Santiago Ramón y Cajal

Santiago Ramón y Cajal
	; Irudi gehiago
; Espainiako senataria
Vocal of the Junta para Ampliación de Estudios e Investigaciones científicas (en)
1. Junta para Ampliación de Estudioseko presidentea
katedradun
Bizitza
Jaiotzako izen-deiturak	Santiago Ramón y Cajal
Jaiotza	Petilla Aragoi, 1852ko maiatzaren 1a
Herrialdea	Nafarroa Garaia, Euskal Herria
Bizilekua	Petilla Aragoi; Larrés; Zaragoza; Madril
Lehen hizkuntza	Aragoiko gaztelania
Heriotza	Madril, 1934ko urriaren 17a (82 urte)
Hobiratze lekua	La Almudenaren hilerria
Familia
Aita	Justo Ramón Casasús
Ama	Antonia Cajal Amigas
Ezkontidea(k)	Silveria Fañanás (en) (1879ko uztailaren 19a - 1930eko abuztuaren 23a)
Haurrideak	ikusi Pedro Ramón y Cajal;
Hezkuntza
Heziketa	Colegio Escuelas Pías of Jaca (en) ; Unibertsitate Zentrala ; Faculty of Medicine of the University of Zaragoza (en) ; (1870 - 1873) : medikuntza
Tesi zuzendaria	Aureliano Maestre de San Juan (en)
Doktorego ikaslea(k)	Blas Cabrera Felipe (mul)
Hizkuntzak	gaztelania
Irakaslea(k)	Florencio Ballarín Causada (en)
Ikaslea(k)	ikusi Josep Pujol i Capsada (en) ; Fernando de Castro Rodríguez (en) ; Nikolas Atxukarro; Luis Sagaz Zubelzu (en) ; Jorge Francisco Tello (en) ;
Jarduerak
Jarduerak	medikua, neurologoa, kimikaria, katedraduna, argazkilaria, patologoa, anatomista, politikaria eta saiakeragilea
Enplegatzailea(k)	Valentziako Unibertsitatea (1884 - 1887); Bartzelonako Unibertsitatea (1887 - 1892); Unibertsitate Zentrala (1892 -
Jasotako sariak	ikusi Medikuntzako Nobel Saria (1906) ; Arteetan eta Zientziatan Merituaren Ordena (1915) ; Helmholtz Domina (1904) ; Elisabet Katolikoaren Ordenaren Gurutze Handia (1901eko otsaila) ; honorary doctorate from the University of Cambridge ; Grand cross of the Civil Order of Alfonso XII (1902) ; Plus Ultra domina (1926) ; Croonian Medal and Lecture (1894) ; honorary doctor of Harvard University (1899) ; Foreign Member of the Royal Society (1909ko martxoaren 25a) ; Honorary Doctorate from the National Autonomous University of Mexico (1922) ; Dearest Son of Zaragoza province (1900) ; Echegaray domina (1922) ; doctor honoris causa from the University of Paris (1924) ; Doctor honoris causa of the University of Strasbourg (1923) ; honorary doctor of the University of Bordeaux (1922) ;
Kidetza	Royal Society; Zientzien Bavariar Akademia; Suediako Zientzien Errege Akademia; Zientzia Zehatzen, Fisikoen eta Naturalen Errege Akademia; Hungariako Zientzien Akademia; Natura Historiaren Espainiako Errege Elkartea; Royal Society of Arts and Sciences in Gothenburg (en) ; Royal National Academy of Medicine (en) ; Arteen eta Zientzien Herbehereetako Errege Akademia; Frantziako Zientzien Akademia; Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala; Royal Academy of Sciences and Arts of Barcelona (en) ; Accademia delle Scienze di Torino; Real Academia Española; Royal Academy of Medicine of Catalonia (en) ; Valencian institute of medicine (en)

Santiago Ramón y Cajal (Petilla, Nafarroa Garaia, 1852ko maiatzaren 1a - Madril, 1934ko urriaren 17a) nafar-aragoiar sendagile, neurologo eta histologoa izan zen. Camillo Golgirekin partekatu zuen Medikuntzako Nobel saria 1906an, «nerbio-sistemaren egiturari buruz egindako lana eskertzeko»^[1]. Erretina osatzen duten hamar sinapsien deskribapenean aitzindaria izan zen^[2]. Nerbio-zelulen morfologia eta lotura-prozesuak gobernatzen dituzten mekanismoei buruzko ikerketen bidez, teoria berri eta iraultzaile bat garatu zuen, «neuronaren doktrina» deitzen hasi zena, garuneko ehuna banakako zelulez osatuta dagoela oinarri hartuta. Humanista, zientzialaria ez ezik, Jakintsuen Belaunaldiaren burua ere bada. Neurozientziaren aita dela esaten da maiz^[3].

