Cárcar
| Cárcar Karakarre/Karkar | |||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
 Nafarroa Garaia, Euskal Herria | |||||||||||
 Cárcargo plaza. | |||||||||||
| |||||||||||
 | |||||||||||
| Kokapena | |||||||||||
| Herrialdea |  Euskal Herria | ||||||||||
| Lurraldea | Nafarroa Garaia | ||||||||||
| Merindadea |  Lizarra | ||||||||||
| Eskualdea | Goi Erribera | ||||||||||
| Administrazioa | |||||||||||
| Estatua |  Espainia | ||||||||||
| Erkidegoa | Nafarroa | ||||||||||
| Izen ofiziala |  Cárcar | ||||||||||
| Alkatea | Salomón Sádaba Díaz De Rada (AIC) | ||||||||||
| Posta kodea | 31579 | ||||||||||
| INE kodea | 31066 | ||||||||||
| Herritarra | carcartar | ||||||||||
| Geografia | |||||||||||
| Koordenatuak | 42°23′20″N 1°58′12″W / 42.388888888889°N 1.97°W | ||||||||||
| Azalera | 40,45 km² | ||||||||||
| Garaiera | 417 metro | ||||||||||
| Distantzia | 75 km (Iruñetik) | ||||||||||
| Demografia | |||||||||||
| Biztanleria | 1.150 (2023:  26) | ||||||||||
| |||||||||||
| Dentsitatea | 0,28 bizt/km² | ||||||||||
| Zahartzea[1] | % 33,77 | ||||||||||
| Ugalkortasuna[1] | ‰ 38,14 | ||||||||||
| Ekonomia | |||||||||||
| Jarduera[1] | % 73,05 (2011) | ||||||||||
| Desberdintasuna[1] | % 0 (2011) | ||||||||||
| Langabezia[1] | % 10,19 (2013) | ||||||||||
| Euskara | |||||||||||
| Euskaldunak[2][3] | % 1,80 (2018: %1,07) | ||||||||||
| Datu gehigarriak | |||||||||||
| Sorrera | 907 | ||||||||||
| Webgunea | http://www.carcar.es | ||||||||||
Cárcar[4] ([kaɾkaɾ] gaztelaniaz eta ofizialki; Karkar [kaɾkaɾ], Karakarre [kaɾakaɾre], edo Karkarre [kaɾkare] euskaraz baina ez ofizialki) Nafarroako hego-mendebaldean dagoen udalerria da, Lizarrerrian eta Erriberan kokatutakoa. Udalerriak 1.081 biztanle zituen
2014. urtean.
Izena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udalerriaren izen ofiziala eta euskal izen arautua Cárcar[5] bada ere, hainbatean Karkar edo Karakarre erabili izan da. Azken hau izan da herriko testu zaharretan agertzen den herriaren izena ere.
Geografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Inguru naturala eta kokapena
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Cárcar Ega ibaiaren ondoko herria da, Lizarrako merindadearen hegoaldean eta Nafarroako hiriburutik 75 kilometrora kokaturik. Herria, NA-134 errepideak zeharkatzen du Andosillaranzko norabidean. Udalerriko etxeetako batzuk, harrian eraiki ziren, eta gaur egun etxebizitza erabilerarik ez duten arren, biltegi moduan erabiltzen jarraitzen dira.
Cárcarko herri mugakideak honakoak dira: Iparraldean Lerin, hegoaldean eta ekialdean Andosilla eta mendebaldean Sesma, Lodosa eta Sartaguda.
Klima eta landaredia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Klimaren ezaugarriak, negu hotzak, uda sargoriak, prezipitazio eskasak eta urte osoan zehar nahiko irregularrak, uda garaiko lehortea, eta iparreko zierzo haizea, klima mediterranearrari dagozkio. Erribera iparraldean egon arren, ezaugarri hauek Ebro ibaiaren sakonuneak dituen klimaren antzekoak dira. Urteko batez besteko tenperatura 12 eta 14 gradu artekoa eta prezipitazioak 450 eta 500mm bitartekoak dira. Urteroko euritsuak 50 edo 60 baino ez dira izaten.
Jatorrizko landaredia erabat desagertu da nekazaritzaren hedapenaren ondorioz, gaur egun, makaldiren bat eta landatutako pinudiak dira Cárcargo zuhaitz nagusiak.
