Wayback Machine
Wayback Machine (հայերեն՛ Ժամանակի մեքենա), «Համացանց արխիվ» շահույթ չհետապնդող գրադարանի անվճար առցանց արխիվ է։ Որոնող ռոբոտների օգնությամբ Wayback Machine-ը արխիվացնում և հանրությանը հասանելի է դարձնում բաց ինտերնետի մեծ մասը[1]։ Ծառայությունը գործարկվել է 1996 թվականին, սակայն հանրությանը հասանելի է դարձել միայն 2001 թվականին։ Իր գոյության առաջին 20 տարիների ընթացքում Wayback Machine-ը կատալոգավորեց և պահպանեց ավելի քան 286 միլիարդ վեբ էջերի հավաքածու։ Արխիվացված նկարները ցուցադրվում են HTML, JavaScript և CSS ձևաչափերով[2]։ Wayback Machine-ում պահպանված փաստաթղթերի շնորհիվ օգտվողները կարող են հետևել կայքերում տեղի ունեցող փոփոխություններին և համեմատել խմբագրումների տարբեր տարբերակները[3]։ 2021 թվականի հուլիսի դրությամբ Wayback Machine-ն ապահովում է մուտք դեպի ավելի քան 591 միլիարդ պահպանված վեբ էջեր[4]։
| Wayback Machine | |
|---|---|
 | |
 | |
| web.archive.org | |
| Տեսակ | վեբ արխիվ |
| Երկիր |  ԱՄՆ |
| Լեզու | անգլերեն |
| Սեփականատեր | Ինտերնետ արխիվ |
| Հեղինակ | Brewster Kahle? և Bruce Gilliat? |
| Բացված | 24 հոկտեմբերի 2001 |
 Wayback Machine Վիքիպահեստում | |
Ստեղծագործություն
խմբագրել1989 թվականին անգլիացի գիտնական Թիմ Բերներս-Լին ստեղծեց Համաշխարհային սարդոստայնը՝ համակարգ, որը թույլ է տալիս տվյալներ փոխանցել ինտերնետին միացված համակարգիչների միջոցով։ Այնուամենայնիվ, Համաշխարհային սարդոստայնի տարածման հետ մեկտեղ բացահայտվել են երկու հիմնական խնդիր. Առաջինը բոլոր տվյալները պահելու համար տարածքի բացակայությունն էր, որի պատճառով շատ փաստաթղթեր և վեբ էջեր ջնջվեցին։ Մյուս խնդիրն այն էր, որ վեբ էջը խմբագրելուց հետո (օրինակ՝ իրավական պատճառներով) օգտատերերը չէին կարողանում դիտել սկզբնական տարբերակը։ Այս թերությունները լուծելու համար 1996 թվականին ծրագրավորողներ Բրյուսթեր Քեյլի և Բրյուս Գալիատի կողմից ստեղծված ոչ առևտրային կազմակերպություն՝ Ինտերնետ Արխիվը՝ ամերիկյան թվային գրադարանը, փորձեց լուծել այդ թերությունները։ Համագործակցելով Alexa Internet-ի հետ (Amazon-ի վեբ ինդեքսավորման դուստր ձեռնարկություն) Արխիվը նախաձեռնեց գոյություն ունեցող կայքերի պատճենների ստեղծումն ու պահպանումը «գիտելիքների համընդհանուր հասանելիություն» զարգացնելու համար։ Կազմակերպությունը հանրային անվճար մուտք է տրամադրել թվայնացված նյութերին, ինչպիսիք են վեբ էջերը, գրքերը, աուդիո ձայնագրությունները, ներառյալ կենդանի համերգները, տեսանյութերը, պատկերները և ծրագրերը։ 2021 թվականի համար ինտերնետ արխիվի կենտրոնակայանը գտնվում է Սան Ֆրանցիսկոյում՝ Ռիչմոնդ շրջանում գտնվող նախկին քրիստոնեական եկեղեցու շենքում։ Տեղական Kawl[en] ռադիոկայանի լրագրողը 2019 թվականին համեմատել է Արխիվի գրասենյակը հռոմեական տաճարի հետ[5][6][7]։ Կազմակերպությունը նպատակ ունի փրկել ինտերնետը ոչնչացումից։
