Ngabere IyIIciclos
Ngabere IyIIciclos
Ngabere IyIIciclos
Introducción ....................................................................................................................................... 3
I Fundamentación ............................................................................................................................. 5
4. Evaluación ............................................................................................................................... 16
2
Introducción
4
I. Fundamentación
1. Marco jurídico
A partir de la segunda mitad del siglo anterior, se ha evidenciado una toma
de conciencia de las comunidades indígenas del riesgo que cierne sobre sus
lenguas patrimoniales y una demanda insistente en que el sistema escolar asuma
la tarea de revitalizar sus lenguas. “Que la escuela nos devuelva la lengua que nos
quitó” y este requerimiento ha sido acogido por las autoridades nacionales en
muchos países latinoamericanos, incluyendo el nuestro.
5
partícipe de una cultura local, nacional y universal, construida desde el pasado, en
el presente y hacia el futuro y que la educación debe tener también esas
características.
6
Miembros se comprometen a: “Salvaguardar el patrimonio lingüístico de la
humanidad y apoyar la expresión, la creación y la difusión en el mayor número
posible de lenguas.” Y también a “. Fomentar la diversidad lingüística -respetando
la lengua materna- en todos los niveles de la educación, dondequiera que sea
posible, y estimular el aprendizaje del plurilingüismo desde la más temprana
edad.”
7
como un proceso integral que permite al estudiantado crear y recrear su identidad,
su visión de mundo y de país. Esta política curricular, comprendida en el Plan
Nacional de Desarrollo, incluyó como una línea de trabajo el “Fortalecimiento de
la Educación Indígena, sin perjuicio de su cosmovisión y cosmogonía”, dentro de
la cual la promoción y revitalización de las lenguas indígenas tiene especial
importancia.
2. El enfoque curricular
En cada experiencia de aprendizaje en el aula u otros contextos, se debe
fomentar el desarrollo de las competencias comunicativas, indispensables en la
lengua y la cultura en sí. Hay que tomar en cuenta que el estudiantado se
encuentra inmerso en un contexto social, y, por lo tanto, requiere desarrollar una
serie de actitudes y valores permeados por los enfoques actuales, a saber: la
pedagogía crítica, el socioconstructivismo, la teoría holista y las habilidades para
la vida.
8
transformen a sí mismos y crezcan como individuos, con la comprensión de su
responsabilidad por sus acciones actuales en pos de la sociedad futura.
La contribución del socioconstructivismo está en su enfoque del
aprendizaje como una actividad social en la colaboración y el intercambio. El
individuo no está solo, sino que se desarrolla por y dentro de una cultura y
constantemente crea nuevos conocimientos. Desde esta perspectiva, la educación
debe basarse en una evaluación del proceso, más que de resultados.
Las Habilidades para la vida son uno de los referentes que permitieron la
toma de decisiones para el planteamiento de Habilidades para la nueva
ciudadanía y la propuesta y construcción de un perfil del estudiante y de la
persona docente que identifique y solvente las necesidades en el proceso de
enseñanza-aprendizaje de los aprendientes del país. Es importante aprovechar los
recursos de una forma eficiente y eficaz para la conservación de la lengua y la
cultura de las poblaciones indígenas.
9
constante en todos los ámbitos del quehacer humano. Debe asumir un liderazgo
en la formación de la ciudadanía para lograr que la niñez y la adolescencia
reflexionen y tomen decisiones, encaminen su accionar hacia una sociedad
interconectada, interdependiente y con armonía, con su especie y con todas las
del planeta, en procura de su sostenibilidad. Pero además, debe ser respetuosa
de la diversidad y la diferencia como fuentes de riqueza para un mundo en el que
todos(as) cuenten con justicia, paz, seguridad, equidad e igualdad y con la
posibilidad de establecer conexiones que permitan crear y recrear el conocimiento
dentro de un ambiente de respeto.
10
Fuente: propia para este documento 2016
Esquema # 2
Pilares de la Política Curricular “ Educar para una nuva ciudadanía” y los enfoques orientadores
11
12
Aunado a los postulados anteriores, el programa de lengua ngäbere tiene
como fundamento teórico la competencia comunicativa, base para el desarrollo
de los aprendizajes de todas las disciplinas del currículo y del desenvolvimiento
del estudiantado en su entorno.
13
procesos educativos haya una integración entre el presente, el pasado y el futuro,
pero también entre lo local, lo nacional y lo universal.
Dell Hymes (citado por CVC, 2016) define la competencia comunicativa como
saber hablar, saber cuándo no, de qué hablar, con quién, cuándo, dónde y en qué
forma. Es decir, es la capacidad de formular enunciados gramaticalmente
correctos y socialmente apropiados.
14
De acuerdo con el Marco común europeo de referencia para las lenguas, el
estudiantado alcanzará el nivel A2 en el primer ciclo y en el segundo ciclo el nivel
B1, de manera que al finalizar la educación primaria, tendrá las siguientes
habilidades detalladas en el siguiente cuadro:
A2 B1
aunque, por lo general no puedo para la vida diaria (por ejemplo, familia,
comprender lo suficiente como para aficiones, trabajo, viajes y acontecimientos
mantener la conversación por mí mismo. actuales)
Utilizo una serie de expresiones y frases Sé enlazar frases de forma sencilla con el
Expresión oral
para describir con términos sencillos a mi fin de describir experiencias y hechos, mis
familia y a otras personas, mis sueños, esperanzas y ambiciones. Puedo
condiciones de vida, mi origen educativo explicar y justificar brevemente mis
y mi trabajo actual, o el último que tuve. opiniones y proyectos. Sé narrar una
historia o relato, la trama de un libro o
película y puedo describir mis reacciones.
Soy capaz de escribir notas y mensajes Soy capaz de escribir textos sencillos y
ESCRIBIR
Expresión
breves y sencillos relativos a mis bien enlazados sobre temas que me son
escrita
15
3. Estrategia didáctica
El curso está organizado en unidades trimestrales, una por cada período del curso
lectivo. Las unidades se refieren a situaciones comunicativas relacionadas con eventos o
conocimientos de gran importancia para el pueblo ngäbe.
4. Evaluación
La evaluación debe concebirse como un medio para dictaminar el grado de
avance de los aprendientes, el éxito o el desacierto de la mediación pedagógica
implementada, la necesidad de cambiar las estrategias de aprendizaje o de
reforzar las utilizadas, entre otras. No se trata solo de conseguir una nota que
determine si él o la estudiante debe ser promovido o no; se trata de dar
seguimiento constante y continuo a todo el proceso educativo para dar continuidad
a las experiencias exitosas ocurridas y cambiar o mejorar aquellas cuyos
resultados no han sido provechosos en tanto el estudiante no logró avanzar.
La evaluación, entendida así, debe proporcionar actividades y tareas
retadoras e instrumentos con indicadores que permitan al docente, al estudiantado
y a los padres y madres de familia examinar el proceso. Al respecto, es de suma
importancia tener presente que en este programa se desarrollará una mediación
activa y práctica, en la que se reconozca lo que cada participante realiza. Aunado
a lo anterior, se hace necesario contemplar el hecho de que el interés deja de
centrarse en la demostración del conocimiento por parte de él y la aprendiente, y
más bien se presta particular atención a la construcción del conocimiento y a la
16
utilización de ese conocimiento para resolver situaciones de la vida cotidiana. El
estudiante debe demostrar lo que aprende en las acciones que realiza, utilizando
sus conocimientos previos y nuevos y produciendo otros. Además, debe
desarrollar una serie de habilidades con la orientación metodológica del docente,
quien a su vez, dará seguimiento constante y continuo durante todo el proceso
educativo. Para esto, tomará en cuenta los siguientes requerimientos, descritos
como logros del estudiantado, a saber:
17
1DIMENSIÓN 1. Formas de pensar
(desarrollo de I Ciclo
Habilidades capacidades) II Ciclo
18
Habilidad para generar Analiza sus Comprende las Propone diferentes
e
ideas originales que propias ideas con similitudes y formas de expresar
Creatividad tengan valor en la el objetivo de diferencias en la una idea, a partir del
actualidad, interpretar mejorarlas de expresión de diálogo con otros o
innovación de distintas formas las forma individual o mensajes del uso de diversas
situaciones y visualizar colaborativa. referentes a una fuentes de
una variedad de misma situación información.
respuestas ante un comunicativa.
problema o
circunstancia.
(desarrollo de I Ciclo
Habilidades capacidades) II Ciclo
19
todos ellos. Se conecta e Participa en la Se identifica con el
identifica en forma solución de conflictos pueblo indígena al que
asertiva con su en las relaciones pertenece y participa en
entorno.
humanas entre los diversos espacios
diferentes grupos de sociales (deportivo,
su comunidad cívico y cultural, entre
indígena. otros)
Aspiración de una Concibe la salud y Reconoce los Desarrolla un concepto
vida digna, en la que el bienestar como diferentes recursos de salud y bienestar
la relación de los resultado de la humanos y complejo, coherente con
seres humanos con interacción del ambientales del la cosmovisión propia de
la tierra procure su individuo con su territorio indígena al su grupo cultural y se
desarrollo integral y medio ambiente y que pertenece y la identifica con él.
Estilos de vida saludable
Habilidad del Establece metas y Explora sus propias Tiene conciencia de sus
planeamiento y tareas concretas capacidades e propias habilidades y
fijación de metas, con base en lo que intereses a fin de limitaciones y las pone
que permitan quiere, analizando conocerse mejor y en práctica, de acuerdo
discernir lo que se el entorno. buscar espacios para con las oportunidades
quiere en la vida y el el desarrollo que le ofrece su entorno
camino para Se adapta a personal, de acuerdo cultural y social.
alcanzarlo superando cambios de roles, con las posibilidades
los obstáculos con responsabilidades, que le ofrece su
resilencia, esfuerzo, horarios y entorno cultural y
tolerancia a la contextos. social.
