2010bolet Centrodeinv Biol
2010bolet Centrodeinv Biol
2010bolet Centrodeinv Biol
net/publication/319176548
CITATIONS READS
3 24,975
1 author:
Alcides Mondragón
Universidad Centro Occidental Lisandro Alvarado, UCLA
19 PUBLICATIONS 37 CITATIONS
SEE PROFILE
All content following this page was uploaded by Alcides Mondragón on 18 August 2017.
ALCIDES MONDRAGÓN
173
174 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
INTRODUCCIÓN
Los helechos y plantas afines, como son los licopodios y los equisetos,
constituyen un grupo de vegetales con caracteres esenciales, que la mayoría de
los autores las agrupan como pteridofitas, nombre que propuso F. Cohn (1872),
para englobar en un grupo taxonómico a todas las criptógamas vasculares, las
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 175
región tan diversa a partir de la revisión de los herbarios VEN, MER, GUYN y
UCOB y de la literatura.
MATERIALES Y MÉTODOS
EJEMPLARES EXAMINADOS
DETERMINACIONES BOTÁNICA
LISTA DE TAXA
SIMILITUD FLORÍSTICA
donde:
A son las especies que son exclusivas del sitio A
B son las especies que son exclusivas del sitio B y
C las especies comunes a ambos sitios
MATRICES DE DATOS
RESULTADOS
GRUPOS TAXONÓMICO
ASPLENIACEAE
Asplenium alatum Humb.& Bompl. Ex Willd. 29-XII-1973, Steyermark J.
y Carreño V. 108838 (VEN). 25-IX-1988 al 01-X-1988, Quijada C. 157
(VEN).
Asplenium auriculatum Sw. 24-X-1982, Davidse G. y González A. 21057
(MO). 24-X-1982, Davidse G. y González A. 21094 (MO).
Asplenium auritum Sw. 25-X-1982, Davidse G. y González A. 21278
(MO). 25-X-1982, Davidse G. Y González A. 21279 (VEN, MO).
Asplenium cirrhatum Rich. ex Willd. 13-XI-1982, Smith A., Ortega F.,
Smith R., Rivero R., Aymard G., Lemieux T. y Escalona F. 1194 (MER). 21-
VII-2004, Mondragón A. y Perazzo G. 270 (GUYN, UCOB). 04-VIII-2004,
Mondragón A., Perazzo G. y Vásquez C. 299 (GUYN, UCOB).
Asplenium cuspidatum Lam. 25/27-X-1982, Davidse G. y González A.
21278 (VEN). 25/27-X-1982, Davidse G. y González A. 21279 (VEN). 13-XI-
1982, Rivero R., Smith A. y Ortega F. 065 (UCOB). 13-XI-1982, Smith A.,
Ortega F., Smith R., Rivero R., Aymard G., Lemieux T. y Escalona F. 1319
(MO). 14-X-83. Rivero R. 486 (UCOB). 21-VII-2004, Mondragón A. y
Perazzo G. 266 (GUYN, UCOB). 21-VII-2004, Mondragón A. y Perazzo G.
279 (GUYN, UCOB).
184 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
Trichomanes rigidum Sw. 13-XI-1982, Smith A., Ortega F., Rivero R.,
Liemeux T., Aymard G. y Escalona F. 1202 (MO). 25-X-1982, Davidse G. y
González A. 21275 (VEN, MO).
MARATTIACEAE
Danaea Sm. 25-27-X-1982, Davidse G. y González A. 21262 (VEN).
POLYPODIACEAE
Campyloneurum chlorolepis Alston. 24-X-1982, Davidse G. y González
A. 21076 (MO). 24-X-19897, Rivero R. 1309 (MO).
Campyloneurum phyllitidis (L.) C. Presl. 13-XI-1982, Ortega F., Rivero
R., Lemieux T., Aymard G. Escalona F. 1225 (VEN). 14-X-1983, Rivero R.
487 (UCOB). 21-X-1983, Rivero R. e Isabel P. 506 (UCOB).
Campyloneurum repens (Aubl.) C. Presl. 16-XI-1982, Smith A., Ortega F.,
Smith R., Rivero R. y Lemieux T. 1343 (MO). 25-IX al 01-X-1988, Quijada C.
160 (VEN).
