Jump to content

Pagkakaiba sa mga pagbabago kan "Niyog"

Baguhon an mga link
Gikan sa Bikol Sentral na Wikipedia, an talingkas na ensiklopedya
Browse history interactively
← Mas luma
Content deleted Content added
VisualWikitext
Rescuing 1 sources and tagging 0 as dead.) #IABot (v2.0.9.5
 
(dai pinapahiling an 7 (na) tulos-tulos na pagbabago kan 4 (na) paragamit)
Linya 3: Linya 3:
| fossil_range = {{Fossil range|55|0}}<small> Amay na [[Eocene]] – Dai palang nahahaloy</small>
| fossil_range = {{Fossil range|55|0}}<small> Amay na [[Eocene]] – Dai palang nahahaloy</small>
| image = Cocos_nucifera_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-187.jpg
| image = Cocos_nucifera_-_Köhler–s_Medizinal-Pflanzen-187.jpg
| image_caption = Coconut palm (''Cocos nucifera'')
| image_caption = Niyog (''Cocos nucifera'')
| image2 = Coconut 4.jpg
| image2 = Coconut 4.jpg
| image2_caption = Coconut fruits
| image2_caption = Mga buko
| display_parents = 3
| display_parents = 3
| genus = Cocos
| genus = Cocos
Linya 13: Linya 13:
}}
}}


An '''niyog''' (''Cocos nucifera'') tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos<ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.
An '''niyog''' (''Cocos nucifera'') tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na ''Cocos''<ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.


Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorado<ref><nowiki>https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/</nowiki></ref>r na Portuges, mga maglalayag ni [[Vasco da Gama]] sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa [[Europa]]. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. <ref>[http://books.google.com/books?id=RxGv6tMX2QcC&pg=PT481&dq=coco+fantasma+portugueses&lr=&as_brr=3 pg481]</ref>
Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges<ref><nowiki>https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/</nowiki></ref>, mga maglalayag ni [[Vasco da Gama]] sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa [[Europa]]. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. <ref>[http://books.google.com/books?id=RxGv6tMX2QcC&pg=PT481&dq=coco+fantasma+portugueses&lr=&as_brr=3 pg481]</ref> Dati inapod ining ''nux indica'' ni [[Marco Polo]] kan 1280 kan siya yaon sa [[Sumatra]], na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.
Dati inapod ining ''nux indica'' ni [[Marco Polo]] kan 1280 kan siya yaon sa [[Sumatra]], na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.


==Gamit asin pakinabang kaini==
==Gamit asin pakinabang kaini==
Linya 32: Linya 31:
* Mga gurangan nang fossil kan niyog nakotkot sa [[Karnataka]], [[Rajasthan]] Thennai sa [[Kerala]] sa pampang kan Salog Palar, Then-pennai, Thamirabharani, Cauvery asin sa mga gilid bukid kan Kerala, [[Konaseema]]-[[Andhra Pradesh]], [[Maharashtra]] ([[India]])
* Mga gurangan nang fossil kan niyog nakotkot sa [[Karnataka]], [[Rajasthan]] Thennai sa [[Kerala]] sa pampang kan Salog Palar, Then-pennai, Thamirabharani, Cauvery asin sa mga gilid bukid kan Kerala, [[Konaseema]]-[[Andhra Pradesh]], [[Maharashtra]] ([[India]])
* An pinakagurang nakotkot sa [[Khulna]], [[Bangladesh]].
* An pinakagurang nakotkot sa [[Khulna]], [[Bangladesh]].
* Nasambit man an niyog<ref>https://manbhavna.in/sanjiv-deskwork-class-10th-pdf-download-2023/</ref> sa rekord kan [[Mahawamsa]] kan [[Sri Lanka]], mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan [[Culawamsa]] nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I ([[575]]–[[608]]) nagkaag hardin nin tolong [[yojana]] an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.
* Nasambit man an niyog<ref>{{Cite web |title=Archive copy |url=https://manbhavna.in/sanjiv-deskwork-class-10th-pdf-download-2023/ |access-date=2022-12-26 |archive-date=2022-12-26 |archive-url=https://web.archive.org/web/20221226084430/https://manbhavna.in/sanjiv-deskwork-class-10th-pdf-download-2023/ |dead-url=yes }}</ref> sa rekord kan [[Mahawamsa]] kan [[Sri Lanka]], mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan [[Culawamsa]] nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I ([[575]]–[[608]]) nagkaag hardin nin tolong [[yojana]] an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.


== Kataytayan nin mga ladawan ==
== Kataytayan nin mga ladawan ==
Linya 54: Linya 53:


