUmu^ eques, ordinls senatoriL

EinSTOLAE. MDXXVl. C. 865

patriae saluteiii adsbtaoU Adparcbat etiam istud : gvegem Catilioarium
perpeluo coocursare ac ^atulari, si quid adversi passa esset Ecclesia,
eosque omoes» qui in suspicione essent alieoae pecuniaey pertinacissiine
Stare contra Evangelium. Quid multa? Adparebat eos omnia facere,
quae solent corrupti horoinesy qui lectione vobis non possunt eB$e ignotif
qui SaUusüos ac Ciceroiies olim praelegistis » nobis Tero non possunt
oon esse notissinii, qui experiinur vivam proditioneni. In hoc ergo
statu cum res essent, et homines isti ad omnem occasioneui se magis
esse metuendos, quam bestes ipsos» factis dictisque onuiibus probarent,
fateor 9 constantissime invexi in proditionis flagitium 9 ipsunique sie
admotis ontnibus arietibus concussi, ut conscia pars aperie videret rourum
concidisse , quamvis alii 9 quod metus^ erat , iram ac indignationem
simularent, alii tarnen 9 quod res erat 9 aegre dissiioularent. Excidit per
eas orationes, non imprudenti, sed volenti 9 haec similitudo : Cardueles
semine cannabis vivere, at non nisi trito; sie et hos patriae proditores ac
niislhophoros non posse testamoniis (ad quam isti ancoram confugiunt)
convioci : quis enim tarn stultus sit ac sui negligens, ut in tanto crimine
arbitros adniittat? toruientis ergo, quae per cannabinos funes, qui et ipst
torti ac veluti semen triti sunt, apud nos irrogantur, inquirendum pro-
ditorcm 9 sed neminem esse toruientis tentandum, nisi de quo aliqua
extareot indicia. Dixi quiddam me quoque in hac re scire« Hoc autem
non vanus feci. Repcriae enim erant literae quaedam 9 quas omnes
putabant me ignbrare , super quibus optimi quique diligenter consultabant
ac elanrulum; sed et aliunde phiribus tum yüs, tum modis9 multa didi-
ceram. Constituitur ergo dictatura ad'praesens malum9 non Romanorum
iBore, ut unus aliquis summae totius rei praeesset, sed optiipates Tiri
vndecim» quibus inquirendi ac disponendi proviocia demandatur. In«
quiritur; inveniuntur nmlta tum levia9 tum ardua9 sie tamen9 ut qui
aliquando edixissent, quorum erant consciif infitiationem meditarentur.
Sic enim solet vulgus, ac tepidum iilud horoinum genuS9 quod etiam ad
ludicis niachaeram pallescit« Ibi GreöeüuSy ^ pater Cunhardi GrebeUh
qui fuit Catabaptistarum coryphaeus9 capite plexusest, vir nobilis ac
summae apud nos autoritatis9 quod a Caesare^ Gallo ^ Ponüfice Rom.
plus uiille quingentos florenos filii praetextu accepisset. Adde (quod
ipse non olim arbitratus sum), quod Cunhardi filii eius uxor9*marito
ante menses aliquos mortuo , apud socerum haereditatem petivisset 9
quae ex triente uxoribus apud nos evenit ; repulsa est a socero häc
responsione, quod filius nihil peculii habuisset. Ac postmodum inventi
sunt 400 adhuc aurei» quos ille nomine filii in suum receperat marsupium*
Fugiunt Grebelio interfecto quidam alii» portis nequicquam serratis:
nam patruus lodoci in plaustro stercore oppleto evectus est. Sic scilicet
in stercore saiuteni in venire debent» qui ventris stereorisque caussa
patriam produnt. Laborant nunc pro reditu isti 9 innocentiam prae-
texentes, quod GrebeUus maior fuerit, quam ut conscium 5e negotiorum
istorum honiinum iaceret; quamvis hac parte imprudeus fuit 9 quod ipsi

t) Vid. de eo Vol. I. 568. et Epist. XXVIII. 1520 , et FVeissius in
Fuesslini sjrmboUs ad hist. reforn.

56(| ZUINGLIANAB

eiu$ negotiorum conscii fuer;«nt. Est et aliiis quidanii nomen ett 11. V.
torttiSi hoino iiianeus, cui brachium sinUtrum» quod dextero breTius
esset« mox iutcr tnitia dissiluit« fla^ilioso honiini ac audacissinio. Haoc
retnoraiii iaierit Dominus flagilii cuinulo. Viget adhuc dictatura et
inquisitio« ^lOS inter haec omnia ad constaotiain non miDus adhortati
sumus, ut nialuin tollatur« quam exempla profulerimus , quibus boc
bominum genus imperitis fieret cognilum. Kai ravrc» fUit ravta*
Contra ^/ru//iio/ie/n apolo^iani excudet chalcographus ant!& nataleui
diem Domini. Expostulationem latinam ad fjUiheruni Bondum orsi
sumus; dabimus tanien, si Dominus velit« ad nuudiuas FrancfordenseSm
Plutarchi vitns arbitror utiliter legi posse; at exemplar /tldinwny
cum Sit nimis cnrum, praestaret, ut Cratander in duos tomos srinderet«
ac ad dictas nundinas priorera daret» posteriorem ad autumnales. Si
ergo j4rgentinenses^ BasileenseSy Norimbergenses nostmiu consilium
approbarcnt, fieret ut centenarium unum aut alterum certo se vendi-
tnrum sciens ocius ad banc operam sese accingeret« Mihi certe omnes
aurtores contemplanti unus iste videtur, non tam ob stilumy quam ob
argumentum honestissimum , graeculis nostris manibus terendus. Valete
frntres carissimi, ao Dominum pro nobis orate« Penultima Norembris
ad luceruam i526,

Huldrichus ZuingliuSy Vester«

CI.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO-

Gratia et pax a Christo. Perquam gratam mihi rem feci^ti, frater
dilecte« quod literis tuis aliquid sollieitudinis nostrae ademisti. Nuntiat
enim rumor ferme graviora » et nobis sahis tna plurimum curae esU
Capito iterum atque iterumde i*ebus tuis certior fieri petivit, sed nihil
certe habebam, quodresponderem. Munr, Deo laus, uterque tranquilliore
animo erimus, qui faxit, ut hoc malum isthinc et hie propedicm toilatur«
Nullis opinor temporibus Mammonem tam impudenter evangeiico negotio
sese opposuisse. Quantos sibi addictos babeat, non ignoras forsitau.
Expectant in singulas horas j quando expiret t quem cnicifi^unt et
blasphemant. At meliora piae et sanctae plebi speramus daturum
nostrum , qui in coelis est patronus. Terrent exteri» Caesaris et
Ferdinandi fortuna, a quibus novas minas in popülum Dei et urbea
Evangelium amplexas referunt, Sed assueta est invicta Zion audire
blasphemias, precibusque expugnare armatos.

