Lingüística

A lingüística é o estudo científico tanto da estrutura das linguas naturais como do coñecemento que os falantes posúen delas.

O eido da lingüística pode dividirse, na práctica, en termos de tres dicotomías: lingüística sincrónica versus lingüística diacrónica, lingüística teórica versus lingüística aplicada, microlingüística versus macrolingüística. Unha descrición sincrónica dunha lingua describe a lingua tal e como é nun determinado intre; unha descrición diacrónica ocúpase do desenvolvemento histórico desa lingua e dos cambios estruturais que tiveron lugar nela. Aínda que nos seus inicios científicos da lingüística do século XIX interesouse ante todo no cambio lingüístico e a evolución das linguas ao longo do tempo, o enfoque moderno céntrase en explicar como funcionan as linguas nun punto dado no tempo e como os falantes son capaces de entendelas e procesalas mentalmente.

O obxectivo da lingüística teórica é a construción dunha teoría xeral da estrutura da lingua ou dun sistema teórico xeneral para a descrición das linguas; o obxectivo da lingüística aplicada é a aplicación dos descubrimentos e técnicas do estudo científico da lingua a unha variedade de tarefas básicas como a elaboración de métodos mellorados de ensino de idiomas.

Os termos microlingüística e macrolingüística aínda non están ben establecidos. O primeiro refírese a un máis estreito e o segundo a un máis amplo punto de vista no eido da lingüística. Dende o punto de vista microlingüístico, as linguas deben analizarse por proveito propio e sen referencia á súa función social, nin ao xeito no que son adquiridas polos cativos, nin aos mecanismos psicolóxicos que subxacen á produción e á recepción do fala, nin á función estética ou comunicativa da linguaxe etc. En contraste, a macrolinguística abrangue todos estes aspectos da lingua. Varias áreas da macrolingüística tiveron un recoñecemento terminolóxico por exemplo a psicolingüística, a sociolingüística, a lingüística antropolóxica, a dialectoloxía, a lingüística matemática, a lingüística computacional e maila estilística.

Palabras relacionadas

Mapa das linguas do mundo.

As chamadas partes da oración (sintaxe): adverbio, verbo, substantivo, adxectivo, preposición, conxunción , interxección e locucións (adverbiais, preposicionais e conxuntivas); núcleo, modificador, adxacente, xustaposición, aposición, posposición, preposición, coordinación, subordinación; palabra, verba, locución, frase, sintagma, oración, enunciado, sentenza, secuencia;

Tamén en morfoloxía: diminutivo, aumentativo; analoxía; tempo, modo, aspecto, voz, xénero, número, caso, grao;

Ademais en léxico e semántica: onomástica, toponimia, topónimo, antroponimia, antropónimo, xentilicio, etimoloxía, étimo; polisemia, homonimia, sinonimia, cohiponimia, hiponimia, hiperonimia (homónimo, sinónimo, cohipónimo, hipónimo, hiperónimo)

Lingüistas e escolas lingüísticas

Noam Chomsky, lingüista estadounidense, iniciador da gramática xenerativa, paradigma dominante na lingüística moderna na segunda metade do século XX.

En Europa houbo un desenvolvemento paralelo da lingüística estrutural, influenciada moi fortemente por Ferdinand de Saussure, (1857 -1913), un estudoso suízo cuxas aulas de lingüística xeral, publicadas postumamente polos seus alumnos, deron a dirección da análise lingüística europea da década de 1920 en diante; ese enfoque foi amplamente adoptado noutros campos baixo o termo "estruturalismo" ou análise estruturalista. Ferdinand de Saussure tamén é considerado o fundador da semioloxía.

Durante a Segunda Guerra Mundial, Leonard Bloomfield e varios dos seus alumnos e colegas desenvolveron material de ensino para unha variedade de linguas cuxo coñecemento era necesario para o esforzo de guerra. Este traballo levou ao aumento da prominencia do campo da lingüística, que se tornou unha disciplina recoñecida na maioría das universidades americanas soamente despois da guerra.

Noam Chomsky desenvolveu o seu modelo formal de linguaxe, coñecida como gramática transformacional, baixo a influencia do seu profesor Zellig Harris, quen foi fortemente influenciado por Bloomfield. O modelo de Chomsky foi recoñecidamente dominante desde a década de 1960 ata a de 1980 e goza aínda de elevada consideración nalgúns círculos de lingüistas. Steven Pinker tense ocupado de clarificar e simplificar as ideas de Chomsky con moito máis significancia para o estudo da linguaxe en xeral.

