Αλβανική γλώσσα
| Αλβανικά | |
|---|---|
| Gjuha shqipe | |
| Ταξινόμηση | Ινδοευρωπαϊκές Γλώσσες |
| Σύστημα γραφής | λατινική γραφή και αλβανικό αλφάβητο |
| Κατάσταση | |
| Επίσημη γλώσσα |
|
| Αναγνωρισμένη μειονοτική γλώσσα |
|
| ISO 639-1 | sq |
| ISO 639-2 | sqi και alb |
| ISO 639-3 | sqi |
| SIL | als, aln, aae, aat |
 Χάρτης των διαλέκτων της αλβανικής γλώσσας. | |
Η αλβανική γλώσσα (Αλβανικά: gjuha shqipe), κοινώς και ως τα Αλβανικά (Αλβανικά: Shqipja) είναι γλώσσα που ομιλείται από περίπου 7,6[1] εκατομμύρια κατοίκους ως επί το πλείστον στα δυτικά της Βαλκανικής χερσονήσου σε χώρες όπως η Αλβανία (μητρική), Κοσσυφοπέδιο (μητρική), Μαυροβούνιο, Βόρεια Μακεδονία (συνεπίσημη γλώσσα από το 2019, ομιλείται κυρίως στις περιοχές Τέτοβο, Γκόστιβαρ, Δίβρη και τα Σκόπια), ενώ περιστασιακώς ακούγεται και στην Ελλάδα (λόγω του ότι υπάρχει σημαντική αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα), στη νοτιοανατολική Ευρώπη, και από ένα μικρό αριθμό κατοίκων της Απουλίας, της Καλαβρίας και της Σικελίας στη νότια Ιταλία.
Με εξαίρεση ένα, μέχρι τώρα μη εξακριβωμένο χειρόγραφο το οποίο φέρεται εν ονόματι «Θεοδώρου της Σκόδρας» (πιθανό να χρονολογείται περί το 1210[2]), καθώς και ορισμένες γραμμές στο χειρόγραφο Bellifortis [3], αυτά αν και υπό αμφισβήτηση έχουν προταθεί στις μαρτυρίες της αλβανικής. Ενώ κατά κύριο λόγο, η πρώτη επιβεβαιωμένη, γραπτή μαρτυρία της Αλβανικής προέρχεται από γράμμα του αρχιεπισκόπου του Δυρραχίου Παύλου Αγγέλου (Paulus Angelus, στα Αλβανικά Pal Engjëll) το οποίο χρονολογείται στα 1462 [2].
Το παλαιότερο γνωστό τυπογραφημένο βιβλίο στα Αλβανικά είναι το Μεσάρι (Meshari) ή σύνοψη θείας λειτουργίας, γραμμένο από τον Γκιον Μπουζούκου (Gjon Buzuku), καθολικό ιερέα, το 1555 [4].
Το πρώτο αλβανικό σχολείο θεωρείται πως άνοιξε από τους Φραγκισκανούς το 1638 στο Πδαν (Pdhane). Η αλβανική γλώσσα έχει δανειστεί ένα πολύ μεγάλο αριθμό λέξεων όλως προερχόμενο από γειτονικές γλώσσες[5] και όχι μόνο, κάτι που δυσκόλεψε την αρχική κατάταξη της ως ξεχωριστής, Ινδοευρωπαϊκής γλώσσας.
Τη δεκαετία του 1850 τα Αλβανικά συμπεριλήφθησαν στις Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες και αποτελούν ξεχωριστό κλάδο στην ινδοευρωπαϊκή γλωσσική οικογένεια.
Τα Αλβανικά χωρίζονται κατά βάση σε δύο κύριες διαλέκτους: α) την Γκεγκική ομάδα, στη βόρεια Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο και τη δυτική Βόρεια Μακεδονία, και β) την Τοσκική ομάδα, στη νότια και κεντρική Αλβανία. Από την Τοσκική πιθανόν να δανείζεται στοιχεία και η Αρβανιτική της Ελλάδας καθώς και η Αρμπερές (Αrbëreshë) της νότιας Ιταλίας.