A fVittenberga Argentincnsibus nihil aliud allatum estf praeter
iahumanissimam illam epistolam qua Bucerum^ sincerissime et optime
meritum , ingratissimus flagellat. Praemiser;)t hie noster in tomum
quartum Lucubrationum Lutherif quas Intioitale douarut, praef'atiuueniy
christiana mansuetudine et pietate renitcuteui , cruditionisque plcnam,
et in ea submonuit et de Eucharistta, cum honesta Tut ac mei memoria.
Id taui indigne fert homo ille miser« ut furoris sui nullum esse sinat
/ineuK Misit cam epistolam Secerio , typographo Hagenoiensi, ut si
illam Heruagius nolit imprimere, ipse imprimat. Visum autem BucerOy

KPISTOLAE. MDXXVl. CIL *67

ul Hervagius excudat, sed anttdoto Buceri adiecto, aempe apologia,
qua et Fomerani criiiiinaüoni respoodebit. Donet Christus ut felictterl
Quem DOD terreret iudieium Domini? Si enim cedros Lribani ventus
sie prostcrnity quis suis viribus deinceps confidet? Tuüm erit| mi fratcrt
epistolam bene expendere, et furibundas voces» quas contemtissime in
nosy tanquam adversarios Christi et regni eins, iacit, non dissimulare»
sed christiana mititate amoliri. Maxime autem illum perpetuum tenorem v
AP£RTA VERBA , dextre traetabis.

Quae contra Struthionem scripsisti» fac quampriroum habeanius.
Mitto sermonem de invoratione Sanctorum, in quo Fabrö respondeo.
Spero autem e^ eo liquidum fore» nos in ea re nihil dissidere» et si forte
Tu mendaciis illius respousurns es olim, in hoc nihil raorari habeas*

Adhuc constaosfaroa est, Disputaiionem Badensem depravatissime
iropressani Tubingae^ solis adversariis nostris, sub arctissimo sacra-
mento, communicari. Aiuot et Schaffliusiae aliquot exemplaria esse.
Quam traduceretur ^ n/g {jfAmgag xtigccg niavigt scribe de ea re Bouillo.

Cratandrum noodum conveni, sed vereor illi non esse commodum»
ut det nobis Plutarchunu Munc sub prelo habet Hesychium^ «anti-
qunm doctorem in Leviiicumf qui in re Eucharistiae becie nobiscum
facit, item Zachariam mcuui et Theophytactum; fortasse post Pascha
nobis morem geret.

Baldassarem IValdshutanufn ferunt rebaptizasse Nobilem quen- ,
daui in Stiria\ et adhuc dogma suum stobilire. Audivi» quae in Te
moliantur miseri Catabaptistae, nee dolui. Manifestaut enim insipientiaiti'
et nialignitatem suam, quibus se ipsos, non te perdun t. Oportet nos
varits modis exerceri. Incidi nuper in d^plogum quendam» quem in
me et fratres Basileenses idem Balt/iasar expuit« Interceptus est
ipso fugicnte. Sed nihil habety quod urgeti quam ut proberous ScripturiSf
ubi Christus vel Apostoli pueros baptizarint ; alias convitiis et nugis et
scouiuiaiis morbum prodit«, Saluta PelUcanum^ Leoneniy Myconium
ac uxoreui tuam. Basilcaey i Dec. 1626*

Tuusi Oecolampadius.
CIL

GREGORIUS BÜNZLI ZUINGLIO.

Gratia et pax Tibi a Domino. Dilecte mi frater , tuis literis ac
nuntio supervenientibus eodem niomento dictum fuit, D* JValtherufn^
peste inrectum. Quare concito adire eum cogebar, cordate autem oec
alloqui gerulum, nee literas legere potui. Reperi Pf^altheruni^ uti erat
nunciatum. Postea tarnen, ubi magis tuam trutina vi epistolam, nieotem ,
et animum tuum intime sensi. Quid autem respondeam, quod Tibi satis
fiat, per s.ihitem aniniae meae non habeo. Ego namque, qui vix rerordor
hestcrnarum rerum, quomodp potero memor esse, quae acta tot diebus
fuertmt? Mihil enim optabiliuset iniigis eligibile, quam publieam iustitiam
promovere, deinde tuo satisfacere desiderio non diffido, cum memineris»

1) Confer. epist. III, iV. anni 1511.

66a ZUINGLIANAE

lall« « ne audisse* Sic sit, ego Don ncmioiy a quo Tu; per ViTcotew
cordaque omoium scrutaatem mihi minime constat. Ob id| »i HuUriche%
aliter iudicare oon velis, quam e^o totua tuns, et non aliua, quaolua quantua
aum ; qua parte et tuas indico literas me ooctem tota^i iosomneni
duxisse» an ibraan oecurreret» aed etiam labor vanus et ioutilii. Prtcor
igitur O. M. Deum, per queodam alium Tibi aatis fierif ut a tanlis
peyiculia liberatus, et victoc contra dei publieaeque rei iniiiiicos evadas*
Vale. Obiit in Vigilia Petri et Pauli noatraa • • • lurenia vero didicU
profanum artificium aartoris. Übt ait nes(!|o. Salvoa die Leanem^
luam uxorem ac ceteros bonoa, tuoa ac meos fautorea. Datum prima
Dec. ex BasUea 1626.

Gregorius BünxliuSj tuua. *
Frater mi, in Christo carisaime! Si unquam aliquam cum Capitaneo
Fogili ex WaUenstadio famih'aritatem aeu araicitiam contraxeria» scni*
tare aliquo medio ab eodem« la enim auccedere debuiaael IV» Nuss^
boumer in penaione. Qui praeripueriti igooro« Eat enim non ig^ama
onmium rerum»

cm.

HULDRICHÜS ZUINGLIÜS lOANNI HANERO

NORIMBEHGIO S.

Gratia tecum. Quod ad binaa epiatolaa tuas aemel tandem reapondeOf
hinc est doctiasime Haner ^ quod amici mci filius, qui secundam attulit,
aic. me inscio ad tos properavity ut abeuntem mirarer nihil admonuiaae
profectioois. Ante hunc ai^m neminem habui, rui tuto credere omnta
possem. Quae ergo de auspicanda amicitia civiiiter ac docrte agiat
super vacanea e^st scito. Is enim sum 9 qui gratiam potiua dcbere debeamt
quod nomen meum inter tuos patiaris amicos» quam difficilem aut super»
riiiosum me exhibere. Primum ergo inter oos rogemus legem, ut Haner
Zuingliüy et vicissim Zuinglius Hanero sit aniuiae dimidium ; liceatque.
utrique ad alterum quod Castori et Polluci, Theseo et Pirithoo. Quae
de ipso pietatis fönte sancte ac pene divine disseris, tani abest uC
asperner, ut unicam adversus LuiAerüm ancoram eiiccre niediter; rura
de suo languidum hoc telum » non ex armamentarto Christi promit,
caroe Christi adesa confirmari fidem. Sic enim occurrere etiamnum
statuirous: Qui credit in me« non sitiet in aeternum. Qui enim Christo
fidtt, non fidit eo, sed eo qui ipsum miait« loan. 12. Atque hoc unum
est quo tcodimusy cum probare volumus» eos qui carnem in Eucharistia
defeodunti aut imbecillem habere fidem» aut ai habeant, temere toqui.
•^ Ipsa enim fidei nXtifwpOQia ^ aive firmitas 9 sive sectiritasy tunc adest
animo, cum sunlmo immutabili bono sie fidit, nt alio spectare neqneat«'
aliunde gratiam aut auxilium sperare non possit. Breviier omnc tuiit
punctum» qui summo nititur bono. Non ergo fidem confirmare potest
ulla creatura. Sed istud simul nobis ncgligendum non est» ut caveaums»
ne Christomastiges videamur esse. Quae enim de fide in Christum aut
.eins mortem dicuntur» non spectant humanam in ecwiaturam. Quin et
ipsa mors» quae oblatio est pro peccatis nQstris» tarn prctiosa non esset,