Vida y carrera
frustración y
esperanza.
20
DIMENSIÓN 3:. Formas de relacionarse con otros
(desarrollo de I Ciclo
Habilidades capacidades) II Ciclo
intenciones en las
idiomas para comunicación a partir información recibida en la
diversas formas de
comprender y producir comunicación, de situaciones lengua autóctona y de su
mensajes en una considerando su cotidianas que se realidad.
variedad de contexto. desarrolla en la
situaciones y por comunidad indígena.
diversos medios, de Crea, a través del Utiliza los códigos Demuestra conocer
acuerdo con un código oral y escrito, orales y escritos para diversas formas de
propósito. diversas obras de comunicar ideas presentar sus ideas a partir
expresión con
simples y de poca de una variedad de
valores estéticos y
literarios, respetando estructura en la lengua recursos lingüísticos que
los cánones ngäbere. ofrece la lengua ngäbere.
gramaticales.
21
DIMENSIÓN 4:. Formas para integrarse al mundo
(desarrollo de I Ciclo
Habilidades capacidades) II Ciclo
Habilidad para
entender y analizar las
de
tecnologías digitales a
fin de crear nuevos
productos que puedan Valora las Comprende la Entiende la
compartirse con otros. implicaciones utilidad social que responsabilidad y las
Apropiación
22
2. El papel del docente
23
que a su vez, es influenciada por las actividades que se generan en el centro
educativo, la familia y la comunidad en general.
Para organizar los saberes, en este diseño curricular, se han considerado
los aportes de los estudios de la neurociencia de Flores. J, Castillo .R, y Jiménez.
N, (2014), respecto del desarrollo de funciones ejecutivas, de la infancia a la
juventud, considerando las siguientes premisas:
El aprendizaje sigue secuencias lógicas, donde los nuevos conocimientos
se construyen sobre los ya adquiridos.
El desarrollo de habilidades sigue patrones y tiempos que difieren de una
persona a otra y están influenciados por experiencias vividas en entornos
socioculturales y naturales.
Las situaciones de aprendizaje aumentan la complejidad, según la madurez
biológica y psicoemocional de la persona en lo que se referente a
movimiento físico, autorregulación, representación simbólica, toma de
decisiones, resolución de problemas, entre otros.
Un ambiente seguro brinda a la persona oportunidades para la aceptación y
sentido de pertenencia y aumenta la probabilidad del desarrollo de
habilidades.
El aspecto lúdico, ofrece la oportunidad para desarrollar el control de las
emociones, así como utilizar diversas formas escritas, orales y plásticas
para expresar las ideas.
De acuerdo con estas premisas, el personal docente debe hacer una lectura
exhaustiva de los conocimientos previos del estudiantado, el contexto
sociocultural, los acontecimientos locales, nacionales y mundiales, que
representan oportunidades para plantear situaciones desafiantes que permitan
la aplicación de lo aprendido.
24
orientarse hacia a algún campo de actividades futuras vocacionales o
profesionales.
El programa de estudios de la lengua ngäbere está organizado en unidades
temáticas trimestrales, cuya distribución se muestra en el siguiente esquema:
Unidades
temáticas
Permiten determinar los saberes (saber, saber hacer, saber ser) lo que
25
exige el desarrollo de habilidades.
26
PLANTILLA GENERAL
DISTRIBUCIÓN DE UNIDADES TEMÁTICAS
2 Ani kätägwä migue gare jae Brän basiare ni mrägä känti Ni jadengä ño
año
Judrun nire käsendä Basia ni mrägä känti: ño, ñugwane, Ño jadaga kä ngwarbo yete
Kä kärädre kätägwä bägängäye ñobtä, dre gäre Ño jadaga gwi btä ni mrägäre ben
Sribi nuain tä kätägwäte Kä gwita btä judrun gwita Ni mrägäre
Ño judrun ngubuare Ño nüna gwi jabe Judrun bolore tändre
Kri tändre btä nugwä kwati nemen gre Sribi nuain bä basia ni mrägä kändi
jätä ngwane
Sö kä kwati Ni jirere btä ketitibe tändre
Dre nögatä nigwe Dre rürübäinta aune dre kögata Jodrón níre ngubuäta gwi
Dre ngubua ni mrägägwe
Judrun nögä ni mrägägwe Judrun rüräbäine sribe ni ngätäite: Ño judrun gwi ngubua
Kugwe judrun ötä btä nögata rüräbänjue, sribere btä judrun sribe tä Judrun ngotogwä kräbägä ngrabare
Judrun nögä utuäte rüräbäine, kä tuaga Ño nünandre judrun gwibe
3 Kä tändre nemen kwäjätä Dre sribe jene ni mröre btä sribi btä Judrun ngotogwä kräbägä tändre
año Dän tändre kräbägä nemen gre kräjätä
Ja dimigare jañäte sribigrä ni ngätäite
27
4 Dre sribe gare nie Dre bäinta nigwe Dre sribie noainta
año
Kä bämiga ni ngätäite: mo, judrun Ño ña bren neguetegä ni btä, btä ño ja Dre sribe kira btä kä ne ngwane:
ngomigare, jegui, ja bä miga ngubua kuin muntiaga, krä dätegä, ju migaga, köbö
Bäbe tändre, nändre btä judrun mrögrä Ñobtä mröre kuin kitaga, krägädianga, kugwe kira niegä,
Dre sribe ni ngäbegwe ye di migare Ni jamigue ño dändigaga, judrun nigwe sribegä, ja
Ja bäinta btä dre sribeta ni ngärebegwe ngubuaga, sribibä ngitrabti, sribigä
Kobö tändre nurabtä, dirigä
Kugwe nigwe gare nie, niegä
Sribi metre sribigänti
Judrun tändre taiti btä nuäi näre
28
Primer año
Unidades
1. Jamigadre gare
2. Ni mrägä migadre
gare
3. Ni mröre ñö
Kugwe rügadre gare aune niedre Ka niedre. Tärä üae migani ne sribedre
kugwe kwere btä migadre gare nie. täte.
Kugwe niedre btä köbö migadre ne
Rügadre gare ni nibe yeí abogon käe migadre juto jabtä abti ni rigadreta
käre blitata arato ja migadre gare ni mdae siba.
Rügadre gare jirere kugwe mden Kugwe niedre btä köbö migadre btä
noaindre ne jiebti. käe migadre juto jabtä abti ni rigadreta
arato ja migadre gare ni madae siba.
Rügadre gare tärä okwäbtä ne tara
üai sribebare niguen Jodron taindre keta kabre.
30
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE PRIMER AÑO
Kugwe ngweantäri jrekä köbö Kugwe meden ne migadre ne rügadre gare Ka bta köbö migadre ngäbere.
migadre ñó btä ja migadre gare. kugwere nieta käre ni tä blite ni kwati
ngwäregri. Kugwe niedre ja migadre nagere ne
Kugwe ne dätedre abti känti niedre kugwere.
ngweandretäri. Köbö migadre ño metre ni umbree btä ni bati
ie. Ño kukwe ngweandretäri jae nikwe,
köbö kuin degä ja toaita, Ngöbö rigá
Sribigä kägwe jenñe abogon, Nigwe ja kä degadre btä dre sribeta niedre mäbe. Mägwe köbö ño mtare.
ngweandretäri, medente, ño, aune kugwere.
ñongwane. Köbö kuin degä, ja toaita, Ngöbö
Kugwe ngwiantäri köbö migadre ño ne kandi rigá mäbe. Mägwe köböni ño.
Rügadre gare aune tärä sribedre btä ja migadre gare ño. Kugwe niedre ño.
kugwere niedre kore,
sribemnandre, kugwe kia dirigrä Kiatre kä tigadre kuin täräbtä.
Kugwe niedre nea ño aune dre ngweantäri
dirijuete. nie ne tä dre sribere aune ni tä dre sribeta
ño ye känti. Ni kä ño ñedre ne kandi niedre btä
Referencia a las actividades que ni kädigata ño ngabere.
se desarrollan en la escuela
Tá debe ni ja toaita. Kä niedre ni ja migadre utuote btá
Dre noaindre dirijuete yebtä
sribidre monsogwe. judrun meden ñeta dirijue ne kändi.
Diri jue ne kä niedre ño btä diri jue ne
kadigani kore.
Blitadre kä rabadre ño kuinta Kugwe sribedre jadarega ne kandi
yebtä. “Simon tä niere” Ne känti monso kä
Kukwe ügadrete kuin abti migadre toare ni
mdae. migadre ja tä te. Aune jä migadre
Tärä ogwä utuäte.
Rabadre gare abogon käre btä kwärigwäri ye
Ni kä nigwe (Pronombres
driedre aune niedre metre btä dre neme bare Dre uai migani bta dre bä migani
31
personales): ti, mä, niara, ni, nun, köbö kwatre té abko sribedre ni käete kä nigue ne kandi sribeta.
mun kwe, nun, mun kwetre. ngrabare ngäbegwe.
Jodron üai sribedre ne meden bä
Ni kä nigwe ngweandretäri Ni kä nigwe jeñe niken kena btä ketebu migani ne känti dre migadre utuäte.
(Pronombres interrogativos): nire, nigwe.
dre, ño, meden. Judrun uai tigaigá ne bti ketadrega
Kugwe nieta nire bta blitata ne btä dre kuin judrun kadiga cartulina ye btá.