Η επίσημη αλβανική γλώσσα είναι αποτέλεσμα συνόλου στοιχείων και των δύο διαλέκτων (Γκεγκική και την Τοσκική). Τα Αλβανικά έγιναν αποδεκτά επίσης και στις επίσημες γλώσσες του Κοσόβου και της Βόρειας Μακεδονίας, καθώς και στις επίσημες γλώσσες μαζί με τα Σερβικά / Μαυροβουνιακά της πόλεως Ουλτσίν του Μαυροβουνίου, η οποία συνορεύει νοτιοδυτικά της Αλβανίας, λόγω της πλειοψηφίας κατοίκων αλβανικής καταγωγής στη συγκεκριμένη πόλη.
Η Αλβανική αναγνωρίσθηκε ως Επίσημη γλώσσα αφού καθιερώθηκε το 1908 στο Συνέδριο του Μοναστηριού και έχει 36 γράμματα.
Η επίσημη αλβανική γλώσσα χρησιμοποιεί κατά βάση το λατινικό αλφάβητο με κάποιες εν μέρει διαφοροποιήσεις (είτε στα γράμματα είτε στη χρήση συμβόλων), λόγω της πολυποικιλότητας καταγωγής.
Η αλβανική γλώσσα κατατάσσεται στις Ινδοευρωπαϊκές απομονωμένες γλώσσες.
Γεωγραφική κατανομή
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αλβανική ομιλείται από περίπου 6 εκατομμύρια άτομα στα Βαλκάνια, κυρίως στην Αλβανία, το Κοσσυφοπέδιο, τη Βόρεια Μακεδονία, τη Σερβία, το Μαυροβούνιο, ενώ περιστασιακώς ακούγεται και στην Ελλάδα (λόγω του ότι υπάρχει σημαντική αλβανική μετανάστευση στην Ελλάδα). Ωστόσο, λόγω των παλαιών κοινοτήτων στην Ιταλία και τη μεγάλη Αλβανική διασπορά, το σύνολο των ομιλητών είναι πολύ μεγαλύτερο από αυτό στη Νότια Ευρώπη και φτάνει περίπου τα 7.5 εκατομμύρια.[6][7]
Ευρώπη
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η αλβανική γλώσσα είναι επίσημη γλώσσα στην Αλβανία και το Κοσσυφοπέδιο και συνεπίσημη στη Βόρεια Μακεδονία, παράλληλα με τα σλαβομακεδονικά. Η αλβανική είναι μειονοτική γλώσσα στην Κροατία, στην Ιταλία, στο Μαυροβούνιο, στη Ρουμανία και τη Σερβία. Η αλβανική διαθέτει επίσης ομιλητές και στην Ελλάδα, ειδικότερα στη Θεσπρωτία και τον νομό Πρέβεζας, και σε κάποια χωριά στον νομό Ιωαννίνων και Φλώρινας. Κατά προσέγγιση ομιλείται από 450.000 μετανάστες στην Ελλάδα.
Η αλβανική γλώσσα είναι η τρίτη πιο ομιλούμενη γλώσσα στην Ιταλία.[8] Δεδομένο του ότι υπάρχει σημαντική αλβανική μετανάστευση στην Ιταλία. Στη Νότια Ιταλία ζει μια ιστορική μειονότητα περίπου 500.000 ατόμων διασκορπισμένη στη νότια Ιταλία, γνωστοί ως Αρμπερές. Περίπου 1 εκατομμύριο Αλβανοί του Κοσσυφοπεδίου ζουν στη Γερμανία, Ελβετίας και Αυστρία. Είναι κατά κύριο λόγο μετανάστες της δεκαετίας του 1990. Στην Ελβετία, και είναι η η έκτη πιο ομιλούμενη γλώσσα με 176.293 μητρικούς ομιλητές.
Στις 15 Ιανουαρίου 2019 η αλβανική γλώσσα ανήκει στις επίσημες γλώσσες της Βόρειας Μακεδονίας.
Αμερική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Υπάρχουν πολλοί ομιλητές της Αλβανικής γλώσσας στις Ηνωμένες Πολιτείες, την Αργεντινή, τη Χιλή, την Ουρουγουάη και τον Καναδά. Μερικοί από τους πρώτους Αλβανούς της Αμερικής ήταν Αρμπερές. Οι Αρμπερές έχουν ισχυρή συναίσθηση της ξεχωριστής ταυτότητας τους και μιλούν μια τοσκική διάλεκτο, την Αρμπερές.
Στην Αμερική και τον Καναδά υπάρχουν περίπου 250.000 ομιλητές της γλώσσας. Ομιλείται κυρίως στην Ανατολική Ακτή, σε περιοχές όπως το Νιου Τζέρσεϊ, η Νέα Υόρκη, η Βοστώνη, το Σικάγο, η Φιλαδέλφεια και το Ντιτρόιτ, καθώς επίσης στο Οχάιο και το Κονέκτικατ.
