Trilliw Bach
| Trilliw Bach | |
|---|---|
| |
| Oedolyn | |
| Dosbarthiad gwyddonol | |
| Teyrnas: | Animalia |
| Ffylwm: | Arthropoda |
| Dosbarth: | |
| Urdd: | Lepidoptera |
| Teulu: | Nymphalidae |
| Genws: | Aglais |
| Rhywogaeth: | A. urticae |
| Enw deuenwol | |
| Aglais urticae (Linnaeus, 1758) | |
| |
| Cyfystyron | |
|
Nymphalis urticae | |
Glöyn byw lliwgar o deulu'r Nymphalidae yw'r Trilliw Bach neu Iâr Fach Amryliw (Lladin: Aglais urticae; Saesneg: Small Tortoiseshell). Mae'n gyffredin mewn llawer o gynefinoedd ar draws Ewrasia. Mae'r oedolyn rhwng 45 a 62 mm ar draws yr adenydd. Mae ei uwchadenydd yn oren gyda marciau du a melyn a rhes o smotiau glas ger yr ymyl. Mae'r isadenydd yn frown gan fwyaf. Mae lliw'r lindysyn yn amrywio o ddu i felyn. Mae'r lindys ifainc yn byw mewn grwpiau mewn gwe, yn bwydo ar ddail danadl poethion neu ddanadl bach.
Cylch bywyd
[golygu | golygu cod]Mae ei dymor fel oedolyn ymhlith yr hwyaf o holl loynnod byw Ewrop: gan ymestyn o'r gwanwyn cynnar hyd at ddiwedd yr hydref. Mae'n gaeafgysgu fel oedolyn, gyda thystiolaeth diweddar ei fod yn clwydo mor gynnar â Mis Awst[1] efallai, yn sgil newid hinsawdd, oherwydd deffroad gwanwyn cynharach. Yng ngwledydd deheuol ei diriogaeth ceir dwy genhedlaeth.[2]
-
-
Siani flewog ifanc -
Siani flewog hŷn ac unig -
Y cwd grisal (chwiler) ar fin deor -
Y patrwm o dan yr adenydd -
Y triliw bach yn dodwy -
Enwau
[golygu | golygu cod]- • Iar fach amryliw
Yr enw cyntaf i gael ei safoni, mae'n debyg gan Dafydd Dafis yn Y Naturiaethwr[3]
- • Trilliw bach
Safonwyd gan Banel Enwau a Thermau Cymdeithas Edward Llwyd ac a gyhoeddwyd yn 2009[4]
- • Twm Dew
Clywyd ar lafar gan drigolyn o Lanrug, Arfon[5]. Meddai Steffan ab Owain: "....rwyf wedi clywed am Twm Dew. Edrycha yn y gyfrol fach wych na Penblwydd Mwnci ayyb ac ar dudalen 71, dwi’n meddwl, ac y mae pwt amdano ynddo. Yr unig le imi weld cyfeiriad ato mewn print fel arall yw yn nghyfrol Hafodydd Brithion, os cofiaf yn iawn"[6]. Efallai mai ond at y glöyn gaeafgysgol y mae'r enw hwn yn cyfeiro ato. Cyfeiria Geiriadur Prifysgol Cymru at Twm Dew fel enw amgen o Fôn am y gwrachen ludw
- • Crwbanog bach[7]
Enw mae'n debyg wedi ei seilio ar yr elfen -tortoise- er i tortoiseshell gyfeirio at liw yn hytrach na'r ymlusgiad. Nid yw'r enw hwn yng Geiriadur y Brifysgol
- • Aglais urtica
Mae'r enw rhywogaethol (yr ail enw) yn cyfeirio at blanhigyn bwyd y lindysen, sef danadl poethion Urtica urens.
Cyffredinol
[golygu | golygu cod]Gellir dosbarthu'r pryfaid (neu'r Insecta) sy'n perthyn i'r Urdd a elwir yn Lepidoptera yn ddwy ran: y gloynnod byw a'r gwyfynod. Mae'r dosbarthiad hwn yn cynnwys mwy na 180,000 o rywogaethau mewn tua 128 o deuluoedd[8].
Wedi deor o'i ŵy mae'r Trilliw Bach yn lindysyn sy'n bwyta llawer o ddail, ac wedyn mae'n troi i fod yn chwiler. Daw allan o'r chwiler ar ôl rhai wythnosau. Mae pedwar cyfnod yng nghylchred bywyd glöynnod byw a gwyfynod: ŵy, lindysyn, chwiler ac oedolyn.
Cyfeiriadau
[golygu | golygu cod]- ↑ Rhaglen Winterwatch BBC, Ionawr 2020
- ↑ E. Pollard and TJ Yates (1993) Monitoring butterflies for ecology and conservation. Chapman & Hall. ISBN 0 412 63460 0
- ↑ Y Naturiaethwr, cylchrawn Cymdeithas Edward Llwyd
- ↑ Cyfres Enwau Creaduriaid a Phlanhigion: 3 Gwyfynod, Glöynod Byw a Gweision Neidr, 2009 (Cymdeithas Edward Llwyd)
- ↑ https://www.facebook.com/groups/CymunedLlenNatur/permalink/1155288997999735/
- ↑ Steffan ab Owain, (Archifydd), Blaenau Ffestiniog, ebost personol i DB
- ↑ Pili Pala (Awst 1982) Cynefin: Cylchgrawn Natur i'r teulu
- ↑ Lewington, Richard (2003) Pocket Guide to the Butterflies of Great Britain and Ireland, British Wildlife Publishing, Hampshire
Gweler hefyd
[golygu | golygu cod]Dolenni allanol
[golygu | golygu cod]
- (Saesneg) UK Butterflies: Small Tortoiseshell