* [http://www.fao.org/docrep/x0270e/x0270e03.htm#P168_10799 Coconut Varieties Endemic to Sri Lanka]
* [http://www.fao.org/docrep/x0270e/x0270e03.htm#P168_10799 Coconut Varieties Endemic to Sri Lanka]
* [http://cocos.arecaceae.com/ Coconut Time Line]
* [http://cocos.arecaceae.com/ Coconut Time Line] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20071213015327/http://cocos.arecaceae.com/ |date=2007-12-13 }}
* [http://www.plantcultures.org/plants/coconut_landing.html Plant Cultures: botany, history and uses of the coconut]
* [http://www.plantcultures.org/plants/coconut_landing.html Plant Cultures: botany, history and uses of the coconut]
* [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/duke_energy/Cocos_nucifera.html Purdue University crop pages: ''Cocos nucifera'']
* [http://www.hort.purdue.edu/newcrop/duke_energy/Cocos_nucifera.html Purdue University crop pages: ''Cocos nucifera'']
* [http://www.bioversityinternational.org/Plants_and_Animals/Coconut/index.asp Coconut]
* [http://www.bioversityinternational.org/Plants_and_Animals/Coconut/index.asp Coconut]
* [http://www.hear.org/species/cocos_nucifera/ ''Cocos&nbsp;nucifera'' information] from the [http://www.hear.org/ Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR)]
* [http://www.hear.org/species/cocos_nucifera/ ''Cocos&nbsp;nucifera'' information] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20100712203057/http://www.hear.org/species/cocos%5Fnucifera/ |date=2010-07-12 }} from the [http://www.hear.org/ Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR)] {{Webarchive|url=https://web.archive.org/web/20210221021637/http://www.hear.org/ |date=2021-02-21 }}
* [http://www.bioversityinternational.org/Publications/pubfile.asp?ID_PUB=392 Descriptors for Coconut (Cocos nucifera L.)]
* [http://www.bioversityinternational.org/Publications/pubfile.asp?ID_PUB=392 Descriptors for Coconut (Cocos nucifera L.)]
* [http://www.coconutresearchcenter.org/ Coconut Research Center]
* [http://www.coconutresearchcenter.org/ Coconut Research Center]


== Toltolan ==
== Toltolan ==
{{reflist}}
{{reflist}}{{Poon}}
{{stub}}

Presenteng pagbabago kaitong 06:55, 28 Disyembre 2023

Niyog
Temporal range: 55–0 Ma
Amay na Eocene – Dai palang nahahaloy
Niyog (Cocos nucifera)
Mga buko
Sayantipiko na klasipikasyon edit
Kahadean: Plantae
Klado: Angiosperms
Klado: Monocots
Klado: Commelinids
Orden: Arecales
Pamilya: Arecaceae
Subpamilya: Arecoideae
Tribo: Cocoseae
Genus: Cocos
L.
Espesyes:
C. nucifera
Ngaran binomyal
Cocos nucifera
L.

An niyog (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos[1] asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.

Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges[2], mga maglalayag ni Vasco da Gama sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa Europa. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. [3] Dati inapod ining nux indica ni Marco Polo kan 1280 kan siya yaon sa Sumatra, na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.

Gamit asin pakinabang kaini

[baguhon | baguhon an source]

Enot-enot, an guta' na napupuga' ginagamit na gayong pansalak asin pan'namit sa mga luto asin lakop nanggad an praktis na ini sa pagluluto igdi sa Asya. Sa Bicol, dakul na maray an mga luto na haros may guta. An tipong nataong sabaw na masiram inomon asin kun lukad na, pwedeng gibohon kopra na napagkukuanan lana sa pagpritos. An soro (o, bagol) kaini gamit na pansungo asin ini malaadon. Ginigibo man an soro asin bunot kan niyog sa handikraft. An bunot ginagamit pansoksok sa kutsyon, panbagat sa pagtutupas nin daga o simpleng ginigibong lampaso. Siring man an ibang parte nagagamit sa pagdekorasyon, sa handikraft siring kan lunit, omlong, asin rakoy kani. An mismong kahawakan tinitistis na asin marayrahay na gibohon salasala o pasagi' sa konstruksyon. An niyog natao man nin ubod na sa luto linulumpya o inaatsara asin an tagok kaini nagigibo man na kalamay. An dahon, na inaapod na langkoy sinasalapid o sinisirikmat asin ginagamit panlanob o pan'atop sa mga payag-payag. An mismong gihoy kan mga langkoy nagigibong sighid, an pala'pa' pwedeng isungo, ilanob.

Anj bunga kan niyog maaraman kun tipong o lukadon na, paagi sa pagtobtob kaini. Kun malagong an tanog, tipong pa yan. Kun an tanog sa tobtob garo malagting, lukadon na

Ginikanan

[baguhon | baguhon an source]
  • Mga rekord nin fossil sa New Zealand nagpapahiling na igwang nagtubo igdi kadto pang 15 milyon na taon nakaagi, nin saradit na tinanom nakaagid nanggad sa niyog.

Kataytayan nin mga ladawan

[baguhon | baguhon an source]
  • Mga rawog nin niyog
    Mga rawog nin niyog
  • Niyog na binunotan
    Niyog na binunotan
  • Niyog na tinamboan
    Niyog na tinamboan
  • Tipong
    Tipong
  • Lukadon
    Lukadon
  • Tipong na inomon
    Tipong na inomon
  • An tinanom na niyog
    An tinanom na niyog
  • Burak kan niyog
    Burak kan niyog
  • Mga tinitindang tipong sa sentro kan Syudad nin Naga
    Mga tinitindang tipong sa sentro kan Syudad nin Naga
  • Ubod kan niyog
    Ubod kan niyog
  • Sinapsap na ubod nin niyog
    Sinapsap na ubod nin niyog
  • Halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.
    Halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.
  • Bagong tambo na niyog
    Bagong tambo na niyog

Mga panluwas na takod

[baguhon | baguhon an source]

Toltolan

[baguhon | baguhon an source]
  1. ↑ WCSP, World Checklist of Selected Plant Families Cocos
  2. ↑ https://hindivyanjan.com/percentage-kaise-nikale-hindi/
  3. ↑ pg481
  4. ↑ "Archive copy". Archived from the original on 2022-12-26. Retrieved 2022-12-26. 
Kinua sa "https://bcl.wikipedia.org/w/index.php?title=Niyog&oldid=269057"