Valladolid

Valladolid; Valladolid
	Espainiako udalerria
	Irudi gehiago
Administrazioa
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Valladolideko probintzia
Alkatea	Jesús Julio Carnero (en)
Izen ofiziala	Valladolid
Jatorrizko izena	Valladolid
Posta kodea	47001–47016
INEk ezarritako kodea	47186
Herriburua	Valladolid city (en)
Geografia
Koordenatuak	41°39′07″N 4°43′43″W / 41.651981°N 4.728561°W
Azalera	197.910.000 m²
Altuera	701 m
Mugakideak	Zaratán, Villanubla, Fuensaldaña, Cigales, Santovenia de Pisuerga, Cabezón de Pisuerga, Castronuevo de Esgueva, Renedo de Esgueva, La Cistérniga, Laguna de Duero, Boecillo, Viana de Cega, Villanueva de Duero, Simancas, Arroyo de la Encomienda, Peñaflor de Hornija, Medina de Rioseco, La Mudarra, Valdenebro de los Valles, Villalba de los Alcores, Mucientes, Robladillo, Torrelobatón eta Ciguñuela
Demografia
Biztanleria	297.459 (2023); 1.820 (2022)
Dentsitatea	0 bizt/km²
Informazio gehigarria
Sorrera	1072
Telefono aurrizkia	983
Ordu eremua	UTC+01:00
Hiri senidetuak	Florentzia, Lecce, Morelia, Ahmedabad, Guadalajara, Lille, Lovetx eta Orlando
Matrikula	VA
	valladolid.es

Valladolid^[1] Espainiako ipar-mendebaldean dagoen hiria da, 13. populatuena dena. Halaber, Gaztela eta Leon autonomia erkidegoko hiriburua eta udalerririk populatuena eta izen bereko probintziako hiriburua da.

Historikoki garrantzia handia eduki zuen Valladolidek XV., XVI. eta XVII. mendeetan, azken haren hasierako urteetan Espainiako Inperioaren hiriburua izatera iritsi zelarik. Horren guztiaren lekuko dira hiriko Ondare Zibil eta Erlijiosoa, baita bertan jaio edota hil ziren hainbat sona handiko pertsona.

2009ko urtarrilaren 1eko erroldaren arabera 317.864 biztanle zituen hiriak, eta 2015ean jaitsi zen populazioa 303.905 biztanlera. 197.5 km²-ko azalera du. Metropoli esparrua 23 udalerrik osatzen dute, guztira 414.281 biztanlerekin (2013).

Auzo nagusiak

San Pedro Regalado: 34.461 biztanle (2008).
La Rondilla: 34.370.
Las Delicias: 30.451.
Parquesol: 26.368.
Pajarillos: 22.903.
La Victoria: 17.548.
Huerta del Rey: 16.112.
La Circular: 11.379.
Covaresa: 8.774.
La Pilarica: 7.886.

Historia

1072an Pedro Ansurezek sortu zuen, Gaztelako Alfontso VI.ak aginduta, aurretik zegoen herrigunearen gainean.
1208. urtearen inguruan Unibertsitatea abiatu zuten, Espainiako zaharrenen artean dagoena Palentziakoa eta Salamankakoarekin batera.
1506ko maiatzaren 20an Cristobal Colon hiri honetan hil zen.
1527ko maiatzaren 21ean Filipe II.a Espainiakoa bertan jaio zen.
1601ean hiria Espainiako Inperioaren hiriburu bilakatu zen, bost urte geroago Madrilera aldatu baino lehen.
1854an "El Norte de Castilla" egunkaria sortu zuten, Espainiako zaharrena dena.
1864an trena iritsi zen lehen aldiz Valladolidera, Madrildik etorria.
1956an zinema jaialdia ("SEMINCI") abiatu zuten.
1983an hiria Gaztela eta Leongo hiriburu bihurtu zen.

Inguru naturala

Dueroko ibaiadarra den Pisuerga ibaiak hiria zeharkatzen du, bertan "Las Moreras" hondartz artifiziala daukala. Halaber, bi ubide artifizial ditu, Canal de Castilla (XVIII eta XIX. mendeen artean egindakoa) eta Canal del Duero izenekoak.

Orografiari dagokionez, hiriburutik gertu muino kateak zabaltzen dira, ezagunena Cerro San Cristóbal (843 m) izenekoa delarik, Iberiar goi-lautadaren barruan beti ere. Hiria 700 metro inguruko altueran dago kokatuta.

Klima

Klima mediterraneo eta kontinental artekoak eragiten du hirian, lehorra eta muturrekoa orokorrean, negu hotz eta uda beroekin.

