Louis Pasteur

Louis Pasteur (Dole, Jura, Frantzia, 1822ko abenduaren 27a – Saint-Cloud, Senako Gainak, Frantzia, 1895eko irailaren 28a) zientzialari frantsesa izan zen, mikrobiologian aitzindaria. Frantses Akademiako kidea (1881etik; 17. besaulkia). Hartziduraren eta animalien eta gizakien gaixotasun askoren izaera mikrobiologikoa frogatuz, mikrobiologiaren sortzaileetako bat bihurtu zen Pasteur, eta Lupu beltzaren, hegazti koleraren eta amorruaren aurkako txertaketa eta txertoetarako oinarri zientifikoaren sortzailea. Kristal-egituraren arloan egindako lanek eta polarizazioaren fenomenoak, izan ere, estereokimikaren oinarriak ezarri zituzten. Pasteurrek, halaber, bizitza forma batzuen berezko sorkuntzari buruzko eztabaida sekularrari, amaiera eman zion, eta esperimentalki frogatu zuen ezinezkoa zela. Bere izena oso ezaguna da berak sortu zuen pasteurizazio teknologiari esker, geroago bere omenez bataiatu zena.

Louis Pasteur
Irudi gehiago
13. seat 17 of the Académie française (en) 1881eko abenduaren 8a - 1895eko irailaren 28a ← Émile Littré (mul) - Gaston Paris →
Bizitza
Jaiotza	Dole, 1822ko abenduaren 27a
Herrialdea	Frantzia
Heriotza	Castle of Villeneuve-l'Étang (en) eta Marnes-la-Coquette, 1895eko irailaren 28a (72 urte) (72 urte)
Hobiratze lekua	Pasteur Institutua Parisko Notre-Dame katedrala
Heriotza modua	berezko heriotza: bihotz-biriketako geldialdia
Familia
Aita	Jean-Joseph Pasteur
Ezkontidea(k)	Marie Pasteur (en)  (1849ko maiatzaren 29a -
Seme-alabak	ikusi Marie-Louise Pasteur (en) Jean-Baptiste Pasteur (en)
Hezkuntza
Heziketa	Parisko Unibertsitatea Lycée Saint-Louis École normale supérieure (1844 - 1845) Zientziatan graduatua
Hezkuntza-maila	Medikuntzako doktorea doctor rerum naturalium (en) Honoris Causa Doktoretza
Tesi zuzendaria	Antoine Jérôme Balard
Doktorego ikaslea(k)	Victor Babeș (mul) Émile Roux Albert Calmette Nikolay Gamaleya (en) Étienne Wasserzug (en)
Hizkuntzak	frantsesa
Ikaslea(k)	ikusi Charles Friedel (mul) Charles Chamberland (mul) Émile Roux
Jarduerak
Jarduerak	mikrobiologoa, kimikaria, unibertsitateko irakaslea, biokimikaria, agronomoa, naturalista, biologoa, litografoa, artista eta botanikaria
Enplegatzailea(k)	Lille University of Science and Technology (en) Lille North of France University (en) Pasteur Institutua École centrale de Lille Estrasburgoko Unibertsitatea  (1848 - Lilleko Unibertsitatea  (1854 -  1857) École normale supérieure  (1857 -
Lan nabarmenak	ikusi Amorru-kontrako txerto Pasteur Institutua
Jasotako sariak	ikusi Ohorezko Legioko gurutze handia  (1868ko abuztuaren 14a) Leeuwenhoek Medal  (1895) Copley Domina  (1874) Rumford Domina  (1856) Knight of the Order of Agricultural Merit  (1883ko abenduaren 29a) Order of Saint Anna, 1st class National Inventors Hall of Fame  (1978) Imperial Order of the Rose  (1873) Jecker Prize  (1861) Albert Medal  (1882) Concours général Order of the Medjidie  (1886ko ekainaren 8a) Order of Saint Anna, 1st class with diamonds Foreign Member of the Royal Society  (1869ko apirilaren 29a) Bressa Prize  (1883) Cameron Prize of the University of Edinburgh Ohorezko Legioko zalduna  (1853) Ohorezko Legioko ofiziala  (1863) Ohorezko Legioko komandantea  (1868) Ohorezko Legioko ofizial handia  (1878)
Kidetza	Royal Society Société Philomathique de Paris (en) Lille Academy of Sciences (en) Frantses Akademia Linzeen Akademia Amerikako Sozietate Filosofikoa Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala San Petersburgoko Zientzien Akademia Suediako Zientzien Errege Akademia Hungariako Zientzien Akademia Hellenic Philological Society of Constantinople (en) Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia Frantziako Zientzien Akademia Poznań Society of Friends of Learning (en) Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia Zientzien Errusiar Akademia Serbian Academy of Sciences and Arts (en) XL izeneko Zientzien Akademia Nazionala Académie Nationale de Médecine (en) Belgikako Medikuntzako Errege Akademia
Sinesmenak eta ideologia
Erlijioa	katolizismoa
Erlijio-ordena	Frantziskotarren Ordena

Hasieran, kimika lantzen hasi zen, argiaren polarizazioaren inguruan. Gero, gaitzen teoria mikrobiarra eraikitzen lan egin zuen. Mikroorganismoek hartzidura laktiko eta alkoholikoan daukaten funtzioa frogatu zuen. Hortik, pasteurizazio eta esterilizazio teknikak garatu zituen. 1885ean, amorruaren aurkako txertoa lortu zuen.

