Socio
Ĉi tiu artikolo temas pri sociologia koncepto. Por informoj pri biologia koncepto, vidu la artikolon bonsociemo.| Socio | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| |||||
koncepto 
| |||||
| grupo de homoj • society | |||||
| |||||
Socio laŭ NPIV estas "reto de dependecoj kaj reciprokaj kondiĉoj inter homoj loĝantaj sur iu teritorio kaj iliaj interrilatoj…". Ĉi tiu difino estas simila al tiu de Karl Marx. En malpli strikta senco la vorto estas uzata por tuto da homoj tiel kunloĝantaj. Grava karaktero de la homa socio estas ĝia organiziĝo laŭ teritoria (landoj, urboj), etno-kultura (etno, religio, lingvo, raso) aŭ socio-ekonomika (socia grupo, ekonomiko) vidpunktoj. El tiuj faktoroj tamen nur la loka (teritoria) kunvivado kreas sociojn, ĉar nur ĝi devigas homojn interrilati transe de komunaj interesoj. Do ekzemple la Interreto ja eble havas sian kulturon, sed ne difinas socion.
Homa socio estas grupo de homoj implikitaj en persista interpersona rilatado, aŭ granda socia grupiĝo dividanta la saman geografian aŭ socian teritorion, tipe kondiĉigitan de la sama politika aŭtoritato kaj dominaj kulturaj atendoj. Homaj socioj estas karakterizitaj per padronoj de rilatoj (sociaj rilatoj) inter individuoj kiuj dividas karakterizan kulturon kaj instituciojn; antaŭfiksita socio povas esti priskribita kiel la finsumo de tiaj rilatoj inter ties konsistigaj membroj. En la soci-sciencoj, pli granda socio ofte elmontras tavoliĝon aŭ dominecajn padronojn en subgrupoj.
Tiom kiom ĝi estas kunlabora, socio povas rajtigi siajn membrojn utili en maniero kiel ne alimaniere estus ebla sur individua bazo; kaj individuaj kaj sociaj (komunaj) avantaĝoj povas tiel esti distingitaj, aŭ en multaj kazoj trovitaj koincidaj.
Socio ankaŭ povas konsisti el similmensaj homoj regitaj memstare per propraj normoj kaj valoroj ene de domina, pli granda socio. Tio foje estas prisignita kiel subkulturo, esprimo uzita grandskale ene de kriminologio.
Pli larĝe, kaj precipe ene de strukturisma pensaro, socio povas esti ilustrita kiel ekonomia, socia, industria aŭ kultura infrastrukturo, formita de, kvankam aparta de, multfaceta kolekto de individuoj. En tiu konsidero socio povas signifi la objektivajn rilatojn kiuj homoj havas kun la materia mondo kaj kun aliaj homoj, prefere ol "aliaj homoj" preter la individuo kaj sia konata socia medio.
Membroj de socio povas esti de malsamaj etnoj. Socio povas esti partikulara etno, kiel ekzemple la saksoj; nacio-ŝtato, kiel ekzemple Butano; aŭ pli larĝa kultura grupo, kiel ekzemple okcidenta socio. La vorto socio ankaŭ povas rilati al fakorganizita asocio de homoj por religiaj, bonintencaj, kulturaj, sciencaj, politikaj, patriotaj, aŭ aliaj celoj. "Socio" eĉ povas, kvankam pli per metaforo, rilati al socia organiziĝo kiel ekzemple formiko-kolonio aŭ ĉiu kooperativo, ekzemple, en kelkaj formuliĝoj de artefarita intelekto.
Socio en vasta senco estas iu ajn el la historie fariĝintaj formoj de la moderna agado de homoj, kunvivantaj pro komunaj interesoj kaj havantaj komunajn kutimojn kaj komunajn leĝojn. En alia, pli malvasta senco ĝi estas historia konkreta tipo de socia sistemo, difinita formo de sociaj rilatoj (ekz. feŭda socio, kapitalisma socio, ktp.).
Etimologio kaj uzokutimo
[redakti | redakti fonton]
La termino devenas de la latinaj esprimoj socius (= kunulo) kaj el tio tra societas (= bona rilato inter pluraj membroj de amikaro aŭ kunularo). En diversaj latinidaj lingvoj ekzistas el sama radikdeveno du vortoj aŭ unu vorto kun du signifoj pli malpli korespondaj al esperantaj socio kaj societo. La eta sufikso klare montras en Esperanto la diferenco inter socio (homaro) kaj societo kiel eta socio aŭ organizaĵo.