EPISTOLAB. MOXXVI. ClU. . 669

flisi U qui secnndam noam naturani mortalis erat) seciindiim alferaio vita
esset. Ctam ergo dicimuSf nos caroe Christi fiilere, per carnem raorteAi
infelli^mus* Äc continuo roorti fiderey xor aXhimow^ hoc est com-
nmtationem» nihil aliud est| quam eo fidere Deo» qui secuodum alteram
oaturam roortuus est« Ipseque baud scio » an quisquam dixerit carne
Christi fidere pro Christo fidere. Unde quomodocunque sermooes
fingamus, fidei ipsius vis non in alio cooquiescit» quam qui Deus est*
Vam et neoterici Theologi hos canceilos minquam traDsilieruiit, ut adroit-
lerent puram carnem, hoc est, solam niroirum hunianitatem Christi adorari
adoratione J^qutq posse; quod non potest aliud esse, quam ea niti non
licere. Nara quo niti licet tanquani summo bono, ipsum indubie adorari
potest» Sed quoniam is qui filius Dei est, itidem est filius hominis, una
m6gaa$g^ naturae tarnen duae : fit ut humanitati sive carni tribuatur 9
quod solius divinitatis est« Ut cum Christus dicit, Caro roea Tere est
cibus : At animorum cibus esse nemo potest, nisi Deus. Cum ergo carnem
ibi pro morte accipiat, iterura est commutatio iSiWfiorwv» Pieque enim
mors Christi vivificare posset , nisi Christus simul vita esset. Atque
hoc deest ludaeis ac gentibus, quod Christum noiunt agnoscere Deum
esse; et quod sub carnis proprietate de divinitate locntus est, non in-
telligunt. Carnem ergo Christi edere , est credere ipsum pro nobis
mortuum esse. Verum quidboc est? An non et Decii, Curtii, Codri
pro aliis mortui sunt? Sed hb'niti nemo debuit, Crcatura enim fuerunt.
In Christo autcm hoc est admirabile, quod cum Deus sit, per quem
omnia creata sunt et gubernantur, etiam pro nobis mortuus est, qui
Ytta erat omnium. Hoc ergo credere, ista bonitate summi boni salutare
est. Quid ergo caro est? Symboluro ais. Hoc nimis levityr dixisti,
quantum ipse video. Nam symbohini est altcrius rei signum ; Christus
aulem est ipsum salutis pignus ac veluti satisfactio. Id autem quomodo
Telini intelligi , accipe. Pertnde iustus est Ueus atque misericors i
queniadmodum in Commentario nostro fusius tractatum est. Si dicas:
qui Deo fidit, iam eins misericordia saginatur ac laeto fruitur octo:
misericordiaro tenet, non veretur iustitiam. Respondemus: et iustitiam
Dei timeri ac coli non minus oportere, quam misericordia niti. Sacro-
sanctam enim et inviolabilem aeque decet esse iustitiam atque miseri-
Gordiam« Summae ergo atque inadulabili iustitiae cum nemo satisfacere,
nemo earo demerere posset, iam ut ipsa inconcussa maueret hpminique
misericordia succurreret : Christum* fecit Deus filiiim suum , qui pro
nobis morte sua perlitaret, iustitiamque placaret. Caro ergo precium'
fnit prp peccatis nostris? Minime, si per carnem genus intelligas; sed
caro Christi, hoc est, totus honio divinitati coniunctus. Nul'a enim
caro vivifica est; sed caro eins, qut vita natura est, vivtßra dicitur
propter naturarum unioneni. Nam vita proprie divinitatis est , non
rnrnis. Sed ferimus locutiones istas , carnem pro nobis dependisse ,
carnem Christi, (quam loan. 6. interim panem vocat, ioteriro carnem)
vitam mundo dare ; et: Ecce agnus Dei, qui töllit peccatum mundi;
et: Christus pro nobis passus est, et factus est pro nobif» maledictiim ,
propterea quod ista quidem divinitati irrogari fuit inipossibile , nou
etiam humanitati. Quis enim flagris Deuui maceret? sed cum is flagellatur,

570 ZUINGLIANAE

qiii Deut et homo est, ex ea parte caeditur, qua boioo est; et ex ea
Salus curritf qua Deus est. Ea enim parte et suniina ei data est imio-
centia. Quis enim de virgine» praeter euin qui Deus est, unquaiu uatus
est? Divinitas ergo estt propter quam Virgo parit. Quoniam aulem
hie de quo loquimur , deus et houio » uous est Christus , oe simus
harum locutiooum impatientes 9 quae de huniaoa natura quidem dictuitur»
proprie tarnen de divina solummodo possunt intelligi, cum et Christum
hanc coinmutationein senrasse videmus , loan. 3. Memo asceudit in
eoelum, inquit, nisi filius hominis, qui est in coelo. At oon erat tunc
in coelo ^ secundum inferiorem naturam; per filium ergo hominis natura
Dei filium intelligit. Sic ergo mi Häner et nostrani in hac re sententiam
habest non alieoam a tua, quam quod nostra cavet,. ne plus aequo
videamur abiecisse humanitatem, in qua ille tarn dira passul est. Kam
etsi dihii aliud exea prorenisset, exemplum tarnen quod nöbis, teste
Petro, ut eius vestigia sequamur, reliquit, tanti esse debebäl, ut non
fiiX^Xoywfit&a de Christi bumauitate. Nunc autein cutn velut instru-
inentHni ac pignus est, cuius cofotemplatione irata nobis iustitia placalur
(Quid enim'tiegabit , qui proprio tilio non pepercit?): nunquam debet
fastidiosus sernio de illa e limine oris nostri prodire, cum et ipsa divinitas,
per quam omnia sunt condita, atquc adeo haec ipsa, de qua loquimur,
humanitas per eam et condita, et in unitatem inogaaetag^ ut divini esset
Organum mysterii, adsumpta est, cum ea commuoicavcrit quae sua sunt.
Hactenus haec, quod ad Eucharistiam attinet, satis perspectum babemus,
quo modo Evangelistae vestri eam causam agant. Qui ergo isthic feli-
ciores estis , alia parte suppetias ferre debetis , quam qua isti tecti atque
muniti sunt. Magistratus enim imperio, ne dicam violentia, ne veritas
publice legatur, se tutos putant* Vobis ergo bis bipennibus viaia
stcrnite: omnia probate, quod bonum est tenete; et 1. Corinth. 14:
Caeleri adiudicent ; et : Prophetarum spiritus Prophetis subiccti sunt,
hoc est, Pröpheta Prophetam audiat, et ecclesia omneis iudicet. His
ergo rutris sentes figmentorum humanorum excindite, ac ut Oecolam^
padii et nostri libri perinde legantur atque LiU/ierani et aliorum
adversariorum, efFectum dabiiis. Quod ubi datum erit, iam nullo negocio
reclamantibus cunctis hypocritis veritas in adfectus peuetrabit ac viocet*
lamtandem vale etiam amicissime Haner f ac ZuingUum tuum quoties
per occasionem licet , Status tam Christi, quam tui, certiorem redde !
Respondebit cnini , otsi non protinus per occnpationes, tarnen aliquando.
Snlvos iube amicos omneis. Tiguri , 3. die Decemb. MDXXVl«
Oremus pro nobis mutuo.