Dicranoglossum J. Sm. 24-X-1982, Davidse C. y Gonzàlez A. 21013
(VEN).
Microgramma percussa (Cav.) de la Sota. 24-X-1982, Davidse G. y
González A. 20927 (VEN, MO). 24-X-1982, Davidse G. y González A. 21091
(VEN). 25-IX-1988 al 01-X-1988, Quijada C. 135 (VEN).
Niphidium crassifolium (L.) Lellinger. 24-X-1982, Davidse G. y González
A. 21005 (MO). 25-IX-1988 al 01-X-1988, Quijada C. 143 (VEN). 25-IX-1988
al 01-X-1988, Quijada C. 163 (VEN).
Pecluma M.G. Price. 24-X-1982, Davidse G. y González A. 21009 (VEN).
Pleopeltis macrocarpa (Bory ex Willd.) Kaulf. 06-VIII-1970, Steyermark
J., Delascio F., G.C.K. Dunterville E. 103458 (VEN). 21-X-1983, Rivero R. e
Isabel P. 499 (UCOB).
Polypodium asplenifolium L. 25 al 27-X-1982, Davidse G. y González A.
21272 (VEN).
Polypodium fraxinifolium Jacq. 07-VIII-1970, Steyermark J., Delascio F.,
Dunsterville G. y Dunsterville E. 103529 (VEN). 24-X-1982, Davidse G. y
González A. 21091 (MO). 25-X-1982, Davidse G. y González A. 21148 (MO).
21-VII-2004, Mondragón A. y Perazzo G. 264 (GUYN, UCOB).
Polypodium fuscopetiolatum A.R.Sm. 24-X-1982, Davidse G. y González
A. 21069A (MO).
Polypodium lachniferum Hieron. 25-IX-1988 al 01-X-1988, Corina Q. 132
(VEN).
Polypodium laevigatum (Mett. Huhn). 24-X-1982, Davidse G. y González
A. 21092 (VEN, MO). 13-XI-1982, Rivero R. 501 (UCOB) 21-VII-2004,
Mondragón A., Perazzo G. y Vásquez C. 301 (GUYN, UCOB).
188 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
VITTARIACEAE
Antrophyum cajennense (Desv.) Kaulf. 28-IX-1988 al 01-X-1988, Quijada
C. 161 (VEN).
Antrophyum lineatum (Sw.) Kaulf. 13-XI-1982, Steyermark J., Smith R. y
Carreño V. 111519 (VEN). Smith A., Ortega F., Smith R., Rivero R., Liemeux
T., Aymard G. y Escalona F. 1235 (MER). 13-XI-1982, Steyermark J., Smith
R. y Carreño V. 111519 (VEN). Smith A., Ortega F., Smith R., Rivero R.,
Liemeux T., Aymard G. y Escalona F. 1187 (MER). 25-IX al 01-X-1988,
Quijada C. 123 (VEN).
Polytaenium lineatum (Sw.) J. Sm. 21-VII-2004, Mondragón A., Perazzo
G. y Vásquez C. 274 (GUYN, UCOB). 21-VII-2004., Mondragón A., Perazzo
G. y Vásquez C. 298 (GUYN, UCOB).
Vittaria lineata (L.) Sm. 25 al 27-X-1982, Davidse G. y González A.
21230 (VEN).
2. MUNICIPIO CRESPO
CYATHEACEAE
Cyathea andina (H. Karst.) Domin. 22-IX-1980, Smith A. 9366 (UCOB).
DRYOPTERIDACEAE
Elaphoglossum Schott ex J.Sm. 10-XI-1980, Smith R. 9382 (UCOB).
POLYPODIACEAE
Polypodium L. 10-XI-1980, Smith R. 9376 (UCOB).
PTERIDACEAE
Acrostichum daneaeifolium Langsd & Fisch. 04-VIII-1983, Rivero R.,
Ortega F. y Rivero M. 380 (UCOB).
3. MUNICIPIO IRIBARREN
ASPLENIACEAE
Asplenium auriculatum Sw. 10-I-1981, Iriarte 46 (VEN). 17-I-1981, Iriarte
65 (VEN).
Asplenium cuspidatum Lam. 01-V-1977, Morillo G. 6428 (UCOB).
Asplenium harpeodes Kunze. 1920, Saer J. s/n, N° H. 283723 (VEN).