Adam Smith skribis ke socio "povas ekzisti inter malsamaj homoj, same kiel inter malsamaj komercistoj, ĉar ili povas senti utilecon sen iu reciproka amo aŭ afekcio, se nur ili sindetenas de farado de vundo unu al la alian."[1]
Uzite en la signifo de unuiĝo, socio estas korpo de individuoj skizitaj per la saltegoj de funkcia interligiteco, eventuale konsistante el karakterizaĵoj kiel ekzemple nacia aŭ kultura identeco, solidaro, lingvo, aŭ hierarkia strukturo.
Gravajn kontribuojn pri la temo faris ekzemple Émile Durkheim, Ferdinand Tönnies, Max Weber, Pierre Bourdieu kaj Karl Marx. Tönnies en sia verko Gemeinschaft und Gesellschaft (germane, = kunularo kaj socio) diras, ke kunularo estas ligita per reciproka fido, emocia ligilo kaj simileco. Kontraŭe la anoj de socio havas individuajn celojn kaj do estas malpli forte ligitaj al la socio.
Konceptoj
[redakti | redakti fonton]
Socio, ĝenerale, traktas la fakton ke individuo havas limigitajn rimedojn kiel sendependa unuo. La homedoj ĉiam estis pli (Eta ĉimpanzo, Homo, Ĉimpanzo) aŭ malpli (Gorilo, Orangutano) sociaj bestoj, tiel ke Robinsono Kruso-similaj situacioj estas aŭ fikcioj aŭ nekutimaj kazoj al la ĉie-eco de socia kunteksto por homoj, kio falas inter antaŭsociaj kaj eŭsociaj en la spektro de besta etologio.
Homaj socioj plejofte estas fakorganizitaj laŭ siaj primaraj vivrimedoj. Sociaj sciencistoj identigis sociojn de ĉasistoj-kolektistoj, nomadajn paŝtistecajn sociojn, hortikulturistajn aŭ simple agrikulturajn sociojn, kaj intensajn agrikulturajn sociojn, ankaŭ nomitajn civilizoj. Kelkaj pripensas pri industriaj kaj postindustriaj socioj kiel kvalite diferencaj de tradiciaj agrikulturaj socioj kaj antaŭindustria civilizo.
Hodiaŭ, antropologoj kaj multaj sociaj sciencistoj forte kontraŭbatalas la nocion de kultura evoluo kaj rigidajn "stadiojn" kiel ekzemple tiuj. Fakte, multe antropologiaj datenoj indikis ke komplekseco (civilizo, loĝantarkresko kaj denseco, specialiĝo, ktp.) ne ĉiam prenas la formon de hierarkia socia organiziĝo aŭ tavoliĝo.
Kulturrelativismo kiel ĝeneraligita aliro aŭ etiko havas plejparte anstataŭigitajn nociojn de "primitivulo", pli bone /pli malbone, aŭ "progreso" rilate al kulturoj (inkluzive de ilia materiala kulturo/teknologio kaj socia organizo).
Laŭ antropologo Maurice Godelier, unu kritika novaĵo en homa socio, kontraste al la plej proksimaj biologiaj parencoj de la homaro (ĉimpanzoj kaj etaj ĉimpanzoj), estas la gepatra rolo supozita fare de la maskloj, kiuj supozeble estus forestantaj en niaj plej proksimaj parencoj por kiu patreco ne estas ĝenerale determinebla.[2][3]
En politika scienco
[redakti | redakti fonton]Socioj ankaŭ povas esti strukturitaj politike. En ordo de kreskanta grandeco kaj komplekseco, ekzistas grupoj, triboj, triblandoj, kaj ŝtataj socioj. Tiuj strukturoj povas havi ŝanĝiĝantajn gradojn da politikaj rajtigoj, depende de la kulturaj, geografiaj, kaj historiaj medioj kiuj pri tiuj socioj devas kontentiĝi. Tiel, pli izolita socio kun la sama nivelo de teknologio kaj kulturo kiel aliaj socioj pli pluvivas supozeble ol unu en pli proksima proksimeco al aliaj kiuj povas trudiĝi al siaj resursoj. Supozeble ke socio kiu estas nekapabla produkti efikan respondon al aliaj socioj kun kiuj ĝi konkuras kutime estos inkludita en la kulturon de la konkuranta socio.
