P. T. Barnum

Phineas Taylor Barnum (Bethel, Connecticut, Ameriketako Estatu Batuak, 1810ko uztailaren 5a - Bridgeport, Connecticut, Ameriketako Estatu Batuak, 1891ko apirilaren 7a), P. T. Barnum bezala ezagunagoa, estatubatuar enpresaburua eta zirku-interpretea izan zen. Ringling Brothers and Barnum & Bailey zirkua sortu zuen. Ospetsua izan ziren ere haren trikimailuak eta tranpak. Barnum egile, editore, filantropo eta baita politikaria ere bazen ere, bere helburu bakarra "poltsikoak diruz beteta izatea" zela esan zuen.

P. T. Barnum
Irudi gehiago
Mayor of Bridgeport, Connecticut (en) 1875 - 1876 Member of the Connecticut House of Representatives (en)
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Phineas Taylor Barnum.
Jaiotza	Bethel, 1810eko uztailaren 5a
Herrialdea	Ameriketako Estatu Batuak
Heriotza	Bridgeport, 1891ko apirilaren 7a (80 urte)
Hobiratze lekua	Mountain Grove Cemetery (en)
Heriotza modua	berezko heriotza: istripu zerebrobaskularra
Familia
Aita	Philo Barnum
Ama	Irene Taylor
Ezkontidea(k)	Nancy Fish (en) Charity Hallett (en)
Hezkuntza
Hizkuntzak	ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	showmana, enpresaburua, politikaria, autobiografialaria, zirkuko artista eta idazlea
Sinesmenak eta ideologia
Alderdi politikoa	Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Errepublikanoa Ameriketako Estatu Batuetako Alderdi Demokrata

Biografia

Hasierako urteak

Phineas Taylor Barnum 1810eko uztailaren 5ean jaio zen Bethel-en, Connecticut-en . Philo Barnum (1778–1826) ostalari, jostun eta dendako arduradunaren eta bere bigarren emaztearen, Irene Taylor-en, semea zen. Bere amaren aitona, Phineas Taylor, legegilea, lur-jabea, bake epailea eta loteriaren iruzurra ere izan zen, azken hau PTrentzat eragin handiko lanbidea zen. Barnum.

Aritmetikan trebea zen, baina lan fisikoa gorrotatzen zuen. Bere lehen lanetako bat merkatari gisa izan zen, eta han ikasi zuen negoziatzen eta iruzurra erabiltzen salmentak egiteko. Horrez gain, Estatu Batuetako lehen loteria-manian parte hartu zuen, eta tokiko politikan aktiboa izan zen, jokoa eta bidaiak mugatu nahi zituzten kalbinistek ezarritako legeen aurka defendatuz. 1829an, Barnumek astekari bat sortu zuen Danbury-n, The Herald of Freedom izenekoa, eta urte bereko azaroan Charity Hallettekin ezkondu zen. Lau alaba izan zituzten: Caroline Cordelia (Barnum) Thompson (1833-1911), Helen Maria (Barnum) Buchtel (1840-1915), Frances Barnum (1843-1844) eta Pauline Taylor (Barnum) Seeley (1846-1877). Charity 1873an hil ondoren, Barnum urtebete geroago ezkondu zen Nancy Fishekin, bera baino berrogei urte gazteagoa.

Entretenimenduaren munduan hastapenak

1835ean aisialdiaren munduan sartu zen Joice Heth izeneko emakume esklabo itsu eta ia erabat paralizatuaren erosketa eta erakusketarekin, George Washington presidentearen umezain gisa aurkeztu baitzuten, eta ustez 161 urte zituela. Joice Heth 1836an hil zen, 80 urte baino gehiagoko adinarekin. Joice Heth hil ondoren, Barnumek zirujau bat kontratatu zuen gorpuari autopsia bat egiteko 1.500 ikusle ingururen aurrean, eta bakoitzari 50 zentimo kobratu zizkion. Barnumek Estatu Batuetako probintzietan zehar bidaia bat egin zuen Aaron Turner Traveling Circus-ekin, protagonista afroamerikar abeslari bat zen antzerki ibiltariarekin. Dena den, Hego Karolinatik igarotzean (esklabutza ezabatzearen aldeko borrokan aitzindari den estatua) ihes egin zuen esklabo bat zen izatez protagonista. Barnumek jada saldutako sarrerak itzultzeari uko egin zion eta aurpegia beltzez estaltzen hasi zen abeslaria eszenatokian ordezkatzeko.