Lehen urteak eta gaztaroa

Petilla Aragoin jaio zen, Nafarroa Garaian, baina Zaragozako probintziari lotuta. Antonia Cajalen eta Justo Ramón Casasusen (landa-medikua) semea, biak Aragoiko Larrés herrikoak^[4]. Haurtzaroa Aragoiko hainbat herritako bizileku-aldaketa etengabeen artean bizi izan zuen, bere aitarekin, mediku zirujaua baitzen. Hala, bi urte eskas zituela, familiak Petilla Aragoi utzi zuen, bere museoa dagoen lekua, Larresera, aitaren herrira, bizitzera joateko. Handik Lunara (1855), Valpalmasera (1856) eta Ayerbera (1860) joan ziren.

Valpalmasen hasi zuen hezkuntza, lau urte zituela. Lehen mailako ikasketak Jakan egin zituen, eskolapioekin, eta Huescako Bigarren Hezkuntzako Institutuan (gaur egungo Arkeologia Museoa eta Ramón y Cajal BHIren jatorria^[5]) bigarren hezkuntza. Agitazio sozialak, Elisabet II.aren erbesteratzeak eta Espainiako Lehen Errepublikak markatutako garai batean, Huescan batxilergoa amaitu zuenean aldarrikatu zena. Bere kontakizun biografikoen arabera, Ramón y Cajalek txikitatik erakutsi zuen arte plastikoekiko bokazioa, batez ere marrazkiarengatik; ikasle gisa zuen bizitzaz, izaera bihurriaz eta karrerillaz memorizatzeari uko egiteaz ere hitz egiten du. Bi inguruabar horiek eskolak ematen zizkioten fraideen etsaiak gailendu zitzaizkion, metodo bortitz eta autoritarioen tradizioan (letra odolarekin sartzen da). Garai hartan hasi zen mendiarekiko zaletasuna, eta naturarekin harremanetan zegoen bizitza osasuntsuaren alde egin zuen^[6].

Ibilbide profesionala

Medikuntzako karrera egin zuen Zaragozan, familia osoarekin joan baitzen hara 1870ean. Ramon y Cajal arrakastaz aritu zen unibertsitate-ikasketetan, eta, 1873ko ekainean Medikuntzan lizentziatu ondoren, hogeita bat urte zituela. Castelarrek kinto deitu zuen, garai hartan Lehen Errepublikako presidente zen politikari ospetsuak antolatutako soldadutza.

Kubako gerran mediku (1873-1875)

Ramón y Cajal Kuban mediku.

Miliziako lehen hilabeteak Zaragozan igaro ziren, eta, handik gutxira, oposizioetarako deia egin zen Osasun Militarreko Kidegorako. Hogeita hamabi postutarako ehun hautagairen artean 6. postua lortu zuen. 'Bigarren mailako mediku' gisa (tenientea) Burgosko erregimentura bidali dute, Lleidako kuartelean zena karlisten erasoetatik Pla d'Urgell defendatzeko.

Garai hartan Kuba Espainiako probintzia zen, eta bertan gerra piztu zuen bere independentziagatik, Hamar Urteko Gerraizenaz ezaguna. 1874an, Ramón y Cajal Kubara abiatu zen kapitain mailarekin, Atlantikoaz bestalde aritzerakoan gradu militarrean gora egiten baitzen. Habanako parke eta lorategi zoragarriek erakarri zuten Ramón y Cajal, baita flora tropikalak ere, bere irakurketetan liluratuta baitzegoen. Denbora gutxi behar izan zuen, ordea, ikusteko manigua baso tropikala jasanezina zela europarrentzat. Imajinatu zuen fauna eta flora oparorik ezak eta eltxo nonahikoek, paludismo beldurgarriaren hedatzaileek, erabat desegin zuten Ramón eta Cajalek sortutako uhartearen ideal erromantiko eta abenturazalea^[7].