The Wayback Machine-ը դարձավ Արխիվի ամենահայտնի նախագիծը։ Առցանց ծառայությունն անվանվել է 1960-ականների The Rocky and Bullwinkle Show անիմացիոն շարքի ժամանակի մեքենայի պատվին։ Այն ապահովում է ավելի քան 550 միլիարդ վեբ էջերի թվային հավաքածուի հասանելիություն[4][10][11]: Wayback Machine նախագիծը ստեղծվել է որպես 404 սխալի խնդրի լուծում, ինչը նշանակում է, որ սերվերը չի կարող գտնել տվյալները պահանջվող հասցեում։ Դա պայմանավորված է, այսպես կոչված, հղումների ոչնչացմամբ՝ երբեմնի հրապարակված տվյալների աճող անհասանելիությամբ։ Օրինակ՝ 1997 թվականին վեբ էջի կյանքի միջին տեւողությունը 44 օր էր։ 2003 թվականին այս ցուցանիշը 100 օր էր։ 2008-ին 2700 թվային ռեսուրսների հղումների վերլուծությունը, որոնց մեծ մասը տպագիր նմանատիպեր չունեին, ցույց տվեց, որ հղումների մոտ 8 տոկոսը մեկ տարի անց դադարել է աշխատել։ Մինչեւ 2011 թվականը, երեք տարի անց, հավաքածուի հղումների 30 տոկոսը կոտրվել էր[12]: Alexa-ի հետ ինտեգրման շնորհիվ սխալի հաղորդագրություն հանդիպած օգտատերը կարող էր մուտք գործել էջի արխիվացված տարբերակը բրաուզերում ներկառուցված գործիքագոտու միջոցով։ Եթե անհասանելի էջի պատճենը առկա է Wayback Machine տվյալների բազայում, ապա հատուկ կոճակը կլուսավորվի։ Միևնույն ժամանակ, օգտատերերը կարող էին զննարկիչին թույլտվություն տալ դիտելու և գրանցելու գործունեությունը. այս դեպքում բոլոր այցելած կայքերը արխիվացվել են պորտալում[13]:
Wayback Machine-ը գործարկվել է 1996 թվականի մայիսին, բայց հանրությանը հասանելի է դարձել միայն 2001 թվականին, մինչ այդ թվային մագնիսական ժապավենների վրա գրանցված ողջ տեղեկատվությունը բաց էր միայն սահմանափակ թվով գիտնականների և հետազոտողների համար [14]: «Բացման» պահին արխիվը պարունակում էր ավելի քան 10 միլիարդ արխիվացված էջ[4]։ 2014 թվականի դեկտեմբեր ամսին Wayback Machine-ը հայտնեց, որ ամբողջ աշխարհում փրկել է 435 միլիարդ վեբ էջ[2]: Տեխնիկապես Wayback Machine ծրագրաշարը արխիվ չէ, այլ ավելի շուտ հանրային ինտերֆեյս բոլոր պահեստների սահմանափակ ենթաբազմության համար[15]: Այսպիսով, Wayback Machine-ը չի կարող համարվել կազմակերպության հավաքածուի որոնման համակարգ, քանի որ այն չի որոնում մեկ այլ մեծ վիրտուալ գրադարանի՝ Open Library-ի տվյալների բազան, որը թույլ է տալիս օգտվողներին մուտք գործել գրքերի անվճար թվային պատճեններ, որոնք ներբեռնվում և արխիվացվում են որպես մաս։ նախագիծը[16][17]:
Ծանոթագրություններ
խմբագրել- ↑ Arora, 2015
- ↑ Lerner, 2017, էջեր 1741—1755
- ↑ Michael Bryant (2021 թ․ ապրիլի 22). «What is the Wayback Machine and Why is it Useful?» (անգլերեն). Groovy Post. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 18-ին. Վերցված է 2021 թ․ մայիսի 29-ին.
- ↑ «Wayback Machine» (անգլերեն). Wayback Machine. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 7-ին.
- ↑ «Dominic Cummings: how the internet knows when you've updated your blog» (անգլերեն). The Conversation. 2020 թ․ մայիսի 28. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ հուլիսի 25-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 3-ին.
- ↑ Odgen, 2017
- ↑ «In An Old Church, The Internet Archive Stores Our Digital History» (անգլերեն). Kalw. San Francisco local public radio. 2019 թ․ սեպտեմբերի 11. Արխիվացված օրիգինալից 2021 թ․ մայիսի 6-ին. Վերցված է 2021 թ․ հունիսի 3-ին.