Moldova

Moldova
Moldova
	mold. Republica Moldova
Bayraq	Gerb[d]
	Discover the routes of life, Dewch i Ddarganfod Taith Bywyd
	Himn: "Limba Noastră"; (azərb. "Bizim dilimiz"‎);
Tarixi
• Müstəqilliyin elanı	27 avqust 1991
Rəsmi dilləri	Rumın dili (1991–);
Paytaxt	Kişinyov
İdarəetmə forması	Parlamentli respublika
Prezident	Maya Sandu [ 24.XII.2020 ~ ]
Baş nazir	Dorin Reçan [ 16.II.2023 ~ ]
Sahəsi	Dünyada 140-cı
• Ümumi	33,846 km² km²
• Su sahəsi (%)	1,4
Əhalisi
• Əhali	2,682,000 nəfər (129-cu)
• Siyahıyaalma (5.10.2004)	3 938 679 nəf.
• Sıxlıq	120 nəf./km² (87-ci)
• Ümumi	13.692.230.147 $, 14.420.947.884 $
ÜDM (AQP)
• Ümumi	17,19 milyard dollar (148-ci)
• Adambaşına	4 800 dollar (171-ci)
Valyuta	Moldova leyi
İnternet domeni	.md
ISO kodu	MD
BOK kodu	MDA
Telefon kodu	+373
Saat qurşaqları	UTC+02:00;
Nəqliyyatın yönü	sağ[d]
	Vikianbarda əlaqəli mediafayllar

Moldova və ya rəsmi adı ilə Moldova Respublikası (mold. Republika Moldova), keçmiş mənbələrdə Moldaviya^[5] — Şərqi Avropada dövlət. Moldova dənizə çıxışı olmayan ölkələrdən biridir. Şimal, şərq və cənubda Ukrayna, qərbdə isə Rumıniya ilə həmsərhəddir. Paytaxtı və ən böyük şəhəri Kişinyov şəhəri, ümumi sahəsi 33,846 kvadrat kilometrdir. Moldova 1940-cı ildə SSRİ tərəfindən Rumıniyadan qoparılmış Bessarabiya torpaqlarında yaradılmış və SSRİ-nin tərkibinə müttəfiq respublika statusu ilə daxil edilmişdir. Moldovanın Dnestr çayından şərqdəki əraziləri 1991-ci ildən tanınmamış Dnestryanı Moldov Respublikasının nəzarətindədir.

Etimologiya

Moldovanın adı Moldova çayının adındandır. Moldova Knyazlığının 1359-cu ildə əsası qoyulanda bu çayın vadisi siyasi mərkəz idi.

Əhali

Vətəndaşlıq

5–12 oktyabr 2004-cü il əhali siyahıyaalınmasına yekunlarına əsasən^[6]:
Moldova əhalisinin ümumi sayı 3,383,332^[6] nəfər olmuşdur. Onlardan:
Moldova Respublikası vətəndaşları: 3,371,082^[6] nəfər olmuşdur. Onlardan:
İkili vətəndaşlığı olanlar: 12,705^[6] nəfər

Xarici dövlətlərin vətəndaşları: 6,486^[6] nəfər olmuşdur. Onlardan:
MDB və Baltikyanı dövlətlərin vətəndaşları: 5,554^[6] nəfər

Digər dövlətlərin vətəndaşları: 932^[6] nəfər

Milli tərkib

**Moldova əhalisinin milli tərkibi, 5–12 oktyabr 2004 sa.^[7]^[8]^[9]**
Etnik qrup	Moldova R.	Etnik qrup	Dnestryanı R.
cəmi	3 383 332	cəmi	555 347
moldavan	2 564 850	moldavan	177 382
ukraynalı	282 406	rus	168 678
rus	201 219	ukraynalı	160 069
qaqauz	147 500	bolqar	13 858
rumın	73 276	qaqauz	4 096
bolqar	65 662	belorus	3 811
qaraçı	12 271	alman	2 071
belorus	5 059	yəhudi	1 259
yəhudi	3 608	…	…
polyak	2 383	…	…
erməni	1 829	…	…
alman	1 616	…	…
tatar	974	…	…
azərbaycanlı	891	…	…
gürcü	501	…	…
yunan	482	…	…
litvalı	259	…	…
latış	185	…	…
eston	77	…	…
digər	4 264	digər	6 924
m.g.	14 020	m.g.	17 199

Qeyd: m.g. — Milliyyətini göstərməyənlər.