Asplenium pteropus Kaulf. 24-25-III-1973, Steyermark J., Smith R. y
Carreño V. 111624 (VEN).
Asplenium radicans L. 11-VIII-1970, Steyermark J., Delascio F., G.C.K. y
Dunsterville E. 103697 (VEN). 24-VI-1981, Iriarte 107 (VEN).
Asplenium serra Langsd. & Fisch. 09-X-1981, Iriarte 148 (VEN). 14-XI-
1982, Smith A., Ortega F., Rivero R., Burandt C., Lemieux T. y Aymard G.
1273 (MO).
190 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
AZOLLACEAE
Azolla Lam. 19-XII-1986, Brayshaw T.C. 340 (UCOB).
BLECHNACEAE
Blechnum fraxineum Willd. 19-XII-1986, Brayshaw T.C. 352 (UCOB).
Blechnum occidentale L. 10-I-1981, Iriarte 23 (VEN).
Salpichlaena J.Sm. 24-VI-1981, Iriarte 142 (VEN).
CYATHEACEAE
Cyathea andina (H. Karst.) Domin. 16-IV-1976, Smith R. 8179 (VEN).
Cyathea tryonorum (Riba) Lellinger. 25-IV-1977, Morillo G. 5876
(UCOB).
DENNSTAEDTIACEAE
Saccoloma dominguensis (Spreng.) C. Chr. 24-VI-1981, Iriarte 118
(VEN).
DICKSONIACEAE
Culcita coniifolia (Hook.) Maxon. 29-XII-1999, Riina R., Meier W. y
Rodrigo D. 943 (VEN).
DRYOPTERIDACEAE
Cyclopeltis semicordata (Sw.) J. Sm. 24-VI-1981, Iriarte 105 (VEN).
Diplazium celtidifolium Kunze. 26-IV-1977, Morillo G. 5964 (UCOB).
Diplazium pedatum Klotzsch. 24-VI-1981, Iriarte, 119 (VEN).
Diplazium roemerianum (Kunze) C. Presl. 10-I-1981, Iriarte 38 (VEN).
Dryopteris patula (Sw.) Underw. 11-VIII-1970, Steyermark J., Delascio
F., G.C.K. y Dunsterville E. 103710 (VEN).
Elaphoglossum hoffmanii (Mett. Ex Kuhn) H. Christ. 19-XII-1986,
Brayshaw T.C. 324 (UCOB).
Elaphoglossum peltatum (Sw.) 24 al 25-III-1975, Steyermark J., Smith R.
y Carreño V. 111521 (VEN). Urb. 17-I-1981, Iriarte L. y Arrieta B. 68
(UCOB).
Olfersia cervina (L.) Kunze. 10-I-1981, Iriarte L 24 (MER, PORT).
Polybotrya serratifolia (Fée) Klotzsch. 07-VII-1968, Smith R. 4055
(UCOB, VEN).
Polystichum platyphyllum (Willd.) C. Presl. III-1983, Iriarte L. 149
(MER).
Tectaria incisa Cav. 03-VIII-1983, Anzola R. y Alonso M. 005 (UCOB).
Tectaria trifoliata (L.) Cav. 17-I-1981, Iriarte L. 66 (UCOB).
EQUISETACEAE
Equisetum giganteum L. 16-II-1995, Mediomundo B. y González F. 461
(UCOB).
GLEICHENIACEAE
Sticherus pallescens (Mett.) Vareschi. 25-IV-1977, Morillo G. 5886
(UCOB).
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 191
HYMENOPHYLLACEAE
Hymenophyllum fucoides (Sw.) Sw. 24-25-III-1975, Steyermark J., Smith
R. y Espinoza V. 111585 (VEN).
Hymenophyllum hirsutum (L.) Sw. 24-VI-1981, Iriarte, 143 (VEN).
Trichomanes capillaceum L. 24 y 25-III-1975, Steyermark J., Smith R. y
Carreño V. 111558 (VEN).
Trichomanes rigidum Sw. 24-VI-1981, s/c 137 (VEN).
