Laction du vent sur les constructions en Belgique

Windbelasting op constructies in Belgi

Door/par ON4CT Traduit par/vertaling ON3PX

En tant que radioamateur, nous utilisons et entretenons des infrastructures

dantenne qui sont soumises aux lments naturels. Dans cette tude, je vais
vous informer des forces provoques
par les vents, sur les antennes et leurs
constructions portantes.

Als radioamateur gebruiken en onderhouden wij antenneconstructies die

onderhevig zijn aan de natuurelementen. Met deze wil ik u informeren over
de krachten die de wind op antennes en
hun dragende constructies veroorzaken.

Fig. 1

Inleiding

Introduction

In ons land werden de krachten op

constructies berekend aan de hand
van de norm NBN B03-002-01. Door de
bekrachtiging van de Europese Norm
NBN EN 1991-1-4 (146 paginas) is de
voorgaande norm niet meer geldig. Gezien de uitgebreide en soms complexe
materie is dit een samenvatting van
de EN-norm die voor radioamateurs
nuttig kan zijn.

Dans notre pays on calculait les

contraintes sur les constructions au
moyen de la norme NBN B03-00201. Par lintroduction de la norme
europenne NBN EN 1991-1-4 (146
pages) la norme prcdente nest plus
valable. Vu ltendue et la complexit,
ce texte est un rsum de la norme EN
qui peut tre utile aux radioamateurs.

Laction du vent selon NBN EN 1991-1-4

De windbelasting volgens NBN EN 1991-1-4

Laction du vent sur une construction dpend de plusieurs facteurs:

De windbelasting op een constructie is afhankelijk van enkele factoren:

1. La situation gographique: voir fig. 1.

1. De geografische ligging: zie figuur 1.

La vitesse de base Vo une altitude de 10 m varie entre 23 et 26 m/s (=

85,8 93,6 km/h). Cest une vitesse de vent qui se produira quelques
fois par an.

De basissnelheid Vo op een hoogte van 10 m varieert van 23 tot 26 m/s

(= 85,8 tot 93,6 km/h). Het is een windsnelheid die enkele malen per
jaar zal voorkomen.

Ces vitesses sont dfinies par pays, par rgion, bases sur des mesures des
annes prcdentes. En Allemagne on retrouve quatre zones: les vitesses
vont de 22,5 30 m/s. Pour la rgion frontalire belgo-allemande: en
Belgique 23 24 m/s, en Allemagne 23,8 m/s.

Deze snelheden zijn per land, per regio vastgelegd door metingen in
de voorbije jaren. In Duitsland zijn er 4 zones: de snelheden gaan van
22,5 tot 30 m/s. Voor de grensstreek Belgi - Duitsland: in Belgi 23 tot
24 m/s, in Duitsland 23,8 m/s.

Il y a une tendance augmenter cette vitesse de base, car on prvoit

une augmentation du nombre de temptes et de la vitesse du vent. Cette
anne la cte ouest de lAngleterre a t touche par de nombreuses
temptes successives. En 2007 Kyrill balay lAllemagne avec des
vitesses schelonnant de 144 km/h (Dusseldorf) avec un max. de 198
km/h au centre du pays. Pour la rgion de Courtrai on peut adopter
pour Vo = 25 m/s.

Er is een tendens om deze basissnelheid te verhogen omdat er een

toename van het aantal stormen en windsnelheden voorspeld is.
Deze winter is de westkust van Engeland zwaar getroffen geweest
door talrijke en opeenvolgende stormen. In 2007 raasde Kyrill door
Duitsland met windsnelheden van 144 (in Dsseldorf) tot max. 198
km/h in midden Duitsland. Voor de streek van Kortrijk kunnen we Vo
= 25 m/s aannemen.