Sribi noaindre kuin aune metre ngwentäri
yegrä. (Empleo del indefinido
Kä nemen ño ne kandi uai sribedre
realis) Dre noainta nigwe ye btä litadre aune tigadre
täräre. bta bä migadre tuadre.
Tärä ogwä driedre ño (Oraciones
imperativas) Rügadre aune niedre metre kugwere abti ño Kugwe sribedi btä jadaregä ne
sribedre erere noaindre dirijuete kä kandi bämä ka sribedre.
Kugwe kadare ngrabare.
Ne känti blitadi dre sribeta ju dirigä
Verbos: jügue, jä tötigue, ja kite, Köbö rare kä bämän krati: träri, mukerí, sörí, te. Dre dre sribeta, kugwe meden
tigue, ñägue, blite, jädengä, ngö ngwiani, järäri, toleni, sirorí. noainta.
nuin, sribere, noainne dätere, üai
migue, üai dengä, täinne, kare, Tängrä täindre kwati neme kwärigue, jodron Monso migadre jadengä ne kanti ño
driere nganga krägue. känti auane ja migadre utuäte.
Sustantivos: dirigä, ja tö tigaga, Kä neme ño yebtä tärä tigadre.
Ne känti dregwe kadegata
jodron toäre, kä bämän kratre
tecnología de te monsogwe tärä
(träri, mugueri, söri, ngwiani, järäri, Tärä ogwä kugwe noadre kuin abti tigadre.
toleni, sirori) tigue ne kandi migadre jä tö btä.
Arato niedre kadare abogon ä, ö, ü.
Töe:
Ti kä…
Ti tä nüne…
Kä tibiti …
Ti rün kä…
Ti meye kä…
Dirijue tigwe kä…
Ti tä nüne ja känti
Ti tä nüne mobe.
¿Mä toa ño?
¿Mun toa ño?
¿Ni reba mätä nüne?
¿Kä negwe ño mäbti?
¿Mä kä ño?
¿Medende mä nüne yere?
Ti niguira.
Brän.
Ti tä dione.
Kä juto tibtä.
¿Mä nüne medente?
Ti niguira.
33
Nigwe jatoaita ño ngwane.
Kide ngögö kuin.
Ani sribire gwairebe jökrä.
Kwetre ye blitai nibe ngäbere.
Ni jätoaita
Tä debe
¿Bä ño ye?
Kugwe ngö
34
Vocales no redondeadas: ä, ö, ü
35
PRIMER AÑO, SEGUNDA UNIDAD: NI MRÄGÄ MIGADRE GARE
Kugwe tigani rabadre gare ie Ni mrägá nigue ño ye tigadre Ni mrägä üai sribedre
Ja bämigadre rabadre gare ie Dre sribie nuainta nigue ye tigadre Jodron üai erere üai ketaregä
jae.
Ni blite migadre gare ie Ja bä migue
Jadadregä tärá ogwä bätä
Ka rabadre gare
36
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE I AÑO
Ni mrägä bämigare toadre ño Nigwe blitadre ngäbere ni mrägä kugwe Kugwe ngö ja dibti ñere ño kärätä erere ni mrägä
bä erere btä. ie: jagwe chi, nän juben, jagwe mröre, Tichi nän
Dre noainta ni mrägä kwe nüne sribire.
känti Kugwe ngwanentäri ni mrägä btä.
Ni mrägä ye rugadre gare nie: rün, meye, grü,
Dre sribie noainta ni mrägäkwe Kugwe menden dianengä ja mrägä erere eteba, ngwai.
köböite rare btä.
Ni mrägä uai bä migare toadre: meye, rün, ngobo,
Ni bä neme ñó köbö kwatre té Dre sribie noainta ni mrägägwe käre. ngänga.
Ja ügadre ñó nigwe koin Ño ni umbre ye taredre nigwe. Kri uai sribere ja ñäte ni mrägä nigwe erere ben.
Ni täindre iti nemen nijätä Sribi bä migare toare, ni mrägä tä dre nüaine käre
Ni mrägä migadre utuäte ño nigwe.
bämigare nete.
Tärä ogwä (Gramática)
Köbö rare migadre gare metre jai. Ni mrägä uai sribere, dre sribireta kwetregwe ye
bämigare ben.
Verbos copulativos Köbö rare ngwandari metre nigwe.
Aspecto progresivo y habitual Ni rün btä ni meye tä blite käre ni mgrägä ben gwi.
Oraciones reflejas y recíprocas Sribi noaenta ni mrägägwe köböitire ye dre
Ni tä blite ñongwäne (Empleo del sribeta. Kare nigwe kugwe btä ni mrägä ben, ne kändi
indefinido realis) arato ni umbre migare täte.
Kugwe deanengä ni mrägä toa ño ye btä.
Kugwe bämigare ja krägue nigwe
Jodron ja ügarete ye rugadre mendogwäre
37
“ja” (Uso del pronombre reflexivo y gare Ni umbre ngoboadre kuin arato migare täte, ja
recíproco ja) erebe, käre ni nüne ni käite erere ye bämigare
Kugwe ngweantäri (Pronombres Jodrän ja ügarete ye rugadre mendogwäre toare ngäbei.
gare nie kaibe.
interrogativos)
Nigwe jadaregä dregwete yete, aune sribi ne
Kugwe nigwe bä migata käne (El Ni tändre iti nemen ni jätä erere. noaindre täte bökän erere.
orden de las palabras en la frase
nominal)
Kugwe meden ngö kadare bäri dite bä jene Jodron sribere toare, ño ni mrägä umbre migare
täte erere krägue.
Kugwe kadare (Vocabulario) ñukwa bolore ye rugare metre.
Kugwe ngäbere ne rugare gare tärä kugwe erere
Sustantivos: Ni mrägäre (meye, bti: köbö kuin degä, köbö kuin dere, köbö kuin deu.
ngwai, mölöi, bosi, meye, meyekrä
eteba, nganga, ngwae roa ngobo Nigwe ngwana ogwä ye sribere bti ketaregä toare
bün, doana, bräi, koba, ue, mé, diri juete, ne bti ni mrägäi köbö ngwantärita sribi
ngadan, nikrí, run), köbö rare bogän krägue.
(kä ne gwetegä, kä ngwen, degä,
ngwana roäre, dere, deu, rare, kä Ni götäre ni mrägä ben, dre sribere köbö rare ye
roäre) agwane.
Verbos: dän bätärete, kä sögöigä, Monogwe jadaregä käi ni nibu ñai ogwäte,
jodrän bätarete, kä tibien gwi känengri, kiatre ja tödigaga, toa ño erere bämigare
sögöite, ugwen riare, ngi tiguegä, nete.
ñö jägädre, jodron nire bugata
nigwe gwi, ngäbägre kia jubarete, Ni toa ño ye uai dianengä kwati, migare tuare
ngäbägre kia ngoboadre, ügarete, dregwe te.
digue, mrügue, jüben, ja tu
bätarete, dän kwite ja btä, ja kise Tärä sribere ye btä arato ni nemen ño erere
bátete, ja dögwä sögö, ja ngoto bämigare. Ni ngwäre kwrere.
bätete
Blitadre ni tämene ño erere btä, ñogwäne ni tä
Adjetivos: Kä toa ño ni btä: kä juto dione, ulire, juto, rubun, mogre.
btä, ulire, dione, rubun, kä jurä btä,
bren, kuin, mröi, nainte Nigwe jadaregä tärä btä, ni ja ugarete ño metre
erere btä.
38
Ni täingrä (Números para contar
personas): iti, nibu, nimä, nibägä, Kugwe sribere kiadrebe jadaregä nu käsenda btä,
nirigue, niti, nikügü, nikwä, niögän, ni ta ja uguete degä erere btä.
nijätä
Kugwe jadaregä kiadregwe ni tä tändre ye bti.
Kugwe ngweantäri (Pronombres
interrogativos): ñó, kwäbe, Kiadre tändre nibe brare nibe merire ju diri juete.
medente, niré, ñongwane
Kiatre käräre ni mrägä nibe tä nüne gwi. Ni üai
Töe: sribere bti tändre migare ken.
Sribi noainta ni mrägägwe.
Dre sribi noainta nigwe gwi. Kiatre jadaregä tröda btä müriasi ben.
Dre käre, ja daga ne sribeta nigwe, ne rügare gare.
Blitadre ni mrägä btä:
Ti meye tä dän gudigue. Kugwe kare tärä ogwä ñagare bolore.
Ti mölöi tä kö mrügue.
Ti meyegrä tä jän uguete. Kugwe tärä ogwä kadare ñagare bolore ne ügarete
Ti ngwai tä ñö den. tärä btä kaibe.
Roa tä ö bösegä.
Ti run tä aro kite. Tärä ogwä ñagare bolore ye ügarete jodron üai
Ti nigui nugwä mundiaire. erere bti, kugwe nuare.
Ti mölöi tä jodron nögö.
Ti run tä aro nögö. Ñägare tärä ogwä kadare ye btä.
Nirebe mun tä nüne.
Kugwe kadare ñukwa bolore ye jügare bti sribere
Dre sribie noainta ni mrägägwe. kä rie botea ye bti, bä jene. Ne sribei tärä btä
Jodron nögata, jodron dätere, jadaregä dirijuete.
jodron nire, ngoboadre, mundiare,
gwa kite, sribire, muntiare.
Degä ni jökrä tä niguen sribire
jodron keta kabre btä. Ni tä kä
nigwe toen arato kätogwä.
Nura ngoboare.