Στην Αργεντινή, υπάρχουν περίπου 40.000 ομιλητές της γλώσσας κυρίως στο Μπουένος Άιρες.[9]
Στον υπόλοιπο κόσμο
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περίπου 1,3 εκατομμύρια άτομα στην Τουρκία είναι Αλβανικής καταγωγής, και πάνω από 500.000 αναγνωρίζουν την καταγωγή, τη γλώσσα και τον πολιτισμό τους. Ωστόσο κάποιες εκτιμήσεις ανεβάζουν τον αριθμό των ατόμων με αλβανική καταγωγή μέχρι και τα 5 εκατομμύρια. Παρότι η συντριπτική πλειοψηφία αυτών έχει αφομοιωθεί και δεν μιλά πια τα Αλβανικά σε άπταιστο επίπεδο, ακόμη και στην Κωνσταντινούπολη υπάρχει μια κοινότητα που διατηρεί τη γλώσσα της.
Στην Αίγυπτο υπάρχουν περίπου 18.000 ομιλητές της αλβανικής γλώσσας, που ομιλούν κυρίως την τοσκική διάλεκτο.[10] Πολλοί είναι απόγονοι των γενίτσαρων του Μεχμέτ Αλή, ενός Αλβανού που έγινε βαλής και αυτοανακηρύχθηκε αρχηγός της Αιγύπτου και του Σουδάν. Εκτός από τη δυναστεία που ίδρυσε, ένα μεγάλο μέρος της αιγυπτιακής αριστοκρατίας είναι αλβανικής καταγωγής. Εκτός από τους πρόσφατους μετανάστες υπάρχουν παλαιότερες κοινότητες σε όλο το κόσμο. Η αλβανική ομιλείται και από μέλη της αλβανικής διασποράς στην Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία.
Γραμματική
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Ουσιαστικά
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Η Αλβανική έχει κανονική σειρά λέξεων Υποκείμενο-Ρήμα-Αντικείμενο, όπως και οι περισσότερες άλλες Ινδοευρωπαϊκές γλώσσες. Τα ουσιαστικά της κλίνονται με βάση το γένος (που περιλαμβάνει κυρίως Αρσενικό και Θηλυκό, αλλά υπάρχουν απομείναντες τύποι Ουδετέρου) και τον αριθμό (Ενικός και Πληθυντικός). Στην Αλβανική υπάρχουν πέντε διακριτές πτώσεις, η Ονομαστική (Ernërore), η Γενική (Gjinore), η Δοτική (Dhanore), η Αιτιατική (Kallëzore) και η Αφαιρετική ή Προθετική (Rrjedhore). Κάθε πτώση έχει δύο τύπους, τον Οριστικό (Trajta e shquar) και τον Αόριστο (Trajta e pashquar). Η διάκριση σε οριστικό και αόριστο τύπο έχει τον ίδιο ρόλο με τη διάκριση οριστικού και αόριστου άρθρου. Για παράδειγμα shok = (ένας) φίλος, shoku = ο φίλος. Παρακάτω δίνονται συγκεντρωτικά οι κλίσεις των ουσιαστικών.
Πρώτη Κλίση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περιλαμβάνει τα Αρσενικά ουσιαστικά που στην Ονομαστική Ενικού του Οριστικού παίρνουν την κατάληξη -i. Αυτά είναι τα λήγοντα σε οποιοδήποτε σύμφωνο, εκτός των -k και -g (π.χ. mal = βουνό), αυτά που λήγουν σε -ë (π.χ lumë = ποτάμι), αυτά που λήγουν σε -a ή σε -ua (π.χ vëlla = αδελφός / ftua = κυδώνι), καθώς και κάποια που λήγουν σε -i (π.χ. kalli = στάχυ). Στην πρώτη κλίση συμπεριλαμβάνονται και τα συγκοπτώμενα σε -ër και -ël (π.χ. libër = βιβλίο / vogël = μικρός [επίθετο]).
