Pagkakaiba sa mga pagbabago kan "Niyog"

Niyog; Temporal range: 55–0 Ma PreЄ Є O S D C P T J K Pg N Amay na Eocene – Dai palang nahahaloy
	Niyog (Cocos nucifera)
	Mga buko
Sayantipiko na klasipikasyon
Kahadean:	Plantae
Klado:	Angiosperms
Klado:	Monocots
Klado:	Commelinids
Orden:	Arecales
Pamilya:	Arecaceae
Subpamilya:	Arecoideae
Tribo:	Cocoseae
Genus:	Cocos; L.
Espesyes:	C. nucifera
Ngaran binomyal
	Cocos nucifera; L.

Browse history interactively

← Mas luma

Content deleted Content added

VisualWikitext

Inline

Presenteng pagbabago kaitong 06:55, 28 Disyembre 2023

An niyog (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos^[1] asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.

Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges^[2], mga maglalayag ni Vasco da Gama sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa Europa. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. ^[3] Dati inapod ining nux indica ni Marco Polo kan 1280 kan siya yaon sa Sumatra, na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.

Gamit asin pakinabang kaini

Enot-enot, an guta' na napupuga' ginagamit na gayong pansalak asin pan'namit sa mga luto asin lakop nanggad an praktis na ini sa pagluluto igdi sa Asya. Sa Bicol, dakul na maray an mga luto na haros may guta. An tipong nataong sabaw na masiram inomon asin kun lukad na, pwedeng gibohon kopra na napagkukuanan lana sa pagpritos. An soro (o, bagol) kaini gamit na pansungo asin ini malaadon. Ginigibo man an soro asin bunot kan niyog sa handikraft. An bunot ginagamit pansoksok sa kutsyon, panbagat sa pagtutupas nin daga o simpleng ginigibong lampaso. Siring man an ibang parte nagagamit sa pagdekorasyon, sa handikraft siring kan lunit, omlong, asin rakoy kani. An mismong kahawakan tinitistis na asin marayrahay na gibohon salasala o pasagi' sa konstruksyon. An niyog natao man nin ubod na sa luto linulumpya o inaatsara asin an tagok kaini nagigibo man na kalamay. An dahon, na inaapod na langkoy sinasalapid o sinisirikmat asin ginagamit panlanob o pan'atop sa mga payag-payag. An mismong gihoy kan mga langkoy nagigibong sighid, an pala'pa' pwedeng isungo, ilanob.

Anj bunga kan niyog maaraman kun tipong o lukadon na, paagi sa pagtobtob kaini. Kun malagong an tanog, tipong pa yan. Kun an tanog sa tobtob garo malagting, lukadon na

Ginikanan

Dakul na otoridad nagsasabi ini dating tubong Habagatan Asya orog na sa Ganges Delta, manta an iba nasabi ini hale sa norte-solnopan nin Habagatan Amerika.

Mga rekord nin fossil sa New Zealand nagpapahiling na igwang nagtubo igdi kadto pang 15 milyon na taon nakaagi, nin saradit na tinanom nakaagid nanggad sa niyog.

Mga gurangan nang fossil kan niyog nakotkot sa Karnataka, Rajasthan Thennai sa Kerala sa pampang kan Salog Palar, Then-pennai, Thamirabharani, Cauvery asin sa mga gilid bukid kan Kerala, Konaseema-Andhra Pradesh, Maharashtra (India)
An pinakagurang nakotkot sa Khulna, Bangladesh.
Nasambit man an niyog^[4] sa rekord kan Mahawamsa kan Sri Lanka, mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan Culawamsa nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I (575–608) nagkaag hardin nin tolong yojana an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.

Kataytayan nin mga ladawan

Mga rawog nin niyog
Niyog na binunotan
Niyog na tinamboan
Tipong
Lukadon
Tipong na inomon
An tinanom na niyog
Burak kan niyog
Mga tinitindang tipong sa sentro kan Syudad nin Naga
Ubod kan niyog
Sinapsap na ubod nin niyog
Halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.
Bagong tambo na niyog

Mga panluwas na takod

Coconut Varieties Endemic to Sri Lanka
Coconut Time Line Archived 2007-12-13 at the Wayback Machine.
Plant Cultures: botany, history and uses of the coconut
Purdue University crop pages: Cocos nucifera
Coconut
Cocos nucifera information Archived 2010-07-12 at the Wayback Machine. from the Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR) Archived 2021-02-21 at the Wayback Machine.
Descriptors for Coconut (Cocos nucifera L.)
Coconut Research Center

Toltolan

↑ WCSP, World Checklist of Selected Plant Families Cocos
↑ https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/
↑ pg481
↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-12-26. Retrieved 2022-12-26.