39
Ni mrägä ngoboare.
40
PRIMER AÑO, TERCERA UNIDAD: NI MRÖRE ÑÖ
Mrö sribeta ngäbegwe ye bätä blita Mrö bäri bänänte ñetäre, jändrin Ja migare jadagate kiaia te
kiaguia matare, jetebe
Ni ngäbere tä mröre ño ye bä
Kugwe dregwete ye rügadre gare Tomana ñadre biandre aune kärädre migadre toare
mröta monsogwe jene jene
Jodron kwetadre kä tigadre jirere
41
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE I AÑO
UNIDAD 3: NI MRÖDRE ÑÖ
Jodron bänä bäri kuin bätä jodron Kugwe dätere jodron kwetadre bätä, ja Jodron nögata ni käete ye üai migadre,
kwetadre mrägäbe. bätä dre ngrie kwetata.
Köbö täi (Adverbios de tiempo): matare, Judrun üai sribedre bátä kä sribedi ne
jändrín, jetebé kändi ketaigä tuadre.
44
Segundo año
Unidades
1. Ani kätägwä
migue gare jae
2. Brän basiare ni
mrägä känti
3. Ni jadengä ño
45
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
UNIDAD 1: ANI KÄTÄGWÄ MIGUE GARE JAE
kugwe nemani rügadre gare Kugwe nemani bare ye niedre Ni ja nambre basiare ye uai
migadre
Jodron dreguete rügadre gare Jodron täindre ye nuinadre
Jadaregä tärä ogwä btä
Kugwe nieta kadare ye rügadre Jodron bämigani ye rügadre gare
gare Tärä ogwä sribere ketaregä
Jodron ügai kia migata tuadre ye kuin
rügadre gare kö btä
46
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
Blitadre kätogwä kä nime ni bäre ye Kätägwä känime kädegäre. Kä togwä känime ni käete üae migare ñäräre.
bätä Kä üae ne monsogwe kä tigadre, meden tärä
Dre sribe rabá kätägwäte ye niere kugwere. nemen känti, nirebe janamanena.
Ni tä niguen käsenda aune ni tä
niguen jodrun keta kabre migue Judrun nire btä kri käsenda, ye tuian. Kugwe naganingä ñedre basiabare kä togwä
ñöröre ne menden kändi blitatdre ye känti.
kugwe ne btä. Kugwe tärä kä togwore Judrun nire känime ere kädegare.
ne btä ne niedre tuadre. Ne kändi Basia kä togwä ye känti kugwe naganingä ye
kugwe meguera tärä ne niedre. Kri tändre ño, btä ngrabare: Jirere, keteitibe, bä migadre.
kri oto, krigwata, kriküde, krigä, ngi, kri ngwä
Kri kä ño btä blitadre ne kändi bätägä btä kri ngätri. Jodron nire aune krire ügai migadre ñörare
ye kä ño kide. ngatrie, dägwä, mutu, käre, kä togwä ni ken. Jadaga judrun ügai ye
krie, tägä bta meda kabre Nugwä ngrabare btä kri ye kä rügare gare. ngwane törö jai.Jodron nire aune krire ni käite
Ne btä judrun nire nune kasenda ne ye kadegadre ngäbere.
ka ño ngrabare ne kandi niedre. Judrun bätägä käsenta, ye btä kugue tigare.
Judrun nugwäre aune krire jene bätä jadaregä.
Ne kandi ño tära, bta judrun keta Ni mrägä ye ño judrun käsenda den, judrun
kabre tä nune kasenda, ne kandi dätegrä, krägä, kwetare btä madá. Ja nuadrete judrun krire aune nugwäre ye
blitaidre. täingrä.
Kätägwä btä judrun nire, ni käite ye
Kätogwä ye abugunn dredre raba ngübuäre ño btä blitare. Kä togwä ne abugun, tä bä dianingä dregwete
ngwian sribegrä nie judrun däte, tire, miri tuadre.
käi, krägä, ne kandi ngwian bian tára Ni rigare kätägwäte aune dre sribere aune
nien jubuä utuore. dre sribe ñaka kira ye ngwiane törö jai dre Dregwete jodron miri tuadre ye bätä blitani.
dian tö rabare ye ngwane.
Dre sibreta ni ngabegwe kä tägwäre Dregwete jodron miri tuadre ye bätä blitani.
ne btä, nire ña rigadre käsenda aune
47
ño btá ña nändre käsenda auane nire Jodron nierara ne utuäte blitani bätä. Tärä sribedre aune tigadre, ne erere: ñan kä
ña rigadre käsenda aune ñogandi. burei käme kitadre ñöte, ñan kri netadre, ñan
dobro darete, kä burei kämen ügaregrö, kri
Referencia a la importancia de la
nögare, jodron nire ngubuadre, ne migadre
conservación del medio ambiente
Ñobtä kä tägwäre ne ngubuadre bta mrete tuadre dirijuete.
judrun jirejogrä judrun tä nune, ne
Kä togwä ngwäre ye ngubadre ño, botä
kändi judrun kia käsenda bta krigri
ñägädre kugwe nuare, aune basia käsenta.
Kugwe kadare (Vocabulario)
Jadaga tärä botä: ja tötigagagwe tärä tigani tä
Nombre de las montañas que visitan ngwen krate kgwe ye bätä, kugwe Nuri, ürüte
jirere kugwe nuadre. Abiti tigadre kwetre tärä
Kätägwä toadi kä. Ngudre ngrabare. bätä jai, ja sribeta ño kugwe nigwe ye ñedre.
Ño kidete bta ño grabare
Jodron bä migadre metre erere tuare aune kä.
Sustantivos: kätogwä, ngütuä, ngudre, Basiaga kä tägwäte aune ni ja sribere ño
kätogwäte, nugwä, kri, judron, kugwe ye be niedre.
ngotogwä kräbägä, kiala otö, kri, kri
küde, kri kwata, kämu, ngi, kri
ngrabare (kri bägän, ngädri, kri kide,
ngögwä, kri blü, kri kä), kri bäri digara
ni käite (mra, möräin, ngimän krie,
kura, krün, mi, ruga, miga), nugwä
ngrabare: (ngigue, kä, alan, büsen,
ogwä, idoböitu, jaboin, brüde, rorogrä,
tu, kisedäba, junu, krago, sagwai,
tidrä, ulie, ngotogwä, ngängrä,
dogwä), judrun ngötögwäbti käsenda
(köntän, bura, tiró, oröa druä, ngubua,
kwiso, mensuli, sula, kugwä, rö, jitrasi,
jurin, ködä, rüräban, tugwe, nusi, ña,
muria, chirbala mräga, kruä, ibi, mero,
tegrä, kogwata, ibiatali, öloräbän,
druaba, ütü, klwen, kiala, ore loro, suli,
48
dela, juden, sigle, mü, bisi, segwe,
cholibo, michi, nugwä)
Töi (Expresiones):
49
Ñaka kä bürei kitare ñote
Ñaka kri netare
Törägwata ügaregrö
Kitadre jä käntibe
Kri nögare
Judrun nire ñaka kämigare
50
Kugwe ni ngäberegwe ni käite
(Aspectos socioculturales)
51
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
Kugwe migadre nugwe ngare jae Kugwe naganinga ni bta ne niedre Kugwe bä migadre ne uai
bta bä migadre tuadre sribedre jirere
Blitadre kugwe btä
Kugwe migadre nugue ngare jae, Kugwe kira ne tigadre braikä
ne kugwe meden naganinga ni btä Kugwe bä migadre tuare bta blitadre aune chi
52
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
Basiare ni mrägäe, nengwane noain, Ni niguen ni mrägä kändi ye bti kugue Ni niguen ni mrägä köndi ne btä blitadre.
ñobtä noainta, ni ño rügadre basiare nie dätere.
Niedre kugwere ni janamane basare ni mrägä
Dre namani bare ni janamane Basiare ye kandi.
Ni basiaga yeta dre noainne, tä nügue ngwane ye niere kuguere.
ye ngwane: dre noainta ni tä nügue ye Kugwe bä migadre ni janamane basare ne dre
ngwane Dre sribe bare ni janamane Basiare ni btä blitabare, aune dre te ni bugani.
mrägä känti ye niereta
Nünanta ño ni mrägä yebe. Kugwe ño Kugwe bä migadre ne bti üai sribedre.
migadre täte Ni rigare ni mräga kändi aune dre sribere
aune dre sribe ñaka ye tigare.
Kugwe dätedre kaibe kugwe üai sribebare ne
Ni täindre jirere, ni neme ño erere Nugwä btä judrun bolore, ye tän kwati btä.
neme grejätä.
Jodron nünanga gwi, aibe aune
ngoboata ye jökrä nüne ni käete. Tä Kri aune kia täin ja kwrere jökrä. Tärä ugwo bta judrun uai sribedre ketarega
debe kuin mägrä. kuinda.
Tärä ogwä (Gramática) Kugwe ngweadre täri monsoe tärä tärä tuina
El indefinido y el pasado reciente del aune ño ye erere.
modo realis Jodron ne üai sribedre täräbtä abti migadre
Los posesivos toare.
Nünandre ño ni mrägäbe
Jodron nire nugwäre täindre
54
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
UNIDAD 3: NI JADENGÄ ÑO
Ni blite rügadre gare Drebta tä jadengä ye tigadre Jadaregä jodron uai sribebta
Jodron üai ye rabadre gare Dre bäri bätä jadaigä tö Jadarega tärägwata bata.
55
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE II AÑO
UNIDAD 3: NI JADENGÄ ÑO
Drebta jadata gwi aune dirijuete Jadaga ye sribedre jadaga käi näire. Jadaga ketare ketare ye ja erebe ye abogon
blitaidre.
