Wikipedia

Laktosa

gai elkartu kimiko

Laktosa (latinez lactis "esnea" eta azukreen -osa atzizkia) edo esne-azukrea[1] glukosa eta galaktosaz osatutako disakaridoa da, ugaztunen esnetan egoten dena. Ugaztunen esneetako gluzidorik garrantzitsuena da, % 4-5 artean agertzen da-eta.

Laktosa
Formula kimikoaC12H22O11
SMILES kanonikoa2D eredua
SMILES isomerikoa
C([C@@H]1[C@@H]([C@@H]([C@H]([C@@H](O1)O[C@@H]2[C@H](O[C@H]([C@@H]([C@H]2O)O)O)CO)O)O)O)O
MolView3D eredua
Konposizioaoxigeno, karbono eta hidrogeno
Motaα/β-lactose (en) Itzuli
Estereoisomeroaβ-maltose (en) Itzuli, α-lactose (en) Itzuli, Gal(a1-4)a-Alt (en) Itzuli, [[alpha-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose|alpha-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose]] (en) Itzuli, [[beta-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose|beta-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose]] (en) Itzuli, [[beta-D-mannopyranosyl-(1->4)-beta-D-glucopyranose|beta-D-mannopyranosyl-(1->4)-beta-D-glucopyranose]] (en) Itzuli, [[alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Glcp|alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Glcp]] (en) Itzuli, [[alpha-D-Manp-(1->4)-alpha-D-Manp|alpha-D-Manp-(1->4)-alpha-D-Manp]] (en) Itzuli, L-Gul(a1-4)b-Tal (en) Itzuli, [[alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Galp|alpha-D-Galp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) Itzuli, beta-cellobiose (en) Itzuli, α-maltose (en) Itzuli, [[alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Glcp|alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Glcp]] (en) Itzuli, [[beta-D-Manp-(1->4)-beta-Galp|beta-D-Manp-(1->4)-beta-Galp]] (en) Itzuli, alpha-mannobiose (en) Itzuli, [[beta-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose|beta-D-glucosyl-(1->4)-beta-D-mannose]] (en) Itzuli, [[alpha-D-Manp-(1->4)-beta-D-Manp|alpha-D-Manp-(1->4)-beta-D-Manp]] (en) Itzuli, [[alpha-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp|alpha-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) Itzuli, alpha-cellobiose (en) Itzuli, beta-epilactose (en) Itzuli, [[alpha-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose|alpha-D-glucosyl-(1->4)-alpha-D-mannose]] (en) Itzuli, [[beta-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp|beta-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) Itzuli, [[beta-D-galactopyranosyl-(1->4)-alpha-D-galactopyranose|beta-D-galactopyranosyl-(1->4)-alpha-D-galactopyranose]] (en) Itzuli, [[beta-D-Gal-(1->4)-alpha-D-Man|beta-D-Gal-(1->4)-alpha-D-Man]] (en) Itzuli, Galactobiose (en) Itzuli, Gal(a1-4)a-Ido (en) Itzuli, beta-Mannobiose (en) Itzuli, [[alpha-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp|alpha-D-Glcp-(1->4)-beta-D-Galp]] (en) Itzuli, [[alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Galp|alpha-D-Galp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) Itzuli eta [[beta-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp|beta-D-Glcp-(1->4)-alpha-D-Galp]] (en) Itzuli
Masa molekularra342,116 Da
Erabilera
RolaEszipiente
Arriskuak
NFPA 704
0
1
0
Identifikatzaileak
InChlKeyGUBGYTABKSRVRQ-DCSYEGIMSA-N
CAS zenbakia63-42-3
ChemSpider5904
PubChem6134
Reaxys90841
Gmelin36218
ChEBI342369
ChEMBLCHEMBL417016
ZVG100321
EC zenbakia200-559-2
ECHA100.000.509
Human Metabolome DatabaseHMDB0041627
UNII13Q3A43E0S
KEGGC01970
PDB LigandLAT

Historia

aldatu

Fabrizio Bartoletti (1576-1630) mediku italiarrak isolatu zuen eta baina bere lanak 1633 urtean argitaratu zen, jadanik hila zela. 1700 urtean Lodovico Testi botikari veneziarrak esnearen azukrearen (saccharum lactis) onurak azaltzen zituen liburua plazaratu zuen[2], bereziki artritisaren eraginak lasaitzeko duen gaitasuna goraipatuz. 1715 urtean Testik laktosa isolatzeko erabili zuen teknika argitaratu zuen Antonio Vallisnerik.[3] Laktosa Carl Wilhelm Scheelek identifikatu zuen 1780 urtean.[4]

Heinrich Vogelek 1812an laktosa hidrolisatuz glukosa lortzen dela ikusi zuen, eta Louis Pasteurrek 1856an beste osagaia kristalizatzea lortu zuen, galaktosa.[5] 1894an Hermann Emil Fischerrek laktosaren egitura molekularra finkatu zuen.[6]

Egitura

aldatu

Laktosaren formula enpirikoa   da, eta bere pisu molekularra 342,30 g/mol. β-galaktosa eta glukosa (α edo β) monosakarido bana lotzen dira β-1→4 lotura O-glukosidikoaren bidez eta ur molekula bat askatzen da. Horrela beraz laktosaren izen sistematikoa honako hau da:

β-D-galaktopiranosil-(1→4)-D-glukopiranosa

Glukosaren karbono anomerikoan dagoen hidroxilo taldea aske dagoenez ahalmen erreduzitzailea duen azukrea da.