Historia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]X. mendean Antso I.a Gartzeitz erregeak carcargo gaztelua eraiki zuen Iruñeko erreinuaren mugak defendatzeko asmoarekin, izan ere, X. mendearen amaieran, Cárcar musulmanek konkistaturiko lurren aurrean zegoen azken gotorlekua zen. 920 eta 924. urtera bitarte, Abderraman III.a musulmanak herria okupatu, eta su eman zion. XI. mendean Nafarroako erresumak lurraldea birkonkistatu eta erregeak Cárcar jaurerri bihurtu zuen.
1222. urtean Antso Indartsuak herria erosi zuen eta horrela Pedro Diazen jabetza izateari utzi zion, Nafarroako erresuman behin betiko ezartzeko. 1277. urtean, herriak hondamena ezagutu zuen berriro ere, Gaztela erresumako ejerzitoak herria suntsitzean. 1428 eta 1485ra bitarte, herria Azkoiengo familiaren jaurerri izan zen, baina Foixeko Jaimek Azkoiengo Anarekin lehenengo eta Beaumonteko Catalinarekin izandako ezkontzek eraginda, Cárcar Beaumonteko Luisen eskuetara igaro zen. Beaumonteko Luis, Leringo kontea zen eta honek herria bere konderriaren barruan sartu zuen.
XIX. mendearen erdialdera, herriak independentzia eskuratu zuen, eta udalerri bihurtu zen, jaurgoak bertan behera geratzean. Lehen Gerra Karlistan, 1833 eta 1839ra bitartean, ejerzito konstituzionalak, Santa Barbarako eta San Miguel arkaingeruaren parrokiak okupatu zituzten, karlisten aurkako borrokan, hauek gotorleku moduan erabiltzeko.
Demografia
[aldatu | aldatu iturburu kodea]XX. mendearen lehen hiru hamarkadetan hazkunde esanguratsua izan zuen Cárcarrek, baina 1930eko hamarkadatik aurrera populazioaren gainbehera gertatu zen. 1930ean ia 2.000 biztanlera izatera iritsi zen, baina 2011n 1.112 baino ez zituen.
| Cárcargo biztanleria |
|---|
 |
2008ko erroldaren arabera, Espainiaz kanpoko 86 etorkin bizi ziren herrian, biztanleriaren % 7,17a (Nafarroako batezbestekoaren azpitik).
Politika
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udaletxea
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Udaletxea Foruen Plazan dago, herrigunearen gunerik garaienean, elizaren ondoan. XVIII. mendean altxatutako eraikuntza barrokoa da. Udal bulegoen eraikinak hiru solairu dauzka, lehenak, pilastrez eutsitako arkupea dauka, lehen solairuan, balkoi handi bat dago, beheko solairuko atariaren gainean, eta azken solairuan hartzuriz egindako herriaren armarria dago. Armarria XVIII. mendearen bigarren erdian egin zuten estilo errokokoan. Udala alkatea eta zortzi zinegotzik osatzen dute.
- HELBIDEA: Foruen Plaza, 2
Udal hauteskundeak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]2003an bezala Carcargo alkatea PSN alderdiko Germán Enrique Ágreda Sueskun atera zen 2007ko udal hauteskundeetan. Udaleko bederatzi zinegotzietatik sei lortu zituen Nafarroako Alderdi Sozialistak eta hortaz gehiengo absolutua. Baliogabeko botoak 12 izan ziren (emandako guztien % 1,35a) eta zurizko 19 boto izan ziren (botoen % 2,16a). Abstentzioa % 10,37koa izan zen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| PSN | 575 | 6 |
| UPN | 284 | 3 |
2011n aurkeztu ziren hiru zerrendek hiruna zinegotzi atera zituzten. Bozkatuena Alternativa Independiente de Cárcar (AIC) izenekoa izan zen; Salomón Sádaba Díaz de Rada zerrendaburua alakte aukeratu zuten. PSNk galera handia izan zuen.