Ño jadagata gwi ni mrägatre ye be aune ni
Dre bä ja erebe bätä ni mrägä btä ni
kugwe mugo.
kugwe mugo dirijuete Jadaga ye bämigadre.
Niedre kugwere ye blitaidre ni mrägätre be
Dre kugwei ja erebe ni kugwe mugo btä ni kugwe mugo. Kugwe jadaga bätä ye blitaidre.
kwe
Tärä tigadre ño nünanta ni mrägäre ye btä Blitadre jadaga meden bäri btä jadagata ja
Jodron bolore täendre ni kugwe mugo yebe. tötigata yegwe.
Jadaga bola kia yebtä aune bola kribtä, Blitadre jadaga ye bätä ni kugwe mugo ye bätä
btä mugue yebtä. Arato bugo yebti arato.
nugwä kä miga kwäbe. Aune ja gabti,
gwa kita arato ju kia sribe nämne ja Tärä sribedre kugwere jadaga ye bätä.
gagrä. Btä krito sribe mädäre jae kwetre Simón ño niere (jadaregä)
jagrä. Kiatre migare jadengä
Ni brare btäni merire ügaimigare
Tankrä jondron bolore täikrä: kwati, Kugue niere jai ye tigare
kubu, komä, kobogä, kwärigue, kwätí, Dre sribere ye jugare bti migare kö mrete.
kwäkugü, kwäkwä, kwäögän, kwäjätä
57
käräni iti nimä, medente ni jadaigä, sete
mango täni kä mrebe se känti, ni ruäre
tä kämägä migue, agwa ye ñakare gare
tie, ne erere nire bäri kide brai yegwe
ganani.
Estudio de la consonante ng
Ño nüna ni mrägäbe
58
Tercer año
Unidades
1.Dre nögata nigwe
2.Dre rürübäinta aune
dre kögata
3.Jodrón nire
ngubuata gwi
59
TERCER AÑO, PRIMERA UNIDAD: DRE NÖGATÄ NIGWE
Blita ngäbere rabadre gare Kugwe kädriedre jabe Kugwe dianengä kabre blitadre
Tärä ogwä kia ye rugadre gare Jarugadre törö blita btä nie Jadagare tärä ogwä btä
Jodron bämigani dregwete ye Ni rabá blite ni madabe Tärä gwata sribedre kia kugwe
rügadre gare
Jodron dregwete ye migare ja tö krägue
60
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE III AÑO
Jodron nögäta bätä blitadre Dre nöga tä ni ngätäite rabare gare. Dre nogata ni käite nurare ye kä tigadre.
Contar el tiempo hasta 10. Kugwe ügareteta, ño nigwe ja gota ügarete Kugwe dätere chi, jodron uai, meden bä ye btä
Kä tändre nemen bäjätä gwi ye btä. ni tö rebai blitaire.
Töi:
Monso itre jatadre nura ngwä jäbdare kwe
Ti rün tä í nögö. abogan dräidre jabti kwetre.
Ti meye tä múnman krire rien.
Ti ngwai tä aro dägue. Monsotre kägwe nura meden nöga raba sö
Ti ngwai tä daba ötö ti grü känti. meden btä rabadre gare ietre abogon käre.
Kabré ni nigani kabe ötö.
Ti mölöi tä Kiga tiguegä kra sribera. Nura üai trä toäre dregwete.
Ti meyegrä känti kwä ñata. Ti rün tä í
nögö.
Ti ngwae tä daba ötö ti grü känti. Dregwete toäre ye btä blitare.
Ti mrägä nigani kabe ötö San Marco.
Kä ügarete chi kägräte, ne kändi jodron nögata
¿Dre nögata? üai migadre toäre ni mrägäre känti.
Sribi noaindre ne jadadrekrä btä abko
kwrere.
Niedre, kia aune kri, kungwäre aune
kuintubu.
Abti dirigä kägwe niedre ietre, abogon
kore nura nögata jene jene.
¿Dre nögata?
62
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE III AÑO
Bä migare toare rabadre gare Jodron nurare migadre gare Jodron nurare kä tigadre jirere
63
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE III AÑO
Töbigadre ño bäri sribidre ngwian yegrä Tärä dätedre keteiti metre kugwe Jodron nurare ngwä ye üai sribedre btä arato
abogon noainta ja käete ni ngäbere ngwianbtä ni ngäbe käite. jodron nire ngoboata gwi ye üai sribedre siba ni
negwe ño jodron ne rürübäinta
käe känti.
Töbigadre ño bäri metre ja dimigadre Blitadre aune kugwe ngweandretäri ño
gwaire ni nünanga ja känti yebe aune ni ngwian sribeta ni käite nigwe. Jodron ne migadre ngwä ñrära kuin arato
mrägä yebe jodron däteta ye mden rürübäine ni käite, mden
Blitadre aune kugwe ngweandretäri ño bäri kuin aune toäre, bänä, ño, däbä aune
Tärä ogwä (Gramática) ngwian sribeta ni käete nigwe, btä ño utuä.
sribeta ni ngäbere ne käite.
Oraciones finales
Tärä tigadre ja kugwere ño yebtä migadre
Cuantificadores interrogativos
Oraciones pasivas Blitadre ja kugwere gwägwä jodron kögata ñöräre.
Adjetivos calificativos ye känti arato kabegrä ngwäre, btä nura
nögata ye känti jabe ye kwrere arato jodron Bä migadre ño rabadre bare erere jodron
Kugwe kadare (Vocabulario) däte nigwe yebtä. kögata ye känti arato jodron nögata arato
Sustantivos: Jodron däte rürübäinta rürübäinta btä jodron däte yebtä.
(sombre, dän ngutu, dän kuinni, kra, Kugwe bä migadre noäre ñägäkrä tärä
bätoäre, nguñungwä, olomie, ni ügai utuäte yebtä arato jodron däteta yebtä Tärä dätedre keteite kugwe utuäte yebtä, mden
kia, jamaga, kutuä, siä, batea, bilón, ngäbe ño ni käite yegrä. ni mrägä ngäbere yegrä.
ükrä, kagoto, bän, kiga, nogwata,täbä),
nura ngwä rürübaine (daba, ö, kwä, bü, Sribi ño meguera jodron nögata ye bätä ño Nigwe ja ügadregrö mesa bolore yebtä kugwe
bla, masana, muma, tä, duga, í, ibia, sribenäbre, aune negwane sribeta jene. utuäte yebtä btä ni ta ja di Migue ngwaire ja
sörän, be, baran, naran mane, naran, mrägä ni bäre.
jlimo, mango, sabo), jodron nire Kugwe bä migadre noäre ñägägrä tärä
ngoboata gwi rürübaindre (kwí, mütü, utuäte yebtä arato sribi ja ñäte negwe
64
nibi,bura gwi, nibichi, bato, babi, nu, rabadre Nigwe metre jatäri kä ketare känti.
mädä, tegwe)
Töi
¿Mágwe dre rürübäinta tie?
¿Utuä noäi?
¿Sombre tärä rürübaine mäe?
¿Jodron mden tärä rürübäinne?
¿Dre rürübäinta?
Sombre ye noai.
Rürübaine driedre mane, därebe
kögare, driedre, brai, kuin.
Sribidre: Monsobe nibe ni kädegare
jodron rurubäingä. Kä jodron rürübaine.
66
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE III AÑO
Kugwe sribere, nigwe ño kugwe ngö Ja rugadre törö blita btä nie Tärä ogwä ye btä jadaregä nigwe
nuadre olo bti kugwe ne kändi
Jodron tändre ye sribere nigwe
Kugwe dätere kia, kaibe nigwe
Kugwe ñeta ye rügadre gare metre Ja tö migare kugwe ne kändi
67
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE III AÑO
Jodron nire nüne jäme gwi, ye kä Jodron nire nigwe kä rügadre gare nie. Jodron uai bämigadre nire ngubata nigwe ye
drieredre, dre sribeta bendre, ngrabare, gwi sribedre.
ño kweta, dre sribeta kwata bti. Jodron nire ngrabare ye rugadre gare
metre.
Ni tä jodron ngubare jäme gwi ño ye btä Jadaregä jodron nire jäme kugwe ne kändi, ye
blitadre. Jodron nire gwi, bä kädegare metre. kä rugadre metre.
Ni tä kugwe ngö migue ño jodron nire Kugwe dätere, jodron nire bä ño ye btä. Jadaregä tärä ogwä, migani, jodron uai btä ye
nüne gwi ye ben. ugarete metre tibien bti kä bä kädegare kuin.
Kugwe dätere dre käre jodron nire ye
Tärä ogwä (Gramática) ngubada nigwe gwi btä.
Kugwe kädriere, ño btä nigwe jodron nire gwi,
Adverbios de lugar Jodron ngö migata jodron nire yegwe ngubadre kuin.
Adjetivos calificativos Ugarete erere ben.
Oraciones comparativas: Kugwe dianengä ja ñäte, dregare jodron gwi ye
Kugwe ñägäta kugwe meda ben. Kugwe tigadre, ni tä jodron ngubadre ño utuäte sribira nie ye btä tärä tigadre.
Minchi ye bäri juto mädä btä. gwi ye ben,
Jodron ngubata ye migadre ñräre, bti kädegare
Kugwe kadare (Vocabulario) Jodron nire kosogwä kräbogä ye tändre
ye dregäre.
metre.
