F0128 TDM

Télécharger au format pdf ou txt
Télécharger au format pdf ou txt
Vous êtes sur la page 1sur 18

Table des matières

Préface . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  1

Chapitre 1
Introduction . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  5
1.1 La rentabilité et le risque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  6
1.1.1 La mesure du risque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  7
1.1.2 Les opportunités d’investissement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  7
1.2 La frontière efficiente . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  9
1.3 Le modèle d’évaluation des actifs financiers (MEDAF). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  12
1.3.1 Hypothèses. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  14
1.3.2 Alpha. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  15
1.4 Le modèle d’évaluation par arbitrage MEA (Arbitrage Pricing Theory ou APT). . . . . . . . . . . .  16
1.5 Risque et rentabilité des entreprises. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  17
1.5.1 Les coûts de faillite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  18
1.5.2 Les institutions financières. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  19
1.5.3 La réglementation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  20
1.6 La gestion des risques au sein des institutions financières. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 20
1.7 La notation du risque de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  22
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  23
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  23
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  24

Partie 1 – L’activité des institutions financières

Chapitre 2
Les banques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  25
2.1 La banque commerciale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  26
2.2 Les besoins en fonds propres d’une petite banque commerciale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  28
2.2.1 Les fonds propres requis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  29
2.3 La garantie des dépôts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  31
2.4 La banque d’investissement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  32
2.4.1 Les introductions en Bourse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  33

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
VI Gestion des risques et institutions financières

2.4.2 La technique des adjudications à la hollandaise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  34


2.4.3 Les activités de conseil. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  36
2.5 Les transactions sur titres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  37
2.6 Les conflits d’intérêts potentiels dans la banque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  37
2.7 Les grandes banques d’aujourd’hui . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  39
2.7.1 La comptabilité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  39
2.7.2 Le modèle originateur-distributeur (originate-to-distribute) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  41
2.8 Les risques bancaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  42
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  43
Référence complémentaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  43
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  43
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  44

Chapitre 3
Les compagnies d’assurances et les fonds de pension. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  47
3.1 L’assurance vie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  47
3.1.1 L’assurance vie à échéance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  48
3.1.2 L’assurance vie complète. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  48
3.1.3 L’assurance vie variable. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50
3.1.4 L’assurance vie universelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50
3.1.5 L’assurance vie variable universelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50
3.1.6 L’assurance vie à capital différé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50
3.1.7 L’assurance vie de groupe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  50
3.2 Les contrats à rente. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  51
3.3 Les tables de mortalité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  52
3.4 Les risques de longévité et de mortalité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  55
3.4.1 Les dérivés de longévité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  56
3.5 L’assurance des biens et des personnes (dommages
et responsabilité civile). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  56
3.5.1 Les obligations catastrophe . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  57
3.5.2 Les ratios des assureurs dommages-responsabilité civile . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  58
3.6 L’assurance santé . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  59
3.7 L’aléa moral et l’antisélection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  60
3.7.1 L’aléa moral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  60
3.7.2 L’antisélection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  60
3.8 La réassurance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  61
3.9 Le capital requis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  61
3.9.1 Les compagnies d’assurance vie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  61
3.9.2 Les compagnies d’assurance dommages (IARD). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  62
3.10 Les risques des compagnies d’assurances. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  63
3.11 La régulation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  63
3.11.1 Aux États-Unis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  63
3.11.2 En Europe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  65

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières VII

3.12 Les plans de retraite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  65


3.12.1 Les plans à prestation garantie sont-ils viables ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  67
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  68
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  69
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  69
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  71