Datu klimatikoak (Valladolid)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	17.0	23.6	24.6	29.2	33.0	37.0	39.4	38.6	37.6	29.0	23.2	19.8	'
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	7.4	10.3	13.4	14.8	18.7	23.9	28.5	28.2	24.2	17.6	11.8	8.1	17.2
Batez besteko tenperatura (ºC)	3.1	5.1	7.2	8.7	12.3	16.6	20.1	20.1	17.0	11.8	6.9	4.2	11.1
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	-1.2	-0.1	1.0	2.6	5.8	9.2	11.7	12.0	9.8	6.0	2.1	0.2	4.9
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	−18.8	−16.0	−12.4	−6.5	-5.4	-0.5	2.4	2.4	-0.4	-5.6	-9.2	−12.6	'
Pilatutako prezipitazioa (mm)	42	33	23	48	54	35	19	19	30	45	48	55	455
Prezipitazio egunak (≥ 1.0 mm)	7	6	5	8	9	5	3	3	4	7	7	8	71
Eguzki orduak	120	155	203	220	264	313	361	340	245	196	136	98	2645
Hezetasuna (%)	86	76	66	66	65	58	49	51	58	72	81	87	68
Iturria: ^[2]

Ekonomia

Merkataritza eta industria dira nagusi azken hamarkadetan, automobilgintza eta metalurgia besteak beste. 2013an 10 enpresa nagusiak "Renault-España", "Michelín", "Iveco", "El Árbol", "Aquagest", "Lauki" (Lactalis), "Begar", "ACOR", "Grupo Norte" eta "Queserías Entrepinares" izan ziren.

Demografia

Biztanleriaren bilakaera
1900	1920	1940	1950	1960	1970	1981	1991	2001	2009	2015
70.951	75.687	108.902	119.499	150.959	233.974	320.293	330.700	316.580	317.864	303.905

Kultura

Monumentuak

San Pablo eliza: Aurrealde gotiko ikusgarria duena eta izen bereko enparantzan dagoena.
Palacio Pimentel jauregia, Pizkunde garaikoa: Bertan jaio zen Filpe II.a erregea. San Pablo enparantzan dago kokatuta, elizaren ondoan.
Palacio Villena jauregia: Aurrekoaren ondoan eta garai berekoa, bertan dago Eskultura Museo Nazionala.
Palacio Real jauregia: Beste bien zonalde berean kokatua. Bertan bizi izan ziren Karlos I.a, Filipe II.a, Filipe III.a eta Napoleon Bonaparte, eta bertan Filipe IV.a jaio zen. San Pablo enparantzan dauden beste monumentuekin batera "Reales Sitios" osatzen ditu.
Valladolideko katedrala: Garai desberdinetako osagaiekin.
Santa Maria La Antigua eliza gotikoa: Dorre erromanikoarekin. Kaetdralaren ingurunean dago kokatuta.
Valladolideko Unibertsitatearen aurrealdea: XVIII. mendekoa. Katedralaren ingurunean hau ere bai.
Magdalena Eliza (XVI. mendekoa): Colonen museo-etxearen ondoan kokatuta.
Agustindar Filipinarren Komentua: Neoklasiko estilokoa, bertan dago Museo Oriental delakoa. Campo Grande parkearen inguruan dago kokatuta.
Plaza Nagusia XVI. mendean egindakoa.

Museoak

Nabarmenenak Eskultura Museo Nazionala eta Ekialdeko Artearena (Museo Oriental) dira. Baina aipatzekoak dira halaber Cervantes, Zorrilla eta Colonen museo-etxeak.

Zinema jaialdia

Semana Internacional de Cine de Valladolid (SEMINCI) Valladoliden urtero urriaren bukaeran antolatzen duten zinema jaialdi entzutetsua da. 1956an abiatu zuten, izaera erlijiosoarekin. Teatro Calderón antzokia zinemaldiaren egoitza da eta "Urrezko Galburua" sari nagusia.

Aste Santua

Nuestra Señora de las Angustias (1561)

Valladolideko Aste Santua hiriko kultura ekitaldirik garrantzitsuena da, alde batetik XVI. eta XVII. mendeetako balio handiko tailu edo eskultura polikromatuengatik, Juan de Juni, Gregorio Fernández eta Francisco del Rincón-ek egindakoak, haietako asko Eskultura Museo Nazionalean daudenak urte osoan zehar. 1980ean izendatu zuten Nazioarteko Interes Turistikotzat. 20 kofradia prozesioan zeharkatzen dute hirigune historikoa, "Santa Vera Cruz", "Angustias", "La Piedad", "La Pasión" eta "Nuestro Padre Jesús Nazareno"-renak zaharrenak izanda. Balio artistikoaz gain, isiltasuna eta soiltasuna ekitaldi honen ezaugarri nagusiak dira.

Kirolak

Futbolean Real Valladolid hiriko talde nagusia da, hainbat denboralditan Espainiako Ligaren Lehen Mailan aritutakoa. Errugbian bestela Quesos Entrepinares eta El Salvador taldea oso azpimarratzekoak dira, izan ere lehenengoak 9 Liga eta 5 Kopa eta bigarrenak 8 Liga eta 7 Kopa eskuratu dituzte 2019 arte.

Azkenik, desagertutako taldeen artean Forum Valladolid CB saskibaloian eta Club Balonmano Valladolid eskubaloian nabarmentzekoak dira. Azken honek 2 Errege Kopa, ASOBAL Kopa 1 eta Europako Errekopa 1 eskuratu zituzten.

Osasungintza

Hiriko bi ospitale publiko nagusiak, biak ala biak SACYL zerbitzu autonomikoan sartuta, Hospital Clínico Universitario de Valladolid (777 ohe) eta Hospital Universitario Río Hortega (589 ohe). Azken honen ordez Nuevo Río Hortega eraiki zuten Las Delicias auzoan 2009an. Halaber, Valladolideko Unibertsitatean Erizaintza Eskola eta Medikuntza Fakultatea daude.