Dil

Hal-hazırda Moldovada rəsmi dil Moldovan dilidir. Bu dil Rumın dili ilə eynidir, lakin rumınlardan fərqli olaraq, Moldovanların öz xüsusi dialekti var. Ölkədə, əsasən də paytaxt Kişinyovda moldovanlar rus dilində də danışırlar.

**Əsas etnik qruplar və ana dili üzrə Moldova əhalisi, 2004 s.a.^[10]**
Etnik qrup	Say	Moldovan dili	Ukrayna dili	Rus dili	Qaqauz dili	Rumın dili	Bolqar dili	Digər dillər	Bilinmir
cəmi	3 383 332	2 029 847	186 394	380 796	137 774	558 508	54 401	21 504	14 108
moldovan	2 564 849	2 011 403	3 606	63 290	402	481 593	493	4 062	…
ukraynalı	282 406	8 189	180 981	89 853	510	2 358	149	366	…
rus	201 218	3 279	586	195 573	180	1 341	163	96	…
qaqauz	147 500	1 274	616	8 618	136 155	338	318	181	…
rumın	73 276	1 139	131	571	3	71 327	6	99	…
bolqar	65 662	2 084	110	9 134	395	682	53 178	79	…
digər	34 401	2 478	364	13 751	129	869	94	16 621	95
m.g.	14 020	1	…	6	…	…	…	…	14 013

*Qeyd: m.g. — Milliyyətini göstərməyənlər.

İqtisadiyyatı

Moldaviyanın təsərrüfatının əsasını aqrar-sənaye kompleksi təşkil edir. K/t-da üstün yeri bitkiçilik tutur, onun aqrar sahələri üzümçülük-şərabçılıq, meyvə-tərəvəz konservi, aqrar-sənaye kompleksidir (ASK). Üzümçülük-şərabçılıq mərkəzi-Kodrlarda, tərəvəzçilik Dnestr subasarlarında, meyvəçilik hər yerində yayılmışdır, əsas dənli bitkisi buğda və qarığdalıdır. Meşə-çöl zonasında şəkər çuğunduru becərilir. Öz tələbatını taxılla tam ödəyir. Heyvandarlıq şimalı və mərkəzində südlük-ətlik və donuzçuluq, cənubunda qoyunçuluqdur. ASK-si tərkibində müxtəlif maşınqayırma (bağçılıq traktorları, soyuducular, yeyinti avadanlıqları) sahələri inkişaf etdirilmişdir. İstilik və su elektrik stansiyaları fəaliyyət göstərir.

Təhsil

5–12 oktyabr 2004-cü il əhali siyahıyaalmasının yekunlarına əsasən:
Ümumi ölkə əhalisinin sayı: 3,383,332 nəfər olmuşdur. Onlardan:
10 yaş və yuxarı yaşda olan əhalinin sayı: 3,012,069^[11] nəfər olmuşdur. Onlardan:
Ali təhsillilərin sayı: 304,091^[11] nəfər

Orta-xüsusi peşə təhsillilərin sayı: 287,328^[11] nəfər

Orta təhsillilərin sayı: 910,387^[11] nəfər

Məcburi orta təhsillilərin sayı: 869,254^[11] nəfər

İbtidai təhsillilərin sayı: 533,111^[11] nəfər

Təhsili olmayan ancaq oxuyub-yazmağı bacaranların sayı: 77,431^[11] nəfər

Təhsili olmayan və oxuyub-yazmağı bilməyənlərin sayı: 30,025^[11] nəfər

Təhsili səviyyəsi haqqında məlumatları bildirməyənlərin sayı: 442^[11] nəfər

Siyasət

Ana məqalə: Moldovada seçkilər

Seçkilər sistemi

Moldovada seçkilər milli qanunvericiliyə uyğun olaraq keçirilir. Moldovanın parlamenti (Parlamentul) 4 ildən bir keçirilən seçkilərdə vətəndaşlar tərəfindən seçilir. Parlamentin 101 üzvü var. 2001-ci ildən etibarən ölkənin prezidenti parlament üzvləri tərəfindən seçilir. Moldova konstitusiyasına uyğun olaraq bir namizəd iki dəfə prezident seçilə bilər. İlk dəfə prezident seçilmək üçün parlamentin 61 deputatının dəstəyi, ikinci müddətə seçilmək üçün isə 51 deputatın səsi lazımdır. Heç bir namizəd prezident seçilmək üçün lazımi qədər səs toplaya bilməsə parlament seçkiləri yenidən keçirilir. Moldovanın hazırli prezidenti Nikolae Timofti 23 mart 2012 tarixində Moldovanın prezidenti seçilib.

