Albania

Albania
	Republika e Shqipërisë (Albaneg)
Arwyddair	Torra Dy Gwys Dy Hun
Math	gwladwriaeth sofran, gwlad
Prifddinas	Tirana
Poblogaeth	2,793,592
Sefydlwyd	29 Ebrill 1991 (y 4edd weriniaeth)
Anthem	Himni i Flamurit
Pennaeth llywodraeth	Edi Rama
Cylchfa amser	UTC+01:00
Iaith/Ieithoedd; swyddogol	Albaneg
Daearyddiaeth
Rhan o'r canlynol	De Ewrop
Arwynebedd	28,748 km²
Gerllaw	Môr Adria, Y Môr Canoldir, Môr Ionia
Yn ffinio gyda	Gwlad Groeg, Gogledd Macedonia, Serbia, Montenegro, yr Undeb Ewropeaidd, Cosofo
Cyfesurynnau	41°N 20°E
Gwleidyddiaeth
Corff deddfwriaethol	Senedd Albania
Swydd pennaeth; y wladwriaeth	Arlywydd Albania
Pennaeth y wladwriaeth	Bajram Begaj
Swydd pennaeth; y Llywodraeth	Prif Weinidog Albania
Pennaeth y Llywodraeth	Edi Rama
Ariannol
Cyfanswm CMC (GDP)	$17,931 million, $18,882 million
Arian	Lek
Canran y diwaith	16 ±1 canran
Cyfartaledd plant	1.784
Mynegai Datblygiad Dynol	0.796
	Ffeiliau perthnasol ar Comin
	[golygwch ar Wicidata]

Gweriniaeth yn ne-ddwyrain Ewrop yw Gweriniaeth Albania neu Albania. Y gwledydd cyfagos yw Montenegro yn y gogledd, Serbia yn y gogledd-ddwyrain, Gogledd Macedonia yn y dwyrain a Gwlad Groeg yn y de. Mae ar lân Môr Adria a Môr Ionia. Ei phrif borthladd yw Dürres. Adwaenir pobl Albania fel Albaniaid - nid i'w cymysgu ag Albanwyr, pobl yr Alban. Yn 2024 roedd poblogaeth y wlad tua miliwn yn llai na Chymru.

Daearyddiaeth

Prif: Daearyddiaeth Albania

Mae Albania yn un o wledydd y Balcanau. Mae hi'n wlad fynyddig iawn a elwir weithiau "Gwlad yr Eryr". Cyfyd y mynyddoedd i uchder o hyd at 2700m (9000 troedfedd). Ceir coedwigoedd sylweddol. Mae'r tir arfordirol yn ffrwythlon iawn.

Mae'r prif ddinasoedd a threfi yn cynnwys Tiranë (y brifddinas), Durrës (y prif borthladd), Shkodër, Shëngjin, Elbasan, Vlorë a Sarandë.

Hanes

Prif: Hanes Albania

Sefydlwyd Durrës gan y Groegiaid mor bell yn ôl â'r 7fed ganrif CC.

Rhwng diwedd y 15fed a dechrau'r 20g bu Albania'n rhan o'r Ymerodraeth Ottoman.

Yn 1912 enillodd Albania ei hannibyniaeth ar yr Ottomoniaid. Yn 1925, yn sgîl rhyfel cartref y cymerodd yr Eidal ran ynddo, aeth y wlad yn weriniaeth. Fodd bynnag troes yn fonarchiaeth unwaith yn rhagor yn 1928 pan gafodd ei harlywydd Ahmed Beg Zogu ei wneud yn frenin ar y wlad dan yr enw cofiadwy Brenin Zog. Cafodd y wlad ei meddiannu gan luoedd arfog yr Eidal a'r Almaen yn ystod yr Ail Ryfel Byd.