En sociologio
[redakti | redakti fonton]
Sociologo Gerhard Lenski diferencigas sociojn bazitajn sur ilia nivelo de teknologio, komunikado, kaj ekonomio: (1) ĉasistoj kaj kolektantoj, (2) simple agrikulturaj, (3) avancite agrikulturaj, (4) industriaj, kaj (5) specialaj (ekz.fiŝkaptadaj socioj aŭ maraj socioj).[4] Tio estas simila al la sistemo pli frue evoluigita fare de antropologoj Morton H. Fried, konfliktoteoriulo, kaj Elman Service, integriĝo-teoriulo, kiuj produktis sistemon de klasifiko por socioj en ĉiuj homaj kulturoj bazitaj sur la evoluo de socia malegaleco kaj la rolo de la ŝtato. Tiu sistemo de klasifiko enhavas kvar jenajn kategoriojn:
- Grupo de ĉasistoj-kolektistoj (kategoriado de devoj kaj respondecaj kampoj).
- Tribaj socioj en kiuj ekzistas kelkaj limigitaj kazoj de socia rango kaj prestiĝo.
- Plurtavolaj strukturoj gviditaj fare de ĉefoj.
- Civilizoj, kun kompleksaj sociaj hierarkioj kaj fakorganizitaj, instituciaj registaroj.
Aldone al tio ekzistas:
- La homaro, sur kiu ripoziĝas ĉiuj elementoj de socio, inkluzive de la kredoj de socio.
- Virtuala socio, socio bazita sur reta identeco, kiu evoluas en la informad-teknologia epoko.
Dum tempo, kelkaj kulturoj progresis direkte al pli kompleksaj formoj de organizado kaj kontrolado. Tiu kultura evoluo havas profundan efikon al padronoj de komunumo. Ĉasist-kolektistaj triboj ekloĝis ĉirkaŭ laŭsezonaj manĝaĵejoj por iĝi agraraj vilaĝoj. Vilaĝoj kreskis por iĝi urboj kaj grandurboj. Grandurboj turnis sin en urboŝtatoj kaj en nacio-ŝtatoj.[5]
Lingvo kaj socio
[redakti | redakti fonton]Multaj socioj distribuas varojn laŭ peto de iu individuo aŭ iu pli granda grupo de homoj. Tiu speco de malavareco povas esti vidita en ĉiuj konataj kulturoj; tipe, prestiĝo atribuiĝas al la malavara individuo aŭ grupo. Inverse, membroj de socio ankaŭ povas eviti aŭ vickulpigi membrojn de la socio kiuj malobservas ĝiajn normojn. Mekanismoj kiel ekzemple donaco kaj donado, ŝercaj rilatoj kaj vickulpigado, kiuj povas esti viditaj en diversaj specoj de homaj grupiĝoj, tendencas esti instituciigitaj ene de socio. Socia evoluo kiel fenomeno portas kun ĝi iajn elementojn kiuj povis esti damaĝaj al la loĝantaro al kiu ĝi servas.
Kelkaj socioj havigas statuson al individuo aŭ grupo de homoj kiam tiu individuo aŭ grupo prezentas admiritan aŭ deziratan agon. Tiu speco de rekono estas donita en la formo de nomo, titolo, maniero de robo, aŭ mona kompenso. En multaj socioj, plenkreska maskla aŭ ina statuso estas kondiĉigita de rito aŭ procezo de tiu tipo. Altruisma ago je la avantaĝoj de la pli granda grupo vidiĝas en praktike ĉiuj socioj. La fenomenoj de komunuma agado, evitado, vickulpigado, malavareco, kundividita risko, kaj kompenso estas kutimaj por multaj formoj de socio.