Trichomanes rupestre (Raddi) Bosch. 04-VIII-1970, Steyermark J., Smith
R. y Carreño V. 111618 (VEN).
POLYPODIACEAE
Campyloneurum chlorolepis Alston. 24 y 25-X-1975, Steyermark J., Smith
R. y Carreño V. 111610 (VEN). 16-VIII-1983, Rivero R. y Ortega F. 346
(UCOB).
Campyloneurum repens (Aubl.) C. Presl. 10-X-1981, Iriarte 31 (VEN).
Campyloneurum phyllitidis (L.) Presl. 20-I-1967, Smith R. 662 (VEN,
UCOB).
Dicranoglossum furcatum (L.) J. Sm. 10-I-1981, Iriarte L. y Arrieta B. 33
(UCOB).
Microgramma percussa (Cav.) de la Sota. 24 y 25-III-1975, Steyermark J.,
Smith R. y Carreño V. 111588 (VEN). 10-I-1981, Iriarte 21 (VEN).
Niphidium crassifolium (L.) Lellinger. II-1931, Saer J. 786 (VEN). 03-VII-
1983, Rivero R. y Ortega F. 336 (MO). 10-VIII-1984, Rivero R. 677 (UCOB,
MO).
Pleopeltis macrocarpa (Bory ex Willd) Kaulf. VIII-1983, Iriarte L. y
Morillo G. 171 (MER).
Polypodium aureum (L.) J. Sm. 19-IV-1981, Iriarte, 79 (VEN).
Polypodium fraxinifolium Jacq. 08-VII-1968, Smith R. V4099 (VEN). 17-
I-1981, Iriarte 69 (VEN). 14-XI-1982, Rivero R., Smith A., Ortega F., Burandt
C., Lemieux T. y Aymard G. 1273 (UCOB, MO). VIII-1983, Iriarte L y
Morillo G. 167 (MER).
Polypodium fuscopetiolatum A. R. Sm. 02-IX-1984, Rivero R. 711
(UCOB).
Polypodium levigatum (Mett. Huhn). 1931, Tamayo F. 2020 (VEN). 1932,
Tamayo F. 714 (VEN). 20-I-1967, Smith R. 677 (UCOB, VEN). 24 y 25-III-
1975, Steyermark J., Smith R. y Carreño V. 111525 (VEN).
Polypodium polypodioides (L.) Watt. X-1926, Saer J. 297 (VEN).
Polypodium remotum Desv. 24 y 25-III-1975, Steyermark J., Smith R. y
Carreño V. 111519 (VEN).
Polypodium sororium Humb & Bonpl. ex Willd. 10-I-1983, Iriarte L. 29
(UCOB).
192 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
4. MUNICIPIO JIMÉNEZ
ASPLENIACEAE
Asplenium auritum Sw. 10-XII-1967, Smith R. V3114 (UCOB). 07-VII-
1974, Steyermark J., Carreño V. y Nehlin S. 110221 (VEN).
Asplenium cuspidatum Lam. 01-V-1977, Morillo G. 6428 (UCOB). 22-IX-
1981, Casadiego J. 204 (UCOB).
Asplenium flabellulatum Kunze. 07-VII-1974, Steyermark J., Carreño V. y
Nehlin S. 111624 (VEN). 22-IX-1981, Casadiego J. 212 (UCOB).
Asplenium formosum Willd. 28 al 31-VII-1973, Steyermark J. y Carreño
V. 107588 (VEN).
CYATHEACEAE
Cyathea Sm. 22-IX-1982, Casadiego J.A. 205 (UCOB)
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 193
5. MUNICIPIO MORÁN:
ASPLENIACEAE
Asplenium abscissum Willd. 13-VI-2006, Mondragón A. y García A. 333
(UCOB).
Asplenium cuspidatum Lam. 07-II-1981, Casadiego J. 122 (UCOB). 22-
IX-1981, Casadiego J. 204 (UCOB).
Asplenium flabellulatum Kunze. 22-II-1981, Casadiego J. 129 (UCOB).
Asplenium harpeodes Kunze. 12-II-1944, Steyermark J. 55521 (VEN).
Asplenium juglandifolium Lam. 13-VI-2006, Mondragón A. y García A.
331 (UCOB).
Asplenium laetum Sw. 13-VI-2006, Mondragón A. y García A. 327
(UCOB).