2. La classe de rugosit en hauteur: Ce(z), z = hauteur en m.

2. De terreinruwheidsklasse en hoogte: Ce(z), z = hoogte in m.

Ce paramtre tient compte de la rugosit du terrain. Il y a 5 possibilits

de subdivises en classes:

Deze parameter houdt rekening met de ruwheid van het terrein. Er zijn
5 mogelijke indelingen:

Classe 0 Zone ctire o rgnent les vents marins

Klasse 0 kustzone waar zeewinden heersen

Classe 1 Territoire majoritairement ouvert avec

peu de vgtation, ex. bord de lac

Klasse 1 overwegend open gebied met zeer weinig vegetatie, bv. gelegen aan een meer

Classe 2 Vgtation basse dominante, ou avec des

obstacles telles maisons et arbres carts
de 20 fois leur hauteur

Klasse 2 overwegend lage vegetatie, of met

obstakels zoals huizen en bomen op een
onderlinge afstand 20 x hun hoogte

Classe 3 Territoire o on retrouve rgulirement

des btiments isols et des arbres

Fig. 3. Klasse 3 Classe 3

Classe 4 Territoire citadin, avec des btiments dau

moins 15m de hauteur
En pratique il est possible que dans une direction on
retrouve un territoire campagnard et dans lautre sens
une agglomration. On peut galement retrouver des endroits qui se trouvent entre deux de ces classes dcrites.

Klasse 3 een gebied waar regelmatig alleenstaande gebouwen en bomen voorkomen

Klasse 4 stedelijk gebied, met gebouwen van
tenminste 15 m hoogte

Fig. 4. Klasse 4 Classe 4

In de praktijk is het mogelijk dat er in n richting

een landelijk gebied is en in een andere richting een
stedelijk gebied. In de praktijk heb je ook gebieden die
zich situeren tussen de omschreven klassen.

09/10-2014 CQ-QSO

17

Pour une interprtation claire, je vous renvoie vers les sources prcites.

Voor de interpretatie hiervan verwijs ik naar de vermelde bronnen.

Les directions du vent qui provoquent les vents les plus rapides sont sud
sud-est, ouest nord-ouest. Le vent le moins frquent vient de lest.

De windrichtingen die de grootste windsnelheden veroorzaken zijn

zuid tot zuidwest, west tot noordwest. De minst voorkomende windrichting is oost.

Il est recommand dutiliser la classe qui provoque la plus grande vitesse

de vent. Vous ne pouvez pas influencer la direction do vient le vent.
Pour une antenne verticale, adoptez la hauteur moyenne: ex. Une
antenne verticale de 5m sur un btiment de 32 m. La hauteur z sera dans
ce cas 32 + 2,5 = 34,5 m. Dans ce mme cas, si vous constatez que du
sommet de ce toit, vous dominez tous les toitures environnantes, vous
pouvez passer de la classe 4 vers la 3.Quand on monte des antennes
sur des coteaux ou dans des valles, on doit augmenter la vitesse de
base pour tenir compte des effets tunnel. Les normes donnent des
directives concernant cette augmentation de vitesse (voir les sources).
De labaque fig 4 nous pouvons dterminer Ce(z) en fonction de la classe
de terrain et de laltitude.

Het is aangewezen steeds de klasse toe te passen die de hoogste windsnelheid veroorzaakt. De richting van waaruit de wind komt, kun je
niet bijsturen.
Voor staafantennes neem je de gemiddelde hoogte: vb. een antennestaaf met een lengte van 5 m staat op een gebouw van 32 m hoogte. De
hoogte z zal in dat geval 32 + 2,5 = 34,5 m zijn. Wanneer je in datzelfde
geval de omgeving bekijkt vanop het dak en het blijkt dat je over alle
daken heen kunt kijken, dan kun je de klasse aanpassen van 4 naar 3.
Wanneer men op hellingen of in valleien antennes opstelt, dan dient
de basissnelheid verhoogd te worden omdat men rekening dient te
houden met zogenaamde tunneleffecten. De norm geeft richtlijnen
inzake deze snelheidsverhoging (zie bronnen).
In de volgende figuur kunnen we Ce(z)
afleiden in functie van de terreinklasse
en de hoogte.

Une construction 20 m de hauteur la

cte, classe 0: Ce(20) = 3,4.
Une construction 20 m de hauteur dans
un endroit classe 3: Ce(20) = 2,2.
La pression olienne de base (Qb) sur
une surface daltitude z se calcule de la
faon suivante:

Een constructie op 20 m hoogte aan

kust, klasse 0: Ce(20) = 3,4.
Een constructie op 20 m hoogte in een
klasse 3 gebied: Ce(20) = 2,2.
De basiswinddruk (Qb) op een oppervlak van een constructie met hoogte z
wordt als volgt berekend:

