Books by Łukasz Ulatowski
Papers by Łukasz Ulatowski
10% tekstu do wglądu
cała reszta 15 lutego 2025
Współpracy pomiędzy Warszawą a Helsinkami na polu wywiadu nie poświęcono dotychczas odrębnej mono... more Współpracy pomiędzy Warszawą a Helsinkami na polu wywiadu nie poświęcono dotychczas odrębnej monografii. W literaturze dotyczącej działalności dwójki w latach 1921-1939 można odnaleźć jednak nieco informacji na jej temat. Andrzej Pepłoński, pionier badań historii wywiadu polskiego w okresie międzywojennym na odcinku sowieckim, tajnej kooperacji polsko-fińskiej, jak i wymianie informacji ewidencyjnych o Sowietach pomiędzy oboma Sztabami, poświęcił nieco miejsca w swej podstawowej pracy Wywiad Polski na ZSRR 1921-1939. Informacje zawarł w dwóch podrozdziałach książki: o działalności placówek "Wschodu" na terenie Państw Bałtyckich oraz o kontaktach wywiadowczych pomiędzy Polską a Łotwą, Estonią i Finlandią 1. Janusz Ciechanowski temat podejmował dwukrotnie. Po raz pierwszy wyniki swych ustaleń badawczych przedstawił na konferencji naukowej w Słupsku w listopadzie 2005 r. 2. Po kilku latach powrócił do tematu w książce prezentującej sumę stosunków polsko-fińskich w okresie międzywojennym. Kilkunastostronicowy rozdział Wywiad polski i fiński-przesłanki współdziałania, nie tylko tytułem nawiązuje do wcześniejszego wystąpienia, gdyż powiela w zasadzie dotychczasowe ustalenia autora. Daleki jest zatem od wyczerpania zagadnienia-Ciechanowski nie dokonał pogłębionej analizy bilateralnej kooperacji i pominął kilka węzłowych problemów-brak jest choćby szerszych informacji o poruczniku Stanisławie Łaniewskim w kontekście jego pracy wywiadowczej (placówka "Fin"), nie ma też słowa o współpracy radiowywiadowczej, nie wspomniana jest także, choćby jednym zdaniem helsinska placówka "Tenis" sytuowana tamże przez Referat "Zachód" 3. Należy podkreślić, że obaj autorzy skoncentrowali swe rozważania na latach dwudziestych, pomijając w zasadzie kolejną dekadę. Z tego też powodu zapewne nie odnotowali konferencji oficerów wywiadu obu państw w Helsinkach na przełomie maja i czerwca 1939 r. O konferencji helsinskiej wspomniał natomiast ostatnio Piotr Kołakowski 4. Podstawę trójzdaniowej wzmianki stanowiła relacja majora dypl. Antoniego Rawicza-Szczerbo, ostatniego kierownika Referatu OdeB i dyslokacji-kluczowego, najważniejszego ogniwa ewidencyjnego Samodzielnego Referatu "Rosja" 5. Spisana wnet po zakończonej Kampanii Polskiej, gdy, wydawałoby się, większość szczegółów winna znajdować się w pamięci oficera, zawiera kilka znaczących różnic w stosunku do notatki z 21 czerwca 1939 r. ("ściśle nie pamiętam"-podkreślał Rawicz-Szczerbo). Stąd też przytoczona przez Kołakowskiego, za relacją oficera, liczba stu dwudziestu dwu dywizji strzeleckich 6 , którymi, według fińskiego wywiadu, dysponować mieli Sowieci, różni się od tej ujętej w informacji o konferencji przeznaczonej dla generała brygady Wacława Stachiewicza (być może Rawicz-Szczerbo podał liczbę przewidywanych sowieckich dywizji strzeleckich czasu mob., jednak kwestii tej nie określił dokładnie).
Opublikowana w listopadzie 2021 r. biografia Oskara Dirlewangera, autorstwa Sorayi Kuklińskiej, o... more Opublikowana w listopadzie 2021 r. biografia Oskara Dirlewangera, autorstwa Sorayi Kuklińskiej, obejmuje dziesięć rodziałów, trzynaście aneksów, rozbudowaną bibliografię oraz na zakończenie książki pokaźnych rozmiarów wydzieloną część zawierającą "zdjęcia", wśród których znajdują się liczne fotografie archiwalne, reprodukcje dokumentów, także artykułów z prasy itp. Soraya Kuklińska przedstawiła życiorys SS-Oberführera w szerokim, problemowym ujęciu, biografię na tle epoki, żywot nierównoległy do czasów mu współczesnych, zaangażowany w ciąg wydarzeń, w które koleje życia, dokonywanych wyborów własnych, także i losu, może przeznaczenia, wplotły bohatera jej pracy. Ujęcie referowanej czytelnikom biografii znalazło odbicie w konstrukcji głównej partii książki Sorayi Kuklińskiej. Rozdział 1 obejmuje chronologicznie czterdzieści cztery lata. Stanowią one większą część życia Dirlewangera, pełną chwały i odwagi, wyrazistą i naznaczoną, przekreśloną i napiętnowaną, nieznaną w szerszym horyzoncie dotychczasowych ustaleń historiografii. W rozdziale 2 i 3 autorka plastycznie ukazała starania Dirlewangera o uzyskanie szansy na odkupienie. Kuklińska nakreśliła w tym miejscu także zwięźle obraz powołanego do życia oddziału wykluczonych, którzy walcząc następnie o przywrócenie utraconego honoru, zyskali jedynie wieczne potępienie. Praktykę w uświęconym ówczesnym niemieckim prawem bandyckim rzemiośle, Dirlewanger i jego podwładni zyskali na terenie Generalnego Gubernatorstwa, także i w okupowanym przez III Rzeszę bliskim mi Lublinie. Rozdział 4 najobszerniejszy, ujmuje biografię dowódcy oddziału specjalnego SS oraz historię prowadzonej przez niego żelazną ręką morderczej jednostki podczas niemieckich operacji antypartyzanckich przeprowadzonych na Białorusi