Chapitre 4
Les fonds de placements collectifs, les fonds indiciels et les fonds spéculatifs. . .  73
4.1 Les fonds de placements collectifs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  73
4.1.1 Les fonds indiciels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  75
4.1.2 Les coûts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  76
4.1.3 Les fonds à capital fixe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77
4.2 Les fonds indiciels cotés ou Exchange Traded Funds (ETF). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  77
4.3 La gestion active ou la gestion passive . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  78
4.4 La régulation des fonds de placements collectifs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  80
4.5 Les hedge funds ou fonds spéculatifs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  81
4.5.1 Les frais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  83
4.5.2 L’intéressement des gérants de fonds spéculatifs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  84
4.5.3 Les intermédiaires professionnels ou prime brokers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  85
4.6 Les différentes stratégies des fonds spéculatifs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  86
4.6.1 Long/short equity (achat/vente). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 86
4.6.2 Dedicated short (vente à découvert). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  87
4.6.3 Distressed securities (les titres d’entreprises en difficulté). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  87
4.6.4 Merger arbitrage (arbitrage de fusions-acquisitions). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  88
4.6.5 Convertible arbitrage (arbitrage de convertibles). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  89
4.6.6 Fixed income arbitrage (arbitrage d’obligations à taux fixe). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  89
4.6.7 Emerging markets (marchés émergents) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  89
4.6.8 Global macro. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  90
4.6.9 Managed futures. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  90
4.7 La performance des fonds spéculatifs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  90
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  92
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  93
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  93
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  94

Chapitre 5
Intervenir sur les marchés financiers . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  95
5.1 Les marchés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  95
5.1.1 Les marchés organisés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  95
5.1.2 Les marchés de gré à gré. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  96
5.2 Les chambres de compensation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  96
5.3 Positions courtes et longues sur le marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  97
5.3.1 Les ventes à découvert. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  98

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
VIII Gestion des risques et institutions financières

5.4 Les marchés dérivés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  99


5.5 Les dérivés traditionnels ou plain vanilla. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  100
5.5.1 Les contrats forward. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  100
5.5.2 Les contrats futures. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  102
5.5.3 Les swaps. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  105
5.5.4 Les options. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  107
5.5.5 Les options de taux. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  111
5.6 Les contrats dérivés non traditionnels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  111
5.6.1 Les dérivés climatiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  111
5.6.2 Les dérivés sur le pétrole . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  113
5.6.3 Les dérivés sur le gaz naturel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  113
5.6.4 Les dérivés sur l’électricité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  114
5.7 Les options exotiques et les produits structurés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  115
5.8 Les enjeux de la gestion des risques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  117
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  118
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  119
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  119
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  122

Chapitre 6
La crise financière de 2007-2008. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  123
6.1 Le marché immobilier américain. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  123
6.1.1 L’assouplissement des critères dans l’attribution des prêts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  124
6.1.2 L’éclatement de la bulle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  125
6.2 La titrisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  126
6.2.1 Les titres adossés à des actifs Asset-Backed Securities (ABS). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  127
6.2.2 Les titres adossés à des actifs garantis par des obligations : ABS CDO. . . . . . . . . . . . . . . . 129
6.2.3 Les ABS et ABS CDO en pratique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  131
6.3 La crise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  133
6.4 Qu’est-ce qui n’a pas fonctionné ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  133
6.4.1 L’arbitrage réglementaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 134
6.4.2 Les incitations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  134
6.5 Les leçons de la crise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  135
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  137
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  137
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  138
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  138

Chapitre 7
Évaluation et analyse de scénarios : l’univers risque-neutre et l’univers réel . . . .  139
7.1 La volatilité et le prix des actifs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  140
7.2 L’évaluation risque-neutre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  141
7.2.1 Application aux contrats forward . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  142

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières IX

7.2.2 Application aux options binaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  143


7.2.3 Application au modèle Black-Scholes-Merton . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  144
7.2.4 Les situations d’indemnités sont discrètes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  144
7.2.5 Application aux probabilités de défaut. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  146
7.3 L’analyse de scénarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  146
7.4 Quand il faut utiliser les deux univers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  147
7.5 Les calculs en pratique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  148
7.6 L’estimation de processus dans l’univers réel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  149
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  150
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  151
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  151
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  151

Partie 2 – Le risque de marché

Chapitre 8
Comment les traders gèrent-ils le risque ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  153
8.1 Le delta. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  153
8.1.1 Les produits financiers linéaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  154
8.1.2 Les produits financiers non linéaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  156
8.1.3 D’où proviennent les coûts ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  161
8.1.4 Les économies d’échelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  161
8.2 Le gamma. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  161
8.2.1 Constituer un portefeuille gamma-neutre. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  163
8.3 Le vega . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  163
8.4 Le thêta . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  165
8.5 Le rhô. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  167
8.6 Le calcul des « grecques ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 167
8.7 Le développement en série de Taylor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  168
8.8 La réalité de la couverture. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  169
8.9 Couvrir les produits d’option exotiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  170
8.10 L’analyse de scénarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  172
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  173
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  173
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  174
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  175