Jean-Jacques Rousseau cerbumas en sia Diskurso pri deveno kaj fundamentoj de malegaleco inter la homoj pri la deveno de la socio kaj tiukadre li rilatigas ĝin al la uzado de la lingvo, finfine kies diverseco estus unu el la tialoj de malegaleco inter homoj. Li cerbumis jene:
 |
|
Tipoj de socioj
[redakti | redakti fonton]La socioj estas sociaj grupoj kiuj diferenciĝas laŭ strategioj de viveltenado, nome la formoj en kiuj la homoj uzas la teknikon por kontentigi siajn necesojn. Kvankam la homoj establis multajn tipojn de socioj laŭlonge de la historio, la antropologoj kutimas klasigi la diferencajn sociojn laŭ la grado en kiu la diversaj grupoj de socio havas neegalan aliron al avantaĝoj kiel rimedoj, prestiĝo aŭ povo. Praktike ĉiuj socioj estis disvolvigantaj iun gradon de malegaleco inter siaj loĝantoj tra la proceso de socia tavoligo, kaj per la divido de la membroj de socio en diferencaj niveloj kun malegalaj riĉeco, prestiĝo aŭ povo. La sociologoj klasigas la sociojn en tri grandajn kategoriojn: nome antaŭindustria, industria, kaj postindustria.[7]
Antaŭindustria
[redakti | redakti fonton]
Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Antaŭindustria civilizo.En antaŭindustria socio, la produktado de manĝaĵoj, kiuj estis farita pere de la uzado de homa kaj animala laborfortoj, estas la ĉefa ekonomia aktiveco. Tiuj socioj povas subdividiĝi laŭ siaj teknikaj nivelo kaj siaj manieroj produktadi manĝaĵoj. Tiuj subdividoj estas ĉasado kaj kolektado, paŝtado, hortikulturo, agrikulturo kaj feŭdismo.[8]
Ĉas-kolekta
[redakti | redakti fonton]
La ĉefa formo de produktado de manĝaĵoj en tiuj socioj estas la ĉiutaga kolektado de naturaj plantoj kaj la ĉasado de naturaj animaloj. La ĉasistoj-kolektistoj moviĝas konstante serĉe de manĝaĵoj.[9] Pro tio, ili nek konstruas permanentajn domarojn nek kreas grandan variojn de artefaktoj, kaj normale ili formas nur malgrandajn grupojn kiel bandoj kaj triboj. Tamen, kelkaj socioj de ĉasistoj kaj kolektistoj de zonoj kun abundaj rimedoj (kiel ĉe Tlingitoj) vivis en pli grandaj grupoj kaj formis kompleksajn sociajn strukturojn hierarkiajn, kiel povas esti la ĉefeco. Ankaŭ la neceso translokiĝi limigas la grandon de tiuj socioj.[10] Ili kutime estas formataj de malpli ol 60 personoj kaj rare ili superas la centon da anoj.[11] La statusoj ene de la tribo estas relative egalaj kaj la decidoj estas farataj per ĝenerala interkonsento. La ligiloj kiuj kunigas la tribanojn estas pli kompleksaj ol tiuj kiuj kunigas la bandanojn. La estreco estas persona -karisma- kaj estas uzata nur por specialaj celoj en la triba socio. Ne estas politikaj postenoj kiuj povus plenumi realan povon, kaj tribestro estas simple persono kiu povas projekcii influon,[12] ia speco de konsilisto kiu estas atentata kaj eĉ obeata de la anaro; tial, la tribaj plifirmigoj por la kolektiva agado ne devenas de veraj registoj aŭ registaroj. La familio estas la ĉefa socia unuo, kaj la plej granda parto de iliaj membroj estas parencaj ĉu pro nasko ĉu pro geedzeco.[13] Tiu tipo de organizado postulas, ke la familio plenumu la plej grandan parton de la sociaj funkcioj, kiel produktado kaj edukado.
La antropologo Marshall Sahlins priskribis la ĉasistoj-kolektistoj kiel la "origina riĉa socio" pro sia granda distrotempo:[14] plenkreskuloj en rikoltaj kaj hortikulturaj societoj laboras averaĝe ĉirkaŭ 6.5 horojn tage, dum homoj en agrikulturaj kaj industriaj socioj eties laboras averaĝe 8.8 horojn tage.[15]
Paŝtista
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Paŝtado.
La paŝtado estas maniero de viveltenado iom pli efika. Anstataŭ serĉi manĝaĵojn ĉiutage, la membroj de paŝtista socio dependas de la animaloj de grego aldomigita por kontentigi siajn manĝonecesojn. La paŝtistoj faras nomadan vivmanieron, translokigante siajn gregojn el paŝtejo al paŝtejo.[16] Ĉar ilia manĝodisponeblo estas multe pli fidinda, la paŝtistaj socioj povas vivteni pli grandajn loĝantarojn. Ĉar estas plusoj de manĝaĵoj, necesas malpli granda nombro de personoj por produkti ilin. Kiel rezulto, la labordivido (nome la specialigo de la individuoj aŭ grupoj en la realigo de specifaj ekonomiaj aktivecoj) iĝas pli kompleksa.[17] Por ekzemplo, kelkaj personoj iĝas metiistoj, kaj produktas ilojn, armilojn kaj juvelojn, inter aliaj valoraj varoj. La produktado de havaĵoj favoras la starigon de komerco. Tiu komerco helpas la kreadon de malegaleco, ĉar kelkaj familioj povas akiri pli da havaĵoj ol aliaj. Tiuj familioj aŭ individuoj povas akiri pli da povo kutime pere de sia pli granda riĉeco. La transigo de la propraĵoj de unu generacio al alia helpas la centrigon de riĉeco kaj povo. Laŭ la tempopaso aperas la heredaj kacikecoj, nome la tipa formo de registaro en la paŝtistaj socioj.