Larru-ontzaileen familia batetik zetorren, eta askotariko heziketa jaso zuen, dohain artistikoak barne. Pasteurrek karrera zientifiko bat aukeratu zuen, eta, 26 urterekin, fisikako irakasle bihurtu zen, azido tartarikoko kristalen egitura aurkitu zuelako. Dijongo Lizeoan eta Estrasburgoko Unibertsitatean aritu zen lanean denboraldi batez, eta Lilleko Unibertsitateko Zientzia Fakultateko dekanoa izan zen hiru urtez. 1859tik 1867ra, «École normale supérieure»ko (Paris) buruetako bat izan zen. Ikasleen istiluen ostean, ikerkuntzan buru-belarri aritu zen, eta, 1867tik 1888ra, kimika fisiologikoko laborategia zuzendu zuen. 1859 eta 1864 artean, Pasteurrek mikroorganismoen berezko sorkuntzaren teoria aztertu zuen, eta, aldi berean, ardoa eta garagardoa prestatu eta garraiatzerakoan eragindako narriadura masiboarekin lotutako hartzidura-prozesuez arduratu zen. 1865etik aurrera, Louis Pasteur Frantzia hegoaldeko zeta-harren epidemiaren zergatiak aztertzen hasi zen, serikulturari kalte handiak eragin baitzizkion. 1870eko hamarkadatik aurrera, Pasteur ia erabat arazo medikoetara dedikatu zen (1873tik, Medikuntzako Akademia Nazionaleko kidea zen) tragedia pertsonal baten ondorioz: bere hiru seme sukar tifoidez hil ziren. 1868an, Bonneko Unibertsitateak honoris causa doktoretza eman zion Pasteurri, medikuntzan, baina 1871ko Frantzia-Prusia Gerraren ondoren, baztertu egin zuen arrazoi politikoengatik. 1888an, Parisko Pasteur Institutua irekitzea lortu zuen, hil zen arte lehen zuzendaria izan zena. Institutuko kriptan lurperatu zuten.

Munduko hainbat herrialdetako sari zientifiko eta estatalekin ohoratu zuten. Amorruaren Aurkako Munduko Eguna, urtero ospatzen dena, bat dator Louis Pasteurren heriotzaren egunarekin.

Bere izena daraman institutua, Pasteur Institutua, fundatu zuen 1887an. 1895eko irailaren 28an hil zen Saint-Clouden, Paristik gertu. Urte hartan bertan, mikrobiologiaren sari handiena lortu zuen, Leeuwenhoek domina.

Bizitza

Jean-Joseph Pasteurren eta Jeanne-Étiennette Roquiren semea, Louis Pasteur 1822ko abenduaren 27an jaio zen Dolen, Franko Konderriko herrian. Larrugile baten semea zen, eta, gaztetan, ez zen etorkizun handiko ikaslea izan natur zientzietan; izan ere, jarrera bereziren bat erakusten bazuen, pinturaren arlo artistikoan zen. Bere lehen anbizioa arte irakasle izatea zen. 1842an, Besançongo Errege Eskolan maisu izan ondoren, «Bachelier dès Sciences Mathématiques» unibertsitate-titulua lortu zuen Dijonen, eta, kimikan, «eskas» kalifikazioa lortu zuen. Aitak Parisko Goi Eskola Normalera bidali zuen, baina han ez zuen luzaro iraun, sorterrira itzuli baitzen. Baina hurrengo urtean Parisera itzuli zen. 1847ko abuztuan Zientzietako Doktoretza (Docteur ès Sciences) lortu zuen Parisko Zientzia Fakultatean, Fisika eta Kimikako tesi batekin (a), tesiaren izenburua: «Recherches sur la capacité de saturation de l'acide arsénieux. Etudes des arsénites de potasse, de soude et d'ammoniaque» (Arseniko azidoaren asetze ahalmenari buruzko ikerketa. Potasa, sosa eta amoniako arseniten azterketak). (b) Fisika tesia: «1. Études des phénomènes relatifs à la polarisation rotatoire des liquides (Likidoen polarizazio birakariari buruzko fenomenoen azterketak. 2. Application de la polarisation rotatoire des liquides à la solution de diverses questions de chimie» (Likidoen txandakako polarizazioa aplikatzea kimikako zenbait arazo konpontzeko). École Normale Supérieure eskolan ibili ondoren, Dijongo Lizeoan fisika irakasle bihurtu zen, nahiz eta bere benetako interesa kimika izan. 1847 eta 1853 artean, kimikako irakasle izan zen Dijonen, eta gero Estrasburgon, non Marie Laurent ezagutu zuen, Unibertsitateko errektorearen alaba, eta harekin ezkondu zen 1849an. Senar-emazteek bost seme-alaba izan zituzten, baina bi baino ez ziren bizi izan helduarora arte: Jean-Baptiste eta Marie-Luise.​ Beste hirurak goiz hil ziren, tifusak jota^{[erreferentzia behar]}. 1854an, Lilleko Unibertsitateko Zientzia Fakultateko dekano izendatu zuten. 1857an, Parisko Eskola Normaleko zientzia-ikasketen zuzendari izan zen, eta bertako laborategia zuzendu zuen 1867tik aurrera. 1888an sortu zenetik eta hil zen arte, bere izena daraman institutuko zuzendaria izan zen.