Chapitre 9
Le risque de taux d’intérêt . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  177
9.1 La gestion de la marge nette d’intérêts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  177
9.1.1 La liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  180
9.2 Les différents taux d’intérêt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  180

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
X Gestion des risques et institutions financières

9.2.1 Les taux d’intérêt du Trésor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  180


9.2.2 Les taux Libor et Euribor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  181
9.2.3 Les taux interbancaires et la courbe des swaps zéro-coupon : Libor/swap zero curve. . .  182
9.2.4 Le taux LIBOR vs les taux d’intérêt du Trésor. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  183
9.2.5 Le taux de l’OIS . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  183
9.2.6 Le taux repo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  184
9.3 La duration. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  185
9.3.1 La duration modifiée (ou sensibilité). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  187
9.3.2 La « dollar duration ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  187
9.4 La convexité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 188
9.4.1 La convexité dollar. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  189
9.5 Généralisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  190
9.5.1 L’immunisation de portefeuille. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  191
9.6 Mouvements non parallèles dans la courbe des taux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  192
9.6.1 La duration partielle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  192
9.6.2 Les deltas par fragment de courbe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  194
9.6.3 Le calcul des deltas pour la couverture. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  195
9.7 L’analyse en composantes principales (ACP). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  196
9.7.1 L’utilisation de l’ACP dans le calcul des deltas. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 198
9.8 Gamma et vega. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  199
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  199
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  200
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  201
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  202

Chapitre 10
La volatilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  203
10.1 Définition de la volatilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  203
10.1.1 Le taux de variance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  204
10.1.2 Les jours ouvrés et les jours calendaires . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  204
10.2 La volatilité implicite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  205
10.2.1 Les indices de volatilité VIX et VCAC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  206
10.3 Les pourcentages quotidiens de variation des variables financières suivent-ils une loi
normale ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  207
10.4 Une alternative aux lois normales : la loi de puissance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 209
10.5 Gérer la volatilité journalière. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  211
10.5.1 Les mécanismes de pondération . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  213
10.6 Le modèle de moyenne mobile à pondération exponentielle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  214
10.7 Le modèle GARCH(1,1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  216
10.7.1 Les pondérations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  216
10.8 Comment choisir entre les modèles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  217
10.9 Les méthodes du maximum de vraisemblance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  218
10.9.1 L’estimation d’une variance constante . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  218
10.9.2 L’estimation des paramètres d’un modèle EWMA ou GARCH(1,1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 219

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XI

10.9.3 Quelle est la qualité du modèle ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  222


10.10 La prévision de la volatilité future à l’aide du modèle GARCH(1,1). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  223
10.10.1 La structure par terme des volatilités. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  225
10.10.2 L’impact des changements de volatilité . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  226
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  227
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  228
Sur les explications de la volatilité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 228
Sur les modèles GARCH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  228
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  228
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  230

Chapitre 11
Corrélations et copules. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  233
11.1 Définition de la corrélation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  233
11.1.1 Corrélation versus dépendance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  234
11.2 Gérer la corrélation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  235
11.2.1 Utilisation d’un modèle EWMA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  236
11.2.2 Utilisation d’un modèle GARCH. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  237
11.3 Les matrices de corrélation et de covariance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  237
11.3.1 La condition de cohérence des covariances. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  238
11.4 Les lois normales multidimensionnelles
ou multivariables. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  239
11.4.1 La construction d’échantillons aléatoires à partir de lois normales multivariables ou
multidimensionnelles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  239
11.4.2 Les modèles factoriels. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 240
11.5 Les copules (copula). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  241
11.5.1 L’expression algébrique de cette approche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  245
11.5.2 D’autres copules . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  245
11.5.3 La dépendance des queues de distribution . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  245
11.5.4 Les copules multivariables. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  247
11.5.5 Un modèle factoriel de copules . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  247
11.6 Application aux portefeuilles de prêts : le modèle
de Vasicek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  247
11.6.1 La preuve des résultats de Vasicek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  249
11.6.2 L’estimation de PD et ρ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  250
11.6.3 Les alternatives aux copules gaussiennes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  251
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  252
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  253
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  253
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  255