Hortikultura
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Hortikulturo.
La fruktoj kaj legomoj kultivitaj en fruktoĝardenoj kiuj estis maldensigitaj disde ĝangalo aŭ arbaro havigas la ĉefan manĝofonton en hortikultura socio. Tiuj socioj havas nivelon de teknikoj kaj kompleksecon similan al tiu de la paŝtistaj socioj. Kelkaj hortikulturaj grupoj uzas la metodon de forhakado kaj bruligado por ebligi la kultivadon.[18] La natura vegetaĵaro estas forigita kaj bruligita, kaj la rezultinta cindro estas uzita kiel sterko.[19] La hortikultoristoj uzas facilajn laborforton kaj laborilojn por kultivi la teron dum unu aŭ kelkaj sezonoj. Kiam la tero iĝas malfekunda, la hortikulturistoj maldensigas novan terpecon kaj permesas, ke la jam kultivita tero ripozu kaj revenu al sia natura stato. Eble oni revenu al la origina tereno post kelkaj jaroj kaj oni startigas la saman procezon denove. Per tiu sistemo de rotacio de terpecoj, la hortikulturistoj povas resti en sama zono dum periodo de tempo relative longa, kaj eĉ porĉiame. Tio ebligas, ke ili povas konstrui domarojn ĉu duonpermanentaj ĉu permanentaj.[20] La grando de la de domaro dependas de la kvanto de tero disponebla por la kultivado; tiukadre, la domaroj de hortikulturistoj povas havi el ĉirkaŭ 30 personoj ĝis 2000.
Simile kiel ĉe la paŝtistaj socioj, la pluso de manĝaĵoj akiritaj rezultis en labordivido pli kompleksa. La specializitaj taskoj en la hortikulturaj socioj inkludas tiujn de artmetiistoj, ŝamanoj (religiaj estroj) kaj komercistoj.[20] Tiu specialigo de roloj ebligis la kreadon de granda vario de artefaktoj. Ankaŭ simile kiel ĉe la paŝtistaj socioj, la pluso de akiritaj manĝaĵoj povis rezulti en malegalecoj pri riĉo kaj povo ene de la hortikulturaj politikaj sistemoj, disvolvigitaj pro la naturo setliĝinta de la hortikultura vivmaniero kiu ebligis pli facilan stokadon kaj konservadon de manĝaĵoj, kaj sekve ankaŭ de aliaj varoj (grenstokejoj, bestokortoj ktp.).
Agrikultura
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Agrikultura socio.
La agrikulturaj socioj uzas la teknikajn agrikulturajn antaŭenirojn por kultivi en grandaj areoj (jam ne plu nur ĉe malgrandaj fruktoĝardenoj). La sociologoj kaj historiistoj uzas la esprimon agrikultura revolucio por referenci al teknikaj ŝanĝoj kiuj okazis antaŭ 8 500 jaroj kaj kiuj kondukis al kultivado kaj brutobredado. La pliigo de la manĝodispooneblo kondukis tiam al pli grandaj loĝantaroj ol ĉe la antaŭaj komunumoj kaj socioj. Tio rezultis en eĉ pli grandaj plusoj, kio siavice rezultis en la formado de urboj kiuj iĝis centroj de komerco kaj povis elteni diversajn regantojn, edukistojn, metiistojn, komercistoj kaj religiaj estroj kiuj ne bezonis priokupigi por la havigo de manĝaĵoj. Tiuj elitoj profitis la ekzistadon de tiuj pli grandaj komunumoj kaj pli grandaj ekonomiaj rimedoj; alivorte estis la naskiĝo de la impostado.