Kimikan eta fisikan doktoretza egin zuen, eta, 1854an, Lilleko zientzia fakultateko dekano izendatu zuten. 1857an, Parisko «École Normal»eko zientzia ikasketen administrari eta zuzendari izendatu zuten, eta, 1888an, Pasteur Institutuko zuzendari. Kargu horretan, hil zen arte iraun zuen.

Bizitza guztia ikerkuntzan eman zuen; haren aurkikuntzek iraultza handia sortu zuten zientziako alor askotan, hala nola medikuntzan, albaitaritzan, kirurgian eta obstetrizian, eta, hari esker, bide berriak urratzen hasi ziren kimikan eta hartziduren industrian.

Berezko sorkuntzaren teoria errefusatzen hasi zenean eta esnearen kontserbazio eta hartzidurari (pasteurizazioa) buruzko ikerketak egiten hasi zenean, ezaguna egiten hasi zen garaiko zientzialarien artean.

Henri Mondor akademiko frantsesak esan zuen: «Louis Pasteur ez zen medikua, ezta zirujaua ere, baina inork ez du berak adina egin medikuntzaren eta kirurgiaren alde».

Ekarpen zientifikoak

Isomeria optikoa

L. Pasteur, 1857.

1848an, Pasteurrek azido tartarikoaren (C4H6O6) misterioa argitu zuen.​ Bazirudien substantzia horrek konposizio kimiko bereko bi formatan baina propietate desberdinekin existitzen zela, jatorria zein zen: izaki bizidunetatik zetorren azido tartarikoa (ardoan dagoena, adibidez) gai zen argia polarizatzeko; sintetikoki ekoizten zena, berriz, ez zuen hori egiten, formula kimiko bera izan arren^{[erreferentzia behar]}.

Pasteurrek laborategian sintetizatutako azido tartarikotik abiatuta eratutako gatz-kristal ñimiñoak aztertu zituen mikroskopioan, eta gauza bitxi bat ikusi zuen: bi eratako kristalak zeuden, ia berdinak biak, baina ispilu-simetriarekin, gure eskuak bezala. Konposaketa bera zen, baina atomoak elkartzeko erak bi forma ezberdin eta simetriko har zitzakeen: forma batek argia eskuinera polarizatzen zuen; besteak, berriz, ezkerrera polarizatzen zuen; bata destrogiroa zen, eta, bestea,berriz, lebogiroa^{[erreferentzia behar]}.

Are bitxiagoa izan zen, azido tartariko naturaletik eratutako kristalak aztertu zituenean, bi motetako batekoak baino ez zirela —izaki bizidunek azidoa sortzen zuten modu batean, non haietako bat bakarrik sortzen zen: argia eskuinera polarizatzen zuena—. Aurkikuntza horri esker, kimikari gazteak Ohorezko Legioa lortu zuen hogeita hamar urte zituela.

Pasteurizazioa

Sakontzeko, irakurri: «Pasteurizazio»

Pasteurren mikrobiologia-azterketa

Bere garaikideetako batzuek, Justus von Liebig alemaniar kimikari ospetsuak barne, azpimarratzen zuten hartzidura, berez, prozesu kimiko bat zela eta ez zuela inongo organismoren esku-hartzerik behar. Mikroskopio baten laguntzaz, Pasteur konturatu zen, berez, bi organismok —bi legamia mota— esku hartzen zutela eta horiek zirela prozesuaren gakoa. Batak alkohola ekoizten zuen, eta besteak, azido laktikoa, ardoa ozpintzen zuena^{[erreferentzia behar]}.

Metodo berri bat erabili zuen ardoa, garagardoa edo esnea degradatu dezaketen mikroorganismoak gabetzeko likidoa ondo zigilatutako upeletan sartu eta denbora labur batez 44 gradu zentigradutara igo ondoren. Hasieran, industriak uko egin zion ardoa berotze ideiari, baina, hala ere, berotutako eta berotu gabeko ardo-sailekin egindako esperimentu kontrolatu batek frogatu zuen prozedura eraginkorra zela. Horrela sortu zen pasteurizazioa, gaur egun munduko elikagai askoren segurtasuna bermatzen duen prozesua.