American Museum eta amerikar ikuskizun berria

Aaron Turner Traveling Circus-en gertatutakoaren ondoren, Barnum-ek egoera zailak igaro zituen eta 1841ean Scudder's American Museum erosi zuen, Ann Street eta Broadwayren izkinan, Manhattan-en, New York-en. Barnum-ek museoari Barnum's American Museum izena jarri zion eta birmoldatu egin zuen, bost solairuko eraikina modernizatuz erakusketak gehitzeko, fatxadan gas farolak eta koloretako kartel handiak jarriz. Barnum-ek gehitu zituen erakargarrien artean, argiztapena Broadway Avenue kalean zehar zebiltzan itsasargi bat eta banderak teilatuaren ertzean zehar zeuden. 1842ko urtarrilaren 1ean inauguratu zen eta laster erakusketa gune ezagun bihurtu zen. Urte hartan, Barnumek bere lehen iruzur handia aurkeztu zuen: tximino baten gorputzez eta arrain baten isatsaz egindako disekatutako izaki bat, "Fijiko Sirena" izenez ezagutzen dena. Izaki hori Moses Kimball-i alokatu zioten, Bostongo lotutako museo baten jabea eta beranduago Barnum-en lagun eta kolaboratzailea izan zenari. Geroago, Barnum-ek General Tom Thumb nanoaren ikuskizun arrakastatsua antolatu zuen.

Bere erakargarritasun ugariek museoa, antzerkia, hitzaldi-aretoa, argizari museoa, zooa eta bitxikeria-ikuskizuna konbinatzen zuten, jada existitzen ziren baina ordura arte bereizita erakusten ziren dibertimenduak. Barnumek aretoak panoramaz, dioramaz, "kosmoramaz", tresna zientifikoz, eszena biblikoz argizarizko irudiekin, animalia disekatuz bete zituen aretoak, eta are gehiago, arkakusoen zirku bat, tiro gela bat eta haur politen lehiaketa bat jarri zituen... hezitako hartzak, animalia exotiko biziak, eta amerindiarren emanaldiak, abesti eta dantza tradizionalak interpretatuz, aztiak, bentrilokuoak, ipotxak, erraldoiak, minstrel taldeak edo bibliako pasarteak edo Osaba Tomen etxola birsortzen zituzten antzezlanak. Bere goieneko unean, museoa eguneko 15 orduz zabalik zegoen eta egunero 15.000 bisitari zituen. 38.000.000 ikusle inguruk 25 zentimoko sarrera ordaindu zuten 1842 eta 1865 artean ikusteko, eta hogei urte baino gehiagoz New York hiriko erakargarri nagusietako bat izan zen. Barruan, gizon-emakumeak, gizarte-klase guztiak, langileak hasi eta burges aberatsetaraino, hiritarrak eta baserritarrak, bildu ziren euren jakin-mina eta harridura asetzeko. Sartzea debekatuta zegoen, indarrean zeuden lege segregazionistak zirela eta, afro-amerikarrentzat.

Barnum American Museum 1858an

Museoak bere antzoki dotoreaz harro zegoen, era guztietako antzezlanak eskaintzen baitzituen, "larritik alaiera, bizitik larrira" eta "moraltasunik ezaren itxura guztiaz zuhurtziaz purgatua". Eraikinak balio didaktiko handia zuela ere aurkeztu zen, natura eta historia erabiliz taxidermia, margolanak eta argizarizko irudiak, paisaia eta pasarte historikoekin, izaki disekatuak eta biziak eta Amerikako lehen akuarioa, arrain eta zetazeoekin, antzokian Shakespeareren dramak aurkeztu ziren eta Neurritasunaren Erreformako bilerak hitzaldi aretoan. Era berean, giza bitxikeriak modu antolatuan erakusten lehena izan zen. Bere arrakastak bitxikeria-ikuskizunak eta dime museoak sortu zituen, imitatuz baina maila herrikoiagoan, herrialde osoan zehar azaleratu ziren, gehienetan faltsuak ziren artefaktu exotikoekin eta giza fenomenoekin, garai hartan gai etniko, biologiko eta historikoari buruz zabaldutako ezjakintasuna aprobetxatuz.

Barnum-en museoko bilduman fenomeno ospetsuak zeuden, hala nola, Tom Thumb nanoa hain famatua izan zena, non hainbat aldiz egon baitzen Ingalaterran Viktoria erreginarekin eta Abraham Lincolnek Etxe Zurira gonbidatu eta bere ezkontzagatik zoriondu zuen, Anna Haining Swan erraldoi gaztea. Chang eta Eng anaia siamesak, Josephine Clofullia, XIX. mendeko emakume bizardun ospetsuenetakoa edo Zip, lehenengo "Zer da hori?"

1846an hasi zen museoa urtean 400.000 bisitari inguru jasotzen. 1850ean, Suediako Jenny Lind abeslariaren bira finantzatu zuen, 1.000 dolar gaueko ordainduz 150 gauez.

1864ko azaroan laster kontrolatu zen sute bat jasan zuen baina 1865eko uztailaren 13an Amerikako Museoa guztiz suntsitu zuten New York hiriaren historiako sute larrienetako batean. Animalia gehienak itxituratik atera ezin zirelako hil ziren, haien tankeetan bizirik egositako bi beluga barne. Johnny Denham suhiltzaileak, dirudienez, hilzorian zegoen tigre bat tirokatu zuen, leihoetako batetik jauzi egin ondoren, eta 180 kiloko Emakume Gizena kargatu zuen ke eta su artean salbatzeko.

