Ընթացիկ տարբերակը 10:44, 30 Նոյեմբերի 2023-ի դրությամբ

Հայերեն

«տուն» ժեստը հայերեն ժեստերի լեզվով

ՄՀԱ՝ [tun]

Դասական ուղղագրութեամբ՝ տուն

վանկեր՝ տուն

Ստուգաբանություն

Բնիկ հնդեվրոպական՝ *dem-՝ *dem(o)- «կառուցել, իրար հարմարեցնել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն dāma- «տուն», հունարեն δώμα «տուն»։

Գոյական

բնակության կամ տարբեր հիմնարկների ու ձեռնարկությունների օգտագործման համար կառուցված շենք, շինություն, կառույց ◆ Հեռվից երևում էին քաղաքի տները:
բնակարան ◆ Գարեգինը տնից դուրս էր գալիս աքլորականչին Սերո Խանզադյան
մարդու մշտական բնակավայրը (հայրենի գյուղը՝ քաղաքը՝ երկիրը) ◆ Նա տուն էր գալիս կարմիր բանակից (Նաիրի Զարյան)
ընտանիք, գերդաստան ◆ Միակ նեցուկն էր նա տան՝ բոլորին պահող Եղիշե Չարենց
տնային տնտեսություն ◆ Տան գործերում բոլորովին անընդունակ էր Սերո Խանզադյան
կուլտուր-լուսավորական, գիտական, կենցաղային ևն հաստատություն, ինչպես և դրա շենքը ◆ Պիոներական տուն, արվեստի աշխատողների տուն։
առևտրական հիմնարկություն՝ հաստատություն ◆ Առևտրի տուն:
(պատմ․) ազնվական տոհմ Նախարարական տներից շատերը վայելում էին առանձին արտոնություններ (Րաֆֆի)։
(պատմ․) թագավորական տոհմ, Հարսաություն, դինաստիա։ Արշակունյաց տուն։
(գրականագիտություն)։ հանգերի համակարգով և ընդհանուր առոգանությամբ կամ միայն առոգանությամբ (առանց հանգավորման) միավորված մի քանի չափածո տողերի միասություն, որ չափական ստեղծագործության մեկ կառուցվածքային հատվածն է կազմում։ Քառատող տուն, ութտողանի տուն։
զանազան խաղերի մեջ (նարդի, դամա ևն)՝ խաղատախտակի բաժանմունքներից յուրաքանչյուրը։
սենյակ ◆ Իրիցկինը ներքի տնից դուրս վազեց։ (Ակսել Բակունց)
(փոխաբերական) գյուղ՝ քաղաք կամ երկիր, որպես բնակիչների ընդհանուր կացարան՝ օջախ։ Ամեն օր ծեգին… դիտում (եմ) մեր քաղաքամայր տունը նորակերտ (Սարմեն)։
երգ, ծուխ։ Գյուղն ուներ ութսուներեք տուն (Գ. Սարյան)։
(գվռ․):գութանի լծերի ամեն մի բաժանմունքը։
(գվռ․): ջուլհակի բանկահի նետի տակ գտնվող փայտը։
(գվռ․): մի զգեստ կարելու համար անհրաժեշտ բոլոր պարագաները։
(կրոն.): աստվածաշնչի մեջ փոքրիկ հատված, որ առանձին թվահամար է կրում։
(փխբ․), (ժղ․) խելք, միտք։ Տան մը հարկը պակաս է։
(ժղ․) կին։

Հոմանիշներ

բնակարան, օթևան, պալատ, դղյակ, դաստակերտ, առանձնատուն, մենատուն, վրան, տաղավար
ազգ, ազգատոհմ, ցեղ
երկիր, աշխարհ

Արտահայտություններ

տուն անել
1. ներս անել, ներ քաշել՝ ածել
2. տուն ու տեղ անել, տան՝ ընտանիքի տեր դարձնել
3. բանտարկել
տուն արած, դուռը երեսին փակած - անտեր անտերունչ
տուն բերել - նույնն է՝ տուն տանել
տուն գլուխ - ամեն մի տուն, յուրաքանչյուր տնից, ամեն տնից
տուն գնալ - նորահարսի առաջին անգամ իր ծնողների տուն այցելել
1. ներս՝ տուն մտնել
2. որևէ հեռավոր տեղից՝ օտարությունից հայրենիք վերադառնալ
տուն գցել - ներս մտցնել, մի կերպ ներս անել, ներս շպրտել
1. տուն բերել, յուրացնել տակով անել
տուն դառնալ - նույնն է՝ տուն ու տեղ դառնալ
1. տուն վերադառնալ
տուն դնել - տուն ու տեղ լինել, ընտանիք կազմել, տան՛ ստացվածքի տեր դառնալ
տուն թողնել - թույլ տալ իր տունը մտնելու՝ գալու, ներս ընդունել
տուն շինել - բարօրություն բերել, խաղաղություն հաստատել, բարիք գործել
տուն տալ (արևմտհ․) - նույնն է՝ տոն տալ (տոնի էակ)
տուն տանել - իր տունը հրավիրել
տուն տեղ - տե՛ս տունտեղ
տուն ու դուրս անել - և՝ տան և՝ դրսի աշխատանք կատարել
տունը անցնել - նույնն է՝ տունը քանդվել

