Gradačac
Gradačac je grad i naseljeno mjesto u sjeveroistočnom dijelu Bosne i Hercegovine. Nalazi se na obroncima Majevice, na nadmorskoj visini od 287 metara. Gradom dominira kula Husein-bega Gradaščevića, poznatija kao Gradina, koja je zaštitni znak i prepoznatljivi simbol grada.
Gradačac | |
|---|---|
Grad | |
| Grad Gradačac | |
 Grb | |
 Grad Gradačac u Bosni i Hercegovini | |
  Gradačac | |
| Koordinate: 44°52′44.5″N 18°25′32.9″E / 44.879028°N 18.425806°E | |
| Država |  Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija Bosne i Hercegovine |
| Kanton | Tuzlanski |
| Vlada | |
| • Gradonačelnik | Hajrudin Mehanović[1] (SDA) |
| Površina | |
| • Grad | 215,08 km2 |
| • Naseljeno mjesto | 16,32 km2 |
| Nadmorska visina | 287 m |
| Stanovništvo (2013) | |
| • Grad | 39.340 |
| • Grad (gustoća) | 182,91 /km2 |
| • Naseljeno mjesto | 12.764 |
| • Naseljeno mjesto (gustoća) | 782,11 /km2 |
| Vremenska zona | CET (UTC+1) |
| • Ljeti (DST) | CEST (UTC+2) |
| Poštanski broj | 76 250 |
| Pozivni broj | (+387) 35 |
| Matični broj | 120553[2] |
| Matični broj grada | 10391 |
| Veb-sajt | gradacac |
Historija
Na području Gradačca se prostirala srednjovjekovna župa Nenavište (ona je obuhvatala veći dio današnjeg grada Gradačac i općina Modriča i Šamac, a u historijskim izvorima se prvi put javlja 1326–1329, kasnije se na ovom području javlja grad Gračac (1461).
Pod Osmanlijskom je vlašću od 1519. Gračačka (Gračac je stariji naziv za Gradačac.) nahija spomenuta je u jednom defteru iz 1533. dok se 1634. navodi da Gradačac pripada Gračaničkom kadiluku. To je ujedno i prvi dokumenat u kojem se ovo mjesto javlja pod sadašnjim svojim imenom. Nakon Karlovačkog mira (1699.) Gradačac, kojem je tada bila namijenjena odbrana osmanlijskih granica na Savi, mnogo dobija na svom strateškom značaju. Godine 1701. postaje palanka, a od 1710. sjedište kapetanije. Poslije toga varošica se brzo razvijala, pa je polovinom 19. vijeka imala dva hana, dvije medrese, četiri džamije, nekoliko mekteba i oko 40 trgovačkih i zanatskih radnji. Najveća zasluga za takav prosperitet mjesta pripada gradačačkim nasljednim kapetanima iz obitelji Gradaščevića: Osman-kapetanu i Murat-kapetanu, a naročito predvodniku vojske bosanskih feudalaca u borbi protiv osmanlijske uprave 1830. godine, Husein-kapetanu, bolje poznatom pod imenom "Zmaj od Bosne".
Gradačačka tvrđava
Izgradnja postojećeg tvrđavskog kompleksa u ovom mjestu započeta je 1765. a dovršena do 1821. godine. Unutar široko razvedenih bedema ovog fortifikacionog sistema koji ima tri ulaza osigurana kapi-kulama, nalazi se oko 18 m visoka, od opeke sagrađena trospratna kula s tornjem na vrhu. Masivno građena četverokatna sahat-kula, kvadratne osnove, visoka 22 m, najmlađi je objekat te vrste u Bosni i Hercegovini. Podigao ju je 1824. godine Husein-kapetan Gradaščević.
Narodne legende
I u okolini Gradačca ima nešto sačuvanih tragova prošlosti i mjesta za koje su vezane još žive narodne legende i predanja. Najinteresantniji je fra Lovrin grob u selu Turiću. Ovaj stari grob potiče iz konca 18. vijeka i odavno je prešao u legendu.
Geografija
Gradačac se nalazi na nadmorskoj visini od 287 metara, na rječici Gradašnici, među obroncima planine Majevice i Trebave. Poznat je voćarski kraj i jedan od najvećih proizvodnih i trgovačkih centara šljivom u Bosni i Hercegovini.