CIV.

ZÜINGLIÜS lOH. ZUICCIO ET AMBR. BLAURERO.

Gratia et pax a Deo. Audivimus iam crebro profectum vestrum,
rsmetsi in rebus exterhis, quem quidam huius iaciunt, band quaquam
circumspecte/ Permittant enim ceremoniis locum suum! seutient brevi
et Evangelii hicem obsourari. Ducc ac cxcrcitu e fuga servatis facile
est bellum iostaurare, cacsis autem nihil aliud licet quam supcratis esse

t *

EPISTOLAE. MDXXVI. CV. «71

aChiortuis regnuinque adversariis cedere, Sic 51 R. Pontificis exercitus
salvus relinquatur , facile spcrat > se omnia recuperaturum. Consilia
igitur, versutiaSi artes oranes exerity quo votis potiatur. At dtssipatis
ioiaginibus» vectigalibus illius ablatis, simul nervi eius, spes, conatus
et quocuDque tandem fidit, lino inipetii labitotur. Ne ergo pai^vain rfem
fecisse puteinus, cum Externa extermiDavirnus. lustitiam vero ioternam
praecipue colainus , sed DomiDi incretnentuin daotis adventuin praesto-
lemur, Coiniiiendo vobis Nicolaum Argentarium^ qui, oobb iudicibus,
videtur pauIo gravius atque adinissi poodus coiinnereatur , tractari.
Uxorem percussit» at leviter etiamsi levera ob caussam. Si sie pergetift
lixoribus credere, pessinium exeinpluin coostituetis. Magistratuni dixit
se nfliil reveritüruni , quo rninus conhigem verberaret, sed iratus id fecit;
utque spein in Seuatus praesidium, quam propter patrem seoatorem filia
iinnirum babebat, exiiiieret. üxoris bonae erat, niariti dicta non prodere;
seuatus aequi, si reliqua vita dissimilis esset, non credere contumeltis
uxoris gratia in se iactis, Quod si vir esset niaxime conturaax, at hane
rontumeliam oportuit vanitateui potius iudicare quam crimen. Tenetis
nie, fratres carissinii. Agite in hac rc, si profuturum putatis. 'Aüienum
nrbis ve^trae a libellis adgrediämini, quo bono virunculo salvis adbuc
reculis subveniatur.* Mon bene consulitur huic aetati divortio. lungendi
ac colligendi erant, si ipsi se disiunxissent« AvUnufn ac fratres omnes
meo precor nomine ^^alvos iubeatis, maxime germanos vestros* Valete
per Dominum* Tig. V. die Dec. Id26.

H. Zuinglius.-

CV.
CAPITO ^ÜINGLIO.

Gratia Tccum carissinie in Deo fratcr. Kos hie mctus habuit haud
inanis de statu vcstrne isthic EcclesiaC, postquam nunciatum esset, quantuni
turbaruni daret avaritla inimicorum et Papistarum profusio. Verebar
equidem omnia. Reputavi mecuin , quanti caussae involvercntur , et
quam difBcile Tibi immunem durare ab omni aflfectu, periculosum autem,
si quid, studio procurandae Ecciesiae, praeter cxemplum ac praescriptum
Verbi dcsignnsses ; porro calamilosissimum fore piis omnibus casum
tuum, sicut vicinus es discrimini omni, tot potentibus laesis. Duplex
me spes confirmavit, quod de animo tuo omnia summa expectabam, et
quod benignitatem Det praesentissimam suis cognoscebam. Neque enim
expectandum, inquam, ut Dominus tantam Ecciesiam, tot invicta pectora
deserat, quae quidem deserta esscnl, Te illis erepto. Orandus Dominus ,
in porlum aliquem tranquilliorem faciera publicam Ecciesiae ducat.
lodoci parens rem omnem descripsit ad nos candidissimej nihil aflfectui
tribuens, qyi esse erga fratrem potuisset, quhs iiteras amicis specUndas
circumtuli: adeo ex dignitate Verbi atque autoritate tua scriptae vidc*
bantur. Quae Tu scribis de torto in fVintertßmr et remora alias
iniecta, hie non vulgabimus; tantum abest, ut suspicari queas ab isto
tuo quid scriptum esse praeter decorum ; amicuni Tibi et Christo

572 ZUINGLIANAE

di«cipa1oni Usdem literif se comprobavit« Ceterum dolco, lödocwfi ^
alieniorein factum. Olfeci iufeoein ainare, et forte habet » c{ui itiollein
anirouiii io divorsum insti^ent. Coneedas hocaetati, quae rudior infir-
niiorque est: nani quantus Uli sis, nobis identidem comprobavit. Quoties
gesta per Te magnifice ac pie» summis iaudibus vexitl Pueilae mores
probantur; ainceri, venusti et graves sunt, qui honestaleni matronalem
prae se feruat. Det Dominus inter se eoruiti animi coalescaut, uC solidum
atque aequabile coniugiuro reddatur. Dignus est optima uxore, et bace
marito tali. Quare res commodis blanditits » h. e« arte et ingeoio,
quatenus ratio pietatis tulerit, tractanda videtur, ne niagis metu, quam
iudicio, perneget. Animadverte, qua sis autoritate , quam prociive
deiici a gradu adulescentis animumi et quoties usu veniat io rebus humüuis,
ut initio leniter, progressu temporis odiosius infitiemur factum. Id
moneoy quod me rerum peritior, haud dubium acutius, praecogttasti.
Dispiciam mecum, an et ipse quiddam huius ad istum scribaroy et fortassis
ad parentem. Mam» ut bistorialn lliadis huius captae a pueila hactenus
audirem, otium non fuit prae inconimoditate valetudinis. Dabo tauica
operam, ut singuias fabulae partes, quatenus ad rem sit, perdiscam«
bis absolutis. Placet satis, quae in adulteros Senatus vester- statuit,
neque movet ultimi supplicii productio. Quid fieret enim in tanta morum
corruptela ! Assiduitas Verbi dabit repugatiora olim. Ostentabo eas
literas , ceu Yelites nostrae pugnae , quam cum aduUeris Instituimus»
Pestis hie nonnihil inolescit; aestate duram expectamtis, Impii difFugieot,
pii praestolabuntur nobiscum Domini voluntatem. Ibi agetur, quod
superiori tempore pacis actum oporttiit. Aspiret Dominus gratiam«
pe quid studio carnis conemur, cui vehementer obnoxii sumus.

De Plutarcho scribaro Cratafidro j nos curaturos, ut publice
praelegatur, auditorio non omnluo inFrequenti. Facile distrahet isttc eC
a|Hid nos cxcmpla centum, et suos interim mercatores habet, quibus
rcliqua obtrudel, imo divendet cupidis. Egregius enim auclor est et
passim graecissant modo.

loh, Denkius hie nobis turbas dat , homo vafer et varius , qut
magna fiele atque 'autoritate traducit omnes undique Verbi ministros.
Spiritum talium hominum non intelligo, nisi quod sciam, ex Deo non
esse, qui nobis praecipuum Christianismi adimunt, neque fiduciam in
IKissiobcm Doinini relinquunt.