En la agrikulturaj socioj aperis pli grandaj gradoj de socia tavoligo. Por ekzemplo, antaŭe la virinoj havis socian statuson pli altan ĉar ili kunfaris la laboro pli egalece ol nun kun la viroj. En la socioj de ĉasistoj kaj kolektistoj, la virinoj eĉ rikoltis manĝaĵojn pli ol viroj. Tamen, dum la stokado de manĝaĵoj estis plibonigita kaj la virinoj ricevis rolon pli duarangan en la havigo de manĝaĵoj por la familio, ili estis pli kaj pli subigitaj al viroj. Alia nova rezulto estis la fakto, ke dum la domaroj kaj vilaĝoj pligrandiĝis kaj la popoloj kaj sociaj grupoj etendiĝis al najbaraj zonoj, estis neevitebla la apero de konfliktoj kun aliaj komunumoj, tre ofte okazigitaj pro la uzado de la tero kaj sekve pro la aliro al manĝaĵoj. La agrikulturistoj havigis al la militistoj manĝaĵojn interŝanĝe kontraŭ protektado de invadoj, atakoj aŭ rabado fare de la malamikoj. Aperis ankaŭ sistemo de regantoj kun alta socia statuso. Tiu nobelaro organizis la militistojn por pli efike protekti la socion el invadoj. Tiusisteme, la nobelaro sukcesis elhavi manĝaĵojn kaj aliajn varojn el la "duarangaj" membroj de la socio.
Feŭdisma
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Feŭdismo.La feŭdismo estis formo de socio bazita sur la terposedo. Diference de la nuntempaj agrikulturistoj, la vasaloj de la feŭdalisma epoko estis devigitaj kultivi la terojn de sia senjoro. Kontraŭ milita protektado, la senjoroj ekspluatadis la kamparanojn por ke ili havigu manĝaĵojn, kamparproduktojn, metiartaĵojn, omaĝon kaj aliaj servojn al la terposedanto, por ne kalkuli pri troajn fitraktadojn. La sistemo de sociaj tavoloj de la feŭdismo estis ofte plurgeneracia; la familioj de la kamparanoj eble kultivis la terojn de la senjoro dum generacioj. Temas pri tre hierarkia socio, kiu baziĝis sur dependo de la kamparanoj al senjoro, kaj de pli malaltaj senjoroj (grafoj) al pli altaj senjoroj (dukoj), kun reĝo en la pinto de la piramido. Ĉiuj ŝtupoj estis intermezan inter aliaj (pli altaj kaj pli malaltaj), sed ĉio sur bazo en la terposedo kaj oftaj konfliktoj pro malkonsentoj inter la diversaj agantoj, kun foja rezulto en internaj militoj.
Industria
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Industria socio.Inter la 15-a kaj 16-a jarcentoj aperis nova ekonomia sistemo kiu ekanstataŭis la feŭdismo, kaj ĝian bazon sur la terposedo per nova bazo sur la posedo de kapitalo. La kapitalismo karakteriziĝas pro la malferma konkurenco en libera merkato, en kiu la produktadrimedoj estas de privata posedo. La ekspluatado de Ameriko fare de eŭropanoj utilis kiel sprono por la disvolvigo de la kapitalismo. La enkonduko de valoraj metaloj, luksaj teksaĵoj (silko) kaj eksterlandaj spicoj stimulis grandan komercan aktivecon en la eŭropaj socioj.
La movo de kapitaloj, investado en diversaj projektoj kaj kongruo kun plibonigo en diversaj sektoroj, ĉefe agrikulturo kaj industrio, rezultis en tute nova epoko ekde fino de la 18-a jarcento.
La industriaj socioj dependas grandskale de la maŝinoj funkciigitaj per brulaĵoj por la produktado de varoj.[21] Tio okazigis novajn spektaklajn plibonigojn de la efikeco. La pli granda efikeco de la produktiveco ene de la industria revolucio rezultis en pluso eĉ pli granda ol antaŭe. Nun la pluso ne estis nur de agrikulturaj produktoj, sed ankaŭ de fabrikitaj produktoj. Tiu pli granda pluso okazigis la fakton ke ĉiuj ŝanĝoj jam okazintaj iam pro la revolucio de la aldomigo estis pli ampleksaj.
