Abu Dhabi

Abu Dhabi; ابوظبي
	Metropolia
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Arabiar Emirerri Batuak
Arabiar Emirerri Batuetako emirerri	Abu Dhabi
Alkatea	Mohamed bin Zayed Al Nahyan
Izen ofiziala	ابوظبي
Jatorrizko izena	ابوظبي
Geografia
Koordenatuak	24°27′04″N 54°23′49″E / 24.4511°N 54.3969°E
Azalera	972 km²
Altuera	14 m
Demografia
Biztanleria	1.483.000 (2020); 483.000 (2017)
Dentsitatea	1.526 bizt/km²
Informazio gehigarria
Telefono aurrizkia	00971
Ordu eremua	UTC+04:00
Hiri senidetuak	Minsk, Betleem, Madril, Houston, Brisbane, Islamabad, Nikosia, Iquique, Jakarta, Roskilde eta Zonguldak
Hizkuntza ofiziala	arabiera
	dmt.gov.ae, tamm.abudhabi eta abudhabi.ae

Abu Dhabi^[1]^[2] (arabieraz: أبو ظبي‎, Abū Ẓabī, bertan ɐˈbuˈðˤɑbi ahoskatua)^[3] Arabiar Emirerri Batuetako hiriburua eta bigarren hiri nagusia da, eta baita izen bereko emirerriko hiriburua ere. T itxura duen uharte batean dago kokatua, Persiar golkoaren hego-ekialdean. 1.266.189 biztanle zituen 2016an.^[4]

XX. mendean zehar, hazkunde handia izan zuen petrolioari esker, eta gaur egun metropoli handia da. Arabiar Emirerri Batuen Barne produktu gordinaren (BNG) %15 sortzen du.^[5] Garrantzi handiko instituzioak daude bertan, esaterako Abu Dhabi Securities Exchange, Emirerrien Banku Zentrala, enpresa askoren egoitza... Errege familiaren egoitza ere Abu Dhabin dago.

Geografia

Abu Dhabideko parke publiko bat.

Abu Dhabi geografikoki Persiar golkoaren hegoekialdean. dago, Arabiar penintsulan. Kostaldetik 250 metro inguru dagoen uharte batean eraikia dago; kontinentearekin bi zubien bidez dago lotuta: Maqta eta Mussafah zubiak, eta hirugarren bat eraikitzen ari da. Beste bi zubik Abu Dhabik Reem uhartearekin eta Saadiyat uhartearekin lotuko dute laster. Zubiei esker hiriaren auzo batzuk kontinentean sortu dira.

Hauek dira inguruko herrialdeak: Saudi Arabia, Oman eta Dubai.

Klima

Datu klimatikoak (Abu Dabi)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	33.7	38.1	43.0	44.7	46.9	48.8	48.7	49.2	47.7	43.0	38.0	33.4	49.2
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	24.1	26.0	29.5	34.5	39.3	40.8	42.1	42.9	40.4	36.5	31.1	26.3	34.5
Batez besteko tenperatura (ºC)	18.8	19.6	22.6	26.4	31.2	33.0	34.9	35.3	32.7	29.1	24.5	20.8	27.4
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	13.2	14.6	17.5	20.8	23.8	26.1	28.8	29.5	26.6	23.2	18.7	15.8	21.6
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	5.0	5.0	8.4	11.2	16.0	19.8	16.5	17.0	19.0	12.0	10.5	7.1	5.0
Pilatutako prezipitazioa (mm)	7.0	21.2	14.5	6.1	1.3	0	0	1.5	0	0	0.3	5.2	57.1
Prezipitazio egunak (≥ 0.2 mm)	1.2	2.8	2.8	1.2	0.1	0.0	0.0	0.1	0.0	0.0	0.2	1.5	9.9
Eguzki orduak	246.1	232.6	251.1	280.5	342.2	336.9	314.2	307.5	302.4	304.7	286.6	257.6	3462.4
Hezetasuna (%)	68	67	63	58	55	60	61	63	64	65	65	68	63.1
Iturria: NOAA (1971–1991)^[6]

Hiriak basamortuko klima jasaten du muturreko temperaturekin. Urte ososan zehar zeru eguzkitsu eta urdinak nagusitzen dira. Ekainetik Iraleko hilak beroak eta hezeak izaten dira, hilabete hauetan bataz besteko temperatura 40ºC-etatik (104ºF) gora dago. Denboraldi honetan, hauts ekaitzak gertatzen dira batzuetan, hauek, gutxitan ikusgarritasuna metro gutxi batzuetara murrizten dute. Urritik maiatzerako denboraldian eguraldi ona egiten du. Urtarriletik otsailerako garaia normalean freskoagoa da. Denboraldi honetan, badaude egun batzuk non behe-lainoak dauden.

