Euskal Herriko arkua
| Euskal Herriko arkua | |
|---|---|
 | |
| Datu orokorrak | |
| Mendirik altuena | Aitxuri |
| Garaiera | 1.551 m |
| Mota | mendikate |
| Azalera | 7.200 km² |
| Geografia | |
 | |
| Koordenatuak | 42°57′N 2°19′W / 42.95°N 2.32°W |
| Honen parte da | Alpetar gerrikoa |
| Mendikatea | Kantauriar mendikatea |
| Estatu burujabe |  Espainia |
| Autonomia |  Euskal Autonomia Erkidegoa |
| Geologia | |
| Material nagusia | kareharri |
Euskal Herriko arkua[1][2] edo Euskal Herriko atalasea[1][2] —Eusko Mendiak[3][4][5][6][7][8][9] edo (nahiz eta berez euskarari loturiko izena ez izan) Euskal Mendiak izenez ere ezaguna— Euskal Herriko geografia eremu bat da, muga hauen artean dagoena: Pirinioen (arkuaren ekialdeko muga), Kantauriar mendikatearen (mendebaldekoa), Bizkaiko golkoaren (iparraldekoa) eta Ebroko sakonunearen (hegoaldekoa) artean, alegia. Horrenbestez, Bizkai osoa, Gipuzkoa osoa, Araba gehiena (Arabako Errioxa izan ezik)[1] eta Nafarroa Garaiko ipar-mendebaldea barne hartzen ditu.
Geologia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herriko arkuaren sorrera, Pirinioak eta Kantauriar mendikatea bezala, Iberiar plaka eta Eurasiaren arteko elkarrekintzaren ondorio da, orogenia Alpetarrean zehar. Izan ere, ikerlari askorentzat egitura geologiko beraren zati dira hiru mendikate horiek.
Geologiari dagokionez, tolestura mesozoikoek eratzen dute;[1] tolestura horiek mendebalde-ekialde norabide orokorra dute, arku itxura ematen dien kurbatura arin batekin. Altuera ertaineko mendilerroz osatua dago, eta punturik altuena Aitxuri da, 1.551 metrorekin, Aizkorriko mendilerroan.
Mendilerroak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Paraleloak diren bi mendilerro kate dira: barnealdekoa bata, eta kostaldekoa bestea.[10]
- Barnealdetik, honako mendilerro hauek ditu:
- Kostaldetik, berriz, mendilerro hauek ditu:
- Gorbeiako mendilerroa (Gorbeia, 1.481m)
- Anbotoko mendilerroa (Anboto, 1.331m)
- Elgeako mendilerroa
- Aralar (Intzako Dorrea, 1.431m)
- Oizko mendilerroa (Oiz)
- Ganekogorta
Klima
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskal Herriko arkuak kantauriar eta mediterraniar isurialdeen arteko muga egiten du. Iparraldeko urak Bizkaiko golkora doaz, eta hegoaldekoak berriz, Ebrora. Hain zuzen, bi isurialde horien eraginak zehazten du mendi horietako klima: kantauriar isurialdean klima ozeanikoa da nagusi, eta beste aldean klima mediterraneoaren eragina nabaritzen da. Orokorrean, hala ere, hezetasuna handia da: euri asko egiten du eta bailaretan ohikoak dira lanbro edo laino itxiak.
Neguan elurra irregularki agertzen da, tenperatura epelek eta prezipitazio ugariek desagertarazi ohi dute. Hala ere, noizbehinka kantauri aldetik etortzen diren aire masa hotz edo hezeen segidak elurteak uzten ditu. Edonola ere, azarotik apirilera izaten dira elurra egoteko aukerak, 700 metrotik gora.
Biodibertsitatea eta parke naturalak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Zuhaitzetan, ohikoak dira haritzak, pagoak, haginak, urkiak, gaztainondoak, arteak... baita gizakiak bere ustiapenerako sartu duen intsinis pinua ere. Bestalde, orografia dela eta sai ugari dago, beste animalia askoren artean.
Natura Parkeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Ingurune babestuei dagokienez, honako hauek daude Euskal Herriko arkuan[11]:
- Pagoetako natura Parkea
- Urkiolako natura Parkea
- Gorbeiako natura Parkea
- Aizkorri-Arazko natura parkea
- Aralarko natura Parkea
- Urbasa-Andia natura Parkea
- Izkiko natura Parkea
- Aiako Harriaren natura Parkea
- Bertizgo jaurerria
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d Eusko Jaurlaritzako Nekazaritza, Arrantza eta Elikadura sailburuaren Agindua, 2007ko abenduaren 12koa, "Euskal Okela" edo "Carne de Vacuno del País Vasco" adierazpen geografiko babestuaren baldintza agiria aldatzeko eskabidearen aldeko ebazpena ematekoa. Euskal Herriko Agintaritzaren Aldizkaria, 76. zenbakia, 2008-04-22.
- ↑ a b José Miguel EDESO: «El relieve del Pais Vasco», Euskal Herriko Geografiako Goi Ikastaroa, INGEBAren webgunean. (Gaztelaniaz ageri dira bi terminoak: arco vasco [Euskal Herriko arkua] eta umbral vasco [Euskal Herriko atalasea].)
- ↑ Jautarkol: Pizkunde-eguzkia.
- ↑ Jautarkol: Euskalerria ta Arantzazu .
- ↑ Loramendi: Enada beltza.
- ↑ «Eusko Mendiak»[Betiko hautsitako esteka], Euzkadi, 1931-07-01.
- ↑ Santi Onaindia: Felipe Arrese Beitiaren Olerkiak liburuko «Ataria», 1956-12-25.
- ↑ Jokin Zaitegi: Eusko artzaiarena.
- ↑ Irungo Dunboa eskolako 2. zikloko irakasleak: Gipuzkoa, 4. mailarako liburua.
- ↑ Euskal Herriko Mendien Katalogoa 2007ko otsaila, 2009ko apirila, Euskal Mendizale Federazioa. Katalogo horretako toponimoek Euskaltzaindiaren Onomastika Batzordearen oniritzia dute. (EODA)
Herriko arkua Euskal Herriko arkua (Mendikat) - ↑ Euskal Herriko natura parkeen mapa. (Noiz kontsultatua: 2019-11-14).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Euskal Herriko mendiak
- Bizkaiko mendien zerrenda
- Nafarroa Garaiko mendien zerrenda
- Arabako mendien zerrenda
- Gipuzkoako mendien zerrenda
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]| Autoritate kontrola |
|
|---|
Datuak: Q2648558
Multimedia: Mountains of the Basque Country / Q2648558
 |
Artikulu hau Euskal Herriko geografiari buruzko zirriborroa da. Wikipedia lagun dezakezu edukia osatuz. |