«	Nola azal daiteke ardoaren prozesua hartziduran, nola hazten utzitako orea edo ebakitako esnea pitzatzea edo hosto hilak eta lurrean lurperatutako landareak humus bihurtzea? Aitortu beharra daukat nire ikerketak sakonki landuak izan direla substantzien egiturak, ezkerreko eta eskuineko ikuspegitik (gainerako guztia berdina bada), zati handi bat betetzen du izaki bizidunen organizazioaren lege barnekoenetan bere fisiologiaren muga ilunenetara sartuz.	»
—Louis Pasteur

«Omne vivum ex ovum»

L. Pasteur, Rosarioko Medikuntza Fakultatea, Erminio Blottaren lana

Hartzidura eta deskonposizio organikoko prozesu oro organismo bizien eraginez gertatzen dela frogatu zuen, eta, mikroorganismoen hazkuntza nutrizio-likidoetan, ez da berezko sorkuntzaz gertatzen. Hori frogatzeko, matrazeetan jarri zituen egositako likidoak iragazki batekin, hauts-partikulak hazkuntza-likidoraino sar ez zitezen. Aldi berean, iragazki hori ez zuten beste matraze batzuk jarri zituen, baina lepo oso luze eta kurbatua zutenak, eta horrek zaildu egiten zuen airearen eta hauts-partikulen joan-etorria hazkuntza-likidoraino.

Handik pixka batera, likidoetan ezer ez zela hazten ikusi zuen, eta, hala frogatu zuen iragazkirik edo lepo luzerik gabeko matrazeetan agertzen ziren organismo biziak kanpotik zetozela, hautsetik edo espora eran ziurrenik. Horrela, Louis Pasteurrek mikroorganismoak, likido barruan, ez zirela berez sortzen erakutsi zuen; horrela, berezko sorkuntzaren hipotesia errefusatu zuen, eta izaki bizidun oro aurreko beste izaki bizidun batetik datorrela frogatu, «Omne vivum ex ovum». Printzipio zientifiko hori gaixotasunen teoria germinalaren eta teoria zelularraren oinarria izan zen, eta izaki bizidunei buruzko aldaketa kontzeptuala eta mikrobiologia modernoaren hasiera ekarri zituen. Bere emaitzak Sorbonako gala batean iragarri zituen 1864an, eta garaipen handia lortu zuen.

Gaixotasun infekziosoen germen teoria

Sakontzeko, irakurri: «Gaitzen teoria mikrobiarra»

Ardogintzaren arazoa konpondu ondoren, 1865ean, Frantziako gobernuak Pasteur kontaktatu zuen Frantzia hegoaldeko zeta-harren gaixotasun baten kausa konpontzen lagun zezan, ekoizpena hondatzen ari baitzen. Pasteurrek, berak aitortu zuenez, ez zekien ezer zeta-harrez, baina uste zuen bere ezjakintasuna abantaila zela, zeren arazoari aurreiritzirik gabe aurre egiteko aukera emango baitzion. Lortutako arrakasten ondoren uste zuen arazoa argituko zuen tresna metodo zientifikoa izango zela eta irtenbide bat aurkitzen lagunduko zuela.

Entsegu eta errakuntza ikerketa bat abiatu zuen 4 urtez, eta, zeta-harraren gaixotasunak zehatz-mehatz aztertu ondoren, kutsatze mekanismoak ulertu ahal izan zituen. Mikroskopioaren bidez jakin ahal izan zuen ez zutela gaixotasun bat, bi baizik, hasierako fasean harrak eta elikatzeko erabiltzen zituzten masusta-hostoak infektatzen zituzten bizkarroi banatatik zetozenak: pebrinaren onddoa (nosema bombycis) eta biguntasunaren hesteetako zenbait bakteriogandik. Diagnostikoa zorrotza izan zen: arrautza eta hosto infektatuak suntsitu behar ziren, eta berriak jarri haien ordez. Aukeraketa zorrotz baten bidez, talde osasuntsu bat bakartu ahal izan zuen, eta ez kutsatzea zaindu zuen. Hala ere, dena ez zen ona Pasteurrentzat: garuneko odoljarioa izan zuen, eta horrek ia hemiplegiko utzi zuen ezkerreko aldean. Suspertu bezain laster, bere saiakerak eta aurkikuntzak zehazten zituen liburu bat argitaratu zuen, beste herrialde batzuek laster aplikatu zutena. Ordurako, zetaren edo serikulturaren tokiko industriak bere ekarpenaren fruituak biltzen zituen, eta irabaziak lortzen zituen lehen aldiz hamarkada batean, eta, besteren artean, Australia eta Italia herrialdeek bere hautespen teknika imitatu zuten.

Zeta-harren gaixotasunaren sendabidea aurkitzeak haren ospea handitu zuen, eta haren arreta gainerako gaixotasun kutsakorretara erakarri zuen. Eritasunak izaki bizidunen artean transmititu daitezkeen ideia agerikoa zen epidemietan; adibidez, Broad kalean, Londresen, 1854an izandako kolera agerraldia, 200 metroko erradio eskasean 500 pertsonaren bizia jaso zuena. Kutsatuei galdeketa eginez eta kutsatzearen jarraipen epidemiologikoa eginez, John Snowek agerraldiaren jatorria identifikatzea lortu zuen, ur publikoko iturri bat. Snowek agintariak konbentzitu zituen putzua ixteko, eta epidemia eten egin zen. Hala ere, gaixotasun kutsakor baten ideia ez zen begi-bistakoa herritarrentzat, garai hartako pentsamenduarekin talka egiten baitzuen. Pentsamendu lerro horri koherentzia emateko eta bere puntu ahul eta azal ezinak konpontzeko falta zen pieza zen gaixotasunaren transmisorea zehazki zer zen deskubritzea.