IVlissa hie dahit aliquid negotii. Nescio quid subodoror, nee dum
enim certum explorare potui : nam de abrogandis reliquis quinque agitur
modo per Senatum. Ad publicum forte colioquium res deverget.
Bucerus et Fratres Te salutant. Orestis Saa;onici furores, opinor,
ab Oecolampadio 9LCccpisii pridem. Vale in Domino. X Dec. 1526.

r. Fab. Capilo.

C VI.

AEGIDIUS A PORTA ZÜINGLIO.

Gratiam et pacem, per lesum Christum, Dominum nostrum. Vo-

Iiiptatem haud quaquam vulgarem cept ex Tuis litcris, nii Htildrice, tum

- ■ - ' - ■ ■

^) BreuHwaUT. Vid. e|iist. GapitonU ad Zuingl. d. 22 Ina. iS27.

EPISTOLAE. MDXXVI. CVI. 673

quod erudieriiit ine de oonouUist/^super quibus iain pridcm Te rogaranit
tum quod indiees Tuac ititius pietatls exiiteriot. Prudealissime egisti*
opinor, cum profectiooem oostraiii ncque prohibere ausua es» neqiie
iubere. Aequc enim meum igooras holocleruui) atque coDditionem«
quae quidem (parentibus ad id mininie cooniventibus ) pauperior esse
non potest. In hoc poteris aobiscum ad Deuui preces fuodere» ut»
qunnlocius sibi placuerit, auam ipsius Keri faciat voluotatem. AgnosrO
niliilouiinus Tuum ishid amicabilc pcctus, quaodoquidem iidelem pro*
mittiS) si veoero» operam, Cooiidoy qnia lignum hoc, plantatum secus
dccursus aquarum, fructum suum dabit in tempore suo* Tcstamentum
praeterca quod vertunus, dubito quin diutius expectabis, quam voles ;
a aexcentis enim fere negotib praepedimur. Modo namque niittimur
ad sordidum quaeatum, modoadboras, ut loquimur» Canonicas; modo
huiCf modo Uli per pagos ac plateas erranti destinamur in socium ;
atque ita bonam temporia partem in rebus nihili absumimus. At quo»
quaeso» pacto fieti ut excussum undiquaque mendosum haud exeat« ni^i
Italicus quispiam adfuerit, qui et le^at, et quod Icgit, intelligat?
PutOy quum hie calcar abunde satis acutae cuspidis^erit ad urgeodaui
nostram istaui profectionero. Scd missa haec faciamus. Excitavit in
me Dominus spirituni suum , quem vult per Te perficere. Ego quod
a roe requirit impleo, his niiniriim scriptis reveiando; Tu autei» ad
sublimiora vöcatus videris « nisi quod reiiquum est» per ,Te fuerit iide-
liter adimpletum« Mediolanuni ac universi fines eftis» ob nimia» quae
passum est nuperrime, bella» eo usque depauperatum est» ut quam
plurimis etiam ex his» qui fuerant niediocris iortunae» hominibus nunc
ooo suppeditel ad victum sua ipsorum niendicitas. Taceo de iam pridem
uiendieis» quorum multitudo fuit innuroera« Mullus quoque Buis est
ittulierum propter egestatem se prostituentiuni. Denique facta est haee
manus Domini adeo gravis in populo» ut impatientia l'racti homines fere
sibi licere putent» quavis iniuria mutuo afficere. Plaga certe admodum
miserabilis , quam Deus curandam Tua opera providit hoc pacto :
Scribes ad Mediolanensem Ducem, antea Baröonensemy hortatoriam
Epistolam, et nisi audierit» comminatoriam» qua discat sibi subditis
relcctionem mentis iuxta et corporis providere: huius namque» tailtam
rasorum ac ventris animalium pecuoiam (qua impinguati multi adversus
Dominum Deum recalcitrant) aufercndo» et .in plebem» per viros ad id
electos, dispergendo; illius vero» efficiendo» ut tuto possit» quoad in
manu eins est» unus quisque purum Dei rerbum praedicare; maxime si
sit paratus reddere eorum quae dixerit rationem. Erit quoque hoc
haud quaquam inutile ad excutiendum omnino» siquis scrupnlus reliquus
fuerit, in priore opere. Attamen» si tanta est hominis infirmitas, quo
Deum ad ista connivere Teile diffidat» vertat» roga, oculos ad ipsum
iam iam ipsissimo opere accinctum, nempe Gerntanorum catervam.«
nihil magis appetentem. Potest quidem Deus » nuUo utens instrumento »
haec et his maiora facere; sed ut debiles» sie enim reor, in fide paulatiin
solidaret, huius generis seu fidei homines in unum coegit» veluti pro«
pinans eiusdem fidei instrumenta. Adde quod et facilins Antichristi
robur eoervabit. Confidit nimirum ille in multitudine divitiarum suarum»

57« ZUINGLIAHAE

quibtts revera utitttr in sui muUorumque perditiooem» Sab hstec coo-
fralret Donnuili , viri certe et pielate et eruditioae nequaquam con-
temptibiles I voto quodain divioo aestuantes, eiUagitaruoti quotidieque
ci&agilaiitt quo Te noo rogarem modo» sed obsecrarem, imo per Deuin
adturarem, sicut et facioi ut inter tot ac tantas occupatiooes Tuas
Tel horulam quoque nobis accoinino^aadtini suffureris« Quo quideiu
tempore ad nostri Ordiots, ne dixerim Sectae, Rectores scribas epbto-
liuniy rationibus quibus poieris validioribus eosdem ayellena a taotaruin
legum sylva seu farragine ; ita tarnen caute, ne videaris eos ignorantiae
aecusare« Sunt qüippe fastuosissimi, ob idque sua nervea colla rotarent*
Proinde e Scripturis exempla aliqua ob oculos oppone» quibus intelli-
gant, vel quam Deo arrideat verbum suum imperroiste seu pure prae-
dicatum, vel quanta indignatione iilud idem adulterantes, et sua pro
dtvinis inducentes, persequatur. Hucque sennonem inflectere poterisf
ut sua ipsorum sglus a «ordis radicibus oullatenus absctdat, cui nihi-
lominus eorundem quoque danuiatio usque sit annexa ; iteinque penitius
expendant irati iudicis atrocitateiu , nisi vale fecerint timori cuidam
exitiabili, aroitteiyi^ scilicet bona forinsccas et alia» quaecunque divinus
Tibi Spiritus afllaverit. Sit tarnen epistola Tui siniilis> comis scilicet
ac Kelo fervida« Verum , ut quid sus instruit Minervam? Hif Dominica
tertia post Pascha resurrecdonis Domini, in unum convenient, ut quae
corrigenda sunt, corrigant, sua verba loquor, et quae viderint reforr*
roanda, deformentj volui dieere rcforment. Literas huiuscemodi, si
placet, ad nos dirigito, eisdemque hunc in modum superinscribito ;
Diiectissimis in Domino fratribus, Augustiniani nominis seu obser*
vantiae professoribus,' ubicunque fuerint pro suo Capitiüo celebrando
congregati etc. Postremo fateor, quia et'ubesco non nihil, cum animum
ad munera Tua, quibus iam secundo onerasti me, adverto, lucubrationea
certe, si quid valet caiculus mens, divinas potius, quam humanas* Mos
etsi defidant, quae Te deceant, habet tamen Christus, in cuius gratiam
opinor ista largitus es, unde rependat* Vale in eodem lesu Christo!
Comi ex Aedibus divi Augustini 15. Decemb. 1526.