Historia

Abu Dhabiren inguru batzuk K.a. III. milurtetik jendeztatuak zeuden. Lurraldeko oinarrizko bizimodu tradizionalak abeltzaintza nomada eta arrantza ziren. Hiriaren jatorria, bestetik, XVIII. mendean dago: tribu konfederazio batek, Bani Yas, Chakhbut bin Dhiyab agindupean, Dubairen kontrola hartu zuenean.

XX. mendearen erdialdian oraindik-orain Abu Dhabiren ekonomia ahula zen, lehen sektorean erabat oinarrituta: gameluen hazkuntza, datil-palmondoen ekoizpena, barrualdeko Al Ain eta Liwa oasisetan berdura ekoizpena, arrantza eta, hiriaren kostaldean, perlen bilaketa. Hirian pobreen etxetxoak palmondo-ostoez eginak (barasti) zeuden, eta aberatseenak, ordea, lurrez egindakoak.

1939an, Shakhbut Bin-Sultan Al Nahyan xeikea petrolioa ustiatzeko kontzesioak eman zituen. 1958an petrolioa lehen aldiz aurkitu zen. Aurkikuntza horren hasierako inpaktua ez zen oso handia izan: zementuzko etxe batzuk altxatu ziren, 1961 asfaltatua zegoen lehen errepide egin zen... Shakbut xeikeak zuhurtziaz jokatu nahi zuen ez baitzekien petrolioaren ustiapenak zenbat iraunduko lukeen. Ondorioz, inbertitu beharrean, dirua gorde eta aurreztu egin zuen. Bere anaia izan zen petrolio aberastasuna izan zukeen gauzak aldatzeko potentziala ikusi zuena. Al Nahayan familiak, orduan, Zayed bin Sultan Al Nahyan jarri zuen agintean, Shakbut ordezkatzeko eta bere ideia berritzaileak aurrera eramateko. 1966ko abuztuaren 6an, Erresuma Batuaren laguntzaz, Zayed xekea herrialdearen agintari berria izendatu zuten.^[7] 1968an, bestetik, Erresuma Batuak 1971an Golkotik alde egingo zuela iragarri zuen; hortik aurrera Zayed xeikea Arabiar Emirerri Batuen bultzatzaile garrantzitsua bihurtu zen. 1971. urtetik aurrera, Emirerrien independentziarekin, petrodolarrek ingurua erabat aldatu zuten: betiko etxetxoen eta txabolen ordez eraikin modernoak eta etxe-orratzak zabaldu baitziren.

Ekonomia

Atikulu nagusia: Arabiar Emirerri Batuen ekonomia

Abu Dhabik bere ekonomiaren igoerari esker eginberri diren eraikuntza handiak

Abu Dhabi-k munduko petroleo erreserba guztien %9a dauka (98,2 mila milioi barrika) eta mundu mailan kontsumitzen den gas naturalaren ia %5a (5,8 bilioi m²). Arabiar Emirerri Batuen hidrokarburoen aberastasun handiak, mundu mailako BPG handienetariko bat ematen dio. Abu Dhabi errekurtso gehien jabea da (petroleoaren %95 eta gas naturalaren %92). Abu Dhabi-ko petroleoaren konpainia nazionalak ( Abu Dhabi National Oil Company) 2006ko abuztuaren, petroleoaren ekoizpen gordina 2,8 milioi barrika egunerora igotzeko prest zegola esan zuen eta haien helburuetako bat zen barriken eguneroko ekoizpena 2010erako 4 milioietara.^[8]

Azken bolada hontan, gobernuak ekonomiaren dibertsifikazioa sustatu du, petroleoaren prezioaren igoeraz baliatuta, hala eta guztiz ere, sektore ez petroliferoak eta gasiferoak gour egungo BPG-aren %64a eratxen dute Arabiar Emirerri Batuetan. Abu Dhabi Arabiar Emirerri Batuen petroleo ekoizle nagusia da, hauen onurak jaso dituena. Proiektu batzuei esker, garraioaren infraestrukturen hobekuntza, portu berri bat, aireportuaren luzapena eta Dubairekin lotura ferrobiaria habian daude.^[9]

Abu Dhabi Arabiar Emirerri Batuen Emirerri aberatsena da BPGari eta BPG per capita sarrerari buruz ari garenean. BPG per capita sarrera 63 000 dolarretara heldu zen^[10], Arabiar Emirerri Batuen bataz bestekoaren oso gainetik dagoena eta mundu maila hirugarren postua hartzen duena Luxemburgo eta Norbegiaren atzetik.

Abu Dhabi-k Persiako Golkoko Arabiar Estatuen Lankidetza Kontseiluarekin (CCG) batera proiektu asko ditu, Arabiar Emirerri Batuak azkunde handia duen ekonomia daukate: 2006an per capita sarrerak %9an igo zuen. Abu Dhabi-k mundu mailako ekonomian paper nagusienetariko bat du. ^[11]

Kultura

Hizkuntzak

Abu Dhabi-ko langile gehienak atzeritarrak dira jatorrizko herrialde desberdin askotatik datozenak, Bangladesh, India, Pakistan, Egipto, Filipinak, Erresuma Batua esate baterako. Ingelesa eta Urduaren erabilera ugaria da.