Qb(z)= Ce(z) x 1/2 (Rho x Vo) en N/m

avec Rho = 1,25 kg/m (masse volumique
de lair) et Vo en m/s (voir carte).
Exemple: une construction situe la
cte 20 m: Qb= 3.4 x 1/2(1,25 x 26)=
1436,5 N/m.
Exemple: dans la rgions de Courtrai la pression olienne applique
un btiment situ 20 m (classe 3) sera de Qb = 859 N/m. La pression
est suprieure denviron 5 % 10 % que dans la norme prcdente.
Cette pression olienne de base se produira environ une fois tous les 50
ans et sera rpte plusieurs fois pendant 1 3 secondes. Cest aussi ce
que lon appelle un vent exceptionnel. Cest ainsi que je me souviens
de la tempte de fvrier 1992. On y a relev une vitesse de vent de 158
km/h larodrome de Wevelgem. Depuis lors la plupart des temptes
dans la rgion sont situes entre 100 et 128 km/h. La hauteur o lon
relve cette vitesse nest souvent pas indique, mais plus la situation
de lantenne est leve, plus la vitesse du vent est grande et galement
la force applique linstallation dantenne. Les derniers temps, des
phnomnes mtorologiques locaux tels vent tombants et minitornades ont fait leur apparition. On ne parvient pas retrouver leur
vitesse exacte car le phnomne est trs localis. Je pense que malgr
tout, si vous suivez la norme, vous pouvez utiliser linstallation en
toute tranquillit.
Le paramtre Ce est de 10 % suprieur celui de la norme prcdente.
Pour une construction temporaire qui est installe par exemple pour
5 ans, on peut rduire la pression de 15 %, pour 20 ans une rduction
de 5 %.

Qb(z)= Ce(z) x 1/2 (Rho x Vo) in N/m

Fig. 4.

met Rho = 1,25 kg/m (massadichtheid

van lucht) en Vo in m/s (zie kaart).

Voorbeeld: aan de kust gelegen constructie op 20 m: Qb= 3.4 x 1/2(1,25

x 26)= 1436,5 N/m.
Voorbeeld: voor een in de streek van Kortrijk gelegen constructie op
20m (klasse 3) zal de basiswinddruk Qb = 859 N/m bedragen. De druk
is ongeveer 5 % tot 10 % hoger dan in de voorgaande norm.
Deze basiswinddruk zal gemiddeld n maal om de 50 jaar voorkomen
en zal herhaaldelijk aanhouden gedurende 1 tot 3 seconden. Dit wordt
ook een uitzonderlijke wind genoemd. Zo herinner ik mij de storm van
februari 1992. Toen werd op de luchthaven van Wevelgem 158 km/h
gemeten. Sindsdien waren de meest voorkomende stormen in onze
streek tussen de 100 tot 128 km/h. De hoogte waarop de snelheid
gemeten wordt, is meestal niet meegedeeld, maar hoe hoger de opstelling van de antenne, hoe hoger de windsnelheid en ook de winddruk
die de constructie belast. De laatste tijd zijn er lokale weerfenomenen
waargenomen zoals windhozen en valwinden. De snelheid hiervan is
moeilijk te achterhalen omdat het zeer plaatselijk is. Doch ik meen dat
indien je de norm hanteert, je met een geruster gemoed je opstelling
kan gebruiken.
De Ce-parameter is 10 % hoger dan bij de voorgaande norm.
Voor een tijdelijke constructie die bijvoorbeeld voor een periode van
5 jaar opgesteld wordt, mag de druk met 15 % verlaagd worden, voor
20 jaar een vermindering met 5 %.

3. Les forces de contrainte sur les constructions: F

La force que le vent va exercer sur un lment est une fonction de la
forme de cet lment.
F= Cs x Cd x Cf x Qb(z) x A
avec Qb(z) la pression olienne en N/m une hauteur z,
avec Cs x Cd comme paramtre structurels = 1 pour les constructions
damateur.
Cf = paramtre de forme, voir la suite
A = la surface projete en m de llment.

18

CQ-QSO 09/10-2014

3. De krachten op de constructies: F
De kracht die de wind op een element zal uitoefenen is in functie van
de vorm van dat element.
F= Cs x Cd x Cf x Qb(z) x A
met Qb(z) de winddruk in N/m op een hoogte z,
met Cs x Cd als structurele parameters = 1 voor amateurconstructies.
Cf = vormparameter, zie verder
A = het geprojecteerde oppervlak in m van het element.