w latach 1942-1944. Rozdział 5 niewiele ustępujący objętością poprzedniemu, Kuklińska poświęciła opisaniu roli Dirlewangera i jego "ludzi" w tłumieniu Powstania Warszawskiego w sierpniu i we wrześniu 1944 r. Wydaje się, że treść trzech kolejnych rozdziałów-od 6 do 8 włącznie-autorka, bez straty dla przejrzystości i zaburzenia sekwencji wykładu, pomieścić mogła w jednym, obszerniejszym, który obejmowałby czas od zakończenia Powstania w pierwszych dniach października 1944 r., poprzez walki na Słowacji, na Węgrzech, na froncie pod Gubinem, aż po zamknięcie dziejów formacji SS-wówczas już "dirlewangerowców bez Dirlewangera"-w ostatnich dniach kwietnia 1945 r. Rozdział 9 prezentuje Dirlewangera jako "człowieka", pełnego "wad" i "zalet". Rozdział 10 wyjaśnia "niewiadomą" ostatnich dni byłego dowódcy oddziału specjalnego SS. Kuklińska zaprezentowała w nim także "kontrowersje i mity" dotyczące śmierci SS-Oberführera. Aneksy stanowią integralną część książki i uzupełniają jej treść. Najważniejszy i najobszerniejszy-Aneks 1.-ujmuje wykaz "członków SS-Sonderkommando "Dirlewanger"" (s. 319-466). Ten słownik (materiały do słownika biogra-! 2! ficznego), katalog, czy też baza danych-w mojej opinii-pomimo pewnych widocznych niedoskonałości, w tym przede wszystkim metodologicznych, stanowi główną wartość dodaną biografii Oskara Dirlewangera. Odnotować należy ponadto Aneks 3. oraz Aneks 6., które, choć dalekie od ideału, wyróżniają się jednak złożonością na tle pozostałych, o niższej wartości ogólnej. Nie powstała dotychczas odrębna biografia SS-Oberführera rez. dr. Oskara Dirlewangera. Postać zbrodniarza prezentowana była do tej pory na marginesie głównego nurtu narracji, publikacji poświęconych działalności dowodzonego przez niego oddziału karnego SS. Życiorys zamknięty w zbiorze syntetycznych informacji ujętych w przypisie, notce personalnej, encyklopedycznym haśle uzupełnionym nieodzowną fotografią z zapisem charakterystycznej twarzy, której nie sposób już wyrzucić z pamięci. Dirlewanger pozostawał jednak "nazwiskiem". Nie stanowił odrębnego, przeszłego bytu spersonifikowanego pogłębionym charakterologicznym rytem. Zbiór syntetycznych informacji biograficznych na jego temat zaprezentował choćby Rolf Michaelis 1 oraz Veit Scherzer 2. Fakty z życiorysu uzupełniają rozproszone zapisy prac Frencha MacLeana 3 oraz Christiana Ingrao 4. Niewielkie znaczenie poznawcze mają podstawowe dane dotyczące Dirlewangera, które obejmują listę dat kolejnych awansów i wykaz posiadanych orderów oraz odznaczeń, zamieszczone w klasycznym kompendium Michaela D. Millera 5. Nikła jest także wartość wybiórczo przytocznych faktów z życiorysu, podanych przez Ernsta-Günthera Krätschmera w antycznym słowniku biograficznym oficerów SS odznaczonych Krzyżem Kawalerskim Krzyża Żelaznego, którego szóste, poszerzone wydanie, zostało opublikowane w 2012 r. 6. Dirlewanger z oczywistych względów, jako zbyt niski stopniem ("brygadier"), nie doczekał się pogłębionego biogramu na łamach słownika biograficznego generałów SS i policji 7 ; nie był także dowódcą dywizji SS, dlatego też nie znalazł się w ujętej w dwóch woluminach pracy Marka C. Yergera 8 ; zaś niedawna, przed
Heretofore, scholarly literature devoted to the earliest, Polish portion of the world history of ... more Heretofore, scholarly literature devoted to the earliest, Polish portion of the world history of the Enigma did not leave room to any doubt. Apart from three instances of decryption which were found among the materials of the study centres left in Warsaw the machine cipher which was used by the Wehrmacht was broken by the Cipher Bureau of the Second Department before September 1939. The security service of the Third Reich had at their disposal almost the complete set of documents of the Polish intelligence, conducting therein comprehensive queries for a few years focused also on the pursuit of the documents of encrypting cells of the General Staff. The results of the investigation conducted by German archivists and counterintelligence where unambiguously negative. The three instances of decryption which were found in Warsaw were considered an exceptional case in Berlin, an instance of a casual breaking in (the intelligence acquisition associated with deciphered dispatches), which-due to the lack of other instances of confirmation-did not constitute evidence of a regular-basis interpretation of secret messages by people who were not authorized to engage in this. In the first days of the war the Poles managed to completely burn all evidence associated with the process of the breaking of the machine cipher of the Enigma. After a few years that I spent in Rembertów I am absolutely sure that documents of this kind are not to be found there. Additional elements which provide further information about the well-known and list of dates and facts (which were established a long time ago) and
Uploads
Books by Łukasz Ulatowski
Papers by Łukasz Ulatowski