Jovanka Broz

Jovanka Budisavljević Broz (7. decembar 1924 – 20. oktobar 2013) bila je supruga jugoslavenskog predsjednika Josipa Broza Tita. Bili su u braku od 1952. do njegove smrti 1980. Imala je čin potpukovnika Jugoslovenske narodne armije. Nakon Titove smrti, sva njena imovina je zaplijenjena, a ona se preselila u državnu vilu na Dedinju gdje je živjela u kućnom pritvoru. Nikad nije jasno dokazano koliko se Jovanka Broz miješala u državnu politiku i je li bila više od obične supruge. Mnogi vjeruju da je bila žrtva ambicija raznih političara.

Jovanka Broz
Rođenje	(1924-12-07) 7. decembar 1924. Pećane, Lika, Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca
Smrt	20. oktobar 2013(2013-10-20) (88 godina) Beograd, Srbija

Do kraja svog života nije pristala iznijeti svoje viđenje priče o događanjima u bivšoj Jugoslaviji.

Biografija

Kao drugo od ukupno petero djece Jovanka je rođena 7. decembra 1924. u selu Pećane, u Lici (Kraljevina SHS). Njeni roditelji: otac Mićo Budisavljević i majka Milica Svilar, bili su etnički Srbi.

Drugi svjetski rat izbija kad je Jovanka imala 15 godina. Njena porodica bila je primorana pobjeći pred Ustaškim režimom koji je preuzeo vlast u nacističkoj tvorevini, Nezavisnoj Državi Hrvatskoj. Sa 17 godina Jovanka stupa u Savez komunističke omladine Jugoslavije. Godine 1943. tokom Drugog svjetskog rata ranjena je u nogu i obolila od tifusa. Iste godine poginuo je njen najstariji brat Maksim, a otac umro od tifusa. Nakon rata, poginuo je i brat Petar, a šest mjeseci nakon rođenja najmlađe sestre, Nade, umire majka Milica. Nada i starija sestra od nje, Zora, smještene su u dječiji dom. Jovanka ih je 1947. našla u domu i preuzela brigu o njima, školovala ih i odgajala.

U 21. godini Jovanka je dobila dva Ordena za hrabrost, a od 1941. nosilac je Partizanske spomenice, najvećeg priznanja za ratne zasluge i učešće u narodnooslobodilačkoj borbi Titove Jugoslavije.

Život s Titom

Kako je tačno mlada partizanka iz Like postala žena jugoslavenskog komunističkog vođe nije sasvim jasno. Prema jednoj verziji, odmah po završetku Drugog svjetskog rata, ministar unutrašnjih poslova Aleksandar Ranković zatražio je od svojih republičkih podsekretara da mu pošalju grupu provjerenih djevojaka za rad u Maršalovom kabinetu. Od oko 50 kandidatkinja, Ranković je navodno odabrao pet djevojaka i lično ih predstavio Titu kome se dopala partizanka Jovanka Budisavljević. Tada je imala 24 godine. Ovu verziju potvrdio je general Đoko Jovanić, koji je bio na čelu jugoslavenske Kontra-obavještajne službe, prema kojoj je upravo on odgovorio na Rankovićev zahtjev i predložio Jovanku za Titovu saradnicu.

Prema drugoj verziji Jovanku je odabrao Ivan Stevo Krajačić, tadašnji povjerenik NKVD-a (Narodni komesarijat unutrašnjih poslova SSSR-a) za Jugoslaviju, odakle vjerovatno potiče priča koja prikazuje Jovanku kao sovjetskog špijuna.

Treća verzija, koja dolazi od bivšeg generala JNA Marjana Kranjca, kaže da je Jovanka dodijeljena Maršalu već 1945. kao higijeničarka zadužena za kontrolu hrane, čistoće i zdravlja osoblja. Poslije smrti velike Titove ljubavi Davorjanke Paunović 1946, Jovanka je, prema Kranjcu, postala Titova lična sekretarica.

Početak veze

Tako je šest godina, do 1952. Jovanka bila član Titovog okruženja u nepotvrđenoj ulozi sekretarice/člana posluge. Milovan Đilas, jedan od vodećih članova i ideologa komunističkog revolucionarnog pokreta, daje više detalja o Jovanki tokom ovog perioda u knjizi Druženje sa Titom. Prema njemu, odnosi sa Titom bili su izuzetno teški za nju.