Bertakoek, Golkoko Arabieraz mintzatzen dira. Sozialki klan-en antolakuntza maila daukate, non Bani Yas tributik al-falah adarrako al-Nahyan familiak emirerria kontrolatzen duen.

Eraikinak eta egiturak

Abu Dhabi-ko hiria oso hiri modernoa da etorbide handiekin, ofizinak dituzten eraikinekin, oso altuak diren apartamentuekin eta denda deigarriekin. Bide publiko nagusiak The Corniche, Airport Road, Sheikh Zayed Street, Hamdam Street eta Khalifa Street dira. Kale asko ezagunak dira bertan dauden negozio espezializatuengatik. Hamdan Street erosketetarako kale nagusiena da, Khalifa Street-en banku asko daude, Al Najdha Street-en berriz, bere burdindegiengatik famatua da, Defense St-en telefono dendaz beterik dago eta Sheikh Zayed St informatikari eskainiko kalea da.

Qasr Al-Hosn,Abu Dhabiko eraikinik zaharrena etxe orratz eginberrliekin alderatua

Abu Dhabi-ko hiria ezaguna da bertan dagoen berdetasunarengatik: Basamortua zen ertz zaharra, gaur egun parke eta lorategi ugari ditu. Eraikuntzarik esanguratsuenak Qasr al-Hosn, Erloju dorrea ( Eraitsi izan dena Corniche berria eraiki ahal izateko), Abu Dhabi National Oil Company-ren (ADNOC) egoitza eta honen subsidiarioak eta The corniche, 2005-ean erreformatua izan zena eta orain golkoko itsas parkeetako hoberenetarikoa da.

Abu Dhabi-ko egungo proiektuak, Zaha Hadid, Frank Gehry eta Jean Nouvel-ek arduradunak diren arkitektura maisulanak. Azken honek, Louvreko museoaren ordezkaritza baten egoitza, Europan asko argudiatu den proiektu bat non Pariseko artelan asko ikusi ahal izango diren diru kantitate handi baten truke. Abu Dhabi Emirerriaren beste hirigune Al Ain eta Ruwais dira. Al Ain oasi garrantzitsu baten inguruan eraikitako herri multzoa da, non gaur egun unibertsitate nazionala dagoen (UAEU). Al Ain lorategi hiria bezala ezagutzen da.

Emirerrien Jauregia goitikan ikusita

Emirerrien jauregia existitzen da, honek ospe handia dauka zeren munduan eraiki den hotelerik garestiena dela esaten da, 3 mila milioi dolarreko kostua izanik. Hiriburuan, Abu Dhabi, kokatutako luxusko hotel bat da. Abu Dhabiko gobernuak eraiki zuen eta bere jabea da, zeinek Kempinski taldeak kudeatzen duen.

Kirola

Formula 1 erakarri zuten eta 2009. urtetik lasterketa bat antolatzen dute Yas Marina zirkuituan. Golfa ere erakartzeko Europako zirkuituko txapelketan proba bat antolatzen dute. Europarrak erakartzeko asmoarekin, hango agintariek Abu Dhabiko Tourra, 2015. urtean, eratu zen. Tamalez lau ekitaldi bakarrik egin ziren.

Auzoak

Itsasertza gauez.

Al Mushrif
Al Khubeirah
Al Ras Al Akhdar
Al Bateen
Hideriyyat
Kirol portua
Lulu uhartea
Al Meena
Al Markaziyah
Al Dhafrah
Al Manhal
Qasr El Bahr
Al Nahyan
Al Rowdah
Qasr El Shatie
Al Qubesat
Al Aman
Al Moroor
Al Zahraa
Al Rehhan
Al Muzoon
Al Madina
Al Maqtaa
Bein Al Jersrain
Officers City

Parkeak eta lorategiak

Abu Dhabik lorategi eta parke asko ditu. Halaber, itsaertzearen 400 kilometro ditu, horietatik 10 hondartzak.^[12]

Lakuko Parkea.
Heritage Parkea.
Heritage Parkeko landareak.
Heritage Parkea.
Heritage Parkea.
Dorrearen ikuspegia Heritage Parketik.

Herri eta hiri senidetuak

Abu Dhabi ondorengo herri eta hiriekin senidetuta dago:

Betleem (Palestina)^[13] Brisbane (Australia) (2009)^[14]	Houston (Texas) (Estatu Batuak) (2002)^[15] Iquique (Txile)	Islamabad (Pakistan) Madril (Espainia) (2007)^[16]^[17]	Minsk (Bielorrusia) (2007)^[18] Nikosia (Zipre) (2004)	Roskilde (Danimarka) (2011)