Sustantivos: Jodron nire gwi kä (mädä,
nibi, nu, minchi, kwi, mütü, bado, Jadaregä kugwe ne btä, jodron nire ni bäre bti
babi, becha), Jodron nire ngrabare( ngö ño btä.
ngoto kräbogä) Mädä btä nibi, nu,
kädegata ja erebe jäkrä: ngotogwä, Jodron kugwe ngö ño erere migadre.
bule, dogwä, ogwä, ison, tu, kada,
68
kadagwata, kluä kübara, ngängrä, kwä, Ja kitadre jodron nire ye ño täinda nigwe btä.
chän, olo, juya, klere, junu, drüen, kian,
ngwäre, rörägrä, emoin, kluä, ngwigue, Kugwe töibigadre, ño nigwe jodron ne
alan, tu, büsen, idoboitu, jaboin ngubadre kuin käre ni kändi.
Adjetivos: köte, krä, jäme, rubun(bravo), Jodron bä sribere nigwe, keta keta ja ñäte
kutare, druente, kri, chi, manso, jäme, nigwe, ye ño ngubata ño nigwe ye bämigadre.
rubun, mogre, toäre, bisire, kri, köte, krä
Jodron nire kä ngäbere, tigata ngö ä ö ü bti ye
Adverbios: kuinta, tibienta, biti, rebadre gare.
känengri, trögri, köreigri, jura, bätarekä
Dirigä kägwe, kugwe, dätere, ñägägrä btä
Jodron nire kugwe migue kriatrebe.
(Onomatopeyas) :
Nibi tä mum mu ñere.
Becha tä mee ñere.
Mädä kuju tä jejejeje ñere.
Mütü tä ürün ürün niere.
Nu tä jau jau niere.
Minchi tä mia miau niere.
Andalan tä kototo kototo niere.
Babi tä kudru kudru niere.
69
Töi:
Jodron nire kosogwä kräbogä ye
tändre ño nigwe.
Babi tigwe ye tä näin böbu rare.
Bato ye tä jüben krübäte ñöte.
Nugro tigwe ye drüne btä otore.
Nibi bögän kögai krati nigwe.
Mütüchi gwi ti känti ye köte krübäte.
Minchi drüne ye tä jadenkä krübäte bola
yebtä.
Andalan ti meyegrägwe tä ngwäne
antlaaan.
Mädä ti rüngwe ye kräre krübäte.
Ti meyegrä yegwe bura gwi tärä rubun
krübäte.
70
Cuarto año
Unidades
4. Dre sribe gare nie
5. Dre bäinta nigwe
6. Dre sribie noainta
71
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE IV AÑO
Jodron bädiani dreguete ye rügadre Kugwe bämigata ni käite ye kädriere Tärägwata sribedre kia kugwe
gare
Dre ngö miga ye bä migare toare Kugwe ñere dre ngö migata nigwe
Kugwe nemani bare nieta kugwe ye
rügadre gare Blitare, gätäte dirijuete btä, arato Kugwe nigwe bämigadre chi tuadre
jodron bä migue tuadre ye bätä meguera erere
Kugwe kare ye rügadre gare
Jodro täindre ye bämigue Kugwe dätere, trägwata krigri btä.
Btä tragwata kia btä
Jodron üai migadre toadre dregwete
Jadagare tärä ogwä btä
72
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE CUARTO AÑO
Sribi kugwe bä ni ngäberegwe Tärä dianengä ngäbere, dre kugwe sribeta Nigwe jodron trä üai dregwete ye
jodron jugara btä jegui ye bä nigwe ni käite, arato dre bämigata kwetregwe kä bä migadre toare, kugwe sribeta ni
ngäbere tibien. käite, jegui, ka, jodron jügata,
migare toadre ni käite
jodron däteta ne bämigare ye
Jodron sribeta nigwe ni käite jegui, jodron kadriere metre.
Jodron kugwe sribera nigwe ye jügara, ni tä kare, jodron bämigata, jodron ngö
bämigadre utuäte käre, dimigadre. ye bämigadre toare. Blitadre kugwe nuäre btä, arato
Arato kugwe niedre nigwe sribeta nigwe btä.
Sribi nigwe ye kädriere, meden bäri toen kuin
Jodron täindre bäbe, btä jodron nie. Trägwäta chi ye dianengä jodron
sribeta nigwe ye uai ketaregä ken.
nigwe sribeta ye tändre nigwe
Kugwe tigadre täräre, jodron sribeta nigwe ye
migadre utuäte ni käite. Kugwe kira menani bare Bobota
Tärä ogwä (Gramática) arato juden btä. Jodron ngö sribere
Kugwe dianengä, dre Sribie nigwe ye migare ye mende kädengata kugwe ne btä
Pronombres interrogativos utuäte, nünändre bäri kuin ni ngäbere käite ye kä tigadre.
Estudio del tiempo futuro krägue ye dimigadre kugwe täräre.
Ka ngäbere ye nuare.
Kugwe ngö (Fonética) Jodron tändre, bäbe, nändre, btä jodron sribira Bliatadre ka btä.
nigwe ye kugwe bä dianengä tändre metre
Grupos consonánticos ngl, gwl krague erere. Kugwe ñeta ye kugwe noadre.
Kena jegui sribebare btä ka ye btä
Kugwe kadare (Léxico) blitadre.
73
Sustantivos: drüre, jodron jugara, Kugwe tigadre dre sribeta nigwe
ka, kämigue juto ja btä, kugwe bä ngö täneme ye kadriere jabe.
migue, jodron bä toare, bäbe,
nändre, jodron sribira, jodron ngö Jodron sriberej ñäte ngö nemen ye
migadre, sera kwata, mungata, kädriere kiadrebe.
drü, bolo, jodron krä, tän
Jodron bä uai migadre dre
Verbos: jügue, kare, ja ngrüguete sriberebare kiadregwe ye nügani
gare ñö kwetrei.
Jodron bäbe, btä ni tä tä: bati,
bobu, bämä, bäbogä, bärigue, Götä kändi blitadre dregare tärä
bätí, bäkugü, bägwä, bäögän, utäte ye bä sribeta nigwe kugwere
bäjätä jabe.
Jodron ngö migadre btä sribira ye Tärä tigadre, jodron nigwe utuäte,
tändre: kundi, kumu, kumä, niedre ni käite arato motori jatäri.
kunbägä, kunrigue, kuntí,
kunkügü, kunkwä, kun ögän, Tärä chi sribere, jodron sribeta
kunjätä nigwe ye migadre niedre diri juete.
75
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE IV AÑO
Dre tigani rabare gare Dre sribe ye rabare gare Kugwe kia ketadregä jabtä
täräbta, keteregä
Ka niere ye rügare gare Ka niere
Dre känämane ye btä kugwe sribe
Dre tigani keteningä ye rügare gare Kädrire rabá
Kugwe ngwentäri
76
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE IV AÑO
Ño aune bren ñan reguetaregä ni Dirigägwe blitadre ño aune ni tädre kuin Monsotre migare boloreta biti kwetre
bätä aune, migadre tuädre. aune ni ñan bren ye ñan rabadre ni bätä. migare ja bäine.
Tärä dädetre kía, utuäte digarare bren ye Ño aune ni tädre kuin, tigare täräre.
Ja bäindre migadre utuäte, akwe
krägäi migadre.
bren ñan reguetaregä ni bätä Ño aune ni ñan rabadre bren ye bä
Bä migare täräbätä mrödre ño ye utuäte. migare tuare.
Mrö driedre akwe ni tädre kuin
Ni täre jodron bä migue ño ye sribedre, ni Ügai bä migadre tuädre kiatrei, ño ja
Bämän bäin käre ne akwe ni täre tädre kuin krägue. ngubuadre.
kuin.
Tärä dätedre otokía biti blitare bätä.
Tärä ogwä (Gramática) Jodron ügai sribedre kía biti ño köbö
El pasado perfecto täinta.
La modalidad obligativa
Ja kide bätärete niere kare.
Kugwe kadare (Vocabulario)
Ni bren ye migadre bäin ño, abogon
kädrieni.
Kä ño btä (Adverbios de tiempo):
matare, jädrin, jetebe, muguira,
Jodron meden ñan kwetadre migadre
mräbä, mugui, madera,
tärä bätä, arato ügai sribedre.
ngübüguen, muguí, mräbä,
mägaira, mägä, nigue, tira, ti,
Ñägädre täräbätä biti migare ñäräre ño
kügüra, kügü, kwäira, kwäe,
77
ögänna, ögän, jätäerä, jätä aune ni ñan rabadre bren Kugwe kira
ne tä ngäbe töbtä.
Kä medente (Adverbios de lugar):
köre, käne, kuin, tibien, kanime, Ja migadre bäin akwe bren ñan
biti, täní reguetaregä ni bätä, trägwata sribedre
bä ngrabe.
Sustantivos: ja bäin, ni kuin, bren,
gätädre Dre bäita jatötigaga mrägä gwe tigare
kwetre.
Ni nemen ño (Las posiciones de
Ño bäine ye ere tigare kuin.
cuerpo): tägäni, gitanningä,
ngodogwäbti, nünaningä, tibien,
kuintübü, kada kungwäre, kada Dre bäin kiatre ja tötigaga ye
mrägägwe ere tigare kwetre, dre sribe
kuintübu, ja dötaningä ta kwetre mrö ño kweteta, dre rabare
bare ña ja migare täte ngwäre.