Asplenium myriophyllum (Sw.) C. Presl. 13-VI-2006, Mondragón A. y
García A. 326 (UCOB)
Asplenium praemorsum Sw. 25-I-1981, Burandt C. y Decker D. V0962
(UCOB).
Asplenium radicans L. 07-II-1981, Casadiego J. 128 (UCOB). 23-VII-
1984, Rivero R. y Agostini G. 652 (VEN). 23-VII-1984, Rivero R. y Agostini
G. 653 (VEN).
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 195
DENNSTAEDTIACEAE
Histiopteris incisa (Thunb.) J. Sm. 21-VII-1984, Rivero R. Y Agostini G.
634 (VEN).
Hypolepis parallelogramma (Kunze) C. Presl. 06-III-1983, Ortega F.,
Rivero R. y Aymard G. 1631 (VEN, MO).
Pteridium caudatum (L.) Maxon. 23-III-1995, Mediomundo B. y González
F. 497B (UCOB).
Saccoloma domingense (Spreng.) C. Chr. 06-III-1983, Ortega F., Aymard
G. y Rivero R. 1613 (VEN). 25-IX-1983, Rivero R. 4488 (UCOB).
Saccoloma inaequale (Kunze) Matt. 25-VII-1983, Rivero R. 449B
(UCOB).
DICKSONIACEAE
Dicksonia sellowiana Hook. 14-IX-1969, Smith R. 5590 (VEN).
DRYOPTERIDACEAE
Arachniodes denticulata (Sw.) Ching. 17-X-2007, Mondragón A., García
A. y Vásquez C. 376 (UCOB).
Diplazium hians Kunze ex Klotzsch. 01-VI-1974, Steyermark J. y Nehlin
S. 109942 (VEN).
Elaphoglossum burchelli (Backer) C. Chr. 08-III-1981, Casadiego J. 163
(UCOB).
Elaphoglossum erinaceum (Fée) Moore. 31-III-1983, Rivero R. y Ortega
F. 276 (UCOB).
Elaphoglossum hoffmanni (Mett. ex Kunth) H. Christ. 01-VI- 1974,
Steyermark J. y Nehlin S. 109967 (VEN).
Elaphoglossum huacsaro (Ruiz) H.Christ. 13-XI-1982, Smith A., Ortega
F., Smith R., Rivero R., Lomieux T., Aymard G. y Escalona F. 1237 (VEN).
Urb. 19-VII-1984, Agostini G. y Rivero R. 2835 (VEN). 19-VII-1984, Agostini
G. y Rivero R. 2854 (VEN). 21-VII-1984, Rivero R. y Agostini G. 602 (VEN).
Elaphoglossum latifolium (Sw.) J. Sm. 17-X-2007, Mondragón A. García
A. y Vasquez
C. 378 (UCOB).
Elaphoglossum nigrocostatum Mickel. 01-VI-1974, Steyermark J. y
Nehlin S. 109959 (VEN).
Elaphoglossum ortegae Mickel. 25-VI-1979, Liesner R., Gonzàlez A.,
Wingfield R. y Burandt C. 7979 (VEN, MO).
Elaphoglossum peltatum (Sw.). 1931, Tamayo F. 2017 (VEN). 1932,
Tamayo F. 115 (VEN). Urb. 23-VII-1984, Rivero R. y Agostini G. 657 (VEN).
Lastreopsis effusa (Sw.) Tindale. 07-VII-1981, Casadiego J. 135 (UCOB).
Megalastrum atrogriseum (C. Chr.) A.R. Sm. & R.C. Moran. 13-VI-2006,
Mondragón A. y García A. 332A (UCOB). 13-VI-2006, Mondragón A. y
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 197
6. MUNICIPIO PALAVECINO:
ASPLENIACEAE
Asplenium auritum Sw. 04-VIII-1970, Steyermark J., Delascio F., G.C.K.
y Dunsterville E. 103350 (VEN).
Asplenium pumilum Sw. 02-VI-1974, Steyermark J., Smith R., Nehlin S. y
Dunsterville E. 103370 (VEN).
Asplenium radicans L. 04-VIII-1970, Steyermark J., Delascio F., G.C.K. y
Dunsterville E. 103697 (VEN).
BLECHNACEAE
Blechnum asplenioides Sw. 30-X-1982, Rivero R. y Burandt C. 020
(UCOB).