| Alderdia | Botoak | Zinegotziak |
| AIC | 282 | 3 |
| UPN | 242 | 3 |
| PSN | 226 | 3 |
Alkateak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Hauek izan dira Cárcargo azken alkateak:
| Alkatea | Agintaldi hasiera | Agintaldi amaiera | Alderdia |
| 1979 | 1983 | ||
| 1983 | 1987 | ||
| 1987 | 1991 | ||
| 1991 | 1995 | ||
| 1995 | 1999 | ||
| Maximo Agreda Pardo | 1999 | 2003 | UPN |
| German Agreda Sueskun | 2003 | 2007 | PSN |
| German Agreda Sueskun | 2007 | 2011 | PSN |
| Salomon Sadaba Diaz de Rada | 2011 | 2015 | Alternativa Independiente de Carcar |
| Maria Teresa Insausti Sola[6] | 2015 | 2019 | PSN |
| Maria Teresa Insausti Sola[6] | 2019 | Jardunean | PSN[7] |
Azpiegitura eta garraioak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Condaren Iruñea eta Lodosa bitarteko lineak geltokia dauka herrian. Eguneko zerbitzu bakarra izaten da norabide bakoitzean.
Kultura
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Euskara
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Nafarroako gobernuak onartutako Euskararen Foru Legearen arabera Carcar eremu ez-euskalduneko udalerria da, eta hori dela eta, hizkuntza ofizial bakarra gaztelania da. 2001eko erroldaren arabera, herritarren %0,74k zekien euskaraz hitz egiten.
Jaiak eta ospakizunak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Carcargo herriko-jaiak Iraileko bigarren astean ospatzen dira, jaietako egun nagusia irailaren 14eko "Gurutzearen eguna" delarik. Astebete lehenago "Gazteriaren Jaia" ospatzen dute herriko gazteek.
Urtarrilaren 17an San Antonen eguna ospatzen da, afari eta sutzarrekin, Uztailaren 25ean Donejakue eguna, Otsailaren 3an San Blas, eta Maiatzaren 15ean San Isidro, herriko nezakariak omentzeko.
Ondasun nabarmenak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]
San Migel Arkaingeruaren parrokia, estilo gotiko-pizkundetarrean eraikia, gurutze latindarraren oinarria dauka. Barruan, San Migelen erretaula dago, Nafarroako barrokoko eredurik garrantzitsuenetakoa.
Graziako Andra Mariren baseliza bestalde, eraikin barrokoa da. Martxoan erromeria antolatzen da bertara.
Carcartar ospetsuak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- Francisco Marín (1873-1932), erlijioso eta teologoa.
- Eusebio Hernández (1944-), Tarazonako apezpikua.
- Jose Luis Mendoza (1954-), irakasle eta politikaria.
Erreferentziak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- ↑ a b c d e Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
- ↑ Euskara ezagutza tasa. (2010) Euskal Herriari Begira (Udalbiltza), Eustat, INE, NASTAT eta Euskal Herriko Hizkuntza Adierazle Sistema (EAS).
- ↑ Nafarroako Gobernua. (2018). Nafarroako Datu Soziolinguistikoak. Euskarabidea, 48-53 or..
- ↑ Euskaltzaindia. 155. araua: Nafarroako udal izendegia. .
- ↑ Ibidem
- ↑ a b (Gaztelaniaz) «Base de datos de Alcaldes y Concejales:: Ministerio de Política Territorial y Función Pública ::» www.mptfp.gob.es (Noiz kontsultatua: 2020-04-17).
- ↑ «LIZARRAKO ESKUALDEKO HAUTESKUNDE BATZORDEA Aurkeztutako hautagai-zerrendak» NAO 78. zenbakia, 2019ko apirilaren 24a, asteazkena (Noiz kontsultatua: 2020-04-30).
Ikus, gainera
[aldatu | aldatu iturburu kodea]Kanpo estekak
[aldatu | aldatu iturburu kodea]- (Gaztelaniaz) Carcargo udalaren webgunea.
- (Gaztelaniaz) Carcarri buruzko informazioa Nafarroako gobernuaren webgunean.
- Herriaren ikuspegia Google Street View-n.
Datuak: Q1648466
Multimedia: Cárcar / Q1648466
Liburuak: Euskal Herriko bidaia-gida/Herriz herri/Cárcar
| Ebroko erdialdea |  | |
|---|---|---|
| Ebroko goialdea | ||
| Lerin-Sesma | ||
 |
Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Euskal Wikiatlasa |