Tuus in Christo, Aeg'ulius Cornensis a Porta.

CVII.

BERCHTOLDÜS HALLER ZÜINGLIO.

Gratia et paxa Deo, carissime Huldriche. Lucü ^ negotium,
quam feliciter transactuni sit, ipse coram referet. Senatus noster cum
200 in festo Andreae decreverat nt hebdomadatim per Adventum et
Quadragesiroam solitis conciouibus tres adderem. Quod quum paratissimo
animo susceperim : urgent nonnuUi ut Cooperator mihi iungatur, quem
cum ex Bernatibus omnino habere non possim, opus erit, ut pro fratre
extraneo iaboremus« Commodissimus autem huic prorinciae subeundae
esset Franciscus Kolb. Sed id obstat : undecunque mihi assuniam
cooperatorem , patriae respectus tantus est apud Oligarchas, ut quam

y Verosimiiiter Tuchartttrus*

EPISTOLAE. MDXXVI. CVIII. 676

primuin utrumque amandent Husticoruiii et Helveliorum auRragio,
queinadinoduiii et novissiine attcntatum erat, et cum Sebasüfno Meyer
itideni contigit. Sic eiiiiii Verliiim Doniini qiiotidic crescit, iit iion
credani, Diacosiorum decpeto quippiam posae in contrapiuiii a|3;i. Tu
igitup coDSule quaotocius poleris, et age, ut hacteuus seinper, pastorcin
pro nostra Eeclesia mire soilicitum. Paratus sum ego fratruui conseusu
hcUdoniadatim quatuor eonciones habere ctiaiii extra praeiixuiii tciopust
quo sernio Dei fortius eurrat, et aniniatiore» reddantur, si qui nunc sunt
cordati, iis^ vero colla nonnihil confringantury qui nunc oninibus viribtra
adversantür. Mum igitur melius sit me sie agere, aut mox pro cooperario
laborare, Tu indica. Paratus sum obsequi. Ceterum hac hora conveni
TUmannwn e Lucernanis comitiis redeuntem, e quo tantum pcrcepi,
quod Heloeüi Acta Disputationis iam sub preio sudantia excu^a oninino
dare velint. Spero equidem Bernaies non aceepturos, nisi additö
Originali, cum quo saltem impressum conferre liceat. Quicquid Tibi
Visum fuerit, nobiscum procul dubio communicabis,- Guol/gangus a
Madiis et Thomas noster Wyttenbach ad superos concesserunt.
Valei Ocyssime Bernae 17 Dee. 1326. Saivus sit RöstiuSy Leo^ Mt^
Ränder et omnes. Salutant et Te TrempiuSy Nullius t Haggius^
H^aUenivilUj TUmannus et omncs.

Berc/Uoldus HalleruSy^x animo tuus.

CVIII.

JOHANNES HANERÜS ZUINGLIO.

Gratia et pax. Iam tandem post diutuma mea desideria reddttae
sunt mihi literae Tuae, ^ ^ai/?^/ir eruditissime» quibus coeptam Inlcr
nos amicitiam ^ravibus aliquot sententiis et exemplis confirmas. Eain
opto nobis in Christo fore perpetuam« Quoniam autem Te semcl votis
meis permisisti , non dubito » crebriorem Te mecuro literis futurum ,
modo temporis simul et nuncii opportunitas hoc ferat« Quod autem
mea illa priora usque adeo vehis et commendas, non roerentur illa tarn
candidum calculumt neque ego hanc laudem agnoscOf ut qui didicerim
me mea metiri umbra* De LiUhero quod scribis , expecto ex Te et
fratribus, siquid forte in hunc adornas» missurus contra, si quac in
publicum ille protruserit* Audio autem, hunc totumin OecolampadUun
iueumbere» missione data auditoribus, ut omnes ingenii ner%'os iiuc
solum intendat. Ego oinne huius causae pondus et argumentum in co
situm esse arbitror, sitne corporalis piorum cum capite Christo unio,
utpote quae non taptum ' constet unitate Spiritus in vinculo panis, sed
et reali ac corporali carnis et sanguinis* Christi communione» ut scilicet
nemo sit membrum de corpore, nisi £aro sit de carne eins, et os de
ossibus eiuSf etiam corporaliter participatis. Verum., si hoc ita est,
quomodo, quaeso, Christi corpus mysticum erit, et Ecdesia res omnino
spiritualis , ac tota in spiritu ? Deinde , qualiter quaeso hac ratione
Sanctus Domini corruptionem in niembris non sentiet, si huius caro

«) Genfer, epist. CHI.

576 ZUINISLIAMAE

realiter et corporaliter illis uoita est? Docet quideni Apostolus et pre-
catur, ut prr fideiu Christus cordibus inhabitet, caeteruin de corporali
et reali huius iiDuianentia nihilf quod ^ciam» meuiuiit. Et haec suot,
hunianissime Zu^ngU% quae hodie etiamnum ine rooraatur, praesertim,
quod videam , Dulium fructum oorporalis praeseotiae Christi in Sacra-
mcoto redire ad fideies, obi necesse sit ponere realem et corporalein
lueiiibroruiu cum capite Chrfsto uniooem, de quo Tu videris. CaeteruiD^
de nostro arguinento» quoniani niultum per occupationes noa datur,
salteiii paucis illud ac leviter atlingain, de eo tarnen postea acturus fusius.
Agnosciinus nos duas in Christo oaturas, easque in una hypostasi unitas
profitemur, verbi scilicet et carnis, sie tarnen, ut per illud neque per-
misceainus naturas , neque proprietates earum confundainus : alioquia
cectdisses Tu a causa Sacramenti. Seqaeretur enim : Verbuin est ubique.
Ergo caro quoque Christi ubique est« Caeterum inductiones has noo
adinittimu's ; causas eiu^ Tu nosti. Esto ergo,. Christum Deum conR-
teamur et hominem! per hoc tarnen non sequitur, ut quod Dens est,
homo sit; sie neque e contra, quod homo, sit Dens* Sic pariformiteri
<|uae Dei sunt, hominis non sunt^ nee de homine proprie, sed solum per
alloeosin dici possunt. Caeterum, communicatio haec idiomalum, dt
naturas non niiscet, ita neque proprietates confundit* Deinde, quoniam
naturarura illa unitas in sola verbi seu Filii personae hypostasi est ; et
lides Vera in solum Deum feratur: hinc esse dicimus, quod vera fides
non assumtum a verbo hominem, nisi ratione hyposlasis personae,
Verbi , sed verbum Dei filium adorat* Vides ergo , qualiter yera
pietas in solum Deum assurgit, carnis tamen infirraitate propter noa
IndMtum. INon ergo haec imniemor est collatae in nos gratiae, neque
tarn iniuria Christo, ut carnem.eius ispernetur, quam agnoscit promissum
senien veritatem carnis nostrae, legalium corpus, sacramentum Dei,.
ac niagnum illud et ingens divinae pietatis mysterium« Per haec tarnen
omnia salutem creaturae non defert, non confidit in homine, neccarnem
ponit brachium suum, sed Deum, sed Dei filium ac verbum, quod solum
yirtus est et potentia Dei ad salutem omni credenti. Sentit ergo illa
magnifica quaeque de Christi carne, ita tamen, ut virtutis eminentiam
perpetuo deferat Deo, atque interim non obliviscantur veritatis carnis,
adcoque assumtae formae servi. Ut enim haec singulari nobilitatis
praerogativa peccati noxa caruit, speciem tantum carnis peccato obnoxiae
habens : ita negari non potest, quin vera caro fuerit, et infirma caro,
utpole quae alserit, frixerit, sudaverit, esuri^rit, moesta fuerit, obnoxia
passionibus, caesa seil, flagellis, sufBxa cruci, ac tandem vere mortua;
quo fit, ut nihil de Christi carne supra carnem, quod fidei ratio non
admittit, sentiendtim putamus,'ne scilicet , sicubi hac parte fuerimus
tmmodici, non ^olum nonnihil ilecedat gloriae beati Dei, sed et carnis
veritas hinc possit vocari in dubium. Ut ergo carnis veritas neque
neganda uUi est , neque extenuanda , utpote quam fatemur beuedictum
semen, ac promissionis ac legalium etiam corpus et complementum , ac
peccnti hostiam : ita in Christi carne atque adeo in assumto homine,
qiiioquid usquam est ioclyturh, augustum, sacrosnnctum et adorandum,
id omne fatemur in et per Deum esse. Dens eniui fuit in Christo,

