Magnus Ducatus Lituaniae

Magnus Ducatus Lituaniae^[1] (Polonice Wielkie Księstwo Litewskie, Ruthenice: Велїкое кнꙗзство Лїтовское, Руское, Жомойтское і їныхъ,^[2] Lituanice Lietuvos Didžioji Kunigaikštystė^[3]) fuit civitas sui iuris Europae orientalis, quae a saeculo tertio decimo usque ad annum 1791 duravit. A Lituanis, tribu Balthico condita, saeculo quinto decimo terras hodiernae Rutheniae Albae, Lettoniae, Lituaniae, ac partes Estoniae, Poloniae, Russiae, Ucrainae regnabat.

Incrementum Magni Ducatus Lituaniae a saeculo XIII usque ad saeculum XV.

Incolae Magni ducatús multitudinem linguarum, religionum, culturarum, morum habebant. Saepius Lingua Ruthenica antiqua in vita et in chartis cancellariis erat in usu.

Litterae Latinae, maxime postquam Ducatus cum Regno Poloniae est unitus, assidue inibi colebantur; inter doctos eius sunt Ioannes Lasitius, Solomon Rysinius, Nicolaus Hussovianus, Ioannes Andruszewicz, Michael Korycius et alii. Carmina epica Radivilias Ioannis Radvani et Carolomachia compositae sunt.

Societas, foedus, unitas cum Regno Poloniae

Magnus Ducatus Lithuaniae, Tobias Lotter, 1780

Anno 1386 actu unitatis Krevensis domus ducum Lithuaniae cum domo regum Poloniae coniuncta est: Magnus Dux Lithuaniae Hedvigem Andegavenam, reginam Poloniae, duxit uxorem, ideoque rex factus est Poloniae nomine Władysław II Jagiełło. Simul decretum est ipsius, eiusdem familiae, magnae partis nobilitatis totiusque Lithuaniae, quae adhuc fuerat terra paganica, baptisma in ritu Ecclesiae Romanae, quod annis ab 1387 ad 1388 est exactum.

Hessel Gerritsz, Gulielmus Blaeu^(nl), Magni Ducatus Lithuaniae caeterarumque regionum illi adiacentium tabula, 1613

Unio Lublinensis

Anno 1569 actu unionis Lublinensis ambo imperia coniuncta sunt in unum Regnum Poloniae Magnumque Ducatum Lithuaniae sive Rem Publicam Utriusque Nationis, quae vulgo Res Publica appellabatur.

Res Publica, quamvis una esset unoque regeretur a principe, ex duabus constabat partibus separatis:

Corona, sive Regno Poloniae
Lithuania, sive Magno Ducatu Lithuaniae

Utrique parti sui erant magistratus, sui exercitus, sui nummi, suus fiscus, sua lingua (Polonica in Corona, in Lithuania Ruthenica usque ad annum 1699, postea Polonica; Latina in ambabus usque ad annum 1795). Una et communia haec erant:

rex, qui libere ab utraque natione electus coronabatur Cracoviae in regem Poloniae et simul Magnum Ducem Lithuaniae
concilium generale, cui intererant 77 legati ex Corona, 50 ex Lithuania
senatus, in quo erant 113 senatores ex Corona, 27 ex Lithuania
res pertinentes ad rei publicae terras defendendas
res exterae administrandae

Occasione unitatis Lublinensis Sigismundus II Augustus, rex Poloniae Magnusque Dux Lithuaniae, mandatum dedit, ut cederet Lithuania Coronae eis terris quae nostra aetate nuncupantur Ucraina (quod vocabulum significat 'terras finitimas'; hae enim erant u kraja, hoc est 'apud finem' sive 'prope finem' totius regni).

Magnum Ducatum Lithuaniae lex sustulit anno 1791 Varsoviae in Concilio Rei Publicae promulgata, quae dicitur Constitutio III Mai.

Magni Duces

Arbores genealogicae Monarcharum Lithuaniae, exhibitae Vilnae in Palatio Magnorum Ducum Lithuaniae

Mindaugas (Mindaug, Mindog, Mindowg, Lituane Mindaugas) 1246–1254, ut rex a papa coronatus 1254–1258
Vaesvilcus (seu Vaeselc(us) etc., nomen variis modis scribitur) 1254, 1258–1263
Traniata (Treniata, hodie Lituanice Treniota) 1263–1264
Svarnus (Švarn, Švarnas) 1264–1267
Romanus (princeps Lituaniae) (Romanus Ruthenus) 1268 (1267)–1270
Traedenes (hodie Lituanice Traidenis) 1270–1281 (1282)
Narimont (hodie Lituanice Narimantas) 1281?
Daumont (Daǔmont, Daumantas) 1281–1285
Budikidus (seu Butigeid, hodie Lituanice Butigeidis) 1285–1291
Pukuverus (Putuver, Pukuwer seu Butvid(us); Pukuveras - Butvydas) 1283 (1291)–1293
Vitenes (hodie Lituanice Vytenis) 1293–1316
Gedeminus (Gedimin, Gediminas) 1316–1344
Iaunutus (Jaunut, Jewnut;hodie Lituanice Jaunutis) 1341–1345
Olgerdus (Olgerd, hodie Lituanice Algirdas) 1345–1377