Pinopoonan an artikulong ini. Makakatabang ka sa Bikol Wikipedia sa pagparambong kaining pahina.

[1] WCSP, World Checklist of Selected Plant Families Cocos

[2] ttps://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/

[3] 481

[4] "Archive copy". Archived from the original on 2022-12-26. Retrieved 2022-12-26.

[1]

[2]

[3]

[4]

@@ Linya 1: / Linya 1: @@
+{{Speciesbox
-[[Ladawan:1859-Martinique.web.jpg|right|thumb|280px|An tinanom na niyog]]
+| name = Niyog
-[[File:Mga panindang tipong.jpg|thumb|right|250px|Mga tinitindang tipong sa sentro kan Syudad nin Naga]]
+| fossil_range = {{Fossil range|55|0}}<small> Amay na [[Eocene]] – Dai palang nahahaloy</small>
-[[File:Ubod kan niyog.jpg|thumb|thumb|right|250px|Ubod kan niyog]]
+| image = Cocos_nucifera_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-187.jpg
-[[File:Ubod niyog sinapsap.jpg|thumb|right|250px|Sinapsap na ubod niyog]]
+| image_caption = Niyog (''Cocos nucifera'')
+| image2 = Coconut 4.jpg
+| image2_caption = Mga buko
+| display_parents = 3
+| genus = Cocos
+| parent_authority = [[Carl Linnaeus|L.]]
+| species = nucifera
+| authority = L.
+}}
-An '''niyog''' (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos <ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.
+An '''niyog''' (''Cocos nucifera'') tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na ''Cocos''<ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.
+Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges<ref><nowiki>https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/</nowiki></ref>, mga maglalayag ni [[Vasco da Gama]] sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa [[Europa]]. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. <ref>[http://books.google.com/books?id=RxGv6tMX2QcC&pg=PT481&dq=coco+fantasma+portugueses&lr=&as_brr=3 pg481]</ref> Dati inapod ining ''nux indica'' ni [[Marco Polo]] kan 1280 kan siya yaon sa [[Sumatra]], na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.
-Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges, mga maglalayag ni [[Vasco da Gama]] sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa [[Europa]]. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. <ref>[http://books.google.com/books?id=RxGv6tMX2QcC&pg=PT481&dq=coco+fantasma+portugueses&lr=&as_brr=3 pg481]</ref>
-Dati inapod ining ''nux indica'' ni [[Marco Polo]] kan 1280 kan siya yaon sa [[Sumatra]], na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagayh sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.
 ==Gamit asin pakinabang kaini==
 Enot-enot, an guta' na napupuga' ginagamit na gayong pansalak asin pan'namit sa mga luto asin lakop nanggad an praktis na ini sa pagluluto igdi sa Asya. Sa Bicol, dakul na maray an mga luto na haros may guta. An tipong nataong sabaw na masiram inomon asin kun lukad na, pwedeng gibohon kopra na napagkukuanan lana sa pagpritos. An soro (o, bagol) kaini gamit na pansungo asin ini malaadon. Ginigibo man an soro asin bunot kan niyog sa handikraft. An  bunot ginagamit pansoksok sa kutsyon, panbagat sa pagtutupas nin daga o simpleng ginigibong lampaso. Siring man an ibang parte nagagamit sa pagdekorasyon, sa handikraft siring kan  [[lunit]], [[omlong]], asin [[rakoy]] kani. An mismong kahawakan tinitistis na asin marayrahay na gibohon salasala o pasagi' sa konstruksyon. An niyog natao man nin [[ubod]] na sa luto linulumpya o inaatsara asin an tagok kaini nagigibo man na [[kalamay]]. An dahon, na inaapod na [[langkoy]] sinasalapid o sinisirikmat asin ginagamit panlanob o pan'atop sa mga payag-payag. An mismong gihoy kan mga langkoy nagigibong sighid, an pala'pa' pwedeng isungo, ilanob.