Kuban aukera izan zuen leku onetan zerbitzua eskaintzeko, aitaren gomendioz, baina horri uko egin zion eta Vistahermosara bidali zuten, Camagüeyn, paduraz beteriko baso euritsuan. Paludismoa eta disenteria ohikoak ziren, eta instalazioak oso eskasak, eta laster bera ere gaixotu zen. Hiriburura eraman zuten osatzeko, eta laster bueltatu zen San Isidroko ospitalera, oraindik egoera okerragoanzegoenlekua. Militarren etengabeko ustelkeriaz nekatuta, Kuba uzteko eskaria egin zuen 1875eko maiatzaren 30ean, kakexiak jota. Urte horretako ekainean iritsi zen Santanderrera itsasontziz, guztiz ahituta.

Zor zioten diruaren erdia eskuratzea lortu zuen, eta aurreztu zuen diru horrekin mikroskopio bat, mikrotomo bat eta hainbat erreaktibo erosi zituen. Horiekin abiatu zuen bere histologia ikerketa. 1876an irakasle hasi zen berriro eta hurrengo bi urteetan doktoretza egin zuen.

Ikerlari gisa hasiera

Santiago Ramón y Cajal 1876an, Zaragozan doktoretza egiten ari zela.

1875ean hasi zen bere doktoretza eta bokazio zientifikoa. Santiagok bere lehen mikroskopioa erosi zuen 1876an guardia-laguntzaile plaza bat irabazi aurretik. Zaragozako Nuestra Señora de Gracia ospitalean zeukan aitaren kirurgiako gaixo pribatuak ere artatzen zituen.

1877ko ekainaren 26an doktoratu zen, hogeita bost urterekin, Madrilgo Unibertsitate Konplutentsean (garaiko Unibertsitate Zentrala)^[8].

1877an ere dokumentatuta dago Caballeros de la Noche logia masonikoan sartu zela, Lusitaniako Ekialde Handiaren barruan, 96 kide-zenbakiarekin eta Averroes Andaluziako medikuaren izen sinbolikoarekin.

Urte horietan osasun aldetik garai oso gorabeheratsua hasi zen. Tuberkulosia izan zuen 1878an, eta 1879an Zaragozako Museo Anatomikoetako zuzendariaren plaza lortu eta uztailaren 19an ezkondu zen, Silveria Fañanás Garcíarekin, bere gurasoen iritziaren aurka. Elkarrekin zazpi seme-alaba zan zituzten^[9].

Valentziako Medikuntza Fakultateko Anatomia Deskribatzaileko katedra irabazi zuen 1882an^[10]. 1885ean hiria astindu zuen kolera-epidemia aztertu ahal izan zuen.

Neuronen aurkikuntza

Erretinaren eskema, Ramón y Cajalen aurkikuntza.

Ramón y Cajalen erretratua, Joaquín Sorollak egina.

1887an, Bartzelonara joan zen Bartzelonako Unibertsitateko Medikuntza Fakultatean sortutako Histologia katedra betetzeko. 1888an aurkitu zituen garuneko eta bizkarrezurreko nerbio-sistemaren materia griseko nerbio-zelulen morfologia eta prozesu konektiboak zuzentzen dituzten mekanismoak.

1888ko maiatzean, Revista Trimestral de Histología Normal y Patológica aldizkarian argitaratu zuen garuneko ehunak ez zirela konexio jarraituekin osatzen, Camillo Golgiren ikerketen arabera uste zenaren aurka^[11]; izan ere, Camillo Golgik nerbioak eta garuneko ehunak ikusteko aukera ematen bazuen ere, ezin zituen neuronak agerian utzi. Bere teoria 1889an onartu zen Berlinen egindako Alemaniako Anatomia Elkartearen Kongresuan.

1891n, Wilhelm Waldeyer izan zen lehena printzipio neuronala enuntziatzen, nerbio-zelularen anatomia berrikusi eta neurona hitza asmatu zuen. Waldeyerrek 1891ko abenduaren 10ean argitaratu zuen lehen artikulua, non printzipio bat agertzen baita gero doktrina-mailara igo eta neuronak nerbio-sistemaren oinarrizko unitate gisa kokatzen baititu.

Santiago Ramón y Cajalen unitate independente eta definituz osatutako aglomeratu gisa ezagutzen zen nerbio-sistemaren egitura-eskema «neuronaren doktrina» izenarekin, eta bertan nabarmentzen da polarizazio dinamikoaren legea, nerbio-bulkadaren noranzko bakarreko transmisioa esplika dezakeen eredua.