Unio personalis cum Regno Poloniae

Vladislaus II Iagiello (Jagallus, Jagaelus; hodie Lituanice Jogaila) 1377–1381, 1382–1392, rex Poloniae Władysław II Jagiełło ab anno 1386 ad 1434
- Kinstutus^[4] (Kenstud, Kaestut etc.; Kęstutis) 1381–1382
- Skirgaelus (Skirgal, Skirgello, nomine christiano Ioannus; hodie Lituanice Skirgaila) 1386–1392
- Alexander Vitoldus Magnus (Vitold(us), Vitaud(us); Lituanice Vytautas / Vytautas Didysis) 1392–1430
- Swidrigelo (Svitrigal, Svitrigaelus, Svidrigello etc., hodie Lituanice Švitrigaila seu Švidrigaila) 1430–1432
- Sigismundus (notus etiam Lituano nomine Sigimont, hodie Lituanice Žygimantas) 1432–1440

Reges Poloniae

Vladislaus III Iagellonides (Varnensis) (Magnus Dux Lithuaniae titulo tantum, rex Poloniae Władysław III Warneńczyk 1434–1444)
Casimirus IV Iagellonides 1440–1492 (rex Poloniae Kazimierz IV Jagiellończyk 1447–1492)
Alexander Iagellonides (Lituanice Aleksandas Jogailaitis) 1492–1506 (rex Poloniae Aleksander Jagiellończyk 1501–1506)
Sigismundus Senex (Lituanice Žygimantas Senasis) 1506–1548 (rex Poloniae Zygmunt I Stary 1507–1548)
Sigismundus II Augustus (Lituanice Žygimantas Augustas) 1529–1572 (rex Poloniae Zygmunt II August 1530–1572; ad 1548 vivo patre "rex iunior" nuncupabatur)

Res Publica Utriusque Nationis (1569-1795)

Henricus Valesius 1573–1574 (rex Poloniae Henryk Walezy)
Anna Iagiellonis 1575–1596 (regina Poloniae Anna Jagiellonka)
Stephanus I Batory 1576–1586 (rex Poloniae Stefan Batory)
Sigismundus III Vasa 1587–1632 (rex Poloniae Zygmunt III Waza)
Vladislaus IV Vasa 1632–1648 (rex Poloniae Władysław IV Waza)
Ioannes II Casimirus Vasa 1632–1668 (rex Poloniae Jan II Kazimierz)
Michael Wiśniowiecki 1669–1673 (rex Poloniae Michał Korybut-Wiśniowiecki)
Ioannes III Sobieski 1674–1696 (rex Poloniae Jan III Sobieski)
Augustus II Validus 1697–1706 (rex Poloniae August II Mocny)
Stanislaus I Leszczyński 1704–1709 (rex Poloniae Stanisław I Leszczyński)
Augustus II Validus (iterum) 1709–1733 (rex Poloniae August II Mocny)
Stanislaus I Leszczyński (iterum) 1733–1736 (rex Poloniae Stanisław I Leszczyński)
Augustus III Saxo 1733–1763 (rex Poloniae August III Sas)
Stanislaus II Augustus 1764–1795 (rex Poloniae Stanisław August Poniatowski)

Divisio administrativa

Magnus Ducatus (Coronae exemplo) divisus erat in palatinatus qui rursus in castellanias dividebantur. Palatinatus Magni Ducatus fuerunt:

necnon alii.

Notae

↑ Magnus Ducatus Lituaniae: L.I. Rudawski, L. Mizlerus, Historiarum Poloniae ab excessu Vladislai IV ad pacem Olivensem usque libri IX (Varsaviae et Lipsiae, 1755); vel Lithuaniae: Simon Grynaeus, Novus orbis regionum ac insularum veteribus incognitarum (Basileae: apud Io. Hervagium, 1532), lib. 2, p. 517, vel Magnus Ducatus Lithuaniae, νide tabulam anni 1778: "Magnus Ducatus Lithuaniae in suos palatinatus et castellanias divisa".
↑ Statutum Magni ducatús Lituaniae (1529), Pars 1., Art. 1.: "На первей преречоным прелатом, княжатом, паном, хоруговым, шляхтам и местом преречоных земель Великого князства Литовского, Руского, Жомойтского и иных дали есмо" (videas: Pervyi ili staryi Litovskii statut, in: Vremennik obshchestva istorii i drevnostei Rossiiskih, lib. 18, 1854, p. 2.
↑ Sc. Latine Magnus ducatus Lituanorum Russorum Samagitarum aliorumque.
↑ Codex diplomaticus Prussicus, cf. [1].