Egoera horretan, eritasun infekziosoen teoria germinala esperimentalki frogatu, eta garatu zuen. Teoria horren arabera, eritasun infekzioso orok du bere kausa (etiologia) pertsonen artean hedatzeko gaitasuna duen izaki bizidun mikroskopiko batean, usteltze eta hartzidura gisako prozesu kimikoen eragilea izateaz gain, eta kausa ez zetorren, tradizioz uste zenez, gorputzaren barrutik eta umore-desoreka baten ondorioz. Bere teoria ez zen gustukoa izan, polemikoa baizik: barregarria zen pentsatzea zerbait ezdeus eta ikusezineraino txikiak izaki askoz «indartsuagoen» heriotza ekar zezakeela.

Bere aholkuak jarraitu zituen zirujau ospetsuenetako bat Joseph Lister britainiarra izan zen, Pasteurren ideiak garatu eta 1865ean sistematizatu zituena. Lister antisepsia modernoaren aitatzat hartzen da gaur egun, eta erabateko aldaketak egin zituen ebakuntzak egiteko moduan: Medikuek eskuak garbitu eta eskularruak erabili behar zituzten; tresna kirurgikoek esterilizatu behar zuten justu erabili aurretik; zauriak garbitu behar ziren azido karbonikozko disoluzioekin (mikroorganismoak hiltzen zituena). Lister eta Pasteurren aurretik, ebakuntza-gelatik pasatzea, kasu askotan, gangrena eta heriotza sententzia zen. Pasteur berak, 1871n, ospitale militarretako medikuei tresneria eta bendak irakitea iradoki zien. Labe bat deskribatu zuen, «Pasteur labea» izenekoa, autoklabearen aurrekoa, tresna kirurgikoak eta laborategiko materiala esterilizatzeko baliagarria, eta, hartan, laguntza osoa izan zuten.

Txertoaren garapena

Pasteurren bustoa, Kolonbiako Unibertsitate Nazionala, Bogota

1880an, Pasteur esperimentuak egiten ari zen oilaskoekin hegazti-kolera eragiten zuen bakterioaren transmisio-mekanismoak zehazteko. Bere laguntzaile Charles Chamberlandekin batera, bakterioa (Pasteurella multocida) oilaskoetan sartzen zuen, eta gaixotasunaren prozesua ebaluatzen zuen.

Historiak dioenez, Pasteur oporrak hartzera zihoan, eta Chamberlanderi agindu zion oilasko talde bati bakterioaren hazkuntza bat sartzeko. Baina Chamberlandi ahaztu egin zitzaion, eta oporretara joan zen. Hilabete baten buruan biak itzuli zirenean, oilaskoak infektatu gabe zeuden, eta bakterioen hazkuntzak bere hartan jarraitzen zuen, baina oso ahulduta. Chamberlandek, hala ere, oilaskoak inokulatu zituen, eta animaliak bizirik iraun zuten. Sintoma batzuk garatu zituzten, eta gaixotasunaren bertsio arin bat ere bai, baina bizirik iraun zuten.

Laguntzailea, lotsaturik, abereak hil eta berriro hastera zihoala, Pasteurrek geldiarazi zuen: 1796az geroztik, Edward Jenner-i esker, ezaguna zen immunitatea sortzen zuen gaixotasunaren bertsio ahul baten ideia, eta Pasteur jakinaren gainean zegoen. Oilaskoak koleraren arriskupean jarri zituen berriz ere, eta, berriro, bizirik iraun zuten, erantzun immune bat garatu baitzuten. Teknikari, Edward Jennerren omenezko txertaketa deitu zion. Jennerren txertoaren eta antrax edo karbunkoaren eta hegazti-koleraren arteko aldea da azken horiek izan zirela artifizialki ahuldutako patogenoen lehen txertoak. Une horretatik aurrera, ez zegoen txertoetarako bakterio egokirik aurkitu beharrik, gaixotasunaren bakterioak berak ahuldu eta txerta zitezkeen.

Karbunko edo antraxaren aurkako txertaketa Frantzian, Pasteur sistemari jarraituz

Pasteurrek aurkikuntza hori ia berehala jarri zuen praktikan, bakterio-agenteek eragindako beste gaixotasun batzuen kasuan. 1881ean, karbunkoaren aurkako txertoaren eraginkortasunaren erakustaldi dramatikoa egin zuen, artalde baten erdiari gaixotasuna (Bacillus anthracis) sartu zion, eta beste erdia, berriz, inokulatu egin zuen. Txertoarekin inokulatutakoek bizirik iraun zuten; gainerakoak, ordea, hil egin ziren.