Adjetivos: metre, tolene
Töi:
Kide ruin kiri
Kide ngueberegri
Ja ngrabare ügarete ketakabre
Ñaka mröre ere
Ngri köte ñaka kwetare
Jübare käre
Dö kwaga ñaka ñare
Ñaka sö duare
Ja tu bätärete
Ñaka nändre ngoto bütiere
Ñaka ñö dobrore ñare
Nigwe ja kise bätarete käre
Ni ñaka jodron mane kwetare
78
krübäte
Ni rabare bren tädre kä kaibe känti
Ja bäine blagwata, mura kri, kidri
drangwä kiare, ye btä.
Nigwe ñaka mren kwetare, jodron.
Manemane, mütü ngrie kwetare.
Ni tädre kwekebe ja
Ja kide bätärete
Ñan jodron mane kwetadre ne kwe
ni tu ñan rabare jialire bätä
gwarare.
Ni bren ye tädre kaibe te,
blagwata, ü dogwä, mura krware.
Mren kwetare räkä, bätä mütü
ngrie ñaka kwetare.
79
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE IV AÑO
Kugwe kira rügare gare. Dre bä miagre Dre btä blitadre ye kädriere Kugwe ngwiantäri ni madae
tuäre ye rabare gare
Kugwe ngwentärí ni madae Dre sribebare ye tigarabare
Bliatre ye rabere gare
Dre nügani gare ye migare tuäre Jadaregä tärä ogwä ye btä.
Dre känämane ye rabare gare
Judrun ügai btä diani ngwäte ye
migare tuäre
80
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE IV AÑO
Dre sribeta ni ngaberegwe ne Tärä tigadre ne kändi ni tä dre sribere ka nigwe Kugwe kira dän btä ne kugwe
kändi ni mundiaga, judrun dategä, ne kändi judrun nigwe ne kandi sribeta. nuadre.
ni ña kaibe ngubuaga, suguia, ni
krai migaga Sribedre täräre ne negwane nire tära kugwe Ne kändi blitadre kugwe ne btä.
meda sribere nitre ta sribi mende nuaine.
Ne aune ni ta dre sribire ne kändi, Sribi nuaidre ne kandi jañäte ni
dan digaga ju sribiegä, judrun Rabadre gare dre sribi nuainta ni ngatäite. kä ugaregrö dredre bata nita
dategä, sribigä ngitrabtí, nura sribitre ni känti muntiaga,
nögaga bta dirigä Ni töbatä kä gwe blitadre kugwe ne bätä dre dändigaga, köbö kitagä,krägä
bätä sribita. deanga kugwe kira niegä.
Kugwe nitre dirigätre tö btä
Dre sribi noainta ja ngätäite ye migadre gare. Kugwe nguianedari ne migadre
tuadre kuetre mrägä ie diri jue
Tärä ogwä (Gramática)
Ne kändi judrun sribedre bögän sribi meden ni te.
kändi nuaindre kuin.
La expresión de habilidad
Judrun uai migare tuare ne
La expresión de incoatividad
kandi dre sribi nauida ni käite ne
El pasado remoto
kändi.
El pasado testimomial
Judrun sribeta tö bigadre ne
Kugwe kadare (Vocabulario)
kandi (Tara ötarete )
Verbos: driere, jakitare bta, gare
Tärä ogwä dätedre srbri nuainda
nigwe ne kändi.
Adverbios de tiempo: meguera,
käne, biti, gwä ngwäne
Dregwete blitare ño kira ne ñaka
nänmene nigwe ni dredre sribe
81
Töi: nänmene nigwe ye bata.
Dän digaga: nigwe dän bä ñä ye
kädegare ngäbere. Kä driedre ni kanti nete meden
Dän digaga kwe dän digare. Dän ngaraba nuain ye täin bata täiti
meden toäre bata jodron dän ye.
tigaraga, agu, bata däbärä.
Kä nemengä ngaraba noai bätä
Dre bti gudigata. Agu dabara, täiti ye tändre dirijuete.
kugwän, kide bti, nuäi ötärete,
kugwän meden rigari btä. Trägwata kri btä kugwe bä
migadre tigadre de mende ni tä
Ju sribegä: kri meden känänta ju kä täine.
gräre, ñangwäne nitä ju sribere,
dre bti mägäteda, dre krie sribeta
jugräre.
83
Ni suguiare tä judrun sribere ne
kändi ni jirejögra tänemen kabre,
ne känti nitä blite kugwe kä nemen
ño btä ne menden aune ja
nuaindre kugwe ne känti.
84
Kgwe ni ngäbere ni käite
(Aspectos socioculturales)
85
Quinto año
Unidades
1. Dregwe blitagrä nie
2. Krägä ni ngäberegwe
3. Ni ngäbere töi
86
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Kugwe ngwianintäri ye migare nügue Dregwe blitagrä ye ño Tärä ugwo dötedre kugwe
gare jae ngweanentäri
Kugwe ngwinintari ye sribedre
Kugwe bä sribedre ne migare nügue Kä tärä sribedre
gare Blitadre siba
Dregwe blitagrä ye sribeta ño
Blitata ye migadre gare Blitadre kugwe bä migata ye bätä kena
Kugwe driere nie rügare gare Blitadre dregwete bätä dre bä diani
dregwete ye bätä
87
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Dregwe blitagrä ye meden tärä ni Blitadre jabe kwärigwäri dregwe ye utuäte Dredre noainta dregwe ne biti ye
käete matare nigrä ye bätä. ñedre toadre.
88
Tärä tigatre kugwe ne bätä
¿Dregwe ne taindre ño?
Ni kä mada biti üai dregwete ye
Jamrägä, mun tua ño. Ti nigui migare toadre jatötigagae.
gätöbtä kiabtä. Jädrin kugue juama
tie, judrun nete (kögrä blitagrä), Jodron kía krigri täinta ño.
ngwiana ogwä kügü nemen ngwiana
nuäre, blitadi judrun ne btä dregäre Jodron sribetre yebti ño nida dregue
kiatre tä ngwen, dre tuin, drede bätägä ngwarbo ne täidre.
kwetre. Dre sribere aune ye ña
rabare kore, dre niere kiatrei, dirijuete Jodron sribetre yebti ño nida dregue
o gwi ye kädrie di. bätägä ngwarbo ne täidre.
89
Aspectos socioculturales
Kugwe ni ngäberegwe ni käite
90
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Sribibare keteiti ye niedre Dre ködrei ugarede jirere Kugwe ketarega tärägwatabta
Kugwe ketaningä tärägwata rugare Kugwe ngweantäri nie Kugwe üai ketaregä
gare
Kugwe ngwänendari Tärä ogwä ngwänentäri ye tigue
Blidatre rügare gare
Kä driere Kugwe ügareteta
Jodron bä diani dregwede rügare
gare Dregwete judrun bä diani bätä blitare Jadaregä tärägwäta aüi btä
siba
91
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Kräga meden dianda ngwe ne Krägä ni ngäberegwe ne kandi bä ño ne Jakitare krägäbta ne krägä
kändi, migadre utuote blitadre. ketakabere bätä ne monsobe meden
ie krägä tärä gare gwi.
Ni därere kia töbta, aune ni ruäre Ño gänti aune Krägä namani gare ni Krägä
dianga ie. Dredre ñini monsogwe ne ugarete
tä ja tötigue ni krägä deangä ben.
sribere täräbta toare bata ñägetubu
Tärä btä ni Krägä dianga ne medente ja tö jenejene krägä meden uai sribeni btä.
Krägä gare nie, aune sribeta ño ye tigani.
arato. Dre krägai dianta ni kräga Kugwe ngwandretari nitre umbre ie
dianga. Kragä bä ño, kä bä ño Kugwe Krägä btä ne, nitre Krägä dianga ye nitre nüne ne känti dre gare ni krägä
aune kräga tärä krire ne meden den kaibe aune driere monso itibe ié. deangä ye ié.
kandi migare gare monso ie
Kugwe ngweanentäri Krägä dianta aune Dredre ngwantari bare ye biti
Ni ngarabare bäri utuäte ye känti. dregä dianta ne känti blitaidre. ügagarete niedre.
Kri täidre btä judrun bä ngare Ni ngrabare kä ño ne ñedre. Blitabare krägäbtä ne deanengä
meden bäri metre krägä gare monso
Tärä ogwä (Gramática) Tigadre täräre ni ngäbere ne dregä aune rünne ie bätä meyere ie arato jañäte.
dre sribata bti ne känti ni teri ne kä ño aune
Estudio de los tiempos pretéritos dregäre. Dredre gare krägä jateri bätä monso
rünne bata meyere ié ere ñebare kwe
Jodron tainta: Krire bta judrun bä bolore. ye tigare täräbta.
92
Kugwe kadare (Vocabulario) Tärä sribere jakitare krägäbta krägä
üai bätä aune kädegare.
Sustantivos: Ni ngräbare kä:
dogwä: büle, ison, kada, Ni krä bren krägäi bätä blitare.
kadagwata, kian, kide, kise, klere,
krärä, krona, küde rorogrä, kwata, Ñedre kugwere dre sribeta ni tä krägä
mäträrä, ngodogwä, ngoto, ngüre, ñain nguane. Dre bäinda.
mröga, ngwäre, ogo, ogwä,
ogwädru, olo, roro, salaigwä, Jodron uai sribedre bta uai jandadre
sülün, trö, tu, tuglo, üe,ulie dregwe te tuare, monso ie, krägä
meden ni ngäbegwe btä.
Töi:
Tärä sribedre jadaregä ne ni
Ye ruai kwe diribare ie, niera tui ngrabare ne kä ño ne kändi bä
nombrare kugwe yebta arato. migadre.
Monso magwe ye nibira ni krögöi
migue merigä. Tigadre täräre dregä ni ngrabare ne
Jän ri, ni bren kiakia nibira den, sribebare btä ni terita ne dregä.
krägue.
