Kanarioj
La hispanaj insuloj Kanarioj (hispane Islas Canarias [islas kanarjas]) situas en la Atlantiko, proksimume 100 km de la Afrika marbordo de Maroko.
| Kanarioj | |||
| hispane Canarias | |||
| aŭtonoma komunumo | |||
|
|||
| Oficiala nomo: Islas Canarias | |||
| Ŝtato |  Hispanio
| ||
|---|---|---|---|
| Regiono | Kanarioj | ||
| Provincoj | 2
| ||
| Kelkaj urboj | 2
| ||
| Situo | Santa Cruz de Tenerife, Las Palmas de Gran Canaria | ||
| - alteco | 8 m s. m. | ||
| Ĉefurbo | |||
| - koordinatoj | 28° 06′ 00″ N 15° 24′ 00″ U / 28.10000 °N, 15.40000 °U (mapo) | ||
| Areo | 7 446 km² (744 600 ha) | ||
| Loĝantaro | 2 172 944 loĝantoj (2021) | ||
| Denseco | 292 loĝ./km² | ||
| Aŭtonomeco | 30-a de decembro 1996 | ||
| Ĉefulo | Ángel Víctor Torres Pérez (ekde ) | ||
| Horzono | MET (UTC+1) | ||
| - somera tempo | MET (UTC+2) | ||
| Poŝtkodo | |||
| ISO 3166-2:ES | ES-CN | ||
  | |||
 Situo de Kanarioj enkadre de Hispanio
| |||
 Vikimedia Komunejo: Canary Islands
| |||
| Retpaĝo: Registaro de Kanarioj | |||
| |||
La aŭtonoma komunumo de Kanarioj (7.242 km²) havas 1.700.000 loĝantojn. Ĝi konsistas el la provincoj de Las Palmas (4.072 km²) kaj Santa Cruz de Tenerife (3.170 km²). La plej gravaj kanariaj urboj estas Santa Cruz de Tenerife kaj Las Palmas de Gran Canaria. Ankaŭ historia estas La Laguna (Tenerifo), kun universitato, kie instruis interalie la Esperantisto kaj eldonisto Juan Régulo Pérez.
Tiuj insuloj metafore foje estas nomataj Fortuninsuloj.
Insuloj
redaktiLa insuloj de Kanarioj estas:
- Provinco Sankta Kruco de Tenerifo:
- Provinco La Palmoj:
- Gran Canaria
- Lanzarote
- Fuerteventura
- la Insuletoj
La tiel nomitaj Insuletoj (hispane los Islotes) estas: Lobos inter Fuerteventura kaj Lanzarote; kaj la Ĉiniĥa Insularo (hispane Archipiélago Chinijo) norte de Lanzarote kun la insuloj Alegranza, La Graciosa, Montaña Clara, Roque del oeste ("okcidenta roko aŭ rifo") kaj Roque del este ("orienta roko aŭ rifo").
Ĉiu el la sep grandaj insuloj posedas aŭtonoman registaron, nomatan cabildo [kaBILdo].
Aliflanke, ĉiu el ili estas tre malsimila al la alia el geografia kaj pejzaĝa vidpunktoj. Oni povas trovi el dezertoj en la orientaj insuloj ĝis praarbaroj en la plej orientaj aŭ vulkanoj en la centraj. Preskaŭ duono de la Naciaj Parkoj de Hispanio troviĝas en Kanarioj.
En Tenerife troviĝas la Tejdo, la plej alta el la hispanaj montoj (3.718 metrojn de alteco), kiu, kun la ĉirkaŭaĵoj, formas la plej vizitatan Nacian Parkon de la lando.
La Palma havas ankoraŭ vulkanan aktivadon en la monto Teneguía kaj en la Roque de los Muchachos (2.426 m), en la limo de la Nacia Parko Caldera de Taburiente.
Lanzarote estas la plej orienta, kaj tie troviĝas la Nacia Parko Timanfaya.
La loĝdenseco estas 219 loĝ./km², multe pli alta ol la averaĝo de Hispanio. Gran Canaria kaj Tenerife posedas pli ol la 80% de la tuta loĝantaro de la insuloj.