Բաղադրյալ բառեր
մեծատուն անտուն ձմեռատուն ներքնատուն վաչկատուն զանգակատուն տնանկ տնկալ տնտես տնիկ առտնին տնային տանիք ընտանի անընտանի տնային տնտեսագետ աշտարակային տուն առանց հիմնակմախքի բլոկային տուն գերանակապ տուն քառակող գերաններով տուն բարձրաբերձ տուն սրահային տիպի տուն հյուրանոցային տուն բնակելի տուն քաղաքամերձ տուն վահանակարկասային տուն հիմնակմախքային տուն միջանցքային տուն խոշորապանել տուն սակավահարկ տուն բազմաբնակարան տուն բազմահարկ տուն ժողովրդական ճարտարապետական տուն միաբնակարան տուն մեկ սեկցիոն տուն տաղավարաձև տիպի տուն բլոկ-պանելային տուն պանելաբլոկային տուն հավաքովի տուն սեկցիոն տուն ստանդարտ տուն բազմաբնակարանային սեկցիաներով տուն տիպային տուն վահանային տուն

Թարգմանություններ
անգլերեն՝ house գերմաներեն՝ Haus դանիերեն՝ hus իսպաներեն՝ casa իտալերեն՝ casa հոլանդերեն՝ huis թուրքերեն՝ ev հունարեն՝ σπίτι շվեդերեն՝ hus պորտուգալերեն՝ casa ռուսերեն՝ дом (ru) ‎(dom) վրացերեն՝ სახლი ֆրանսերեն՝ maison

Աղբյուրներ

Էդուարդ Բագրատի Աղայան, Արդի հայերենի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայաստան», 1976։
Հրաչյա Աճառյանի անվան Լեզվի Ինստիտուտ, Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1969։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բառարան, Երևան, «Հայկական ՍՍՀ Գիտությունների Ակադեմիայի Հրատարակչություն», 1967։
Աշոտ Մուրադի Սուքիասյան, Հայոց լեզվի հոմանիշների բացատրական բառարան, Երևան, «Երևանի Պետական Համալսարան», 2009։
Սերգեյ Աշոտի Գալստյան, Դպրոցական բառակազմական բառարան (Դպրոցական մատենաշար) (խմբ. Հովհաննես Զաքարյան), Երևան, ««Զանգակ-97» հրատարակչություն», 2011 — 230 էջ, ISBN 978-99941-1-933-2։

Ս․ Գասարջյան, Ճարտարապետական և շինարարական տերմինների ռուս-հայերեն և հայ-ռուսերեն բացատրական բառարան, Երևան, 2007 — 572 էջ։

Լ․ Տիմոֆեև, Ն․ Վենգրով, Գրականագիտական տերմինների համառոտ բառարան (Հայպետուսմանհրատ), Երևան, 1957 — 247 էջ։

