Roman

Dit artikel is gesjreve (of begós) in 't Remunjs. Laes hie wie v'r mit de versjillende saorte Limburgs ómgaon.

Mit de term roman weurt 'n grote versjeienheid aan veural prozatekste aangeduud die euverwaegend van fictioneel aerd zeen en in ómvang doorgaans 't kórt verhaol en de novelle euvertrèffe. 't Óngersjied tösse novelle en roman is echter neet altied good aan te gaeve.

Gesjiedenis

't Waord "roman" waerde in de twellefden eeuw gebroek óm óngersjied te make tösse wèrke in 't Romaans (de voukstaal) en 't Letien (de sjriftaal). De roman waas dus 't matterjaal det geleefder waas bie 't vouk. Vanaaf de derteenden eeuw waerde de term gebroek veur aventuurlike verhaole, tótdet later de term in gebroek koom veur nao betrèkkelik lank fictief prozawèrk te verwieze. De roman in zien hujige vorm es belangrieke einheid in de verhaolende proza haet zich echter pas in de aafgeloupe paar eeuwe óntwikkeld. Miguel de Cervantes Saavedra zien Don Quijote (1605) weurt algemein es de eerste roman veur modern begrippe besjouwd. In de achteenden eeuw noom de belangstèlling veur de roman es e litterair genre toe, mit ónger angere de wèrke van de bekinde Ingelse sjrievers wie Daniel Defoe, Samuel Richardson en Henry Fielding.

Versjille mit de novelle

Ómvang

d'r Besjteit gein dudelike consensus euver de minimaal lingde van 'n roman. Sóms weurt 40.000 wäörd es 't minimum gezeen, mer in de praktiek waere de terme roman en novelle dök door ein gebroek. Harry Mulish zien klein roman Het zwarte licht (1956) is kwa ómvang neet groter es Jacob van Lennep zien novelle Een schaking (1850) en G.K. van het Reve zien roman De avonden (1947) haet es óngertitel een winterverhaal. Óm zien ómvang zów men Ward Ruyslinck zien De ontaarde slapers (1957) 'n novelle kinne numme, mer dan waal 'n novelle die in 1957 de romanpries van de sjtad Antjwerpe kreeg.

Opzèt en structuur

Naeve de lingde waere meistal ouch inhajelike criteria gebroek. Zo zów de roman breier van opzèt zeen en de personages in 'n bepaolde óntwikkeling teune, terwiel de novelle sjlechs ei (bepèrk) kónflik oetwèrk. In de roman zów de intrige (plot) es gevolg daovan gecompliceerder zeen; det wil zegke samegestèld oet houf- en naeve-intriges. De novelle zów dao-intaenge 'n inkelvajige structuur kinne. Wiejer zów de roman e groter aantal personages, 'n breier miljeusjildering en e groter tiedsbesjtek ómvatte es de novelle. Daoboete zów de karakterteikening in de roman oetveuriger zeen es in de novelle (wie mit round characters). Mer in de praktiek geit dees indeiling neet op. Zo ómvat James Joyce zien roman Ulysses (1922) sjlechs 'n tiedssjpan van 24 oer en in Jeroen Brouwers zien roman Zonsopgangen boven zee (1977) is neet allein d'n tied heel bepèrk, mer ouch 't aantal personages. Saortgelieke taegeveurbeelde zeen te gaeve veur de karaktertekening, de miljeusjildering en de intrige.

Óngerzeuk

't Óngerzeuk nao de vertèlwies in romans weurt romananalyse genump, mer ómdet de vertèlprocedés neet oetsjloetend van toepassing zeen op de roman is 't baeter te spraeke van vertèltheorie of narratologie.