Provincoj
redakti| Provinco | Situo de provinco | Provinca mapo | Provinca ŝildo | Provinca flago | Provinca ĉefurbo | Insuloj |
| Provinco La Palmoj | 
|
|
|
|
Las Palmas de Gran Canaria | Gran Canaria Fuerteventura Lanzarote Ĉiniĥa Insularo |
| Provinco Sankta Kruco de Tenerifo | 
|
|
|
|
Santa Cruz de Tenerife | Tenerifo La Palma La Gomera El Hierro |
Laŭ la tipologio de la Monda Natur-Fonduso (WWF), la insularo apartenas al la mediteranea ekoprovinco de la palearkta ekozono kaj biome al mediteraneaj arbaroj, duonarbaroj kaj arbustaroj. Lanzarote kaj Fuerteventura situas en la ekoregiono de la mediteraneaj sekaj duonarbaroj de akacio kaj arganio. La aliaj, pli okcidentaj insuloj, troviĝas en la kanariaj sekaj duonarbaroj kaj arbaroj.
Historio
redaktiEn Kanarioj loĝis la tiel nomataj Guanĉoj antaŭ la eŭropa konkero. La ĝusta maniero laŭ kiu la insuloj estis koloniigitaj estas nekonata, kvankam la plej vaste akceptitaj teorioj hodiaŭ estas tiuj, kiuj diras, ke ĉi tiuj loĝantaroj estis alportitaj de Norda Afriko de Fenicianoj aŭ Romanoj. Ĝis nun la plej rigoraj kronologioj indikis, ke la unuaj insulanoj alvenis al Kanarioj inter la 3a kaj 1a jarcentoj antaŭ Kristo. Ĉi tiu statuo situas en la Placo de la Patrono de Kanariaj en Candelaria.
Pri agrikulturo, estis grandaj diferencoj inter insuloj, Granda Kanario estas la plej evoluinta tiurilate. Ĝi estis esence cereal-bazita agrikulturo, bazita sur varioj de tritiko kaj hordeo uzataj kiel ingrediencoj de la tradicia gofio [GOfjo], kiu ankoraŭ konsumiĝas en Kanarioj. Estis granda nombro da dioj sur la malsamaj insuloj.
Kanarioj en la Moderna Epoko
redaktiLa procezo de homa kaj kultura rasmiksaĵo, kiu karakterizis la insulojn post la konkero, estigis modernan kanarian socion. La ekonomia modelo de la insuloj baziĝis, krom agrikultura kaj bruta memkonsumo, sur eksportaj produktoj kiel orko, vino kaj sukerkano. Sukero estos la unua eksporta rikolto en la historio de Kanarioj, kaj la letero de enkonduko de la insuloj al la nova mondekonomio formita. Ĝuste la konkurenco de sukeroj de la indiĝenaj homoj estos unu el la kaŭzoj, kiuj klarigus la postan malpliiĝon de ĉi tiu rikolto sur la insuloj.
Fakte la insuloj estis escepto al la monopolo ekzercita de la Hispana Krono de la Domo de Kontraktado de Sevilo rilate al usona komerco. Ĉi tio transformas la insulojn kaj iliajn havenojn en komercajn centrojn inter la du bordoj de Atlantiko.
La MPAIAC (hispane: Movimiento por la Autodeterminación e Independencia del Archipiélago Canario - Movado por Memdeterminado kaj Sendependeco de la Kanaria Insularo) estis organizo kiu celis atingi la rajton al memdeterminado kaj apartigo de Kanarioj disde la Regno de Hispanio. Ĝi estis aktiva en la 1970-aj jaroj.
Literaturo
redakti- esperante Régulo Pérez, Juan (1958). “De la Hesperidinaj ĝis la Kanariaj Insuloj”, en Sciencaj Studoj bazitaj sur originalaj esploroj kaj observoj, red. Paul Neergaard. Internacia Scienca Asocio Esperanta, Kopenhago, p. 75-82.
Vidu ankaŭ
redaktiEksteraj ligiloj
redakti- Mitoj pri historio de la Kanarioj Arkivigite je 2007-03-19 per la retarkivo Wayback Machine