Chapitre 12
Value at Risk et Expected Shortfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  257
12.1 Définition de la VaR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  257

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XII Gestion des risques et institutions financières

12.2 Exemples de calcul de la VaR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  259


12.3 Un inconvénient de la VaR . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  260
12.4 L’Expected Shortfall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  261
12.5 Des mesures de risques efficaces. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 262
12.5.1 Les mesures du risque au travers d’un spectre exponentiel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  265
12.6 Le choix des paramètres de la VaR et de l’ES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  266
12.6.1 L’horizon temporel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  267
12.6.2 L’influence de l’autocorrélation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 267
12.6.3 Le seuil de confiance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  269
12.7 Mesurer la VaR marginale, incrémentale et partielle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  270
12.8 Le théorème d’Euler . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  271
12.9 L’agrégation des VaR et ES. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  272
12.10 Le back testing (test rétrospectif). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  272
12.10.1 La concentration (bunching). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  274
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  275
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  276
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  276
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  277

Chapitre 13
Simulation historique et théorie des valeurs extrêmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 279
13.1 Méthodologie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  279
13.1.1 Illustration . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  280
13.1.2 L’Expected Shortfall . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  284
13.1.3 
VaR (ES) extrêmes ou valeurs de crise (stressed VaR & stressed ES). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 284
13.2 La précision de l’estimation de la VaR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 285
13.3 Développements possibles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  286
13.3.1 Pondération des observations . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  286
13.3.2 Structure de la volatilité des variables de marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  288
13.3.3 Décomposer la structure de la volatilité du portefeuille. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  290
13.3.4 Méthode du bootstrap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  291
13.4 La lourdeur du calcul. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  291
13.5 Théorie des valeurs extrêmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  292
13.5.1 L’apport essentiel de la théorie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  292
13.5.2 Estimation de ξ et β. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 293
13.5.3 Estimation de la queue de distribution. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  293
13.5.4 Équivalence avec la loi puissance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  294
13.5.5 La queue de distribution à gauche. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  294
13.5.6 Calcul de la VaR et de l’Expected Shortfall. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  294
13.6 Des applications de la théorie des valeurs extrêmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  295
13.6.1 Le choix de u . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  297
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  297
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  298

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XIII

Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  298


Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  299

Chapitre 14
L’approche variance-covariance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  301
14.1 Méthodologie de base. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  301
14.1.1 Le cas de deux actifs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  303
14.1.2 Les bénéfices de la diversification. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  303
14.2 Généralisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  304
14.2.1 Le lien avec Markowitz. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  306
14.3 Reprise de l’étude de cas des quatre indices. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  306
14.3.1 Utilisation de l’EWMA. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  307
14.4 Le cas des instruments de taux et des structures
par terme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  308
14.4.1 L'analyse en composantes principales. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  308
14.4.2 La méthode des sommets multiples . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  310
14.5 Quelques extensions de la procédure classique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  313
14.5.1 Les mesures en environnement de crise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  313
14.5.2 La loi normale n’est pas vérifiée. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  313
14.6 Les poids relatifs des risques et les sensibilités pondérées. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  314
14.7 La prise en compte de la non-linéarité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  314
14.7.1 Simulation de Monte-Carlo. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  316
14.7.2 Une extension possible. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  317
14.7.3 Le développement de Cornish-Fisher. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  317
14.7.4 Le théorème d’Isserlis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  319
14.8 Avantages et inconvénients des approches de variance-covariance et de simulation
historique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  320
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  321
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  321
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  321
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  323

Partie 3 – La régulation

Chapitre 15
Bâle I, Bâle II et Solvabilité (Solvency) II . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  325
15.1 Les motivations de la réglementation des banques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  325
15.2 La régulation bancaire avant 1988. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  327
15.3 L’Accord de la BRI 1988. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  327
15.3.1 Le ratio Cooke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  328
15.3.2 L’exigence en capitaux propres ou capital requis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  330
15.4 Les recommandations du G30 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  331
15.5 La compensation (netting). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  332
15.6 L’Amendement de 1996. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  333