Amorruaren aurkako azterketetan, gaitzarekin kutsatutako untxiak erabiltzen zituen, eta, horiek hiltzen zirenean, haien nerbio ehuna lehortzen zuen gaitza sortzen zuen eragile patogenoa ahultzeko —gaur egun jakina da birusa dela—. 1885ean, Joseph Meister umeari hozka egin zion txakur amorratu batek; une hartan, Pasteurren txertoa txakur batzuekin baino ez zen probatua. Haurra, zalantzarik gabe, hil egingo zen gaixotasuna garatzen zuenean. Pasteur ez zen medikua, beraz, behar bezala probatu gabeko txerto batekin tratatuz gero, lege-arazo bat eduki zezakeen. Hala ere, bere lankideekin kontsultatu ondoren, txertoa mutilari ematea erabaki zuen kimikariak. Tratamenduak erabateko arrakasta izan zuen; haurra zaurietatik suspertu, eta ez zuen inoiz amorrua garatu, Pasteur, berriz ere, heroi gisa izan zen goraipatua.

Data aipagarriak

Pasteurren bizitzaren data garrantzitsuenak honako hauek izan ziren:

• 1847an, Zientzia Fisikoen doktoretza lortu zuen Parisko Zientzia Fakultatean.
• 1849an, Maria Laurentekin ezkondu zen. Senar-emazteek bost seme-alaba izan zituzten, horietako hiru umetan hil zirenak.
• 1847 eta 1853aren artean, kimika irakasle izan zen Dijonen eta Estrasburgon.
• 1854an, Lilleko zientzia fakultateko dekano izendatu zuten. Kargua hartu zuenean, bere esaldi famatua bota zuen: «Ikerkuntzaren arloan, zoriak izaera prestatuei baizik ez die mesede egiten».
• 1861ean, berezko sorkuntzaren inguruko lanak aurkeztu zituen.
• 1865ean, Frantziako gobernuak kontratatu zuen zeta-har|zeta-harren gaitz bat ikertzeko, Frantziako hegoaldeko ekoizpena hondatzen ari baitzen.
• 1874an, Londresko Royal Societyk Copley domina eman zion, hartzidurari buruzko lanengatik.
• 1880an, txerto motelduen lehenengo zantzuak aurkitu zituen hegaztien kolerari buruzko ikerketa bat egiten ari zela.
• 1882an, Frantses Akademian sartu zen.
• 1885ean, amorruaren aurkako txertoa aurkitu zuen.
• 1888an, haren izena daraman institutua (Pasteur Institutua) sortu zen, bera izanik lehenengo lehendakaria.

Lau ekarpen nagusi egin zizkion, batez ere, zientziari:

1. Hartzidurak mikrobioak sortuak direla, eta gaitz kutsakorren eragileak ere mikrobioak direla frogatu zuen.
2. Jennerrek nafarreriaren gazuraren gainean egindako lanak aurreratu zituen, gazur immunizatzaileen kontzeptua eta antigorputz-antigeno erlazioa aurkitu baitzuen. Bera izan zen amorruaren eta karbunkoaren aurkako txertoak lehen aldiz erabili zituena.
3. Ardoa, esnea eta beste elikagai batzuk gal ez daitezen, gai horiek berotzea proposatu zuen, horrela mikroorganismo pozoitsuak, eta batez ere tuberkulosiaren baziloa, hil edo indargabetzeko (teknika horri pasteurizazioa deitzen zaio haren omenez).
4. Ardoaren hondakinetan agertzen den azido tartarikoaren ezaugarri optikoak aurkitu zituen. Aurkikuntza horrek molekula batzuek duten isomeria optikoa aztertzeko bidea eman zuen.

Mikrobioei buruz atera zuen teoriaren eraginez, asepsia erabiltzen hasi ziren modu orokorrean.

Amorruaren aurkako ikerketak

Pasteur Institutuaren eraikin zaharrena, Parisen. Han dago Pasteurren hilobia

Jakintza-alor ugari landu bazuen ere, Louis Pasteurren ekarpen baliotsuenak —dudarik gabe— mikrobiologiari lotuta daude, bera izan baitzen lehenengo txertoak erabili zituena eta immunitatearen oinarri teorikoak finkatu zituena. 1881ean, karbunkoaren aurkako lehenengo txertoa erabili zuen, eta, 1885ean, amorruaren aurkakoa.

Azken gaixotasun horren ikerketa 1881ean abiatu zuen zientzialari frantziarrak. Infektatutako txakurrekin lan eginez, amorruaren birusak nerbio-sistema eta burmuina infektatzen zuela agerian jarri zuen. Era berean, burmuinetik isolatutako estraktuak untxietan inokulatuz animalia horietan gaitza sortzen zuela konturatu zen.

Lehenago karbunkoaren bakterioarekin egindako ikerketei esker, Pasteurrek mikrobio patogenoak moteldu edo ahuldu daitezkeela jakin zuen. Horrenbestez, amorruaren birusaren birulentzia gutxitzen saiatu zen hildako untxien nerbio ehuna lehortzen. Animaliekin egindako saioetan, Pasteurren txertoak bere eraginkortasuna frogatu zuen.