EPISTOLAE. WDXXVI. CIX. S7T

mundam et cuncta recoocilians erga se» . .Quod erp;o in , Christo homile
et infirniutn est, id omne de nostro et imbecillis carnis est; quae vero
potentiae in eo sunt ac virtutis Dei, ea Verbi sunt et consubstantialis
Filii Dei. Sie ut soliis Deus sit bonus, solus iustus et iustificans eum
qui e"^ ex fide lesu. Proinde sicut intcrologiam super Christi humanitate
detestamur, siper contemptum haec sint, ab impia quadam perfidia: ita
licebit piis, pi^o Scripturae modulo, de Christi carne huroilitter sentire,
praesertiro quod non alia quam sub servi forma hanc nobis spectandam
imitandamque Christus proposuerit* Intra ergo cuiusque naturae prae-
seript^ manenduiii esse censeo , earumque terminos nequaquam confun-
dendas esse« Quod si Scriptlira per diUoiWi'V : loquitur ^ ad Schema
adrertenduw est, ac propterea nihil de veritate mutandum. Nam ut non
statim ununi quodque est quod dicitur : ita per Scripturae äXkouaasi^
naturarum vc^l subiectum vel projprietas neque permiscetur, neque con-
iiuiditur» Et haee ad praesens satis. Tu, si per otium potes, ad hoc
nostrum argumentum Te conter expeditius' et deprehendes nonoihil
sincerae cognitionis Christi nobis deesse. Male ehim metuo , carnis
sacraAientum plerosque morari , ut ad Spiritus i^eces^s et veritatis
abdita penitns non introeant neque assurgant. Vale, et Oecolampadium
officii sui commone, et urge, ut me suis literis salutet* Tu reliqua ex
roe per opportunitatem expecta et ^ quamprimum potes, si quid novi
habes, rescribe. E Nerobergp XYlU* \}pQ^ 1^26«' . > ^ ^ ^ *

Tuus ex animo , loh. Hanerus.

Saluta pios ac doctos o'rones«

Inscriptio : Celebri ac perhumano YiTOf Udalric/ta Zuinglio^
Tigurinorum Ecclesiast^ft, amico suo sincero et observando*

CIX.

OECOLAMPADIÜS ZÜINGLIO.

Salve in Christo, mi Hutdrice. Resignavi litteras Tuas ad Fratres ,
j4rgeniinenses j et placet tandem aliqua via communicandam orlbi dispu-
tationein« Sed bonus ille vi|^, Murnemsi dignus est cui comroendetur.
At expectabimus , qua fide provmcla sua Aihgatur. Nostrates parva ro
inde gloriaro tracturos vereor; etcerte non tarn nostro, quam illorum.
nomine, utcunque de me sentiant, döleo*. Poterimus enim parvo labore,
quidquid in nos comminiscuntur vel staftuunt, dedinare, ut Evangelicae
causae non solum non obsit^ sed ^t prosit. Utinam statim exemplar
adipiseamur. lam qüomodö ^atis iaiidabo i9a/i - 6^a//e/ijiKm exemplum
in abolendis iroaginibus et missis« ^ Nos hie conamur. Sed maior est
ira Det, quam ut verbo efficiamus aliquid. Ferendum nobis ii^dicium
Domini, donec magis propitius fiat» Adversarii nostri semper iinpune
sua mendacia doc^nt ac praedicant, et' est populus qui diligit talia.
Satis Interim sit bonam partem pure Christo favere.

h 1 1

^) Qiiinto die Dee. simulaera. imblico mandatü per hominea certos emota
e templo S. Laurcntü ; qui vero nonnulla sao arbiirio noctu absUilissent
aulctati sunt. (Hott. H. £. Vol; 3. p. 337.) '

Zuinglii oniv. opera, VoL VIL . 37

378 ZUIN6LIANAE

IVttper amicitsimis lilleris a Soffragaveo Frisingtnsi * petebaniiSt
ut ex Scriptum Tel doceret, yel noa audirct dorcotea de bis, quae de
iudieio Eccleaiae plebi dixerat, et bos fere periciilati fuiaaennis* Ita
Bulla via est » qua redin^aatur in orditteni > qui oobis c*OBtradicttat«
Plerique nuBc liberiua doeeinus, ut Tel aecuaates coaviscerc cosaatttr*
Sed aurdia fabulam« Tu, ai quam viam excogitare poteSf ut hie taadem
concorditer doceatur Cbrislus , fae aciamua. Inter bos quinque ' sali«
eonvenity ut quique pro aua virtli nihil intermittaaNis, quod ad glorian
Christi attinere videtur. ^Hos seipper impeditt quod pseudoprophetae
eontra nos foventur. Fratres järgentinenses saepe scribunt» ut mpneani
amiee» ne Luiherunij ut nteretur» traetea, sed ut nostra, hoc est
Evangelii causa, poseit, quae modestos Ministroa cupit« Verum mihi
apnd Te haac provinciam subire aupervacaneuro Tidelur, Moderaberia
ipse stylum. Quid graviua dicere poterit LulheruSj qnam qnod nun-
quam serio Christum rel cognorerimua vel docnerimus? Non licet
i^lur tacere, sed niimis expedit iniuriam retaüare» Spiritus Christi te
un^at et doccat. Millilo nobis, quod Siruthioni respondiati. Vale.
Basileae die XXUl Dec. 1526.

Ttttts Oeeolampadius.

CX.

ZUINGLIUS CAPITONI ET FRATRIBÜS

ARGENTINENSIBUS.