+Anj bunga kan niyog maaraman kun tipong o lukadon na, paagi sa pagtobtob kaini. Kun malagong an tanog, tipong pa yan. Kun an tanog sa tobtob garo malagting, lukadon na
 == Ginikanan ==
@@ Linya 22: / Linya 31: @@
 * Mga gurangan nang fossil kan niyog nakotkot sa [[Karnataka]], [[Rajasthan]] Thennai sa [[Kerala]] sa pampang kan Salog Palar, Then-pennai, Thamirabharani, Cauvery asin sa mga gilid bukid kan Kerala, [[Konaseema]]-[[Andhra Pradesh]], [[Maharashtra]] ([[India]])
 * An pinakagurang nakotkot sa [[Khulna]], [[Bangladesh]].
-* Nasambit man an niyog sa rekord kan [[Mahawamsa]] kan [[Sri Lanka]], mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan [[Culawamsa]] nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I ([[575]]–[[608]]) nagkaag hardin nin tolong [[yojana]] an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.
+* Nasambit man an niyog<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=https://manbhavna.in/sanjiv-deskwork-class-10th-pdf-download-2023/ |access-date=2022-12-26 |archive-date=2022-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221226084430/https://manbhavna.in/sanjiv-deskwork-class-10th-pdf-download-2023/ |dead-url=yes }}</ref> sa rekord kan [[Mahawamsa]] kan [[Sri Lanka]], mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan [[Culawamsa]] nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I ([[575]]–[[608]]) nagkaag hardin nin tolong [[yojana]] an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.
+== Kataytayan nin mga ladawan ==
+<gallery>
+Cocos nucifera14.jpg|Mga rawog nin niyog
+Niyog, pigbunotan.jpg|Niyog na binunotan
+Niyog tinatamboan.jpg|Niyog na tinamboan
+Tipong (niyog).jpg|thumb|Tipong
+Lukadon (niyog).jpg|thumb|Lukadon
+File:Sumptuous Blessings from the Lake Pandin.jpg|Tipong na inomon
+Ladawan:1859-Martinique.web.jpg|An tinanom na niyog
+File:Coconut Palm flowers.jpg|Burak kan niyog
+File:Mga panindang tipong.jpg|Mga tinitindang tipong sa sentro kan Syudad nin Naga
+File:Ubod kan niyog.jpg|Ubod kan niyog
+File:Ubod niyog sinapsap.jpg|thumb|right|200px|Sinapsap na ubod nin niyog
+File:Bluesky2021.jpg|Halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.
+File:Young Coconut2021.jpg|Bagong tambo na niyog
+</gallery>
 == Mga panluwas na takod ==
 * [http://www.fao.org/docrep/x0270e/x0270e03.htm#P168_10799 Coconut Varieties Endemic to Sri Lanka]
-* [http://cocos.arecaceae.com/ Coconut Time Line]
+* [http://cocos.arecaceae.com/ Coconut Time Line] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071213015327/http://cocos.arecaceae.com/ |date=2007-12-13 }}
 * [http://www.plantcultures.org/plants/coconut_landing.html Plant Cultures: botany, history and uses of the coconut]
 * [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/duke_energy/Cocos_nucifera.html Purdue University crop pages: ''Cocos nucifera'']
 * [http://www.bioversityinternational.org/Plants_and_Animals/Coconut/index.asp Coconut]
-* [http://www.hear.org/species/cocos_nucifera/ ''Cocos&nbsp;nucifera'' information] from the [http://www.hear.org/ Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR)]
+* [http://www.hear.org/species/cocos_nucifera/ ''Cocos&nbsp;nucifera'' information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100712203057/http://www.hear.org/species/cocos%5Fnucifera/ |date=2010-07-12 }} from the [http://www.hear.org/ Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210221021637/http://www.hear.org/ |date=2021-02-21 }}
 * [http://www.bioversityinternational.org/Publications/pubfile.asp?ID_PUB=392 Descriptors for Coconut (Cocos nucifera L.)]
 * [http://www.coconutresearchcenter.org/ Coconut Research Center]
-<gallery>
-Niyog, pigbunotan.jpg|Niyog na binunotan
-Niyog tinatamboan.jpg|Niyog na tinamboan
-</gallery>
 == Toltolan ==
- {{reflist}}
+ {{reflist}}{{Poon}}
-{{stub}}