Blechnum fraxineum Willd. 14-XII-1966, Smith R. 179 (VEN).
Blechnum occidentale L. 10-VI-1979, Burandt C. 815 (UCOB). 10-VI-
1979, Burandt C. 819 (UCOB). 30-X-1982, Rivero R. y Burandt C. 019
(UCOB).
CYATHEACEAE
Cyathea pauciflora (Kuhn) Lellinger. 03-VIII-1970, Steyermark J.,
Delascio F., G.C.K. y Dunsterville E. 103334 (VEN).
DRYOPTERIDACEAE
Elaphoglossum peltatum (Sw.) Urb. 04-VIII-1970, Steyermark J., Delascio
F., G.C.K. y Dunstervilie E. 103585 (VEN).
Elaphoglossum sporalodepis (Kunze ex Kunh) T. Moore. 04-VIII-1970,
Steyermark J., Delascio F., G.C.K. y Dunsterville E. 103337 (VEN).
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 201
BLECHNACEAE
Blechnum L. 22-X-1994, Mediomundo B. y González F. 246 (UCOB).
DENNSTAEDTIACEAE
Dennstaedta cicutaria (Sw.) T. Moore. X-1983, Ortega F. y Aymard G.
1907 (MER, MO).
DRYOPTERIDACEAE
Ctenitis microchlaena (Fée) Stolze. 23-III-1978, Ortega F. 480 (VEN).
PTERIDACEAE
Adiantum concinnum Humb. & Bonpl. Ex Willd. 30-III-1981, Iriarte 77
(VEN).
Adiantum tetraphyllum Willd. 23-III-1978, Ortega F. 471 (VEN).
Adiantum villosum L. IV-1930, Saer J. 404 (VEN).
Pteris altissima Poir. 23-III-1998, Ortega F. 476 (VEN).
SCHIZAEACEAE
Anemia hirsuta (L.) Sw. II-1930, Saer J. 20285 (VEN).
Lygodium venustum Sw. IV-1930, Saer J. 403 (VEN).
8. MUNICIPIO TORRES:
ASPLENIACEAE
Asplenium cristatum L. 12-II-1983, Escalona E. 010 (UCOB).
Asplenium monanthes L. 30-XII-1999, Riina R., Méier W. y Duno R. 1053
(VEN).
Asplenium peruvianum Desv. 30-XII-1999, Riina R., Méier W. y Duno R.
1039 (VEN).
BLECHNACEAE
Blechnum occidentale L. 12-II-1983, Rivero R. 014 (UCOB).
CYATHEACEAE
Cnemidaria horrida (L.) C. Presl. 12-II-1983, Escalona E. 009 (UCOB).
DICKSONIACEAE
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 203
ASPLENIACEAE
Asplenium cuspidatum Lam. 1500 m, 09°42’N 069°38’W, 13-XI-1982,
Smith A., Ortega F., Smith R., Rivero R., Aymard G., Lemieux T. y Escalona
F. 1319 (MO)
Asplenium radicans L. 5500 m, 19-XII-1986, Fay A. 1481 (MO).
Asplenium serra Langsd. & Fisch. 1600 m, 09°53’N 069°19’W, 14-XI-
1982, Smith A., Ortega F., Rivero R., Burandt C., Lemieux T. y Aymard G.
1273 (MO).
BLECHNACEAE
Blechnum asplenioides Sw. 1500 m, 29-XI-1977, Torres M., Casadiego J.
y González F. 78 (MO).
Blechnum binervatum (Poir.) C.V.Moran & Lellinger. 1450 m, 25-IV-
1978, Torres M., Casadiego J. y González F. 147 (MO).