Tragedia izan arren, Barnum-ek urtebete geroago berriro irekitzea lortu zuen New American Museum izenarekin beste leku berri batean, baina 1868an sute berri batek ere suntsitu zuen. Ondoren, Barnum politikan zentratu zen laburki eta gero ikuskizunera itzuli zen, baina arrakasta lortzen ari zen formatu berri batekin: zirku ibiltaria, Barnum Circus sortuz. Ann Streeteko orubean eraikin berri bat eraiki zen eta New York Herald egunkariaren egoitza izan zen.

Barnum & Bailey Circus

1897ko kartela, Barnum & Bailey Circus iragartzen zuena.

Barnum 60 urte zituela sartu zen zirku negozioan. 1870ean, William C. Coup-ekin batera, "P.T. Barnum's Grand Travelling Museum, Menagerie, Caravan & Hippodrome" sortu zuen Delavan (Wisconsin), 5.000 eserleku zituen karpa baten azpian jarritako zirku, zoo eta freak ikuskizun ibiltaria. Gero, karparen bisitarien edukiera bikoiztu egin zen eta ikuskizuna herrialde osoan egiten hasi zen, eta gero Europan egin ziren emanaldiak, trenbidez leku batetik bestera garraiatuta, ohe lauko 80 bagoi ingururekin atoietara igotzeko. Arrakasta handia zela eta, zirkua "The Greatest Show on Earth" (Lurreko ikuskizunik handiena) izena jarri zioten.

Hala ere, Barnum eta Coup-ek zirkua nola zuzendu behar zuten eztabaidatu zuten eta ondorioz, banandu egin ziren. Gero, 1881ean, Barnum bere garaiko arerioarekin, James Anthony Baileyrekin elkartu zen P.T. Barnum's Greatest Show On Earth, And The Great London Circus, Sanger's Royal British Menagerie eta The Grand International Allied Shows United, geroago Barnum & Bailey Circus izenarekin laburtuta. Zirku honen lehen erakargarri nagusia Jumbo izan zen, 1882an Londresko zootik eskuratutako elefante afrikarra. Barnum 1891n hil zenean, Baileyk zirkua gidatzen jarraitu zuen 1906an hil zen arte. Orduan zirkua Ringling anaien eskuetara pasatu zen. Ringling Brothers and Barnum & Bailey Circus izenarekin, eta 2017ko maiatzaren 21era arte, bere azken emanaldiaren data, munduko zirkurik handiena izan zen.

Karrera politikoa

Barnumek politikan parte hartu zuen nabarmen, arraza, esklabutza eta sekzionalismoan zentratuz Ameriketako Estatu Batuetako Gerra Zibilaren aurreko garaian.

Behin batean, politika beti desatsegina izan zela adierazi zuen. Hala ere, 1865ean Connecticuteko legebiltzarrerako hautatu zuten Fairfieldeko ordezkari errepublikano gisa, eta 4 urtez jardun zuen kargu horretan. Esklabutza eta afroamerikar sufragioari buruzko Estatu Batuetako Konstituzioaren Hamahirugarren Zuzenketaren berrespenari buruzko eztabaidan, Barnumek legegintzaldiaren aurretik hitz egin zuen eta esan zuen: "A human soul, ‘that God has created and Christ died for,’ is not to be trifled with. It may tenant the body of a Chinaman, a Turk, an Arab or a Hottentot – it is still an immortal spirit" (Giza arima bat, Jainkoak sortu duena eta Kristoren heriotza eragin zuena, ez da joko bat bezala hartua izateko. Txinatar, turkiar, arabiar edo hotentote baten gorputzean egon daiteke, baina oraindik ere espiritu hilezkorra da). 1879an Connecticuteko Batzar Nagusiak onartutako lege baten babesle legegile nabarmena ere izan zen, zeinak debekatu zuen "edozein botika, sendagai edo tresna ernalketa prebenitzeko helburuarekin". Legea indarrean egon zen Connecticut-en 1965ean Ameriketako Estatu Batuetako Gorte Gorenak Griswold v. Connecticut erabakian ezeztatu zuen arte.

Barnum Estatu Batuetako Kongresurako aurkeztu zen 1867an, baina bere lehengusu William Henry Barnumek garaitu zuen. 1875ean, Connecticut-eko Bridgeport-eko alkate hautatu zuten. Urtebete iraun zuen bere agintaldiak, eta tarte horretan ur hornidura hobetzen, kaleko argiteria hobetzen eta alkoholaren eta prostituzioaren inguruko legeak gogortzen aritu zen. 1878an sortu zen Bridgeport Ospitalea eraikitzen hasi zen, eta lehen presidentea izan zen.

Heriotza

1890ean, emanaldi batean iktusa bat izan zuen eta horrek Bridgeporten (Connecticut) heriotza eragin zion 1891ko apirilaren 7an, 80 urte zituela. Mountain Grove Cemetery-n, Connecticut-en, lurperatu zuten, berak diseinatu zuen hilerrian.

Ikus, gainera

• Barnum efektua.

Kanpo estekak

• Datuak: Q223766
• Multimedia: Phineas Taylor Barnum / Q223766