@@ Տող 1. / Տող 1. @@
-}{{-hy-}}
+{{-hy-}}
 [[Պատկեր:Armenian Sign Language (ArSL) - տուն - house.webm|մինի|«տուն» ժեստը հայերեն ժեստերի լեզվով]]
 {{hy-pron}}
@@ Տող 7. / Տող 7. @@
 {{վանկեր|տուն}}
 == Ստուգաբանություն ==
-Բնիկ հնդեվրոպական՝ *dem-՝ *dem(o)- «կառուցել, իրար հարմարեցնել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն dāma- «տուն», հունարեն δώμα «տուն»:
+Բնիկ հնդեվրոպական՝ *dem-՝ *dem(o)- «կառուցել, իրար հարմարեցնել» արմատից. հմմտ. հին հնդկերեն dāma- «տուն», հունարեն δώμα «տուն»։
 {{-hy-գո-}}
@@ Տող 15. / Տող 15. @@
 # ընտանիք, գերդաստան {{օրինակ|Միակ նեցուկն էր նա {{ընդգծել|տան}}՝ բոլորին պահող}} {{Հեղինակ|ԵՉ}}
 # տնային տնտեսություն {{օրինակ|{{ընդգծել|Տան}} գործերում բոլորովին անընդունակ էր}} {{Հեղինակ|ՍԽ}}
-# կուլտուր-լուսավորական, գիտական, կենցաղային ևն հաստատություն, ինչպես և դրա շենքը {{օրինակ|Պիոներական {{ընդգծել|տուն}}, արվեստի աշխատողների տուն:}}
+# կուլտուր-լուսավորական, գիտական, կենցաղային ևն հաստատություն, ինչպես և դրա շենքը {{օրինակ|Պիոներական {{ընդգծել|տուն}}, արվեստի աշխատողների տուն։}}
 # առևտրական հիմնարկություն՝ հաստատություն {{օրինակ|Առևտրի {{ընդգծել|տուն}}:}}
-# {{պատմ}} ազնվական տոհմ Նախարարական տներից շատերը վայելում էին առանձին արտոնություններ (Րաֆֆի):
+# {{պատմ}} ազնվական տոհմ Նախարարական տներից շատերը վայելում էին առանձին արտոնություններ (Րաֆֆի)։
-# {{պատմ}} թագավորական տոհմ, Հարսաություն, դինաստիա: Արշակունյաց տուն:
+# {{պատմ}} թագավորական տոհմ, Հարսաություն, դինաստիա։ Արշակունյաց տուն։
-# (գրականագիտություն): հանգերի համակարգով և ընդհանուր առոգանությամբ կամ միայն առոգանությամբ (առանց հանգավորման) միավորված մի քանի չափածո տողերի միասություն, որ չափական ստեղծագործության մեկ կառուցվածքային հատվածն է կազմում: Քառատող տուն, ութտողանի տուն:
+# (գրականագիտություն)։ հանգերի համակարգով և ընդհանուր առոգանությամբ կամ միայն առոգանությամբ (առանց հանգավորման) միավորված մի քանի չափածո տողերի միասություն, որ չափական ստեղծագործության մեկ կառուցվածքային հատվածն է կազմում։ Քառատող տուն, ութտողանի տուն։
-# զանազան խաղերի մեջ (նարդի, դամա ևն)՝ խաղատախտակի բաժանմունքներից յուրաքանչյուրը:
+# զանազան խաղերի մեջ (նարդի, դամա ևն)՝ խաղատախտակի բաժանմունքներից յուրաքանչյուրը։
-# սենյակ {{օրինակ|Իրիցկինը ներքի {{ընդգծել|տնից}} դուրս վազեց:}} {{Հեղինակ|ԱԲ}}
+# սենյակ {{օրինակ|Իրիցկինը ներքի {{ընդգծել|տնից}} դուրս վազեց։}} {{Հեղինակ|ԱԲ}}
-# (փոխաբերական) գյուղ՝ քաղաք կամ երկիր, որպես բնակիչների ընդհանուր կացարան՝ օջախ: Ամեն օր ծեգին… դիտում (եմ) մեր քաղաքամայր տունը նորակերտ (Սարմեն):
+# (փոխաբերական) գյուղ՝ քաղաք կամ երկիր, որպես բնակիչների ընդհանուր կացարան՝ օջախ։ Ամեն օր ծեգին… դիտում (եմ) մեր քաղաքամայր տունը նորակերտ (Սարմեն)։
-# երգ, ծուխ: Գյուղն ուներ ութսուներեք տուն (Գ. Սարյան):
+# երգ, ծուխ։ Գյուղն ուներ ութսուներեք տուն (Գ. Սարյան)։
-# {{գվռ}}:գութանի լծերի ամեն մի բաժանմունքը:
+# {{գվռ}}:գութանի լծերի ամեն մի բաժանմունքը։
-# {{գվռ}}: ջուլհակի բանկահի նետի տակ գտնվող փայտը:
+# {{գվռ}}: ջուլհակի բանկահի նետի տակ գտնվող փայտը։
-# {{գվռ}}: մի զգեստ կարելու համար անհրաժեշտ բոլոր պարագաները:
+# {{գվռ}}: մի զգեստ կարելու համար անհրաժեշտ բոլոր պարագաները։
-# (կրոն.): աստվածաշնչի մեջ փոքրիկ հատված, որ առանձին թվահամար է կրում:
+# (կրոն.): աստվածաշնչի մեջ փոքրիկ հատված, որ առանձին թվահամար է կրում։
-# {{փխբ}}, {{ժող}} խելք, միտք: Տան մը հարկր պակաս է:
+# {{փխբ}}, {{ժող}} խելք, միտք։ Տան մը հարկը պակաս է։
-# {{ժող}} կին:
+# {{ժող}} կին։
 ===== Հոմանիշներ =====
 # բնակարան, օթևան, պալատ, դղյակ, դաստակերտ, առանձնատուն, մենատուն, վրան, տաղավար