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 205
ANÁLISIS DE SIMILITUD
Comparación
Jaccard Sorensen
entre municipios
1 2 0.210 0.347
1 3 0.850 0.918
1 4 0.600 0.750
1 5 0.708 0.829
1 6 0.736 0.848
1 7 0.263 0.416
1 8 0.523 0.687
2 3 0.222 0.363
2 4 0.307 0.470
2 5 0.181 0.307
2 6 0.285 0.444
2 7 0.125 0.222
2 8 0.307 0.470
3 4 0.550 0.709
3 5 0.666 0.800
3 6 0.684 0.812
3 7 0.277 0.434
3 8 0.550 0.709
4 5 0.590 0.742
4 6 0.800 0.888
4 7 0.285 0.444
4 8 0.625 0.769
5 6 0.636 0.777
5 7 0.227 0.370
5 8 0.521 0.685
6 7 0.357 0.526
6 8 0.687 0.814
7 8 0.200 0.333
Comparación
Jaccard Sorensen
entre municipios
1 2 0.066 0.125
1 3 0.549 0.708
1 4 0.333 0.500
1 5 0.461 0.631
1 6 0.391 0.562
1 7 0.133 0.235
1 8 0.269 0.424
2 3 0.083 0.153
2 4 0.090 0.166
2 5 0.057 0.109
2 6 0.142 0.250
2 7 0 0
2 8 0.083 0.153
3 4 0.309 0.472
3 5 0.457 0.627
3 6 0.375 0.545
3 7 0.105 0.190
3 8 0.239 0.385
4 5 0.339 0.507
4 6 0.333 0.500
4 7 0.125 0.222
4 8 0.272 0.428
5 6 0.267 0.422
5 7 0.074 0.137
5 8 0.303 0.465
6 7 0.350 0.518
6 8 0.200 0.333
7 8 0.035 0.068
DISCUSIÓN
Comparación
Jaccard Sorensen
entre municipios
1 2 0 0
1 3 0.283 0.441
1 4 0.176 0.300
1 5 0.254 0.406
1 6 0.150 0.262
1 7 0.043 0.082
1 8 0.056 0.106
2 3 0.029 0.057
2 4 0.028 0.055
2 5 0.008 0.017
2 6 0 0
2 7 0 0
2 8 0 0
3 4 0.126 0.224
3 5 0.174 0.297
3 6 0.123 0.220
3 7 0.013 0.026
3 8 0.034 0.065
4 5 0.128 0.226
4 6 0.081 0.151
4 7 0.025 0.048
4 8 0.055 0.105
5 6 0.075 0.139
5 7 0.008 0.016
5 8 0.072 0.134
6 7 0.075 0.139
6 8 0.017 0.033
7 8 0 0
Vol. 44, 2010] Pteridófitos del Estado Lara 213
ANÁLISIS DE SIMILITUD
Estos valores pueden ser por las diferencias climáticas propias de cada
región, principalmente humedad e intensidad lumínica, tal como se ha
registrado en otros estudios similares (Arévalo y Betancur 2004), y un factor
importante, es las pocas colectas que se han realizado en varios de estos
municipios, tales como Simón Planas, Crespo y Torres, esto de acuerdo a la
información obtenida en los rótulos de las exsicattas.
Los municipios Crespo, Palavecino, Simón Planas y Torres han sido muy
alterados por la acción del hombre, aunado a las condiciones climáticas, los
resultados coinciden con Ricardi y Marín (1996), quienes destacaron que en
localidades poco o nada perturbadas, la flora pteridológica alcanza su mayor
abundancia y variedad de especies; pero en sitios modificados por antiguos
cultivos, matorrales secundarios o vías de penetración, etc. es pobre o
únicamente integrada por las especies más tolerantes o poco exigentes con
respecto al medio como son: Asplenium cuspidatum, especies de Thelypteris y
Pteridium, que pueden comportarse como malezas de difícil control.
A pesar de ser este uno de los trabajos donde se señaló el mayor número de
especies para el estado Lara, se considera que estos valores obtenidos aún están
subestimados, esta aseveración se basa en los siguientes criterios: 1. Existe un
fuerte sesgo a favor de recolectas provenientes de los municipios Andrés E.
Blanco, Morán e Iribarren, estos sitios han sido intensamente visitados por
científicos y colectores (más del 60% de los registros en los rótulos), con
relación a los otros. 2.
DISCUSIÓN
Por formar parte del mismo sistema montañoso de los Andes, llamada
estribaciones andinas, los municipios Andrés E. Blanco e Iribarren presentaron
una alta similitud de familias y géneros.
AGRADECIMIENTO
LITERATURA CITADA
LEZAMA J., M., DÁVILA, A., MONDRAGÓN, M., CASTILLO Y L., RAMÍREZ. 2007.
Registro y conocimiento etnobotánico de plantas medicinales por expendedores
de Barquisimeto, Venezuela. Bol. Centro Invest. Biol. 41(4): 531- 544.