Ar ôl yr Ail Ryfel Byd troes Albania'n wlad gomiwnyddol yn 1946 dan arweinyddiaeth yr unben Enver Hoxha. Ar ôl cyfnod o fod yn gynghrair triw i Stalin, troes Albania i'r Tsieina Faoaidd o 1961 ymlaen.

Pobl a diwylliant

Prif: Diwylliant Albania

Prif: Demograffeg Albania

Mae'r mwyafrif o'r Albaniaid yn perthyn i ddau grŵp ethnig, sef y Ghegiaid (i'r gogledd o Afon Shkumbi) a'r Tosgiaid (i'r de o'r afon honno); ychydig sy'n hysbys am eu gwreiddiau. Albaneg yw'r unig iaith swyddogol. Fel yn achos Cosofo dros y ffin, mae'r mwyafrif o'r dinesyddion yn Fwslemiaid.

Economi

Prif: Economi Albania

Mewn canlyniad i bolisi ynysigaeth llywodraeth y wlad yn y gorffennol, pan ddibynai Albania i raddau helaeth ar fasnach gyda Tsieina a Gogledd Corea, roedd economi'r wlad yn dlawd iawn mewn cymhariaeth â gweddill Ewrop. Erys Albania yn un o wledydd tlotaf Ewrop heddiw, er bod pethau wedi gwella'n sylweddol gyda chymorth gan Undeb Ewrop.

Enwogion

Y Fam Teresa (1910-1997), lleian Gatholig a chenhades

Prif ddinasoedd a threfi Albania yn ôl poblogaeth

Tiranë - 352,900
Durrës - 113,800
Elbasan - 96,800
Shkodër - 85,800
Vlorë - 84,400
Korçë - 58,800
Fier - 55,100
Borshi - 9,500
Kavajë - 40,000
Lushnjë - 38,200
Kavaja: 28.200
Pogradeci: 23.700
Laçi: 23.400
Gjirokastra: 22.800
Patosi: 21.000
Kruja: 19.400
Kuçova: 18.000
Kukësi: 16.600
Lezha: 16.600
Saranda: 14.500
Peshkopia: 14.100
Burreli: 13.900
Cërrik: 13.200
Çorovoda: 13.200
Shijak: 12.800
Librazhdi: 11.500
Tepelenë: 11.300
Gramsh: 10.400
Poliçan: 10.200
Bulqizë: 10.000
Përmet: 9.800
Fushë-Krujë: 9.600
Kamzë: 9.300
Rrëshen: 9.200
Ballsh: 9.100
Mamurras: 7.600
Bajram Curri: 7.500
Ersekë: 7.500
Peqin: 7.200
Divjak: 7.069
Selenicë: 6.900

Dolenni allanol

Amryw

Lleoliad Albania ar glob 3D (Java) Archifwyd 2006-10-08 yn y Peiriant Wayback
Baneri hanesyddol Albania Archifwyd 2006-10-01 yn y Peiriant Wayback
Albania a'r Balkan: fforwm trafod
Ffeithlyfr Byd y CIA — Albania Archifwyd 2018-12-24 yn y Peiriant Wayback
Gwybodaeth gyffredinol am bobl Albania Archifwyd 2006-12-06 yn y Peiriant Wayback
Dolenni swyddogol Archifwyd 2004-09-29 yn y Peiriant Wayback
Llawlyfr teithio am Albania
Map o Albania
Hanes Albania Archifwyd 2006-10-09 yn y Peiriant Wayback
Ffeithiau am wleidyddiaeth Albania a'i hetholiadau Archifwyd 2007-09-28 yn y Peiriant Wayback

Gwefannau swyddogol y llywodraeth

Swyddfa Twristiaeth Genedlaethol Albania
Cyngor Gweinidogion^{[dolen farw]}
Senedd Albania
Llywyddiaeth Albania Archifwyd 2012-07-16 yn y Peiriant Wayback
Sefydliad Ystadegau Albania Archifwyd 2019-02-10 yn y Peiriant Wayback
Banc Cenedlaethol Albania