Pagkakaiba sa mga pagbabago kan "Niyog"
#WPWP #WPWPPH Mga tatak: Reverted Biswal-na-Pagliwat |
No edit summary Tatak: Manual revert |
||
| Linya 20: | Linya 20: | ||
[[File:Bluesky2021.jpg|thumb|halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.]] |
[[File:Bluesky2021.jpg|thumb|halangkay na mga niyog na may mga dakol na bunga.]] |
||
[[File:Young Coconut2021.jpg|thumb|Bagong tambo na niyog]] |
[[File:Young Coconut2021.jpg|thumb|Bagong tambo na niyog]] |
||
[[Ladawan:Ubod kan niyog.jpg|thumb|Ubod kan niyog]] |
|||
An '''niyog''' (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos <ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga. |
An '''niyog''' (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos <ref>WCSP, World Checklist of Selected Plant Families [http://apps.kew.org/wcsp/qsearch.do?plantName=Cocos&page=quickSearch ''Cocos'']</ref> asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga. |
||
Pagbabago puon kaitong 23:56, 24 Nobyembre 2021
| Niyog | |
|---|---|
| |
| Coconut palm (Cocos nucifera) | |
| |
| Coconut fruits | |
Sayantipiko na klasipikasyon 
| |
| Kahadean: | Plantae |
| Klado: | Angiosperms |
| Klado: | Monocots |
| Klado: | Commelinids |
| Orden: | Arecales |
| Pamilya: | Arecaceae |
| Subpamilya: | Arecoideae |
| Tribo: | Cocoseae |
| Genus: | Cocos L. |
| Espesyes: | C. nucifera
|
| Ngaran binomyal | |
| Cocos nucifera L.
| |
An niyog (Cocos nucifera) tinanom na kaapil sa pamilyang Arecaceae (palmera). Ini sana an inaako na species sa genus na Cocos [1] asin nadakula ining palmera, asin kun lanyog na, naabot 30 metros an langkaw, na an mga pala'pa' niya naabot 4-6 metro an laba, an mismong matarigwis na dahon niya naabot 60-90 sentimetro an laba. Kun aragirang na an mga dahon saka pala'pa', ini natigpo sanang malinig sa saiyang kahawakan. An niyog na arapodan pwede manongod sa banhi, o sa bunga.
Nakua daa an ngaran kan niyog sa mga eksplorador na Portuges, mga maglalayag ni Vasco da Gama sa Indya, na iyo an enot na nagdara kaini sa Europa. An kayumanggihon asin mabuhok na hitsura kan tibuho nagparomdom sainda kaidtong sarong "isaw" o asuwang na inapod Coco. [2]
Dati inapod ining nux indica ni Marco Polo kan 1280 kan siya yaon sa Sumatra, na sinapi man na termino sa mga Arabo na nag'apod man kaini جوز هندي jawz hindī, o niyog Indyano. Kan ini uminabot sa Inglatierra, nawalat an pangaran na coco, asin isinumpay an 'nut'. Matagal na gayo an niyog asin nakakabagay sa lugar na matubig o kaladman asin siring man sa mga lantad kun saen dikitdikit an tubig.
Gamit asin pakinabang kaini
Enot-enot, an guta' na napupuga' ginagamit na gayong pansalak asin pan'namit sa mga luto asin lakop nanggad an praktis na ini sa pagluluto igdi sa Asya. Sa Bicol, dakul na maray an mga luto na haros may guta. An tipong nataong sabaw na masiram inomon asin kun lukad na, pwedeng gibohon kopra na napagkukuanan lana sa pagpritos. An soro (o, bagol) kaini gamit na pansungo asin ini malaadon. Ginigibo man an soro asin bunot kan niyog sa handikraft. An bunot ginagamit pansoksok sa kutsyon, panbagat sa pagtutupas nin daga o simpleng ginigibong lampaso. Siring man an ibang parte nagagamit sa pagdekorasyon, sa handikraft siring kan lunit, omlong, asin rakoy kani. An mismong kahawakan tinitistis na asin marayrahay na gibohon salasala o pasagi' sa konstruksyon. An niyog natao man nin ubod na sa luto linulumpya o inaatsara asin an tagok kaini nagigibo man na kalamay. An dahon, na inaapod na langkoy sinasalapid o sinisirikmat asin ginagamit panlanob o pan'atop sa mga payag-payag. An mismong gihoy kan mga langkoy nagigibong sighid, an pala'pa' pwedeng isungo, ilanob.
Anj bunga kan niyog maaraman kun tipong o lukadon na, paagi sa pagtobtob kaini. Kun malagong an tanog, tipong pa yan. Kun an tanog sa tobtob garo malagting, lukadon na
Ginikanan
- Dakul na otoridad nagsasabi ini dating tubong Habagatan Asya orog na sa Ganges Delta, manta an iba nasabi ini hale sa norte-solnopan nin Habagatan Amerika.
- Mga rekord nin fossil sa New Zealand nagpapahiling na igwang nagtubo igdi kadto pang 15 milyon na taon nakaagi, nin saradit na tinanom nakaagid nanggad sa niyog.
- Mga gurangan nang fossil kan niyog nakotkot sa Karnataka, Rajasthan Thennai sa Kerala sa pampang kan Salog Palar, Then-pennai, Thamirabharani, Cauvery asin sa mga gilid bukid kan Kerala, Konaseema-Andhra Pradesh, Maharashtra (India)
- An pinakagurang nakotkot sa Khulna, Bangladesh.
- Nasambit man an niyog sa rekord kan Mahawamsa kan Sri Lanka, mga ika2-enot na siglo B.K. An rekord man kan Culawamsa nagtotomoy na si Hadeng Aggabodhi I (575–608) nagkaag hardin nin tolong yojana an laba, na posible iyo an pinakaenot na pawa nin niyog.
Mga panluwas na takod
- Coconut Varieties Endemic to Sri Lanka
- Coconut Time Line
- Plant Cultures: botany, history and uses of the coconut
- Purdue University crop pages: Cocos nucifera
- Coconut
- Cocos nucifera information from the Hawaiian Ecosystems at Risk project (HEAR)
- Descriptors for Coconut (Cocos nucifera L.)
- Coconut Research Center
-
Mga rawog nin niyog -
Niyog na binunotan -
Niyog na tinamboan -
tipong -
Lukadon -
Tipong