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XIV Gestion des risques et institutions financières

15.6.1 Le back testing (tests ex post). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  335


15.7 Bâle II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  336
15.8 Fonds propres et risque-crédit selon Bâle II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  337
15.8.1 L’approche standard. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  338
15.8.2 La prise en compte des sûretés et garanties. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  339
15.8.3 L’approche IRB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  340
15.8.4 L’exposition à la faillite . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  342
15.8.5 Les expositions face au risque des entreprises, des États et des autres banques . . . . . . .  342
15.8.6 Les expositions concernant la clientèle de détail. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  344
15.8.7 Les garanties et les dérivés de crédit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  345
15.9 Risque opérationnel et Bâle II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  346
15.10 Pilier 2 : la surveillance prudentielle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  346
15.11 Pilier 3 : la discipline de marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  347
15.12 Solvabilité II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  348
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  349
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  350
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  350
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  352

Chapitre 16
Bâle 2.5, Bâle III et les autres réformes d’après-crise . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  353
16.1 Bâle 2.5 . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  353
16.1.1 VaR extrême ou VaR de crise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  354
16.1.2 Exigence liée au risque incrémental. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  355
16.1.3 La mesure globale du risque (Comprehensive risk measure). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  356
16.2 Bâle III . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  356
16.2.1 Définition des fonds propres requis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  357
16.2.2 Le coussin de protection des fonds propres . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  358
16.2.3 Le coussin contracyclique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  359
16.2.4 Le ratio de levier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  360
16.2.5 Le risque de liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  361
16.2.6 Le risque de contrepartie sur crédit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  363
16.2.7 G-SIB, SIFI et D-SIB. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  364
16.3 Obligations convertibles contingentes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  365
16.4 L’utilisation de l’approche SA-CCR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  366
16.5 Le Dodd-Frank Act. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  367
16.6 La législation hors États-Unis . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  369
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  371
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  372
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  372
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  373

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XV

Chapitre 17
La régulation du marché de gré à gré des dérivés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  375
17.1 La compensation sur les marchés de gré à gré. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  375
17.1.1 Marge. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  376
17.1.2 Compensation centralisée. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  377
17.1.3 Compensation bilatérale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  379
17.1.4 Le netting. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  379
17.1.5 Les cas de défaillance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  380
17.2 Les réformes réglementaires post-crise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  381
17.2.1 Opérations non compensées . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  382
17.2.2 Détermination de la marge initiale : le SIMM. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  382
17.3 L’impact des changements . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  385
17.3.1 La liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  386
17.3.2 Recharger/réutiliser une hypothèque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  387
17.3.3 Convergence des marchés de gré à gré et des marchés organisés. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  388
17.4 CCP et faillite. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  388
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  389
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  389
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  390
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  390

Chapitre 18
La nouvelle réglementation : le FRTB (Fundamental Review of the Trading Book). 393
18.1 Le contexte . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  393
18.2 L’approche standard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  395
18.2.1 Les structures par terme. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  397
18.2.2 La perte liée au risque de convexité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  397
18.2.3 Le coût associé au risque de défaut. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  399
18.2.4 Le risque résiduel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  399
18.2.5 Une approche simplifiée . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  399
18.3 L’approche par modèles internes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  400
18.3.1 Le back testing. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  402
18.3.2 Le test d’affectation des pertes et profits . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  402
18.3.3 Le risque de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  403
18.3.4 Les mécanismes de titrisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  403
18.4 Portefeuille de marché versus portefeuille bancaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  403
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  404
Référence complémentaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  405
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  405
Question complémentaire. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  405

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XVI Gestion des risques et institutions financières