"Nigde i nikad se nije pojavljivala izvan kruga Titove lične pratnje. Mnogo puta smo je viđali kako satima dežura u nekom predsoblju, dok on ne pođe na počinak. Stoga je surevnjivost i nepoverenje osoblja prema njoj bilo gotovo neizbežno. Njena bliskost s Titom mogla se tumačiti na sto načina, nijedan povoljan za nju: karijerizam, udvorištvo, podmukla ženska raskalašnost, zloupotreba Titove usamljenosti, koristoljublje..."

Tajno vjenčanje desilo se 15. aprila 1952. u Titovoj vili Dunavka u Iloku s Aleksandrom Rankovićem (prvi čovjek Ozne i svih sastava jugoslavenske policije) kao mladoženjenim kumom i generalom Ivanom Gošnjakom (komandant Armije) kao mladinim kumom. Tito je tada imao 60, a Jovanka 28 godina. Zvanično otkrivanje kao prve dame odigralo se godinu nakon vjenčanja. Novinari su saznali za sklopljeni brak iz pozivnice za prijem organiziranog u čast britanskog ministra vanjskih poslova.

Vijest je u svijetu primljena kao prvorazredna senzacija. Gotovo da nije bilo lista u Evropi ili Americi, koji na naslovnoj strani nije ovom događaju posvetio veliku pažnju.

Prema Đilasovim tvrdnjama, Jovanka nije imala utjecaja na Tita prilikom donošenja odluka i vrijeme je najviše provodila brinući o domu i svom suprugu. Međutim, general Kranjc, tvrdi da je Jovanka ubrzo po sklapanju braka počela da spletkari, te da je imala državničke ambicije, iako nije ponudio dokaze u prilog takvim optužbama.

Bračni problemi

Odnosi bračnog para počeli su se narušavati ranih 1970-ih. Njihov odnos postao je tema oštrih političkih rasprava. Jovanka je tvrdila da je pokušavala zaštititi svog ostarjelog supruga od raznih agenata. Smatrala je da su deset od jedanaest njegovih državnih sekretara agenti. Njeni protivnici su tvrdili suprotno, da je ona ta koja je radila protiv svog supruga.

Prema izveštaju iz 1988. napisanog za Predsjedništvo SFRJ, između 1974. i 1988, najviši jugoslavenski forumi su na 59 sastanaka raspravljali samo o Jovanki. Ovaj proces započeo je sam Tito 21. januara 1974. kada je naredio Savezu komunista Jugoslavije da osnuje specijalnu komisiju koja će proučavati "slučaj drugarice Jovanke". Komisijom je predsjedavao Rato Dugonjić, a u njoj su još bili Stevan Doronjski, Todo Kurtović, Fadilj Hodža, general Miloš Šumonja, Džemil Šarac i Ivan Kukoč.

Tih godina Jovanka je bila optuživana da je sovjetski špijun, za odavanje državne tajne, saradnje sa srpskim generalima, postavljanje i smjenjivanje najviših funkcionera, učestvovanje u zavjeri protiv Aleksandra Rankovića, te za planiranje državnog udara sa generalom Đokom Jovanićem sa ciljem uzurpiranja Maršalove uloge.

Mnogi vjeruju da je ona žrtva ambicija raznih političara koji su uspjeli manipulirati tada već ostarjelog Tita protiv svoje supruge. Prema Ivi Eteroviću, fotografu koji je imao višedecenijski pristup vladajućem jugoslavenskom paru, "glavni krivci za razlaz Tita i Jovanke su onaj prasac Stane Dolanc i general Nikola Ljubičić".

Konačni razlaz

Do polovine sedamdesetih, Jovanka je postala još udaljenija od Tita. Razlaz se odvijao u etapama. Tokom 1975. nije bila prisutna na nekim Titovim inozemnim posjetama, a počele su kružiti glasine da se često svađaju. Aprila iste godine Tito je napustio njihovu rezidenciju u Užičkoj 15 i sam se preselio u Beli dvor.

Jovanka je posljednji put viđena u javnosti 14. juna 1977. na zvaničnom prijemu norveškog premijera. Kasnije tog ljeta uhapšena je pod sumnjivim okolnostima. Nije bilo zvaničnog objašnjenja za njeno hapšenje, koje je navodno naredio sam Tito.

Posljednje tri godine Titovog života nisu se vidjeli. Formalnog razvoda nije bilo. Bila je to tajna koju su svi znali, ali se o njoj javno nije govorilo. U svim državnim objavama Titove smrti i novinskim izveštajima bila je navedena kao Titova udovica. Tako je u svojstvu supruge i prisustvovala Titovoj sahrani početkom maja 1980.