İstinadlar

↑ Moldova Respublikasının müstəqilliyi haqqında deklarasiya. 1991.
↑ Hotărârea nr. 36 din 05.12.2013 privind interpretarea articolului 13 alin. (1) din Constituție în corelație cu Preambulul Constituției și Declarația de Independență a Republicii Moldova. 2013.
↑ ¹ ² https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.
↑ http://chartsbin.com/view/edr.
↑ Молдавија Совет Сосиалист Республикасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 25.
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Biroul Naţional de Statistică: Populaţia după cetăţenie, pe grupe de vîrstă, sexe şi medii/Население по гражданству, возрастным группам, полу и типу местности/Population by citizenship, age group, sex and area Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine
↑ Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org): Ethnic composition of Moldova 2004 Arxivləşdirilib 2015-05-02 at the Wayback Machine and Ethnic composition of Moldova 2004 (all places, Moldova & Transnistria) Arxivləşdirilib 2013-12-04 at the Wayback Machine
↑ Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR): WRITTEN REPLIES BY THE GOVERNMENT OF MOLDOVA CONCERNING THE LIST OF ISSUES (CERD/C/MDA/Q/7) RECEIVED BY THE COMMITTEE ON THE ELIMINATION OF RACIAL DISCRIMINATION RELATING TO THE CONSIDERATION OF THE FIFTH, SIXTH AND SEVENTH COMBINED PERIODIC REPORTS OF MOLDOVA (CERD/C/MDA/7) Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine---Seventy-first session, Geneva, 30 July-17 August 2007
↑ Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org): Ethnic composition of Transnistria 2004 Arxivləşdirilib 2011-08-19 at the Wayback Machine
↑ Biroul Naţional de Statistică: Populaţia după naţionalităţile de bază, limba maternă şi limba în care vorbeşte de obicei/Население по основным национальностям, родному языку и языку на котором обычно разговаривает/Population by main nationalities, mother tongue and language usually spoken Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine
↑ ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ Biroul Naţional de Statistică: Populatţia în vîrstă de 10 ani şi peste după nivelul de instruire, pe medii, în profil teritorial/Население в возрасте 10 лет и старше по уровню образования и типу местности, в территориальном разрезе/Population aged 10 years and over by educational attaiment and area, in territorial aspect Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine

[_b493716d7ed25b11-1] Moldova Respublikasının müstəqilliyi haqqında deklarasiya. 1991.

[_b72aca0bae575a56-2] Hotărârea nr. 36 din 05.12.2013 privind interpretarea articolului 13 alin. (1) din Constituție în corelație cu Preambulul Constituției și Declarația de Independență a Republicii Moldova. 2013.

[_33576a4ba1df5f5f-3] ¹ ² https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Dünya Bankı.

[_09f2c6a8e8935a33-4] ttp://chartsbin.com/view/edr.

[5] Молдавија Совет Сосиалист Республикасы // Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасы: [10 ҹилддә]. VII ҹилд: Мисир—Прадо. Бакы: Азәрбајҹан Совет Енсиклопедијасынын Баш Редаксијасы. Баш редактор: Ҹ. Б. Гулијев. 1983. С. 25.

[Populaţia_după_cetăţenie,_pe_grupe_de_vîrstă,_sexe_şi_medii/Население_по_гражданству,_возрастным_группам,_полу_и_типу_местности/Population_by_citizenship,_age_group,sex_and_area-6] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ Biroul Naţional de Statistică: Populaţia după cetăţenie, pe grupe de vîrstă, sexe şi medii/Население по гражданству, возрастным группам, полу и типу местности/Population by citizenship, age group, sex and area Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine

[Ethnic_composition_of_Moldova_2004-7] Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org): Ethnic composition of Moldova 2004 Arxivləşdirilib 2015-05-02 at the Wayback Machine and Ethnic composition of Moldova 2004 (all places, Moldova & Transnistria) Arxivləşdirilib 2013-12-04 at the Wayback Machine