Denove la loĝantaro multobliĝis.[22] La pliigo de la produktiveco havigis pli da havaĵoj je ĝenerala dispono. Tamen, la malesgaleco iĝis eĉ pli granda ol antaŭe. La rompo de la feŭdismaj socioj bazitaj sur la agrikulturo (tre ofte pro la privatigo de iamaj senjoraj aŭ monaĥejaj teroj kaj de komunumaj posedoj, kiuj estis ekspluatitaj de la kamparanoj) kondukis multajn homojn al abandono de la kamparo por serĉadi laborpostenojn en urboj.[23] Tio kreis grandan pluson de laborforto kaj havigis al kapitalistoj abundon de laboristoj kiuj povis estis dungitaj kontraŭ salajroj tre malaltaj, kompare kun la grandaj profitoj de la posedantoj kaj ceteraj burĝuloj. Tiuj laboristoj devis elteni nehumanajn viv- kaj labor-kondiĉojn, speciale en minado kaj tekstila kaj metalurgia industrioj.
Postindustria
[redakti | redakti fonton] Pli detalaj informoj troveblas en artikolo Postindustria socio.La postindustriaj socioj estas socioj ej kiuj hegemonias la informado, la servoj kaj la alta teknologio anstataŭ la produktado de varoj.[24] En la progesintaj industriaj socioj okazas procezo de ŝanĝo al pliiĝo de la sektoroj de servoj super la fabrikado kaj la produktado. Usono estis la unua lando kiu havis pli ol duono de la laboristaro dungita aŭ laboranta en la ekonomiaj sektoroj de servoj. Tiu inkludas la diversajn fakojn de la administracio, la esplorado (kiu ne produktas, sed kies rezultoj helpas la produktadon), la edukado (same), la sansistemo (necesa por la bonfarto de la laboristoj kaj de la totala populacio ĝenerale), la komerco, la juro kaj la bankoj kaj aliaj financaj instancoj.
Prisociaj sciencoj
[redakti | redakti fonton]Pri la studo de la fenomenoj kaj leĝoj de socia vivo okupiĝas sociaj kaj kulturaj sciencoj – sociologio, psikologio, soci-ekonomia geografio, antropologio, etnografio kaj multaj aliaj.
En la biologiaj sciencoj kiaj ekologio aŭ biogeografio, oni distingas la fitosociologion, aŭ sciencon pri la vegetaĵaj kunaĵoj, pli speciale asocioj (PIV2).
Esperantujo kiel socio
[redakti | redakti fonton]Pluraj sciencistoj evidente konsideras, ke Esperantujo formas socion. En 1987 Humphrey Tonkin prelegis okaze de la centjariĝo de Esperanto pri "La estiĝo de la Esperanto-socio"[25]. Nikola Raŝiĉ skribas en "La Rondo Familia" (1994) pri "procezo de socia transformiĝo el reformisma movado en alternativan kulturon, mikrosocion paralelan al la makrosocio, aŭ eĉ komplementan rilate ĝin, kaj esence memsufiĉan" (p. 176). Ankaŭ Sabine Fiedler uzas la nocion de mikrosocio de la Esperanto-lingvokomunumo ("Mikrogesellschaft der Esperanto-Sprachgemeinschaft")[26].
Referencoj
[redakti | redakti fonton]- ↑ Briggs, Asa. (2000) The Age of Improvement, 2‑a eldono, Longman, p. 9. ISBN 0-582-36959-2.
- ↑ Maurice Godelier, Métamorphoses de la parenté, 2004
- ↑ Jack Goody. The Labyrinth of Kinship. New Left Review. Alirita 24a de Julio 2007.
- ↑ Lenski, G. 1974. Human Societies: An Introduction to Macrosociology.
- ↑ Effland, R. 1998. The Cultural Evolution of Civilizations Arkivigite je 2016-05-15 per la retarkivo Portuguese Web Archive.
- ↑ Rousseau, Diskurso pri deveno de malegaleco inter la homoj.
- ↑ OpenStax 2021, p. 99.
- ↑ Lenski 1974, p. 96.
- ↑ Lenski 1974, p. 135.
- ↑ Lenski 1974, p. 134.
- ↑ Lee, Richard B.. (1999) “Introduction: Foragers & Others”, The Cambridge Encyclopedia of Hunters & Gatherers. Cambridge University Press. ISBN 052157109X.
- ↑ Lenski 1974, p. 146.
- ↑ Lenski 1974, p. 142.
- ↑ Lee, R.B.. (1968) Man the Hunter. New York: Aldine Publishing Company, p. 85–89. ISBN 020233032X. Vidu ankaŭ: (2008) “Managing abundance, not chasing scarcity”, Radical Anthropology. Arkivigite je 2013-05-13 per la retarkivo Wayback Machine Arkivita kopio. Arkivita el la originalo je 2013-05-13. Alirita 2023-04-14. kaj Lee, Richard B. (2005) Cambridge Encyclopedia of Hunters and Gatherers.
