CB204

ELECTRICAL SERVICES 1

SISTEM BEKALAN
( Ulangan , Voltan & Bekalan Elektrik )

1.0 PENGENALAN

Terdapat tiga peringkat utama dalam sistem bekalan kuasa elektrik iaitu sistem
penjanaan, penghantaran dan pengagihan .
Tenaga elektrik dapat dihasilkan daripada tenaga mekanik yang menggunakan
tenaga air dari empangan , angin, nuklear, minyak dan suria . Kesemua tenaga
mekanik ini diproses bagi mengeluarkan tenaga elektrik untuk dibekalkan kepada
premis-premis pengguna .

1.1 SISTEM PENJANAAN

Sistem penjanaan ialah satu proses pengeluaran tenaga elektrik dengan jumlah yang
besar dari janaelektrik hasil daripada pergerakkan tenaga air, stim, gas, solar dan
sebagainya .
Terdapat tiga proses pertukaran tenaga yang berlaku untuk menghasilkan tenaga
elektrik seperti gambarajah blok di bawah .

Tenaga Stim
Tenaga Air Tenaga Tenaga
Tenaga Angin
Mekanik Elektrik
Tenaga Solar
Tenaga Gas

Rajah 1.1 Gambarajah Blok Perubahan Tenaga

1.1.1 Stesen penjanaan

Terdapat beberapa jenis stesen penjanaan bagi menghasilkan tenaga elektrik

iaitu
a. Stesen janaelektrik stim
b. Stesen janaelektrik hidro
c. Stesen janaelektrik gas
d. Stesen janaelektrik diesel
e. Stesen janaelektrik solar

1
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

1.1.2 Proses Kendalian Stesen Janaelektrik

i. Stesen Janaelektrik Stim

a. Bahan api seperti arang batu dibakar supaya dapat memanaskan air
yang telah disalurkan ke dalam dandang.
b. Hasil daripada pemanasan air ia akan mengeluarkan stim tekanan
tinggi.
c. Stim tekanan tinggi itu akan disalurkan ke penggerak tarbin dan
memutarkan kipas tarbin.
d. Apabila kipas tarbin berputar dengan melalui aci maka rotor pengalir
penjana juga berputar.
e. Dengan terputarnya penjana maka ia akan memotong urat daya magnet
dan seterunya menghasilkan daya gerak elektrik.
f. Tekanan stim yang keluar dari tarbin akan menjadi rendah dan iia akan
disalurkan ke kondenser supaya ditukar menjadi air.
g. Air tersebut kemudianya dimasukkan ke kawasan takungan air.
h. Akhirnya pam akan mengepamkan air semula ke dandang. Dengan ini
proses berulang semula seperti di atas.

Sumber: Buku Asas Pendawaian

Rajah 1.2 Gambarajah Stesen Janalektrik Stim

ii. Stesen Janaelektrik Hidro

2
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

a. Air diempangkan pada suatu paras yang tinggi dan luas supaya dapat
menghasilkan suatu tenaga yang kuat bagi menggerakkan kipas tarbin.
b. Air akan disalurkan menerusi saluran masuk ke tarbin mempunyai
suatu tekanan yang kuat dan deras. Injap pintu air akan mengawal
kelajuan air.
c. Tekanan air yang kuat dan deras akan mengerakkan kipas tarbin.
d. Apabila kipas tarbin berputar maka pengalir rotor dalam penjana juga
akan bergerak.
e. Dengan berputarnya pengalir rotor maka urat daya magnet pun akan
dipotong dan dengan ini terhasillah daya gerak elektrik.
f. Air yang keluar dari tarbin akan disalurkan ke sungai.

Sumber : Buku Asas Pendawaian

Rajah 1.3 Stesen Janalektrik Hidro

iii. Stesen Janaelektrik Gas

3
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1
a. Udara yang disedut dan dimampat oleh pemampat dari luar disalurkan
ke ruang pembakaran.
b. Bahan api dimasukkan ke dalam ruang pembakaran dan dibakar
bersama aliran udara.
c. Hasil daripada pembakaran ini gas tekanan tinggi dikeluarkan.
d. Gas tekanan yang tinggi di hasilkan akan disalurkan ke tarbin. Di sini
sebahagian daripada gas akan berfungsi untuk menggerakkan kipas
tarbin dan sebahagian yang lain menggerakkan kipas pemampat.
e. Oleh kerana kipas tarbin berputar maka pengalir rotor juga berputar
dan akan menghasilkan daya gerak elektrik.
f. Sebahagian daripada gas yang menggerakkan kipas pemampat akan
menyebabkan bertambahnya kelajuan kipas pemampat dan ini
membolehkan udara berlebihan lalu disedut bagi proses pembakaran.
g. Gas yang keluar dari tarbin akan disalurkan keluar menerusi saluran
gas lawas.

Rajah 4.3 : Stesen Janaletrik Gas

AKTIVITI 4a

1.2 SISTEM PENGHANTARAN

Sistem penghantaran ialah suatu proses penyebaran dan penghantaran tenaga elektrik
yang bermula dari janaelektrik hinggalah ke punca pencawang voltan tinggi . Bagi
kepentingan sistem penghantaran tenaga elektrik , voltan janaan akan dinaikkan
dengan menggunakan pengubah peninggi hingga ke nilai 66 kV, 132 kV , 275 kV
dan 400 kV. Tujuan voltan janaan dinaikkan ialah untuk mengurangkan kos
perbelanjaan pada penggunaan saiz pengalir besar serta mendapatkan nilai voltan
bekalan yang stabil pada pengguna, walaupun telah berlaku voltan susut yang banyak
4
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1
.Sistem penghantaran biasanya dibuat secara talian atas yang menggunakan menara
pylon .