Da década de 1980 en diante, os enfoques pragmáticos, funcionais e cognitivos veñen gañando terreo nos Estados Unidos e en Europa. Unhas poucas figuras importantes nese movemento son Michael Halliday, cuxa gramática sistémica-funcional é moi estudada no Reino Unido, Canadá, Australia, China e Xapón; Dell Hymes, que desenvolveu o enfoque pragmático "A Etnografía do Falar"; George Lakoff, Len Talmy, e Ronald Langacker, que foron os pioneiros da lingüística cognitiva; Charles Fillmore e Adele Goldberg, que están asociados coa gramática da construción; e entre os lingüistas que desenvolven varios tipos da chamada gramática funcional están Simon Dik, Talmy Givon e Robert Van Valin, Jr.

Outros importantes ou notables lingüistas e semióticos son:

• Charles Sanders Peirce (1939-1914) - considerado un dos fundadores da semiótica moderna e do pragmatismo norte-americano. Filósofo, Biólogo, Matemático.
• Sir William Jones (1746-1794) - xuíz inglés que formulou a hipótese do indo-europeo - orixe común entre varias linguas europeas e o sánscrito.
• Jakob Grimm (1785-1863) - filólogo e folclorista (un dos "Irmáns Grimm") e que propuxo a Lei de Grimm, a primeira descrición dunha transformación fonética sistemática dentro dunha lingua.
• Franz Bopp (1791-1867) - importante traballo comparativo coas linguas indo-europeas.
• Franz Boas (1858-1942) - antropólogo cultural que destacou nitidamente a análise lingüística. As modernas técnicas de traballo de campo en lingüística derivan do seu traballo.
• Leonard Bloomfield (1887-1949) - fundador da lingüística estrutural norte-americana.
• Edward Sapir (1884-1939) - alumno de Franz Boas, formulador, xuntamente con B.Whorf, da Hipótese Sapir-Whorf.
• Roman Jakobson (1896-1982) - fundador do Círculo de Praga de lingüística teórica.
• Benjamin Lee Whorf (1897-1941) - alumno de E.Sapir, con quen formulou a Hipótese Sapir-Whorf.
• Samuel Ichiye Hayakawa (1906-1992) - educador e senador dos Estados Unidos cuxo libro de 1938 "Language in Thought and Action" (Lingua en Pensamento e Acción) foi amplamente lido.
• Charles F. Hockett (1914-2000) - importante teórico lingüístico, alumno de Leonard Bloomfield, e que desenvolveu moitas ideas de estruturalismo americano. Ideou a chamada caixa de Hockett para representar os constituíntes inmediatos dunha frase.
• Joseph H. Greenberg (1914-2001) - mestre da arte e da ciencia da clasificación xenética da linguaxe; tamén fixo importantes contribucións á tipoloxía lingüística.
• Kenneth L. Pike (1912-2000) - lingüista e antropólogo e criador da teoría da tagmémicas.
• Sydney M. Lamb (1929- ) - teórico lingüístico cuxa gramática estratificacional é unha alternativa significante á teoría da gramática transformacional de Noam Chomsky.
• Umberto Eco (1932- ) - Autor e semiótico italiano moi coñecido pola súa novela "O nome da rosa" e polo ensaio "O Péndulo de Foucault".

Transformacionalismo ou xerativismo e Noam Chomsky

Gramática Transformacional é un amplo termo usado para describir gramáticas, case exclusivamente aquelas que se refiren a linguas naturais que foron desenvolvidas na tradición chomskiana

Lingüística cognitiva e Langacker

A perspectiva cognitiva xorde recentemente na década da década de 1980 como resposta ao descontento dalgúns xerativistas que defendían a necesidade dunha semántica que tivese presente o individuo e as súas habilidades cognitivas.