Cf tient compte de la forme arodynamique et est pour:

Cf houdt rekening met de aerodynamische vorm en is voor:

des profils tels I, U,.... = 2

pices plates: 2 2,4, avec angles arrondis 1,8 2,2
polygones: pentagone 1,8, hexagone 1,6, octogone dodcagone 1,3
pour des tubes lisses: dpend de la forme du filet dair (nombre de
Reynolds), quelques rgles de base: tuyau diamtre < 40 mm: 1,2,
tuyau 60 mm: 1,05, tuyau 80 mm: 0,95.
cbles en acier: 1,2
boule: 0,6
pour les mts triangulaires en tube: pour la majorit des mats pour
amateurs,Cf situ entre1,3 et 1,45
mats carrs en profil: 2,4 3

profielen zoals zwee, I, U,.... = 2

platte stukken: 2 tot 2,4, met afgeronde hoeken 1,8 2,2
veelhoeken: vijfhoek 1,8, zeshoek 1,6, acht- tot twaalfhoek 1,3
voor gladde buizen: afhankelijk van de vorm van de luchtstroming
(reynoldsgetal); enkele vuistregels: buis diameter < 40 mm: 1,2, buis
60 mm: 1,05, buis 80 mm: 0,95
staalkabels: 1,2
bol: 0,6
voor driehoekige masten met buizen: voor de meeste amateurmasten
is Cf = 1,3 tot 1,45
voor vierhoekige masten met profielen: 2,4 3

Un exemple.
Une yagi 6 m 5 lments (radiateur 2,8 m, longueur du boom 4,5 m)
construite en tube aluminium de 12 mm install dans une zone classe
2 (campagne) 15 m de hauteur, Roulers.

Een voorbeeld.
Een 6 m 5 el yagi (stralerlengte 2,8 m, boomlengte 4,5 m) gebouwd met
12 mm aluminiumbuis is opgesteld in klasse 2 gebied (landelijk) op 15
m hoogte, in Roeselare.

La force F exerce sur llment se dfinit de la faon suivante:

De kracht F op het element wordt als volgt bepaald:

Vo (Roulers) = 26 m/s
Ce(15) classe 2 = 2,6
Qb = 2,6 x 1/2 (1,25 x 26) = 1098,6 N/m
A = 0,012 x 2,8 m = 0,0336 m en Cf= 1,2
F = 1,2 x 1098,6 x 0,0336 m = 44,3 N pour un lment.

Vo (Roeselare) = 26 m/s
Ce(15) klasse 2 = 2,6
Qb = 2,6 x 1/2 (1,25 x 26) = 1098,6 N/m
A = 0,012 x 2,8 m = 0,0336 m en Cf= 1,2
F = 1,2 x 1098,6 x 0,0336 m = 44,3 N voor n element.

Si llment sera dfinitivement pli est un autre calcul. Remarque:

avec une paisseur de paroi de 2 mm, llment survivra la tempte,
avec une paroi de 1 mm, llment est la limite de plier..

Of de aluminiumbuis blijvend zal geplooid zijn, is een andere berekening. Opmerking: bij een wanddikte van 2 mm zal het element de
storm overleven, bij een wanddikte van 1 mm zal het element juist
niet plooien.

Pour cette antenne directive 5 lments, ceux-ci provoqueront une

charge de 221 N. Vous pouvez ajouter cette force 10 % pour le hardware
genre vis, plaquettes, fixe-tube... prendre en compte, cela devient 243 N.

Voor deze 5-element richtantenne zullen de elementen 221 N belasting

veroorzaken. Je mag deze kracht met 10 % verhogen om de belasting
van de hardware zoals platen, bouten/moeren, buisklemmen,... in
rekening te brengen, dit wordt dan 243 N.

Chez un constructeur dantenne commercial, 170 N sont donns pour

une antenne 5 lments pour 130 km/h. La diffrence est principalement attribuer au fait que la vitesse du vent dans la norme est plus
leve, dans ce cas sensiblement 152 km/h.

Bij een commercile antennebouwer wordt voor een 5-element 170N

bij 130 km/h opgegeven. Het verschil is voornamelijk te wijten aan
het feit dat de windsnelheid bij de norm hoger ligt, in dit geval is dat
namelijk 152 km/h.