1892an Madrilgo Unibertsitate Zentraleko Histologia eta Histokimika Normaleko eta Anatomia Patologikoko katedra bete zuen. Gobernuak 1901ean Ikerketa Biologikoen Laborategi moderno bat sortzea lortu zuen, eta bertan 1922ra arte lan egin zuen, erretiroa hartu zuen urtera arte, eta une horretan Cajal Institutuan lan egiten jarraitu zuen. Institutu horrek izen hori eman zion bere omenez, eta bertan bere lan zientifikoari eutsi zion hil arte.

Ramón y Cajalen azterketa histologiko zehatzei esker, arraildura sinaptikoa aurkitu zen, 20 eta 40 nanometro arteko espazioa, neuronak bereizten dituena. Gune horrek zirrikitua zeharkatzen zuten mezulari kimikoen bidezko komunikazioa iradokitzen zuen, eta neuronen arteko komunikazioa ahalbidetzen zuen. Henry Hallett Dale nerbio-fisiologo ingelesak egin zituen azterketa horiek, lehenengo neurotransmisorea aurkituz, azetilkolina^[12]. Ikerketa horiek nerbio-sistema zentralaren zein nerbio-sistema periferikoaren funtzionamenduaren oinarriak ezarri zituzten, eta ondoren sortu ziren botika eta droga askoren funtzionamendua argitu.

Arantza dendritikoak izatea proposatu zuen, neurona batzuen zuhaitz dendritikoaren mintzean protuberantzia txiki bat, non, eskuarki, sinapsia gertatzen baita beste neurona baten axoi batekin, eta, batzuetan, zenbait axoi kontaktuan jartzen dira. Horren froga XX. mendeko bigarren hamarkadan mikroskopio elektronikoa garatu ondoren baino ez zen iritsi^[13].

Ramón y Cajalen Nobel sariaren diploma. Bere ikerketen ondorioz Medikuntza eta Fisiologiako saririk garrantzitsuena jaso zuen. Euskal Herriko udalerriren batean jaio eta Nobel saria irabazi duten bi pertsonetako bat da.

Santiago Ramón y Cajalek hazkunde neuraleko konoa ere aurkitu zuen, garatzen ari diren axoien eta dendriten mutur distalaren hedapen konikoa, berak lehen aldiz deskribatu zuena. Nerbio-sisteman zehar konexio sinaptiko egokia lortzeko garatzen ari den axoi baten hedapena da.

Egitura neuronalen eta haien konektibitatearen deskribapen bikainak sortu eta zelula moten deskribapen zehatzak eman ondoren, zelula mota berri bat aurkitu zuen: Cajalen zelula interstiziala (ICC). Hestea estaltzen duten muskulu leunen barruan txertatutako neuronen artean tartekatzen dira zelula horiek, eta materiala traktu gastrointestinalean zehar mugitzen duten uzkurdura-uhin motelen sorgailu eta taupada-markagailu gisa erabiltzen dira, neurona motorren neurotransmisioa muskulu leunen zelula bigunetara bideratuz.

Idazlanak

Hainbat lan zientifiko argitaratu zuen bizitzan zehar, baina baita bestelakoak ere, autobiografikoak eta abar:

1884: “Manual de Histología”.
1886: “Cuentos de vacaciones”.
1888: "Histología Normal y Patológica” (aldizkaria).
1889: “Manual de histología normal y técnica micrográfica”
1890: “Manual de Anatomía Patológica”.
1897: "Textura del sistema nervioso del hombre y los vertebrados" (faszikuluak).
1901: “Mi infancia y juventud”.
1902: "Trabajos del Laboratorio de Investigaciones Biológicas" (aldizkaria).
1904: "Textura del sistema nervioso del hombre y de los vertebrados" (lan nagusia).
1905: “Cuentos de vacaciones” eta ”Historia de mi labor científica”.
1912: “La fotografía de los colores”.
1915: “Contribución al conocimiento de los centros nerviosos de los insectos”.
1917: "Recuerdos de mi vida": “Mi infancia y juventud” (1. liburukia) eta “Historia de mi labor científica” (2. liburukia).
1918: “Manual Técnico de Anatomía Patológica”.
1923: “Recuerdos de mi vida”, 3. liburukia.
1933: "¿Neuronismo o reticularismo?".
1934: “El mundo visto a los ochenta años”.

