Brunei
| Brunei | ||
| Negara Brunei Darussalam بروني دارالسلام | ||
|
| |
| Standardo di Brunei | Blazono di Brunei | |
| Nacionala himno: | ||
| Allah Peliharakan Sultan | ||
| ||
Urbi:
| ||
| Chefurbo: | Bandar Seri Begawan | |
| · Habitanti: | 60 874 (2003) | |
| Precipua urbo: | Bandar Seri Begawan | |
Lingui:
| ||
| Oficala lingui: | Malaya | |
| Tipo: | Monarkio | |
| · Sultano: | Hassanal Bolkiah | |
Surfaco: (172ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 5 765 km² | |
| · Aquo: | 8,6 % | |
Habitanti: (173ma maxim granda)
| ||
| · Totala: | 484 991[1] (2023) | |
| · Denseso di habitantaro: | 84,13 hab./km² | |
Plusa informi:
| ||
| Valuto: | Dolaro di Brunei | |
| Veho-latero: | sinistre | |
| ISO: | BN
| |
BRN
| ||
096
| ||
| Reto-domeno: | .bn | |
| Precipua religio: | islamo, 64,4% | |
Brunei esas nedependanta sultanio jacanta an l'insulo Borneo, Azia. Lu havas kom vicino Sarawak, stato de Malaizia, este, sude e weste. Norde jacas la maro di Suda Chinia. La nomo di sultanio devenas de Malaya-vorto berunai, signifikanta "planto".
Bazala fakti pri Brunei.
Historio
redaktar| Precipua artiklo: Historio di Brunei |
Brunei esis povoza Mohamedana sultanio de la 14ma yarcento til la 16ma yarcento. Sultano Bolkiah, qua regnis de 1485 til 1524 guvernis tota l'insulo Borneo, l'insuli Sarawak e Sabah, e l'arkipelago di Sulu, sude de nuna Filipini.
L'unesma Europani qui establisis kontakto kun Brunei esis Portugalani. Li establisis ambasadeyo en Brunei, ma kande Portugalani atakis l'insuli Maluku en 1536, Portugalan ambasadisto en Brunei koaktesis ekirar de Brunei, pro enemikeso di la sultano.
Dum la sultanio di Omar Ali Saifuddin la 2ma eventis revolti en Sarawak ma, en 1839 la sultano supresis la rebeleso kun la helpo di Britanian aventurero James Brooke. En 1888 sultano Hashim Jalilul Alam Aqamaddin signatis pakto kun Unionita Rejio, e Brunei divenis Britaniana protektorato.
Brunei invadesis da Japonian imperio ye la 16ma di decembro 1941 dum la duesma mondomilito, ok dii pos l'atako a Pearl Harbor. Li desembarkis 10 000 soldati en Kuala Belait, e pos 6-dia kombati li okupis omna teritorio. Pos invadir Brunei, Japoniani establisis pakto kun sultano Ahmad Tajuddin, qua recevis pensiono e honori de Japoniani. Kambie, Japoniani administris la teritorio, e komencis docar Japoniana linguo en skoli, e remplasis la valuto por altra, qua recevis la nomo "dolaro di Japoniana guvernerio", e recevis la surnomacho duit pisang, signifikante "banano-valuto". Cirkume 1943 la valuto devaluesis multe pro hiperinflaciono, e proxim la fino dil milito lua valoro esis preske nulo.
Japoniani konstruktis aeroportuo e navala bazo en Brunei. Britaniani bombardis e destruktis la navala bazo, ma kaptis l'aeroportuo. En la 10ma di junio 1945 Australiani komencis operaco por kaptar Borneo, ma Japoniani kapitulacis komplete nur ye la 10ma di septembro 1945. Britanian armeo administris l'insulo til julio 1946.
Brunei nedependanteskis del Unionita Rejio ye la 1ma di januaro 1984.
Politiko
redaktar
Brunei esas absolutista monarkio. La sultano esas ambe chefo di stato e chefo di guvernerio. Existas ministraro (Konsilistaro di Ministri) kun 9 membri, qui diope exercas la funcioni dil guvernerio.
La nuna konstituco di la lando adoptesis ye la 29ma di septembro 1959. Segun ol, la lando existis Legifala Konsilistaro (Malaye Majlis Mesyuarat Negera) equivalanta a parlamento, ma nur un elekto eventis. En 1962, quik pos ta elekto, deklaresis militala legaro e la parlamento klozesis. En 2004 la sultano deklaris ke itere eventus elekti por la parlamento, ma til nun to ne eventis. La membri de la Legifala Konsilistaro, entote 33, indikesas dal sultano.
Brunei havas duala legaro. Un ek la sistemi esas heredo de Britanian administrado ma kun legi skribita, ed esas simila a sistemi adoptita en India, Malaizia e Singapur. L'altra sistemo esas Sharia, Mohamedana legaro. Ol traktas precipue kazi di divorco e delikti exemple zina (nelegala sexuo) inter Mohamedani. La strukturo de la korti ordinara e de la korti Sharia esas simila, ecepte ke la lasta ne havas mediacanta korto, e por la korti ordinara esas posibla apelar lastafoye al Apelo-korto.
Geografio
redaktarBrunei jacas an l'insulo Borneo, Azia e dividesas en 2 parti: 97% de la habitantaro vivas en la granda westala parto. Granda parto di lua teritorio kovresas da equatorala foresti.
La precipua fluvii di la lando esas Belait, Tudong e Brunei, an la westala parto di la lando, e Temburong e Sungai, an l'esto.
Ekonomio
redaktar| Precipua artiklo: Ekonomio di Brunei |
Segun IMF, Brunei esas un ek la poka landi del mondo kun publika debo egala a 0%. Lua TNP po persono superiras 48.000 dolari omnayare. La monetaro di Brunei nomizesas Dolaro di Brunei, anke konocita kom ringgit.
Demografio
redaktar
Segun statistiki de The World Factbook por 2023, Brunei havis 484 991 habitanti,[1] di qui 79,1% esas urbala, segun statistiki por la sam yaro. La mezvalora viv-esperajo esas 78,61 yari.[1][2] Segun etnio, 65,7% esis Malaya. Chiniani esas 10,3%, e 24% apartenas ad altra etnii.[1]
La linguo oficala esas Malaya. Altra lingui parolata esas Angla e multa dialekti Chiniana.[1]
La procento di habitantaro segun religio esas: Islamo 78,8%, kristanismo 8,7%, Budismo 7,8%, e 4,7% praktikas altra religii.[1]
Pri eduko, segun The World Factbook, 97,6% de la habitantaro savas lektar e skribar, e la spensi kun eduko reprezentas 4,4% de la totala nacionala produkturo[1].
Kulturo
redaktarLa kulturo di Brunei judikesas kom plu konservema kam olta di Indonezia o Malaizia. Ol esas dominacante Malaya, kun forta influo del islamo en lua ideologio, kostumi e filozofio. Sharia adoptesas por proskriptar vendo e konsumo di alkoholo. Stranjeri povas adportar mikra quanti di alkoholo por propra konsumo.
Komunikilaro di Brunei esas forte favorebla a la guvernerio. Rare la guvernerio o la monarkio esas kritikata.
Futbalo esas la maxim populara sporto en la lando. La nacionala esquado di Brunei membreskis FIFA en 1969, tamen rare ol sucesis en internaciona konkursi. En 1996, la lando partoprenis unesmafoye l'Olimpiala Ludi, e delore ol partoprenabas sempre, ecepte en 2008. Lua atleti konkursas en badmintono*, natado, sporta pafado ed atletismo, tamen nulafoye li ganis irga medalio.