LLAMOZAS S., R. DUNO, W. MEIER, R. RIINA, F. STAUFFER, G. AYMARD, O. HUBER Y
R. ORTIZ. 2003. .Polar y Fundación Instituto Botánico de Venezuela. Dr. Tobias
Lasser. Caracas- Libro Rojo De La Flora Venezolana. Provita, Fundación
Venezuela. 558 P.
MAGURRAN A. 1988. Ecological diversity and its measurement. Princeton University
Press, New Jersey, 179 pp.
MARQUEZ G., G. GIUDICE Y M. PONCE. 2006. Pteridofitas de la reserva Valle del
Arroyo Cuña Piru (Misiones, Argentina). Darwiniana. 44(1): 108-126.
MISSOURI BOTANICAL GARDEN (MOBOT). 2007. Herbarium. Disponible en:
http://www.mobot.org/MOBOT/Research/herbarium.shtml Consulta: desde marzo
2007 hasta abril 2008.
MORENO C. E. 2001. Métodos para medir la biodiversidad. Zaragoza, M&T-Manuales
y Tesis SEA. 1:84.
ORTEGA F. 1982. La Fitogeografía de las pteridofitas de la isla de Margarita. Separata
de la memoria de la Sociedad de Ciencias Naturales La Salle. 117: 135-150
ORTEGA F. 1991. Helechos del Estado Portuguesa. Biollania. Edición especial N°2
Goethe. Caracas. 140 pp.
PAZ S. 2007. Implicaciones ecológicas de la extracción de helechos arborescentes en la
cuenca media del río Capáz, municipio Andrés Bello, estado Mérida, Venezuela.
En: Memoria del XVII Congreso Venezolano de Botánica, Maracaibo, Venezuela.
RICARDI M. Y M. MARÍN. 1996. Sinopsis de la flora pteridológica del bosque La
Carbonera-San Francisco, Mérida, Venezuela. Plántula. 1(1): 55-64.
RIVAS R., L. PACHECO, A. VALDES E. Y SANDOVAL. 2006. Pteridoflora del Estado de
Morelos, México. Lista de familias, géneros y especies. Acta Bot. Mex. 34: 45-
65.
RODRIGO W. Y M. KESSLER. 2007. Estado del conocimiento y conservación de los
helechos y plantas afines en Bolivia. Ecología de Bolivia. 42 (2): 136-147.
SANIN D., L. ALVAREZ, J. MANCERA Y A. CASTAÑO. 2006. Helechos y afines de la
cuenca del Rió Chinchiná. Caldas, Colombia. Clave para Géneros. En: Libro de
resúmenes. IX Congreso Latinoamericano de Botánica. Santo Domingo,
Republica Donimicana. 633-634pp.
STEYERMARK J. Y O. HUBER. 1978. Flora del Ávila. Sociedad venezolana de Ciencias
Naturales y Ministerio del Ambiente y de los Recursos Naturales Renovables.
Caracas, Venezuela. 971 p.
STEYERMARK J. 1994. Flora del Parque Naciona Morrocoy. Fundación Instituto
Botánico de Venezuela y Agencia Española de Cooperación Internacional
(AECI). Caracas. 139-143.
222 Mondragón [Bol. Centro Invest. Biol.
STREBIN S. Y J. PÉREZ. 1982. Capacidad de uso de las tierras del Estado Lara. Serie
Informa Técnico DGSIIA-117. Caracas, Venezuela. 56 p.
THOMAS B. 1999. Some comercial uses of pteridophytes in Central America. Amer.
Fern J. 89(2): 101-105.
TRYON R. 1972. Endemic areas and geographic speciation in tropical American ferns.
Biotropica 4: 121-131.
VAN DER WERFF H. Y A. SMITH. 1980. Pteridophytes of the State of Falcón,
Venezuela. Opera Botánica. 56: 1-34.
VARESCHI V. 1969. Helechos: In Flora de Venezuela (Lasser, T. ed), 1(2): 146-154.
Edición especial del Instituto Botánico, Caracas.
WEIDMANN K., R. RANGEL, C. TODTMANN Y A. REIG. 2003. Parques Nacionales de
Venezuela. Editorial Arte, Caracas, Venezuela. 256 p.