1.2.1 Kaedah Penghantaran Kuasa Elektrik

Terdapat beberapa cara kaedah sambungan yang biasa digunakan dalam

sistem penghantaran tenaga elektrik diantaranya ialah:

a. Sistem jejari .
b. Sistem gelang.
c. Sistem bus-ties.
d. Sistem rangkaian.
e. Sistem grid nasional

1.2.2 Sambungan Sistem Penghantaran

i. Sistem Jejari

Sistem jejari dibuat dengan menyambungkan pengubah peninggi secara jejari .

Lazim digunakan pada suatu kawasan atau daerah yang hanya memerlukan
bekalan elektrik yang kecil .

Rajah 1.4 : Sambungan Sistem Jejari

ii. Sistem Gelang

Sistem gelang dibuat dengan menyambungkan kesemua pengubah peninggi

bagi suatu kawasan dalam bentuk gelang . Sambungan gelang hanya dibuat
pada bahagian lilitan primer pengubah sahaja, manakala bahagian lilitan
sekunder dipasang terus ke pengubah penurun .

5
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

Rajah 1.5 Sambungan Sistem Gelang

iii. Sistem Bus-ties

Sistem ini dibuat dengan menyambungkan lilitan primer dan lilitan
sekunder kesemua pengubah peninggi dalam bentuk gelang .

Rajah 1.6 Sambungan Sistem Bus-Ties

6
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

iv. Sistem Rangkaian

Sistem ini dibuat dengan menyambungkan lilitan primer secara jejari dan
lilitan sekunder secara gelang .Kedua-dua lilitan dari pengubah peninggi .

Rajah 1.7 Sambungan Sistem Rangkaian

vi. Sistem Grid Nasional

Sistem ini digunakan untuk menyambungkan janaelektik-janaelektrik besar

yang terdapat di Malaysia .

Sumber : Buku Asas Pendawaian

Rajah 1.8 : Sambungan Sistem Grid Nasional

7
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

1.3 SISTEM PENGAGIHAN

Sistem pengagihan ialah suatu peringkat pengagihan tenaga elektrik yang bermula
dari pencawang voltan tinggi hingga ke punca pemasangan pengguna. Voltan
pengagihan terdapat dalam beberapa kadar iaitu 11 KV, 415 V, 240 V dan
sebagainya. Terdapat beberapa cara sistem pengagihan punca bekalan kuasa yang
boleh diagihkan ke punca ke pungguna oleh pihak berkuasa pembekal ( TNB ) atau
pembekal persendirian bergantung kepada sistem pembumian yang digunakan. Di
antaranya mengikut peraturan IEE ialah seperti berikut :

a. Sistem TN
b. Sistem TT
c. Sistem IT

1.3.1 Pengagihan Punca Bekalan

Terdapat 3 kombinasi terminal utama yang biasanya digunakan oleh pihak

berkuasa pembekal bagi mengagihkan punnca bekalan ke pengguna. Di
antaranya ialah :
a. Sistem 1 fasa 2 dawai A.U dan sistem 2 dawai A.T
b. Sistem 3 dawai A.T
c. Sistem 3 fasa 4 dawai A.U

Rajah 1.9 : Sistem 2 Dawai A.T

Rajah 1.10 : Sistem 1 fasa 2 Dawai A.U

8
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

Rajah 1.11 : Sistem 3 Dawai A.T

Rajah 1.12 Sistem 3 fasa 4 Dawai A.U

1.3.2 Frekuensi dan Voltan Piawai

a. Frekuensi

Frekuensi ialah ulangan perubahan voltan bekalan A.U yang lengkap

dengan satu bilangan kekerapan tertentu bagi setiap saat. Bilangan ini
di kenali sebagai frekuensi . Unit SI bagi frekuensi ialah hertz ( Hz ), di
mana 1hertz bersamaan dengan 1 kitar per saat. Ulangan bekalan di
Malaysia ialah 50 hertz.

b. Voltan piawai

Voltan piawai ialah voltan di antara terminal-terminal pihak berkuasa

bekalan dari rumah seorang pengguna yang mengalir dalam satu litar
tertutup tersebut berdasarkan perbezaan keupayaan elektrik. Voltan
piawaian yang telah ditetapkan oleh peraturan IEE terdapat dalam dua
julat voltan dalam pemasangan pengguna iaitu :

i. Voltan lampau rendah.

Tidak melebihi 50 V a.u atau 120 V a.t samaada di antara
pengalir atau ke bumi.

9
CB204
ELECTRICAL SERVICES 1

ii. Voltan rendah.

Melebihi voltan lampau rendah tetapi tidak melebihi 1000 V
a.u atau 1500 V a.t di antara pengalir dan 600 V a.u atau 900 V
a.t atau di antara pengalir dan bumi.

c. Voltan rendah peringkat kebangsaan

Julat voltan yang telah dipersetujui pada peringkat Malaysia bagi

pemasangan pengguna adalah seperti berikut:

i. 240 V A.U – fasa tunggal dawai dan 230 V A.U – 2 dawai

ii. 415 V A.U – 3 fasa 4 dawai dan 460 V A.T – 3 dawai

d. Perubahan voltan bekalan dan frekuensi.

Mengikut peraturan IEE perubahan voltan bekalan bagi pemasangan

pengguna yang dibenarkan ialah :
i. Perubahan voltan bekalan ialah  6 % daripada voltan bekalan.
ii. Perubahan frekuensi bekalan ialah  1 % daripada frekkuensi
bekalan.

10