Partie 4 – Le risque de crédit

Chapitre 19
L’évaluation des probabilités de défaillance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  407
19.1 La notation du risque de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 407
19.1.1 La notation interne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  408
19.1.2 Le Score Z d’Altman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  408
19.2 Les probabilités de défaillance historique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  409
19.2.1 L’intensité de défaillance annuelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  410
19.3 Les taux de recouvrement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  411
19.3.1 La relation entre taux de défaillance et taux
de recouvrement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 412
19.4 Les dérivés de crédit : Credit Default Swap. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  412
19.4.1 L’obligation la moins chère à livrer. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 416
19.4.2 Les indices de crédit . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  416
19.4.3 L’utilisation des coupons fixes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  417
19.5 Les spreads de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  417
19.5.1 Les spreads CDS et le taux actuariel des obligations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  417
19.5.2 Le taux sans risque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  418
19.5.3 Les swaps d’actifs (asset swaps) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  419
19.5.4 La CDS-Bond Basis (ou base CDS-Obligation) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  419
19.6 L’estimation des probabilités de défaillance à partir des spreads de crédit. . . . . . . . . . . . . . . 420
19.6.1 Un calcul approximatif . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  420
19.6.2 Un calcul plus précis. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  421
19.7 Comparaison des estimations de probabilités de défaillance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  422
19.7.1 Univers risque-neutre versus univers réel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  424
19.7.2 Quelle estimation faut-il utiliser ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  427
19.8 Prix des actions et probabilités de défaillance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  427
19.8.1 Les extensions du modèle de base. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  429
19.8.2 La performance du modèle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  429
19.8.3 Les probabilités de défaillance en univers réel vs univers risque-neutre. . . . . . . . . . . . . .  430
19.8.4 La distance avant défaillance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  430
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  430
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  431
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  431
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  433

Chapitre 20
Ajuster le risque sur les contreparties pour les actifs dérivés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  435
20.1 Le risque de crédit sur instruments dérivés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  435
20.2 Le Credit Value Adjustment . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  437
20.2.1 Le collatéral et la période curative. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  438
20.2.2 L’exposition maximale ou pic d’exposition. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 440
20.2.3 La clause de dégradation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  440
20.3 L’impact d’une nouvelle transaction. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  440

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XVII

20.4 Le risque lié à la CVA . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  442


20.5 Le risque de corrélation positive ou wrong-way risk. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  443
20.6 Le Debt Value Adjustment ou ajustement de la valeur de la dette. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  444
20.7 Quelques exemples simples. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  444
20.7.1 Une transaction isolée à valeur positive. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  445
20.7.2 Swap de taux d’intérêt vs swaps de devises. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  446
20.7.3 Une transaction forward isolée. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  447
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  448
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  449
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  449
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  450

Chapitre 21
La VaR de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  453
21.1 Les matrices de transition des notations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  454
21.2 Le modèle de Vasicek. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  456
21.3 Credit Risk Plus. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  457
21.4 CreditMetrics. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  460
21.4.1 Le modèle de corrélation de CreditMetrics. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  461
21.5 Le risque de spread de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  463
21.5.1 Les hypothèses du « risque maintenu à niveau constant » . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  466
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  467
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  467
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  468
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  468

Partie 5 – Les autres préoccupations

Chapitre 22
Analyse de scénarios et tests de crise (stress tests). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  469
22.1 Générer des scénarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  469
22.1.1 Le stress test sur des variables individuelles . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  470
22.1.2 Les scénarios sur plusieurs variables. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  470
22.1.3 Les scénarios générés par les dirigeants. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  471
22.1.4 Variables clés contre variables secondaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  472
22.1.5 Imaginer des scénarios complets. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  472
22.1.6 Le stress test inversé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  474
22.2 Régulation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  475
22.2.1 Les problèmes majeurs des régulateurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  477
22.3 Comment exploiter les résultats ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  480
22.3.1 Concilier les stress tests et les calculs de VaR. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  480
22.3.2 Probabilités subjectives et objectives. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  482
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  482

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XVIII Gestion des risques et institutions financières

Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  483


Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  484
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  484

Chapitre 23
Le risque opérationnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  485
23.1 Qu’est-ce que le risque opérationnel ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  486
23.2 Les différentes catégories de risque opérationnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  487
23.3 La détermination du capital réglementaire selon Bâle II. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  488
23.3.1 L’importance et la fréquence des pertes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  490
23.3.2 Les données internes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 492
23.3.3 Les données externes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  492
23.3.4 L’analyse de scénarios. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 493
23.3.5 L’environnement de l’entreprise et les facteurs de contrôle interne. . . . . . . . . . . . . . . . . .  495
23.4 L’approche de la mesure standardisée (SMA). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  495
23.5 La prévention des pertes occasionnées par le risque opérationnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  497
23.5.1 Les liens de causalité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  497
23.5.2 Autoévaluation du risque et du contrôle (RCSA) et indicateurs clés du risque (KRI). . . . .  498
23.5.3 Les courriels et les conversations téléphoniques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  498
23.6 L’allocation des fonds propres pour le risque opérationnel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  499
23.7 L’utilisation de la loi de puissance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  499
23.8 L’assurance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  500
23.8.1 L’aléa moral. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  500
23.8.2 L’antisélection – La sélection adverse . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  501
23.9 La loi Sarbanes-Oxley. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  501
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  502
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  503
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  504
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  505