Klima
Klima u Gradačcu je umjereno kontinentalna. Ljeta su obicni topla sa prosječnim temperaturama oko 25-30 °C, ali ponekad mogu dostići i preko 30 °C. Zime su hladne, s prosečnim temperaturama oko 0 °C, ali mogu biti i znatno niže. Snijeg nije rijetka pojava tokom zimskih mjeseci. Proljeće i jesen su umjereno topli, ali promenljivi. Kiša je ravnomjerno raspoređena tokom cijele godine, s nešto većim padavinama tokom proljeća i jeseni. Najveća maksimalna dnevna temperatura zraka je izmjerena 24 Jula 2007. iznosila je 40,5 °C, dok je najmanja izmjerena 31 Januara 1987. i iznosila je -21,5 °C. Najveca godišnja količina padavina je izmjerena 2014. iznosila je 1205 mm, dok je najmanja izmjerena 2000. i iznosila je 412,6 mm .[3]
Stanovništvo
Po službenom popisu stanovništva iz 1991. godine, općina Gradačac imala je 56.581 stanovnika, raspoređenih u 38 naselja. Poslije potpisivanja Dejtonskog sporazuma, veći dio općine Gradačac ušao je u sastav Federacije Bosne i Hercegovine. U sastav Republike Srpske ušla su naseljena mjesta: Blaževac, Krčevljani, Njivak, Orlovo Polje, Pelagićevo, Samarevac, Tolisa i Zelinja Gornja, te dijelovi naseljenih mjesta: Donja Tramošnica, Donje Ledenice, Donji Skugrić, Gornja Tramošnica, Gornje Krečane, Gornje Ledenice, Jasenica, Porebrice i Turić. Od ovog područja formirana je općina Pelagićevo.
Nacionalni sastav stanovništva - grad Gradačac
| Sastav stanovništva – grad Gradačac | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991.[4] | 1981.[5] | 1971.[6] | 1961.[7] | |||
| Osoba | 39 340 (100,0%) | 56 581 (100,0%) | 54 281 (100,0%) | 48 384 (100,0%) | 42 730 (100,0%) | ||
| Bošnjaci | 37 130 (94,38%) | 33 856 (59,84%)1 | 31 219 (57,51%)1 | 26 905 (55,61%)1 | 20 504 (47,99%)1 | ||
| Hrvati | 918 (2,334%) | 8 613 (15,22%) | 9 011 (16,60%) | 8 447 (17,46%) | 7 617 (17,83%) | ||
| Srbi | 345 (0,877%) | 11 221 (19,83%) | 11 727 (21,60%) | 12 455 (25,74%) | 12 971 (30,36%) | ||
| Bosanci | 317 (0,806%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 172 (0,437%) | – | – | – | – | ||
| Nisu se izjasnili | 167 (0,425%) | – | – | – | – | ||
| Romi | 127 (0,323%) | – | 1 (0,002%) | – | – | ||
| Nepoznato | 53 (0,135%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 45 (0,114%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 35 (0,089%) | 1 455 (2,572%) | 222 (0,409%) | 193 (0,399%) | 62 (0,145%) | ||
| Albanci | 23 (0,058%) | – | 35 (0,064%) | 16 (0,033%) | 11 (0,026%) | ||
| Jugoslaveni | 4 (0,010%) | 1 436 (2,538%) | 2 010 (3,703%) | 321 (0,663%) | 1 510 (3,534%) | ||
| Makedonci | 3 (0,008%) | – | 10 (0,018%) | 5 (0,010%) | 4 (0,009%) | ||
| Slovenci | 1 (0,003%) | – | 8 (0,015%) | 10 (0,021%) | 15 (0,035%) | ||
| Crnogorci | – | – | 29 (0,053%) | 28 (0,058%) | 30 (0,070%) | ||
| Mađari | – | – | 9 (0,017%) | 4 (0,008%) | 6 (0,014%) | ||
Nacionalni sastav stanovništva - naseljeno mjesto Gradačac
| Sastav stanovništva – naseljeno mjesto Gradačac | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013. | 1991.[4] | 1981.[5] | 1971.[6] | 1961.[7] | |||
| Osoba | 12 764 (100,0%) | 12 868 (100,0%) | 10 661 (100,0%) | 7 606 (100,0%) | 5 878 (100,0%) | ||
| Bošnjaci | 11 811 (92,53%) | 9 454 (73,47%)1 | 7 758 (72,77%)1 | 6 121 (80,48%)1 | 3 903 (66,40%)1 | ||