1885ean, txakur amorratu batek Joseph Meister haurrari koska egin zion. Umeak patu iluna zeukan, eta hiltzera kondenatuta zegoen birusa bere burmuinera iritsiko zenean. Norbaitek Pasteurren berri eman zion familiari, eta zientzialari frantziarrak dilema gogor bati aurre egin behar izan zion: saiatuko zen umearen bizitza salbatzen gizakiekin inoiz probatu ez zen txerto batekin? Medikuekin mintzatu ondoren, mutikoari bere txertoa jarri zion. Tratamendua oso arrakastatsua izan zen; haurra sendatu zen, eta Pasteurren ospea Europa osora hedatu zen.

Zenbait idazlan

Pasteur Vallery-Radot (argitaletxea) Œuvres de Pasteur. Masson, París

• Dissymétrie moléculaire
• Fermentations et générations dites spontanées
• Études sur le vinaigre et sur le vin
• Études sur la maladie des vers à soie.
• Etudes sur la bière
• Maladies virulentes, virus-vaccins et prophylaxie de la rage
• Mélanges scientifiques et littéraires

Pasteur Vallery-Radot (argitaletxea) Correspondance de Pasteur. Flammarion, París

• Vol. 1: Lettres de jeunesse. L’Étape de la cristallographie 1840–1857. 1946
• Vol. 2: La seconde étape. Fermentations, générations spontanées, maladies des vins, des vers à soie, de la bière 1857–1877. 1951
• Vol. 3: L’Étape des maladies virulentes. Virus-vaccins du choléra des poules, du charbon, du rouget, de la rage 1877–1884. 1951
• Vaccination de l’homme contre la rage.

Laborategiko koadernoak (kaierak)

Pasteurrentzat desatseginak ziren esperientziei erantzunez, 1878an, bere familiari eskatu zion inoiz ez erakusteko bere laborategiko koadernoak inori. Claude Bernard fisiologoa hil ondoren, ikasleen oharrez argitaraturiko bat zeukan Pasteurrek, eta Bernardek zalantzan jarria zuen Pasteurren hartziduraren teoria. Horrek behartu zuen Pasteur, publikoki, Bernarden jarreren kontrako jarrera hartzera. Bere burua antzeko egoeran ez jartzeko, bere laborategiko koadernoak argitaratzeko debekua ezarri zuen.

1964an, bizirik zegoen Pasteurren azken ondorengo gizonezkoak, Pasteur Valleryk, laborategiko koadernoak Frantziako Liburutegi Nazionalari eman zizkion. Eta Pasteur Vallery-Radot hil zenean, 1971n, eskuragarri geratu ziren, eta ia erabilgarri bakarrik 1985eko katalogoarekin.​ Oro har, 144 koaderno dira; horietatik 42, egunkari zatiak, klaseko apunteak eta abar. Gainerako 102 koadernoak laborategiko nota errealak dira, eta 40 ikerketa-dokumentu urteko.

Ohoreak

Filmak

• The Story of Louis Pasteur. Zuzendaria: William Dieterle, 1936. Paul Munik Oscar saria jaso zuen Pasteurren rolean.

Izendatzeak

Astronomia

• Pasteur ilargi-kraterrak izen hori darama bere oroimenean.
• 1973an, Nazioarteko Astronomia Elkarteak, beraren omenez, Marte planetako Pasteur kraterrari bere abizena jartzea erabaki zuen.
• (4804) Pasteur asteroideak ere haren izena darama.

Pasteur kalea (Đường Pasteur) Đà Nẵngen, Vietnam.

Toponimia

• 2020 «Pasteur» kale daude Frantzian, eta kale-izen gisa gehien proposatu direnetako bat da. Deskolonizazio mugimenduetan, kale askoren jatorri frantseseko izenen aldaketa ekarri zutenak, Pasteur kaleek askotan gorde zuten beren izendapena.
• Luis Pasteur Zoonosi Institutua, Buenos Airesen, Argentina.

Mikrobiologia

• Pasteurellale ordena, Trevisan, 1887
• Pasteurellaceae familia, Castellani eta Chalmers, 1919
• Pasteurella generoa, Trevisan, 1887

Espezie botanikoak

• (Euphorbiaceae) Euphorbia × pasteurii, T.Walker
• (Rhamnaceae) Rhamnus pasteurii, H.Lév.
• (Rutaceae) Euodia pasteuriana, A.Chev. ex Guillaumin.

Ikus, gainera

• Medikuntzaren historiaren kronologia
• Pasteurizazio
• Pasteur (Parisko metroa)
• Ignaz Semmelweis
• Claude Bernard
• Estereokimika

Biografia

• Debre, P. eta Forster, E. (urria 2000). Louis Pasteur. Johns Hopkins University Press. ISBN 0-8018-6529-8.
• de Kruif, P. (2005). Cazadores de microbios. Colombia: Edigrama Ltda.
• de Kruif, P. (1973). Cazadores de microbios. 64. edizio alemanaren bertsioa.
• Martínez Báez, M. (1972). Pasteur: Vida y obra (gaur egun, Vida de Pasteur). México: Fondo de Cultura Económica. ISBN 968-16-5053-0.
• Saltini, A. (1989). Storia delle Scienze Agrarie (IV. liburukia, L'agricoltura al tornante della scoperta dei microbi). Bolonia: Edagricole. ISBN 88-206-2415-X, pp. 1-97, 387-404.
• Tiner, J. H. (1990). Louis Pasteur: Founder of Modern Medicine. Mott Media. ISBN 0-88062-159-1 (paperback) (Ingelesez).
• Vallery Radot, R. (1937). Vie de Pasteur. Flammarion.

