Turc
Artéccol in dialètt mudnés
Al Turc (Türkçe) l'è na léngua altàica ch'la fà part dal grup dal léngui turchi e ch'l'è druàda da 125 migliòṅ ad parsòni stramnàdi in Turchìa, Cipri, Muldàvia, Kosovo, Germâgna e àtar pòst incóra.
Al Turc 'l éra dascórs in d'l Impéri Utumàṅ e al druàva na versiòṅ cambiàda d'l alfabét àrab. In dal 1928 al presidènt Mustafa Kemal Atatürk, ch'al vliva muderniśàr la Turchìa, 'l à mis a da na banda 'l alfabét àrab tulénd a 'l sò pòst quél latiṅ mudificâ.
Vucàli
[modifica | mudéfica la surzéia]Al Turc l'è na léngua ch'la tîṅ a drē a l'armunìa dal vucàli: quést a vōl dir ch'in na paròla i gh pōl'n èsar sōl dal vucàli dal stés grup, palatàli o velàri.
| Davànti (palâ) | Dadrē (vēl) | |||
|---|---|---|---|---|
| sénsa làbar | cun i làbar | sénsa làbar | cun i làbar | |
| élt | i | ü | ı | u |
| bas | e | ö | a | o |
Al vucàli a, e, i, o, u i èṅ cumpàgni a 'l vucàli d'lItagliàn (o dal Fraréś/Miranduléś, cun la O e la E saràdi, la [ɛ] e la [ɔ] difàti in Turc i n gh'èṅ minga). La ü invéci la s lèś cuma in dla paròla putèṅ dita da 'n Mantṿàṅ (pütlét). Stésa ròba par la ö ch'la s lèś cuma in dla paròla fóra dita da 'n Mantṿàṅ (föra). La I sénsa puntèṅ insìma la gh'à un sòṅ difarènt da quéla ch'la gh 'l à.
Al vucàli cun al ségn ^ insìma (asènt circunflès) i èṅ lunghi, cuma in emigliàṅ. La stésa ròba la sucéd quànd a s cata la létra ğ ch'la sarvìs sōl a ślungàr la vucàla ch'la vèṅ prima (la paròla dağ, ch'la vōl dir muntàgna, difàti la s lèś daa).
Cunsunànti
[modifica | mudéfica la surzéia]| Làbar | Dènt | Alvèul | Dop 'l Alvèul | Palâ | Vēl | Góla | ||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Naśàl | m | n | ||||||||||||
| Stóp | p | b | t | d | [c] | [ɟ] | k | ɡ | ||||||
| Africâ | t͡ʃ | d͡ʒ | ||||||||||||
| Fricâ | f | s | z | ʃ | ʒ | h | ||||||||
| Davśinànt | ʋ | [ɫ] | l | j | ||||||||||
| Vibrànt | ɾ | |||||||||||||
Al cunsunànti turchi i èṅ cumpàgni asè a quéli d'l emigliàṅ a part quìsti chè 'd sóta:
- la c la s lèś sèmpar cuma la g dólsa ad gir: Istiklal Caddesi (ch'a vōl dir Via Istiklal) difàti la s lèś /ʤad'desi/
- la ç la s lèś sèmpar cuma la c dólsa ad ciàv: çocuk (ch'a vōl dir putèṅ) difàti la s lèś /ʧo'ʤuk/
- la g l'è sèmpar dura cuma in gósa: gece (ch'a vōl dir nòt) difàti la s lèś /ge'ʤe/
- la h l'è sèmpar dita tirànd dèntar al fiâ
- la s l'è sèmpar sórda (cuma in scrana)
- la ş la gh'à al sòṅ dla SC d'l itagliàṅ sciarpa: şarap (ch'a vōl dir vèṅ) difàti la s lèś /ʃa'rap/
- la y la s lèś cuma la J ad jutàr
- la z l'è la S sunòra (cuma in śéndar)
Gramàtica
[modifica | mudéfica la surzéia]Al Turc, cum anc al Finlandéś e 'l Ungheréś l'è na léngua aglutinànta, cun dal paròli ch'i s fànan sù miténd insém di pès indipendènt, paròli curti cun di sufìs śuntâ in fónd.
| Turc | Emigliàṅ |
|---|---|
| ev | la cà |
| evler | al cà |
| evin | la tò cà |
| eviniz | la vòstra cà |
| evim | la mè cà |
| evleri | al sò cà |
| evimden | dla mè cà |
| evimde | in dla mè cà |
| evinizdeyim | a sòṅ in dal tò cà |
| evinizde miyim? | sòṅ-j-a in dal tò cà? |
Cum a sucéd anc in dal Giapunéś e in dal Latìn, al fraśi i s fànan miténd prima al sugèt, pò 'l ugèt e a la fiṅ al vérub (léngua SOV).
La gramàtica la tiṅ a drē bèṅ a 'l sò règhli, difàti in Turc a gh'è sōl un sustantìṿ minga regulàr (su ch'a vōl dir àqua). Stésa ròba p'r i vérub (èsar ch'al fà paṅ par sò cònt).
Eśèmpi
[modifica | mudéfica la surzéia]- turc: türkçe
- a t salùt: merhaba
- arvéd'r-as: 'hoşça kalın
- par piaśēr: lütfen
- a t ringràsi: teşekkür ederim
- a t vój bèṅ: seni seviyorum
- bònanòt: iyi geceler
- bòn giōran: günaydın
- sè: evet
- nò: hayır
Nùmar da 1 a 10: bir (òṅ), iki (dū), üç (tri), dört (quàtar), beş (sinc), altı (siē), yedi (sèt), sekiz (òt), dokuz (nóṿ), on (déś).