Metabolismoa

aldatu

Laktosa ongi digeritzeko gizakiak laktasa (β-D-galaktosidasa) entzima behar du. Entzima horrek laktosa hidrolizatzen du, glukosa eta galaktosa sortuz; bi monosakarido horien xurgapena heste meharraren muki-mintzean gertatzen da. Laktosak kaltzioaren xurgapena ere errazten du, eta hezurralen mineralizazio egokian laguntzen du. Heste-florarentzat onuragarriak diren eragin probiotikoak ere baditu[7].

Laktosarekin beste hainbat aldaketa ere egiten dituzte entzimek. Disoluzio alkalinoan isomerizatu egiten dute laktulosa bihurtuz (idorreriaren aurkako botika). Bestalde murriztu ere egin daiteke, laktitol izeneko polialkohola lortuz[8].

Erabilerak

aldatu

Elikagaien industrian erabiltzen da batez ere[9].

  • Esnekien industria antzinatik ezagutzen diren hamaika produkturen ekoizpenean oinarritzen da, hala gazta, jogurta, gatzatua eta beste hainbat elikagai. Munduan garrantzia handia duen jarduera ekonomikoa da.
  • Legamia gehienek ez dute laktosaren hartzidurarik egiten eta garagardo beltzetan erabili izan da uki krematsua emateko[8].
  • Kluyveromyces generoko legamiak laktosaren hartzidura egiteko gaitasuna du, eta etanola ekoizten du. Bioerregai gisa erabiltzeko frogak egiten ari dira.
  • Laktosaren lurrin leuna eta erabilterraztasuna dela eta, botiken usainak egonkortzeko erabiltzen da[9].

Jasanezintasuna

aldatu
Sakontzeko, irakurri: «Laktosarekiko jasanezintasun»

Laktasaren gabeziak laktosarekiko jasanezintasun izeneko gaitza sortzen du, zenbait tokitan (Asian, adibidez) oso zabaldua dena.

Erreferentziak

aldatu
  1. ↑ «lactosa» www.ehu.eus (Zehazki - UPV/EHU) (Noiz kontsultatua: 2023-02-22).
  2. ↑ (Ingelesez) Testi, Lodovico. (1700). De novo Saccharo Lactis ... iudicia. (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  3. ↑ (Ingelesez) «Academiae Caesareo-Leopoldinae naturae curiosorum ephemerides, sive Observationum medico-physicarum ... Cent. 3-4.» HathiTrust (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  4. ↑ (Suedieraz) Kungl. Svenska vetenskapsakademiens handlingar. 1780 (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  5. ↑ (Frantsesez) Académie des sciences (France). (1856). Comptes rendus Academie des sciences 0042. http://gallica.bnf.fr/+(Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  6. ↑ (Frantsesez) texte, Deutsche chemische Gesellschaft. Auteur du. (1891-01). «Berichte der Deutschen chemischen Gesellschaft zu Berlin» Gallica (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  7. ↑ (Ingelesez) Grenov, Benedikte; Briend, André; Sangild, Per T.; Thymann, Thomas; Rytter, Maren H.; Hother, Anne-Louise; Mølgaard, Christian; Michaelsen, Kim F.. (2016-02-18). «Undernourished Children and Milk Lactose» Food and Nutrition Bulletin 37 (1): 85–99.  doi:10.1177/0379572116629024. ISSN 0379-5721. (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).
  8. ↑ a b Linko, P.. (1982). Lactose and Lactitol. London & New Jersey: Applied Science Publishers, 109–132 or. ISBN 0-85334-997-5..
  9. ↑ a b (Ingelesez) Westhoff, Gerrit M.; Kuster, Ben F.M.; Heslinga, Michiel C.; Pluim, Hendrik; Verhage, Marinus. (2014-01-31). Lactose and Derivatives. Wiley-VCH Verlag GmbH & Co. KGaA, 1–9 or.  doi:10.1002/14356007.a15_107.pub2. ISBN 9783527306732. (Noiz kontsultatua: 2018-11-09).

Ikus, gainera

aldatu

Kanpo-estekak

aldatu


"https://eu.wikipedia.org/w/index.php?title=Laktosa&oldid=9403278"(e)tik eskuratuta