Análise crítica do discurso e Fairclough

• Véxase tamén lingüista

Subdisciplinas da lingüística e da Gramática

Inicialmente, o estudo da linguas centrábase filoloxía propiamente dita (o estudo dos textos antigos, actual paleografía) na gramática (parte do trivium), especialmente coa grega e latina como referencia, cuxas partes eran especialmente as dúas ou tres primeiras desta lista, que co tempo se foi transformando ampliando :

• morfoloxía (que se centra nos mecanismos de flexión e creación de palabras);
• sintaxe (que trata de cómo se combinan as verbas e se constrúen frases e oracións);
• oratoria, prosodia e retórica: ;
• ortografía (véxanse tamén grafémica, grafoloxía e criptografía);
• lexicoloxía (que estuda as palabras ou léxico ou vocabulario), que derivou posteriormente na lexicografía (a arte de facer dicionarios).

Co coñecemento da relación entre as linguas (que xurdiu da comparación entre o latín e as linguas romances e o aumento do prestixio destas), xurdiron:

• a dialectoloxía (variedades dentro dunha mesma lingua);
• a tipoloxía lingüística (comparación estrutural entre tódalas linguas do mundo como sistemas de comunicación); e
• a historia da lingua (tamén chamada Gramática histórica, que se centra nas variacións diacrónicas da lingua, é dicir, ó longo do tempo, analizando as etimoloxías, as leis fonéticas, a orixe do léxico etc.).

E co tempo algúns autores comezaron a incluír a fonoloxía (que estuda os fonemas de cada lingua) e a fonética (o estudo da capacidade de pronunciación do ser humano) -as dúas herdeiras de oratoria e prosodia- ou a semántica (que estuda o significado), e coa perspectiva dalgunhas das escolas mencionadas (o estruturalismo entre as máis significativas) naceron a pragmática.

A evolución doutras ciencias sociais ou médicas colaborou a atopar campos comúns de estudo. En realidade xa había debates ou aplicacións dende moi antigo pero sen que tivesen un nome de seu, por exemplo a Tradutoloxía e a Paleoantropolingüística (que busca as orixes da linguaxe), pero foi durante o século XX no que a lingüística coñeceu un incremento importante da súa actividade e trascendencia, e implementáronse novos aspectos nos que a lingüística podía axudar a entender outros campos do coñecemento e do ser humano: moitas destas subseccións agrúpanse na chamada lingüística aplicada e poderíanse apuntar as seguintes disciplinas:

• Terminoloxía (parte da lexicoloxía especializada na lingua científica e técnica);
• Psicolingüística (que tamén recolle aspectos da Psicoloxía);
• Neurolingüística ou lingüística clínica, especialmente a relativa ás patoloxías da linguaxe (tamén incluída na Medicina);
• Sociolingüística (a intersección da socioloxía e lingüística, versando sobre a variación no uso da lingua);
• Planificación lingüística e política lingüística (relacionada coa política);
• Ecolingüística ou ecoloxía lingüística, contribución destas dúas últimas centrada na conservación das linguas en perigo de extinción
• Lingüística computacional (xunto coa Lingüística de corpus e as industrias informáticas da lingüística, unha das estrelas da lingüística moderna);
• Lingüística forense (parte recente da lingüística, que colabora e asiste á xurisprudencia e ó Dereito);

Véxase tamén

Bibliografía

• Aitchison, Jean (1999). Linguistics: An Introduction. Hodder & Stoughton.  (en inglés)
• Aronoff, Mark & Janie Rees-Miller (Eds.) (2003) The Handbook of Linguistics, Blackwell Publishers. (ISBN 1-4051-0252-7) (en inglés)
• Bloomfield, Leonard (1933,1984) Language, University of Chicago Press. (ISBN 0-226-06067-5) (en inglés)
• Chomsky, Noam (1965) Aspects of the Theory of Syntax; Syntactic Structures; On Language (en inglés)
• Comrie, Bernard (1989) Language Universals and Linguistic Typology, University of Chicago Press. (ISBN 978-0-226-11433-0) (en inglés)

Outros artigos

• Fenomenoloxía
• Epistemoloxía
• Ontoloxía
• Teleoloxía
• Filosofía da ciencia
• Antropoloxía
• Socioloxía
• Psicoloxía
• Historiografía
• Antimentalismo
• Estruturalismo
• Formalismo
• Funcionalismo
• Xenerativismo
• Cognitivismo
• Glosario de termos lingüísticos

Ligazóns externas

• Estudos de lingüística galega
• Sociedade Española de Lingüística
• Mapas lingüísticos de tódalas rexións