- ↑ Sackett, Ross (1996). Time, energy, and the indolent savage. A quantitative cross-cultural test of the primitive affluence hypothesis (PhD). University of California, Los Angeles. S2CID 146347757. Arkivita el la originalo la 10an de Aprilo 2022 – pere de Semantic Scholar Corpus ID: 146347757.
- ↑ Lenski 1974, p. 267.
- ↑ OpenStax 2021, p. 99.
- ↑ Lenski 1974, p. 186.
- ↑ Lenski 1974, p. 187.
- ↑ 20,0 20,1 Lenski 1974, p. 165.
- ↑ Lenski 1974, p. 315.
- ↑ Lenski 1974, p. 319.
- ↑ Lenski 1974, p. 328.
- ↑ OpenStax 2021, p. 102.
- ↑ Publikigo en "La estiĝo de la Esperanto-socio". En: Hans Michael Maitzen, Herbert Mayer, Zlatko Tiŝljar (ed.) Aktoj: Internacia Scienca Simpozio Esperanto 100-Jara. Vienna: Pro Esperanto, Maribor: Inter-kulturo. 1994. pp. 95-104
- ↑ Ines-Andrea Busch-Lauer (Hg.). Kaleidoskop der Kulturen. Berlin. 2010
Literaturo
[redakti | redakti fonton]- Effland, R. 1998. The Cultural Evolution of Civilizations Arkivigite je 2016-05-15 per la retarkivo Portuguese Web Archive Mesa Community College.
- Jenkins, R. 2002. Foundations of Sociology. London: Palgrave MacMillan. ISBN 0-333-96050-5.
- Lenski, G. 1974. Human Societies: An Introduction to Macrosociology. New York: McGraw- Hill, Inc.
- Raymond Williams, "www.flpmihai.blogspot.com", in: Williams, Key Words: A Vocabulary of Culture and Society. Fontana, 1976.
- Norbert Elias: Was ist Soziologie? Juventa, München 1970.
- Johannes Heinrichs: Logik des Sozialen. Woraus Gesellschaft entsteht. Steno, München 2005.
- Karl-Heinz Hillmann: Gesellschaft. En: Wörterbuch der Soziologie. 4. Auflage. Kröner, Stuttgart 1994, ISBN 3-520-41004-4.
- Peter Koslowski: Evolution und Gesellschaft. Eine Auseinandersetzung mit der Soziobiologie. 2. Auflage. Mohr Siebeck, Tübingen 1984.
- Jörn Lamla, Henning Laux, Hartmut Rosa, David Strecker (eld.): Handbuch der Soziologie, UVK, Konstanz 2014. ISBN 978-3-8252-8601-9.
- Niklas Luhmann: Die Gesellschaft der Gesellschaft. 1997, ISBN 3-518-28960-8.
- OpenStax (2021). Introduction to Sociology, 3a eldono (PDF). Rice University. p. 99. Arkivita (PDF) el la originalo la 9an de Oktobro 2022.
- Peter Ruben: Gemeinschaft und Gesellschaft – erneut betrachtet. En Dittmar Schorkovitz (eld.): Ethnohistorische Wege und Lehrjahre eines Philosophen. Frankfurt 1995.
- Gunter Runkel: Allgemeine Soziologie. Gesellschaftstheorie, Sozialstruktur und Semantik. Oldenbourg, München/Wien 2005, ISBN 3-486-57708-5 (v.a. Kap. 2: Soziologische Klassiker und ihre Theorien).
- Elman Service: Origins of the state and civilization. 1975, ISBN 0-393-09224-0.
- Ferdinand Tönnies: Gemeinschaft und Gesellschaft. 1887; Wissenschaftliche Buchgesellschaft, Darmstadt 2005.
- Bernard Willms: System und Subjekt oder die politische Antinomie der Gesellschaftstheorie. En: Franz Maciejewski (eld.): Theorie der Gesellschaft oder Sozialtechnologie. Suhrkamp, Frankfurt 1973, ISBN 3-518-06101-1, S. 43–77.
Vidu ankaŭ
[redakti | redakti fonton]- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Society en la angla Vikipedio.
- En tiu ĉi artikolo estas uzita traduko de teksto el la artikolo Sociedad en la hispana Vikipedio.