| Αόριστος τύπος Ενικού | Οριστικός Τύπος Ενικού | Αόριστος Τύπος Πληθυντικού | Οριστικός Τύπος Πληθυντικού | |
|---|---|---|---|---|
| Ονομαστική | (një) mal | mali | (disa) male | malet |
| Γενική | (i, e) (një) mali | (i, e) malit | (i, e) (disa) maleve | (i, e) maleve |
| Δοτική | (një) mali | malit | (disa) maleve | maleve |
| Αιτιατική | (një) mal | malin | (disa) male | malet |
| Αφαιρετική | (...) (një) mali | (...) malit | (...) (disa) maleve | (...) maleve |
Δεύτερη Κλίση
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]Περιλαμβάνει τα Αρσενικά ουσιαστικά που στην Ονομαστική Ενικού του Οριστικού παίρνουν την κατάληξη -u. Αυτά είναι όλα τα λήγοντα σε -k (π.χ. shok = φίλος) και -g (π.χ. zog = πουλί), καθώς και μερικά που λήγουν σε -i (π.χ. ari = αρκούδα).
| Αόριστος Τύπος Ενικού | Οριστικός Τύπος Ενικού | Αόριστος Τύπος Πληθυντικού | Οριστικός Τύπος Πληθυντικού | |
|---|---|---|---|---|
| Ονομαστική | (një) shok | shoku | (disa) shokë | shokët |
| Γενική | (i, e) (një) shoku | (i, e) shokut | (i,e) (disa) shokëve | (i,e) shokëve |
| Δοτική | (një) shoku | shokut | (disa) shokëve | shokëve |
| Αιτιατική | (një) shok | shokun | (disa) shokë | shokët |
| Αφαιρετική | (...) (një) shoku | (...) shokut | (...) (disa) shokëve | (...) shokëve |
Παραπομπές
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
- ↑ 5,989,246. (Ethnologue, 2005) Gordon, Raymond G., Jr. (ed.), 2005. Ethnologue: Languages of the World, Fifteenth edition. Dallas, Tex.: SIL International.
- ↑ 2,0 2,1 Elsie, Robert (2006). Albanian Literature: A Short History. London: I. B. Tauris. σελ. 5. ISBN 1-84511-031-5.
- ↑ Elsie, Robert The Bellifortis text and early Albanian in "Zeitschrift für Balkanologie", Berlin, 22 February 1986, p. 158-162
- ↑ Elsie, Robert (2006). Albanian Literature: A Short History. London: I. B. Tauris. σελ. 9. ISBN 1-84511-031-5.
- ↑ Lowman, G.S., The Phonetics of Albanian: In 1891 Gustav Meyer stated that of 5140 root-words, only 400 were of the original Albanian stock[...] Later scholars, however, have proved that a considerably larger proportion of words are truly Albanian.
- ↑ Rusakov 2017, σελ. 552.
- ↑ Klein, Jared· Brian, Joseph· Fritz, Matthias (2018). Handbook of Comparative and Historical Indo-European Linguistics. Walter de Gruyter. σελ. 1800. ISBN 9783110542431.
- ↑ «Linguistic diversity among foreign citizens in Italy». Statistics of Italy. 25 Ιουλίου 2014. Ανακτήθηκε στις 1 Απριλίου 2015.
- ↑ «Archived copy» (PDF). Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο (PDF) στις 16 Σεπτεμβρίου 2016. Ανακτήθηκε στις 9 Ιουλίου 2016.
- ↑ Saunders, Robert A. (2011). Ethnopolitics in Cyberspace: The Internet, Minority Nationalism, and the Web of Identity. Lanham: Lexington Books. σελ. 98. ISBN 9780739141946.
In addition to the recent emigrants, there are older diasporic communities around the world. There are upwards of 5 million ethnic Albanians in the Turkish Republic; however, the vast majority of this population is assimilated and no longer possesses fluency in the language, though a vibrant Albanian community maintains its distinct identity in Istanbul to this day. Egypt also lays claim to some 18,000 Albanians, supposedly lingering remnants of Mohammad Ali's army.
Πρόσθετη βιβλιογραφία
[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]- Orel, Vladimir E. (1998). Albanian Etymological Dictionary. Boston: Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-11024-0.
- Orel, Vladimir E. (2000). A Concise Historical Grammar of the Albanian Language: Reconstruction of Proto-Albanian. Boston: Brill Academic Publishers. ISBN 90-04-11647-8.
 |
Αυτό το λήμμα σχετικά με τη γλωσσολογία χρειάζεται επέκταση. Μπορείτε να βοηθήσετε την Βικιπαίδεια επεκτείνοντάς το. |