Gratia et pax per Domiouni. Exeuditur Disputatio Baffensis ut
fama est Lucernae cum impndentissioio praeiudicio : praefia;itur eniiit
praefatio oou lantuui stulla et iodocia, st6, etiam adeo contumeliosa in
Lutherum atque nos, tit nihil unquam sit inauspicattus ac ominosius
Yisum. Deprehensus est qualernio hestema die , quem Murnarus
roittit Wychbischoffio Constanüensi^ septimus nfmirum : est enim G*
litera insigois, Scriptus et in tergo nee dum finitus Horestes. Nos
laeti surous sotuminodo ut prodeat, quacnnque tandem ratione, .quo
mundus videat non modo perfidiam aed etiam riolentiam audacissimam
hominum. Gestit mihi ahimus ad hanc pugnam, aon ut ambiat Tel
certamen Tel victoriam quam tibi poUiceri arrogans sit 9 nisi scias cui.
credidisti, sed quod nihil prorsus anibigam, retectum iri aliquando
arles non modo Pontificiorum sed nebulonum quoqne ; nobilium dicere
debui« Id enim ni Rat, non video tantum pectoris in quibusdam bomi-
iiibus , ut iuiminentibus malis audeant occurrere* Clainamus oiiines
Christus, Christus, sed noiumus esse prudentes sicut serpentes, etiamsi
sint quidam non tantum columbis sed luscinits candidiores. Coniuncta
oportet quae Christum coniunxit. Cupiam aliquem fidum ex Tcstris
apud nostros vel unam horam esse, cui diceremus consilia prudentiae .
istUis nostrae plusquam morychinae; at quantulaecunque, neque tarnen
inanis» Victoriam esse arbitror in manibus, ni legere pigeat* Soficto*
fatlenstS magno consensu extulerunt simularhra sua. Missiam' dudum

*) Marin.«« 3) Evangelicis praedicatoribus.

EPISTOLAE. MDXXVL CXI. 579

fecerunt missain. Rhaeii in dies proficiunl, gens aniino vetcres Ttiscos
refereas» caadore veteres Hclverios« Propediein et iniMaiin et simubchr^
sie amaodabunt ut eorum tnemoriam periode siot habituri, atque pridiaiii
•oroDÜ. Nobift omnia suot et tranquilla et tuta , Don tani adireraarioruni
nieto , quam caussae nostrae confidentia« Sol'emus eoiin si pii suinus
•ecmritatem iion ex liominum negotio' sed ex fide peodere« Valete ac
constantes estote. Tiguri ea hora qaae eclipsin anteceMit, quasdo-
quideni ad Itmam omnia metimor« 1526. Salutat tos omnes Oecalam^
padius. FareUus agit in AeUn^ annunciat Verbum Domint« Modo
non plus yacat scribere«. Catechismus puerorum maxime fratrÜms
probatur. ^ Adam Peiri pauculos quosdam sermones excudit*

Adverstts Siruikianem absoluta est nobis apologta i non etiam
tvnayfMpif» Expostulationes ad £li/Aertti9S expectent nundioae Frane^
fordUme. Exercemos nunc ungues ; tunc autem quicquid blandum est»

CXI.

CAPITO ZUINGLIO.

• • -

Gratia et pax. Disputatio iam exibit perquam opportune ; praesertim
▼irukntis praefationibus onerata , adeoque laetor, Lutherwn et Zuing-
lium ex aequo esse illis haereticos. tiam fyitenbergenses bde suinent
suae improbitatis» opinor» velamentum. Quid quaeso resppndebuni suis
ipsi cooscientüsf qui.modo nos haereticos faciunti proplerea quod non
iß illormn verba iurarimus« Agit modo Luitterus frequenlibu^ ser-
mooibus, quos edit^ut per iotervalla» obieeta sua autoritatCt homiii^
ad se deflecUt. Moderatione tarnen opus est nobis Tel boc nouitoei
quod ilie omoem modum excedit» Neque hie partibus nostris deesse
übet. Cum lohanne Denhio die XXII huius mensis nobis colloquium
iuit. Expo^uit libelium suum vaferrime: ait, negat^ aifirniatf inficiatur
mira industria. Verum nobis salis fuit, id audiri, quod fat^batur, in
praecipuis rebus nihil a nobis dissentire se» cum tarnen revera longissime
disscutiat. Kostram certe Ecclesiani conturbavit vehementer. Vita in
speciem castigata, dexteritas ingcuiit habitudo in agendo decens mirißce
Tulgum perstringunt» Bucerus fere solus egit, quod in me plerumque
adversarii intenderent, et Uli agilitas ingenii expromta suppetit, ut
altoqni commodius ad illum huiusoiodi tumultuariae disputationes per-
tineaut. Ad haec haud omnino probabam » quod inscio magistratu
apud Tariam plebem id ageretur» quae novis fere rebus delectatur.
lussus^ est hinc discedere. Discessit heri. Motum post se aliquem
reliquit; sed facile componentur reliqua diligentia et cautione. Est
autem quod neutiquam in illis excusarc sufBciOi quippequodex propo-
silo yideri noluot pugnare Scripturis,* quas nos, tanquam testimonia
doctrinae Spiritus, quae nobis donata est, proferimus. Sentio inauditam
pertinaeiam et odium iocxpiabile adversus omnes, qui Verbum prae-
dioant, neque probare illos posse fidei doctrinam. Audio istic duos

*) Hie Catechismus cum |)rec«tiunculis 1544 demum typis excnsus in luceni
exiit Mycojniis euui reddidit tatine cum annotationibus.

SSO ZUINGLIANAE

captoSf quanta quaeso audacia» post tot edicta moliri eiusmodi : Dam
spiritu booo non a^untur«. De CoUoquiOf quod aduinbras, dispicietnus«
Adiuratissimu ainicis, uoi atqqe aiteri., r^m coocredeinus. Pluribus
haud rapedit* Adeoque certus aiun, nihil ftiturum ex otniiibus advcr-
aariomm coasilUs« Verum quod opus facto putares» coafectuni curarem
pro viribus » modo a Ikhniao daretur* Potissiraum autom opera daiida.9
oe quid ckinculariis tedmis intestKoi dissidii cqmmoTeaot: nam eos
arietes Tehemeotissime intendunt.. Misi ptr lodocum literast et rationei»
Tel secretissiroe scribeodi ; tametsi praei^ro institutum tuum« Committe
graeca, latina» hebraea et ioterim dietitioculam praecipuam inrerte, aut
obliquoductu expone» ut deprehensae etiam quolibet enarrari queant*.
Etiamsi non magnopere illorum insidias verear« Scrtbere enim* audeo
quidvis ad te^ quod ad usum rerbi et coromodnm istius dartssimae
reipublicae putaro» modo sine alterius periculo liceat. Quod RhaeU et
SanctogaUenses pergunt^ hie nublicamus in gioriam Domini« Beliqua
vero pro loco pandimus. luveuis, qui has perfert, est tui amantissimus :
nam nitro ambivit meas ad te« Martinas CeUarius hie fuit, quem
hactenus tibi amicum semper putavi; verum sie se gessit» ut honuucm
vehementer amplectar. Vale. XXVI. Dec. 1526.

^. Fabritius CapUoj luus.

Hä literis Oecolampadius sua adscripsit mann,

Tuas literas reddidit Hierontfmus RAaeiuSj quum et illae Capiiams
redderentur. Bene hie habemus pro nostro more« Expectamus, quid
Lucernatum conventus pariat. Est mihi negotium quoddam noit'
inetiocre. Praesens consilium tuum audirem; ^ absens prcfcibus ero
eontentus. Fiatvoluntas Doinbi. Tu vale cum FeUicano.

*) Öeeolanpadius matrimofiiun dacendom cogitabat Gont« cpistola Capi-
tonis ad Oecol. S2 lan. 1527.

y\j

Internet Archive Audio

Featured

Top

Images

Featured

Top

Software

Featured

Top

Texts

Featured

Top

Video

Featured

Top

Mobile Apps

Browser Extensions

Archive-It Subscription

Save Page Now

Full text of "Huldreich Zwingli's Werke"

See other formats