Erreferentziak

↑ (Ingelesez) «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1906» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ (Ingelesez) Llinás, Rodolfo R.. (2003-01). «The contribution of Santiago Ramon y Cajal to functional neuroscience» Nature Reviews Neuroscience 4 (1): 77–80. doi:10.1038/nrn1011. ISSN 1471-0048. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ (Ingelesez) Magazine, Smithsonian; Nuwer, Rachel. «Happy Birthday to the Father of Modern Neuroscience, Who Wanted to Be an Artist» Smithsonian Magazine (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «Serrablo Nº 117 Septiembre 2000 - Justo Ramón Casasús.» web.archive.org 2012-02-23 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «HISTORIA – IES RAMÓN Y CAJAL» ramonycajalhuesca.catedu.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ (Gaztelaniaz) Marín, Eduardo Garrido. (2014). «Naturaleza, montaña, deporte y aventura en la vida de Santiago Ramón y Cajal. (Nature, mountains, sport and adventure in the life of Santiago Ramón y Cajal).» Cultura, Ciencia y Deporte: 69–80. doi:10.12800/ccd.v9i25.390. ISSN 1989-7413. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ (Gaztelaniaz) Jiménez, Junior Vega. (2014-10-15). «Don Santiago Felipe Ramón y Cajal y la medicina militar, vínculos con Cuba» Revista Cubana de Medicina Militar 43 (4): 555–569. ISSN 1561-3046. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «DSpace» docta.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «ABC MADRID 04-05-1952 página 27 - Archivo ABC» abc 2019-08-07 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ «Cajal en Valencia» web.archive.org 2017-01-07 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).
↑ Organo del Laboratorio de Histología de la Facultad de Medicina de Barcelona, ed. (1888). Revista trimestral de histología normal y patológica, Año 1, n. 1 (1888). Casa Provincial de la Caridad (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
↑ (Ingelesez) «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1936» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).
↑ (Ingelesez) Gray, E. G.. (1959-06). «Electron Microscopy of Synaptic Contacts on Dendrite Spines of the Cerebral Cortex» Nature 183 (4675): 1592–1593. doi:10.1038/1831592a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).

Ikus, gainera

Medikuntzaren historiaren kronologia

Kanpo estekak

(Gaztelaniaz) Argitaratutako lanak

Datuak: Q150526
Multimedia: Santiago Ramón y Cajal / Q150526

[1] (Ingelesez) «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1906» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[2] (Ingelesez) Llinás, Rodolfo R.. (2003-01). «The contribution of Santiago Ramon y Cajal to functional neuroscience» Nature Reviews Neuroscience 4 (1): 77–80. doi:10.1038/nrn1011. ISSN 1471-0048. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[3] (Ingelesez) Magazine, Smithsonian; Nuwer, Rachel. «Happy Birthday to the Father of Modern Neuroscience, Who Wanted to Be an Artist» Smithsonian Magazine (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[4] «Serrablo Nº 117 Septiembre 2000 - Justo Ramón Casasús.» web.archive.org 2012-02-23 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[5] «HISTORIA – IES RAMÓN Y CAJAL» ramonycajalhuesca.catedu.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[6] (Gaztelaniaz) Marín, Eduardo Garrido. (2014). «Naturaleza, montaña, deporte y aventura en la vida de Santiago Ramón y Cajal. (Nature, mountains, sport and adventure in the life of Santiago Ramón y Cajal).» Cultura, Ciencia y Deporte: 69–80. doi:10.12800/ccd.v9i25.390. ISSN 1989-7413. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[7] (Gaztelaniaz) Jiménez, Junior Vega. (2014-10-15). «Don Santiago Felipe Ramón y Cajal y la medicina militar, vínculos con Cuba» Revista Cubana de Medicina Militar 43 (4): 555–569. ISSN 1561-3046. (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[8] «DSpace» docta.ucm.es (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[9] «ABC MADRID 04-05-1952 página 27 - Archivo ABC» abc 2019-08-07 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[10] «Cajal en Valencia» web.archive.org 2017-01-07 (Noiz kontsultatua: 2024-04-28).

[11] Organo del Laboratorio de Histología de la Facultad de Medicina de Barcelona, ed. (1888). Revista trimestral de histología normal y patológica, Año 1, n. 1 (1888). Casa Provincial de la Caridad (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).

[12] (Ingelesez) «The Nobel Prize in Physiology or Medicine 1936» NobelPrize.org (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).

[13] (Ingelesez) Gray, E. G.. (1959-06). «Electron Microscopy of Synaptic Contacts on Dendrite Spines of the Cerebral Cortex» Nature 183 (4675): 1592–1593. doi:10.1038/1831592a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-04-29).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]