En supposant quon utilise un boom carr de 25 mm de cot, de combien

deviendra la force exerce par le vent?

In de veronderstelling dat er een vierkante boom van 25 mm zijde

gebruikt wordt, hoeveel wordt dan de kracht uitgeoefend door de wind?

Dans ce cas on place alors lantenne angle droit avec le vent en prsence. La surface du boom est de 0,025 x 4,5 m = 0,1125 m et dans
ce cas Cf = 2 (cot plat).

De antenne wordt in dit geval haaks op de heersende windrichting

geplaatst. Het boomoppervlak is 0,025 x 4,5 m = 0,1125 m en in dit
geval is Cf = 2 (plat vlak).

F = 2 x 0,1125 m x 1098,6 N/m = 247 N + 10 % pour le hardware + et

le frottement le long des lments ( 10 % ou 2,21 N) = 274 N, ce qui
est suprieur au calcul prcdent.

F = 2 x 0,1125 m x 1098,6 N/m = 247 N + 10 % voor hardware +

wrijving langsheen de elementen ( 10 % of 2,21 N) = 274 N, hetgeen
hoger is dan eerder berekend.

Dans ce cas il est prfrable de positionner lantenne dirige dans la

direction du vent.

In dit geval is het aangewezen om de richtantenne in de wind te laten

staan.

Si le boom tait un tuyau (Cf = 1,2) dun diamtre de 25 mm, dans ce cas
la force sur le boom ne serait que de 148 N + 10 % + 2,21 (frottement
le long des lments) = 165N.

Indien de boom een buis (Cf = 1,2) met een diameter van 25 mm zou
zijn, dan is de kracht op de boom slechts 148 N + 10 % + 2,21 (wrijving
langsheen de elementen)= 165N.

Pour les antennes HF il faut dterminer la surface de llment. Exemple:

un lment 20 m avec une longueur totale de 10,5 m, le demi lment
fait alors 5,25 m et se compose de longueurs de 1 m, diamtres 32 mm,
puis 28 mm, 25 mm, 20 mm, 16 mm et un bout de 12 mm et de 0,25m
La surface du demi-lment est de

Voor HF -antennes dien je het oppervlak van een element te bepalen: bv.
een 20 m element met een totale lengte van 10,5 m, een half element
is dan 5,25 m en is opgebouwd met 1 m lengte diameter 32 mm, dan
28 mm, 25 mm, 20 mm, 16 mm en de tip is 12 mm met een lengte van
0,25 m. De oppervlakte van het half element is

A = (0,032 +0,028+0,025+0,020+0,016) x 1m + (0,012x0,25m)

= 0.124 m

A = (0,032 +0,028+0,025+0,020+0,016) x 1m + (0,012x0,25m)

= 0.124 m

Llment a une surface totale de 0,248 m. Si on installe llment

une hauteur de 24 m, en rase campagne classe 1, Menin, on retrouve

Het element heeft een totale oppervlakte van 0,248 m. Indien het
element op 24 m hoogte opgesteld staat, in een zeer landelijk gebied
klasse 1, in Menen, dan wordt

Qb = 3,4 x 1/2 x 1,25 x 26 = 1436 N/m

(la vitesse olienne selon la norme est alors de 172 km/h)

Qb = 3,4 x 1/2 x 1,25 x 26 = 1436 N/m

(de genormeerde windsnelheid is dan 172 km/h)

09/10-2014 CQ-QSO

19

Llment subira alors une force de F = 1,2 x 1436 N/m x 0,248 m =

427 N/m.

Het element zal een kracht F = 1,2 x 1436 N/m x 0,248 m = 427 N/m
ondervinden.

Un autre exemple, cest une X7 de Cushcraft, laquelle constructeur

attribue 920 N 130 km/h. En appliquant la norme cela devient 1120
N par 150 km/h. En se plaant perpendiculairement la direction du
vent la charge devient 480 N 150 km/h.

Een andere voorbeeld is een X7 van Cushcraft, waarvan de fabrikant

920 N bij 130 km/h publiceert. Bij het toepassen van de norm wordt dit
1120 N bij 150 km/h. Bij het haaks op de windrichting plaatsen wordt
de belasting 480 N bij 150 km/h.