[WRITTEN_REPLIES_BY_THE_GOVERNMENT_OF_MOLDOVA_CONCERNING_THE_LIST_OF_ISSUES_(CERD/C/MDA/Q/7)_RECEIVED_BY_THE_COMMITTEE_ON_THE_ELIMINATION_OF_RACIAL_DISCRIMINATION_RELATING_TO_THE_CONSIDERATION_OF_THE_FIFTH,_SIXTH_AND_SEVENTH_COMBINED_PERIODIC_REPORTS_OF_MOLDOVA_(CERD/C/MDA/7)-8] Office of the High Commissioner for Human Rights (OHCHR): WRITTEN REPLIES BY THE GOVERNMENT OF MOLDOVA CONCERNING THE LIST OF ISSUES (CERD/C/MDA/Q/7) RECEIVED BY THE COMMITTEE ON THE ELIMINATION OF RACIAL DISCRIMINATION RELATING TO THE CONSIDERATION OF THE FIFTH, SIXTH AND SEVENTH COMBINED PERIODIC REPORTS OF MOLDOVA (CERD/C/MDA/7) Arxivləşdirilib 2016-03-05 at the Wayback Machine---Seventy-first session, Geneva, 30 July-17 August 2007

[Ethnic_composition_of_Transnistria_2004-9] Population statistics of Eastern Europe (pop-stat.mashke.org): Ethnic composition of Transnistria 2004 Arxivləşdirilib 2011-08-19 at the Wayback Machine

[Populaţia_după_naţionalităţile_de_bază,_limba_maternă_şi_limba_în_care_vorbeşte_de_obicei/Население_по_основным_национальностям,_родному_языку_и_языку_на_котором_обычно_разговаривает/Population_by_main_nationalities,_mother_tongue_and_language_usually_spoken-10] Biroul Naţional de Statistică: Populaţia după naţionalităţile de bază, limba maternă şi limba în care vorbeşte de obicei/Население по основным национальностям, родному языку и языку на котором обычно разговаривает/Population by main nationalities, mother tongue and language usually spoken Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine

[Populatţia_în_vîrstă_de_10_ani_şi_peste_după_nivelul_de_instruire,_pe_medii,_în_profil_teritorial/Население_в_возрасте_10_лет_и_старше_по_уровню_образования_и_типу_местности,_в_территориальном_разрезе/Population_aged_10_years_and_over_by_educational_attaiment_and_area,_in_territorial_aspect-11] ¹ ² ³ ⁴ ⁵ ⁶ ⁷ ⁸ ⁹ Biroul Naţional de Statistică: Populatţia în vîrstă de 10 ani şi peste după nivelul de instruire, pe medii, în profil teritorial/Население в возрасте 10 лет и старше по уровню образования и типу местности, в территориальном разрезе/Population aged 10 years and over by educational attaiment and area, in territorial aspect Arxivləşdirilib 2013-11-14 at the Wayback Machine

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

Müstəqil Dövlətlər Birliyi
MDB üzvləri	Azərbaycan • Belarus • Ermənistan • Qazaxıstan • Qırğızıstan • Moldova • Özbəkistan • Rusiya • Tacikistan
MDB-nin müşahidəçi üzvləri	Türkmənistan (MDB-nin nizamnaməsini təsdiq etməyib)
MDB-ni tərk edənlər	Gürcüstan (3 dekabr 1993 — 18 avqust 2009) • Ukrayna (1994 — 2014)

Avrasiya İqtisadi Qrupu (EURASEC)
Üzvlər	Belorusiya • Qazaxıstan • Qırğızıstan • Rusiya • Tacikistan • Özbəkistan
Müşahidəçilər	Ermənistan • Moldova • Ukrayna

Moldova

Mündəricat

Etimologiya

Əhali

Vətəndaşlıq

Milli tərkib

Dil

İqtisadiyyatı

Təhsil

Siyasət

Seçkilər sistemi

İstinadlar

Naviqasiya menyusu

ABŞ-ın əsas qeyri-NATO müttəfiqləri
Əfqanıstan (De-yure) Avstriya Avstraliya Bəhreyn Misir İsrail Yaponiya İordaniya Küveyt Mərakeş Yeni Zelandiya Pakistan Filippin Cənubi Koreya Tailand Tunis
Potensial ölkələr Çili Kolumbiya Gürcüstan Moldova Oman Qətər Səudiyyə Ərəbistanı Ukrayna BƏƏ

Moldova

Etimologiya

Əhali

Vətəndaşlıq

Milli tərkib

Dil

İqtisadiyyatı

Təhsil

Siyasət

Seçkilər sistemi

İstinadlar

Naviqasiya menyusu

Axtar