Poslije Titove smrti

Nepuna tri mjeseca nakon Titove smrti 27. jula 1980, pripadnici tajne službe upali su u njen stan u Užičkoj 15. Ispreturali su stan, konfiskovali Jovankinu imovinu i prisilili je da se preseli u Bulevar mira 75, gdje je stavljena u kućni pritvor. Njenoj mlađoj sestri Nadi, koja je bila prisutna dok se sve ovo dešavalo, prijećeno je smrću ako kaže bilo kome šta je vidjela.

Od tada Jovanka živi povučeno. U intervjuu koji je dala 2003. porekla je Titovu odgovornost za ono što joj se dešavalo, kazavši da je uradio sve da joj spasi život. U istom intervjuu istakla je Staneta Dolanca i generala Ljubičića kao glavne razloge zašto je bila na ivici provalije krajem 1970-ih i ranih 1980-ih.

Lični dokumenti

Udovica Josipa Broza bila je bez ličnih dokumenata od 1980, kada joj je suprug preminuo. Skoro 30 godina kasnije, dobila je ličnu kartu i pasoš. Dokumente su joj 6. jula 2009. uručili ministar unutrašnjih poslova Srbije, Ivica Dačić, i ministar za rad i socijalnu politiku, Rasim Ljajić.

Bolest, smrt i sahrana

Jovanka je krajem augusta 2013. primljena u Urgentni centar u Beogradu u teškom zdrastvenom stanju. Preminula je 20. oktobra 2013. u 89. godini života od posljedica srčanog udara. Po vlastitoj želji sahranjena je u Kući cvijeća 26. oktobra 2013. Pet ordena koje je Jovanka Broz dobila kao major bivše JNA i nositeljica Partizanske spomenice, bilo je izloženo tokom sahrane. Kada je porodica došla da ih nakon sahrane preuzme, utvrđeno je da su nestali. Policija nije uspjela utvrditi da li je ordenje nestalo tokom mimohoda građana za vrijeme sahrane ili dan kasnije, kada je ulaz bio besplatan za sve koji su preminuloj Jovanki željeli odati počast.

Memoari

Prema tvrdnjama mnogih koji su joj bili bliski, Jovanka je pisala memoare koje je uspjela spasiti od policijske zaplijene. Jovankin prijatelj, Milan Šarac, tvrdio je da je često znao naći kako kuca na pisaćoj mašini. Tvrdio je da su memoari na sigurnom kod nekog njenog prijatelja koji će ih objaviti kad za to dođe vrijeme. Titov biograf, akademik Vladimir Dedijer, tvrdio je da su memori na sigurnom i da će biti objavljeni nakon Jovankine smrti. Te zapise navodno traže tajne službe Srbije i cijelog svijeta jer je u njima Jovanka pisala i o svjetskim državnicima: J. F. Kennedyju, libijskom diktatoru Gadafiju kojeg je jako voljela i koji joj je ponudio i pomoć kad je zapala u egzistencijalne probleme. Navodno je ondje i priča o boravku etiopskog cara Hailea Selassieja u Jovankinom rodnom selu.

Međutim, ništa od najavljenog nije se desilo. Jovankina najmlađa sestra Nada Budisavljević, je nakon Jovankine smrti u intervjuu za srpski Blic, kazala da je Jovanka memoare spalila nakon Titove smrti i da joj je sama Nada pomogla u tome.

Kniga pod naslovom Moj Život Moja Istina - Jovanka Broz beogradskog pisca Žarka Jokanovića izašla je nekoliko sedmica nakon Jovankine smrti. Jokanović, inače Jovankin lični prijatelj, posljednjih je 8 godina njenog života zapisivao i snimao njihove razgovore što je nakon njenog pristanka, pretočeno u knjigu. U njoj je između ostalog Jovanka iznijela tvrdnju da je ona, a ne Tito, bila začetnica ideje o formiranju Pokreta nesvrstanih. Njena ideja se, kako je tvrdila Jovanka, dopala Nehruu i Titu, pa su ubrzo formirali takav savez. Jovankina sestra Nada, ispovijest je dala istom piscu i ta knjiga je izdata sredinom 2015. pod naslovom Nada Budisavljević - Moja sestra Jovanka Broz.

Vanjski linkovi

• Telegraf - Jovanka Broz
• Ljajić o statusu Jovanke Broz