Je veux faire quelques rserves quand on prtend que lon peut placer les
antennes en berne. Pendant les temptes le vent change de direction
quand luil est pass. Au cours des mini-tornades et les vents tombants,
la direction du vent change souvent rapidement et plusieurs fois.

Ik wil enig voorbehoud maken bij het feit dat men antennes uit de
wind kan plaatsen. Bij stormen verandert de windrichting na het oog
van richting. Bij windhozen en valwinden verandert de windrichting
zeer snel en meestal meerdere malen.

Que faire quand votre antenne rotative refuse de tourner? Vous considrez alors la force la plus puissante sur cette antenne. Prenez alors cette
force en compte lors du calcul des structures portantes comme le tube
de mat suprieur et pour finir le mat complet et la fixation la faade.

Wat indien uw rotor de antenne niet meer kan verdraaien? Je beschouwt

best de grootst inwerkende kracht van een antenne. Deze kracht breng
je dan in rekening bij het bepalen van de dragende constructies zoals
de topbuis en uiteindelijk de mast of een gevelbevestiging.

Conclusion

Besluit

La force sur les antennes et finalement sur le tube terminal et le mat

est fonction de la hauteur et de lemplacement gographique de linstallation. Une antenne installe la cote subit pratiquement deux fois
plus de sollicitations quune installation citadine. Les vitesses du vent
et les forces y affrentes donnes par les constructeurs se produisent
environ tous les 5 ans dans notre pays et la cote au moins une fois par
an. Ils ne mentionnent que rarement la vitesse du vent pour laquelle
lantenne a t calcule (survival velocity).

De kracht op de antennes en uiteindelijk op de topbuis en de mast is

in functie van de hoogte en de geografische plaats van opstelling. Een
antenneopstelling aan de kust wordt bijna tweemaal zwaarder belast
dan een opstelling in een stedelijk gebied. De windsnelheden en bijhorende krachten opgegeven door antennefabrikanten komen in ons land
gemiddeld om de 5 jaar voor, aan de kust is dat minimum eenmaal per
jaar. Zij vermelden slechts zelden de maximum windsnelheid waarmee
de antenne berekend is (survival velocity).

Pour lapplication de la norme vous pouvez dfinir vous-mme les efforts

dans votre application. Dans ce cas vous pouvez acheter une antenne
et la transformer, soit en construire une vous-mme. Dans ce cas, en
condition exceptionnelle, vous aurez moins de dgts.

Door het toepassen van de norm kun je zelf de krachten bepalen in

uw toepassing, dan kun je eventueel een antenne aankopen of (ver)
bouwen, die geschikt is voor uw topbuis/mast. Waardoor je bij uitzonderlijk weer minder schade zal hebben.

Les booms carrs sont actuellement fort populaires parmi les constructeurs, mais les forces en prsence sont ici de 40 % suprieures lapplication avec tube rond.

Vierkante booms zijn heden populair bij de fabrikanten, maar de

krachten hierop zijn tot 80 % hoger dan bij het toepassen van een buis.

Un prochain article traitera de la rsistance des matriaux utiliss et

comment on peut calculer la structure portante.

Een volgend artikel zal handelen over de sterkte van gebruikte materialen en hoe men een dragende constructie kan berekenen.

ON4CT
Dirk

ON4CT
Dirk

Sources
NBN B003-002-01 dec 1988: Windbelasting op bouwwerken Algemeen - Winddruk op een wand en gezamenlijke windeffekten op
bouwwerken.
EN 1991-1-4 Actions on structures - part 1-4 Wind actions.
http://users.belgacom.net/gc009046/documenten/referenties/
referentie2.htm: interprtation du terrain.

Bronnen
NBN B003-002-01 dec 1988: Windbelasting op bouwwerken Algemeen - Winddruk op een wand en gezamenlijke windeffekten op
bouwwerken.
EN 1991-1-4 Actions on structures - part 1-4 Wind actions.
http://users.belgacom.net/gc009046/documenten/referenties/
referentie2.htm: interpretatie van het terrein.

VAARSCHOOL KAMINA
Theorie - Praktijk - Marifoon/VHF
Pierre YSERBYT
Stuurman Bijz. Vaart
ON4YP
O862.995.835
Lid NAUTIBEL
050 61 56 87
0495 34 33 56
kamina@skynet.be
www.vaarschoolkamina.be

20

CQ-QSO 09/10-2014