Chapitre 24
Le risque de liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  507
24.1 Le risque de liquidité et le trading. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  508
24.1.1 L’importance de la transparence . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  510
24.1.2 Comment mesurer la liquidité du marché . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  510
24.1.3 La VaR ajustée selon la liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  512
24.1.4 Comment déboucler une position de manière optimale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  513
24.1.5 Les autres mesures de la liquidité du marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  514
24.2 Le risque de liquidité de financement . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  515
24.2.1 Les sources de liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  516
24.2.2 Les réserves obligatoires . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  520
24.2.3 Les contraintes réglementaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  521
24.3 Les trous noirs de liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  523
24.3.1 Les traders aux réactions « contrarian » et « momentum ». . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 524

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XIX

24.3.2 Alléger ou alourdir l’effet de levier. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  526


24.3.3 L’exubérance irrationnelle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  528
24.3.4 L’impact de la régulation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  529
24.3.5 L’importance de la diversité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  529
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  530
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  531
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  531
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  532

Chapitre 25
La gestion du risque de modèle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  533
25.1 Les exigences de la réglementation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  534
25.1.1 Développement du modèle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  534
25.1.2 Validation du modèle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  535
25.1.3 Modèles développés en externe. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  538
25.2 Comparaison des modèles utilisés en physique
et en finance . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  539
25.3 Les erreurs coûteuses des modèles simples. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  539
25.3.1 Surveillance des évolutions du trading . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  541
25.4 Les modèles utilisés pour les produits activement échangés . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  542
25.4.1 L es sources de risque de modèle pour les produits activement échangés . . . . . . . . . . . . .  543
25.4.2 La couverture. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  543
25.4.3 La décomposition des pertes et profits. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  544
25.5 Les modèles utilisés pour les produits peu échangés sur les marchés . . . . . . . . . . . . . . . . . .  545
25.5.1 Simulation de Monte-Carlo avec pondérations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  546
25.6 La comptabilisation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  546
25.7 De quoi dépend le succès d’un modèle d’évaluation des prix ? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  547
25.8 Les écueils à éviter lors de la construction
d’un modèle. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  547
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  548
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  549
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  549
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  550

Chapitre 26
Le capital économique et le RAROC
(rendement du capital ajusté en fonction du risque) . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  551
26.1 La définition du capital économique . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  551
26.1.1 Comment le mesurer . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  552
26.2 Les composantes du capital économique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  553
26.2.1 Le capital économique et le risque de marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  553
26.2.2 Le capital économique et le risque de crédit. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  554
26.2.3 Le capital économique et le risque opérationnel. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  555
26.2.4 Le capital économique et le risque d’exploitation. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  555

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XX Gestion des risques et institutions financières

26.3 Les différentes formes des distributions des pertes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  555


26.4 L’importance relative des différents risques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  557
26.4.1 Les interactions entre les risques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  558
26.5 L’agrégation du capital économique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  558
26.5.1 L’hypothèse de la loi normale. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  559
26.5.2. L’utilisation des copules. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  559
26.5.3 L’approche hybride. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  560
26.6 Comment allouer le capital économique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 561
26.7 Le capital économique de la Deutsche Bank . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  563
26.8 Le RAROC. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  564
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  566
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  566
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  566
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  567

Chapitre 27
La gestion du risque d’entreprise. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  569
27.1 L’appétence pour le risque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  570
27.2 La culture du risque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  576
27.3 Comment identifier les risques majeurs. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  579
27.3.1 Les biais cognitifs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  580
27.4 La gestion du risque stratégique. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  582
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  583
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  584
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  584
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  584