| Hrvati | 227 (1,778%) | 681 (5,292%) | 563 (5,281%) | 452 (5,943%) | 317 (5,393%) | ||
| Bosanci | 182 (1,426%) | – | – | – | – | ||
| Nisu se izjasnili | 137 (1,073%) | – | – | – | – | ||
| Srbi | 111 (0,870%) | 1 348 (10,48%) | 980 (9,192%) | 730 (9,598%) | 968 (16,47%) | ||
| Romi | 106 (0,830%) | – | 1 (0,009%) | – | – | ||
| Muslimani | 83 (0,650%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 41 (0,321%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 26 (0,204%) | 362 (2,813%) | 76 (0,713%) | 59 (0,776%) | 15 (0,255%) | ||
| Albanci | 23 (0,180%) | – | 25 (0,234%) | 14 (0,184%) | 7 (0,119%) | ||
| Nepoznato | 11 (0,086%) | – | – | – | – | ||
| Jugoslaveni | 3 (0,024%) | 1 023 (7,950%) | 1 231 (11,55%) | 207 (2,722%) | 645 (10,97%) | ||
| Makedonci | 2 (0,016%) | – | 1 (0,009%) | 2 (0,026%) | 1 (0,017%) | ||
| Slovenci | 1 (0,008%) | – | 4 (0,038%) | 5 (0,066%) | 4 (0,068%) | ||
| Crnogorci | – | – | 16 (0,150%) | 13 (0,171%) | 17 (0,289%) | ||
| Mađari | – | – | 6 (0,056%) | 3 (0,039%) | 1 (0,017%) | ||
Kultura
Nacionalni spomenici
Privreda
Najznačajnije industrije u Gradačcu su tekstilna, hemijska, mašinska i prehrambena. Gradačac je i mjesto održavanja tradicionalnog međunarodnog Sajma šljive.
Politika
Gradačac je organizovan kao grad kojom rukovodi gradonačelnik i Gradsko vijeće koje ima 30 vijećnika. U Gradskom vijeću djeluje nekoliko stranaka: SDP, SDA, RDS, PDA, Socijaldemokrati BiH, Narod i pravda, Savez za bolju budućnost BiH, te Klub nezavisnih vijećnika.
Obrazovanje
U gradu postoje dvije srednje škole, sedam osnovnih i 14 područnih škola.
Sport
Sportski timovi
Poznate ličnosti
- Husein-kapetan Gradaščević, historijska ličnost
- Mustafa Imamović, univerzitetski profesor
- Hasan Kikić, književnik
- Ahmed Muradbegović, književnik
- Husein Kavazović, reisu-l-ulema Islamske zajednice u Bosni i Hercegovini
- Fadil Novalić, privrednik, Premijer Federacije BiH
- Stjepan Šiber, general Armije RBiH
- Mirko Marjanović, pripovjedač, romanopisac, književnik i likovni kritičar
- Aleksandar Mlač, novinar
- Mustafa Novalić, književnik i profesor
- Julijana Matanović, književnica i univerzitetska profesorica
- Ibrahim Bilajac, akademski kipar
- Dragan Dujmušić, pjesnik
- Ešref Jašarević, nogometaš
- Amir Durgutović, nogometaš
- Damir Doborac, rukometaš
- Mario Kelentrić, rukometaš
- Ibrahim Haseljić, rukometaš
- Mara Lakić, košarkašica
- Meliha Smajlović (Meliha İsmailoğlu), odbojkašica
- Ana Šimić, atletičarka
- Dinko Delić, književnik i muzičar
Gradovi partneri
Također pogledajte
Reference
- ^ "Lokalni izbori 2024 - Gradačac". izbori.ba. Centralna izborna komisija Bosne i Hercegovine. 5. 11. 2024. Pristupljeno 16. 11. 2024.
- ^ "Sistematski spisak općina i naseljenih mjesta u Bosni i Hercegovini" (PDF). fzs.ba. Arhivirano s originala (PDF), 5. 3. 2016. Pristupljeno 24. 11. 2015.
- ^ "Klimatski podaci za grad Gradačac,Bosna i Hercegovina". novovrijeme.com. Pristupljeno 29. 5. 2024.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva Republike Bosne i Hercegovine 1991. (str. 51/2)" (PDF). fzs.ba. Pristupljeno 21. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 21. 1. 2016.
- ^ a b "Nacionalni sastav stanovništva FNR Jugoslavije 1961" (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 15. 4. 2016.
