Þriðja ríkið
Þriðja ríkið (stundum kallað Þýskaland Hitlers) var Þýskaland undir flokksræði nasista og leiðtoga þeirra Adolfs Hitlers 1933 til 1945. „Þriðja“ vísar til þess að Þýska keisaradæmið var „annað ríkið“ og hið Heilaga rómverska ríki „fyrsta ríkið“.
| Þýska ríkið | |
| Deutsches Reich | |
|
|
| Fáni | Skjaldarmerki |
| Þjóðsöngur: „Das Lied der Deutschen“ („Söngur Þjóðverjanna“) „Horst-Wessel-Lied“[a] („Horst Wessel-söngurinn“) | |
| |
| Höfuðborg | Berlín |
| Opinbert tungumál | Þýska |
| Stjórnarfar | Einingarríki, flokksræði, alræði, fasískt einræði
|
| Þjóðhöfðingi | Paul von Hindenburg[b] (1933–1934) Adolf Hitler[c] (1934-1945) Karl Dönitz[b] (1945) |
| Kanslari | Adolf Hitler (1933-1945) Joseph Goebbels[d] (1945) Lutz Schwerin von Krosigk[e] (1945) |
| Saga | |
| • Valdataka nasista | 30. janúar 1933 |
| • Neyðarlög virkjuð | 23. mars 1933 |
| • Nürnberg-lögin | 15. september 1935 |
| • Anschluss | 12./13. mars 1938 |
| • Innrásin í Pólland | 1. september 1939 |
| • Dauði Hitlers | 30. apríl 1945 |
| • Fall Berlínar | 2. maí 1945 |
| • Uppgjöf | 8. maí 1945 |
| • Flensborgarstjórnin handtekin | 23. maí 1945 |
| • Berlínaryfirlýsingin | 5. júní 1945 |
| Flatarmál • Samtals |
633.786 km² |
| Gjaldmiðill | Mark |
| Ekið er | Hægra megin |
Undir stjórn nasista rak Þýskaland útþenslustefnu í nafni kenningarinnar um landrými (Lebensraum) og ofsótti Gyðinga og önnur þjóðarbrot innan ríkisins á grundvelli hugmynda um arískan uppruna Þjóðverja og nauðsyn þess að viðhalda eða endurheimta „hreinleika“ kynþáttarins. Í nafni þessara hugsjóna stunduðu Þjóðverjar árásargjarna utanríkisstefnu og lögðu nágrannalönd sín undir sig með hervaldi á fyrstu árum síðari heimsstyrjaldarinnar. Bæði í Þýskalandi og hinum hernumdu löndum var stunduð skipuleg einangrun og fjöldamorð á gyðingum, sígaunum, stríðsföngum, fötluðum, samkynhneigðum og fleiri hópum sem taldir voru ógnun við hinn aríska kynþátt. Morð á gyðingum voru svo víðtæk, kerfisbundin og skilvirk að þau eru nefnd helförin.
Þriðja ríkið náði hátindi sínum á fyrstu árum styrjaldarinnar og Þýskaland varð stórveldi í Evrópu um 1940. Eftir ósigur Þjóðverja í síðari heimsstyrjöldinni var Þýskaland og stór hluti Evrópu í rúst og landinu var skipt í tvö ríki: Vestur-Þýskaland og Austur-Þýskaland, sem saman náðu yfir mun minna landsvæði en Þýskaland gerði fyrir styrjöldina. Prússland leið formlega undir lok sem sérstakt fylki. Þýsku ríkin tvö sameinuðust svo á ný árið 1990.
Heiti
breytaOpinbert heiti ríkisins var „þýska ríkið“ (þýska: Deutsches Reich) og seinna „stórþýska ríkið“ (Großdeutsches Reich) eftir 1943. Nasistar töluðu gjarnan um „þúsund ára ríkið“ (Tausendjähriges Reich)[1] eða „þriðja ríkið“ (Drittes Reich). Síðastnefnda heitið kemur upphaflega úr bók eftir Arthur Moeller van den Bruck frá 1923,[2] þar sem Heilaga rómverska ríkið (962–1806) er kallað „fyrsta ríkið“ og Þýska keisaradæmið (1871–1918) „annað ríkið“.[3]
Á íslensku hefur ríkið oft verið nefnt Þýskaland nasismans eða Þýskaland Hitlers.
Neðanmálsgreinar
breyta- ↑ Þann 12. júlí 1933 skipaði innanríkisráðherrann Wilhelm Frick að lagið Horst-Wessel-Lied skyldi ávallt spilað á eftir þjóðsöngnum, „Das Lied der Deutschen“, betur þekktum sem Deutschland Über Alles. Tümmler 2010, bls. 63
- ↑ 2,0 2,1 sem ríkisforseti
- ↑ sem foringi og ríkiskanslari (Führer und Reichskanzler)
- ↑ De jure frá 30. apríl til 1. maí.
- ↑ De jure frá 2. maí til 23. maí.
Tilvísanir
breyta- ↑ Shirer, William L. (1960). The Rise and Fall of the Third Reich. New York: Simon & Schuster. ISBN 978-0-671-62420-0.
- ↑ Butzer, Hermann (2003). „Das "Dritte Reich" im Dritten Reich: Der Topos "Drittes Reich" in der nationalsozialistischen Ideologie und Staatslehre“. Der Staat (þýska). 42 (4/2003): 600–627. JSTOR 43643554. Sótt 5. júní 2023.
- ↑ Lauryssens, Stan (1999). The Man Who Invented the Third Reich: The Life and Times of Arthur Moeller van den Bruck. Stroud: Sutton. ISBN 978-0-7509-1866-4.