Chapitre 28
L’innovation financière. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  585
28.1 Les avancées technologiques. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  586
28.1.1 Le machine learning (apprentissage automatique). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 586
28.1.2 La blockchain. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  587
28.2 Les systèmes de paiement. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  589
28.2.1 Les cryptomonnaies. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  591
28.2.2 Les banques centrales . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  593
28.3 Le prêt. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  593
28.3.1 Le prêt de pair à pair. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  594
28.3.2 Le financement participatif (crowdfunding). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  596
28.4 La gestion de patrimoine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  597
28.5 L’assurance. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  598
28.6 Régulation et conformité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  600
28.6.1 La régulation des innovateurs financiers. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  600

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
T able des matières XXI

28.6.2 La RegTech. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  602


28.7 Comment les institutions financières devraient-elles réagir ?. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  603
Résumé. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  606
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  607
Problèmes et exercices (corrigés en fin d’ouvrage). . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  607
Questions complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  608

Chapitre 29
Les erreurs de gestion des risques à éviter. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  609
29.1 Les limites de risque . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  609
29.1.1 Une situation délicate. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  611
29.1.2. N
 e considérez pas que vous pouvez prévoir l’évolution
du marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  612
29.1.3. Ne sous-estimez pas les gains de diversification. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  612
29.1.4 Construisez des analyses de scénarios et des simulations de crise. . . . . . . . . . . . . . . . . . .  612
29.2 Gérer la salle des marchés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  613
29.2.1 Séparez le front, le middle et le back office. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  613
29.2.2 N’ayez pas une confiance aveugle dans les modèles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  613
29.2.3 Mettez en réserve l'enregistrement des profits initiaux . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  614
29.2.4 Ne vendez pas à vos clients des produits inadaptés. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  614
29.2.5 Méfiez-vous des profits faciles. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  615
29.3 Le risque de liquidité. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  615
29.3.1 Méfiez-vous lorsque tout le monde adopte la même stratégie. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  616
29.3.2 N’abusez pas du financement des actifs de long terme par des passifs de court terme. . . .  617
29.3.3 Ne négligez pas l’importance de la transparence du marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  617
29.4 Quelques recommandations pour les entreprises non financières . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  618
29.4.1 Assurez-vous que vous comprenez parfaitement
la transaction que vous réalisez. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  618
29.4.2 Soyez sûr qu’un opérateur en couverture ne devienne
pas un spéculateur. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  618
29.4.3 N’oubliez pas que le département Trésorerie n’est pas un centre de profit. . . . . . . . . . . .  619
29.5 Un dernier point. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  619
Références complémentaires. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  620

Annexe A
Les rythmes de capitalisation des intérêts . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  621
A.1 La capitalisation en continu des intérêts. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  622

Annexe B
Les taux zéro-coupon, les taux forward
et la courbe des zéro-coupon . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  625
B.1 Le prix des obligations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  626
B.2 Le taux actuariel d’une obligation . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  627
B.3 Les taux d’État . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  627

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL
XXII Gestion des risques et institutions financières

B.4 La détermination des taux zéro-coupon sans risque. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  627


B.5 Les taux Overnight Indexed Swap/Libor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  628

Annexe C
Évaluation des contrats futures et forward. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  629

Annexe D
Évaluation des contrats de swaps. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  631
D.1 Les swaps sur Libor à terme . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  631
D.2 Les swaps de devises . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  632

Annexe E
Évaluation des options à l’européenne. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  633

Annexe F
Évaluation des options à l’américaine. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  635

Annexe G
Développement en série de Taylor . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  639
G.1 Fonctions à deux variables. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  640
G.2 Résultat général . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  640

Annexe H
Vecteurs et valeurs propres. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  641

Annexe I
Analyse en composantes principales. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  643

Annexe J
Manipulation des matrices
de transition de notations. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  645

Annexe K
Évaluation des swaps de défaut. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  647
K.1 L’évaluation d’un CDS selon le marché. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  649

Annexe L
Évaluation des CDO synthétiques . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  651

Réponses aux questions et aux problèmes. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  653

Glossaire français-anglais. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  695

Index . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .  721

©2018 Pearson France - Gestion des risques et institutions financières, 5e éd.


John HULL

Vous aimerez peut-être aussi