Frantsesez

• René Vallery-Radot M. Pasteur. Histoire d’un savant par un ignorant. J. Hetzel, París, 1883; (1885an ingelesera itzulia).
• Émile Duclaux: Pasteur. Histoire d’un esprit; (1920an ingelesera itzulia eta, 1973an berrargitaratua).
• René Vallery-Radot: La vie de Pasteur. 2 liburuki. París, Flammarion 1900; (1902an ingelesera itzulia, 1975ean birrargitaratua; 1948an alemanera itzulia)
• Émile Roux. L’Œuvre médicale de Pasteur. Centième anniversaire de la naissance de Pasteur. 27 de diciembre de 1922an. Hachette, París, 1922.
• Le laboratoire de Monsíeur Pasteur. Centième anniversaire de la naissance de Pasteur. 27 de diciembre de 1922an. Hachette, París, 1922.
• Iliá Méchnikov. Trois fondateurs de la médecine moderne: Pasteur, Lister, Koch. Alcan, París, 1933; (1939an ingelesera itzulia, 1971n berrargitaratua).
• Adrien Loir. A l’ombre de Pasteur. Souvenirs personnels. Le Mouvement Sanitaire, París, 1938..
• Patrice Debré: Louis Pasteur. Flammarion, París, 1994; (1998an ingelesera itzulia).
• Françoise Balibar (ed.) Pasteur. Cahiers d’un savant. CNRS, París, 1995.
• Pierre-Yves Laurioz. Louis Pasteur. La réalité après la légende. Éditions de Paris, París, 2003.
• Antonio Cadeddu. Les vérités de la science. Pratique, récit, histoire: le cas Pasteur. Leo S. Olschki, Florencia 2005.

(Autore italiarra) Dal mito alla storia. Biologia e medicina in Pasteur. Franco Angeli, Mailand 1991).

Ingelesez

• Gerald L. Geison: The Private Science of Louis Pasteur. Princeton University Press, Princeton, 1995.
• René Dubos. Louis Pasteur. Free Lance of Science. Little, Brown and Company, Boston 1950; (1955ean frantsesera itzulia, 1976an berrargitaratua).
• René J. Dubos. Pasteur and modern science. Doubleday, Garden City (Nueva York) 1960; (1988an berrargitaratua; 1960an alemanera itzulia).
• Gerald L. Geison. Louis Pasteur. in Charles Coulston Gillispie (ed.) Dictionary of Scientific Biography 10, Charles Scribner’s Sons, Nueva York 1981, pp.350-416.
• Bruno Latour. The Pasteurization of France. Cambridge, 1988; (1994an frantsesera itzulia).
• Antoine Béchamp-ekin eztabaida. Keith L. Manchester: Antoine Béchamp: père de la biologie. Oui ou non? In: Endeavour 25 (2): 68-73 2001.
• Pasteurren txertoei buruz. Hervé Bazin. L’Histoire des vaccinations.
• Hegazti koleraren aurkako txertaketaren jatorriaz. Antonio Caddedu. Pasteur et le choléra des poules. Révision critique d’un récit historique. In History and philosophy of the life sci. 7 (1): 87-104. 1985.
• Germenen teoriaz. K. Codell Carter. The development of Pasteur’s concept of disease causation and the emergence of specific causes in Nineteenth-Century medicine. In: Bull. of the History of Medicine 65 (4): 528-548. 1991.
• Robert Koch-ekin eztabaida. K. Codell Carter. The Koch-Pasteur Dispute On Establishing the Cause of Anthrax. In: Bull. of the History of Medicine 62 (1): 42-57. 1988.
• Karbunkoaren jatorriaz - txertaketa. Antonio Caddedu: Pasteur et le vaccination contre le charbon. Une analyse historique et critique. In: History and philosophy of the life sci. 9 (2): 255-276. 1987.
• Karbunkoaren aurkako txertaketa-industriaren sorrera. Maurice Cassier. Producing, Controlling, and Stabilizing Pasteur’s Anthrax Vaccine. Creating a New Industry and a Health Market.
• Pasteur efektuari buruz. Efraim Racker. History of the Pasteur effect and its pathobiology.
• Félix-Archimède Pouchet-ekin eztabaida. Nils Roll-Hansen. Experimental Method and Spontaneous Generation. The Controversy between Pasteur and Pouchet, 1859-64.

Kanpo loturak

Wikimedia Commonsen badira fitxategi gehiago, gai hau dutenak: Louis Pasteur

• (Frantsesez)Pasteur Institutuaren webgunea

• Datuak: Q529
• Multimedia: Louis Pasteur / Q529
• Espezieak: Louis Pasteur