Bren meden tä krägäi den. Jodron tä ni bäre ne btä täindre
Ni ngirie tare, tugwä, btä müra. monsoben.
Bren kädegata jakäbätigata ye
krägäi niena gare ie. Jodron üai ne btä tärä tigadre btä
Tä debe merigö mä ngöbo tä ni jodron krire ne täindre. Btä jodron bä
krägä migwe ye ütuöte krubäte. nga ne täida ño. Jodron ne uai
sribedre btä blitadre monsoben.
¿Cómo contar objetos alargados y
animales de 4 patas?
Tängrä jodron ngotokwä kräbokä
täinkra:
1Krati, 2 krobu, 3 krämä, 4
käbäkä, 5 nirigue, 6 krätí, 7
kräkugü, 8 kräkwä, 9 krä ögän 10
kräjätä, 20 krägre, 30 krägre
kräjätä, 40 krägre ketebu, 50
93
krägre ketebu kräjätä, 60 krägre
ketamä, 70 krägre ketamä jätä, 80
krägre ketabägä, 90 krägre
ketabägä jätä, 100 krä gre
ketarigue
94
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Kugwe kira ye rügare gare Kugwe känbare ye migare tuare Kugwe känänbare ye tigare
Judrun diani dreguete ye rügare Kugwe dire ye btä bliatare Kugwe bätägä tigare kia
gare
Kugwe btä blitare ye btä ni rabá blite Kugwe sribere täidre btä
Dre bä migare ye rügare gare
Kugwe diani dregwete ye tuarabá
Dre tigani ye rügare gare
Kugwe bämigare ye te ja migare
Kugwe känämane ye rügare gare
95
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE V AÑO
Kugwe bäinta ni käite ye kädriere Blitadre jodron bäinta ni käite ye btä nigwe Sribire ni mrägäre, ni umbre, ju
nigwe dre sribe tärä, ju sribete dre sribe tärä, ju sribete kena, ni mubai, sribeta, muguin tä därere aune btä
kena, ni mubai, muguin, uli, muguin, uli, monsotre bati nguboata. Ye monso kena, ni uli btä monso nirien
bämigadre utuäte. btä.
monsotre bati ngubuata. Ye dre
gäre migadre utuäte Kugwe ñere dre sribeta bämäin nigwe ye Kugwe tigadre kiakia, kä driere ja
btä. ñäte gare nie erere.
Blitadre ju nigwe krägäimigata
arato ni mrägä btä Kugwe dianengä köböi bämäin ne btä. Ju sribebare kena kugwe noare.
Ni tä ngwain btä krigä täin ño Kugwe tigadre, ju krägäi migata nigwe btä Ño btä kugwe ne utuäte btä blitare.
ni mrägä erere btä.
Tärä ogwä (Gramática) Kugwe sribe nigue ye btä jakwetare.
Dregare kugwe btä utuöte nuainta niere.
La voz medio pasiva No ni ngäbe töbigue ye bti kugue
Estudio de los tiempos pretéritos Krigä btä ngwian ye tän ño ere tändre. tigare.
96
Töi: blitare.
98
Kugwe ngö (Fonética)
99
Paisaje de la comunidad Los Plancitos, territorio indígena Conte Burica
100
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
101
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
Kugwe nigwe ugateda ja krägue Kugwe nigwe kadriere ño, nigwe ni käite. Jodron bämigadre ñräre dregwete
ni käite bti blitadre götä kändi.
Blitadre kugwe ja ügagröta ye btä, tärä nigwe
btä. Götä kändi, ni kugwe noadre.
Nitre ja uguegro ño, tärä ni käite
Kugwe dätedre, ni ja üguegro ye btä blitadre. Kugwe dianengä kia kia täräre
Nire tä sribire metre migadre nitä ja ügwegro ñö, götä btä ye
utuäte, ni käite Tärä ogwä sribedre utäte ni käite btä ye tigadre tigadre chi.
ja krägue.
Kugwe ne utuäte, jaguitadre btä, Sribi sribedre ja ñäte, kugwe
Nire tärä utuäte, ni käite, ye kugwe migadre kädrieta btä, dre nuaindre kia kia
metre, Sribi nuaindre ja ñäte
götära kändi. ni käite btä.
Kide kwati, ye tändre metre btä Kugwe utuäte kadriedre götä kändi ngwairebe. Sribi migadre tuadre ngäbedrei.
jodron kideiti
Jodron tändre, kide kwati, kideiti, ye tändre keta Kugwe kädegadre jene jene, gätä
Tärä ogwä (Gramática) kabre. ni käite btä, ye migadre tuadre
ngäbedrei.
Estudio de los cuantificadores
cardinales Ngäbe sribi nuaingä utuäte kri kä
tigadre ni käite kändi.
Estructura de los topónimos
Kugwe nemani bare meguera ni
102
kugwe kadare (Vocabulario) tö btä, kira ye btä blitadre.
Töi:
Ti tä sribire Consejo de
Educación nete ngwia ñagare
nigwe, nete sribi kabre nigwe,
dirigätre merire bta brare ne jakrä
nunta jadimigue bta. Yebta tigwe
104
di migue karere mundre. Antonio
mä ta sribire gobranbe aune mä
ta dre sribire yete mägwe nie tie.
106
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
Ñägä tärä bätä rügadre gare Kugwe sribe nigwe ye bätä ni tädre Tärä ye sribedre bäri chi
Blitadre ye rügadre gare Blitadre ye rügadre gare Tärä ketaningä kia kia sribedre
Kugwe niebare ye rabadre gare Kugwe kira kia aune kugwe nuäreye Kugwe niebare ye rügadre
ñedre kugwere gare
107
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
Kwä ña ye bätä blitadre Kwä ñata ye bätä ye tigadre. Kugwe kira kwä ña bätä ye bätä
ñägäre.
Ño bätä kwä ña ye ñedre.
Ni ta nüne ño ye bätä blitadre
Blitadre kwä ña ye bätä.
bängrabe nitre nünanga ni bäre Ño bätä ñata ye tigadre täräre.
ye bätä Dre toani bätä kugwe namani ye
Kwä ña ye ere tiga raba täräre aune bätä tärä sribedre kia ketadregä
Blitadre tängra ye bätä greketagre bämigadre. ja bätä.
greketarike
Täntärigrä bä ye bätä tändre. Ni jagänti yegwe ja ügaregrö kwä
ña gänti.
Tärä ogwä (Gramática)
Ni ügaregrö bätä jodron sribere
Estudio de los cuantificadores
aune kugwe nigwe migadre täde.
ordinales y distributivos
La formación de topónimos
Kugwe sribe nigwe ye bätä
blitadre aune köbö bäbäga.
kugwe kadare (Vocabulario)
Kugwe nigwe kia sribedre
Sustantivos: kugwe nigwe, kwä
ñadre, nüna, uli, muguín, mubai,
Kwä kä keta kabre ye tigadre
kwä, ngiba käte, kruso, bäin, ja
jirere.
108
mrägá, ni mugo
Jodron bä aune üai ye blitaidre
Verbos: mitro, ugwadre, riadre, nitrebe aune nünandre bängrabe.
ñadre
Blitadre jodron üai bätä bä ye
Kwä kä keta kabre ni käite: oreba, bätä.
jugueba, dribeba
Ño nünanta ni mrägäbe ne utuäte
¿Cómo se cuentan los números aune tigadre.
hasta 500
Ño täntä greketagre gre ketarigue Ni tä jodron täine ye sribedre.
100 greketarigue
200 greketa jätä
300 gre keta jätä greketarike
400 gre ketagre
500 gre ketagre greketarigue
Töi:
Köbö kuin dere. Köbö kitagä
kugwe ne nieba tie
109
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
Kugwe dregwete rugare gare Blitadre täräbätä Trägwata sribedre kia kugwe
Kugwe täräbta rugare gare Ja migare kugwe ngwiantäri btä Participar en la elaboración de
un mural
Kugwe deaningä ne ngwandre Ja migare dregwete toare aune kugwe Ja migare trägwata däte
nuare ketaregä ye bätä
Kugwe üganingrö ngwädre nügue
gare Ja migare dregwete Elaborar listas y resúmenes
Jodron kä sribedre aune
Ja migare kugwe kädriere te kwitadre bäri kía
110
PROGRAMA DE LENGUA NGÄBERE VI AÑO
Ñeta ño meri ñan kratibe ye Ni merire ñan kratibe ye kägwe ja ngoboadre Kugwe ñägägrä, ño meri ñan
ngobadre ño, kugwe nigwe metre ye te. kratibe kägwe ja ngoboadre.
111
interrogativos Tärä sribedre kugwe bäin bätä.
113
114
IV. Créditos
AUTORIDADES MINISTERIALES
Sonia Marta Mora Escalante.
Ministra de Educación.
Alicia Vargas Porras.
Viceministra Académica.
Rosa Carranza Rojas.
Directora, Dirección de Desarrollo Curricular.
José Víctor Estrada Torres
Jefe, Departamento de Educación Intercultural.
115
Bibliografía
Costa Rica, G. d. (1949). Constitución Política de Costa Rica. San José, Costa
Rica.
116
Ministerio de Educación Pública. (2016). Programa de español: Comunicación y
comprensión lectora. Tercer Ciclo y Educación Diversificada. San José,
Costa Rica.
Montezuma Montezuma, Mario. 2011. Ari ja kite tärä tikabtä ngäbere. Trento, Italy:
Associazione Progetto Orchidea.
ONU. 2007. Declaración de las Naciones Unidas sobre los derechos de los
pueblos indígenas.
117
118